16.

Pole magnetyczne, indukcja

Wybór i opracowanie Marek Chmielewski

16.1. Znaleźć indukcje pola magnetycznego w odległości r od nieskończone długiego

przewodnika walcowego o promieniu przekroju poprzecznego a w którym płynie prąd I.

i r

16.2. Wyznaczyć indukcję pola magnetycznego wytworzonego przez prąd o natężeniu i płynący
przez nieskończenie długi przewodnik zgięty pod kątem prostym:
a) W punkcie A leżącym w płaszczyźnie przewodnika odległym od jego końca o odległość h, na
przedłużeniu jednego z ramion przewodnika (rys)
b) W punkcie C odległym o h od osi przewodnika, leżący pod kątem α do osi jednego z ramion
przewodnika.
A
C

16.3. Jednorodnie naładowana ładunkiem Q cienka tarcza o promieniu R, obraca się z prędkością
kątową ω dookoła swojej osi. Znaleźć wartość indukcji pola magnetycznego w jej geometrycznym
środku.

ω R

16.4. Wyznaczyć wartość indukcji pola magnetycznego wewnątrz nieskończonego solenoidu, w

którym na l jego długości przypada N ciasno ułożonych zwojów w których płynie prąd I.
l
N

16.5. Wyznaczyć wartości gęstości energii pola magnetycznego wewnątrz nieskończonego

solenoidu o promirniu R, gęstości liniowej zwojów n, przez który płynie prąd i.
16.6. Dwa zwoje drutu o promieniu R ustawionych tak jak na rysunku odległych o d tak, że ich
osie symetrii się pokrywają. W solenoidach płyną prądy I w tym samych kierunkach. Wyznaczyć
wartość indukcji pola magnetycznego na osi łączącej obydwa zwoje w zależności od odległości
pomiędzy zwojami.

I I
R R

16.7. Elektron porusza się w jednorodnym polu magnetycznym o indukcji B po linii śrubowej o
promieniu R i skoku h, wyznaczyć wartość prędkości elektronu.

R
h
B

16.8. W taśmie metalowej o szerokości a i grubości d płynie prąd I. Taśma znajduje się w
jednorodnym polu magnetycznym o indukcji B. Obliczyć różnicę potencjałów między punktami A
i C taśmy, jeżeli wiadomo, że w jednostce objętości materiału z jakiego zrobiona jest taśma,
znajduje się n elektronów na jednostkę objętości.

16.9. Dany jest jednorodny pierścień o promieniu r i oporze R. W dwóch dowolnych punktach A i
B tego pierścienia przyłączono dwa długie przewody, tak by ich kierunki tworzyły przedłużenia
promieni tego pierścienia, zasilane ze źródła o napięciu U. Obliczyć indukcję magnetyczną w
środku pierścienia.

16.10. Wzdłuż osi cienkościennej rury biegnie prostoliniowy przewód. Prąd I płynący w rurze
wraca przewodem do źródła. Wyznaczyć wielkość indukcji pola magnetycznego jako funkcję
odległości od środka rury. U
i

16.11. Pręt o długości l i masie m położono na dwóch równoległych szynach nachylonych pod
kątem α do poziomu. Szyny znajdują się w jednorodnym polu magnetycznym o indukcji B,
skierowanym prostopadle do poziomu. Znaleźć prędkość ruchu pręta w przypadku gdy szyny nie
są połączone oraz w przypadku, gdy szyny są zwarte na jednych końcach oporem R. Przyjąć, że
pręt może ślizgać się bez tarcia oraz że opór pręta i szyn można zaniedbać.

16.12. Na dwóch równoległych poziomych szynach położono pręt o oporze R, długości l i masie m.
Szyny są połączone ze źródłem napięcia U i znajdują się na całej swojej długości w jednorodnym
polu magnetycznym, indukcji B, skierowanej prostopadle do szyn. Współczynnik tarcia pręta o
szyny wynosi µ. Jaka będzie maksymalna prędkość pręta?

16.13. Dwie równoległe, poziome szyny są połączone kondensatorem o pojemności C. Na szynach

położono pręt o długości l i masie m. Z jakim przyspieszeniem a będzie poruszał się pręt, jeżeli
działa na niego zewnętrzna siła pozioma F oraz jednorodne pole magnetyczne B wszędzie
prostopadłe do pręta i do płaszczyzny ruchu.
16. Rozwiązania
r r
16.1.R. Korzystamy z prawa Ampera ∫ dl = µ 0 i
B
r r r r
B dl ⇒ Bdl = Bdl
B = const
B ∫ dl = µ0i
r
i
B 2πr = µ0i
dl
B
µ 0i
B=
2πr
16.2.R. a) Korzystamy z prawa Biota-Savarta. Każdy z odcinków przewodu potraktujemy oddzielnie, a
wynik końcowy uzyskamy z superpozycji uzyskanych wyników cząstkowych.
r
r µ i dl × rr
dB = 0

4π r 3

µ i dl
dB = sin β 0

4π r 2

h
r=
sin β

B µ i dl
dα dB = sin β 0 3

4π h 2

h h
r tgβ = l=
h l tgβ
β h
dl = − dβ
sin 2 β
i dl l µ i sin β
dB = − 0
dβ
4π h
0 µ i sin β
B = ∫− 0
dβ
π
2
4π h
µi µi
π

∫ sin βdβ =
2

B= 0 0

4πh 0
4πh

Dla drugiej części przewodu punkt A leży dokładnie na jego przedłużeniu a więc wektor dl jest zawsze
równoległy do wektora r.

rr r r
dl r ⇒ dl × r ≡ 0
r
r µ 0i dl × rr
dB = =0⇒ B=0
4π r 3

µi
Wynik końcowy jest równy jest zatem: B= 0
Jest to dokładnie połowa wartości uzyskanej w
pierwszym zadaniu. 4πh
b) Analogicznie jak w punkcie a) rozpatrujemy każdą z półprostych osobno i tak ja w punkcie poprzednim
wykorzystamy prawo Biota Savarta.

C Dla pierwszej półprostej

h h=h’=hsinα oraz górna
α
h' granica całkowania to α.

W wyniku uzyskujemy:
i

µ 0i α µ 0i
B1 = ∫ sin βdβ = (1 − cosα )
4πh sin α 0 4πh sin α

h' C
Dla drugiej półprostej h’=hsin(π/2-α)=hcosα i
π/2−α h całkujemy od π/2-α do 0 (zgodnie z
kierunkiem prądu dla pierwszej półprostej). W
wyniki uzyskujemy

i
µ 0i 0 µ 0i
B1 = ∫ sin βdβ = (1 − sin α )
4πh cos α π
−α
4πh cos α
2

Wynik końcowy to B=B1+B2

16.3.R.
Podzielimy całą tarcze na pierścienie o promieniu r i grubości dx. Określimy wartość
indukcji pola magnetycznego dBx od ładunku przemieszczającego się wraz z pierścieniem.

r r
µ di dl × x
d (dBx ) = 0
dBx 4π x 3
r r r r
x dl ⊥ x ⇒ dl × x = dlx
dl
ω dx µ di 1
dBx = 0 2 ∫
µi 1
dl = 0 2 2πx
4π x l 4π x
µ 0 di
dBx =
2x

dq Q
i= W czasie t = T przez przekrój dx przemieści się ładunek dq = 2πxdx
dt πR 2
 dq
czyli przepłynie prąd di =
T
Q
2πxdx
2π πR 2 Q µ 0ωQxdx µ 0ωQ
T= ⇒ di = = ω 2 xdx dBx = = dx
ω 2π πR πR 2 2 x 2πR 2
ω

µ 0ω Q R µ ωQ
2 ∫
B= dx ⇒ B = 0
2πR 0 2πR

r r
16.4.R. Korzystamy z prawa Ampera ∫ Bdl = µ 0 i
l
L
B C

i
D
A

Założenia:
- nieskończona długość solenoidu,
- wewnątrz jednorodne pole magnetyczne B
- na zewnątrz wartość indukcji pola magnetycznego wynosi 0
r r B r r C r r D r r A r r
∫ Bdl = ∫ Bdl + ∫ Bdl + ∫ Bdl + ∫ Bdl = µ 0 Ni
A B C D
1 2 3 4

r r Br r
1 - B ⊥ dl ⇒ ∫ Bdl = 0
A
r C r r
2 - B = 0 ⇒ ∫ Bdl = 0 Bl = µ 0 Ni
B
r r Dr r N
3 - B ⊥ dl ⇒ ∫ Bdl = 0 B=µ i
C l
r r A
4 - B = const ⇒ ∫ Bdl = Bl
D

16.5.R. W celu wyznaczenia energii posłużymy się indukcyjnością nieskończonego solenoidu.

di
Korzystając z prawa Faradaya U = −L
dt
dΦ B
Dla części środkowej długiego solenoidu ( U = − gdzie ΦB jest strumieniem pola
dt
magnetycznego ) wypadkowy strumień przechodzi przez N zwojów dlatego

dΦ B di
U = −N = − L ⇒ NΦ B = Li NΦ B = NBπR 2 = nlBπR 2
dt dt
Indukcja pola magnetycznego wewnątrz solenoidu wynosi (patrz poprzednie zadanie) B = µ 0 ni

NΦ B
NΦ B = µ 0 n 2ilπR 2 L= = µ 0 n 2 l πR 2
i

di di dEB di
U = Um = L ⇒ P = U mi = Li P= = Li dEB = Lidi
dt dt dt dt

i2 i2 EB E i2 µ 0 n 2i 2
EB = L = µ 0 n 2 l πR 2 eB = = B 2 = µ 0 n 2 l πD 2 =
2 2 V l πR 2lπR 2 2

µ 0 n 2i 2 B2 HB
Dodatkowo w powietrzu eB = = B = µ0 H eB =
2 2µ 0 2

16.6.R. Rozpatrzymy pojedynczy zwój.

r
r µ 0 i dl × rr
dl dB =
i 4π r 3
dB r r r
r dByz α dB = dBx + dB yz = dBx xˆ + dB y yˆ
r
R dBx = dB sin α
r r
α dB yz = dB cosα

x dBx r r r µ i dl
dl ⊥ r ⇒ dB = 0 2
4π r

R R R
tgα = ⇒x = r = x2 + R2 sinα =
x tgα x + R2
2

µ 0i R µ 0i R
dB X =
4π 3
dl ⇒ Bx =
4π 3 ∫ dl
2
x +R
2 2 2
x +R
2 2
l

µ 0i R µ 0 iR 2
Bx = 2πR =
4π 3
2
x2 + R2
3
2 2 x2 + R2

Łatwo można zauważyć, że dla składowej indukcji pola magnetycznego By wynik podobnej
kalkulacji daje dokładnie zero. Ze względu na symetrię kołową, dodając wektory, o tej samej długości,
rozmieszczone na okręgu możemy wykazać zerowanie się składowej wypadkowej indukcji pola
magnetycznego Byz.
Z

dByz1

dByz2

Y
-dByz2
-dByz1
 Bw = B x
i i
µ 0 iR 2 µ 0 iR 2 R R
Bw = +
(x − d )
3 3 2
2 2 x2 + R2 2 2
+R 2
d

X
0 d

16.7.R.
Elektron będzie poruszał się po linii śrubowej, gdy jego prędkość będzie skierowana pod kątem α
do B.
Vx – prędkość stała odpowiedzialna za skok linii śrubowej
Vy – prędkość prostopadłą do kierunku wektora indukcji pola magnetycznego

Pole magnetyczne na składową Vy działa dokładnie w sposób jaki można opisać za pomocą siły
dośrodkowej

Działa siła pola magnetycznego Fl

r r r r r Vy V
Fl = qV y × B V y ⊥ B ⇒ Fl = qV y B

mV y2
Fl – jest to siła dośrodkowa Fd = czyli α
R

mV y2 qBR Vx
= qV y B ⇒ Vy =
R m
h 2πR hV y
Vx =
T
T =
Vy
Vx =
2πR B
r r
V = V x xˆ + V y yˆ = [V x , V y ] V = V x2 + V y2
2 2
r  h  qBR  h 
V = Vy 1 +   = 1+  
 2πR  m  2πR 

16.8.R.
Na poruszające się ładunki działa siła
r r r
FB = eV × B
Po woduje ona powstanie różnicy napięć pomiędzy punktami A i C.
To napięcie następnie powoduje powstanie pola elektrycznego, przeciwnie skierowanego do
siły pola magnetycznego
 r r
FE = Ee B

W stanie równowagi wypadkowa

wartość siły wynosi 0 C
FE

d
r r
FE + FB = 0 V
-
FE − FB = 0 i
r r r FB
eE = eV × B

a
A

eE = eVB ⇒ E = VB Ze względu na analogie z kondensatorem płaskim U=aE

U = aVB Należy teraz wyznaczyć prędkość unoszenia elektronów V

W czasie ∆t elektrony pokonają drogę V∆t, całkowity ładunek przepływający przez powierzchnię
S=ad, wynosi ∆Q=neV∆tad

∆Q i iB
i= = neVad ⇒ V = U AC = aVB =
∆t nead ned

Napięcie powstające pomiędzy punktami A i C nosi nazwę napięcia Halla

16.9.R.

Przewody doprowadzające prąd nie powodują

powstania pola magnetycznego w środku okręgu
(patrz zadanie drugie punkt b) B i2
W pierścieniu popłyną dwa różne prądy, każdy z r
nich wytworzy pole magnetyczne w środku L2
i1
pierścienia.
Wyznaczymy te prądy i na podstawie prawa L1
Biotta-Savarta wyznaczymy wartość indukcji U
pola magnetycznego w środku pierścienia
A
U U L1 L2
i1 = i2 = R1 = ρ R2 = ρ
R1 R2 S S

S- pole przekroju przewodnika

r
U v µ 0 i dl × rr r r USµ 0 dl USµ 0
i1 = S dB = dl ⊥ r ⇒ dB1 = B1 = ∫ dl
ρL1 4π r 3 4πρL1 r 2 4πρL1 r 2 L
1

USµ 0
B1 =
4πρr 2
 USµ 0
Analogiczne obliczenia dla odcinka L2 pozwalają uzyskać następujący wynik B2 =
4πρr 2
Wartości indukcji pochodzących od różnych odcinków pierścienia mają tą samą wartość. Ze
względu na różnicę w kierunkach prądów płynących w obu odcinkach pierścienia, wartości indukcji
pola magnetycznego różnią się znakami. Wypadkowa wartość pola magnetycznego wynosi zatem
0, bez względu na miejsca podłączenia przewodów tj. umieszczenia punktów A i B.

16.10.R.

Wykorzystamy prawo Ampera. Pole dl

magnetyczne pomiędzy pierścieniami
B
wytwarzać będzie tylko prąd płynący w
pierścieniu wewnętrznym X
r r r r r
∫ B d l = µ 0 i B dl
l R
R<x<R
Dla x=const ; B=const
µ 0i
B ∫ dl = µ 0i B 2πx = µ 0i ⇒ B =
l
2πx
16.11.R.

l B

Flx
Fx
Fl

Fy
mg α

Gdy szyny nie są połączone rezystorem R wtedy działa tylko siła grawitacji (Fl=0) i pręt będzie poruszał
się ruchem jednostajnie przyspieszonym o wartości przyspieszenia a=gsinα z prędkością początkową
V0=0 z pozycji początkowej x0=0. Równanie ruchu będzie miało następującą postać:

t2 t2
x(t ) = a + V0t + x0 x(t ) = g sin α
2 2

Gdy połączymy szyny rezystorem R w obwodzie, ze względu na prawo indukcji Faradaya, popłynie
prąd i wytworzy się siła oddziaływania pola magnetycznego Fl działająca przeciwnie do siły
ściągającej pochodzącej od pola grawitacyjnego. Pręt będzie poruszał się z przyspieszeniem
jednostajnie zmiennym do chwili zrównoważenia się sił ściągającej i siły Lorenza. W dalszej części
będzie poruszał się ruchem jednostajnym. Osiągnie zatem prędkość maksymalną.
 r r r r r
Fl = li × B i ⊥ B ⇒ Fl = ilB Flx = ilb cosα

dΦ B d
ε =− = − Blx = −lVB
dt dt

Minus oznacza polaryzacje powstającej różnicy potencjałów, w naszym przypadku w celu wyznaczenia
prądu płynącego przez pręt został on już uwzględniony przy kierunku działania siły pola magnetycznego.

U lVB cosα
U = lVB cosα i= =
R R

Wypadkowa wartość siły zsuwającej działającej na pręt ma następującą postać:

lVB cosα Vl 2 B 2 cos 2 α

F = Fx − Flx = mg sin α − lB cosα = mg sin α −
R R
2
d x l B cos α
2 2 2
d x l B cos α dx
2 2 2 2
m 2 = mg sin α − V⇒ + − g sin α = 0
dt R dt 2 Rm dt

Rozwiązanie uzyskanego równania różniczkowego jest równaniem ruchu x=x(t) które umożliwia pełny
opis ruchu preta.

Można w sposób prosty wyznaczyć maksymalną szybkość poruszania się pręta. Warunek znikania siły
wypadkowej jest warunkiem poruszania się ze stałą prędkością Vmax.

Vmax l 2 B 2 cos 2 α Rmg sin α

mg sin α − =0 ⇒ Vmax =
R l 2 B 2 cos 2 α

16.12.R.

W wyniki przepływu prądu pojawi się

siła przesuwająca pręt w poziomie Fl B

r r
B ⊥ i ⇒ Fl = ilB
Fl
Ft
Z drugiej strony pojawi się napięcie indukowane
przeciwnie skierowane do zewnętrznego.
U ind = lBV
mg
Dlatego

U − U ind U − lBV U − lBV

iw = = Fw = Fl − Ft = lB − mgµ
R R R

Pręt przyspiesza do momentu gdy Fw=0

U − lBVmax U mgµR
lB = mgµ ⇒ Vmax = −
R Bl B 2l 2
16.13.R.

Gdy pręt porusza się pod wpływem działającej siły F to powstaje siła elektromotoryczna indukcji:
U ind = BlV , przyrost powstającego napięcia wynosi ∆U ind = Bl∆V .
Zmiana napięcia indukowanego umożliwi przepływ prądu przez kondensator.

Q ∆Q ∆Q CBl∆V
U= ⇒ ∆U = i= ⇒ i= = CBla
C C ∆t ∆t

Pojawi się zatem siła elektrodynamiczna Fel = ilB = CB 2 l 2 a przeciwnie skierowana do F

Na pręt będzie działać siła wypadkowa o wartości Fw = F − Fel

F
Fw = ma = F − CB 2l 2 a ⇒ a=
m + CB 2l 2