YERBİLİMİ

Ders Notları

Doç.Dr. Şehnaz ŞENER

2020

T.C.
Süleyman Demirel Üniversitesi
Mühendislik Fakültesi
Jeoloji Mühendisliği Bölümü
KONULAR
 Mühendislik Jeolojisi nedir?
 Kayaçların mühendislik sınıflamaları

 Kütle Hareketleri

 Kütle Hareketlerinin Sınıflandırılması

 Kaya ve Zemin ortamlarda gözlenen kütle

hareketleri
 Alınacak mühendislik önlemleri???
TOPRAK AKMASI
Yamaç yüzeyindeki zeminin yüzeysel ince bir kesiminin
yavaş, fakat uzun süre devam eden viskoz hareket tipidir.
Nedenlerine ve oluş mekanizmalarına göre iki grupta
toplanırlar;

KRİP: Zemindeki ısı ve nem değişimi ile meydana gelen

hacimsel farklılaşmalar sonucunda zeminin yamaç aşağı
yavaş (2-3 cm/yıl) bir şekilde hareket etmesidir. Belirgin bir
kayma yüzeyi yoktur.
KRİP
KRİP
AKMALAR
ÇAMUR AKMASI
İnce tanelerin (özellikle killerin) hakim olduğu su muhtevası
yüksek zeminin akıcı hale gelip kohezyonunu yitirerek
hareket etmesidir. Hareket genel olarak malzemeyi yarı akıcı
getiren kritik su muhtevasının (likit limit)aşılması ile başlar.
Hareket likit limitin aşılması ile oluştuğu gibi, mekanik
etkenler (deprem, patlama , daha yüksek seviyelerdeki
kayaların düşmesi) etkisi ile de olabilir. Hareketin hızı 1 m/s
ye ulaşabilir.
EBULİ (Yamaç Molozu) AKMASI
Kil matriksli gevşek blok, çakıl vb. içeren heterojen
yamaç molozlarında su muhtevasının aşılması sonucunda
oluşan akmalardır. Tepe sınırı çamur akmasından farklı
olarak keskin sınırlarla belirlenmiştir. Malzeme zemin
akmasından farklı olarak heterojendir. Yer değiştirme hızı
oldukça fazla olabilir. Bu kütle hareketinin oluşumunda
aşırı yağmur ve karın ani erimesi en önemli rolü oynar.
Senirkent Çamur-Moloz Akması
TOPRAK KABARMASI

Plastik akma ve mikrokaymalara yatkın formasyonların üsteki jeolojik

yükün etkisiyle yamaç dışına hareketi sonucu yamaç morfolojisini
değiştirecek şekilde bombeleşmesidir. Harekete sebep olan etken üsteki
tabakaları jeolojik yüklerinin milyonlarca sene kabarmaların oluşturduğu
tabakaya etki süresi, yani zamandır.

KALKER
 TOPRAK ÇÖKMESİ

Alt kısımları yer altı erozyonu

veya erime ile oyulmuş, taşınmış
tabakaların desteksiz kalarak
düşey şekilde hareket etmelerini,
yani alttaki boşluktan dolayı
yeryüzündeki çimentolanmamış
tabaka veya bitkisel toprağın
çökmesine toprak çökmesi denir.
Hareket ani veya yavaş olabilir.
Tek ve hakim hareket düşey
yöndedir.
 TOPRAK OTURMASI
Yüzey altındaki eriyebilir veya kolloidal halde taşınabilir formasyonlarda yıkanma
veya alterasyon sonucu malzeme eksilmesi ile birlikte meydana gelen düşey
harekere toprak oturması denir. Taşınma sonucu malzeme kaybıyla birlikte yavaş
yavaş düşey olarak hareket gözlenir.
YANAL ZEMİN YAYILMASI

Bu duraysızlık türü; killi, göreceli olarak zayıf ve sünümlü bir malzeme

içinde yüzer konumdaki sert ve eklemli büyük kaya bloklarının bu
malzeme ile birlikte yavaş bir harekete maruz kalmasıdır. Hareket hızı
10-25 mm/yıl arasında değişir. Genellikle hareket kolaylıkla
farkedilemez. Aşırı gözenek suyu basınçları hareketi etkileyen önemli
faktörlerden birisidir.

Çatlak Açılma

Yukarı doğru
sıkışma
ZEMİN SIVILAŞMASI
 Kum Daykı (Civlaz Deresi – Burdur)

Çamur
Daykı
HEYELANLAR

Daha çok ayrık ve zayıf çimentolu jeolojik ortamlarda görülen bir

kütle hareketi türüdür. Toprak, taş veya bunların karışımından
oluşan bir zemin yada zayıf çimentolu veya çok sık çatlaklı
kayaçların bir yüzey üzerinde aşağıya ve dışa doğru hissedilebilir
bir şekilde hareket etmesine heyelan denir.
Kayma yüzeyi aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi daha sıklıkla
dairesel şekilde (kaşık) olmaktadır. Dairesel, düzlemsel ve dairesel
olmayan düzlemsel kayma yüzeyli heyelanlarda bulunmaktadır.
Eğrisel yüzeyli kütle hareketlerinde üst kısımlar aşağı doğru
kayarken aşağı kısımlarda çökme, kabarma ve akma bölgeleri
görülür. Heyelanlar yamaçlarda meydana geldiği gibi yapay dolgu
zeminlerde de (dolgu barajlar, yol dolgularında) görülebilir.
Tipik bir heyelan kesiti ve çeşitli kısımlarına verilen isimler
 DAİRESEL KAYMA
Çatla Ana ayna
k
Kayan
blok

Kayma
yüzeyi
DAİRESEL KAYMA
SLUMP (DAİRESEL KAYMA)
SLUMP (DAİRESEL KAYMA)
DAİRESEL KAYMA
EL SALVADOR-PAN AMERİKAN HEYELANI
ÖTELENMELİ KAYMA
 HEYELANLARI ÖNLEMEK İÇİN YAPILAN
MÜHENDİSLİK ÇALIŞMALARI

DRENAJ
YAMAÇ DRENAJI
TOPUK DESTEĞİ
ŞEV AÇISININ AZALTILMASI;
ŞEV YÜKSEKLİĞİNİN AZALTILMASI
ANKRAJ; ANKRAJ+İSTİNAT DUVARI
ANKRAJ
DERS SONU…..