Çeşitli kayaların içinde yapılan iki tarafı açık

kazılara tünel adı verilir. Bir tarafı açıksa galeri

denir.
Galeri ve tüneller karalarda şu içinde , su
altında , demir ve karayollarını kısaltmak , su
getirmek ,baraj yapımında nehir suyunu baraj
gölüne çevirmek , şehir; pis ve atık sularını
tahliye etmek , şehir trafiğini hafifletmek ,yer
altından geçit sağlamak , hidroelektrik
santrallerine su sağlamak ,yer altından taş -
toprak- maden çıkartmak ,yer altında sıvı
depolamak veya askeri amaçlar için açılıp
kullanılmaktadır.
✓ Yer kabuğunda düşey olarak gerçekleştirilen kazılar
"baca,şaft,kuyu,"
✓ Yukarı eğimli olanlara "baş yukarı "
✓ Asağı eğimli olanlara"baş aşağı "
✓ Normal yükseklik ve genişlikten fazla kazılmış kısımlar "oda"
terimleri belirtilir.
✓ Açılan tünel ve galerinin tavanindan yüzeye kadar olan kısıma
"örtü,et" kalınlığa da " örtü veya et kalınlığı "
✓ Kazı sırasında çıkarılan malzemeye "pasa" denir.
✓ Kazı boşluğunun alt kısmına "taban,radye " üst kısmına "tavan ,
Kemer " yan kısmına "ayak , duvar " tavanın ayaklarla birleştiği
yere " üzengi seviyesi " bir defada açılabilen tünel uzunluğuna da
"ano" denir.
Zeminlerde Tünel Açılması Sırasında Karşılaşılan
Problemler:
Kayaçların ayrışması , aşınması , taşınması ,ve uygun
ortamlarda birikmesiyle meydana gelen zeminlerde tünel
açılması sırasında karşılaşılan problemler zemini oluşturan
malzeme türü ile yakından ilgilidir.
Tavan ve yanların desteksiz durabilme yeteneğine
kemerleme özelliği denir. Zeminlerde yer altı suyu büyük
güçlük yaratır .bu suyun motorla yada çeşitli yollarla
ulaştırılması gerekir . Şişen zeminlerde durum baskadir . Kil,
su ile temasla şişer, çevreye basınç yapar. Buda tünelin
zedelenmesine sebep olur ve zamanla yıkımını
gerçekleştirir.
Kayalarla Tünel Açılması Sırasında
Karşılaşılan Problemler:
Tünel açıminda sağlamlık , tavanin desteklenmeye
gerek görülmemesi anlamında kullanılır . Kayalar az
catlakli , kırıklı ,faylı, ezilmiş , parçalanmış , ayrışmış
olabilir yada aralarında yumuşak tabakalar , killi,
kömürlü düzeyler , su gelen yerler bulunabilir. Çürük
kısımlar destek gerektirir, yoksa ciddi problemlerle
karşılaşılır.
Tunellerdeki basınçlar ve basınçtan kurtulma
Yer kabuğu içindeki kayalar çeşitli gerilmelerin etkisi
altında bulunur. Derinde açılan tünel ve maden
ocaklarında kaya patlamaları , birikmiş halde bulunan
gerilmelerin sonucudur.
Yer kabuğu elastik bir cisim olarak düşünülürse,
hangi bir derinlikte yatay gerilmeler , yaklaşık olarak
düşey gerilmelerin üçte biri kadar olmalidir.
Yapılan araştırmalar , yer kabuğunun herhangi bir
noktasından gerilmelerin
•Ortu basıncına ,
•Tektonik hareketlere,
•Magmatik intirüzyon olaylarına,
•Metamorfizma olaylarına bağlı olduğunu
göstermiştir.
Kemerlenme
Kayalarin içinde depo edilmiş bir gerilme olmasada,
tünel açılınca kayalar boşluğa doğru hareket etmek
isterler.
Diğer yandan kayalar birbirine dayanarak bu hareketi
bir ölçüde engellerler. Buna kemerlenme denir.
Kemerlenme
Litoloji ve yapıya göre kemerlenme ;
•masif , catlaksiz , sert kayalarda kemerlenme
fazladır .
•tabakalar yatay kalın ve çatlak araları tünel
genişliğinden fazla ise kaplamasiz ilerleyebilir .
•çatlak araları tünel genişliğinden az ise , üstten
düşme olur. Kemer şekilli bir kaplama gerekir .
•Tabakalar çok ince ve çatlaklar çok
sıksa,kemerlenme iyi değildir.
•Tabakalar dik ise kemerleme su durumuna ve
tabaka yüzlerinin pürüzlülük derecesine bağlıdır.
 Tabakaların durumu, kıvrım şekilleri,
antiklinikal ve senklinaller tünel eksenine ve
kemerine farklı basınç gelemsine, yer altı
sularının brikmesine veya kaçmasına etki
yapar. Antiklinallerde kaplamaların üzerine
gelecek basınç az, yer altı su seviyesi
düşüktür. Senkilinallerde durum tersinedir.
Tünel fay Tünel taban Tünel tavan Tünel fayı Tünel tavan
zonunda bloğunda bloğunda verev keser bloğunda
Sağlam homojen, süreksizliği az kayalarda, tünele istenilen şekil
ve boyut verilebilir.

Yer yer düşmeler, oyulmalar meydana gelir. Önceden saptanan

ödeme çizgisinin dışında meydana gelen dökülme ve oyulmalara
aşırı sökülme ve profil fazlası denir. Bu aşırı sökülmenin hiç
olmaması ve az olması istenir. Aşırı sökülme taşın cinsine,
ayrışma derecesine, çatlak, kırık fay, tabakalanma, şistiyet,
folyasyon, tünel çapı, patlatıcı etkisi, destek şekline bağlı %0-56
arasında değişir.
Yer kabuğu içinde denge halinde bulunan yer altı suları tünel
açılınca bu boşluğa doğru yönelir ve tünel, bir drenaj tüneli gibi
çalışır. Bu nedenle tünel açımından önce jeolojik etüt ve
sondajlarla, yer altı su seviyeleri araştırılır. Drenajla, motorla su
çekilerek, enjeksiyon yapılarak önlemler alınmaya çalışılır.
Tünelin tabanları eğilimli olur. Tünellerdeki su miktarı
mevsimlere göre değişir, zamanla azalabilir.

Yer altı sularının sıcaklığı ve içindeki erimiş maddelerin betona ve

çeliğe etkisi önemlidir. Suda bazı maddelerin olup olmadığı
bilinmelidir.
Tünellerde en çok rastlanan gazlar, metan CH4, CO2, H2S, SO2,
su buharı ve dinamit patlaması sonucu meydana gelen gazlardır.
Bu gazlar can kaybına, aşındırmaya, zehirlemeye yol açar. Tünel
yapımında, patlama ve zehirlenmelerden korunmak için çok iyi
havalandırma yapılmalıdır.
Genel olarak yer içine girildikçe sıcaklık 30-40 m’ de 1 santigrad
derece artar. Derinlerde açılan tünellerde sıcaklık çalışmayı
güçlendirir ve kan dolaşımını etkiler.
Tünel açımında maliyete etki yapacak koşulların başta geleni
jeolojik koşullardır. Başlangıçta jeolojik çalışmalar iyi ve doğru
yapılmışsa maliyet hesabı gerçeğe yakın yapılır, umulmayan
güçlükler çıkmaz veya az çıkar. Gerekirse güzergah
değiştirilebilir. Tünel açımı başladıktan sonra güzergah ve proje
değişimleri, işin uzaması ve maliyetin artması ilk jeoloji etütlerin
yeterince yapılmamış olmasının sonucudur. Tünel açılmasında:

a.Ön jeolojik çalışmalar

b.Ayrıntılı jeolojik çalışmalar
c.Tünel açılımı sırasındaki jeolojik çalışmalar
d.Bitiminden sonraki jeolojik çalışmalar yapılır.
Ön jeolojik çalışmalar, topoğrafik haritaların ve önceki jeoloji
çalışmaların incelenmesiyle başlanır. Tünel giriş ve çıkışı, gelen
yükler, olası kaymalar, örtü kalınlığı, hidrojeolojik şartlar, ısı, gaz
sorunları ele alınır. Arazide yapılan yüzey jeolojisi araştırma
konuları:

a.Kayaların cinsi, litolojik özellikleri ve ayrışma durumu

b.Jeolojik yapı, süreksizlikler (kırık,çatlak,fay,tabaka kalınlıkları)
c.Örtü kalınlığı ve tünele etkisi
d.Hidrojeolojik durum
e.Isı ve gaz sorunu
f.Deprem durumu
→ Ayrıntılı çalışmalar sırasında tünel güzergahının 1/5000 ve
1/1000 ölçekli jeoloji haritaları yapılır.
→ Tünel içinde bulunması olası kayaların derinlikleri, litolojik ve
yapısal özellikleri, mekanik özellikleri, ayrışma ve kazılabilme
durumları saptanır.
→ Çevrede sıcak su kaynakları varsa tünel içinde de sıcak suya
rastlanılabilir.
→ Tünel kazı malzemesinin dolgularla kullanılıp kullanılmayacağı
saptanarak, yüzey ve yer altı sularının tünel ve kaplamaya
etkiside göz önünde bulundurulmalıdır.
→ Ayrıntılı jeolojik çalışmalarda açılan kuyularda su ve taş
numuneleri alınır, incelenir ve sonuca varılır. Tünel şekli ve
maliyeti saptanır. Çaplı bir araştırma yapılır.
→ Tünel açılırken yada açıldıktan sonra 1/50 veya 1/100 ölçekli
tünel kesitleri çıkarılır. Kesitleri çıkarmadan önce tünel içinin
basınçlı suyla çok iyi yıkanması gerekir.
→ Tünel kesitlerinde litolojik özellikler ve bunların yanal ve
düşey değişimleri tabakalanma, eklem, kırık, fay kili, sürtünme
yüzü ve fay breşi, çatlak dolguları, su sızıntıları, damlamalar gibi
bir çok özellik gösterilir. En son karşılaştırma yapılır.
→ Tünel içindeki önemli yapısal şekiller kireç ile boyanırsa
görülmesi daha kolay olur.
→ Tünel içindeki kayaların ayrışma derecesi, basınç dirençleri,
elastisite modülleri, suya karşı duyarlılıkları göz önünde
bulundurularak sınıflama yapılır.
→ Bu çalışmalar sonucu iksa tipi, beton kaplama, kaya blonu,
püskürtme betonu, tel kafes, çelik kaplama gibi önlemlerin
hangisinin veya hangilerinin gerekli olduguna karar verilir. Tünel
bittikten sonra zaman zaman gözlemler yapılarak herhangi bir
problem karşısında geç kalınmadan önlem alınmalıdır.
Çeşitli kayaların içinde yapılan iki tarafı açık kazılara ……………….. adı verilir. Bir tarafı açıksa
galeri denir.
Yukarıdaki boşluğu doldurunuz.

A) Tünel

B) Baraj

C) Üstgeçit

D) Karayolu İnşaatı

E) Demiryolu İnşaatı
Çeşitli kayaların içinde yapılan iki tarafı açık kazılara ……………….. adı verilir. Bir tarafı açıksa
galeri denir.
Yukarıdaki boşluğu doldurunuz.

A) Tünel

B) Baraj

C) Üstgeçit

D) Karayolu İnşaatı

E) Demiryolu İnşaatı
Aşağıdaki terimlerden hangisi tünel ve galerilerde kullanılan terimlerden biri değildir.

A) Pasa

B) Şaft

C) Taban

D) Radyasyon

E) Radye
Aşağıdaki terimlerden hangisi tünel ve galerilerde kullanılan terimlerden biri değildir.

A) Pasa

B) Şaft

C) Taban

D) Radyasyon

E) Radye
Kayalarin içinde depo edilmiş bir gerilme olmasada, tünel açılınca kayalar boşluğa
doğru hareket etmek isterler.
Diğer yandan kayalar birbirine dayanarak bu hareketi bir ölçüde engellerler. Buna
………………………………… denir.
Boşluğu doldurunuz.

A) Pasa

B) Kemerlenme

C) Taban

D) Kenetlenme

E) Radye
Kayalarin içinde depo edilmiş bir gerilme olmasada, tünel açılınca kayalar boşluğa
doğru hareket etmek isterler.
Diğer yandan kayalar birbirine dayanarak bu hareketi bir ölçüde engellerler. Buna
………………………………… denir.
Boşluğu doldurunuz.

A) Pasa

B) Kemerlenme

C) Taban

D) Kenetlenme

E) Radye
Aşağıdakilerden hangisi Tünel ve Fay hatlarının birbirine göre değişik durumlarından
biri değildir.

A) Tünel fay zonunda

B) Tünel taban bloğunda

C) Tünel tavan bloğunda

D) Tünel fay ile kesişmez

E) Tünel tünel içinde

Aşağıdakilerden hangisi Tünel ve Fay hatlarının birbirine göre değişik durumlarından
biri değildir.

A) Tünel fay zonunda

B) Tünel taban bloğunda

C) Tünel tavan bloğunda

D) Tünel fay ile kesişmez

E) Tünel tünel içinde

Aşağıdakilerden hangisi tünellerde rastlanan gazlardan biri değildir.

A) CH4

B) CO2

C) H2S

D) SO2

E) MG2
Aşağıdakilerden hangisi tünellerde rastlanan gazlardan biri değildir.

A) CH4

B) CO2

C) H2S

D) SO2

E) MG2
Kaç Tünel çeşiti vardır ?

A) 4

B) 5

C) 6

D) 7

E) 8
Kaç Tünel çeşiti vardır ?

A) 4

B) 5

C) 6

D) 7

E) 8
Tünel genel olarak kaç yöntemle inşa edillir?

A) 4

B) 5

C) 6

D) 7

E) 3
Tünel genel olarak kaç yöntemle inşa edillir?

A) 4

B) 5

C) 6

D) 7

E) 3
Tünellerde sıcaklık genel olarak yere içine girildikçe 30-40m ’de kaç artar?

A) 2 Santigrad derecedir

B) 1 Santigrad derecedir

C) 3 Santigrad derecedir

D) 4 Santigrad derecedir

E) 5 Santigrad derecedir
Tünellerde sıcaklık genel olarak yere içine girildikçe 30-40m ’de kaç artar?

A) 2 Santigrad derecedir

B) 1 Santigrad derecedir

C) 3 Santigrad derecedir

D) 4 Santigrad derecedir

E) 5 Santigrad derecedir
Tünel ve Fay hatlarının birbirine göre kaç değişik durum vardır?

A) 4

B) 3

C) 5

D) 2

E) 7
Tünel ve Fay hatlarının birbirine göre kaç değişik durum vardır?

A) 4

B) 3

C) 5

D) 2

E) 7
Aşağıdakilerinden hangisi tünel çeşitlerden biridir ?

A) Karayolu tünel

B) Demiryolu tünel

C) Derivasyon tüneli

D) Hepsi
Aşağıdakilerinden hangisi tünel çeşitlerden biridir ?

A) Karayolu tünel

B) Demiryolu tünel

C) Derivasyon tüneli

D) Hepsi
 H A Z I R L A Y A N L A R

PINAR KAT M.ONUR KÜÇÜK

TUĞBA BULUT HUSSEİN N.

ALAHMAD