MEMAHAMI RECHT VAN OPSTAL

Harto Juwono
Prodi Sejarah FIB-UNS
POKOK PERMASALAHAN
• Banyak persoalan pertanahan di Indonesia yang
bersumber dari sistem hukum agraria pada masa lalu
(era kolonial)
• Kurang dipahaminya sejarah pertanahan dan sistem
agraria di masa lalu karena terjadi keterputusan
pendekatan interdisipliner
• Kurang lengkapnya data atau tidak dipahaminya data
• Tidak diketahuinya di mana data itu berada
• Kesulitan dalam membuat koneksitas antara sumber
masalah dan kondisi permasalahan serta solusinya
LANGKAH STRATEGIS
• Persoalan harus diletakkan dalam konteks zamannya
(melihat dan memahami asal-usul atau sejarahnya)
• Data yang diperlukan harus tersedia selengkap
mungkin
• Pandangan yang digunakan terhadap penyelesaian atau
analisis masalah jangan anakronis
• Tahap penyelesaian : data – fakta – realita
• Pendekatan interdisipliner dengan menggunakan
metodologi yang benar
LANGKAH-LANGKAH PENTING
• Mengetahui kekurangan data dan mencarinya di
tempat penyimpanan data yang benar
• Memahami data yang diperoleh dan
mengintegrasikannya dalam konteks persoalan
• Mencoba menelusuri relevansi dengan data lain yang
sezaman dan menghubungkan sistem peraturan yang
ada secara kronologis
• Menggunakan metodologi keilmuan yang tepat dan
sesuai dengan tuntutan solusi persoalan
PEMAHAMAN REGT VAN OPSTAL
• Dasar pertama : Staatsblad 1858 nomor 98
• Verzoeken tot het verleenen van het regt van opstal voor
inrigtingen van nijverheid en landbouw zullen worden
ingewilligd
• De bezitters of vruchgtgebruikers van den grond, welks afstand
verlangd wordt, in den afstand hebben bewilligd en daarvoor
naar genoegen zijn schadeloos gesteld;
• De af te stane grond behoorlijk worde opgemeten en bij
meetbrief omschreven
• De afstand geschiede voor een bepaald tijdvak niet te
vovengaande den tijd van twintig jaren, onverminderd ‘s
gouvernements regt om verlenging te verleenen, indien daartoe
na expiratie van den gestelden tijd, verzoek mogt worden
gedaan.
PERKEMBANGAN ATURAN REGT VAN OPSTAL

• Staatsblad 1872 nomor 124

• De grond behoorende tot het staatsdomein onder
overlegging van een meetbrief, aangecraagd met regt van
opstal, zal worden afgestaan met dat reft voor een tijdvak
van ten hoogste 30 jaren en tot eene uitgestrektheid van
hoogsten 10 bvouws tegen betaling
• Nota over den afstaand van Staatsdomein met het Recht
van Opstal : “het voorbehoud voor het Gouvernement om
het recht van opstal op staatkundige redenen te doen
ophouden en eindelijk de verplichting voor den opstaller
om bij het eindigen van zijn recht het geboufde of geplante
weg te ruimen.”
REGT VAN OPSTAL DI WILAYAH KERAJAAN
(INLANDSCH ZELFBESTUUR)
• Dasar : Staatsblad 1915 nomor 23
• Wanneer een Inlandsch zelfbestuur ten behoeve van een
persoon op wien de voorschriften van het Burgerlijk
Wetboek voor Nederlandsch Indie betreffende zakelijke
rechten toepasselijk zijn, een recht op grond heeft verleend
of verleent met de uit de aanduiding van dat recht
blijkende bedoeling om een recht te vestigen, dat in aard en
omvang gelijk staat met een der in in genoemd Wetboek
omschreven zakelijke rechten, is of wordt een zoodanig
zakelijk recht verkregen mits de titel van aankomst van het
recht zij of worde openbaar gemaakt door inschriving van
het recht in de openbare registers, op dezelfde wijze als is
voorgeschreven voor de in het Burgerlijk Wetboek
omschreven zakelijke rechten.
PENERAPAN DI YOGYAKARTA
• Dasar : Staatsblad 1938 nomor 529 (Zelfbestuur regelingen)
• De bevoegdheid van het Land ten aanzien van de beschikking over
landschapsgrond, beperkt zich tot het geven van regelen, in acht te
nemen bij en ten opzichte van beschikking over gronden door het
Zelfbestuur of zijne onderhoorigen ten behoeve van niet tot de
inheemsche bevolking van Nederlandsch Indie behoorende personen
en regelingen met betrekking tot het gebruiken of doen gebruiken
van gronden of daaropstaande overjarige beplantingen door niet tot de
inheemsche bevolking van Nederlandsch Indie behoorende personen
• Wanneer het van Regeeringswege gewenscht wordt geacht in eenig
landschap, ten behoeve vgan de overheidfstaak over grond te
beschikken, zullen de noodige gronden kosteloos door he3t
Zelfbestuur ter beschikking van het Land worden gesteld, behoudens
billijke schadeloosstelling aan rechthebbenden. Zoodra de in het
tweede lid van dit artikel bedoelde gronden van Landswege niet meer
benoodigd zijn, worden ze weder ter beschikking van het Zelfbestuur
gestyeld
KONTRAK POLITIK TERAKHIR
MARET 1940
• Staatsblad 1941 nomor 47
• Het verleenen van rechten op grond vanwege het
Sultanaat aan niet tot de Inheemsche bevolking van
Nederlandsch Indie behoorende personen, en de
uitoefening van die rechten, geschiedt slechtys met
inachtneming van de ter zake van Landswege
vastgestelde bepalingen
• Vergunning en concessien voor de gebruikmaking
waarvan beschikt moet worden over grond of water in
het Sultanaat, worden van Landswege niet verleend
voordat de Sultan terzake is ghehoord
PENUTUP
• Dalam kajian historis, semua tanah yang berada di wilayah
Yogyakarta merupakan tanah kesultanan dan kadipaten
Pakualaman
• Pemerintah kolonial memungkinkan penerapan hak-hak
Barat lewat kontrak politik dan memberlakukan aturan
hukum Barat kepada kawula pemerintah, bukan kawula
kerajaan/kadipaten
• Pemberian hak Barat termasuk regt van opstal dilakukan
oleh pemerintah menurut Burgerlijke Wet atas tanah
kesultanan dengan perkenan Sultan.
• Ketentuan tersebut berlaku baik bagi badan usaha maupun
individu.