COĞRAFYA TE

Biyoçeşitlilik ve Ekosistem

Özet

1. Biyoçeşitlilik ve Biyoçeşitliliği Etkileyen Koşullar

Yerüzünde yaşayan organizmaların çeşitliliğine biyoçeşitlilik adı verilir. Biyoçeşitliliği
oluşturan canlıların yaşam alanları habitat olarak adlandırılır. Canlıların bulunduğu
alan canlılar küresi (biyosfer) olarak da adlandırılır. Canlılar biyosfer içinde toprak
yüzetinden yaklaşık olarak 10 metre derinliğe ve 120 metre yükseliğe kadar
yaşayabilmektedir. Bu durum deniz, okyanus veya göller için de benzer niteliktedir.
Sularda yaşayan canlıların büyük bölümü de yüzeye yakın kısımlarda yaşamlarını
sürdürür.

Biyoçeşitlilik yalnızca canlı çeşidinin fazla olmasını ifade etmemektedir. Genetik

çeşitlilik ve habitat çeşitliliği de biyoçeşitlilik içinde yer alır.

Biyoçeşitlilik, ekosistemlerin ve insanların sağlıklı var oluşu açısından önem taşır. Bu

nedenle tür çeşitliliği devam etmelidir.

Biyoçeşitliliği Tehdit Eden Faktörler

 Aşırı avlanma
 Aşırı otlatma
 Erozyon nedeniyle toprakların kaybedilmesi
 Ormanların tahribi
 Tarımda makineleşme
 Düzensiz ve aşırı zirai ilaç kullanımı
 Sulak alanların kurutulması
 Sulak alanların kirlenmesi
 Baraj alanlarının genişlemesi
 Sanayileşme
 Yerleşme kentleşme
 Küresel ısınma

1 /8
COĞRAFYA TE
Biyoçeşitlilik ve Ekosistem

Özet

2. Biyomlar
Canlılar ortam koşulları bakımından benzer özellikler gösteren alanlarda barınırlar. Bu
bitkiler ve hayvan toplulukları için de geçerli olan bir durumdur. Benzer bitki ve hayvan
topluluklarını barındıran bölgelere ise biyom adı verilir. Biyomlar benzer özellikler
gösteren canlıları barındırdığı için her biyomun kendine has bitki ve hayvan türleri
vardır.
Örneğin; çöl biyomu olarak adlandırılan alanlarda kuraklığa dayanıklı ve su tutma
özelliği olan bitkiler yetişir. Buralarda yaşayan hayvanlar da kuraklığa karşı dayanıklı
olan hayvanlardır. Deve, yılan, kertenkele, bazı böcek ve kuş türleri çöl biyomunda
yaşar.

3. Canlıların Yeryüzüne Dağılışını Etkileyen Faktörler

Fiziki Faktörler
İklim faktörü: Canlıların yeryüzüne dağılışında temel belirleyici olan unsurlardandır.
Yağış, bitki örtüsü ve sıcaklık gibi faktörlerin uygun olduğu alanlarda canlı çeşitliliği
fazladır. Sıcak ve nemli iklimler yaşayan türlerin çeşitliliği bakımından çok zengin iken,
kurak iklimler suyun azlığı nedeniyle tür çeşitliliği daha azdır.
Her iklimin kendine özgü bitki toplulukları ve hayvan türleri vardır. Canlılar, yaşamlarını
devam ettirebilmek için, ortamın iklim koşullarına uyum sağlamak zorundadır. Uyum
için gösterdikleri değişime adaptasyon denir.

Yer şekilleri faktörü: Yeryüzü şekilleri, yükselti, eğim, bakı farkı gibi nedenlerle
sıcaklıkta, yağışta farklılıklara neden olmakta, deniz etkisinin iç kesimlere ulamasını
engelleyerek veya bu etkinin iç kesimlere ulaşmasını sağlayarak iklim koşullarını
etkilemektedir.Bu farklılıklar da biyolojik çeşitlilik üzerinde etkili olmaktadır.

2 /8
COĞRAFYA TE
Biyoçeşitlilik ve Ekosistem

Özet

Toprak Özelliği: Toprağın içindeki mineraller, humus miktarı, toprak tabakasının

kalınlığının farklı olması gibi özellikler toprakta yaşauan bitki ve hayvan türlerinin de
farklı olmasına neden olur.

Biyolojik Faktörler
Bitkiler, hayvanlar ve insanlar birbirlerinin yaşam alanlarını etkilemektedir. Bu konuda
en belirleyici unsur insanlardır. İnsanlar diğer canlıların soylarının tükenmesine neden
olabilmektedir. Ayrıca yerleşme, kentleşme, tarımsal faaliyetler gibi faktörler insanlar
tarafından diğer canlıların yaşam alanlarının kısıtlanmasına neden olur.

Beşerî Faktörler: Aşırı avlanma veya aşırı otlatma, bitki örtüsünün tahrip edilmesi
nedeniyle meydana gelen erozyon, çevre kirliliği, barajlar yapılması vb. özellikler
canlılar üzerinde olumsuz etkilere neden olduğu için canlı dağılışı üzerinde etkilidir.

Paleocoğrafya
Jeolojik devirlerde kıtaların kayarak yer değiştirmesi ve görülen iklim değişiklikleri
paleocoğrafya içinde değerlendirilir ve bu faktörler de canlıların dağılışını etkiler.

İklim Değişiklikleri: Buzul Çağı vb. gibi iklimde meydana gelen değişmeler bazı
türlerin yok olmasında, bazı türlerin ise çevreye uyum sağlamasında ya da göç
etmesinde etkilidir. İklim değişikliklerine bağlı olarak deniz seviyesinde meydana gelen
değişmeler kıyılarda yaşayan bazı türlerin yok olmasında etkili olmuştur.

4. Ekosistemlerin İşleyişi
Bünyesinde canlı ve cansız ögeler bulunan, bu ögeler arasındaki madde ve enerji
dolaşımı ile kendini besleyen ve yenileyen mekânlara ekosistem adı verilir. Ekosistem
yapısı birden fazladır. Orman, nehir ve bataklık ekosistemleri vardır. Ekosistemler canlı
veya cansız unusurlardan oluşur ve sistemin devamlılığı için her unsur aynı derecede
önemlidir.

3 /8
COĞRAFYA TE
Biyoçeşitlilik ve Ekosistem

Özet

Ekosistemin işleyişi, madde döngüsü ve enerji dolaşımına dayanır. Madde dolaşımı ve

enerji döngüsü sayesinde besin ve enerji oluşur ve bunlar tüketiciler tarafından
kullanılır. Daha sonra bu maddelerin çeşitli yollarla ortama geri dönüşü ekosistemi
oluşturur.

 Ekosistemin temelinde madde dolaşımı ve enerji döngüsü vardır.

 Ekosistemin en önemli özelliği dinamik yapıda olmasıdır.
 Ekosistemi oluşturan unsurlardan birinin zarar görmesi sistemin zarar
görmesine neden olur.

5. Besin Zinciri
Ekosistemlerdeki madde ve enerji nakli canlılar arasında görülen besin zinciri ile olur.
Besin zinciri, ekosistemi oluşturan canlıların birinin diğerini besin olarka alması şeklinde
gerçekleşen zincirleme bir olaydır.
Besin zincirinin son halkasını ayrıştırıcılar (parçalayıcılar) oluşturur. Bunlar canlı
artıklarını (ceset, dışkı vb.) ayrıştırarak organik maddeleri, mineralleri tekrar toprağa
iade eder. Bu mineraller de yeşil bitkiler tarafından kullanılır. Böylece doğadaki döngü
devam eder.

4 /8
COĞRAFYA TE
Biyoçeşitlilik ve Ekosistem

Özet

Enerji Piramidi
Besin zincirindeki enerji akışı bir enerji piramidi ile ifade edilir. Piramidin en altında
üreticiler, orta kısımda otçullar, üst kısımda ise otçullarla beslenenler yer alır.

6. Madde Döngüleri
Doğadaki çeşitli maddelerin atmosfer, litosfer, biyosfer ve hidrosfer arasında yer
değiştirmesine madde döngüsü adı verilir.

5 /8
COĞRAFYA TE
Biyoçeşitlilik ve Ekosistem

Özet

Karbon Döngüsü
Karbon, atmosferde, yer kabuğundaki kayaların ve toprak taneciklerinin arasında ve
suda bulunur. Karbon, canlıların hücrelerinde başlıca yapıtaşı olarak bulunmaktadır.
Karbon döngüsü; karbonun atmosfer, litosfer, hidrosfer ve biyosfer arasında yer
değiştirmesidir. Yeşil bitkilerin yok edilmesi, fosil yakıt kullanımının artmasıyla havaya
karbon dioksit salınımının çok artmasıyla karbon döngüsü bozulur.

Karbon dioksit Tüketimi

 Kara ve deniz bitkileri tarafından fotosentezde kullanılır.
 Deniz hayvanlarının kabuk oluşumunda kullanılır.
 Deniz hayvanlarının ve bitkilerinin ölümü ile dibe çöker ve karbonatlı kayaçlar
hâlinde depolanarak tüketilir.
 Ölen canlıların bünyesinde bulunan karbon zamanlar basıncın etkisiyle petrol ve
kömür gibi fosil yakıtlara dönüşür.

Azot Döngüsü
Azotun havadan toprağa, topraktan bitkiye, bitkiden hayvana ve bunlardan tekrar hava
ve toprağa geçmesine azot döngüsü adı verilir.

6 /8
COĞRAFYA TE
Biyoçeşitlilik ve Ekosistem

Özet

Oksijen Döngüsü
Oksijenin hava, su, toprak ve canlılar arasında yer değiştirmesi oksijen döngüsü
olarak adlandırılır. Canlıların aldıkları besinleri enerjiye dönüştürebilmeleri için oksijen
gereklidir. Bu nedenle oksijen döngüsünün sağlıklı devam etmesi önemlidir.

Su Döngüsü
Yeryüzündeki suların buharlaşmasıyla, canlıların terlemesiyle su buharı olarka havaya
karışan suyun, yoğunlaşarak yağışa dönüşüp yeryüzüne inmesidir. Daha sonra bu
suyun yeryüzünden tekrar buharlaşmasıyla su döngüsü devam eder.

7. Su Ekosistemlerinin İşleyişi
Su ekosistemleri;
 karasal ekosistemler (göl, nehir, bataklık ekosistemleri),
 denizel ekosistemler (okyanus, deniz ekosistemleri)
olarak ikiye ayrılır.

Okyanuslardaki bitki ve hayvanların çoğu güneş ışınlarının ulaşabildiği ilk 100 metrelik
derinlikte yaşar. Çok derinlerde yaşayabilen çok az sayıda canlı, ışıksız ortama uyum
sağlayacak biçimde gelişmiştir.

7 /8
COĞRAFYA TE
Biyoçeşitlilik ve Ekosistem

Özet

Okyanus ekosistemi içinde, her birinin kendi çevresi ve çeşitli yaşam biçimleri bulunan,
çok sayıda ve farklı boyutlarda ekosistemler bulunur.

Okyanus yüzeylerinde, dalgalarla sayısız küçük hava kabarcığı patlar. Böylece deniz
tuzunca zengin pek çok su damlacığı atmosfere fırlatılır. Bu, biyosferin dengesi için çok
önemlidir. Aerosol denen bu küçük parçacıklar bulutların oluşumunu sağlar. Yağmur
damlaları yere düşerken aerosolleri yere indirir. Bunlar, toprakların verimini artırmak
için kullanılan doğal gübrelerin küçük örnekleridir.
Akarsuda eğim kesintileri ve çağlayanlar varsa biyolojik çeşitlilik az olur. Yukarı
çığırlarda eğim fazla, akış hızlıdır. Tür çeşidi az olur. Orta çığırda eğim biraz azalır,
balık türleri artar. Akarsuyun ağız kesiminde tatlı ve tuzlu su karışır. Burada biyolojik
çeşitlilik fazladır.

8 /8