YERBİLİMİ

Ders Notları

Doç.Dr. Şehnaz ŞENER

2020

T.C.
Süleyman Demirel Üniversitesi
Mühendislik Fakültesi
Jeoloji Mühendisliği Bölümü
 KONULAR:
 Jeolojik Zamanlar
 Tarihsel jeoloji nedir?
 Yeryuvarının zamansal (jeokronolojik) ve zaman-
istifsel (kronostratigrafik) gelişimi,
 Yeryuvarında geçmişten günümüze plaka (levha)
hareketleri,
 Yeryuvarında geçmişten günümüze iklim değişimi,
 Yeryuvarında geçmişten günümüze canlı evrimi:
1. Bakteriler
2. Bitkiler
3. Hayvanlar
“Jeolojik Zamanlar”
Jeolojik Zamanlar

Yaklaşık 4,5 milyar yaşında olan Dünya, günümüze

kadar çeşitli evrelerden geçmiştir. Jeolojik zamanlar adı
verilen bu evrelerin her birinde , değişik canlı türleri ve
iklim koşulları görülmüştür.
Dünya’nın yapısını inceleyen jeoloji bilimi, jeolojik
zamanlar belirlenirken fosillerden ve tortul tabakaların
özelliklerinden yararlanmıştır.
Jeolojik zamanlar günümüze en yakın zaman en üstte
olacak şekilde sıralanır.

Dördüncü Zaman (Kuvaterner)

Üçüncü Zaman (Senozoyik)
İkinci Zaman (Mesozoyik)
Birinci Zaman (Paleozoyik)
İlkel Zaman ( Prekambriyen)
İlkel Zaman (Prekambriyen)

Günümüzden yaklaşık 570 milyon yıl önce sona erdiği

varsayılan jeolojik zamandır.
İlkel zamanın yaklaşık 4 milyar yıl sürdüğü tahmin edilmektedir.

Zamanın önemli olayları :

-Sularda tek hücreli canlıların ortaya çıkışı
-En eski kıta çekirdeklerinin oluşumu

İlkel zamanı karakterize eden canlılar alg ve radiolariadır.

Birinci Zaman (Paleozoyik)

Günümüzden yaklaşık 230 milyon yıl önce sona erdiği

varsayılan jeolojik zamandır.
Birinci zamanın yaklaşık 375 milyon yıl sürdüğü tahmin
edilmektedir.

Zamanın önemli olayları :

-Kaledoniyen ve Hersiniyen kıvrımlarının oluşumu
-Özellikle Karbonifer devrinde kömür yataklarının oluşumu
-İlk kara bitkilerinin ortaya çıkışı
-Balığa benzer ilk organizmaların ortaya çıkışı

Birinci zamanı karakterize eden canlılar graptolit ve trilobittir.

İkinci Zaman (Mesozoyik)

Günümüzden yaklaşık 65 milyon yıl önce sona

erdiği varsayılan jeolojik zamandır.
İkinci zamanın yaklaşık 160 milyon yıl sürdüğü tahmin edilmektedir.
İkinci zamanı karakterize eden dinazor ve ammonitler
bu zamanın sonunda yok olmuşlardır.

Zamanın önemli olayları :

-Ekvatoral ve soğuk iklimlerin belirmesi
-Kimmeridge ve Avustriyen kıvrımlarının oluşumu
-İkinci zamanı karakterize eden canlılar ammonit ve dinazordur.
Üçüncü Zaman (Senozoyik)
Günümüzden yaklaşık 2 milyon yıl önce sona erdiği varsayılan
jeolojik zamandır. Üçüncü zamanın yaklaşık 63 milyon yıl
sürdüğü tahmin edilmektedir.

Zamanın önemli olayları :

-Kıtaların bugünkü görünümünü kazanmaya başlaması
-Linyit havzalarının oluşumu
- Bugünkü iklim bölgelerinin ve bitki topluluklarının belirmeye
başlaması
-Alp kıvrım sisteminin gelişmesi
-Nümmilitler ve memelilerin ortaya çıkışı
Üçüncü zamanı karakterize eden canlılar nummilit, hipparion,
elephas ve mastadondur.
Dördüncü Zaman (Kuvaterner)

Günümüzden 2 milyon yıl önce başladığı ve hala sürdüğü

varsayılan jeolojik zamandır.
Zamanın önemli olayları :
-İklimde büyük değişikliklerin ve dört buzul döneminin
(Günz, Mindel, Riss, Würm) yaşanması
-İnsanın ortaya çıkışı

Dördüncü zamanı karakterize eden canlılar mamutlardır.

Toplu yokolmalar

Yer tarihinde bir kaç toplu yokolma dönemi saptanmıştır.Toplu

yok olmaların genellikle beş yönü vardır.

1.Hem karalarda hem denizlerde etkili olmuştur.

2. Kara ortamlarında hayvanlar tamamen etkilenirken,
bitkiler fazla etkilenmemişlerdir.
3. Genellikle tropikal canlılar daha fazla etkilenmişlerdir.
4. Belli başlı hayvan grupları daha fazla etkilenmişlerdir.
5. Toplu yok olmalar yaklaşık 26 milyon yıllık bir
periyotla tekrarlanmışlardır.

Bu özellikleri ile dikkat çeken toplu yok olma olaylarının iki

nedeni olduğu sanılmaktadır.
Katastrofik nedenler: Meteorit çarpması, kuyruklu yıldızların
yere yakın geçmeleri.
Yerküre üzerinde meydana gelen,
volkanizma,buzullaşma,deniz seviyesinin ani değişmesi, küresel
iklim değişmeleri, okyanus sularındaki oksijen ve tuzluluk
değişmeleri ( fiziksel, kimyasal değişiklikler).
TARİHSEL JEOLOJİ NEDİR?

Tarihsel Jeoloji, yeryuvarının oluşumu süresince gelişen her

türlü jeolojik olayları ele alan bilim dalıdır.

Konuları:
Jeokronolojik veya Kronostratigrafik gelişmeler
Kayaç/istif oluşumu ve gelişimi
Yer kabuğundaki yapısal gelişim ve plaka hareketleri
Atmosfer ve İklimsel gelişmeler
Canlıların gelişimi ve evrimi
Diğer jeolojik konulardaki tarihsel gelişimler
JEOKRONOLOJİ VE Jeokronoloji (Jeolojik Zaman) Tablosu
KRONOSTRATİGRAFİ

Jeokronoloji, jeolojik zaman dilimleri ve bu

dilimleri ele alan bilim dalıdır.

Jeokronolojik yaşlarda radyometrik, izotopik

ve manyetostratigrafik yaşlandırma esastır.
Üst zaman, zaman, devir, devre ve çağ olarak
alt bölümlere ayrılarak isimlendirilir.
Bölümlerin geçişini önemli jeolojik olaylar
belirler. Yeryuvarının oluşmaya başladığı 4.6
milyar yıl (My) öncesinden günümüze kadar
gelişen olaylara göre jeolojik zamanlar,
geçmişten günümüze yaklaştıkça, birkaç
milyar yıldan birkaç bin yıla kadar değişen
zaman dilimlerine ayrılabilmektedir.

Kronostratigrafi, belirli jeolojik zaman

dilimleri süresince veya içerisinde oluşan
kayaç veya topluluklarını tanımlar. Örneğin,
Arkeen kumtaşları, Jura kireçtaşları vb.
 Jeolojide Tarihsel Gelişim: Zaman Sarmalı
Jeolojide zaman sarmalı

Jeolojide tarihsel
gelişim, farklı olayları
kapsayan, ancak
süreklilik gösteren bir
gelişim içerisindedir
 Levhaların Oluşumu ve Tarihsel Gelişimi: Levha hareketleri
1) 4.5 milyar yıl öncesinde yeryuvarının ve ilk
yer kabuğunun evresi
2) 4.5-4 milyar yıl arası Meteorit Çağı ve ilkel
atmosferin oluşum evresi
3) 4 milyar – 225 milyon yıl arasında Pangea
(Birleşik Eski Kıta Kabuğu) ve Paleotetis
(İlk Okyanus)
4) 200 milyon yıl önce Pangea parçalanmaya
başlıyor. Kuzeyde Lavrasya (Laurasia) ve Dolgulu çatlaklar
güneyde Gondvana (Gondwanaland)
birleşik kıtalarına ayrılıdığı evre
5) 135 milyon yıl önce Hindistan, Antarktika
ve Avustralya kıtaları Gondvanadan
ayrılırken, diğer kıtalar parçalanmaya
devam ediyor
6) 65 milyon yıl önce kuzey ve güney kıtalar
parçalanmaya devam ediyor; Avustralya ve
Antarktika birbirinden ayrılıyor
7) 65 milyon yıldan günümüze kadar ayrılma
yanında bazı kıtalarda birleşmeler
başlamıştır. Örneğin Amerika kıtaları
arasında bağlantı oluşmuş, Hindistan
Lavrasya karası ile birleşmiştir.
Levha
Hareketleri
 Yeryuvarında Atmosferik ve İklimsel Değişiklikler
1) 4 milyar yıl önce ortaya çıkan ilk
atmosferde, zehirli gazlar, karbondioksit
ve su bulunduğu tahmin ediliyor
2) 3 milyar yıl önce havasız ortam
(aneorobik) bakterilerinde oksijen
zehirlenmesi oluşmuştur. Bu dönemden
sonra bazı havasız ortam bakterileri
değişerek solunum yapan bakterilere
dönüşmüştür.

Bakteri solunumu ve
oksijen tüketimi

Dünyada canlı işlevi sonucu oluşan

enerji ve madde döngüsü

Aneorobik ve aerobik
bakterilerde ortak yaşam 4) Günümüzde, enerji veya madde
Fotosentez ve bakterisel
oksijen üretimi üreten, tüketen ve ayrıştıran
3) 1 milyar yıl önce atmosfer, oksijen canlıların oluşturduğu bir kapalı
bakımından zenginleşmiştir. Daha sonraki döngü vardır. Bu döngü içerisinde
sürede havasız ortam bakterileri (aneorob) insanın sebep olduğu fazla ısı
ve solunum yapan bekteriler (aerob) enerjisi küresel ısınmanın
arasında ortak yaşam oluşmuştur nedenidir
 Yeryuvarının Gelişiminde Canlılar ve Kökeni

1) Yeryuvarında 4 milyar yıl

önce azot (N) ve karbon (C),
oksijen ve hidrojen
atomlarının oluşturduğu
moleküllerden,
protein,aminoasit,nükleik asit
ve kaideler, bunlardan ise
ribozom oluştu. Bu, yaşama
temel oluşturmuştur.
2) Nükleik asit temelli RNA ve
Gen Yapısı
DNA dan yapılı GEN’den
kopyalama ile alınan ve mesaj
taşıyan nükleik asit zinciri,
Ribozom ve Amino asit zinciri
yardımı ile proteine
dönüştürülür. Böylece farklı
canlı karakteri ve işlevleri
ortaya çıkar

Başka canlıya
dönüşüm

Kopyalama ve
yeniden yapım

3) Günümüze kadar çeşitlenerek

ve dönüşerek kopyalanan
sayısız karakter ve işlevler
nedeniyle canlılarda çok
sayıda çeşitlenme ortaya Canlı Kökeni ve Evrimi
çıkmıştır.
 Yeryuvarının Gelişiminde Canlı ve Evrimi

1) 3.5 Milyar yıl önce bakteriler; ve daha
sonra virüsler; 3 milyar yıl önce mavi-
yeşil bakteriler (stromatolitler) ve hücre
duvarlı ilkel mikroorganizmalar; 1.5
milyar yıl önce protozoa canlı grubu
ortaya çıkmıştır.
2) 1 milyar yıl öncesinden atmosferde
başlayan oksijen zenginleşmesi
sonrasındaki tür çeşitlenmesi
sonucunda mantarlar, bitkiler ve
hayvanlar grubu ortaya çıkmıştır.

Likenler

Canlıların evrimi
 Canlı Gelişiminde Bitkilerin Evrimi
Bitkilerin kökeninde 1.5 milyar yıl
önce ortaya çıkan algler vardır.
Alglerden sonra sırası ile
470 milyon yıl önce yosunlar,
450 milyon yıl önce likenler,
350 milyon yıl önce eğrelti otları,
300 milyon yıl önce çiçekli bitkiler,
50 milyon yıl önce otlar ve meyveli
bitkiler türemiştir.
Bitkilerin yaşamı 1.5 milyar yıl önce
deniz ve bataklık ortamlarında
başlamış,
470 milyon yıl önce ise karasal
bitkilere geçiş olmuştur.
Bugün eski ve yeni bitki gruplarının
çoğu çeşitli ortamlarda
yaşamlarını sürdürmektedir.

Bitkilerin kökeni ve
evrimi
 Canlı Gelişiminde Hayvanların Evrimi
Hayvanlar alemi protozoalardan
türemiştir. Bitkilere göre daha
yakın jeolojik geçmişte yar
alırlar.
650 milyon yıl önce denizanaları,
570 milyon yıl önce yassı kurtlar,
halkalı kurtlar, böcekler ve
yumuşakçalar,
500 milyon yıl önce balıklar
görülmeye başlamıştır.
350 milyon yıl önce karaya
çıkanlar, Omurgalılar

300 milyon yıl önce sürüngenler,

250 milyon yıl önce dinazorlar,
200 milyon yıl önce memeliler ve
150 milyon yıl önce kuşlar ortaya
çıkmıştır.

Canlı evrimi

Bazı canlı grupları zaman

içerisinde yok olmuş (örn.
Dinazorlar), diğer canlı gruplarının
halen güncel örnekleri vardır.
 Sonuçlar:

1) Tarihsel Jeoloji yeterli jeolojik veri ışığında jeolojik geçmişin yorumlanmasıdır.

2) Verilerini tüm jeolojik anabilim dallarına ait çalışmalardan sağladığı kadar; temel
bilimler, biyoloji, meteorloji, astronomi gibi jeoloji dışındaki bilim alanlarından da
alır.
3) Jeolojik geçmişte silinmiş olan kayıtlar, eksik bilgi, dar kapsamlı çalışma
yöntemleri, bilimsel ve teknolojik yetersizlikler nedeniyle; olaylar, gerçek şekilde
tanımlanamaz. Bu nedenle Tarihsel Jeoloji tanımı kullanılmaktadır.
4) Bilim ve teknolojideki gelişmeler, jeolojik geçmişe ilişkin gerçeğe ulaşmada
önemli ve gereklidir.
İnsan ömrü nedir ki, dünyanın yaşı bile evreninki yanında okyanusta bir damla gibidir.
Anonim

8. Dersin Sonu