BİTKİLERDE MADDE TAŞINMASI

12. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI SORU 1. (2016-LYS2/BİY)

12.3.2. Bitkilerde Madde Taşınması Bir bitkinin yaprağında gerçekleşen;
Anahtar Kavramlar: adhezyon, basınç akış teorisi, floem, gutasyon, gübre, kohezyon gerilim teorisi, I. fotosentez,
kök basıncı, ksilem, mikoriza, minimum kuralı, nodül, stoma, terleme II. terleme,
12.3.2.1. Köklerde su ve mineral emilimini açıklar. III. solunum
a. Su ve minerallerin bitkiler için önemi vurgulanır. olaylarından hangileri, yaprak
b. Minerallerin topraktan alınması, nodül ve mikoriza oluşumu üzerinde durulur. hücrelerinde ozmotik basıncın artmasına
c. İyonların emilim mekanizmasına girilmez. ve komşu hücrelerden su almalarına
ç. Bitkilerin büyüme ve gelişmesinde gerekli olan minerallerin isimleri verilir. Ayrı ayrı görevlerine neden olabilir?
girilmez. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
12.3.2.2. Bitkilerde su ve mineral taşınma mekanizmasını açıklar. D) I ve II E) II ve III
a. Suyun taşınmasında kohezyon gerilim teorisi, kök basıncı, adhezyon ve gutasyon olayları
açıklanır. SORU 2. (2013 - LYS2 / BİY)
b. Suyun taşınmasında stomaların rolüne değinilir. Bir baklagilin köklerinde simbiyotik
12.3.2.3. Bitkilerde fotosentez ürünlerinin taşınma mekanizmasını açıklar. yaşayan bakterilerin faaliyetini olumsuz
12.3.2.4. Bitkilerde su ve madde taşınması ile ilgili deney tasarlar. etkileyen çevresel bir etmenin, aşağıdaki
Su ve Minerallerin Bitkiler İçin Önemi maddelerden hangisinin bitki kökleriyle
Bitkiler, topraktan su ve gerekli mineralleri alarak beslenir. Mineraller topraktan genellikle alınımını engellemesi beklenir?
inorganik iyonlar hâlinde alınır. Bitkinin yapısında bulunan mineraller, organik madde sentezinde A) Azotlu bileşikler
görev aldıkları için oldukça önemlidir. Bitkilere güneş ışığı ve gerekli mineraller verildiğinde, normal B) Potasyum
büyüme için gerekli tüm bileşikler sentezlenebilir. Organik bileşiklerin sentezlenebilmesi için C) Magnezyum
bitkinin havadan CO2 alması gerekir. Bitkiler O2 üreticisi olmakla birlikte hücre solunumu için O2'e D) Klor
gereksinim duyar. Bitki kökleri solunum için topraktan O2 alırken solunum sonucu üretilen CO2'i E) Fosfor
toprağa verir. Toprakta bulunan minerallerin çok azı bitkiler tarafından kolayca alınabilir
özelliktedir. Minerallerin bitkiler tarafından alınabilir hâle dönüşmesi topraktaki SORU 3. (2013 - LYS2 / BİY)
mikroorganizmaların faaliyeti, toprağın havası ve sıcaklığı gibi birçok faktöre bağlıdır. Bitkilerde ksilem ve floem ile ilgili,
- Besin tuzları çeşitli elementlerden oluşur. Bitkilerin büyümesi için yaşamsal öneme sahip I. Farklı maddeleri taşıyabilirler.
elementlere mutlak gerekli (elzem) element denir. II. Taşınımın yönlerinde farklılık görülebilir.
-Mutlak gerekli elementler enzimlerin faaliyetlerinde, hücrelerin osmotik basıncının III. Her ikisinde de maddelerin
düzenlenmesinde ve bazı organik bileşiklerin yapısal elemanı olarak görev yapar. taşınmasında ATP enerjisinden yararlanılır.
-Makro elementler: Bitkilerin fazla miktarda ihtiyaç duyduğu Karbon, hidrojen, oksijen, azot, ifadelerinden hangileri doğrudur?
kükürt, fosfor, potasyum, kalsiyum, magnezyum gibi elementlerdir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
-Mikro elementler: Bitkilerin çok az gereksinim duyduğu klor, bakır, sodyum, demir, çinko, mangan D) I ve II E) II ve III
gibi elementlerdir.
-Bitkiler, besin elementlerinin optimum düzeyde bulunduğu ortamlarda en iyi şekilde büyür ve SORU 4. (2012 – LYS2 / BİY)
gelişir. Bir ağacın bir dalının kabuğundan floem
-Minimum kuralı: Ortamda bulunan elementlerden hangisi en az ise, o element sınırlayıcı etki hücreleri, kambiyum da dâhil olmak üzere
gösterir. Yani diğer elementler ortamda yeterli olsa bile bitkinin bu elementlerden yararlanma halka şeklinde kesilip çıkarıldığında
ölçüsü, ortamda az bulunan elementten yararlandığı ölçüdedir. aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşmesi
Bitkinin gelişimi en az oranda bulunan elemente göre olur. Buna minimum yasası denir. beklenir?
-Yanda verilen fıçıda, her bir tahta bir elementi veya A) Ağacın kuruması
fotosentezde gerekli maddeleri simgelemektedir. B) Bu dalda üretilen fotosentez ürünlerinin
-Bu fıçıyı oluşturan tahtaların uzun olması, ilgili diğer kısımlara taşınmasının engellenmesi
elementin çok olduğunu; tahtanın kısa olması ise ilgili C) Kökten alınan su ve mineral tuzların bu
elementin az olduğunu gösterir. dalın ucuna ulaşamaması
-Bu durumda fıçı, en kısa olan tahtanın seviyesine D) Bu daldaki yapraklarda fotosentez
kadar su doldurabilir. olmaması
-İşte bitkilerde de fotosentez hızı ve büyüme, en az E) Ağaçta meyve oluşumunun ortadan
olan elementle sınırlıdır. (Minimum yasası) kalkması
- Gübre
Bitki büyümesini arttırmak için toprağa uygulanan doğal veya yapay kimyasallara gübre denir. SORU 5. (2012 – LYS2 / BİY)
-İki temel tip gübre bulunur: Çok yıllık bitkilerde suyun odun
1. İnorganik gübreler: Azot, fosfor, potasyum gibi inorganik mineralleri içeren gübrelerdir. borularında (ksilemde) yükselmesiyle ilgili
2. Organik gübreler: Bitki veya hayvan kalıntılarından elde edilen gübrelerdir. Biyolojik kökenlidir. aşağıdaki ifadelerden hangisi
Bu gübrelerdeki organik maddeler toprak mikroorganizmalarının faaliyeti sonucu mineralleşme yanlıştır?
denilen bir süreçle parçalanabilen organik madde içerir. Daha sonra bitkiler bu kalıntılardaki besin A) Yapraklarda fotosentez sırasında
elementlerini yapılarına katar. tüketilen su nedeniyle yaprak
-Topraktaki su ve minerallerin bitkiye geçmesini kolaylaştıran adaptasyonlar: hücrelerindeki ozmotik basıncın artması,
1. Kök emci tüy hücreleri: Epidermis hücrelerinin toprak içine doğru uzantılarıdır. Toprak su moleküllerinin yukarı çekilmesinde
parçacıkları ile kökün temas yüzeyini arttırır. Örneğin bir çavdar bitkisinde emici tüylerin sayısı 14 etkilidir.
milyar civarındadır ve oluşturduğu toplam yüzey alanı 400 m2 den fazladır. Yapılan araştırmalar en B) Hidrojen bağlarıyla oluşan kohezyon
hızlı ve en fazla su alımının kök emici tüy bölgesinde olduğunu göstermiştir. kuvveti sayesinde su sütunu oluşur.
2. Nodül: Yer fıstığı, fasulye, yonca gibi baklagillerin köklerinde azot bağlayıcı bakterileri C) Kök hücrelerine, aktif taşımayla su alınır.
bulunduran hücrelerden oluşmuş şişkinlikler, yumrulardır. Bitkiler bakterilerin tuttuğu azotu D) Odun borularının kılcal yapıda olması
kullanarak azot ihtiyaçlarını giderirken, bakteriler de bitkiden organik besin alarak mutualist suyun yükselmesine katkı yapar.
NOT:
yaşarlar. E) Yapraklardan terlemeyle yitirilen su,
Azot bağlayıcı bakteriler ancak birlikte yaşadıkları baklagiller bitkisi ile bir araya geldiklerinde azot bitkinin üst kısımlarında bir çekme kuvveti
fikse edebiliyorlar (bağlayabiliyorlar) ve bu işlemi gerçekleştirebilmeleri için toprakta kullanılabilir yaratır.
azot miktarlarının oldukça düşük olması gerekiyor.

www.biyolojiportali.com
3. Mikoriza: Canlı bitki kökleri ile mantar hifleri arasındaki mutualist birliğe denir. Mantar hifleri, SORU 6. (2011 – LYS2 / BİY)
bitki kök yüzey alanını arttırarak bitkinin su, mineral (özellikle fosfor) ve tuz alımını sağlar.
Mantarlar tarafından alınmış su ve minerallerin bir kısmı bitkiye aktarılırken, mantar bitkinin
fotosentez ile yapmış olduğu ürünlerle beslenir.
NOT:
Kökler sadece uygun mantar türleriyle mikorizayı oluşturur.

Yukarıdaki şekil, çiçekli bitkilerde iletim

borularıyla şeker ve su taşınmasını
göstermektedir.
Bitkilerde Su ve Mineral Taşınma Mekanizması Buna göre, K, L ve M ile gösterilen kaynak,
-Damarlı bitkilerde su ve mineraller iletim doku elemanları olan ksilem (odun boruları) ile taşınır. havuz ve arkadaş hücreleri
-Suyun kök emici tüyleri ile alınması: aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak
-Suyun alınabilmesi, kökteki ozmotik basıncın artışına bağlıdır. verilmiştir?
-Kök hücreleri aktif taşıma ile topraktan mineral aldığında kök emici tüy hücrelerinin ozmotik K hücresi L hücresi M hücresi
basıncı artar. Kökün ozmotik basıncı, toprağın ozmotik basıncından daha yüksek olduğunda kök A) Arkadaş Kaynak Havuz
emici tüy hücreleri topraktan su çeker. hücresi hücre hücre
B) Arkadaş Havuz Kaynak
NOT: hücresi hücre hücre
Su, topraktan emici tüylerle osmoz ve difüzyon kurallarına göre geçer. Minerallerin C) Kaynak Arkadaş Havuz
topraktaki derişimi, emici tüylerdeki derişiminden daha düşüktür. Bu nedenle hücre hücresi hücre
D) Kaynak Havuz Arkadaş
minerallerin emici tüyler tarafından alınması aktif taşıma ile gerçekleşir. Aktif taşıma için
hücre hücre hücresi
gerekli ATP enerjisi emici tüylerin mitokondrilerinden sağlanır. E) Havuz Kaynak Arkadaş
hücre hücre hücresi
-Topraktan kök emici tüyleri ile alınan su ve minerallerin, kökten, ksilem borularına kadar iletilmesi SORU 7. (2010 – LYS2 / BİYO)
iki farklı yol ile gerçekleşebilir. Bu yollardan birine apoplast yol, diğerine simplast yol adı verilir. Aşağıdakilerden hangisi odunsu bitkilerde
1. Apoplast yol; hücre çeperlerinden oluşan, hücreler arası boşlukta ilerleyen bir yoldur. Su, bu suyun köklerden yaprağa taşınmasında
yolda ilerlerken simplast yola göre daha hızlı hareket eder ve hiçbir engelle karşılaşmadan etkili faktörlerden biri değildir?
endodermiste bulunan kaspari şeridine kadar gelir. Kaspari şeridi; endodermis hücreleri arasında A) Odun boruların kılcal yapıya sahip
bulunan, su geçirmeyen bir kuşaktır. Buraya kadar apoplast yoluyla gelen su, buradan aynı yolla olması
ksileme geçemez. Endodermise giren su, hücreden hücreye geçerek (simplast yolla) ksileme ulaşır. B) Yapraklardan terlemeyle su yitirilmesi
2. Simplast yol, birbiriyle komşu olan kök hücrelerinin oluşturduğu yoldur. Su, bir hücreden diğer C) Su moleküllerinin yarattığı kohezyon
hücreye aktarılarak geçer. Hücre zarındaki seçici geçirgen özellik, bu madde iletiminin denetimini kuvveti
sağladığından madde geçişi apoplast yoldakine oranla daha yavaş gerçekleşir. D) Kökteki emici tüylerde ozmotik basıncın
yüksek olması
E) Soymuk borularında taşınan besin
maddelerinin ozmotik basıncı artırması
SORU 8. (2009 – ÖSS / FEN-1)
Hidrojen atomları işaretlenmiş su verilen
bir bitki geliştiğinde, işaretli hidrojene
meyvedeki sükrozda rastlanıyor.
Bu işaretlenmiş su molekülleri meyveye
ulaşıncaya kadar,
I. soymuk boru,
II. emici tüy,
III. odun boru,
IV. yaprak parankiması
Şekil: Topraktan kök emici tüy hücreleri ile alınan su ve minerallerin ksileme taşınırken izlediği yapılarından hangi sırayla geçmiştir?
apoplast ve simplast yollar. A) I – II – III – IV B) II – I – IV – III
C) II – III – IV – I D) III – I – II – IV
E) III – IV – II – I
SORU 9. (2006 –FEN-2)
Stomaların gece kapanmasını, kilit
hücrelerinde,
I. glukozun nişastaya çevrilmesi,
II. ozmotik basıncın düşmesi,
III. hücre içinde karbondioksit birikmesi,
IV. suyun komşu epidermis hücrelerine
geçmesi
olaylarının hangi sırayla gerçekleşmesi
Şekil: Topraktan kök emici tüy hücreleri ile alınan su ve minerallerin ksileme taşınırken izlediği sağlar?
apoplast ve simplast yollar. A) I – II – IV – III B) II – III – I – IV
C) III – I – II – IV D) IV – I – II – III
E) IV – II – III – I

www.biyolojiportali.com
 KSİLEMDE (ODUN BORULARINDA) SUYUN TAŞINMASI
-Maddelerin odun ve soymuk boruları ile taşınmasına uzun mesafeli taşıma da denir. SORU 10. (2001 –ÖSS)
-Bitkilerde suyun ksilemde taşınması kılcallık, kök basıncı ve terleme-çekim teorisi olmak üzere 3 Bitkilerin epidermis örtüsünde bulunan
mekanizma ile açıklanmaktadır. stomaların (gözenek) açık ve kapalı şekli
1. Kılcallık olay aşağıda verilmiştir.
-Adezyon kuvveti etkisiyle gerçekleşir. Adezyon, farklı çeşit
moleküllerin birbirine yapışmasıdır. Su molekülleri ksilem hücrelerinin
çeperlerindeki selüloz moleküllerine tutunma eğilimindedir. Bu
eğilimin sonucu olarak çok ince kılcal borulardan oluşan ksilem
çeperleri suyu çekerek yükselmesine neden olmaktadır.
-Ancak diğer faktörlere göre kılcallık, suyun yükselmesinde en az
etkili olan faktördür.

Kilit hücrelerinde su alma ya da vermeyle

ilgili aşağıdaki olaylardan hangisi,
stomanın kapanmasını başlatır?
2. Kök Basıncı A) Kilit hücrelerinde turgor basıncının
-Kökteki ozmotik basınç artışına bağlı olarak topraktan köke su çeken ve suyun odun borularında artması
yükselmesini sağlayan itici kuvvettir. Bu itici kuvvet, ksilemdeki su sütununu basınç altında tutarak B) Kilit hücrelerinde glukoz miktarının
yükselmesini sağlar. artması
NOT: C) Şişen kilit hücrelerinde ince çeperler
Bir bitki hangi ortamda yaşarsa yaşasın bulunduğu ortamdan su alabilmesi için; yönünde kavisin artması
Kök ozmotik basıncı>Toprak ozmotik basıncı olmalıdır. D) Kilit hücrelerinde nişasta miktarının
artması
-Bitkilerde damlama (guttasyon) kök basıncı etkisi ile gerçekleşir. E) Kilit hücrelerindeki su miktarının artması
-Bazı otsu bitkilerin gövdeleri enine kesilirse ksilemdeki öz suyun kesik yüzeyden bir süre akması,
kök basıncı etkisi olur. SORU 11.
3. Terleme-Çekim Teorisi ve Kohezyon
-Terleme; bitkinin buhar şeklinde su kaybetmesidir.
-Terleme sonucunda yapraklardaki su oranı azalır. Yani yaprakların osmotik basıncı artar.
-Artan osmotik basınç etkisi ile bitkinin üst kısımlarında bir su çekme (emme) kuvveti oluşur.
-Oluşan çekme kuvveti hidrojen bağı ile birbirine bağlı su moleküllerinin ksilemde kopmayan bir
sütun şeklinde ilerlemesini sağlar.
-Böylece yaprak hücreleri, ksilemde suyun çekilmesini sağlarken kaybolan suyun yerine de emici
tüylerle topraktan su emilir.
Normal şartlar altında tutulan bir bitkinin
NOT: gövde kısmındaki soymuk borular (floem)
Su moleküllerinin hidrojen bağlarıyla birbirine tutunmasına kohezyon denir. Kohezyon şekildeki gibi kesilerek halka halinde
etkisi ile ksilemde kopmayan su sütunu oluşur. çıkarılmıştır.
Bu işlem sonucunda bitkide,
Bitkilerde suyun taşınmasında etkili olan faktörlerin etkisi en az olandan çoğa doğru sıralanması
I. Suyun odun borulara ulaşamaması
şöyledir: Kılcallık < Kök basıncı < Terleme-çekim kuvveti
II. Fotosentez ürünlerinin kök bölgesine
NOT: ulaşamaması
-Kılcallık ve terleme-çekim kuvveti yukarıdan çeken, kök basıncı aşağıdan iten kuvvettir. III. Yaprakların pörsümesi
-Kılcallık ve terleme-çekim kuvveti cansız sistemlerde de gerçekleşebilir. Kök basıncı olayları hangi sıraya göre gerçekleşir.
sadece canlı sistemlerde gerçekleşir. A) I-II-III B) I-III-II C) II-I-III
D) II-III-I E) III-II-I
-Suyun taşınma hızını arttıran faktörler:
-Işık şiddetinin artması, -Rüzgar şiddetinin artması SORU 12. Aşağıdaki tabloda bir bitkinin
-Sıcaklığın artması, -Işığın dalga boyu (Mavi ışık stomaların açılmasını uyarır.) ihtiyacı olan besin elementleri ve bu besin
-Topraktaki su miktarının artışı, -Havanın emme kuvvetinin artışı elementlerinin topraktaki miktarı
SUYUN TAŞINMASINDA GUTASYON VE STOMALARLA GERÇEKLEŞEN TERLEMENİN ETKİSİ gösterilmiştir.
1. GUTASYON (SUYUN SIVI ŞEKLİNDE KAYBI) Bitkinin Topraktaki
Besin elementi ihtiyacı miktarı
-Topraktaki su miktarının ve havadaki nemin yüksek; bitkide terlemenin düşük olduğu zamanlarda
(mg) (mg)
köklerden giren su, kök basıncının etkisiyle yapraklardaki hidatotlardan su damlaları hâlinde dışarı
Magnezyum(Mg) 135 175
atılır. Bu olay damlama (gutasyon) denir. Kalsiyum (Ca) 180 150
-Damlama nemli iklim şartlarında yetişen bitkilerde görülür. İlkbaharda sabahın erken saatlerinde Fosfor (P) 160 200
çimen, domates, çilek vb. bitkilerin yaprak kenarlarında su damlacıkları hâlinde damlama görülür. Demir (Fe) 175 125
NOT: Potasyum (K) 200 170
Gutasyonu “çiğ” ile karıştırmamak gerekir. Çiğ, yaprağın kenar ve ucunda değil, üst Minimum kuralına göre tabloda verilen
yüzeyinde oluşur. mineral maddelerden hangisi bitki
gelişimini sınırlandırır?
2. TERLEME (SUYUN BUHAR ŞEKLİNDE KAYBI) A) Mg B) Ca C) P D) Fe E) K
-Bitkilerin buharlaşma yoluyla su kaybetmelerine terleme denir.
-Terlemenin büyük bir bölümü (yaklaşık %90) stoma ile gerçekleşirken, geri kalanı ince olan SORU 13. Ağaçlarda yaprağın emme
kutikuladan yapılır. kuvvetini hangisi artırır?
NOT: A) Stomaların kapanması
B) İletim borularında taşınan madensel tuz
Terlemenin stomalarda fazla olmasının sebebi; hem mezofil hücrelerinin nemli olması miktarının azalması
hem de CO2 girişi için stomaların açık olması, hava ile temas eden su moleküllerinin C) Emici tüylerde ozmotik basıncın
buharlaşmasına yol açmasıdır. azalması
D) Topraktaki suyun emici tüylere geçmesi
www.biyolojiportali.com
-Terlemenin bitkiye sağladığı avantajlar: E) Terleme ile su yitirilmesi
-Isıyı ayarlar. SORU 14. Bitkilerde;
-Boşaltımı sağlayarak su dengesini ayarlar. I. Nişasta depolama
-Topraktan su ve mineral alınmasını kolaylaştırır. II. Fotosentez yapma
-Odun borularındaki iletimi hızlandırır. III. Solunum yapma
NOT: olaylarından hangileri stomanın kilit
hücrelerinde gerçekleşebilir?
Suyun kök emici tüy hücreleri ile topraktan alınıp, yapraklara taşınabilmesi için;
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
Havanın emme kuvveti ˃Yaprak osmotik basıncı ˃Kök osmotik basıncı ˃Toprak osmotik basıncı
D) II ve III E) I, II ve III
TERLEME GUTASYON (DAMLAMA)
Suyun buhar halinde atılmasıdır. Suyun sıvı halde atılmasıdır. SORU 15. Normal düzeyde tuz içeren
Sadece su atılır Su ve suda çözünmüş mineraller atılır. topraklarda yetişen bitkilere, tuz
Havanın emme kuvveti etkisi ile olur. Kök basıncı etkisi ile olur. konsantrasyonu yüksek su verilmesi,
Stomalardan, lentisellerden ve ince olan aşağıdakilerden hangisine neden olur?
Hidatotlardan yapılır.
kutikula yüzeyinden yapılır. A) Toprak suyu ile kök hücreleri arasında,
Sabahın erken saatlerinde çok nemli difüzyon basınç farkının azalmaya
“Yaprağın su buhar basıncı > Havanın su ortamda “Yaprağın su buhar basıncı > başlamasına
buhar basıncı”bağıntısı sağlandığında yapılır. havanın su buhar basıncı” bağıntısı B) Kökteki emici tüy hücrelerinin
sağlandığında yapılır deplazmolize uğraması
-Terlemeyi etkileyen faktörler: C) Topraktan, bitkinin kök hücrelerine su
A. Terlemeyi etkileyen bitkinin anatomik özellikleri: geçişinin artmasına
-Yaprak yüzeyinin genişliği D) Kökteki korteks parankimasında, turgor
-Kutikula kalınlığı basıncının artmasına
-Stoma sayısı ve yapraktaki konumu E) Bitkide terleme olayının atmasına
- Yapraktaki tüy miktarı
-İletim demetlerinin sayısı ve gövdedeki dağılımı SORU 16. Tuz oranı yüksek olan
B. Terlemeyi etkileyen çevresel faktörler: topraklarda yaşayan, tuzcul bitkilerin
Çevresel faktörler Grafiği topraktan su alabilmeleri, öncelikle
aşağıdakilerden hangisinin etkisi ile
Terleme hızı gerçekleşir?
1. Havanın nemi: Havanın nemi arttıkça terleme azalır. A) Toprak üstü organların emme
Havanın nemi kuvvetlerinin yüksek olmasının
B) Odun borularının dar olmasının
Terleme hızı C) Soymuk borularının canlı olmasının
2.Rüzgar: Rüzgar şiddetinin artması terlemeyi arttırır.
NOT: Rüzgar atmosfer basıncını azalttığı ve yaprak D) Kökün emici tüylerindeki ozmotik
yüzeyindeki suyu uzaklaştırdığı için terleme hızını artırır. basıncın yüksek olmasının
Rüzgar
E) Yapraktaki gözeneklerin açık
bulunmasının
Terleme hızı
3. Sıcaklık: Sıcaklığın aşırı derecede artması, terlemeyi
önce artırır, sonra da azaltır. SORU 17. Bitkilerde ileri bir adaptasyon
Sıcaklık sayılan gözeneklerin hangi özelliği
fotosentez hızını yavaşlatabilir?
Terleme hızı A) Nemli havada açık olmaları
4. Işık şiddeti: Belirli bir orana kadar artışı terlemeyi B) Hücrelerinde kloroplast bulunması
artırır. C) Kapatma hücreleri arasında boşluk
Işık şiddeti
bulunması
Terleme hızı D) Kurak havada kapalı olmaları
5. Topraktaki su miktarı: Belirli bir orana kadar artışı E) Alt epidermiste daha çok olmaları
terlemeyi artırır. Su miktarı
SORU 18. Bitkilerde terleme,
I. Madensel tuzların taşınmasına yardımcı
Terleme hızı olma
6. Kilit hücrelerindeki CO2 miktarı: CO2 miktarının
II. Bitkinin aşırı ısınmasını önleme
artması terlemeyi azaltır.
CO2 miktarı III. Fotosentez ürününün köklere
taşınmasını sağlama
NOT: Kilit hücrelerinde CO2 miktarının artması, pH'ı azaltır. Bu durumda glikoz nişastaya
işlevlerinde hangilerini gerçekleştirir?
çevrilir. Böylece osmotik basınç azalır. Stomalar su kaybeder, turgor basıncı azalır ve
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
stomalar kapanır. Terleme azalır.
D) I ve II E) I, II ve III
-Yapraktaki CO2 miktarı belli bir seviye altına düşerse kilit hücrelerindeki pH yükselir. Nişasta
glikoza hidroilz olur. Ozmotik basınç artar. Komşu hücrelerinden su almaya başlar. Turgor
SORU 19. Bazı bitkilerde, topraktan besin
basıncı artar. Stomalar açılır. Terleme artar.
elementlerini alabilmeleri için nodül,
Terleme hızı mikoriza gibi özelleşmiş yapılar bulunur.
7. Atmosferdeki CO2 miktarı: Belirli bir orana kadar artışı Nodül ve mikoriza,
terlemeyi artırır. Sonra sabit kalır. I. Bitki kökü ile prokaryot hücre arasında
CO2 miktarı
oluşturulma,
Terleme hızı
II. Bitkinin topraktan sadece su almasını
sağlama,
III. Yararlı birliktelik olma
-Terleme hem gündüz hem de gece gerçekleşir. özelliklerinden hangilerine ortak olarak
-Terleme hızı geceye göre gündüz daha fazladır. sahiptir?
Gece Gündüz Gece Gündüz A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

www.biyolojiportali.com
 D) I ve II E) I ve III
STOMALARIN YAPISI ve ÇALIŞMA MEKANİZMASI
A. STOMALARIN YAPISI CEVAPLAR ve ÇÖZÜMLERİ
- Bitkilerde atmosferden CO2'in alınması ve O2'in verilmesi stomalarla sağlanır. Stomalar aynı 1. Ozmotik basıncın artması için ya suyun
zamanda terlemeyle su buharının atılmasını sağlar. kaybedilmesi ya da hücrenin derişiminin
-Epidermis hücrelerinin farklılaşmasıyla meydana gelir. artması gerekir. Fotosentez ile hem su
kaybedilir hem de üretilen glukoz
NOT:
nedeniyle derişim artırılır. Böylece ozmotik
Stomalarda kloroplast bulunur. Fotosentez yapar. Geçici olarak nişasta depo edebilir. basınç artar. Terleme su kaybına neden
Epidermis hücrelerinde kloroplast bulunmaz. (Sucul bitkiler hariç). olarak ozmotik basıncı artırır. Solunum ile
ortama su verilir. Ozmotik basınç azalır.
-Bir stoma, bekçi hücreleri (kilit hücreleri = kapatma hücreleri) denilen fasulye şeklinde iki adet Cevap: D
hücreden oluşur.
- İki bekçi hücresi epidermis hücreleriyle kuşatılmış ve çukur kısımları birbirine bakacak şekilde 2. Baklagilin köklerinde simbiyotik yaşayan
yerleşmiştir. Bekçi hücreleri arasında gözenek (por=açıklık) bulunur. bakteriler nodül oluşturan azot bağlayıcı
-Bekçi hücrelerinin stoma açıklığına bakan çeperleri kalın, epidermis hücrelerine bakan çeperi ise bakterilerdir. Bitkilere azot alma kolaylılığı
incedir. Çeperlerdeki bu kalınlık farkı, stomanın açılıp kapanmasında önemli rol oynar. sağlar. Bu bakterilerin faaliyeti olumsuz
etkilenirse bitkinin kökleriyle azot
bileşiklerini alması engellenir. Cevap: A

epidermis hücresi
epidermis hücresi

Kalın iç çeper
İnce dış çeper 3. Ksilemde su ve mineraller, floemde

Komşu
Komşu

Çekirdek Por organik moleküller taşınır. I. öncül doğru.

Ksilemde tek yönLü, floemde çift yönlü
Kloroplast
Bekçi (Kilit) taşıma yapılır. II. öncül doğru. Ksilem
cansız bir yapıdır. Pasif taşıma yapar. ATP
hücreler
harcamaz. Floem canlıdır. Hem pasif hem
Stomanın kapalı durumu Stomanın açık durumu de aktif taşıma yapar. ATP harcar. III. öncül
B. STOMALARIN ÇALIŞMA MEKANİZMASI yanlış. Cevap: D
- Stomaların açılıp kapanmasını sağlayan temel faktör stoma bekçi hücrelerindeki turgor basıncı
değişiklikleridir. 4. Floem besin taşıyan borulardır. Bu
-Bekçi hücre çeperlerdeki kalınlık farkı stomanın açılıp kapanmasında önemli rol oynar. nedenle bu dalda üretilen Bu dalda
1. STOMALARIN AÇILMASI üretilen fotosentez ürünleri diğer kısımlara
- A. STOMALARIN AÇILMASINDA FOTOSENTEZİN ETKİSİ taşınamaz. Cevap: B
1. Gündüz fotosentezden dolayı bekçi hücrelerdeki glikoz miktarı artar.
2.Glikoz miktarındaki artış kilit (bekçi) hücrelerindeki ozmotik basıncı arttırır. 5. Kök hücreleri ozmotik basıncın etkisiyle
3. Ozmotik basıncı artan kilit hücreler komşu epidermis hücrelerinden su alır. topraktan suyu alırlar. Bu olay ile enerji
4. Kilit hücrelerdeki turgor basıncı artar. Stoma açılır. harcanmaz. Cevap: C
-B. STOMALARIN AÇILMASINDA K+ ETKİSİ
1. Gündüz ışık etkisi ile komşu epidermis hücrelerindeki K+’ları kilit hücrelere pompalanır. 6. Soymuk borusu fotosentezde üretilen
2. K+ iyonları artan, kilit hücrelerinde ozmotik basınç artar. şekerleri köklere taşır. Burada şeker üreten
3. Ozmotik basıncı artan bekçi hücreler, komşu epidermis hücrelerinden ozmozla su alır. hücre kaynak hücredir (L), Bu hücrelerin
4. Bekçi hücrelerinin turgor basıncı artar. Stoma açılır. yanındaki daha küçük hücreler arkadaş
NOT: hücreleridir (K). Şekerin taşındığı
Bekçi hücrelerine K+ iyonlarının özel zar kanallarından girmesini H+ iyonlarının aktif hücre ise havuz hücredir (M). Cevap: A
olarak dışarı atılması sonucu zar potansiyelinin oluşması sağlar.
7. Bitkilerde su ve minerallerin taşınması
-C. STOMALARIN AÇILMASINDA pH ETKİSİ: odun borularında kılcallık, kök basıncı ve
1. Gündüzleri fotosenteze bağlı olarak kilit hücrelerindeki CO2 miktarı azalır. terleme-kohezyon gibi faktörlerin etkisi ile
2. CO2 ‘si azalan kilit hücrelerindeki pH yükselir. gerçekleşir. Soymuk borularının suyun
3. pH’ın yükselmesi kilit hücrelerindeki bir enzimi (fosforilaz) aktifleştirir. iletiminde herhangi bir etkisi yoktur.
4. Bu enzim kilit hücrelerindeki nişastanın glikoza dönüşümünü sağlar. (Hidroliz) Cevap E
5. Glikozu dolayısı ile ozmotik basıncı artan kilit hücreleri komşu epidermis hücrelerinden su alır.
6. Kilit hücrelerdeki turgor basıncı artar. Stoma açılır. 8. Kök emici tüy hücreleri ile topraktan
2. STOMALARIN KAPANMASI alınır (II). Odun boruları ile (III) fotosentez
-a. STOMALARIN KAPANMASINDA SOLUNUMUN ETKİSİ: yapan yaprak parankima hücrelerine
1. Geceleri solunum sonucu kilit hücrelerindeki glikoz miktarı azalır. taşınır (IV). Fotosentezde kullanılarak
2. Glikozun azalması ozmotik basıncı düşürür. glukoz, daha sonra da sükroz üretilir.
3. Solunum sonucu oluşan su komşu epidermis hücrelerine gönderilir. Sükroz da soymuk borular ile meyveye
4. Kilit hücrelerindeki turgor basıncı azalır. Stoma kapanır. taşınır (I). Cevap: C
b. STOMALARIN KAPANMASINDA K+ ETKİSİ:
1. Geceleri kilit hücrelerindeki K+’ları komşu epidermis hücrelerine pompalanır. 9. -Gece fotosentez yapılmayıp solunum
2. K+‘ların azalması ozmotik basıncı düşürür. devam ettiği için CO2 birikir. Kilit
3. Ozmotik basınç düşünce komşu epidermis hücrelerine su geçişi olur. hücrelerinin pH'sını düşürür. pH'nın
4. Kilit hücrelerindeki turgor basıncı azalır. Stoma kapanır. dengelenmesi için ortama su verilmelidir.
c. STOMALARIN KAPANMASINDA pH ETKİSİ: Bunun için de glukozdan nişasta
1. Geceleri solunuma bağlı olarak kilit hücrelerindeki CO2 miktarı artar. sentezlenir. Oluşan su iile ozmotik basınç
2. CO2 ‘si artan kilit hücrelerinin pH‘ı düşer. düşer. Kilit hücrelerinden komşu hücrelere
3. pH‘ın düşmesi kilit hücrelerindeki fosforilaz enzimini ters yönde çalıştırır ve nişasta sentezi su geçerek stomalar kapanır.
gerçekleşir. -Gerçekleşme sırası;
4. Glikozun azalması kilit hücrelerindeki ozmotik basıncı düşürür. III. hücre içinde karbondioksit birikmesi,
5. Nişasta sentezi ile oluşan su komşu epidermis hücrelerine gönderilir. I. glukozun nişastaya çevrilmesi,
6. Kilit hücrelerindeki turgor basıncı azalır. Stoma kapanır. II. ozmotik basıncın düşmesi,
www.biyolojiportali.com
 IV. suyun komşu epidermis hücrelerine
BİRAZ DETAY
geçmesi Cevap: C
Çevresel faktörler stoma hareketlerini etkileyebilir. 10. Kilit hücrelerinde turgor basıncının
-Örneğin topraktaki su miktarı yetersiz olursa gündüz açık olması gereken stomalar kapanır. artması, Kilit hücrelerinde glukoz
Bitkiler su kıtlığı çekince mezofil hücrelerinde absisik asit hormonu üretilir. Bu hormon, bekçi miktarının artması, Şişen kilit hücrelerinde
hücrelerine stomaların kapatılması için uyarı gönderir. Böylece bitkinin su kaybı önlenmiş olur. ince çeperler yönünde kavisin artması, Kilit
-Hücresel solunum yaprağın hava boşluklarında CO2 yoğunluğunu arttırarak stoma kapanmasını hücrelerindeki su miktarının artması
uyarır. olayları stomanın açılması yönünde
-Gün ortasındaki yüksek sıcaklıklar solunum hızını artırır; böylece yaprak içinde daha fazla CO2 etkilidir. Kilit hücrelerinde nişasta
birikir. Bu durumda bitkiler, stomalarını kapatarak su kaybını azaltır ve solunumla meydana miktarının artması ile su komşu hücrelere
gelen CO2 kullanıIarak fotosentezi sürdürür. geçer. Turgor basıncı düşer ve stomalar
-Bir bitkiyi küçük bir karanlık odada tutsanız bile, stomalar açılıp ve kapanarak günlük ritimlerini kapanır. Cevap: D
sürdürürler. Bu durum bekçi hücrelerindeki içsel saat ile düzenlenir.
-Gündüz ışık etkisi ile bekçi hücrelerinin plazma zarında bulunan mavi ışık reseptörünü uyarır. 11. Soymuk boruları ile organşk madde
Bu durum ATP ile çalışan proton pompalarının aktifleştirilmesini uyarır. Bunun sonucu olarak taşınır. Çıkarılması, fotosentez ürünlerinin
bekçi hücrelerinin K+ alımı artar. Osmotik basıç artar. Komşu hücrelerinden su alınır ve stomalar köklere taşınması aksar. Kök hücrelerinin
açılır. ozmotik basıncı düştüğü için topraktan
Stomaların açılmasına neden olan Stomaların kapanmasına neden olan durumlar yeterince su alamaz. Yapraklara taşınan su
durumlar azalacağından pörsümeye başlar. Cevap: C
Kilit hücrelerinde; Kilit hücrelerinde;
Fotosentezin başlaması Fotosentezin durup, solunumun devam etmesi 12. Bitkinin ihtiyacı olan minerallerin
Glikozun artması Gjikozun azalması miktarını, toprakta bulunun miktarları ile
pH'ın artması pH'ın düşmesi karşılaştırdığımızda magnezyum ve fosfor
Nişastanın hidrolizi Nişasta sentezi elementlerinin fazlasıyla toprakta
K+’larının artışı K+’larının azalması bulunduğunu görüyoruz. Bunların bitki
ORGANİK BESİNLERİN TAŞINMASI gelişimini sınırlandırması söz konusu değil.
-Bitkilerde fotosentezle üretilen organik ürünler, bitkinin bütün organlarına floemle taşınır. -Ancak bitkinin ihtiyacına göre kalsiyum ve
Floemde taşıma işlemini kalburlu borular gerçekleştirir. potasyum 30 mg, demirin ise 50 mg eksik
-Floemdeki taşıma ksileme göre daha yavaştır. olduğunu görüyoruz. Bu durumda bitkinin
-Floemde taşıma çift yönlüdür. Fotosentez sonucu oluşan glikoz, amino asit gibi organik moleküller ihtiyacına göre toprakta en az olan
yapraklardan köke doğru taşınırken; köklerde sentezlenen amino asit ve diğer azotlu organik (eksikliği en çok olan) demirdir. Cevap: D
moleküller kökten yapraklara doğru taşınır.
13. Stomalardan terleme ile kaybedilen su
NOT:
yaprak ozmotik basıncını artırır. Cevap: E
İletim demetlerinden kalburlu borulardan biri floem özsuyunu (sakkaroz, inorganik
iyonları, amino asitler, hormonlar) bir yönde, aynı demetteki diğer bir kalburlu boru ise 14. Kilit hücreleri kloroplastlıdır,
ters yönde taşıyabilir. Bir tek kalburlu boruda aynı anda iki yönlü taşıma olmaz. fotosentez yapar. Glikoz nişastaya
-Organik moleküllerin soymuk borularında taşınması basınç-akış teorisi ile açıklanır. Buna göre; dönüştürülerek depo edilir. Mitokondrileri
-Kaynak hücre: Yapraktaki fotosentez yapabilen hücrelerdir. ile hücresel solunum yapar. Cevap: E
-Havuz hücre: Kök ya da meyvede organik besinlerin depolandığı hücrelerdir.
-Floemin yüklenmesi: Fotosentez ürünlerinin kaynak hücrelerden floemdeki kalburlu borulara 15. Kök hücreleri su kaybederek toprak
geçişidir. (Aktif taşıma ile ATP harcanarak yapılır) suyu ile kök hücreleri arasında, difüzyon
Floemin boşaltılması: Fotosentez ürünlerinin kalburlu borulardan havuz hücrelerine pasif ya da basınç farkı azalmaya başlar. Cevap A
aktif taşıma ile geçişidir.
Basınç-Akış Teorisi: 16. Bir bitki hangi ortamda yaşarsa yaşasın
1.Kaynak hücreden ya da arkadaş hücrelerinden floeme aktif taşıma ile şeker yüklenir. bulunduğu ortamdan su alabilmesi için;
2. Bu durum floem hücrelerinin ozmotik basıncını artırır. Kök ozmotik basıncı >Toprak ozmotik
3. Floem hücreleri çevre dokulardan ve ksilemden osmozla su alır. basıncı olmalıdır. Cevap: D
4. Su geçişi floem hücrelerinde sıvı basıncının artmasına neden olur.
5. Artan sıvı basıncının (hidrostatik basıncın) etkisi ile şekerler aşağı doğru akar. 17. Stomalar ile fotosentez için gerekli CO2
6. Floemdeki şekerler havuz hücreye verilir. ortamdan alınır. Şayet kapalı olursa
7. Şeker derişiminin azalması ile su floemden çıkarak ksileme geçer ve havuzdan kaynağa geri fotosentezin hammaddesi olan CO2
döner. yetersizliği ile fotosentez yavaşlayacaktır.
Cevap: D
18. Terlemenin bitkiye sağladığı avantajlar:
-Isıyı ayarlar.
-Boşaltımı sağlayarak su dengesini ayarlar.
-Topraktan su ve mineral alınmasını
kolaylaştırır.
-Odun borularındaki iletimi hızlandırır.
Fotosentez ürününün köklere
taşınmasında terlemenin etkisi yoktur.
Cevap: D
19. Nodül, bitki kökünde prokaryot hücreli
olan bakterilerin bulunmasıyla oluşur.
-Mikoriza, bitki kökü ile ökaryot hücreli
mantarların hifleri arasında oluşur.
-Nodül bitkinin topraktan azot minerali
almasını, mikoriza su ve çeşitli mineralleri
almasını sağlar. Nodül ve mikorizadaki
canlılar bu ilişkiden yarar sağlar.
Şekil: Bitkide basınç-akış teorisi Cevap C
www.biyolojiportali.com