♦Ekosistemde yer alan maddeler organik ve inorganik formlarına biyotik ve abiyotik

ortamlar arasında sürekli dönüşerek döngü halindedir.

♦Doğada yaşamın sürekliliği için en fazla ;

Su ( H2O )
Karbon ( C )
Azot ( N )
Oksijen ( O )
Kükürt ( S )
Fosfor ( P )
gibi maddeler devirli olarak kullanılır.

♦Yani canlılar ihtiyaç duydukları bu maddeleri yaşadıkları ortamdan alır, kullanır

ve sonra bir şekilde ortama geri verir.
Buna göre:
♦Canlılar ihtiyaç duydukları bu maddelerin ekosistem içindeki dolaşımına Madde
Döngüleri denir.

En önemli madde döngüleri,

Su döngüsü
Karbon döngüsü
Azot döngüsü
Su, karbon ve azot döngüsü atmosfer ile yeryüzü arasında gerçekleşir.
1) SU DÖNGÜSÜ

Su, birçok metabolik aktivite için gerekli olan bir moleküldür.

Doğada su, katı, sıvı ya da gaz halde bulunabilir.
Göl, deniz ve okyanuslardaki sular buharlaşma ile atmosfere karışabilir.
Atmosferde bulunan su buharının bir başka kaynağı da bitkilerin terleme olayıdır.
Bulutların rüzgâr ile taşınması sonucunda bulutlarda tutulan su molekülleri yer
değiştirmiş̧ olur.
Yoğunlaşma olayı ile su yağmur ya da kar olarak yeryüzüne geri döner.
Yeryüzüne ulaşan suyun bir kısmı yer altı sularına karışır.
Yer altı suları göl, deniz ve akarsulara karışır ve döngünün devamlılığı sağlanır.
SU DÖNGÜSÜ: BUHARLAŞMA, YOĞUNLAŞMA, YAĞIŞ, FOTOSENTEZ , TERLEME ve SOLUNUM olayları
ile su KATI, SIVI ve GAZ formuna dönüşerek yeryüzü ile atmosfer arasında dönüşüm
geçirir.

A. Suyun Atmosfere Geçişi:

1) Su, güneş ışınlarının etkisiyle okyanuslar, göller, nehirler ve kara

parçalarının yüzeyinden buharlaşarak atmosfere geçer.
2) Ayrıca bitki ve diğer canlılardan terleme ve solunum yoluyla buharlaşan su da
atmosfere geçer.

B) Atmosferden Yer Yüzüne Dönüşü:

1) Su buharı atmosferin soğuk bölgelerinde yoğuşarak kar, yağmur vb. yağışlar

şeklinde yeryüzüne ulaşır.
2) Suyun bir kısmı göl, gölet gibi su birikintilerinde toplanır.
3) Bir kısmı da toprağa ve yer altı sularına katılır.
4) Yer altı suları da çeşitli yollarla tekrar yer üstü sularına dâhil olur.

NOT:

Karasal ekosistemlerden döngüye katılan suyun %90’ının kaynağı, bitkilerin terleme

olayı ile atmosfere verdiği sudur.
UNUTMA !
Su her sıcaklıkta buharlaşır.

Canlıların yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmesi için ortamda en az %10 oranında

su bulunması gerekir.
Su, enzimlerin çalışması için ortam oluşturur.

Resim: Su döngüsü

2) KARBON DÖNGÜSÜ

Karbon ( C ) atomlarının fiziksel ,jeolojik ( yani ; yeryüzü bilimiyle ilgili ),

kimyasal ve diğer süreçler sonucunda atmosfer, okyanuslar , yeryüzü ve canlı
sistemler arasında dolanımına “KARBON DÖNGÜSÜ” denir.
Bütün organik bileşiklerin yapısında Karbon ( C ) atomu bulunur.
Karbon (C) canlıların yapısını oluşturan organik moleküllerin temel elementlerinden
biridir.
Karbon, protein , karbonhidrat , yağ ve diğer organik moleküllerde bulunur.

♦Atmosferde karbon ( C ) döngüsü;

Karbondioksit (CO2 ) ve Karbonmonoksit (CO )gibi gazlar üzerinden gerçekleşir.

♦Karbonun dünyamızda dört büyük rezervi (kaynağı) vardır. Bunlar:

Atmosferde karbondioksit (CO2) halinde,

Bütün canlılarda ana yapı maddesi ( organik madde) olarak,
Karada kömür, doğal gaz, petrol ve kireçtaşı kayalarında halinde,
Deniz ve tatlı sularda bikarbonat (HCO-3) ve çözünmüş karbondioksit (CO2) halinde.
Karbon döngüsünü:
a) Karbonun atmosferden alınması
b) Karbonun atmosfere geri verilmesi
şeklinde iki başlıkta özetleyecek olursak:

a) Karbonun Atmosferden Alınması

1. Doğadaki ototrof (üretici) canlılar, havadaki karbondioksiti (C02) besin üretimi
için kendi yapılarına alarak kullanırlar . (Suda yaşayan fitoplankton adı verilen
mikroskobik canlılar suda çözünmüş olan CO2’ i fotosentezde kullanır. )
2. Karbondioksit bu “FOTOSENTEZ ve KEMOSENTEZ TEPKİMELERİ” için harcanmış olur.
Özellikle yeşil bitkiler tarafından yapılan fotosentez ile karbondioksit artık
canlıların yapısına karışmış olur.
3. Bitkilerin yapısına karışan karbondioksitteki karbon, beslenme yoluyla diğer tüm
canlılara aktarılmış olur.

♦Aşağıdaki tepkimelerden de hatırlanacağı gibi karbondioksit ototrof canlılar

tarafından besin elde etmek amacıyla harcanmaktadır.

Fotosentez Tepkimeleri

Fotosentez yapan canlılar: Yeşil bitkiler, Bazı bakteriler (klorofil

bulunduranlar), Öglena, Mavi-yeşil algler (Siyanobakteriler)

Kemosentez Tepkimeleri

Kemoototrof Canlılara Örnek;

1.azot ( n ) bakteriler
2.kükürt (s) bakterileri
3.hidrojen (h ) bakterileri
4.demir (fe) bakterileri
5.bazı arkeler (metanojenler)

b) Karbonun Atmosfere Geri Verilmesi

1. Bitkiler dahil tüm canlılar yaşamak için gerekli ATP enerjisini elde etmek için
yaptıkları hücresel solunum tepkimeleri sonucunda karbondioksit oluştururlar .
Oluşan bu karbondioksiti de solunum olayları ile tekrar atmosfere geri verirler.

Hatırlatma :
Hem oksijenli solunum hem de oksijensiz solunum olan “Etilalkol Fermantasyonu “
sonucunda karbondioksit oluşur.

2. Bitki ve hayvanların ölü ve atıkları ile beslenen saprofit canlılar, büyük

organik maddelerin küçük organik maddelere dönüşümünü sağlar.
Saprofit canlılar da oksijenli solunum yaparak atmosfere karbondioksit verir.
3. Bitki ve hayvan ölü ve atıklarının toprakta çok uzun süre birikmesi ile
fosilleşme gerçekleşir.
Saprofitlerin oluşturduğu inorganik maddeler ile birlikte, petrol, kömür ve doğal
gaz gibi fosil yakıtların oluşumu sağlanır.
Bu yakıtların yanması sonucu atmosfere karbon dioksit verilir.

HATIRLATMA

4.Yerkürenin karbon kaynaklarından biri de kireç taşı “Kalsiyum Karbonat” ( CaCO3 )

yapılı kayalarıdır.
Kireç taşları, denizde bulunan kabuklu canlıların kabukları veya kemik yapılarının
birikmesi ile oluşur. Suların çekilmesi ya da deniz tabanının yükselmesi ile kireç̧
tasının hava ile temas etmesi ile karbon dioksit yavaş̧ olarak ayrılır. Bu olay ile
su ya da atmosferdeki karbon dioksit miktarı artar.
5.Volkanik hareketlilikte Karbon döngüsüne katkıda bulunur.
(Karbondioksit gazı magma tabakasında çözünür ve volkanik patlamalar sonucu
atmosfere geçer.)
6.Orman yangınları sonucunda atmosferin karbondioksit oranı artar.

UNUTMA !
Atmosferdeki karbondioksitin canlı bünyesine girmesi ototrof canlıların yaptığı
fotosentez ve kemosentez olayları ile olur.

KONU ÖZETİ

Karbon Döngüsü :

Atmosferde C ; CO ve CO2 halinde bulunur.

CO2, özümleme reaksiyonları ( fotosentez ve kemosentez olayları) ile ototroflar
tarafından organik madde haline getirilir.
Beslenme yolu ile diğer canlılara geçer.
Solunum ve yanma olayları yeniden atmosfere ulaşır.
DİKKAT ET !

Karbon döngüsü gezegenimizde sürekli olarak gerçekleşmektedir.

Fakat insan etkinlikleri sonucunda bu etki bozulabilir.
Örneğin;
Çok fazla fosil yakıt kullanımı havadaki CO2 miktarını artırır ve asit yağmuru gibi
sorunlara neden olabilir.
3) AZOT DÖNGÜSÜ

Atmosferdeki azotun canlılar tarafından kullanımı ve tekrar atmosfere dönmesi

olayına AZOT DÖNGÜSÜ denir.
Azot; protein , DNA , RNA , ATP , klorofil , vitamin ve bazı hormonların yapısında
bulunur.
♦Azot atmosferde en fazla bulunan gazdır. Atmosferde %78 oranında azotun
bulunmasının canlılar için önemi;
1- O2’yi seyrekleştirerek havanın solunabilir hale gelmesini sağlar.
2- Doğadaki yanma olaylarını yavaşlatır.

Atmosferimizde %78 inde azot gazı bulunur.

Protein ve vitaminlerin yapısında azot bulunur.

Dikkat Et !

Atmosferimizde %78 gibi yüksek oranda azot bulunmasına rağmen, hiçbir bitki ve
hayvan grubu bu serbest azotu kullanamaz.
Atmosferde bulunan azot gazı çeşitli doğa olayları ve azot bağlayıcı bakteriler ile
yeryüzüne aktarılır.
A. Atmosfer Azotunun Toprağa Geçmesinin Yolları:

1. Bakteriler tarafından azotun toprağa geçişi:

Baklagillerin kök yumrularında simbiyotik ( ortak) yaşayan RHİZOBİUM (azot
bağlayıcı) BAKTERİLER,
Toprakta serbest yaşayan AZOTOBAKTERİLER,
Toprakta serbest yaşayan BAZI SİYANOBAKTERİLER,
Atmosferin serbest azotunu ( N2 ) (azot elementini) tutup toprakta NİTRAT TUZLARINA
dönüştürür.
Böylece atmosferdeki serbest azot gazı ( N2 ) , nitrat tuzu halinde toprağa geçmiş
olur.
Buna BİYOLOJİK AZOT FİKSASYONU denir.

2. Doğa olayları ile azotun toprağa geçişi:

Yıldırım, şimşek gibi atmosferik olaylar, atmosfer azotunun amonyak (NH3), amonyum
(NH4+), nitrat (NO3-) şeklinde yağmurla birlikte toprağa geçmesine neden olur. Buna
da KİMYASAL AZOT FİKSASYONU denir.

3. İnsanlar tarafında azotun toprağa geçişi:

İnsanlar tarafından suni nitratlı gübrelerin üretilmesi ve bunların tarımda
kullanılması topraktaki azot tuzlarının artışına yol açar.

♦Fabrikalar sayesinde de havanın serbest azotu NİTRATA dönüştürülebilir.

DİKKAT ET !!!

Azotun bitkiler tarafından alınabilmesi için nitrat (NO3) tuzlarına çevrilmesi

gerekir.
Az da olsa bazı bitkiler amonyumu (NH4) da kullanabilir.
Bitkiler, nitrit (NO2), amonyak (NH3) ve N2 kullanamazlar.
B. Nitrat tuzlarının bitkiler tarafından alınarak organik yapıya katılması:

Bitkiler toprağa geçen azot tuzlarını su ile birlikte kökleri ile emerek alır ve
organik besin sentezinde kullanırlar.
Beslenme ile bu azotu hayvanlar da alır.
C. Organiğin inorganiğe dönüşümü:

Saprofit canlılar (bazı bakteri ve mantarlar) bitki ve hayvanların organik

atıklarını, ölen organizmaların kalıntılarındaki azotlu organik bileşikleri
(protein gibi) parçalayarak amonyağa (NH3) dönüştürürler.
Bu olaya PÜTRÜFİKASYON ( Kokuşma ) denir.
Saprofitlerin canlıların Azotlu organik atıkları amonyağa dönüştürmesine
Amonifikasyon ‘da denir.

Oluşan amonyak bitkiler tarafından doğrudan kullanılamaz.

Amonyak bir H+ iyonu alarak amonyuma (NH4) dönüşür ki bitkiler bunu özümseyebilir.
D. Nitrifikasyon:

Oluşan amonyağı Kemosentetik Bakterilerden olan Nitrit Bakterileri ” Nitrit ” e ,

oluşan nitriti ’de Nitrat Bakterileri “ Nitrata ” dönüştürür.
Bu olaya NİTRİFİKASYON denir.
Nitrifikasyon sonucunda amonyak, bitkilerin kullanabileceği nitrata dönüştürülmüş
olur.

E. Azotun serbest hale geçerek atmosfere verilmesi:

Toprakta bulunan denitrifikasyon bakterileri de azot tuzlarını tekrar atmosferin

serbest azotuna dönüştürülerek atmosfere verilir.
Bu olaya DENİTRİFİKASYON denir.

DİKKAT ET !

Nitrit ( NO-2 )ve Nitratın (NO-3)molekül yapılarını karıştırmamak için

kullanılabilecek ipucu:

Nitrit ( NO-2 ):
NİTRİT kelimesinin sonunda “ İT “ harfleri vardır. Molekül formülünde de “ 2 “
rakamı vardır.
Nitrat ( NO-3 ):
NİTRAT kelimesinin sonunda “ AT “ harfleri vardır. Molekül formülünde de “ 3 “
rakamı vardır.
” 2 “ rakamı “ 3 “ den küçüktür.
“ İT “ de “AT “ dan küçüktür.

Buna durumda ” AT “ , “ İT “den büyük olduğuna göre ;

“ 3 “ rakamını büyük olana yani NİTRAT ‘ a , “ 2 “ rakamını da küçük olana yani
NİTRİT ‘ e yazmamız gerekir.

NOT:

♦Nitrifikasyon bakterileri oksijenli solunum, denitrifikasyon bakterileri

oksijensiz solunum yaparlar.

Nitrifikasyon olayı;
Topraktaki azot ve bileşiklerinin artışına neden olan olaylar toprağın verimini de
arttırır. Atmosfer azotunu azaltır.

Denitrifikasyon olayı;
Toprağın azot bileşiklerini azalttığı için verimini de azaltır. Atmosfer azotunu
arttırır.

AZOT DÖNGÜSÜ ÖZET OLARAK

♦Atmosferdeki serbest azot ( N2 ) , baklagillerin kök yumrularında simbiyotik
(ortak ) yaşayan RHİZOBİUM BAKTERİLERİ ,veya toprakta serbest olarak yaşayan AZOT
BAĞLAYICI BAKTERİLER ve yine toprakta serbest yaşayan bazı SİYANOBAKTERİLER
tarafından AMONYAK ( NH3 ) şekline dönüştürülerek toprağa geçer.
♦Azotun ( N2 ) toprağa geçişi yıldırım ve şimşek gibi doğa olayları ile de
gerçekleşir.
Atmosferdeki serbest azot ( N2 ) , havadaki su molekülü ile birleşir ve
yıldırım ,şimşek gibi doğa olayları ile de toprağa geçmiş olur .
Yıldırım ve şimşek gibi doğa olaylarında da azot gazı ( N2 ) toprağa AMONYAK
( NH3 ) şekline dönüşerek geçer.

⇒Yani her iki olayda da azot amonyağa dönüşerek toprağa geçer.

♦Topraktaki amonyağa ( NH3 ) ,H+ atomu bağlanarak AMONYUMA ( NH4 ) dönüşebilir.

♦Bitkiler topraktaki azotu ancak nitrat tuzları halindeyken yapısına alabilir.
♦Bu nedenle Amonyak veya amonyum önce toprakta NİTRİT BAKTERİLERİ ile Nitrite
Nitrit de NİTRAT BAKTERİ ile Nitrat dönüşür. Bu olaya NİTRİFİKASYON denir.

⇒NİTRATA DÖNÜŞEN AZOT , ARTIK BİTKİLER TARAFINDAN ALINABİLECEK HALE GELMİŞTİR.

BİTKİLER topraktan kökleri yardımıyla NİTRATLARI ( NO3- ) yapısına alır. Bitkiler

aldıkları NİTRATTAKİ , AZOTU ( N ) alarak çeşitli organik maddeler üretir.
Hayvanlarda bitkilerden beslenme yoluyla kendi yapısına AZOTU alır.
Bitki ve hayvan ölü ve atıkları SAPROFİT CANLILAR tarafından parçalandığında bu
organik maddelerdeki azotlu organik maddeler tekrar amonyak haline dönüşür.
Saprofitlerin bu şekilde amonyağı tekrar toprak ta oluşturmalarına “AMONİFİKASYON”
veya “PUTRİFİKASYON ( KOKUŞMA)” denir.
Saprofitlerin toprakta oluşturduğu amonyakta yine aynı süreçlere uğrar.
Yani toprakta H+ eklenmesiyle AMONYUM ( NH4 ) oluşur. Oluşan amonyum nitrifikasyon
bakterilerince tekrar nitrata dönüştürülür
» Toprakta bulunan nitratın ,bir kısmı DENİTRİFİKASYON BAKTERİLERİNCE serbest Azot
Gazına ( N2) dönüştürülür.
» Böylece toprak atmosfere azot gazı geçmiş olur. Bu olaya da denitrifikasyon olayı
denir.

Azot Döngüsü

HATIRLATMA

Nitrifikasyon

Kemosentetik bakterilerin amonyağı nitrat tuzlarına dönüştürmesidir.

Amonifikasyon = Putrifikasyon ( kokuşma)

Saprofitlerin azotlu atıkları oksijensiz solunumda kullanarak amonyak

oluşturmasıdır.
Denitrifikasyon

Topraktaki azotlu bileşiklerin (nitrat tuzlarının) Azot Ayrıştırıcı Bakteriler

tarafından havanın serbest azotu haline dönüştürülmesidir.
Canlıların Azot İhtiyaçlarını Karşılama Yolları

1-YEŞİL BİTKİLER: Topraktaki nitrat tuzlarından.

2-BÖÇEKCİL BİTKİLER: Böceklerdeki azotlu organik bileşiklerden.
3-HETEROTROF CANLILAR: Bitki ve hayvanları yiyerek.
4-SAPROFİTLER: Bitkisel ve hayvansal atıklardan.
5-BAKLAGİLLER: Rhizobium cinsi bakteri yardımıyla.
Resim: Azot Döngüsü

UNUTMA !

Azot Döngüsü Sürecinde Gerçekleşen Olayların Basamakları;

Azotun bağlanması; Azot tutan bakteriler tarafından gerçekleştirilir.
Nitrifikasyon; Nitrifikasyon ( nitrit ve nitrat bakterileri)bakteriler tarafından
gerçekleştirilir.
Biyosentez; Bitki ve hayvanlar tarafından gerçekleştirilir.
Amonifikasyon (Putrifikasyon = kokuşma); Saprofitler tarafından gerçekleştirilir.
Denitrifikasyon; Denitrifikasyon bakteriler tarafından gerçekleştirilir.

Resim: Azot Döngüsü

1. Azot tutan bakteriler

Azotun canlılar tarafından bağlanmasına “FİKSASYON “ denir. (AZOT FİKSAYONU)

Azot tutan bakteriler Atmosferdeki N2 (azotu), NH3’ e ( amonyağa) çevirirler . Bu
çevirimde “NİTROGENAZ ENZİMLERİ” görev yapar.
Azot tutan bakteriler karada veya suda serbest yaşayabilirler.
Suda yaşayanlara siyanobakterilerin bazı türleri örnek verilebilir.
Azot tutan bakterilerin bir kısmı da “simbiyotik” yaşar.
Simbiyotik yaşayan azot bağlayıcı bakteriler . Baklagillerin köklerinde ortak
yaşayabilirler.
Örneğin “RHİZOBİUM BAKTERİLERİ”
Simbiyotik yaşamda , Mutualizm örneğidir. Yani iki canlının karşılıklı yararı söz
konusudur.
( Azot tutan bakteri bitkiden beslenmiş olur, bitki de azot tutan bakteri sayesinde
azotu yapısına almış olur.)
Aynı zamanda siyanobakterilerin bazı türleri de bazı bitkilerle simbiyotik
yaşayabilirler.
“NİTROGENAZ ENZİMLERİ” oksijensiz ortamda aktive olabilmektedir .
Ancak siyanobakterilerin fotosentez tepkimeleri sonucu oksijen oluşmaktadır.
Dolayısıyla siyanobakterilerin oluşturduğu oksijenden nitrogenaz enziminin
korunması için bazı adaptasyona sahip olması söz konusudur.
2. Nitrifikasyon bakterileri: (Kemosentetik canlılardır.)

3. Denitrifikasyon bakterileri: (oksijensiz ortamda yaşamayı tercih ederler.)

( KEMOOTOTROFTURLAR)

4. Saprofitler, Bitkiler ve Hayvanlar:

Bitkiler dış ortamdan azotu NİTRAT ve ya AMONYUM şeklinde alacaktır ve fotosentez

tepkimeleriyle azotlu organik maddelerin sentezini gerçekleştirebileceklerdir.
Ayrıca bu maddeleri başka azotlu maddelere de dönüştürebilirler.
Hayvanlar bitkilerle beslendiğinde azotu yapısına alıp kullanacaktır .
Örneğin azotlu boşaltım atıklarından biriside amonyaktır.
Saprofitler de azotlu maddelerle beslendiği için amonyak gibi azotlu maddelerin
oluşmasıyla azot döngüsüne katkıda bulunurlar.
Resim: Azot Döngüsü

UNUTMA !
Azot Döngüsü ( ÖZET )

Azot Döngüsü:

Azot, canlılarda DNA, RNA gibi nükleik asitlerde, amino asitlerde ve proteinlerde
bulunan bir moleküldür.
Atmosferde azot, %78 oranında bulunmaktadır.
Atmosferdeki azot döngüsünde azot içeren moleküller;

N2 (azot gazı),
NH3 (amonyak),
NH4+ (amonyum),
NO2- (nitrit) ,
NO3- (nitrat)
formlarında gözlenir.
Azot döngüsünde gerçeklesen olaylar ve görevli olan canlılar şunlardır:

1- Azotun bağlanması azot bağlayıcı bakteriler tarafından gerçekleştirilir.

Atmosferdeki azot gazı, bu bakteriler sayesinde amonyağa (NH3) dönüştürülür.
NOT: Atmosferdeki azot gazının su buharı ile bir araya gelmesi ile oluşan yıldırım
sonucu da amonyak oluşumu gözlenir.
2- Amonyak toprağa karıştığı zaman hidrojen iyonlarının eklenmesi ile amonyum
oluşur.
3- Nitrifikasyon olayında nitrit bakterileri sayesinde amonyum nitrite, nitrat
bakterileri sayesinde ise nitrit nitrata dönüştürülür.
Uyarı: Nitrifikasyon olayında görevli olan nitrit ve nitrat bakterileri
kemoototroftur.
4- Biyosentez olayları ile azot içeren organik maddeler sentezlenir. Bitkiler
topraktaki nitrat tuzlarını kullanarak organik madde sentezini gerçekleştirir.
Uyarı: Bitkiler amonyumu kullanarak da azotlu organik madde sentezini
gerçekleştirebilir.
5- Amonifikasyon olayında bitki ve hayvan ölü ve atıklarını ayrıştıran saprofitler
tarafından amonyak oluşturulur.
6- Denitrifikasyon olayında denitrifikasyon bakterileri sayesinde nitratın azot
gazına dönüştürülmesi. ve atmosfere verilmesi gerçekleşir.

3. Azot Döngüsünde Görevli Canlılar :

Azotun Bağlanması:
Azot bağlayan bakteriler atmosferdeki azotun bağlanmasını (fiksasyon) sağlayan
bakterilerdir. Toprakta ya da suda, serbest halde ya da baklagillerin köklerinde
simbiyotik olarak yasayabilirler.
Örnek: Baklagillerin köklerinde yasayan Rhizobium bakterileri ve baklagiller
mutualist olarak yasar.

Nitrifikasyon:
Amonyumun nitrite dönüşümü nitrit bakterileri tarafından, nitritin nitrata dönüşümü
nitrat bakterileri tarafından gerçekleştirilir.

Biyosentez:
Bitkiler azotu nitrat ya da amonyum halinde alarak azotlu organik maddesi
sentezler. Hayvanlar azotlu boşaltım atıkları üretir.

Amonifikasyon:
Saprofitlerin azotlu atıkların ayrıştırılması ile NH3 oluşumunu gerçekleştirmesi
olayı amonifikasyondur.

Denitrifikasyon:
Nitratın denitrifikasyon bakterileri tarafından azot gazına dönüştürülmesi süreci
denitrifikasyondur.

EK BİLGİ

ÖTROFİKASYON

Tarım alanlarını gübrelemek için, içinde AZOT ve FOSFAT içeren ki (fosfat

ta ,FOSFOR dan oluşmaktadır.) gübre kullanılmaktadır .
Bu gübrelemekte ki amaç , tarladaki bitkilerin daha fazla büyümesi başka bir
deyişle verimin artmasıdır .
Ancak yağmur gibi olaylarla tarladaki bu azot ve fosfor içeren gübre toprakla
birlikte yakındaki bir göle ve ya herhangi bir su kaynağına ulaştığında su da
yaşayan alg gibi yosunlarında daha fazla büyümesini sağlayacaktır .
Sudaki yosunların büyümesi ve çoğalması arttığında kuruyup ölen bu yosunlar dibe
çöktükçe bu yosunlarla beslenen bakteri sayısı da artacaktır.
Bakteriler bu bol miktardaki ölü yosun artıklarıyla beslenmek için su ortamındaki
oksijeni kullanacaktır ve hızla çoğalan bakteriler daha fazla suda oksijen
tüketimine yol açacaktır.
Su yüzeyinde toplanan alg ve mikroskobik organizmalar güneş ışınlarını engelleyerek
su altı yaşamı için hayati önemi haiz olan oksijen emilimini engeller.
Suda ki oksijenin azalması da o su da yaşayan balık vb. diğer canlıların ölmesine
neden olacaktır.
Sonuçta yaşamın olmadığı ölü bir su ortamı oluşacaktır.
Bu durumda ekosistemi olumsuz yönde etkiler.
Özellikle fosfattan kaynaklanan ötrofikasyon, fosfat kirlenmesi olarak da bilinir.
Kültürel ötrofikasyon; denen durum ise, insan eli ile bir su ekosistemine
kanalizasyon, temizlik malzemesi ve gübre gibi aşırı oranda besin maddesi içeren
maddeler boşaltılarak suyun yaşlanma süreci hızlandırıldığında meydana gelir.
Ötrofikasyonu hızlandıran etmenler arasında ;
⇒iklimin kurak geçmesi,
⇒aşırı buharlaşma,
⇒göl suyunun bir kanalla sulamada kullanılması sayılabilir.

Ötrofikasyon

Kısaca ötrofikasyon; Ötrofikasyon, göl gibi herhangi bir büyük su ekosisteminde,

başta karalardan gelenler olmak üzere, çeşitli nedenlerle besin maddelerinin büyük
oranda artması sonucu, plankton ve alg varlığının aşırı şekilde çoğalmasıdır.

♦Bu durum sudaki çözülmüş oksijen miktarını azaltarak uzun vadede su ekosisteminin
ölümüne neden olabilir.

AZOT DÖNGÜSÜNDE ÖTROFİKASYON

KONU TARAMA

1)
I. Buharlaşma
II. Yoğunlaşma
III. Solunum
IV. Fotosentez
Yukarıda verilen olaylardan hangisi atmosferdeki su miktarını azaltır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve IV E) I, II ve III

CEVAP: B
Açıklama:
I. Buharlaşma . ARTIRIR. Yeryüzündeki suların buharlaşması atmosferdeki suyun
artmasına neden olur.
II. Yoğunlaşma. AZALTIR. Atmosferde su buharın yoğunlaşması yağışa neden olur. Bu
durum da atmosferdeki su miktarını azaltır.
III. Solunum. ARTIRIR. Solunum olayları sonucu bir miktar su açığa çıkar ve bu su
buharlaşarak atmosfere karışır.
IV. Fotosentez. ETKİLEMEZ. Fotosentezde su kullanılır . Ancak bu su atmosferdeki su
değil, yeryüzündeki su kaynaklarından alınır . Dolayısıyla bu durum atmosferdeki su
miktarını etkilemez.

2)
I. Saprofit faaliyetleri
II. Fotosentez
III. Kemosentez
IV. Hücresel solunum
V. Fosil yakıtların yanması
Yukarıda verilen olaylardan hangisi atmosferdeki CO2 miktarını artırır?
A) I ve II B) IV ve V C) I, II ve III D) I, IV ve V E) II, III ve V

CEVAP: D
Açıklama:
I. Saprofit faaliyetleri. ARTIRIR. Saprofitlerin organik maddeleri parçalaması
sonucu CO2 açığa çıkar . Bu CO2 ‘de doğrudan atmosfere katılır.
II. Fotosentez . AZALTIR . Fotosentez için atmosferden CO2 alınır . Bu durumda
atmosferdeki CO2 ‘ i azalır.
III. Kemosentez . AZALTIR . Kemosentez için fotosentezdeki aynı durum söz
konusudur. Yani atmosferdeki CO2 ‘ i azalır.
IV. Hücresel solunum. ARTIRIR. Solunum olayları sonucu CO2 açığa çıkar. Bu CO2 ‘de
doğrudan atmosfere katılır.
V. Fosil yakıtların yanması . ARTIRIR. Yanma tepkimeleri CO2 açığa çıkar . Bu CO2
‘de doğrudan atmosfere katılır.

3) Ölmüş otçul bir memelinin karaciğer hücresinde bulunan bir proteinin N atomları
işaretleniyor.
İşaretli N atomlarının atmosferdeki azot gazının yapısında rastlanılması sürecinde;
I. Kemosentez
II. Oksijenli solunum
III. Hidroliz
olaylarının gerçekleşme sırası aşağıdakilerden hangisidir?
A) I – II – III B) I – III – II C) II – I – III D) III – I – II E)
III – II – I

CEVAP: E
Açıklama:
1-Ölmüş bir canlıdan bahsedildiği için, öncelikle bu ölmüş hayvanın saprofitler
tarafından parçalanması gerekir.
Bu durumda hücre dışında PROTEİNLERİN, aminoasitlere parçalanması yani hidrolizi
gerçekleşir. ( III )
2- Oluşan aminoasitler , saprofit canlıların vücudunda oksijenli solunum olayları
ile parçalanıp amonyak ( NH3 ) haline gelir. ( II )
3- Oluşan amonyak nitrifikasyon bakterileri tarafından NİTRİFİKASYON TEPKİMELERİ
ile NİTRAT ( NO-3 ) haline getirilir. Nitrifikasyon tepkimeleri kemosentez
tepkimelerdir. ( I )

4)
I.Yıldırım
II.Azot bağlayıcı bakteriler
III. Denitrifikasyon
Yukarıda verilen olaylardan hangileri atmosferdeki azot miktarının azalmasını
sağlar?
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I,II ve
III

CEVAP: B
Açıklama
I.Yıldırım . AZALTIR. Yıldırım atmosferdeki azotu yağmurla birlikte toprağa
geçmesini sağlar . Dolayısıyla atmosferdeki azot gazı azalır.
II.Azot bağlayıcı bakteriler. AZALTIR. Azot bağlayıcı bakteriler atmosferdeki azotu
tutup toprağa geçmesini sağlar . Dolayısıyla atmosferdeki azot gazı azalır.
III. Denitrifikasyon . ARTIRIR. Topraktaki nitrat tuzları halinde bulunan
azotun ,serbest kalıp atmosfere geçmesi sağlar. Dolayısıyla atmosferde azot gazı
artar.

5) Ototrof yapısında bulunan bir azot atomunun azot gazı haline dönüşümü sırasında
aşağıda verilen olaylardan hangisi en son gerçekleşir?
A) Denitrifikasyon bakterilerinin faaliyetleri
B) Azot bağlayıcı bakterilerin faaliyetleri
C) Nitrit bakterilerinin faaliyetleri
D) Nitrat bakterilerinin faaliyetleri
E) Saprofit faaliyetleri

CEVAP: A
Açıklama:
A) Denitrifikasyon bakterilerinin faaliyetleri. (4.) Nitrat tuzlarındaki azot,
denitrifikasyon bakterileri tarafından serbest hale gelip atmosfere verilecek.
B) Azot bağlayıcı bakterilerin faaliyetleri. ( 5.) Nitrat azot bağlayıcı
bakterileri tarafından tutulup bitkilere geçmesi sağlanacak.
C) Nitrit bakterilerinin faaliyetleri. (2.) Amonyak nitrit bakteri tarafından
NİTRİTE dönüştürülecek.
D) Nitrat bakterilerinin faaliyetleri. ( 3.) Nitrit nitrat bakteri tarafından
NİTRATA dönüştürülecek.
E) Saprofit faaliyetleri. (1.) Canlının organik kalıntısı saprofit tarafından
AMONYAĞA dönüşecek.

NOT: En son olay B şıkkıdır. Ancak soruda azotun serbest hale geldiği sıra
sorulduğu için cevabımız “A “ şıkkıdır.

SORU 6. Doğadaki azot döngüsündeki denitrifikasyon basamağı aşağıdakilerden

hangisinin gerçekleşmesini sağlar?
A) Amonyaktan nitrit oluşumu
B) Nitritten nitrat oluşumu
C) Azotun gaz hâlinde atmosfere verilmesi
D) Atmosferdeki azotun, bazı bakterilerce bağlanması
E) Bitkilerin suda çözünen azot tuzlarını alması

CEVAP: C
Toprakta bulunan denitrifikasyon bakterileri de azot tuzlarını tekrar atmosferin
serbest azotuna dönüştürülerek atmosfere verilir. Bu olaya denitrifikasyon denir.

SORU 7. Aşağıdaki maddelerden hangilerinin döngüleri insan etkinlikleri sonucu

bozulursa küresel düzeyde en şiddetli ekolojik etkinin oluşması beklenir?
A) Fosfor – Potasyum
B) Fosfor – Kalsiyum
C) Karbon – Azot
D) Azot – Kalsiyum
E) Kalsiyum – Potasyum

CEVAP: C
Karbon, bütün organiklerin, Azot ise tüm proteinlerin yapısına katılan yaşamsal
öneme sahip iki önemli atomdur.

SORU 8. Bir baklagilin köklerinde simbiyotik yaşayan bakterilerin faaliyetini

olumsuz etkileyen çevresel bir etmenin, aşağıdaki maddelerden hangisinin bitki
kökleriyle alınımını engellemesi beklenir?
A) Azotlu bileşikler B) Potasyum C) Magnezyum D) Klor E) Fosfor

CEVAP: A
Baklagilin köklerinde simbiyotik yaşayan bakteriler atmosferin serbest azotunu
bitkiler için bağlar.
Bu bakterilerin olumsuz etkilenmesi azot bileşiklerinin alımını olumsuz etkiler.

SORU 9. Doğadaki azot döngüsünün bir kısmını gösteren aşağıdaki şekilde K, L ve M

bakterilerinin adları, aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

CEVAP : B
K serbest azotu bağladığı, M atmosfere serbest azot gönderdiği dolayısı ile
denitrifikasyon bakterileri olduğu şemada görülüyor.

SORU 10. Doğadaki azot döngüsünün bazı basamakları aşağıda verilmiştir:

I. Saprofit bakterilerin amonyak oluşturması II. Denitrifikasyon bakterilerinin
faaliyeti
III. Baklagil kök yumrucuklarındaki simbiyotik bakterilerin faaliyeti
Bu olayların hangi sırayla gerçekleşmesi, havadaki azotun canlı yapısına katılıp
tekrar havaya dönmesini sağlar?
A) I – III – II B) II – I – III C) II – III – I D) III – I – II
E) III – II – I

CEVAP: D
Baklagil kök yumrucuklarındaki simbiyotik bakterilerin atmosferin serbest azotunu
bağlar (fikse eder).
Bitki bu azotla protein üretir.
Bitkinin proteinleri atıklarını saprofitler amonyağa ayrıştırır.
Daha sona da oluşan azot tuzları denitrifikasyon bakterilerinin faaliyeti ile
serbest azota dönüştürülerek atmosfere gönderilir.

SORU 11. Azot bakımından fakir bir toprağı zenginleştirmek için hangi bitki
ekilmelidir?
A) Pancar B) Buğday C) Bakla D) Lahana E) Şeker kamışı

CEVAP: C
Baklagil köklerinde mutualist yaşayan bakteriler atmosfer azotunu bağlayarak
toprağın azot oranını artırır.

SORU 12. Ekosistemin su döngüsünde etkili olan,

I. yoğuşma
II. terleme
III. buharlaşma
IV. solunum
olaylarından, atmosferin su oranını,
a. azaltanlar b. artıranlar
aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

CEVAP: A
Yoğuşma azaltır.
Terleme, buharlaşma ve solunum artırır.
SORU 13. Doğadaki azot devrinin bazı basamaklarını gösteren yandaki şekilde, soru
işaretiyle belirtilen kısımda aşağıdaki bakteri gruplarından hangisi yer alır?
A) Denitrifikasyon bakterileri
B) Nitrifikasyon bakterileri
C) Çürükçül bakteriler
D) Fotosentez yapan bakteriler
E) Parazit bakteriler

CEVAP: A
Azotun atmosfere dönmesi Denitrifikasyon bakterileri ile olur.

KONU BİTTİ.