Professional Documents
Culture Documents
1
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
Hidrolojik Dng
Yamur ve bulutlar arasndaki balant bilinen bir gerektir. Ancak ilk
planda yamur ve karn yamas iin gereken nem nereden kaynaklanr?
Yeryzndeki btn sularn % 97.2si okyanuslarda olduuna gre
okyanuslarn yamurun kesin kayna olduunu dnrz. Gerekte
sular, okyanuslardan balayp atmosfere, atmosferden ktalara ve sonra
yeniden okyanusa dnen srekli bir dng iinde yer alr. Bu hidrolojik
dng, gne ndan g alr ve su, yzey koullarnda kolayca sv
halden gaza (su buhar) dnr. Atmosfere giren btn sularn yaklak
% 85ini oluturan okyanuslardan yllk olarak buharlaan su miktar tm
okyanuslarn zerinde 1 m kalnlkta bir su tabakas oluturacak
hacimdedir. Geriye kalan % 15 ise karadaki sularn buharlamasndan
gelmekle birlikte ana kayna okyanuslardr.
Kaynandan bamsz olarak su buhar, karmak bulut oluumu ve
younlama ilemlerinin meydana geldii atmosfere doru ykselir.
Hidroloji dngsnn buharlama, younlama ve ya eklinde
aamal bir srele snrl olduu durumda dnyadaki yalarn % 80
kadar dorudan okyanuslara der. Tm yalarn yaklak % 20si ise
yamur ve kar olarak karaya der.
3
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
4
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
5
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
7
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
Kayacn gzeneklilii
kayacn byklne,
ekline ve kayac
oluturan bileenlerin
dalmna baldr.
a) yi boylanm bir
kel kaya yksek
gzeneklilie sahipken,
b) kt boylanm olan
dk gzeneklidir.
c) Kireta gibi
zlebilen kayalarda
gzeneklilik erimeye
bal olarak artarken, d)
kristalin metamorfik ve
magmatik kaya-arda
gzeneklilik krk yaplar
ile kendini belli eder. Kaynak:
8
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
9
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
11
SU TABLASI
Karaya den yamurun bir ksm buharlar, bir ksm da rmaklar
aracl ile okyanuslara yzeysel akla tanr; geriye kalan ise
topran iine szlr. Yerin altnda hareket eden bu suyun kk bir
miktar, iinde hareket ettii malzeme tarafndan tutulur ve aa
doru ilerlemesi durur. Bu sulara asl su denilir. Geriye kalan ise
daha aaya doru szlr ve eriebildii tm gzenek boluklar
doluncaya dein birikir. Bu ekilde boluklar byk lde havadan
oluan havalanma kua (doygun olmayan zon/kuak) ile altndaki
su ile dolu doygunluk kua tanmlanr. Bu iki kua ayran yzeye
su tablas denir. Doygunluk kuann taban derinlii blgeden
blgeye deiimler gsterse de genelde, altnda geirimsiz tabakaya
rastlad derinlie ya da piezometrik basncn tm boluklar kapatt
derinlie kadar uzanrlar. Doygunluk kuandan dzensiz olarak
yukar doru kalnl birka cm ile birka m arasnda deien blgeye
klcal saak denir. Yzey gerilmesi yznden bu blgede su, kat
havluda olduu gibi yukar doru hareket eder.
12
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
14
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
Kaynaklar
Yeraltsuyunun topografya
zerinde aka getii ya
da szld yerlere
kaynak denir.
Prof.Dr.Kadir DirikDersNotlar
18
Prof.Dr.Kadir DirikDersNotlar
19
Su Kuyular
Su kuyular doygunluk kuann iine doru sondaj ya da kazma ile
yaplan aklklardr. ncelikle doygunluk kuana geilir, su kuyu iine
doru szlerek kuyuyu su tablas dzeyine kadar doldurur.
Artezyen bir sistemin basnl bir akiferi ve bu akiferi alttan ve stten snrlayan
akikldleri olmaldr. Bundan baka, akifer yzeye km olmal ve beslenme
alannda akiferi dolduracak lde ya bulunmas gerekir. Kesikli izgi ile
gsterilen beslenme alanndaki su tablasnn ykselimi (artezyen basn yzeyi),
kuyu suyunun ykselebilecei en yksek dzeyi belirler. Kuyu bann ykseltisi
(kotu), hidrostatik basn yzeyinden aada ise, kuyudan su serbest olarak
boalr. nk su, kuyu ba ykseltisinden daha yksekte olan artezyen basn
yzeyine doru kacaktr. Eer kuyu ba ykseltisi hidrostatik basn yzeyinin
21
altnda ya da ona eit ise, kuyudakiProf.Dr.KadirDirikDersNotlar
su boalmayacaktr.
22
Karst topografyasnn
baz zellikleri
24
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
Prof.Dr.Kadir DirikDersNotlar
25
Prof.Dr.Kadir DirikDersNotlar
26
Prof.Dr.Kadir DirikDersNotlar
27
28
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
Maaralarn oluumu.
(a) Yeraltsuyu
havalandrma kuana
szlp doygunluk
kuana doru hareket
edince kayac zer ve
dereceli olarak bir
galeriler sistemi
meydana getirir.
(b) Su tablas
yzeyi boyunca hareket
eden yeraltsuyu,
znm kayacn
zelti olarak yzeydeki
rmaklara tand bir
yatay galeri sistemi
oluturur ve bylece
galeriler genilemeye
balar.
Dolin
Dolin
29
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
31
Prof.Dr.Kadir DirikDersNotlar
32
kme (Sbsidans)
Zayf pekimi kellerden ve kel
kayalardan oluan akiferlerden ar
miktarlarda yeraltsuyu ekildike,
taneler arasndaki suyun basnc
azalr ve zerinde bulunan malzemelerin arl taneleri birbirine yaklatrarak yzeyde kmeye yol aar.
Giderek artan oranda tarm, sanayi ve
nfus artnn gerektirdii yeralt
suyunu karlamak iin gnden gne
daha ok yeraltsuyu pompalama ile
ekilmektedir. Bu nedenle yzeyde
kmeler daha baskn bir hale
gelmektedir.
Bu elektrik direi zerindeki tarihler
dramatik biimde Kaliforniya, San Joaquin
Vadisinde meydana gelen kmeleri
gsteriyor.
Yeraltsuyu
ekimleri
ve
sonrasndaki kellerin skmas nedeniyle
1925 ile 1977 arasnda yer zemininde
yaklak 9 m kme meydana gelmitir.35
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
38
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
39
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
Yeraltsuyu Kalitesi
nsanlarn toprak dolgu alanlarndan, septik sistemlerden, toksik atk
alanlarndan ve sanayi artklarndan gelen kirlilii azaltmas ile
yeraltsuyu kalitesi byk oranda (1) akiferi oluturan malzemelerin
trleri; (2) suyun akiferde yerleme sresi ve (3) kayalar ve
minerallerin znrlne baldr. Bu etmenler kalsiyum, demir, florit
ve baka birka madde gibi yeraltsuyunda znm malzeme
miktarn belirler. Bunlarn birou salk iin bir tehlike yaratmaz.
Bazlar ise su borular ve stclarda minerallerin birikmesi ve kt tat
ya da koku gibi istenmeyen etkiler brakr ya da giysileri ve demirba
malzemeleri boyayp deterjanlarn etkinliini kstlar.
Suyun sert ya da yumuakln znm kalsiyum (Ca+2) ve
magnezyum (Mg+2) miktar belirler. 60 mg/Lden az sular yumuak su,
61-120 mg/L aras orta sertlikte sular, 121-180 mg/L aras sert sular
ve 180 mg/L den daha fazlas ok sert sulardr. Su borular ve stclar
ile bulak makineleri ve hatta bardaklar ve yemek takmlarnda bile
kire (Ca ve Mg tuzlar) balamas sert suyun olumsuz bir yandr.
40
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
YERALTISUYU KRLL
43
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
Prof.Dr.Kadir DirikDersNotlar
45
46
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
Prof.Dr.Kadir DirikDersNotlar
47
Prof.Dr.Kadir DirikDersNotlar
48
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
49
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
50
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
51
lkemizde ilk jeotermal enerji aramalar MTA Genel Mdrl tarafndan 1962 ylnda
zmir Balovada balatlmtr. O yldan gnmze kadar, 190 adet saha kefedilmitir.
Trkiyede jeotermal enerji bata termal turizm, stma, seraclk, elektrik retimi ve
endstriyel mineral (CO2) elde edilmesi amal olarak kullanlmaktadr. Trkiyede
elektrik retimine uygun, MTA tarafndan kefedilmi 18 jeotermal saha bulunmaktadr
Kzldere Jeotermal Sahas (Denizli)
Kzldere jeotermal sahas 1960l yllarn ortasnda balayan yerbilimi almalarnn
sonunda 1968 ylnda delinen KD-1 kuyusunda 196 C scaklkta jeotermal akkan
bulunmasyla kefedilmitir. Bundan sonra ksmen yaplan saha gelitirme almalar
ve ksmen beklemeyle geen zaman sonunda Kzldere Jeotermal Santral 1982 ylnda
kurulmaya balanm ve 1984 ylnda iletmeye alnmtr
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
52
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
53
Prof.Dr.KadirDirikDersNotlar
54