FZK CORAFYA:1.HAFTA FZK CORAFYA NEDR?

Doal ortam ve sreleri inceleyen Fiziki Corafya Biliminin iki alt dalndan birisidir.Fiziki Corafya mekann, tabiatn veya doal ortamn anlalmasn ve tantmasn hedeflemeketedir.Burada doal ortamdan kastedilen yer sistemlerini oluturan gaz tabakasndan mteekkil Atmosfer,yerin kat ksmna karlk gelen Litosfer,sv ksmna karlk gelen Hidrosfer ve nihayet yaayan organizmalar kapsayan Biyosferdir.Dolaysyla bu krelerin her birinin Fiziki Corafyada bir anlam ve mahiyeti bulunmaktadr.Litosfer Jeomorfoloji ile,Hidrosfer Hidrografya ile,Atmosfer Klimatiloji ile,Biyosfer ve Biyocorafya ile sk skya bal olarak bulunur. Fiziki Corafya almalarnda baz temel eilimler dikkati ekmektedir.Bunlar mekansal gelenek, alan almlar, insan evre ilikileri,yer bilimi gelenei olarak ifade edilebilir.

FZK CORAFYANIN ALT BRANLARI

1)Yerekillerini inceleyen Jeomorfoloji 2)Sular inceleyen Hidrografya 3)Uzun sreli atmosfer olaylarn inceleyen Klimatoloji 4)Bitki ve hayvanlarn dallarn inceleyen Biyocorafya 5)norganik litolojik yapnn zerinde topraklar inceleyen Pedoloji Bunlardan baka Harita Bilgisi olarak bilinen Kartografya'da geleneksel olarak Fiziki Corafyann bir alt disiplini olarak deerlendirile gelmitir.Kartografyadan anlalan bir dier hususta yere ait matematiksel zellikler ile yerin hareketleridir.Sadece bu bakmdan ise Kartografya Fiziki Corafyann bir alt dal olarak kabul edilebilir.

FZK CORAFYAYA YARDIMCI DSPLNLER

1)Ksa zaman aralklar iindeki atmosfer olaylarn inceleyen Meteoroliji 2)Yerin i yapsn inceleyen Jeoloji 3)Harita tekniklerini inceleyen Kartografya 4)Gk cisimleri ve kozmosu inceleyen Astronomi 5)Sular inceleyen Hidroloji 6)Bitkileri inceleyen Botanik... NOT:Fiziki Corafya yer sistemlerini inceler.Yer sistemleri ise byk oranda evremizde grdmz

unsurlardr.

FZK CORAFYA:2.HAFTA JEOMORFOLOJ NEDR?

Jeomorfoloji 3 farkl kelimeden olumaktadr.Bunlar; geo:yer morpho:ekil logos:bilim

Dolaysyla Jeomorfolojinin kelime anlam yer ekilleri bilimidir. Tanm olarak ise Jeomorfoloji gerek deniz altnda gerekse de zerinde bulunan yer kabuunda,i ve d etmen ve sreler tarafndan meydana getirilen yerekillerini inceleyen bir bilim daldr.Yerekillerini tasvir eder, onlarn oluum ve geliimleri ile corafi dallarn nedenleriyle birlikte ortaya kar.

JEOMORFOLOJNN LKL OLDUU BLM DALLARI NELERDR?

Jeoloji (mineraloji, petrografi, Klimatoloji, Hidrografya, Jeofizik, Jeokimya, Pedoloji, Kartografya, Antropoloji, sedimantoloji, stratigrafi, tektonik, paleontoloji, hidrojeoloji vb.)

YER EKLLER NASIL OLUUR?

Jeomorfoloji biliminde, yerekillerinin meydana geliinde farkl grleri savunan, eitli ekoller ortaya kmtr. Bunlardan bazlar aadaki, gibidir; Pltonizm Ekol, Neptnizm Ekol, Davis Ekol, Yapsal Jeomorfoloji Ekol Klimatik Jeomorfoloji Ekol

18. ve 19. yzyllarda ortaya kan Pltonizm ekolne gre yerekillerinin meydana geliinde esas rol i etmen ve srelere aittir. Ayn yzyllarda grlen Neptnizm ekolne gre ise esas rol, zellikle akarsular olmak zere, d etmen ve sreler oynar. Davis ekol zamann etkisine nem vermi ve akarsu andrmasna bal olarak meydana gelen yerekillerini normal saymtr. Dier bir ifade ile Davis ekolne gre akarsu topografyas normal topografyadr. Yapsal jeomorfoloji ekol yerekillerinin meydana geliinde esas roln yapya ait olduunu savunur. Klimatik jeomorfoloji ekol ise yerekillerinin oluumunda esas roln iklime ait olduunu savunur. Yer ekillerinin oluum gelimelerinde veya yeryznn ekillenmesinde ok eitli etmen ve sreler rol oynamaktadr.Bunlarn bir ksm,faaliyetleri iin gerekli olan enerjiyi yerkrenin i ksmlarndan esas olarak,manto ad verilen jeosferden almaktadr.Bu etmen ve srelere i etmen ve sreler ad verilir. etmen ve sreler ayn zamanda yerkabuunun yapsn da tayin eder. Yerekillerinin oluum ve gelimelerinde rol oynayan etmen ve srelerin dier ksm ise,faaliyetleri iin gerekli olan enerjiyi gneten alrlar.Bunlara da d etmen ve sreler denir.Balcalarn fiziksel paralanma,kimyasal ayrma,yerlatsular,akarsular,buzullar ve canllarn tekil ettii d etmen ve sreler tarafndan meydana getirilen yerekillerini andrarak ortadan kaldrmaya,sahay taban seviyesine yakn bir seviyeye kadar alaltlp dzletirmeye alrlar.Andrma etmen ve sreleri olarak adlandrabilecek olan bu etmen ve sreler,karalar yzeyini alaltp dzletirirken, i etmen ve srelere meydana getirilen farkl yaplar zerinde eitli yer ekillerini de olutururlar. Yer ekillerinin nasl ve hangi srelerin kontrolnde olutuunu ortaya koymak iin Grove Karl Gilbert daha sonra da William Morris Davis tarafndan nerilen Topografya ekilleri=f(yap+sre+zaman) formln kullanabiliriz. YAPI:Yap yerekillerinin oluum ve geliiminde rol oynayan nemli etmenlerden biridir.Yerkabuunun tektonik ve litolojik zelliklerini kapsayacak ekilde kullanlmaktadr.Litolojik yap kayalar ifade eder;tektonik yap ise bu kayalarn dizilileri ve tabaka zelliklerini belirtir.Dier bi ifade ile yap denilince hem yereyi (araziyi) meydan getiren kayalarn cinsi, onlarn fiziksel ve kimyasal zellikleri, hem de , bu kayalarn meydana getirdii tabakalrn birbirlerine gre durumlar anlalr. LTOLOJK BAKIMDAN YAPI:Kayalar su, gaz ve organik varlklarn dnda yer kabuunu meydana getiren unsurlardr. TEKTONK BAKIMDAN YAPI:Kayalarn meydana getirdii tabakalarn zelliklerini tektonik yap ifade eder.Tektonik bakmdan eitli yap tipleri bulunmaktadr.Bunlar aadaki gbidir;

1.Yatay Yap 2.Monoklinal Yap 3.Kvrml Yap 4.Fayl Yap 5.Dom Yaps 6.Diskordant rtl Yap SRE:Yzey ekilleri zerinden mekanik ve kimyasal yollarla deiiklikler meydana gelmesine sebap olan olaylar ifade eder.Bu sreler baz etkenlerin kontrolnde gerekleir.Akarsular,buzullar,dalgalar,rzgarlar,akntlar birer etkendir.Kayalarn ayrmas,paralanmas,tanmas,tanan unsurlarn birikmesi ve depolanmas ise sretir.Etken ve sreler iki farkl ekildedir.Bunlar: 1. etken ve i sreler 2.D etken ve d sreler Belirtildii gibi kuvvet kaynan yeryuvarn i ksmndan alan etken ve srelere, i etkenler ve i sreler ad verilir. Yerkabuunun eitli hareketleri, kvrlmalar, krlmalar, epirojenik anaklama, kubbeleme veya arplmalar ve volkanizma i etken ve sreleri meydana getirir. Bu bakmdan i kuvvetlere bal olarak meydana gelen sreler epirojenez, orojenez, krlma, faylanma, deprem ve volkanizma olmak zere gruplandrlabilir. Kuvvet kaynan yeryuvarn i ksmlarndan almayan etken ve sreler ise, d etkenler ve d sreler ad altnda ifade edilen fiziksel paralanma, kimyasal ayrma,yeraltsular, akarsular ve seyeln, buzullar, dalgalar ve akntlar, rzgr ile canllar (bitkiler, hayvanlar ve insanlar) dr. ZAMAN:Big Bang modeline gre gnmzdeki evren 13,7 milyar yldan biraz daha fazla zaman nce son derece youn ve scak bir halden byk bir patlamayla ortaya kmtr.Yaplan radyometrik 9 lmlere gre de yerkabuunun oluumundan bugne kadar geen sreyi 4.6.10 yl olarak vermektedir.Bu bakmdan yerkabuunun ve onun zerindeki ilk yerekillerinin balangc esas olarak sedimanter evrenin balamasna kadar gtrlebilir. Prekambriyen olarak bilinen bu zamanda kabuun oluup d etkenlerle ekillenmeye balamas ile birlikte, ilk kta ekirdekleri de meydana gelmitir. Birinci zaman Paleozoyikte, karalarn giderek yzlm artm, Pangea adndaki tek kta paras olumu, Kaledoniyen ve Hersiniyen Orojenezleri meydana gelmi, kta ii gerilim hareketleri balam ve ilk rift sistemleri olumutur. Bu zamanda buzullama hareketlerinin yan sra, iddetli s art da meydana gelmi bylece, Nemli Tropikal klim ekvatorun her iki yannda byk yayl gstermitir.

kinci zaman, Mezosoyikte, Pangea iki paraya ayrlm, takip eden dnemde iki kta paras da giderek paralanm ve birbirlerinden uzaklamlardr. Bu zamann bir devri olan Kretasede Nemli Tropikal kuak kutuplara doru genilemitir. Alak ve ukurluk sahalar scak denizlerin istilasna uramlardr. nc Zaman, Senozyoiyikte Alp Orojenezi ile byk kvrml sradalar olumutur. Arkasndan Kuvaternerde tektonik hareketlerin yan sra byk buzullamalar meydana gelmi, karalar yzlmnn byk blm buzul rtleri altnda kalmtr. Yaanan buzul dnemleri arasnda iklim de snmalar meydana gelmi ve buzullar erimitir. tmosfer koullarna bal olarak farkl iklim blgelerinde farkl andrma etmen ve sreleri hkim olmutur. Bu blgeler kendilerini andran farkl andrma etmen ve srelerine bal olarak yerekli bakmndan deiik grnm kazanmtr.Jeologlar ve jeomorfologlar Dnyann jeolojik tarihini aklamak iin Jeolojik Zaman Tablosu saptamlardr. Bu tasnif yaplrken nemli jeolojik olaylar, yeni canllarn var olmas, iklimdeki deiimler gibi hususlar dikkate alnmtr.

FZK CORAFYA:3.HAFTA LE BAKIMINDAN YEREKLLER

lei bakmndan yerekilleri en kk izikten, oluktan balayarak levhalara kadar deien byklkte bulunur.Byk yer ekilleri kendisinden daha kk yer ekillerini de ihtiva eder.

YERYZNDEK RLYEFN ANA ZGLER

Dnyann en byk yer ekli plakalardr.plakalarn baz ksmlar su yzeyindedir.Bunlar ktalara karlk gelir.Dier ksm ise okyanuslarn altnda bulunur.Okyanusun altndaki ksmlar ise okyanus ve denizalt morfolojisini meydana getirir.Bu bakmdan yerkremiz sular ve karalardan mteekkil iki nite olarak dikkat eker.Dolaysyla okyanus ukurlar ve bunlar arasndaki ktalar en byk yer ekillerini tekil eder. Karalar daha ok ekvatorun kuzey tarafnda ,denizler ise ekvatorun gneyinde yer alm bulunurlar.Karalar kuzey yarmkrede dalm fakat gney yarmkrede gney kutbuna daralm olarak bulunur.Ktalarn oratalama ykseltisi 850 metredir.Okyanuslarda ise ortalama derinlik 3800 metredir.Karalarn en yksek noktas ile denizlerin en derin noktas arasndaki fark hemen hemen 20000 metreyi bulur.

Katalar zerindeki Yerekilleri

Ktalar esas olarak dalar,ovalar ve platolar ana yerekilleri olarak yerini alr.Ovalar en yaygn yerekilleridir.Ktalarda 3 mega yer ekli bulunur. 1.yksek platolar 2.byk kvrml da sralar 3.kta platformlar

Yksek Platolar:Kratonlar olarak bilinen eski kta kalkanlar yksek platolar olutururlar.Ortalama
ykseltileri 1000 metreyi gemez.Dnyann en yal kayalar buralarda grlr.Metamorfik ist,gnays,mermer,kuvarsit gibi metamorfik kayalarla bunlarn arasna sokulmu granit,diorit gibi katlam kayalarndan mteekkildirler.eitli tektonik hareketlere maruz kalarak kvrlma zelliini yitirmi, sertlemi,durayl ktleleri meydana getirirler.Bu nedenle sonraki orojenez devrelerinde tekrar kvrlmaya maruz kalmamlar, yer yer krlm ve epirojenik olarak kubbelemi veya anaklamlardr.Bu arada yeni orojenik hareketlerle meydana gelen kvrmlara kalp hizmeti grmlerdir.Kta ekirdeklerinin zeri genellikle Paleozik veya daha gen yataki tortul tabaklarla rtl bulunur.Bu rt tabakalar,kat ve duraan bir temel zerinde yer aldklarndan,yatay durumlarn korurlar veya tektonik hareketlerle ok az deformasyona uramlar,hafife eimlenmi veya kvrlmlardr.Yeryznde grlen balca sahalar unlardr; 1.Avrupada svein byk bir ksmn Finlandiyay, Baltk Denizini ve Dou Avrupay iine alan

Fenno-Sarmatya (Bunun Botni krfezi evresindeki sve ve Finlandiyay iine alan ksmna Baltk Kalkan denir), Hebrid adalar 2.Asyada Angara kalkan, Hint kalkan, Arabistan Suriye platformu 3.Afrika kalkan 4.Avusturalya kalkan 5.Kuzey Amerikada, Hudson krfezi evresinde, Kanadann byk bir ksmn ve Grnland adasn iine alan Kanada kalkan 6.Gney Amerikada Brezilya kalkan (Amazon kalkan), Gyan kalkan ve Arjantinin gneyinde Platyan kalkan 7.Antarktik kalkan

Byk Kvrml Da Sralar:ok sayda kcrml da sistemleri ktalarn zerinde bulunurlar.Bunlarn

ykseltileri 1000 ila 6000 metre arasnda deien ykseltiye sahiptirler.Bunlar genellikle Kratonlarn kenarnda yer almaktadr.Bu sistemler plakalarn arpmas ile kta ii kvrml dalar oluur.Bir okyanusal bir ktasal levhann arpmasyla da kenar kvrmlar oluur.Bu iki sistem dnyann en byk kua olarak da belirtilebilir.Balca kvrm sistemleri aadaki gibidir; 1.Kaledonien kvrmlar 2.Hersinien kvrmlar 3.Alp kvrmlar:En son orojenezdir ve bu nedenle izleri henz yenidir.En byk yayl alanna sahip kvrmlardr.

Kta Platformlar:1000 metreye kadar kan bu seviyelerde genellikle ova ve havzalar yer yer de
platolar bulunur. Yine deniz seviyesinden -200 metreye kadar inen ikinci bir basamak mevcuttur.Kta yamacnn genilii ise hemen hemen 500 km yi bulur.Kta yamacnn altnda -5000 metreye kadar inen yamalar ise derin deniz platformu olarak isimlendirilir.Bunlardan aada ise derin deniz hendekleri yer alr.Aktif ve pasif olmak zere iki temel tipi bilinmektedir.Aktif kta kenarlar Pasifik okyanusunda dikkat eker.Genellikle tektonik olarak aktif blgelerde grlr.Pasif kta kenarlar olduka geni bir sahada tektonik bakmdan sakin blgelerde bulunur.

OKYANUS TABANLARININ YEREKLLER

Okyanus havzalar tabanlarnda da yer ekilleri bulunur.Okyanus diplerindeki sradalar, deniz alt dalar, eikler ve kanyon eklindeki denizalt oluklar dikkat eker. Okyanus tabanlarnda da tektonik etken ve sreler rol oynamaktadr. Levha snrlarnda volkanik aktivite ve tektonik faaliyetler ok etkindir. Diverjans levha snrlarndan kan lavlar byk deniz alt dalarnn ve hatta gelecein ktalarn oluturmaktadr. Bunlar okyanus ortas srtlardr. Atlas

okyanusunun ortasndaki oluum buna rnek tekil eder. Okyanus ortas srt Dnya yzeyinin % 23n oluturmaktadr. Kta elfleri ve yamalar esasnda okyanuslarn iinde yer alr. Bunun yan sra denizalt kanyonlar dikkat ekicidir. Bunlar genellikle V ekillidir. ki okyanusal levhann arpt konverjans levha snrlarnda derin okyanus ukurlar oluur.Bunlar okyanus ukurlar olarak isimlendirilirler. Atlas Okyanusunda 3, Hint Okyanusunda 1 ve Pasifik Okyanusunda 22 adet okyanus hendei bulunmaktadr.

FZK COGRAFYA: 4 HAFTA ZET Balca Yap Tipleri ve Yerekilleri

Yatay Yap, Monoklinal Yap, Kvrml Yap Fayl Yap Dom Yaps Diskordant Yap (Diskordant rtl Yap) balca yap tipleridir.

Yatay Yap:Yatay Yap birbiri zerinde yer alan farkl yapdaki tabakalarn yatay veya yataya ok yakn
durduu yap eklidir. Bu tabakalarn en eskisi en altta, en yenisi en stte bulunur. Yatay yapl sahalarda; Kornili Vadi, Yap Platformu, Yap Platosu, Mesa, Bt gibi yerekilleri bulunur.

Monoklinal Yap:Monoklinal Yap birbiri zerinde yer alan farkl dayanklktaki tabakalarn bir yne
doru eimli olduu yap tipidir.Eim ynnde akan akarsularn sert tabakalar kestii yerlerde kornili vadiler grlr..Monoklinal yapnn zel yereklini kuestalar meydana getirir. bunlar 3 ksmdan mteekkil disimetrik yerekilleridir; 1. Kuesta cephesi 2. Kuesta srt 3. Subsekant depresyon

Kvrml Yap:Kvrml yapda yatay olan tabakalar yan basnlara maruz kalarak kvrlmlardr.Bir
kvrmda tabakalarn yukarya doru kvrlp ykselmesiyle d bkey bir ekil alm ksmna antiklinal, buna karlk aaya doru kvrlp alalmasyla oluan i bkey eklini alm ksmna da senklinal ismi verilir.antiklinalleri doruk noktalarndan ikiye bld varsaylan dzleme antiklinal eksen dzlemi, bu dzlemin toporafya yzeyi ile yapt ara kesite antiklinal ekseni; senklinali ikiye bld dnlen dzleme senklinal eksen dzlemi, bu dzlemin toporafya yzeyi ile yapt ara kesite senklinal ekseni

denir.

Fayl Yap:Bir dzlem boyunca birbirine gre yer deitiren yerkabuu bloklarnn meydana getirdii
yerekline fay denir. Bir fayda yer deitirme hareketinin meydana geldii dzleme fay dzlemi, zeri izikli ve cilal fay dzlemine fay aynas, fay dzleminin meydana getirdii diklie fay diklii, ayn dzlemin topografya ile yapt ara kesite fay izgisi, fay dzlemi boyunca alalm olan bloa alalm blok, ykselmi olanna ykselmi blok, iki blok arasndaki seviye farkna ise dey atm veya fay ykseklii (reje) ad verilir. Fay dzlemi dey deilse bu dzlemin stnde yer alan bloa tavan blou, altnda yer alanna ise taban blou denir. Blok Havza faylanmalarnda ykselen blok Horst, alalan blok ise Graben olarak isimlendirilir.

Dom Yaps:Yatay kesitleri daire veya elipse benzeyen kubbe eklindeki tek antiklinallere dom denir.
domlarn oluumunda eitli etmenler rol oynamaktadr. Domlar, tektonik hareketler sonucu meydana gelebildikleri gibi magma intrzyonu sonucu da oluabilirler. Domlar topografya yzeyinde yayvan ve az yksek bir kabart eklinde olabilecei gibi yksek bir tepe veya da grnmnde de belirebilir.

Diskordant Yap (Diskordant rtl Yap):Kara halinde iken deniz ve gllerle igal edilen sahalarda
topografya yzeyi, bu deniz ve gllere ait depolarla kaplanr. Eskiden anmn hkim olduu sahalar artk bir birikme ortamdr. Byle bir saha tekrar kara haline geldiinde altta kvrml, krkl, monoklinal gibi herhangi bir yapda olabilen temel ile onun zerinde yer alan rt tabakalarndan mteekkil bir yap tipi meydana gelir. Bu yapda temel ile rt tabakalar arasnda bir uyumsuzluk, diskordans vardr. Bu nedenle bu tr yaplara diskordant rtl yaplar ya da ksaca diskordant yaplar denir.

FZK CORAFYA:5.HAFTA MORFOKLMATK JEOMORFOLOJ

klimin etkisiyle oluan ve gelien yzey ekillerini inceleyen bilim dal Klimatik jeomorfolojidir. Morfojenetik Blgeler veya Morfoklimatik Blgeler Klimatolojik Jeomorfolojinin alma alandr.

Morfoklimatik Blgeler Nasl Belirlenir?

Morfoklimatik Blgeler iklime bal olduklar iin iklim blgeleri ile paralellik gsterirler.klim elemanlarn ve bunlardan yllk ortalama scaklk ve yan kullanlarak eitli srelerin belirlenmesini salayan Peltier (1950) ve Wilson (1968) yaklamlar ile, iklim, bitki rts ve toprak gibi faktrlerin bir arada deerlendirildii ve daha salkl sonularn elde edildii Cailleux ve Tricart (1958) gibi snflandrma sistemleri kullanlmaktadr.

Peltier (1950) Snflandrmasna Gre Morfojenetik Blgeler;

Yllk ortalama scaklk deeri 12,2 C, yllk ya toplam ise 506,9 mm olan Bir Blge (Safranbolu) Savan Morfoklimatik Blgesinde kalmaktadr.

Wilson (1968) Snflandrmasna Gre Morfojenetik Blgeler;

Yllk ortalama scaklk deeri 12,2 C, yllk ya toplam ise 506,9 mm olan Bir Blge (Safranbolu) Yar kurak Morfoklimatik Blgesinde kalmaktadr.

Cailleux ve Tricart (1958) Snflandrmasna Gre Morfojenetik Blgeler;

Yeryznn iklim, vejetasyon ve toprak kuaklarna gre yaplan morfojenetik blge snflandrmasdr.buharlama bakmndan gideri belirleyen temel faktr olarak da scakla dayanan m=P/Tom formlne gredir.Burada; m: Ya etkinlii,P: Yllk ya miktar (mm), Tom: Yllk ortalama maksimum scaklk (C)tr. Toprak tipi yksek kesimlerde podzolik dier ksmlarda ise yaygn olarak kahverengi orman topra karakterindedir. Bu deerlendirmeler nda, orman rtsnn kapallk deerlerinin dk ve ykanmann az olduu ksmlarda orta derecede kimyasal ayrma ve mekanik paralanma sz konusudur. Ancak orman rtsnn tamamen tahrip edildii sahalar ise seyelan etkisinin iddetli olduu ksmlardr. Dolaysyla bu sahada akarsularn ekillenmede etkisinin olduu anlalmaktadr. Orta deerin biraz altnda dk derecede bir kimyasal ayrma, zayf don etkisi nedeniyle yine orta deerlere yakn mekanik paralanma grlmektedir.Yine bir morfojenetik blgede yalnz bir etmen sz konusu deildir, fakat baskn veya egemen etmenden sz edilebilir. Sz konusu saha sadece bir morfojenetik blge iinde kala Monojenik birden fazla morfoklimatik blge iinde kalrsa Polijenik topografyalardan sz edebiliriz. Bu bakmdan stanbul ve evresi tamamen flvyal koullarn

kontrolndedir. Dolaysyla stanbulun morfolojisi monojeniktir. Fakat Uluda ve evresinde flvyal, glasyal ve periglasyal koullar etkili olmutur.Dolaysyla Uludan morfolojisi ise Polijeniktir.

FZK COGRAFYA:6 HAFTA ZET KURAK VE YARIKURAK TOPOGRAFYALAR

Bu blgelerde yllk ya miktarlar yetersizdir.Yetersiz olan bu ya miktarlar da, zellikle scaklk ve buna bal buharlama fazlal nedeniyle, byk lde kayba uramaktadr.Asl yayl alanlar subtropikal kuaktadr.Tropikal blgelerle orta iklim kuann karasal (kontinental) zellikler gsteren sahalarnda da yer alrlar. ok geni ve hemen hemen kesintisiz bir kurak ve yarkurak saha, yaklak olarak Afrikann kuzey yarsn, Arabistan yarmadasn ve Orta Asyay iine alacak ekilde Eski Dnya Karalar zerinde gneybat-kuzeydou dorultusunda uzanr.Dier nemli kurak ve yarkurak sahalar Kuzey Amerika ile Gney Amerika ktalarnn subtropikal iklim zelliklerine sahip bat ksmlar, Afrika Ktasnn gneybats ve Avustralyann bat ve i blgeleridir.

Kurak ve Yarkurak Blgelerde

Balca ekillendirici Etmen ve Sreler

Fiziksel Paralanma ve Kimyasal Ayrma Rzgr Seyelan

Kurak ve Yarkurak Topografyalarn Grld Yerler

ili ve Peru kylar, Gney Arjantin, Gneybat Afrika, Kuzey Afrika, Arabistan, ran, Meksikann Ksm, Asya, ABDnin bat ksmlar, Kaliforniya,

Kurak ve Yarkurak Blgelerin Yerekilleri

Deflasyon ukurlar Yardanglar Tank (ahit) Tepeler

Hamada ve Regler Faetal akllar (Ventifactlar) Bolsonlar Playalar Pedimentler Bahadalar nselbergler Kanyonlar Enine Kumullar; Kum denizi, Barkanlar, Parabolik kumullar Boyuna Kumullar; Seyfler, Gassiler Yldz Kumullar Ripplemarklar, Kurak ve Yarkurak Blgelerin balca yerekilleridir.

GLASYAL TOPOGRAFYALAR
Glasyal topografyalar buzullar tarafndan oluturulan ekillerdir. Bunun iin buzul topografyas ismi de verilir.

Glasyal Blgelerde Balca ekillendirici Etmen ve Sreler

Fiziksel Paralanma Buzullar

Glasyal Topografyalarn Grld Yerler

Antarktika, Kuzey Amerikada Chugach, Dalar, Kaskad Dalar, Gney Amerikada And Dalar Avrupada skandinavya Dalar, Alp Dalar, Pirene Dalar Asyada Kafkas Dalar, Elbruz Dalar, Zagros Dalar, kuzeydousundaki alanlar, erski ve Koryak dalar Himalayalar ve Sibiryann Steller, Miller, Augusta, Logan, St.FJias gibi Alaska Dalar, Kayalk

Afrikada Klimanjaro, Kenya ve Ruwonzori dalar, Trkiye de ise buzullarn yer ald balca sahalar, Byk Ar Da, Buzul Da, Kakar Da, Erciyes Da balca buzul sahalardr.

Glasyal Blgelerin Yerekilleri Andrma ekilleri

izik, Oluk ve entikle Hrgkayalar Srgler Buzu Vadileri Asl Vadiler Fiyordlar Sirkler Sirk glleri (Tarn) Horn (Boynuz) Aret (srt)

Biriktirme ekilleri
Morenler; taban morenleri, yan morenleri, morenleri Drumlinler Cephe Moreni Srtlar Kameler Asar veya Eskerler Ketlle veya Sller Sandurlar orta morenleri, cephe morenleri ve ablasyon

PERGLASYAL TOPOGRAFYALAR
Periglasyal Blgelerde Balca ekillendirici Etmen Ve Sreler

Etkin Fiziksel Paralanma Orta ve Kuvvetli derecede Rzgar Ktle Hareketleri Karlar Zayf Akarsu etkisi

Periglasyal Topografyalarn Grld Yerler

Kuzey yarmkrede, ine yaprakl ormanlarn (konifer ormanlarn) kuzey snrnn tesindeki tundra ad verilen souk steplere karlk gelirler.

Periglasyal Blgelerin Yerekilleri

Erime ukurlar (Alla) Pingolor Tufur Buz Kamalar Buz ivileri Yourulmu Topraklar elenkli Topraklar Poligonal Topraklar (Ta Poligonlar) Ta Kmeleri eritli Topraklar veya Ta eritleri Soliflksiyon Taraalar Periglasyal Kaldrmlar

FLVYAL TOPOGRAFYALAR
Akarsularn andrma, tama ve biriktirme faaliyetleri sonucu meydana gelen yerekillerinin tm flvyal topografyalar meydana getirir.

Flvyal Blgelerde Balca ekillendirici Etmen ve Sreler

Kimyasal Ayrma

Fiziksel Paralanma Erozyon Ktle Hareketleri Akarsular Seyelanlar Flvyal Topografyalarn Grld Yerler Akarsular, yerekillerinin meydana gelmesinde rol oynayan d etmenlerin yeryznde en geni sahaya yaylm olandr.

Flvyal Blgelerin Yerekilleri

Andrma ekilleri Vadiler, Anm Yzeyleri, Peneplenler, Yerlikaya Taraalar, Biriktirme ekilleri Birikinti Konileri, Birikinti Yelpazeleri, Da Etei Ovalar (Piedmont Ovalar), Da i Ovalar, Taban Seviyesi Ovalar, Deltalar, Alvyal Taraalar balca yerekilleridir.

FZK COGRAFYA :7 HAFTA ZET KIYI TOPOGRAFYASI

Dalga andrmas gerek su ktlesinin, gerekse, bu su ktlesiyle birlikte tanan kum, akl, blok gibi unsurlarn kylara arpmas ve onlar tahrip etmesi yoluyla gerekleir. Ky blgelerindeki yerekillerinin oluum ve geliimlerinde rol oynayan dier etmenlere rnek olarak akntlar, canllar, rzgr, deniz buzlar ve karasal etmenler gsterilebilir.Rzgrlar, ky kumullarnn oluumlarnda rol oynarlar.Deniz buzlarndan bankizler, oluumlar srasnda kylara basn yaparak onlar tahrip ettikleri gibi arpma yoluyla da andrmada bulunabilirler. Sel ve seyeln sular falezleri yarp paralayarak onlarn alaltlp yatklatrlmalar ve geriletmelerinde rol oynarlar.Akarsularn kyya bol miktarda alvyon getirmeleri ve bunlarn uygun koullarda kyda birikmeleriyle taban seviyesi ovalar veya delta ovalar meydana gelir.

Ky Blgesinin Profiline Gre Kylar

Alak kylar Yksek kylar

Genelletirilmi Ky Tipleri
1.Fiyordlu Kylar 2.Skayerli (Skyerli) Ky 3.Rial Ky 4.Koylu, Halili Ky 5.Limanl Ky 6.Kalankl Ky 7.Setli veya Lidolu (Kordonlu ve Lagnl) Ky 8.Alvyal Birikimli (Delta) Kylar 9.Boyuna (Pasifik Tipi) Ky 10.Dalmaya Tipi Ky 11.Fayl Tektonik Ky 12.Enine Yapl (Atlantik Tipi) Ky 13.Verev Yapl Ky

14.Diskordant Yapl veya Srempoze Ky 15.Volkanik Ky 16.Mercan ve Resif Ky

Geliim Dnemi Bakmndan Kylar

Gen Kylar Olgun Kylar Yal Kylar

Ky Blgesinde Rlyefin Elemanlar (Balca Yerekilleri)

Anm ekilleri 1.Falez (Yalyar):10 M, 20 M, 30 M, 50 M amur Akntl Falez Heyelanl Falez Farkl Direnteki Tabakalarda Falez Direnli Kayalarda Falez Szde Falez l Falez 2.Abrazyon Platformu 3.Abrazyon Ovas 4.Denge Profilindeki Ky 5.Progradasyon Sahas 6.entikli Ky 7.Cepli Ky 8.Dzenlenmi Ky 9.Boaz 10.Oyuk, Asl Kaya

11.Anm Art Kaya

Birikim ekilleri
1.Art Ky Seti 2.n Ky Seti 3.Ky Oku Kancal Ok Birleik Ok 3.Birikim Platformu 4.Balama Seti 5.Ky Kordonu 6.Koy Seti, Koy Dili Koy Ortas Seti 7.Tombolo Tek Tombolo ifte Tombolo Basit Delta Koy inde Delta 9.Ky Kumullar 11.Plaj 13.akll Plaj 15.Marsh Birleik Tombolo Delta Birleik Delta 8.Yaltalar 10. Lagn

12. Kumlu Plaj 14. lmik 16. Bataklk

C. Antropojenik Ky ekilleri
Liman Dalgakran, Mendirek Havuz

Karayolu Deniz Duvarlar

D.Biyoerozyon ekilleri
Track; Srtnme zleri Pit; Kk ukurlar Rock Pool; Kaya Havuzcuklar

E.Geliim Srecini fade Eden ekiller

1.Boulmu Kylar 2.Ky Taraalar ( 10 M, 20m,30m,) (Teras, Seki) Sicilien Taraalar Tyrrhenien I Taraalar Tyrrhenien II Taraalar Pleistosen Taraalar 3.Asl Vadiler 4.Eski Ky izgileri Notch; entik

F. Kylarn Litolojik Yaps

Kil akl Kum Kaya .Granit

Kireta

Kumta Andezit Bazalt Tf Fli Kuvarsit Aglomera Tebeir Marn ist

KARST TOPOGRAFYASI

Kalkerlerin zlme zelliklerine (ya da suda znme zelliklerine) bal olarak meydana gelen yerekillerinin oluturduu karst topografyas buna gzel bir rnek tekil eder. Bu topografyaya ait yerekilleri, daha az yaygn ve daha az gelimi bir ekilde jips, dolomit, tebeir ve kayatuzu gibi suda eriyebilen kayalar zerinde de meydana gelir.Karstlama zerinde etkili olan etmenler, esas olarak, Kaya Cinsi, klim, Tabakalanma zellikleri, Jeomorfolojik zellikler, Zamandr

Karstik Yerekilleri
1.Lapya 5.Uvala 9.kmaz vadi 12.sarkt 15.Traverten taracas 18.Birikme filonu 2.Obruk 6.Polye 3.Dden 7.Magara 4.Dolin 8.Kr ve kuru 11.Traverten

10.Dogal tnel ve kpr 13.Dikit

14.Damlatas stunu 17.Traverten seti gl

16 .Traverten seti 19.Klker kabuk

VOLKAN TOPOGRAFYASI
Volkanizma yerin i ksmnda yer alan magmann, yerkabuu iine doru sokulmas veya yeryzne doru ykselmesi srecidir. Bu srece bal olarak meydana gelen yerekillerini ieren topografyaya volkan topografyas denir. Volkan topografyasnn oluumunda, anm ekillerinin (barrancoslar ve anm kalderalar gibi) dnda, iklimin etkisi yoktur.Volkanlarn yaklak olarak % 75i Byk Okyanusun kenarlarnda Ate emberi olarak adlandrlan kuakta yer almaktadr.

Balca Volkanik Yerekilleri

Diatrema, Kaldera, Somma, Volkan, o Piroklastik Volkan

o Lav Volkan o Stratovolkan Krater ve Kaldera Volkanik Dom ve Kule Lav Akntlar ve Lav rts Lav Tnelleri Barrancos Planez Anm Kalderas Neck ve Dayk Plato, Kornili Vadi ve Mesa