JEOLOJİK

ZAMANLAR
VE
TÜRKİYE’NİN
JEOLOJİK
OLUŞUMU
cografyahocasi.com
NELER ÖĞRENECEKSİNİZ

Bu bölümde jeolojik zamanları ve

özelliklerini, Türkiye’nin jeolojik
geçmişini öğreneceksiniz.

Kazanım: 10.1.2. Jeolojik zamanların

özelliklerini tektonik olaylarla ilişkilendirerek
açıklar.
Jeolojik zamanlar, Dünya'nın oluşumundan günümüze
kadar meydana gelen olayları anlamak ve sınıflandırmak
için daha çok fosillerin ve çeşitli radyoaktif maddelerin
incelenmesiyle (radyometrik metodlar) oluşturulmuştur.
Dünya'nın oluşumundan itibaren meydana gelen olaylar
ve bu olaylar arasındaki ilişki, kronolojik bir sistemle
jeolojik zaman cetveli adı verilen tablo ile gösterilir.

Jeolojik zaman cetvelindeki dönemlerin ayrılmasında

genel olarak yeryüzü şekillerinin oluşumu ve değişimi,
iklim değişiklikleri ve bazı canlı türlerinin ortaya çıkması
veya yok olması gibi olaylar esas alınmıştır.
Fosiller geçmiş dönemlere ait bilgiler taşır.
Dünya’nın yaşı yaklaşık dört buçuk
milyar yıldır. Dünya yüzeyinin
soğuyarak katılaştığı ilk dönem
yaklaşık dört milyar yıl sürmüştür.
Yer kabuğunun oluşması ve
canlıların ortaya çıkmasından
günümüze kadar geçen zaman
Prekambrien, Paleozoik, Mezozoik
ve Senozoik olmak üzere birçok
özelliğiyle birbirinden farklılık
gösteren dönemlere ayrılmıştır. Bu
dönemlere jeolojik zamanlar denir.
• Yer kabuğuna ait en yaşlı kayaç • İlk ağaçlar ve sık ormanlar
• İlk çok hücreli canlılar • Kaledoniyen ve Hersinyen
dağ sıralarının oluşumu
• Kıta ve okyanus çekirdeklerinin oluşumu
• İlk kara bitkileri,
• İlk tek hücreli canlılar (bakteriler, algler)
• İlk balıklar, ilk deniz
• Atmosferin oluşumu
kabukluları
 • İlk insanların ortaya çıkışı
• İlk çok hücreli canlılar • İlk çiçekli bitkiler • Ege Denizi’nin oluşumu
• Pangea Kıtası'nın • Pangea’nın ikiye ayrılması • Çanakkale ve İstanbul boğazlarının oluşumu
• Dinozorların ortadan kalkması
oluşumu • İlk kuşlar • Alp-Himalaya dağ oluşumu
• Taş kömürü yataklarının • İlk memeliler • Büyük memeli hayvanların ortaya çıkması
• Atlas ve Hint okyanuslarının belirginleşmesi
oluşması • Dinozorların ortaya çıkışı • Linyit, petrol ve tuz yataklarının oluşması
TÜRKİYE’NİN JEOLOJİK GEÇMİŞİ
Türkiye’nin jeolojik geçmişine bakıldığında bütün jeolojik zamanlara ait arazilere sahip
olduğu anlaşılmaktadır. Dolayısıyla bu topraklarda bahsedilen dönemlere ait önemli
olayların yaşandığını söylemek mümkündür. Bahsedilen durum, ülkemizin jeolojik ve
jeomorfolojik özellikler bakımından oldukça zengin olmasını sağlamıştır. Farklı jeolojik
dönemlerde oluşmuş taş kömürü (I. Jeolojik Zaman) ve linyit (III. Jeolojik Zaman)
yataklarının Türkiye'de bir arada bulunması bu zenginliğe örnek verilebilir.

Türkiye'nin sahip olduğu arazilerin önemli bir kısmı son jeolojik zamanda oluşmuştur.
Ayrıca ülkede I ve II. Jeolojik Zaman’da oluşmuş arazilere de rastlanır. Bu nedenle
tektonik anlamda genç bir araziye sahip olan Türkiye; yükselti, engebe, volkanik arazi
ve sıcak su kaynaklarının fazla olduğu ve depremlerin oldukça sık yaşandığı bir ülkedir.
Kuaterner’de oluşan İstanbul Boğazı
İlk insanlar günümüze çok yakın bir zamanda ortaya çıkmıştır.
Türkiye’nin Jeolojik Dönemlerdeki Değişim Süreci
Tersiyer’de
Türkiye’nin
Bulunduğu
Bölge
Türkiye kuzeyde Avrasya
Levhası, güneyde ise Afrika ve
Arabistan levhaları ile çevrilidir.
Diğer levhalara göre büyük olan
Avrasya Levhası, daha yavaş
hareket eder. Buna karşılık
Afrika Levhası'nda her yıl
yaklaşık 10 mm'lik bir hareket
söz konusudur. Arabistan
Levhası da yaklaşık 20 mm
kuzeye doğru hareket
etmektedir. Bunun sonucunda
arada sıkışan Anadolu
Levhası'nın ise her yıl yaklaşık
20-30 mm batıya doğru hareket
ettiği görülmektedir.
Aşağıda verilen olayların hangi jeolojik zamana ait olduğunu numaraları ile birlikte noktalı yerlere yazınız.

2 8 11 19
4 6 7 9 18 20
10 12
3 5 13 14 17
1 15 16
ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME
 BOŞLUK DOLDURMA
Türkiye kuzeyde ……………………. Avrasya Levhası, güneyde ise Afrika ve Arabistan
levhaları ile çevrilidir.
Tetis
Mezozoikte Türkiye karasının bulunduğu yer çoğunlukla ………………… Denizi
sularıyla kaplıydı.

Mezozoik zamanda ortaya çıkmıştır.

Dinozorlar …………………..

Kuaterner’de oluşmuştur.
İstanbul Boğazı …………..……….……

4,5 milyar yıldır.

Dünya’nın yaşı yaklaşık ………….
 DOĞRU-YANLIŞ
İlk insanlar eski jeolojik zamanlardan itibaren yeryüzünde yaşamaya
başlamıştır.

Paleozik’te taş kömürü yatakları oluşmuştur.

Türkiye’nin sahip olduğu arazilerin büyük bir kısmı ilk jeolojik zamanda
meydana gelmiştir.
Kaledoniyen ve Hersinyen dağ sıralarının oluşumu Paleozoik zamanda
gerçekleşmiştir.

Fosiller geçmiş jeolojik dönemlere ait bilgiler taşır.

1) Aşağıda verilen durumlardan hangisi diğerlerinden daha sonraki jeolojik
dönemde meydana gelmiştir?
A) Kıta çekirdeklerinin oluşumu
B) Linyit yataklarının oluşması
C) Atlas Okyanusu'nun oluşması
D) Taşkömürü yataklarının oluşması
E) Dinozorların ortaya çıkması
I. İstanbul ve Çanakkale boğazlarının oluşması
II. Alp – Himalaya kıvrım sisteminin oluşması
III. Taşkömürü yataklarının oluşması
IV. Deniz ve okyanus tabanlarında önemli tortulanmaların
meydana gelmesi
2) Yukarıdaki olayların oluşum zamanlarına göre en eski jeolojik dönemden
günümüze doğru sıralaması aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir?
A) I – II – III – IV
B) III – IV – II – I
C) IV – III – I – II
D) II – I – III – IV
E) III – II – IV – I
• İlk tek hücreli canlıların oluşumu
• Atmosferin oluşumu
• Yer kabuğunu oluşturan en yaşlı kayaçların meydana gelmesi
3) Yukarıdaki oluşumlar hangi jeolojik zamana aittir?
A) Paleozoik
B) Prekambrien
C) Mezozoik
D) Senozoik
E) Antropozoik
• Pangea parçalanarak ayrı kıtalara bölünmeye başlamıştır.
• Dinazorlar ortaya çıkmıştır.
• Tektonik olaylar bakından genel olarak durgun geçmiştir.
4) Bu olaylar, aşağıdaki jeolojik zamanların hangisinde
meydana gelmiştir?
A) Mezozoik
B) Senozoik
C) Kuaterner
D) Paleozoik
E) Antekambrien
5) Türkiye arazisinin oluşumunda aşağıdaki kara kütlelerinden hangisinin
III. jeolojik zamanda kuzeye doğru hareketi etkili olmuştur?
A) Arabistan
B) Hindistan
C) Batı Avrupa
D) Doğu Avrupa
E) Asya
 KAYNAKLAR
MEB Coğrafya 10
GÜN Yayınları
Ders Kitabı, 2019
Coğrafya 10, 2019
Yazarlar
Kenan TÜRKEZ
Yazarlar
Mutlu KARAKOÇ
Mehmet BARANAYDIN
Nurullah BALŞEN
Yusuf AYDIN
Tolga PEKTAŞ
Gülten TEKBAŞ
İsmail ÖZDOĞAN