MORFOJENETİK

BÖLGELER
 Dış kuvvetler
 Nedir?
Enerjisini güneşten alan yeryüzünü
aşındırma, taşıma ve biriktirme yoluyla
şekillendiren kuvvetlerdir.
 Etkileri Nasıldır?
Dış kuvvetler yüksek yerleri aşındırıp
çukur yerleri doldurarak yerkabuğunu
şekillendirirler
 Etki Alanları
Dış kuvvetler her yerde aynı etkinlikte
bulunmazlar;
 Akarsular, nemli bölgelerde
 Çöllerde, rüzgarlar
 Kutuplar çevresinde ve dağların yüksek
kesimlerinde,buzullar
 Kıyılarda da dalga ve akıntılar etkili olmaktadır.
Dış kuvvetlerin aşındırma, ufalanmış
malzemeleri taşıma ve biriktirme şeklinde
yaptıkları etkinliklerinde taşların çözülmesinin
önemi büyüktür.
 İÇ KUVVETLER
 Enerjisini yerin içinden alan güçlerdir.iç
güçlerin oluşturduğu yer şekilleri dış
güçler tarafından aşındırılır.iç güçlerin
oluşturduğu hareketlerin bütününe
tektonik hareket denir.bunlar;
 Orojenez(Dağ oluşumu)
 Epirojenez(Kıta oluşumu)
 Volkanizma
 Depremler(seizma)’dir.
 İklim;Morfojenetik(Morfoklimatik) Bölgeler ve
Jeolojik Yorumlardaki Kullanımı

 Yerşekli oluşumunu belirleyen dış etken ve

süreçlerin(çözülme,kütle
hareketleri,akarsular,rüzgar,buzul vb.) yerküre üzerindeki
dağılımı iklim tarafından belirlenir.İklim karakterine bağlı
olarakbu süreçler,dünya üzerinde meydana gelen
jeomorfolojik yapı baskın dış sürece uygun olarak
yapılanır.Bu nedenle her iklim kuşağında,o iklimi
karakterize eden yer şekilleri oluşur.
 Yerküre üzerinde iklim farklılıkları nedeniyle meydana
gelmiş ,topografik özellikleri nedeniyle birbirinden
ayrılan jeomorfolojik kuşaklara morfojenetik bölge veya
kuşak denir.
Herhangi bir morfojenetik bölgenin
oluşması,o bölge üzerinde geçerli olan
iklim tipine bağlı kalmakla beraber,burada
belirtilmesi gerekli olan en önemli nokta o
iklim tipinin jeoloji zamanları içinde
aynı kalıp kalmadığı,buna karşılık
litosferin aynı tabiatı devam ettirip
ettirmediği meselesidir.
 Sonuçta;bugün gördüğümüz ve şimdi
geçerli olan iklimin etkisi ile meydana
gelmiş morfojenetik bölgeler gerçekte
bugünkü iklimin eseri olmaktan hayli
uzaktırlar.Bu nedenle her bir morfojenetik
bölgeyi bu gerçekler karşısında ancak
çeşitli iklim tiplerinin eserlerini bir arada
taşıması bakımından “polijenetik
bölgeler” olarak yorumlamak mümkündür.
Brezilya Yüksek Platosu
Güney Amerika kıtasında bulunan bu
ülke platosu, büyük bir alanı kapsar
ve tek düze bir masiften meydan
gelmiştir.Oluşumunda granit,gnays ve
diyabaz bulunmaktadır.

Bu alan daha çok dış kuvvetlerin

aşındırıcı etkisindedir ki en büyüğü de
akarsu aşındırmasıdır.
BREZİLYA YÜKSEK PLATOSU’nda
nemli tropikal iklim
görünmektedir.iklim ekvator
nedeniyle bol yağış alır,nem ve
sıcaklık fazladır.Bu nedenle fiziksel
parçalanma ve kimyasal ayrışma çok
yüksektir.Akarsu akış hızı fazladır ve
rejim düzenlidir.Dolayısıyla aşınım
fazladır.Nem ve sıcaklığın getirisiyle
suyun fazla oluşu toprak oluşumunu
kolaylaştırır.Bunların hepsi platonun
oluşumunda etkilidir.
Bununla birlikte aşınmanın fazlalığıyla
dağ silsileleri oluşmuştur.Akarsuyun
güçlülüğü plato yüzeyini
bozmuştur.Böylece bu palto bir
morfojenetik bölgenin meydana
gelmesiyle oluşmuştur.
İSKANDİNAVYA
PLATOSU
 İskandinav Yarımadasının batı kesiminde
Norveç doğu kesiminde ise İsveç yer alır.
1850 km uzunluğundaki yarımadanın
yüzölçümü 777.000 km²'dir. Nüfusun
büyük bir kısmı yarımadanın güneyinde
yaşamaktadır. Yarımadadaki üç büyük
şehirden Stokholm ve Göteborg İsveçte,
Oslo ise Norveç'tedir. Yarımadanın batı
kıyıları çok girintili çıkıntılıdır.
 İskandinavya platosu ise İskandinavya
yarımadası ve Finlandiya’dan meydana
gelen bir morfojenetik bölgedir.Bu plato da
Birezilya platosu gibi çok eski kristalen
kayalardan meydana gelmiş,aynı
zamanda aynı jeolojik evrimin etkisi altında
kalmıştır.
 Ancak iklim bakımından herhangi bir
benzerlik yoktur.Çünkü Brezilya platosu
nemli sıcak,İskandinavya platosu nemli
soğuk iklimin etkisindedir.Bu nedenle relief
şekilleri birbirine benzememektedir.
 İskandinavya yarımadası ile Finlandiya
jeolojik olarak “Baltık Kalkanı” olarak
isimlendirilir.
 Baltık kalkanının şekillenmesinde en etkili
iklim Pleistosen’de bölgeye hakim olan
kutupsal iklimdir.
 Burada açıklanması gereken
husus,İskandinavya günümüzdeki iklim tipi
ile mevcut relief şekillerini meydana
getiren iklim tipi arasında açık bir farkın
bulunmasıdır.
 Brezilya platosu araştırılırken ,mevcut
şekilleri meydana getiren iklim tipinin
III.zamandan beri aynı kaldığı ve şekillerin
bu uzun süreli iklim tipinin etkisi altında
meydana gelmiş olduğu belirlenmiştir.
 İskandinavya bölgesinde ise durum biraz
farklıdır.Mevcut relief şekilleri nemli/soğuk
bir iklimin etkisi altında meydana
gelmiştir.Fakat bugün bölgenin ikliminde
ısınmaya doğru bir eğilimin olması relief
şekillerinin gelişmesinde rol sahibi olan
buzul aşındırmasının yerini,yağışlarla
akarsulara bırakmasına neden olmuştur.
 Pleistosen kronolojisi açıklanacak
olursa ,buzul dönemi olarak anılan bu
devre yaklaşık 1 milyon yıldan fazla
sürmüştür.
 Baltık kalkanı üzerinde oluşan buzullar
dört defa güneye doğru ilerlemiş ve her
ilerleyişi bir geri çekiliş izlemiştir.
 Böylece Baltık kalkanı glasiyal dönemde
nemli soğuk,interglasiyal dönemde nemli
serin iklimin etkisi görülmüştür.
 Çıplak ve cilalı yüzeyler,sirkler,buzul
dilleri,U şekilli vadiler,morenler,buz
tünelleri,eskerler,durumlingler,kamesler,bu
zul gölleri,moren seti gölleri,fyordlar,
 Nemli soğuk iklimin oluşturduğu buzul
topoğrafyası şekilleridir.
 Nemli soğuk iklimin yarattığı morfojenetik
bölgeyi şöyle formüle edebiliriz
 I-Nemli-soğuk :Buzul ilerleme evresi şekilleri
 A-kayaların birbirine sürtünerek yüzeyi
aşındırması
 B-yüzeyin süprülmesi ve cilalanması
 C-U şekilli vadiler
 D-Asılı vadiler
 E-basamaklar
 F-sirkler
 II-Nemli-Serin:Buzul gerileme evresi şekilleri
 A-Moren örtüleri
 B-moran setleri
 C-moren set gölleri
 D-Buzul gölleri
 E-taban moreni ovaları
 F-Durumlingler
 G-Eskerler
 H-Buz kenarı vadileri
 I-Fiyordlar.
BÜYÜK SAHRA
 Rüzgarların küçük
boyuttaki
malzemeleri
taşıyarak
bulundukları yerden
uzaklaştırması
sonucu geriye kalan
iri çakıl,taş veya
bloklar çöl kaldırımını
meydan getirir.