Mövzu: Maqnit kompasları, onların növləri, quruluşu və istifadə qaydaları.

Dəniz naviqasiyasının tarixi çox qədim tarixə malikdir. O, dövrdə gəminin

yerinitəyin etmək üçün müxtəlif vasitələr tələ b olunurdu və yaradılırdı. Bu
vasitələrgəminin istiqamətini, sürətini, dərinliyi və gedilən məsaf əni ölçmək
imkanı verirdi.İlk əvvəllər maqnitəqr ə bindən istifadə edilməyə başlandı.
Onunmaqnitmeridianıgöstərmə qabiliyyəti 3 min ildən artıq idiki, insanlara
məlum idi.Artıq XI əsrdə Skandinaviyada gəmi sürücülüyü məqsədi üçün
maqnitəqrəbindən istifadə edilməyə başlanmışdı. XIV əsrin əvvələrində isə
kartuşka meydana gəldi. Gəminin sürətini təyin etməküçün uzun müddət holland
laqından istifadə edildi. Bu vaxt gəminin burunhissəsindən suya üzən cisim
atılırdı və həmin cismin bir – birindən məlum olanməsafədə dayanmış 2
müşahidəçi arasından keçmə vaxtı ölçülürdü. Bununladagəminin sürətini təyin
edirdilər. XVI əsrin sonlarında laqlinə bərkidilmiş taxta sektor şəkilli laqlardan
istifadəolunmağa başlandı. XVIII əsrdə isə həssas elementli mexaniki laqlar
meydana çıxdı.

1852-ci ildə L.Fiko yeni cihaz yaratdı və onu giroskop adlandırdı. Bu

cihazdametallik rotor 3 oxu olan kardan asqısında asılırdı. Onun vasitəsilə
gəmisürücülüyünün təhlükəsizliyi dahada etibarlı təmin olunurdu. Giroskopun
kəşfi vəonun daha dərindən öyrənilməsi təkcə gəminin kursunu təyin edən
cihazlarınyaradılması deyil, həmdə gəminin bucaq sürətini, bort və kil
yırğalanması bucaqlarınıtəyin edən cihazların yaradılmasına səbəb oldu.
Exolotun yaradılması isə 1915-ci ilə təsadüf edir. Gəminin
hərəkətininavtomatlaşdırılması cəhdləri XIX əsrin axırlarına təsadüf edir. Belə
ki, 1892-ci ildə ilkdəfə girokompasdan götürülmüş məlumat ilə işləyən
avtomatlaşdırılmış sükanqurğusuna patent verildi. Müasir gəmilərə gəldikdə isə
demək olar ki, praktiki olaraq onların hamısıtamamilə avtomatlaşdırılıb. Bu da
naviqasiya parametrlərinin böyük dəqiqliklə təyinedilməsinə imkan verir.
Beləliklə demək olarki, “Dəniz naviqasiyasının texniki vasitələri” dərsliyi
Dəniznaviqasiyası mühəndisləri üçün zəruri olan bütün texniki vasitələrini
öyrənir və buixtisasüzrə əsas fənlərdən biridir.Dəniz donanmasının müvəff
əqiyyətli istismarı şərtlərindən biri də dənizüzgüçülüyünün təmin olunmasıdır.
Bu məqsədlə gəmilərdə müxtəlif növ gəmisürücülüyünün texnik I vasitələri
quraşdırılmışdır ki, onlarda gəminin yerini, hər hansıorientir ə qədər olan məsaf
əni, bucağı təyin edir, digərləri isə sürəti, gedilən məsaf ənivə dənizin dərinliyini
ölçür.Bu naviqasiya cihazları ilə əsas parametrləri təyin edirlər ki, onlar da
gəmisürücülərə təhlükəsiz üzməni təmin etmək üçün çox vacibdir.“Dəniz
naviqasiyasının texniki vasitələri” dərsliyində girokompaslar, maqnitkompasları,
exolotlar və laqların quruluşu, iş prinsipi, texliki xarakteristikası vəistismar
qaydaları, həmçinin bu cihazlara qoyulan beynəlxalq tələblər haqqında
genişməlumatlar verilmişdir.Maqnit kompasının iş prinsipi Yerin maqnit
sahəsinin təsirinə əsaslanır.Məlumdur ki, Yer böyük maqnit kütləsidir və maqnit
qüvvə xətləri yer səthində cənubqütbündən çıxaraq şimal qütbünə istiqamətlənir.
Sərbəst asılmış maqnit əqr ə bi maqnit meridianının müstəvisində əyilir, belə
ki,şimal yarımkürəsində N ucu ilə aşağı, cənub yarımkürəsi isə S ucu ilə aşağı
əyilir. Buhadisəyə maqnitəyilməsi deyilir. Maqnit qütblərinə yaxınlaşdıqca
əyilmə bucaqlarıçoxalır. Maqnit qütblərində əqr əbin qütbləri vertikal
vəziyyətdə olur. Yer kürəsinin bütün rayonları üçün maqnit xəritələri nəşr
olunur. Bu xəritələrdə Yer maqnitizmininelementlərinin qiymətləri çəkilmişdir.
Maqnit meylləri eyni qiymətdə olan nöqtələri birləşdirənəyri xətlər ə izoqonlar
deyilir. Sıfır maqnit meyli olan yerləri birləşdirənəyrilər ə aqonlar deyilir.
Maqnit meyli haqqında məlumatları göstər ən maqnitxəritələrinə izoqonik
xəritələr deyilir. Eyni maqnitəyilməsi olan yerləri birləşdirənəyrixəttlərə
izoklinlər deyilir. Sıfırıncı izoklin maqnit ekvatoru adlanır.

İMZA: