KARSTİK ARAZİLERDE OLUŞAN YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ

cografyahocasi.com
NELER ÖĞRENECEKSİNİZ
Bu bölümde karstik şekil kavramını,
karstik arazilerde oluşan aşınım ve
birikim şekillerinin özelliklerini
öğreneceksiniz.

Kazanım: 10.1.6. Dış kuvvetleri yer

şekillerinin oluşum sürecine etkileri
açısından açıklar.
Yer altındaki gözenek ve boşluklarda bulunan yer altı suları, yüzey suları ile birlikte
doğada bulunan kalker (kireç taşı), kaya tuzu, jips (alçı taşı), tebeşir, dolomit vb.
kayaçları eriterek çeşitli şekiller oluşturur. Bu yolla oluşan şekillere karstik şekil, bu
şekillerin yoğun olduğu arazilere ise karst topoğrafyası denir.
Karstik şekiller kimyasal çözünme olayı sonucu gerçekleşir.
 KARSTİK ŞEKİLLER
AŞINIM ŞEKİLLERİ BİRİKİM ŞEKİLLERİ
Lapya Sarkıt
Dolin Dikit
Uvala
Sütun
Polye
Traverten
Obruk

Mağara
KARSTİK AŞINIM ŞEKİLLERİ
 LAPYA

Lapyalar, karstik şekillerin

en küçüğüdür. Kar ve
yağmur sularının etkisiyle
kayaçların çözünmesi
sonucu oluşan kaya
yüzeyindeki yarıntılardır.
Lapyaların derinlikleri birkaç
santimetre ile birkaç metre
arasında değişir.
 DOLİN

Dolinler, yüzeyde erime

veya çökme sonucu
oluşmuş ve derinliği
birkaç metre arasında
değişen çukurlardır.
 UVALA

Dolinlerin birleşmesiyle
uvala adı verilen daha
büyük çukurlar oluşur.
 POLYE

Polyeler, karstik şekillerin

en büyükleridir. Dolin ve
uvalaların genişleyip
birleşmesiyle oluşan
daha geniş çukurlardır.
Polyelere karstik ova ya da gölova denir.
Tabanı kuru olan polyeler, karstik
yörelerdeki başlıca tarım alanlarıdır.
 OBRUK

Obruklar, yer altı

mağaralarının tavanlarının
çökmesiyle oluşan doğal
çukurlardır. Obruklardan
bazıları suyla dolarak göl
hâline gelmiştir.
Obruklardan bazılarının derinlikleri
300 metreyi bulmaktadır.
 MAĞARA

Karstik bölgelerde yer altına

sızan sular buralarda aşındırma
faaliyetlerine devam eder.
Aşındırmanın zaman içerisinde
ilerlemesiyle mağara adı
verilen boşluklar oluşur.
Mağaraların uzunlukları birkaç metre ile onlarca
kilometre arasında değişir. Derinlikleri ise
yüzlerce metreyi bulabilmektedir. Mağaraları
birbirine bağlayan boşluklara galeri adı verilir.
KARSTİK BİRİKİM ŞEKİLLERİ
 SARKIT, DİKİT ve SÜTUN

Yer altı mağaralarının

tavanlarından sızan sudaki
kalsiyum karbonatın üst üste
birikerek aşağı doğru uzaması
sonucu sarkıt, aşağıya damlayan
sudaki kalsiyum karbonatın
aşağıda birikerek yukarıya doğru
uzaması sonucu dikit oluşur.
Sarkıt ve dikitlerin zamanla
birleşmesiyle sütun oluşur.
Sarkıt

Sütun
Dikit
 TRAVERTEN

Yer altı sularının içinde fazla

miktarda kalsiyum karbonat
bulunuyorsa bu suların yüzeye
çıkmasıyla karbondioksit açığa
çıkmakta, kalsiyum karbonat
ise çökelmektedir. Çökelen bu
materyaller basamak şeklindeki
travertenleri oluşturmaktadır.
Traverten
 Sarkıt Sütun
Traverten

Dikit
Lapya

Dolin
Yer altı mağarası Obruk
Uvala
ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME
 BOŞLUK DOLDURMA
Kolay çözünebilen kayaçların bulunduğu yerlerde oluşan
karstik
şekillere ....................... şekiller denir.

sütun
Mağaralardaki sarkıt ve dikitlerin zamanla birleşmesiyle ……………………. oluşur.

Lapya
………………… karstik aşınım şekillerinin en küçüğüdür.

uvala
Dolinlerin birleşmesiyle ………………….. adı verilen daha büyük çukurlar oluşur.

Yer altı mağaralarının tavanlarının çökmesiyle oluşan doğal çukurlara

obruk
…………………… adı verilir.
 DOĞRU-YANLIŞ
Travertenlerin oluştuğu yerlere karstik ova ya da gölova denir.

Karstik aşınım şekillerinin en geniş alanlısı polyedir.

Mağaraları birbirine bağlayan boşluklara düden adı verilir.

Yer altı mağaralarının tavanlarından sızan sudaki kalsiyum karbonatın

üst üste birikerek aşağı doğru uzaması sonucu dikit oluşur.
Yer altı suları ile yüzey suları kalker (kireç taşı), kaya tuzu, jips (alçı taşı),
tebeşir, dolomit vb. kayaçları eriterek karstik şekilleri oluşur.
1) Yukarıda oluşum süreci gösterilen ve yağmur sularının kalkeri eritmesiyle
oluşan yer şekli aşağıdakilerden hangisidir?
A) Lapya
B) Dolin
C) Uvala
D) Polye
E) Dikit
2) Kalker, jips ve kaya tuzundan oluşan kayaçlarda suların etkisiyle
çözülmeler meydana gelir ve karstik şekiller oluşur.
I. Düden
II. Menderes
III. Dev kazanı
IV. Lapya
V. Polye
Buna göre; yukarıda verilen yer şekillerinden hangilerinin karstik oluşumlu
olduğu söylenemez?
A) I - II
B) I - III
C) II - III
D) III - IV
E) II - IV
3) Çözünebilen kayaçların yaygın olduğu bir arazi hakkında
aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Mağara şekillerine rastlanır.
B) Tarımsal verimliliği yüksektir.
C) Yer altı sularının kireç oranı yüksektir.
D) Yerüstü suları kolaylıkla derinlere sızabilirler.
E) Çöküntü depremlerinin yaşanma olasılığı yüksektir.
I. Yeryüzüne çıkan suların bünyesindeki kalsiyum karbonatın
çökelmesiyle oluşan yer şekilleridir.
II. Birden fazla karstik mağaranın birleşmesiyle oluşan yer şekilleridir.
III. Birkaç uvalanın birleşmesi ile oluşan karstik aşınım şekillerindendir.
4) Yukarıda oluşumu hakkında bilgi verilen karstik şekiller sırasıyla
aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
A) Polye - Dolin - Mağara
B) Sarkıt - Traverten - Obruk
C) Lapya - Dolin - Galeri
D) Traverten - Galeri - Polye
E) Uvala - Sarkıt - Polye
5) Görselde verilen yer şekilleri aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir?
A B C
A) Sarkıt Dolin Lapya
B) Düden Galeri Polye
C) Sarkıt Dikit Sütun
D) Traverten Dikit Sütun
E) Düden Sarkıt Obruk
 KAYNAKLAR
MEB Coğrafya 10
GÜN Yayınları
Ders Kitabı, 2019
Coğrafya 10, 2019
Yazarlar
Kenan TÜRKEZ
Yazarlar
Mutlu KARAKOÇ
Mehmet BARANAYDIN
Nurullah BALŞEN
Yusuf AYDIN
Tolga PEKTAŞ
Gülten TEKBAŞ
İsmail ÖZDOĞAN