Ünite

Türkiye'nin Yerşekilleri ve Sonuçları

• Topografya: Arazi şekillerini harita üzerinde
gösterme tekniği.
• Orojenez: Jeosenklinallerde biriken tortul
tabakaların kıvrılma ve kırılma hareketleriyle
yükselmesi olayına dağ oluşumu denir.
• Jeosenklinal: Derin deniz ya da göl çanakları.
Akarsular, rüzgarlar ve buzullar, aşındırıp,
taşıdıkları maddeleri deniz ya da okyanus
tabanlarında biriktirirler. Tortullanmanın
görüldüğü bu geniş alanlara jeosenklinal denir.
• Senklinal: Yunanca syn-birlikte, beraber,
klinein-eğim kelimelerin den yapılmış bir
terimdir ki, kelime anlamı bakımından “birbirine
doğru eğilmiş’ demektir. Böyle bir yer uzunca
bir tekneyi andırır. Yani çukurluktur. Dilimizde
senklinal kullanıldığı gibi, bunun yerine geçecek
şekilde tekne kelimesi de vardır.
• Antiklinal: Kıvrımlı dağın yükselen kısmıdır.
• Horst: Çöküntü hendeklerinin kenarındaki
yüksek yer. (Kırıklı dağlar)
• Graben: Yer kabuğunun kırılarak çökmesi ile
oluşan çöküntü sahası
• Epirojenez: Karaların toptan alçalması ya da
yükselmesi olayına denir.
• Regrasyon: Deniz gerilemesi). Epirojenik
hareketlere bağlı olarak her devirde kara ve
deniz seviyeleri değişmiştir. İklim değişiklikleri
ya da tektonik hareketler nedeniyle denizin
çekilmesine regresyon (deniz gerilemesi) denir.
Hangi
Kavramlar Bilinmeli ? olan etmenlerdir.
• Transgresyon: Jeolojik zamanlar içinde denizin
karaları basması. deniz sularının yükselmesi.
Epirojenik hareketlere bağlı olarak her devirde
kara ve deniz seviyeleri değişmiştir. İklim
değişiklikleri ya da tektonik hareketler nedeniyle
denizin karalara doğru ilerlemesine transgresyon
(deniz ilerlemesi) denir.
• Seizma: Yer kabuğu içindeki katmanların
yerinden oynamalarıyla oluşan sarsıntının, dışa
ve çevreye doğru yayılan titreşim biçimindeki
devinimidir. Diğer adı depremdir.
• İç Kuvvetler: Yer yuvarlağının içindeki enerjiden
kaynaklanarak yeryüzü şekillerini oluşturan yer
kabuğu hareketleri, deprem, volkanizma gibi
etkenler.
• Dış kuvvetler: Güneş enerjisinden
kaynaklanarak yeryüzü şekillerini biçimlendiren
akarsu, rüzgar, buzul, dalga gibi etkenler.
• Erozyon: Toprak örtüsünün, akarsuların,
rüzgarların ve buzulların etkisiyle süpürülmesine
erozyon denir.
• Heyelan: Toprağın, taşların ve tabakaların
bulundukları yerlerden aşağılara doğru kayması
ya da düşmesine toprak kayması ve göçmesi
denir. Ülkemizde bu olayların tümüne birden
heyelan adı verilir. Yerçekimi, yamaç zemin
yapısı, eğim ve yağış koşulları heyelana neden
• Karst Topoğrafyası: Kireçtaşlarının erimesi
ve suda eriyik haldeki kireçlerin tekrar birikmesi
sonucunda oluşan ve buna ait şekilleri kapsayan
arazi.
• Lapya: Kalkerli yamaçlarda yağmur ve kar
sularının yüzeyi eriterek açtıkları küçük
oluklardır.
• Dolin: Kalker platolar üzerinde görülen, oval
şekilli erime çukurluklarıdır. Genellikle derinlikleri
az, genişlikleri fazladır. Türkiye’de özellikle
Toroslar’da dolinler yaygın olarak görülür. Halk
arasında kokurdan, koyak, tava gibi adlar verilir.
• Uvala: Genişleyip, derinleşen dolinlerin
birleşmesiyle oluşan, dolinlerden daha büyük
çukurluklardır. Uvaların düzensiz şekle sahip
olması ve tabanlarındaki erimeden geriye
kalan kalker çıkıntıları dolinlerden kolayca
ayırtedilmesini sağlar.
• Polye: Karstik yörelerdeki genişliği birkaç
kilometre olan, uzunluğu 20-30 kilometreyi
bulan, hatta geçebilen ova görünümlü büyük
karstik çukurlara polye denir. Türkiye’de özellikle
Toroslar’da polyeler yaygındır. Örneğin; Akdeniz
Bölgesi’ndeki Ketsel, Elmalı ve Akseki ovası
birer polyedir.
• Voklüz: Kalın kalker tabakaları arasındaki
boşlukları doldurmuş olan yer altı sularının
yüzeye çıktığı karstik kaynaktır.
 hangikpsscografyadersnotu

III. Jeolojik Zaman: Türkiye’nin bugünkü görünümünde en fazla

TÜRKİYE'NİN YERŞEKİLLERİ
etkiye sahip olan jeolojik zamandır.
VE SONUÇLARI
Bu dönemde Alp-Himalaya Kıvrım Kuşağı oluşmuş-
Türkiye’nin yerşekillerini öğrenmek için;
tur. Türkiye bu kıvrım kuşağı içerisinde yer alır. Türkiye’de-
1. Türkiye’nin Dağları ki kıvrım dağları, kırıklı dağlar, volkanik dağlar, platolar, tek-
tonik ovalar, tektonik göller ve engebeli bir arazi yapısı
2. Türkiye’nin Ovaları
III. Jeolojik zamanın eseridir.
3. Türkiye’nin Platoları
Türkiye III. Jeolojik zamanda oluştuğu için aşağıdaki özelliklere
4. Türkiye’nin Akarsuları sahiptir.
5. Türkiye’nin Gölleri
Türkiye III. Jeolojik Döneminde Oluştuğu için:
6. Türkiye’nin Kıyı Tipleri
7. Türkiye’nin Yeraltı Kaynak Suları Alp-Himalaya kıvrım kuşağındadır.

konu başlıklarını sırasıyla öğrenelim. Dağlık ve engebeli bir yer şekline

Kırıklı bir arazi yapısına sahiptir.
Türkiye’nin bugünkü yeryüzü şekillerine sahip olmasında etkili olan sahiptir.
jeolojik devirler ve etkileri; ▪▪ Faylı bir araziye sahiptir. ▪▪ Tarım alanları dar ve
I. Jeolojik Zaman: Zonguldak ve çevresindeki taşköprü yatakları ▪▪ Deprem tehlikesi fazladır. parçalıdır.
oluşmuştur. ▪▪ Tarımda makineleşme zordur.
▪▪ Sıcak su kaynakları fazladır.

Türkiye'nin Yerşekilleri ve Sonuçları

▪▪ Ulaşım zor ve pahalıdır.
II. Jeolojik Zaman: Türkiye bu dönemde aşındırma ve biriktirme ▪▪ Sağlık turizmine elverişlidir.
▪▪ Akarsuların yatak eğimi
hareketleri sonucu düzleşerek peneplen halini almıştır.
▪▪ Jeotermal enerji potansiyeli
fazladır.
fazladır.
▪▪ Akarsuların akış hızı fazladır.
Türkiye’de platoların fazlaca bulunması neyin göstergesi- ▪▪ Linyit, tuz, bor mineralleri ▪▪ Akarsuların aşındırma gücü
Hangi dir? krom ve mermer rezerveleri fazladır.
Soru bakımından zengindir.
▪▪ Ulaşımda kullanılamazlar.
Cevap • Türkiye’nin II. Jeolojik zamanda peneplen halinde olduğunun
• Türkiye’nin epirojenik hareketlerle toptan yükseldiğinin ▪▪ Volkanik dağlara ve arazilere ▪▪ Enerji potansiyeli yüksektir.

2. ÜNİTE:
sahiptir. ▪▪ Erozyon etkisi fazladır.
seçenekleri işaretleyiniz.
▪▪ Doğrudan sulamada
kullanılamazlar. 23
 hangikpsscografyadersnotu

IV. Jeolojik zaman: ▪▪ Alp-Himalaya oronejenezi (dağ oluşumu) döneminde oluşmuştur.

▪▪ Türkiye toptan yükselmiştir. Bu nedenle; ▪▪ Karadeniz’de bulunan Kuzey Anadolu Dağları ile Akdeniz’de bu-
▪▪ Türkiye’de platolar geniş yer kaplar. lunan Toroslar kıvrım dağlarına en iyi örnektir.

▪▪ Türkiye’nin yükselti ortalaması fazladır. ▪▪ Türkiye Alp-Himalaya Kıvrım Kuşağı üzerinde yer alır.

▪▪ İstanbul ve Çanakkale boğazları oluşmuştur. ▪▪ Türkiye’deki dağların çoğunluğu yer kabuğunun yan basınçlarla
kıvrılması ile oluşmuştur.
▪▪ Ege Deniz’i oluşmuştur.
▪▪ Kıbrıs Adası Anadolu’dan kopmuştur.
B. Türkiye'nin Kırıklı Dağları

1. TÜRKIYE'NIN DAĞLARI
Türkiye’deki dağların oluşumuna göre çeşidi aşağıda gösterilmiştir.

▪▪ Kırıklı dağlar en fazla Ege Bölgesi’nde bulunur.

▪▪ Aydın dağları
▪▪ Bozdağlar
▪▪ Yunt dağı
▪▪ Madra dağı
▪▪ Kaz dağı
A. Türkiye'nin Kıvrım Dağları ▪▪ Nur dağları (Akdeniz Bölgesi’nde) host dağlarımızdır.
▪▪ Doğu batı doğrultusunda uzanır.
▪▪ Bazılarının tepesinde 4 jeolojik zamandan kalma buzullar bu-
lunur.
▪▪ Genelde yükseltileri 1500 metreyi geçer.
24
 hangikpsscografyadersnotu

Türkiye’de kırıklı arazi yapısının Ege Bölgesi’nde olması

Hangi bölgede hangi özelliklerin görülmesinde etkilidir?
Soru
Cevap Böyle bir soruya;
• Sıcak su kaynaklarının en fazla Ege Bölgesi’nde olması
Buna bağlı olarak:
• Jeotermal enerji üretiminde birinci olması
• Sağlık turizminde birinci olması
• Deprem tehlikesinin fazla olması gibi seçenekleri doğru
cevap olarak işaretleyebilirsiniz.

C. Volkanik Dağlar
Yukarıdaki haritada Ege Bölgesi’nde bulunan Kırık Dağlar (Horst-
lar) ve grabenler gösterilmiştir. Türkiye’deki volkanik dağların çoğu III. Jeolojik zamanda oluşsada
IV. zamandada volkanik faaliyetler meydana gelmiştir.
Türkiye’deki volkanik dağların ve arazilerin dağılışı aşağıdaki ha-
ritada gösterilmiştir.

Türkiye'nin Yerşekilleri ve Sonuçları

2. ÜNİTE:
Yukarıdaki harita incelendiğinde aşağıdaki sonuçlara ulaşabilirsiniz. 25
 hangikpsscografyadersnotu

▪▪ Türkiye’de en fazla volkanik arazi Doğu Anadolu sonrada İç Ana- ▪▪ Akarsular genellikle doğu-batı doğrultusunda uzanış gösterirler.
dolu Bölgesi’ndedir. ▪▪ Dağlar doğu-batı doğrultusunda uzandığı için Akdeniz ve Ka-
▪▪ Akdeniz ve Karadeniz Bölgesi’nde volkanik arazilere rastlanırken radeniz Bölgesi’nde deniz kıyısına paralel, Ege Bölgesi’nde kıyı
volkanik dağa rastlanmamaktadır. çizgisine dik olarak uzanış gösterirler.
▪▪ Volkan dağları genellikle güneybatı kuzeydoğu istikametinde sı-
ralanmaktadır. Bunun sebebi sorusuna fay hatlarının uzanış doğ- Dağların Kıyı Çizgisine Paralel Uzandığı Yerlerin Özellikleri
rultusu bu yönde olduğu için şeklinde cevaplayabilirsiniz.
▪▪ Trakya yarımadasında volkanik faaliyetlere rastlanmamaktadır.
▪▪ Akdeniz Bölgesi’nde Teke ve Taşeli yarımadası, Karadeniz Böl-
gesi’nde Doğu Karadeniz Bölümü’nde volkanik araziler yoğun
değildir. Kıta sahanlığı 1km

▪▪ Ayrıca Türkiye’deki volkanik dağlar aktif değildir.

• KPSS’de genellikle dağların adları sorulmaktadır. Dağların

Dikkat adlarını öğrenirken şöyle bir yol izleyebilirsiniz. Türkiye’de 6 1. Kıta sahanlığı dardır.
Edilmeli
tane kırıklı dağ vardır. (Aydın Dağları, ll Self alanı dardır.
• Bozdağlar, Yunt Dağı, Manda Dağı ve Kaz Dağı) Ege Bölgesi ll Kıyı derinliği fazladır.
ve Akdeniz Bölgesi’nde bulunan (Nur Dağları-Hatay) bunlara
ll Kıyı sığ değildir.
örnektir.
• Birde yukarıdaki haritada gösterilen 13 tane volkan dağlarının 2. Dalga aşındırma şekilleri fazladır.
isimleri bilinmelidir. Geri kalan bütün dağlar kıvrım dağları ll Falezli (Yalıyar) kıyılar yaygındır.
olarak bilinirse daha kolay aklınızda tutabilirsiniz.
3. Kıyı ile iç kesimler arasında ulaşım zor ve pahalıdır.
ll Kıyı ile iç kesimler arasında geçitler kullanılır.
DAĞLARIN UZANIŞ DOĞRULTUSU
VE SONUÇLARI ll Limanların hinterlandı dardır.
mm Limanların ard bölgesi dardır.
Türkiye’de dağlar doğu-batı doğrultusunda uzanır. Bu durumun
sonuçları aşağıda verilmiştir. mm Limanların arka bahçesi dardır.
mm Limanların gelişmesi zordur.
26 ▪▪ Doğu-batı doğrultusunda ulaşım kolay ve maliyeti düşüktür.
 hangikpsscografyadersnotu

4. Kıyıda girinti-çıkıntı azdır. 2. Dalga biriktirme şekilleri fazladır.

▪▪ Doğal liman azdır. ll Falezli (Yalıyar) kıyılar azdır.
▪▪ Kültür balıkçılığı zordur. ll Kumsallar geniş yer kaplar.
▪▪ Kıyının gerçek uzunluğu ile kuş ucuşu uzunluğu arasındaki fark
3. Kıyı ile iç kesimler arasında ulaşım kolay ve ucuzdur.
azdır.
ll Kıyı ile iç kesimler arasında geçitlere gerek yoktur.
5. Denizel havanın iç kesimlere yağılışı zordur.
ll Limanların hinterlandı geniştir.
▪▪ Kıyı ile iç kesimler arasında iklim, bitki örtüsü ve toprak tipi
mm Limanların ard bölgesi geniştir.
farkı fazladır.
mm Limanların arka bahçesi geniştir.
6. Delta oluşumu zordur.
mm Limanların gelişmesi kolaydır.
7. Yamaç yağışları fazladır. (Yağış miktarını artırmıştır.)

8. Fön rüzgarları görülür. 4. Kıyıda girinti-çıkıntı fazladır.

ll Doğal liman fazladır.
9. Boyuna kıyı tipi görülür.
ll Kültür balıkçılığı kolaydır.
10. Bu özellikler Akdeniz ve Karadeniz Bölgesi’nin ortak özellikle-
ridir. ll Kıyının gerçek uzunluğu ile kuş ucuşu uzunluğu arasındaki fark
fazladır.
Dağların Kıyı Çizgisine Dik Uzandığı Yerlerin Özellikleri
5. Denizel havanın iç kesimlere yayılışı kolaydır.

Türkiye'nin Yerşekilleri ve Sonuçları

ll Kıyı ile iç kesimler arasında iklim bitki, örtüsü ve toprak tipi
Kıta Sahanlığı 3 km
İzmir farkı azdır.

6. Delta oluşumu kolaydır.

7. Yamaç yağışları azdır. (Yağış miktarını azaltmıştır.)

1. Kıta sahanlığı geniştir. 8. Fön rüzgarları görülmez.

ll Self alanı geniştir. 9. Enine kıyı tipi görülür.

2. ÜNİTE:
ll Kıyı derinliği azdır.
10. Bu özellikler Ege Bölgesi’ni Akdeniz ve Karadeniz Bölgesi’nden
ll Kıyı sığdır. ayıran özelliklerdendir.
27

2. TÜRKİYE’NİN OVALARI
Çevresine göre alçakta kalan dözlüklere ova denir. Türkiye dağlık
ve engebeli bir ülkedir. Bu nedenle ovalar küçük ve parçalıdır.
TÜRKİYE’NİN OVALARI
Türkiye’deki Kıyı Ovaların Özellikleri
1. Denizel havanın etkisinde-
dir.
2. Kış ılıklığı isteyen tarım
ürünleri yetişir.
3. Yağış fazla olduğu için sula-
ma sorunu azdır.
4. Nadas uygulaması azdır.
5. Sebze ve meyve yetiştirilici-
liği yaygındır.
6. Taşınmış (Alüvyal) toprak-
lar yaygındır.
7. Toprakları (Alüvyal) toprak
çok verimlidir.
8. Toprakları taşınmış olduğu
için bulunduğu yerin iklimi,
bitki örtüsü ve kayaç yapısı
hakkında bilgi vermez.
9. Yılda aynı tarladan en az
iki ürün elde edilir.
10. Tarım ürünü çeşidi fazladır.
11. Türkiye’nin kıyı kesimlerin-
de bulunurlar.
28
hangikpsscografyadersnotu
Türkiye’deki İç Ovaların Özellikleri
1. Karasal iklimin etkisinde-
dir.
2. Kış ılıklığı isteyen tarım
ürünleri yetişmez.
3. Yağış az olduğu için sulama
sorunu fazladır.
4. Nadas uygulaması fazladır. YAZARIN DÜŞÜNCESİ
Dikkat Türkiye’nin kıyı ovaları ile iç ovaları arasındaki farklar
5. Tahıl tarımı yaygındır. Edilmeli
6. Genellikle yerli ana kaya sorulduğunda veya örnek olarak “Çukurova ile Konya ovası
arasında aşağıda verilenlerden hangisinin farkı olduğu
toprağı bulunur.
söylenir?” şeklindeki sorulara yukarıdaki tabloda verilen bilgiler
7. Toprakların verimi bu- doğrultusunda cevaplayınız.
lunduğu yerin iklimi, bitki
örtüsü ve kayaç yapısına
Şimdi bu ovaları harita üzerinde ayrıntılı olarak öğrenelim.
göre değişir.
8. Toprakları yerli ana kaya A. TÜRKIYE’NIN KIYI OVALARI
toprağı olduğu için bu-
A1. Alüvyal Tabanlı Ovalar (Taban Seviyesi Ovaları)
lunduğu yerin iklimi, bit-
Akarsuların deniz seviyesine yaklaştığı yerlerde eğimin azalmasıyla
ki örtüsü ve kayaç yapısı
taşıdığı materyalleri (alüvyonları) yatağı çevresinde veya tabanında
hakkında bilgi verir.
biriktirmesiyle oluşan düzlüklerdir. Türkiye’deki alüvyal tabanlı ovalar
9. Yılda bir ürün elde edilir.
çoğu yerde delta ovaları ile iç içedir. Bu nedenle delta ovaları ile alüvyal
10. Tarım ürünü çeşidi azdır.
tabanlı ovalar karıştırılmaktadır.
11. Türkiye’nin iç kesimlerinde
bulunur.
 hangikpsscografyadersnotu

Bu ovaların ikiside akarsu biriktirmesi sonucunda meydana gel-
mektedir. Fakat delta ovaları akarsuların deniz içlerine doğru biriktir-
mesiyle meydana gelirken alüvyal tabanlı ovalar akarsu yatağına yani
kara üzerine biriktirme yapmasıyla meydana gelirler. Türkiye’de bu
duruma en iyi örnek olarak Ege Bölgesi’nde bulunan Büyük Menderes,
Küçük Menderes, Gediz ve Bakıçay ovaları gösterilir.
▪▪ Gel-git olayı kuvvetli olmamalı (okyanusa kıyısı olmamalı)
▪▪ Akarsu bol miktarda alüvyon taşımalı
▪▪ Susurluk ve Sakarya ırmakları denize döküldüğü yerde delta
ovası oluşturamaz (boğazlardaki akıntıdan dolayı)
Türkiye’nin kıyı ovalarında aşağıdaki toprak türlerinden
hangisi yaygın olarak görülür?

A) Alüvyal topraklar
Adapazarı Ovası B) Kırmızı topraklar
Susurluk Ovası Sakarya Irmağı C) Tüflü topraklar
a y Balıkesir Ovası
ç
kır Susurluk Irmağı D) Kahverengi topraklar
Ba Gediz
eres E) Lösler
end
K.M B. Menderes
Ak
su

Antalya Ovası Türkiye’nin kıyı ovalarında genellikle akarsuların biriktir-

mesiyle oluşan alüvyal topraklar yaygındır.
Amik Ovası
Ayrıca;
Asi Irmağı
B) Kırmızı topraklar (Terra-Rossa) karstik ovalarda bu-

Türkiye'nin Yerşekilleri ve Sonuçları

Yukarıdaki haritada Türkiye’nin alüvyal tabanlı ovaları ve bu ova- lunur. Örnek; Akdeniz Bölgesi’nde bulunan Tefenni,
ları oluşturan akarsular gösterilmiştir. Elmalı, Kestel, Korkuteli ve Acıpayam ovalarında
bulunan toprak tipidir.
A2. Delta Ovaları
C) Tüflü topraklar volkaniz arazilerde görülür. Örnek;
Akarsuların taşıdığı materyalleri
Kayserinin Develi ovasında bulunan toprak tipidir.
(alüvyalları) denize döküldüğü yerde
D) Kahverengi topraklar genellikle orman altı toprağıdır
biriktirmesiyle oluşan ovalardır.
ve Karadeniz iklim bölgesinde yaygındır.
Bir akarsuyun delta ovasını oluşa- E) Lösler genellikle rüzgâr biriktirmesiyle oluşur ve çöl-
bilmesi için; lerde yaygındır. Bu toprak tipine benzer topraklar

2. ÜNİTE:
▪▪ Döküldüğü deniz sığ olmalı (kıta Türkiye’de azda olsa Konya’nın Karapınar çevresin-
sahanlığı geniş olmalı) de rastlanmaktadır.
▪▪ Kıyıda deniz akıntısı olmamalı A 29
 hangikpsscografyadersnotu

fra
Ergene Ba ası
Ov
Çarşamba Ovası

Yeşilırmak
Bakırçay vas
ı
ı O
vas en)
yO nem
ırça (Me
Bak diz Gediz Kızılırmak
Ge s
ndere
K.Me Seyhan Ceyhan
s
ere B.Menderes
end
K.M vası s
O ere
end ası Göksu
B.M t) Ov
la
(Ba

Çuk
Yukarıdaki haritada gösterilen alanda (Antalya Bölümü) karstik
Si
lif

uro
k
e

va şekiller yaygındır.
O
va
sı

Bu ovaları “TAKKE” olarak kodlayabilirsiniz.

Yukarıdaki haritada Türkiye’deki delta ovaları ve bu ovaları oluş-
turan akarsular gösterilmiştir. B2. Volkanik Ovalar

Volkanik arazilerde bulunur. Bu ovalar üzerinde genellikle mine-

ralce zengin tüflü topraklar yaygındır.
B. TÜRKIYE'NIN İÇ OVALARI
B1. Karstik Ovalar Türkiye’de Develi ovası (Kayseri) en güzel örnektir.

Kalker, jips ve kayatuzu gibi su ile temas ettiğinde eriyebilen ka- Doğu Anadolu Bölgesi’ndede bu tür ovalar bulunmaktadır.
yaçların olduğu yerlerde yaygın olarak bulunur.

Karstik araziler en fazla Akdeniz Bölgesi’nde bulunur.
Bu ovalar Terra-Rossa (Kırmızı toprak) toprak tipi yaygındır. 


Bu ovalar çok verimli değildir.

Geçirğen bir arazi yapasına sahip olduğundan yerüstü suları bakı-



mından fakir fakat yeraltı suları bakımından zengindir. 



30
 hangikpsscografyadersnotu

Yukarıdaki haritada Türkiye’deki volkanik ovaya örnek olan Develi 3. TÜRKİYE’NİN PLATOLARI
ovası ile tüflü toprakların yaygın olduğu alanlar gösterilmiştir.
Akarsular tarafından derince yarılmış yüksekteki düzlüklere plato
B3. Teknotik Ovalar denir.
Kırıklı yapı (fay) boyunca iç kuvvetlerin etkisiyle çökme sonucunda
oluşan ovalardır. Platolar ile yayla birbirine karıştırılan iki farklı kavramdır. Yayla
Dikkat bir yerleşim birimidir. Yaz mevsiminde insanların hayvanlarını
Türkiye’deki ovaların büyük bir kısmının oluşumunda tektonik ha- Edilmeli otlatmak, dinlemek veya serinlemek amacıyla geçici bir
reketler etkili olmuştur. Bu ovalar kırık hatlar boyunca uzandıkların- süreliğine yerleşmesidir. Plato ise dağ, ova ve akarsu gibi
dan deprem kuşağı üzerinde bulunurlar. yerşeklidir. Bu nedenle platolar yerleşkilleri konusu kapsamında,
▪▪ Altınbaşak Ovası yaylalar ise nüfus ve yerleşme konusu kapsamındadır. Örnek
Güneydoğu Anadolu olarak Karadeniz Bölgesi yaylacılıkta ilk sırada yer alır fakat
▪▪ Harran Ovası
Bölgesi’ndedir. bölgede platolara çok fazla rastlanmamaktadır.
▪▪ Ceylanpınar Ovası

▪▪ Polatlı Ovası Platoların Türkiye Ekonomisine Katkısı

İç Anadolu
▪▪ Çubuk Ovası Platolar Türkiye’de daha çok hayvancılık alanında katkı sağlar. Ya-
Bölgesi’ndedir.
▪▪ Konya Ovası zılıkaya, Haymana, Bozok, Uzunyayla, Obruk, Cihanbeyli, Adıyaman,
Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır platolarında koyun yetiştiriciliği, Er-
▪▪ Malatya Ovası Doğu Anadolu zurum-Kars platosunda büyükbaş hayvancılık Teke ve Taşeli platola-
▪▪ Iğdır Ovası Bölgesi’ndedir. rında da kıl keçisi yetiştiriciliği yaygındır. Platolar üzerinde yetiştirilen

Türkiye'nin Yerşekilleri ve Sonuçları

hayvan türlerini platonun iklim ve bitki örtüsü belirlenmektedir.
▪▪ Tosya Ovası Karadeniz
▪▪ Zile Ovası Bölgesi’ndedir. Türkiye’deki platolarda hayvancılıktan sonra en önemli ekonomik
faaliyet tarımdır. Türkiye’deki platolar üzerinde genellikle tahıl tarımı
yaygındır.

• Erzurum-Kars platosunda sıcaklık çok düşük, yazlar çok kısa

Dikkat Türkiye’de en fazla tektonik oluşumlu ova bulunur. Dikkat ve serin olduğu için diğer platolara göre tarım yapma olanağı
Edilmeli
Edilmeli daha azdır.

2. ÜNİTE:
• Türkiye’de en fazla plato alanı İç Anadolu Bölgesi’ndedir.
Türkiye’de en az plato alanı Karadeniz Bölgesi’ndedir.
31
 hangikpsscografyadersnotu

1. Karadeniz iklimi görülür. 1. Sert karasal iklim şartları hakimdir.

2. Bitki örtüsü ormandır.
3. Türkiye’deki yükseltisi en az olan platodur.
4. Sanayileşme oranı en fazla olan platodur.
5. En fazla göç alan platodur.
6. Yaz kuraklığı isteyen ürünlerin yetişmesi zordur.
7. Fındık, mısır ve tütün yetiştiriciliğine elverişlidir.
8. Kahverengi orman toprağı yaygındır.
9. Ahır, besi ve kümes hayvancılığının en fazla geliştiği platodur.
2. Yazların en kısa, kışların en soğuk ve sıcaklık ortalamasının en düşük
olduğu platodur.
3. Tarımsal faaliyetlere en az elverişli olan platodur.
4. Çernozyom (karatoprak) toprak tipi görülür. (Dünyanın en verimli toprağı)
5. En fazla kar yağışı görülen platodur.
6. Büyükbaş hayvancılığının en fazla olduğu platodur.
7. Türkiye’nin en yüksek platosudur.
8. Yaz yağışlarının en fazla görüldüğü platodur.

1 2

4
3
1. Karstik arazilerin en yaygın olduğu platolardır. 1. Karasal (step) iklim şartları görülür.
2. Kıl keçisi yetiştiriciliğinin en fazla olduğu platolardır. 2. Bozkır alanlar geniş yer kaplar.
3. Akdeniz iklim şartları hakimdir. 3. Koyun yetiştiriciliği yaygındır.
4. Karstik şekillerin en fazla olduğu platolardır. 4. Tahıl tarımı yaygındır.
5. Maki bitki topluluğu yaygındır. 5. Kış ılıklığı isteyen tarım ürünleri yetiştirilemez.
6. Mağara, şelale, düden, sarkıt, dikit ve sütun gibi turizm güzellikleri 6. Kestane renkli step toprağı yaygındır.
yaygındır. 7. Toplu yerleşmeler yaygındır.

7. Teke ve Taşeli platosundan sonra en fazla karstik arazi Obruk

Platosu’ndadır. Yukarıda Türkiye’nin platoları ile ilgili özellikler verilmiştir.
32 Dikkat Görüldüğü gibi bazı platoların benzer özellikleri bulunmaktadır.
Edilmeli
 hangikpsscografyadersnotu

4. TÜRKİYE’NİN AKARSULARI
Aşındırma sonucu oluşturdukları vadi içlerinden bir eğim doğrultusunda sürekli veya mevsimlik olarak akan sulara akarsu denir. Türkiye’deki
yeryüzü şekillenmesinde en fazla etkiye sahip olan dış kuvvet akarsulardır.

Türkiye’deki Akarsuları Etkileyen Faktörler ve Etkileri

Eğim İklim

Türkiye dağlık ve eğimli bir ülkedir. Türkiye’de yağış rejimi düzensizdir.

Bu nedenle Akarsuların; Akarsuların akış rejimi düzensizdir.

Yatak eğimi fazladır. Karadeniz Bölgesi’nde bulunan akarsuların reji-

mi düzenlidir.
Akış hızı fazladır.

Aşındırma gücü fazladır. Yaz ayları sıcak ve kurak geçer.

Erozyon etkisi fazladır. Bu nedenle akarsuların taşıdığı su miktarı en az

yaz aylarındadır.
Derin vadilerden akarlar.
Yaz aylarında Türkiye’deki birçok akarsu kurur ve-
Su tutma kapasiteleri fazladır.
ya kuruma seviyesine yaklaşır.

Türkiye'nin Yerşekilleri ve Sonuçları

Baraj yapımına elverişlidir.
Türkiye’de özellikle ilkbahar aylarında yağışlar
Doğrudan tarımda sulamada kullanılamaz. ve kar erimeleri artar.
Sel ve taşkın yapma ihtimalleri azdır. Bu nedenle akarsuların su seviyesi (debileri) en
Ulaşım ve taşımacılıkta kullanılamazlar. fazla ilkbahar aylarında görülür.
Rafting sporlarına elverişlidirler.
Kültür balıkçılığına uygunluğu azdır.
Rejimleri düzensizdir. (İklimde etkili)

2. ÜNİTE:
Boyları kısadır. (Türkiye’nin yarımada olmasıda etkilidir.)

33
 hangikpsscografyadersnotu

Tuz Gölü Konya Ovası ve Karadeniz Açık Havza Alanı Van Gölü Kapalı Hazar Gölü Kapalı Havza Alanı
Afyon-Akarçay Kapalı Hava Alanı Not: Türkiye’nin en geniş açık havza alanıdır. Havza Alanı Aras Kura Kapalı Havza Alanı

Akdeniz Açık Basra Körfezi Açık

Havza Alanı Havza Alanı

Ege Denizi Açık Göller Yöresi Kapalı

Havza Alanı Havza Alanı Yukarıdaki Türkiye haritasında sularını denize ulaştıran açık
Dikkat havza alanları ile sularını denizlere ulaştıramayan kapalı havza
34 Edilmeli alanları gösterilmiştir.
 hangikpsscografyadersnotu

Türkiye’nin Kapalı Havza Alanları ve Özellikleri

Türkiye’de akarsular derin vadilerden akarlar. Bu nedenle
Türkiye harıtasında sularını denize ulaştıramayan kapalı havza
Hangi sel ve taşkın yapma ihtimalleri azdır. Bu genellemeye aşa-
alanları ve özellikleri verilmiştir.
Soru ğıda verilen akarsulardan hangisi uymaz? (veya daha az
Cevap
uyar?)
• Meriç
• Ergene Marmara Bölgesi’nde
Aras ve Kura
• Susurluk Kapalı Havzası

• Büyük Menderes Van Gölü

Tuz Gölü Kapalı Havzası

• Küçük Menderes Kapalı Havzası

Ege Bölgesi’nde Göller Yöresi
• Gediz Kapalı Havzası

• Bakırçay
Irmaklarının verildiği seçenekleri işaretleyiniz.

Akarsu Havzaları
Tuz Gölü Kapalı Havzası:
Bir akarsuyun kollarıyla birlikte sularını topladığı alana havza de-
Türkiye’nin en büyük kapalı havzasıdır.
nir.
Oluşumunda;

Türkiye'nin Yerşekilleri ve Sonuçları

Akarsular havzasından topladığı sularını açık denizlere ulaştıra-
mıyor ise kapalı havza durumundadır. Aras ve Kura ırmakları buna 1. Bölge etrafının yüksek dağlarla çevrili olması
güzel bir örnektir.
2. Yağış miktarının az ve buharlaşmanın fazla olması etkilidir.
Akarsular havzasından topladığı sularını açık denizlere ulaştıra-
▪▪ Bu kapalı havza alanında Konya Ovası, Tuz, Eber, Akşehir ve
biliyor ise açık havza durumundadır. Kızılırmak, Yeşilırmak, Gediz,
Beyşehir gölleri bulunur.
Seyhan ve Ceyhan vs. buna güzel bir örnektir.
Aras ve Kura Kapalı Havzası
Oluşumunda;

2. ÜNİTE:
Kuzeydoğu Anadolu bölümünden sularını toplayan Aras ve Kura
nehirlerinin Türkiye sınırları dışına çıkarak Azerbaycan topraklarında
birleştikten sonra Hazar Gölü’ne dökülmesiyle oluşur. 35
 hangikpsscografyadersnotu

▪▪ Hazar Gölü Dünya’nın en büyük kapalı havza alanıdır. ▪▪ Türkiye ile Yunanistan sınırının büyük bir bölümünü Meriç ır-
▪▪ Bu kapalı havza alanında Aras ve Kura nehirleri ile Çıldır Gölü mağı (Doğal sınır) belirler.
bulunur. ▪▪ Yatak eğimi ve derinliği az olduğu için sık sık sel ve taşkınlar
yapar.
Van Gölü Kapalı Havzası
▪▪
Oluşmasında;
Meriç
Tektonik Van Gölü çukurunun bulunması ve bu alana etrafını çev-
releyen yüksek dağlardan inen yağmur, kar ve akarsu sularının dol-
masıyla oluşur.
Daha eski zamanlarda bu alan sularını açık denizlere ulaştırmak-
taydı. Fakat Nemrut Dağı ve lavlarının suların çıktığı açık alanı ka-
patması ile kapalı havza alanı olmuştur.
▪▪ Bu kapalı havza alanında Van, Erçek, Nazik ve Haçlı (Balık)
gölleri bulunur.

Göller Yöresi Kapalı Havzası Asi

Oluşumunda;
Karstik çukurların bulunması, bu çukurların etrafını yüksek dağ- Asi
ların çevrelemesi ve arazinin karstik olması nedeniyle akarsuların
Lübnan Dağları’ndan kaynağını alır ve Amik grabminden (Ha-
yağmur ve kar sularının yeraltına sızması etkilidir. Bu kapalı havza
tay) Akdenize dökülür.
alanında Burdur, Acıgöl, Salda, Kestel vb. gölleri bulunur.
▪▪ Döküldüğü yerde kıta sahanlığı dar olduğu için delta ovası oluş-
Türkiye’deki Akarsuları Üç Farklı Şekilde Öğrenebiliriz.
turamaz.
1. Başka Ülkeden Kaynağını Alıp Türkiye’den Denize Dökülen
▪▪ Amik ovası üzerinde yatak eğimi azaldığı için alüvyonlarını ya-
Akarsular
tağa biriktirerek alüvyal tabanlı ovasını (Amik ovası) meydana
Meriç getirir.
Bulgaristan’ın Rodop Dağları’ndan doğar ve Ergene ırmağıyla ▪▪ Bir kısmı Türkiye ile Suriye arasındaki sınırı (doğal sınır) oluş-
birleşerek Ege Denizi’ne dökülür. turur.
▪▪ Döküldüğü yerde küçük bir delta alanı (Meriç deltası) oluşturur.
36
 hangikpsscografyadersnotu

2. Türkiye’den Kaynağını Alıp Başka Ülkeden Denize Dökülen Aras ve Kura

Akarsular
Kaynağını Erzurum-Kars Bölümü’nden alır. İki ırmak Azerbay-
Fırat can topraklarında birleşerek Hazar Gölü’ne dökülür.
Kaynağını Doğu Anadolu Bölgesi’nden alır ve Irak topraklarında Aras nehri Türkiye ile Ermenistan ve Türkiye ile Nahçıvan sınırı-
Dicle nehriyle birleşerek Basra Körfezi’ne dökülür. nın bir kısmını oluşturur.
▪▪ Ortadoğunun en önemli akarsularındandır. Üzerine kurulan Çoruh
barajlarla Türkiye’nin en fazla hidroeletrik üretimi sağlanan
ırmağıdır. Kaynağının çoğunluğunu Doğu Karadeniz Bölümü’nden bir kıs-
mınıda Doğu Anadolu Bölgesi’nden alır ve Gürcistan’ın Batum ken-
▪▪ Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Ortadoğu ülkelerinin içme ve
tinden Karadenize dökülür.
tarımda sulama amacıyla kullandığı suyun en önemli kaynağı-
dır. ▪▪ Türkiye’nin en hızlı akan akarsuyudur. Bu nedenle üzerinde raf-
ting turizmi yapılmaktadır.
▪▪ Türkiye’nin en büyük barajı olan Atatürk ile Keban ve Karaka-
ya gibi önemli barajlara su temini sağlar. Dicle
Kaynağını Elazığ’ın güneyindeki Hazar Gölü’nden alır ve ülkemiz
Kura dışına çıkarak Fırat nehri ile birleştikten sonra Basra Körfezi’ne dökü-
Çoruh
Aras
lür. Üzerinde çok sayıda baraj gölü bulunur.

Türkiye'nin Yerşekilleri ve Sonuçları

Fırat
Dicle
M
E

SURİYE
Z
O
P

İRAN
O
T
A

IRAK
M
Y
A

ÜRDÜN
Şat-ül Arab

2. ÜNİTE:
SUUDİ
B rf

ARABİSTAN
as ez
K
ö
ra i

KUVEYT
37
 hangikpsscografyadersnotu

3. Kaynağını Türkiye’den Alıp Türkiye’den Denize Dökülen Akarsular Kızılırmak: Türkiye’den kaynağını alıp Yeşilırmak: Çarşamba
Türkiye’den denize dökülen en uzun detla ovasını oluşturur.
Ergene: Yatak eğimi az ve yatağı fazla derin olmadığı için üzerinde
akarsuyumuzdur. Üzerinde Hasan Uğurlu,
baraj yapılamamıştır. Gene aynı sebeplerden sık sık sel ve taşkınlar
Denize döküldüğü yerde Bafra delta Suat Uğurlu, Almus ve
yapmaktadır. Meriç nehri ile birleşerek Ege Denizi’ne dökülür.
ovasını oluşturmuştur. Üzerinde Hirfanlı, Kılıç kaya gibi önemli
Bakırçay, Gediz, K.Menderes ve B.Menderes: Büklümler yaparak Kesikköprü ve Altınkaya gibi önemli barajlar bulunur.
akarlar. Hem kendi yatağına hem de deniz içine biriktirme yaparlar. barajlar bulunur.
Hidroelektrik potansiyelleri düşüktür. Rafting sporlarına eleverişli
değildirler. Her biri kendi adlarıyla aynı olan delta ovalarına sahiptir. Ergene

Susurluk: Kaynağını Kütahya’dan alır. Manyas ve Ulubat göllerindende Yeşilırmak

Sakarya
kaynağını alarak Marmara Denizi’ne dökülür. Döküldüğü yerde boğaz
Bakırçay
vakıntıları güçlü olduğu için delta ovası yapamaz. Rafting sporlarına uygun Susurluk
Kızılırmak
Gediz
değildir.
K.Menderes Ceyhan
B.Menderes Seyhan
Sakarya: Kaynağını İç Anadolu Bölgesi’nden alır ve Karadeniz’e Dalaman Manavgat
Göksu
dökülür. Denize döküldüğü alanda kıta sahanlığının dar ve kıyıda deniz

Ak
su
alkıntılarının olması nedeniyle delta ovası oluşturmamıştır.
Denize dökülmeye yaklaştığı yerde kendi yatağına alüvyonlarını
biriktirmesiyle (alüvyal tabanlı ova) Sakarya (Adapazarı) ovasını
oluşturmuştur. Göksu: Taşeli platosu Manavgat: Kaynağını yeraltı sularından
üzerinden derin vadiler aldığı için akış rejimi düzenlidir.
Dalaman: Akdenize dökülür. Rafting turizmi yapılır. oluşturarak Akdeniz’e Üzerinde bulunan Manavgat şelalesi
dökülür. Denize önemli turizm merkezlerindendir.
Aksu: Kaynağını Göller Yöresinden alır ve Akdeniz’e dökülür. Antalya döküldüğü yerde Silifke Üzerinde Oymapınar barajı
ovası üzerine alüvyonlarını biriktirerek topraktaki verimlilği artırmıştır. (delta ovası) ovasını bulunmaktadır. Ayrıca rafting sporlarına
oluşturur. da ev sahipliği yapmaktadır.
Ceyhan: Elbistan ve çevresinden kaynağını alır ve Akdeniz’e dökülür.
Döküldüğü yerde alüvyonlarını biriktirerek Seyhan ırmağıyla beraber Seyhan: Uzunyayla platosundan kaynağını alır. Denize döküldüğü
Çukurova’yı oluşturur. yerde alüvyollarını biriktirerek Çukurovayı oluşturur. Üzerinde Seyhan
38 Üzerinde Aslantaş ve Menzelet gibi önemli barajlar bulunur. barajı bulunur.
 hangikpsscografyadersnotu

5. TÜRKİYE’NİN GÖLLERİ Sodalı Göller: Türkiye’nin en büyük gölü olan Van Gölü’dür. Gölden
soda üretimi sağlanır. Van Gölü aynı zamanda üzerinde ulaşım yapılan
Karalar üzerinde çeşitli sebeplerle oluşan çanakların içindeki su
(Van ile Tatvan arasında feribot seferi) en önemli gölümüzdür.
birikintilerine göl denir.
Acı Göller: Acıgöl bu göllere güzel bir örnektir.
Türkiye göl bakımından çok zengin bir ülkedir. Türkiye’de bulunan
göller genellikle aşağıda verilen harita üzerinde gösterildiği gibi.

Türkiye’deki Göllerin Özellikleri

▪▪ Genellikle yüzölçümleri küçüktür.
Güney Marmara
Van Gölü ve
▪▪ İçlerindeki su miktarı ilkbahar aylarında artarken yaz aylarında
Çevresi
azalır.
Tuz Gölü ve
Çevresi ▪▪ Yükseltileri genellikle fazladır.

Göller Yöresi ▪▪ Batıdan doğuya doğru göllerin yükseltisi artar.

▪▪ Türkiye ekonomisine balıkçılık, tarımda sulama, tuz üretimi vs.

bakımından katkı sağlarlar.

Güney Marmara, Göller Yöresi, Tuz Gölü ve Çevresi ile Van Gölü ▪▪ Buharlaşmanın şiddetli olmasından dolayı Güneydoğu Anadolu
çevresinde toplanmıştır. Bölgesi’nde doğal göl bulunmamaktadır.
Göller sularını; yağmur, kar ve kaynak suları ile akarsulardan ▪▪ Türkiye’nin en büyük yüzölçümüne sahip gölü Van’dır.

Türkiye'nin Yerşekilleri ve Sonuçları

toplar. Türkiye’deki göllerin suları:
▪▪ Türkiye’nin en büyük baraj gölü Atatürk barajıdır.
▪▪ İklim kuşallarına
▪▪ Türkiye’nin en büyük tatlı su gölü Beyşehir’dir.
▪▪ Göl tabanının arazi yapasına
▪▪ Türkiye’nin en büyük kapalı havzası Tuz Gölü’dür.
▪▪ Gölün beslendiği su kaynağına
▪▪ Tortum, Hazar, Çıldır ve Eğirdir gölleri doğal olmalarına rağmen
▪▪ Gidegelenin olup olmamasına bağlı olarak suları acı, tatlı, sodalı
enerji üretimi yapılan ve elverişli olan önemli göllerimizdendir.
ve tuzlu diye ayrılır.
▪▪ Eğirdir Gölünde tatlı su istakozu (Kerevit) üretilir.
Tuzlu Göller: Türkiye’nin en tuzlu gölü olan Tuz Gölü’dür. Türki-

2. ÜNİTE:
ye’nin tuz üretiminin büyük bir bölününü sağlar. ▪▪ Türkiye’de en fazla göl (Akdeniz Bölgesi) Göller Yöresi’ndedir.

Akşehir ve Burdur Gölü’nün sularıda tuzludur.

39
 hangikpsscografyadersnotu

Tektonik Göller Karstik Göller

TÜRKİYE’NİN GÖLLERİ

Tektonik Karstik Buzul Volkanik Set

Göller Göller Gölleri Göller Gölleri
Salda
Avlan
Kuş (manyas) Elmalı Suğla
Avlan Heyelan Set Kestel
Ulubat Meke
İznik (Konya)
Kestel Volkanik Set
Sapanca Kalkerli arazilerin erimesiyle oluşan çukurlara suların dolması ile
Tuz Nemrut oluşmuşlardır. En fazla Akdeniz Bölgesi’nde bulunur.
Suğla w Suni Set
Eber (Bitlis) Göl tabanındaki erimeler devam ettiği için sürekli derinleşmek-
Akşehir tedirler.
Elmalı Alüvyal Set
Burdur Gölcük AKSES olarak kodlayabilirsiniz.
Eğirdir (Isparta)
Salda Kıyı Set Buzul Gölleri
Beyşehir

D.Karadeniz

Sapanca Ağrı
Ulubat İznik Uludağ Erciyes
K u ş
Bingöl Buzul-Cilo
(Man-
Eber Tuz Bolkar
Acıgöl Akşehir Aladağ-
Hazar Bey
lar
Bur-
Beyşehir
dur
Eğirdir

Yukarıda buzul göllerinin bulunduğu dağlar gösterilmiştir.

Türkiye’de en fazla bulunun göllerdendir. Türkiye’de en az bulunan göllerdendir. Türkiye’nin Orta Kuşak’ta
ve bu kuşağın güneyinde bulunmasından dolayı Türkiye yerşekilleri
Yerkabuğunun hareketiyle meydana gelen çöküntülerle oluşan ça-
üzerinde buzulların etkisi çok azdır. En fazla buzul şekilleri ve gölleri
40 naklara biriken sularla oluşur.
 hangikpsscografyadersnotu

Doğu Anadolu Bölgesi’nin Hakkari Bölümü’ndedir. Güneydoğu Anadolu

ve Ege Bölgesi’nde buzul göllerine pek rastlanmaz.

Volkanik Göller

Tortum
Sera
Abant
Meke (Konya) Nemrut (Bitlis)
Yedigöller
Alüvyon Set
Gölcük (Isparta) Heyelan Set En fazla Karadeniz
Bölgesi’nde

Ege Bölgesi’nde bulunur.

Marmara Gölü Gediz bulunur.
Bafa (Çamiçi) Gölü B.Çekmece
Köyceğiz Gölü Dalaman

En fazla
Eymir Gölü SET GÖLLERİ Volkanik Set
Mogan Ankara Çayı
(Gölbaşı) Gölü
Uzungöl Gölü Balık
Suni (Baraj) Set Bulanık
Kıyı Set Haçlı
Atatürk Çıldır

Türkiye'nin Yerşekilleri ve Sonuçları

Keban Erçek
Büyük Çekmece Van
Karakaya vb.
Küçük Çekmece Nazik
Terkos (Durusu) Daha çok Doğu ve En fazla
Meke (Konya) Tuzlası Hepside Doğu Anadolu
Güneydoğu Anadolu
Marmara’nın Çatalca Bölgesi’nde
Volkanik patlamalar sonucunda oluşan Maar ve Krater adı verilen Bölümü’nde yer alır.
Bölgesi’nde bulunur. bulunur.
çukurlara yağmur ve kar sularının dolmasıyla meydana gelmişlerdir.
M.N.G (Kargo) olarak kodlayabilirsiniz.

2. ÜNİTE:
Türkiye’deki akarsu ve göllerden en fazla içme, sulama ve
Dikkat enerji üretimi alanında fayda sağlanır.
Edilmeli
41
 hangikpsscografyadersnotu

Türkiye’deki Göllerden ve Akarsulardan Yararlanma Faaliyetleri

Göllerden Yararlanma Akarsulardan Yararlanma

1. İçme suyu sağlanır. 1. İçme suyu sağlanır.

2. Tarımda sulamada faydalanılır. 2. Tarımda sulamada faydalanılır.

3. Enerji üretimi sağlanır. (Baraj göllerinden) 3. Enerji üretimi sağlanır.

4. Balıkcılık yapılır. 4. Balıkcılık yapılır.

5. Kültür balıkcılığı yapılır. (Beyşehir Gölü) 5. Hızlı aktıkları için fazla elverişli değildir.

6. Turizm geliri sağlar. 6. Turizm geliri sağlar.

7. Hayvancılık alanında katkı sağlar. 7. Hayvancılık alanında katkı sağlar.

8. Denge profiline ulaşamadığı için akış hızları fazladır. Bu nedenle

8. Ulaşımda kullanılır. (Van Gölü)
ulaşım ve taşımacılıkta yararlanılamazlar.

9. Tuz üretimi sağlar. (Tuz Gölü) 9. Tuz üretimi sağlanamaz.

10. Soda üretimi sağlanır. (Van Gölü) 10. Soda üretimi sağlanamaz.

11. Tuz ve soda bir maden olduğuna göre göllerden

11. Madencilik alanında fayda sağlanamaz.
madencilik alanında fayda sağlanır.

12. Tomruk ve kereste taşımacılığı yapılmaz. 12. Tomruk ve kereste taşımacılığı yapılır. (Dalaman Çayı)

13. Rafting turizmi yapılmaz. 13. Rafting turizmi yapılır.

42
 hangikpsscografyadersnotu

TÜRKİYEÕNİN KIYI TİPLERİ

  
Žˆ   ˆ
Ž‡‡
  ‡   ˆ‡Œ‹
‡
ˆ–    ‡
’ ˆŒŒ ‹
  

 ›

‡ 
          
­ 
  
Ž   ˜ ‚  € ’ 
‘   Ž‰
   ‘ 




”


 
 
 

 
   



   



   ‘ˆ

  
  
     –    

    ƒ



     
     
   ‘ ˆ 
  ’

“ ˆ  ­ˆ

  
€ˆ    ‚ƒ 


   –
  ‚ 
‹ 
 
  †
   

€“€
­ ƒ  
 
€


€‚ƒ
 

ƒ

 ƒ
„

 

­
ƒ ­

‰‡ 

‚

€
 


   ƒ  

  


€


 


‡ˆ   ­    €   
‡




‰






 











• 




    
   ˆ  Œ 

€


Türkiye'nin Yerşekilleri ve Sonuçları

‰










­
 ‡ ƒ


 
­ Š     





 
  ­ 
 ’“”

ƒ 




‡ ­ 

    


‚




 


­





   ‘ ˆ
 







€ Ž‘ ˆ
Ž



Œ




­

 ” ­     
 ˆ

       Türkiye’de
€ buzullar deniz kıyısında
­
„  etkili
  olmadığı için (matematik konum) Skyer ve Fiyort
ˆ
ˆ 
ˆ    kıyı), Gel-git olaylarının etkisi az olduğu için özel
–‡ˆ–‹ ˆ
’
ˆˆ

Žˆ
– —ˆ‡‡–ˆ‹ konum (özel konum) Haliç kıyı tipi ve mercan

2. ÜNİTE:
  canlıları fazla olmadığı için Mercanlı kıyı tipi

’
ˆˆ ‘  görülmez.
‡ ˆ
 ˆ‡Œ‹˜™  ‡š
™  ŽŒ› 43
 hangikpsscografyadersnotu

TÜRKIYE’NIN YERIALTI SU KAYNAKLARI Kireçli arazilerde yaygın olarak gördülür. En fazla Akdeniz Bölge-
si’ndedir. Suları yağışlara bağlı olarak artıp azalır.
Yamaç Kaynağı
Suları serindir. Yağışların arttığı dönemlerde gür bir şekilde akar-
suları desteklerler. Suları bol miktarda kireç içerir.

Türkiye’de gayzer kaynaklar bulunmaz. Çünkü Türkiye’de aktif

Dikkat yanardağlar bulunmaz.
Edilmeli
Kaynak

Fay Kaynağı

Yağan yağmur ve kar sularının yamaç boyunca tabakalar ara-

sından sızmasıyla oluşan kaynaklardır. Türkiye’de en yaygın görülen
kaynak sularıdır.
Kaynak

Karstik Kaynak

Geçirimli yapı

Kırıklı arazilerin yaygın oldu Ege Bölgesi’nde fazlaca bulunur.

Karstik kaynak Türkiye kırıklı bir arazi yapısına sahip olduğu için yaygındır.
Suları sıcaktır. Kaplıca ve ılıca suları şifalı olduğu için sağlık turiz-
mine olumlu katkı sağlarlar.
Jeotermal enerji üretiminde de kullanılır.

44
 hangikpsscografyadersnotu

Artezyen Kaynak
Türkiye’de dalga aşındırma şekilleri (Flezler) en fazla
Dikkat Karadeniz ve Akdeniz Bölgesi’nde görülürken biriktirme
Edilmeli şekilleri (Kumsallar, Kıyı Oku, Tombola, Kıyı Set Gölü) Ege ve
Maramara Bölgesi’nde görülür.
Kaynak

Bunların en güzel örnekleri aşağıda verilmiştir.

Denizli ₺ Pamukkale Travertenleri

Artezyen kaynaklar genellikle ovalarda iki geçirimsiz tabaka ara-

sında kalan sulardır.
İnsanlar bu kaynaklara genellikle sondaj çalışmaları ile ulaşır.
İlk çıktığında basınçlı olduğundan gür bir şekilde akar fakat sonra
bu sular su motorlarıyla çekilerek tarımda kullanılır.

Türkiye'nin Yerşekilleri ve Sonuçları

Antalya ₺ Karain Mağarası
Türkiye’de rüzgâr aşındırma ve biirktirme şekilleri en fazla İç
Dikkat Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde görülür. Bitki
Edilmeli örtüsü fakir olduğu için.

Türkiye’de Buzul aşındırma ve biriktirme şekilleri en fazla Doğu

Dikkat Anadolu Bölgesi ve Doğu Karadeniz Bölümü’nde gözlemlenir.
Edilmeli

2. ÜNİTE:
45
 hangikpsscografyadersnotu

Alanya ₺ Damlataş Mağarası Mersin ₺ Cennet ve Cehennem Mağarası (Obruğu)

Burdur ₺ İnsuyu Mağarası Tarsus ₺ Yediyurlar Mağarası

Tokat ₺ Ballıca Mağarası

46