10.

Sınıf Coğrafya
1 DOĞAL SİSTEMLER /@notbudur
Jeolojik Zamanlar - TYT - Güncel ve Kaliteli Ders Notları
2

2. JEOLOJİK ZAMANLAR Pangea’nın birbirinden ayrılmaya başlar.

Tortulanma sonucu okyanus tabanlarında kalın tortul tabakalar
Dünya’daki değişimlerle ilgili süreçler belirli dönemlere ayrılmaktadır.
oluşur.
Bu dönemler, jeolojik zamanlar olarak adlandırılmaktadır.
Bu dönemde Pangea; güneyde Gondwana, kuzeyde Laurasia olarak
Bu jeolojik zamanlar:
tanımlanan iki büyük kıtaya ayrılır.
Pre-Kambriyen, Paleozoyik, Mezozoyik ve Senozoyik olarak
Bu kıtalar arasındaki okyanus Tethys olarak adlandırılmaktadır.
adlandırılır.
Dinozorlar ortaya çıkar ve yine bu dönemde yok olur.

om
Pre-Kambriyen (İlkel Zaman)
Senozoyik (Üçüncü Jeolojik Zaman)
Dünya’nın ilk oluşmaya başladığı zamandan yer kabuğunun
oluştuğu ve üzerinde canlıların yaşamaya başladığı zamana kadar a. Paleojen ve Neojen
olan süreci kapsar. Alp-Himalaya dağ sisteminin oluşmuştur.
Dünya’nın yaşının büyük bir kısmını oluşturmaktadır. Avrasya levhası ile Arabistan ve Afrika levhalarının birbirine
Dünya’nın yaklaşık dört milyar yıl süren ilk zamanlarıdır. yaklaşması ve Tethys Denizi’nin tabanındaki tortul tabakaları
Bu zamana ait fazla bilgi yoktur. sıkıştırması sonucunda Alp-Himalaya dağları meydana gelmiştir.
Hadeen olarak adlandırılan dönemi, Dünya’nın toz ve gazlardan Şiddetli volkanik olaylar gerçekleşmiştir.
oluştuğu süreçtir. Petrol, tuz, linyit ve bor yataklarının oluşmuştur.
Proterozoyik olarak adlandırılan dönemi okyanusların oluşmaya
ve ilkel canlıların yaşamaya başladığı dönemdir. b. Kuvaterner

.c
Jeolojik zamanlar Kuvaterner’de kıtalar, günümüzdeki hâllerini almıştır.
Bu dönemin başlarından itibaren birçok kez iklim salınımı
Jeolojik Jeolojik (buzul dönemleri) yaşanmış, buna bağlı olarak deniz seviyesinde
Zamanlar Dönemler Zaman Önemli Olaylar
önemli değişiklikler gerçekleşmiştir.
Bu dönemde volkanik aktiviteler devam etmiştir.

Kuvartener
Holosen
2,5 milyon
yıl önce ve
•
•
•
•
•
•
ur
İklim, gittikçe değişerek bugünkü koşullara dönüştü.
Bugünkü deniz seviyesi oluştu.
Eski uygarlıklar doğdu ve gelişti.
Kültür bitkileri yetiştirildi ve hayvanlar evcilleştirildi.
Şiddetli soğuma ve buzul çağları yaşandı.
Deniz ve karaların seviyesinde oynamalar gerçekleşti.
İlk insanlar, bu dönemde ortaya çıkmıştır.

Türkiye’nin Jeolojik Yapısı

günümü
• İstanbul ve Çanakkale Boğazları oluştu. Ege Denizi
Senozoyik meydana geldi.
(Üçüncü Pleyistosen • İnsan ortaya çıktı ve ilk tarih öncesi kültürler oluştu. Paleozoyik Dönem
Jeolojik
Zaman) Yıldız Dağları, Alanya-Anamur, Kırşehir, Zonguldak ve Bitlis
• Dünya’da ve Türkiye’de şiddetli yer kabuğu hareketleri
Pliyosen meydana geldi; Alp-Himalaya Dağları oluştu ve bunlar çevresindeki masif araziler oluşmuştur.
ud
Neojen 65,5 milyon eski kara kütlelerine eklendi. Şiddetli volkanik olaylar
Miyosen yıl önce ve gerçekleşti. Bol yağışlı ve sıcak bir iklim vardı.
Oligosen
2,5 milyon yıl • Atlas ve Hint Okyanusları oluştu.
• Türkiye’de linyit, petrol, tuz ve bor yatakları oluştu.
Gür bir bitki örtüsü bulunmaktaydı.
önce
Paleojen Eosen
• Zamanın sonlarında bugünkü hayvan ve bitki türleri ana Zonguldak çevresinde taş kömürü yatakları bitki kalıntılarının
çizgileriyle ortaya çıktı.
Paloeosen birikmesi sonucu oluşmuştur.

• Büyük ölçüde tortulanma ve birikmeler oluştu. Mezozoyik Dönem

Mezozoyik Kretase 251,4 milyon • Yer kabuğu, parçalanarak ayrı kıtalara bölünmeye başladı.
(İkinci Jeolojik Jura yıl önce ve • Dinozorlar bu dönemde yaşadı. Türkiye’nin büyük bir kısmı Tethys Denizi’nde yer almaktaydı.
Zaman) Triyas 65,5 milyon yıl • İlk memeli hayvanlar ve kuşlar ile ilk iğne yapraklı ağaçlar
önce arası bu dönemde ortaya çıktı Bu dönemde akarsuların taşıdığı materyaller Tethys Denizi’nin
tabanında birikmiş ve kalın tortul tabakalar oluşturmuştur.
tb

Permiyen
Paleozoyik Karbonifer 545 milyon
• Dünya’nın çeşitli bölgelerinde şiddetli kıvrılmalar oluştu.
• Kıtalar bu kıvrımların eklenmesiyle büyüdü.
Senozoyik Dönem
(Birinci Devoniyen yıl önce ve • Türkiye’de ve daha birçok ülkede, gür bitki toplulukları
Jeolojik Siluriyen 251,4 milyon kömürleşerek Karbon Devri’nde taş kömürü yataklarını Kuzey Anadolu Dağları ve Toroslar bu dönemde oluşmuştur.
oluşturdu.
Zaman) Ordovisiyen yıl önce aras Ankara, Çankırı ve Sivas çevresi ile Kuzey Anadolu’daki kapalı
Kambriyen
havzalarda jips yatakları bu dönemde oluşmuştur.
3 milyar Ülkemizdeki linyit ve petrol yatakları da bu dönemde meydana
Pre-Kambriyen Proterozoyik
600 milyon • Yer kabuğu katılaştı, en eski kara ve deniz çanakları gelmiştir.
yıl önce ve
no

oluştu.
(İlkel Zaman) Arkeen
545 milyon yıl • Zamanın sonlarında bakteri ve algler gibi ilk canlılar
önce arası ortaya çıktı.
Anadolu, Kuvaterner’de bugünkü görünümünü almıştır. Bu dönemin başlarında Egeit
olarak adlandırılan Ege Denizi’nin bulunduğu alan bloklar hâlinde çökerek Ege Denizi’ni
Paleozoyik (Birinci Jeolojik Zaman) meydana getirmiştir. İstanbul ve Çanakkale Boğazları bu dönemde oluşmuş, Karadeniz ise
bir göl hâlinde iken denize dönüşmüştür. Yine bu dönemde meydana gelen volkanik
Paleozoyik’te Dünya’yı oluşturan kıtalar, birleşik hâlde idi.
olaylar sonucunda Ağrı, Süphan, Nemrut ve Erciyes gibi volkanik dağlar meydana
Pangea olarak adlandırılan bu kıtada bazı alanlar, gür bir bitki
gelmiştir.
örtüsüyle kaplıydı.
Bitkilerden bir kısmı zamanla tortul tabakalar arasında kalarak
günümüzdeki taş kömürü yataklarını oluşturmuştur. Türkiye’nin Tektonik Yapısı
Önemli tektonik olaylardan biri Kaledoniyen ve Hersinyen adı verilen
dağ oluşumlarının gerçekleşmiştir. Levha tektoniği teorisine göre ülkemiz Tethys Denizi ortamında bulunmaktaydı. Afrika ve Arabistan
Kuzey Amerika’da Appalaşlar, İskandinav Yarımadası’ndaki dağlar ve levhaları ile Avrasya levhasının birbirine yaklaşması sonucunda Tethys Denizi’nin tabanındaki tortul
Avrupa ile Asya arasında uzanan Ural Dağları bu oluşumların tabakalar sıkışarak yükseldi. Kuzey Anadolu Dağları ve Toroslar ile ülkemizdeki sıradağların büyük bir
günümüze ulaşmış kalıntılarıdır. kısmı bu yaklaşma sonucunda oluştu.
Arabistan levhasının Anadolu levhasına yaklaşması diğer önemli tektonik olaydır. Ülkemizin
Mezozoyik (İkinci Jeolojik Zaman) bulunduğu yer, Kuzey Anadolu fayı boyunca yer değiştirmektedir. Bu fay hattının kuzeyindeki alan
doğuya, güneyindeki alan ise batıya doğru hareket etmektedir. Ülkemizde Doğu Anadolu fayı
Mezozoyik, sonraki jeolojik zamanda meydana gelen tektonik
olarak adlandırılan kırık hattı ise Doğu Afrika ve Lut Çukuru’nun devamı niteliğindedir.
olaylar bakımından hazırlık dönemi olarak kabul edilir.