Biologia

Poziom podstawowy

1.
Za prawid∏owe podanie kryterium – 1 pkt
Przyk∏adowe odpowiedzi:
Przedstawione nab∏onki mo˝na podzieliç, uwzgl´dniajàc liczb´ warstw tworzàcych je komórek.
Przedstawione nab∏onki mo˝na podzieliç, uwzgl´dniajàc kszta∏t komórek nab∏onkowych.
Za wskazanie jednej cechy budowy i jej zwiàzku z funkcjà – 1 pkt
Przyk∏adowe odpowiedzi:
Nab∏onek jednowarstwowy walcowaty z mikrokosmkami ma du˝à powierzchni´, dlatego mo˝e wy-
dajnie wch∏aniaç substancje.
Nab∏onek jednowarstwowy p∏aski jest zbudowany ze sp∏aszczonych cienkich komórek, dlatego nie
utrudnia transportu ani przenikania substancji.
W wypadku nab∏onka jednowarstwowego wielorz´dowego rz´ski na wolnej powierzchni jego ko-
mórek umo˝liwiajà usuwanie zanieczyszczeƒ.

2.
Za prawid∏owo podanà nazw´ – 1 pkt
Odpowiedê: ˚elazo.
Za prawid∏owe wymienienie jednego pokarmu – 1 pkt
Za prawid∏owe wymienienie dwóch pokarmów – 2 pkt
Przyk∏ady pokarmów bogatych w ˝elazo: mi´so, wàtroba, ˝ó∏tka jaj, orzechy, roÊliny stràczkowe

3.
Za dwie prawid∏owe oceny – 1 pkt
Za cztery prawid∏owe oceny – 2 pkt
Prawid∏owa ocena zdaƒ: a – F, b – P, c – F, d – P

4.
Za prawid∏owe opisanie osi – 1 pkt
Za prawid∏owe naniesienie danych – 1 pkt
Za podanie jednej prawdopodobnej przyczyny – 1 pkt
Przyk∏adowe odpowiedzi:
Do przyczyn spadku liczby zachorowaƒ
na choroby zawodowe uk∏adu ruchu liczba
zachorowaƒ
nale˝à: 300
– wi´ksza dba∏oÊç o przestrzeganie
250
przepisów BHP,
– post´p techniczny, 200

– wzrost bezrobocia 150

100

50

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

lata
 ODPOWIEDZI DO ZADA¡ TESTOWYCH. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■

5.
Za prawid∏owe uzupe∏nienie tabeli – 4 pkt
Za ka˝dà prawid∏owo przyporzàdkowanà par´ cech – 1 pkt
Prawid∏owe przyporzàdkowanie cech:
Przedsionek prawy: gruboÊç warstwy mi´Êniowej Êciany – 8, ciÊnienie krwi – 3, kierunek pompo-
wanej krwi – 7, d∏ugoÊç skurczu – 4
Komora lewa: gruboÊç warstwy mi´Êniowej Êciany – 1, ciÊnienie krwi – 2, kierunek pompowanej
krwi – 9, d∏ugoÊç skurczu – 5

6.
Za oznaczenie literà X jàder – 1 pkt
Za oznaczenie literà Y penisa – 1 pkt
Za oznaczenie literà Z jàder – 1 pkt
Za prawid∏owe podanie nazwy jednego z narzàdów – 1 pkt

X, Z

7.
Za prawid∏owe uporzàdkowanie etapów rozwoju nowotworu – 1 pkt
Prawid∏owa kolejnoÊç etapów rozwoju nowotworu: 7 – tworzenie przerzutów, 2 – mutacja, 1 –
dzia∏anie czynników kancerogennych, 6 – migracja, 5 – angiogeneza, 4 – przerastanie zdrowych
tkanek, 3 – intensywne mitozy zmienionych komórek
Za prawid∏owà odpowiedê – 2 pkt
Przyk∏adowa odpowiedê: Dzi´ki badaniom kontrolnym mo˝na wykryç wczesne stadium nowotwo-
ru. To zaÊ zwi´ksza szanse wyleczenia, gdy˝ pozwala na szybkà interwencj´ lekarza (np. na chirur-
giczne usuni´cie nowotworu). Operacja mo˝e zapobiec fazie migracji komórek nowotworowych
do innych cz´Êci cia∏a. Tym samym zmniejsza si´ ryzyko powstawania przerzutów.

8.
Za prawid∏owe uzupe∏nienie rysunku B – 1 pkt
Za prawid∏owy opis zaznaczonych elementów oka – 1 pkt
A êrenica B

t´czówka

9.
Za dwie prawid∏owo podane nazwy – 1 pkt
bodziec, na przyk∏ad nag∏e
2 – neuron czuciowy 3 neuron
dotkni´cie przedmiotu poÊredniczàcy
4 – neuron ruchowy rogi tylne
1 receptor neuron 2
Za prawid∏owe wskazanie strza∏kami kie- w skórze czuciowy
(grzbietowe)

runku przebiegu impulsu – 1 pkt rdzeƒ

kr´gowy

nerw
reakcja – szybki rdzeniowy
mimowolny skurcz 5
odpowiedniego
mi´Ênia efektor 4 neuron rogi przednie
(mi´sieƒ) ruchowy (brzuszne)

B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
 ODPOWIEDZI DO ZADA¡ TESTOWYCH. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■

10.
Za wykonanie rysunku – 1 pkt
Za opisanie elementów tkanki (jàdro, cytoplazma, b∏ona podstawna, mikrokosmki) – 2 pkt
Za prawid∏owe wyjaÊnienie – 1 pkt
Przyk∏adowa odpowiedê:
Nab∏onek jednowarstwowy walcowaty z mikrokosmkami ma du˝à powierzchni´, dlatego mo˝e wy-
dajnie wch∏aniaç substancje pokarmowe w jelicie cienkim.

mikrokosmki

cytoplazma

jàdro

b∏ona
nab∏onek
podstawna
jednowarstwowy walcowaty

11.
Za ustalenie, ˝e jest to reakcja swoista – 1 pkt
Za podanie argumentu – 1 pkt
Jest to reakcja swoista, poniewa˝ przeciwcia∏a sà produkowane i uwalniane przez uczulone limfo-
cyty B w odpowiedzi na pojawienie si´ w organizmie antygenu pochodzàcego ze szczepionki.

12.
Za prawid∏owe podanie dwóch nazw koÊci – 1 pkt
Za prawid∏owe podanie trzech nazw koÊci – 2 pkt
Prawid∏owe nazwy koÊci:
X – koÊç ∏okciowa, Y – koÊç promieniowa, Z – ∏opatka
Za trafne wyjaÊnienie roli ∏opatki – 1 pkt
Przyk∏ad wyjaÊnienia: ¸opatka pe∏ni rol´ ochronnà. ¸opatka tworzy panewk´ stawu barkowego,
umo˝liwia ruchy r´ki.

13.
Za prawid∏owe wskazanie krzywej „a” – 1 pkt
Za podanie jednego argumentu – 1 pkt
Przyk∏adowy argument:
Krzywa „a” jest charakterystyczna dla organizmów sta∏ocieplnych, do których zaliczamy cz∏owieka.
Cz∏owiek jest sta∏ocieplny, temperatura jego cia∏a nie zmienia si´ mimo zmian temperatury oto-
czenia. Zale˝noÊç t´ ilustruje krzywa „a”.
Za wstawienie znaku + przy zdaniach b) i c) – 1 pkt

14.
Za prawid∏owe wskazanie czterech funkcji szkieletu – a), b), d), e) – 2 pkt
Za prawid∏owe wskazanie dwóch funkcji szkieletu – 1 pkt

15.
Za prawid∏owe podpisanie wszystkich elementów koÊci udowej – 2 pkt
Za prawid∏owe podpisanie trzech elementów koÊci udowej – 1 pkt
Za ustalenie, ˝e trzon koÊci zbudowany jest z tkanki kostnej zbitej – 1 pkt
okostna
chrzàstka nasadowa
nasada bli˝sza

trzon chrzàstka stawowa

B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
 ODPOWIEDZI DO ZADA¡ TESTOWYCH. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■

16.
Za podanie prawid∏owej nazwy Êlinianki (A – przyuszna, B – podj´zykowa, C – pod˝uchwowa) – 1 pkt
Za wyjaÊnienie roli jednego z podkreÊlonych sk∏adników Êliny – 1 pkt
mucyna – u∏atwia prze∏ykanie, nadajàc k´sowi poÊlizg
amylaza Êlinowa – trawi wielocukry do maltozy
lizozym – rozk∏ada Êciany komórkowe wielu bakterii, chroni organizm przed zaka˝eniami

17.
Za podpisanie wszystkich elementów (A – g∏ówka, B – wstawka, C – witka) – 2 pkt
Za podpisanie dwóch elementów – 1 pkt
Za ka˝dy argument wykazujàcy zwiàzek budowy plemnika z pe∏nionà funkcjà – 1 pkt
Przyk∏ady argumentów:
Akrosom zawiera enzymy hydrolityczne, które pomagajà penetrowaç warstw´ granularnà i b∏on´
komórkowà komórki jajowej bezpoÊrednio przed zap∏odnieniem.
Witka pozwala plemnikowi zbli˝yç si´ do komórki jajowej i prawid∏owo si´ wzgl´dem niej ustawiç.
Liczne mitochondria umo˝liwiajà wytwarzanie energii potrzebnej do poruszania si´ plemnika.
Jàdro komórkowe zawiera haploidalnà liczb´ chromosomów, dzi´ki temu w zygocie b´dzie zawar-
ta ich w∏aÊciwa iloÊç.

18.
Za podanie dwóch, trzech nazw – 1 pkt
a – krtaƒ, b – tchawica, c – oskrzela g∏ówne i p∏atowe
Za prawid∏owe podanie funkcji krtani – 1 pkt
Krtaƒ umo˝liwia wydawanie dêwi´ków.

19.
Za wpisanie w tabeli dwóch awitaminoz – 1 pkt
Prawid∏owe odpowiedzi: A – kurza Êlepota, Êlepota zmierzchowa; C – szkorbut, gnilec; D – krzywica
Za ka˝dy argument na poparcie wyra˝onego stanowiska (niezale˝nie od stanowiska) – 1 pkt
Przyk∏adowe argumenty:
Preparaty witaminowe za˝ywane w nadmiarze mogà doprowadziç do hiperwitaminozy.
Za˝ywanie preparatów witaminowych jest wskazane jedynie, gdy nara˝eni jesteÊmy na niedobory
witamin, na przyk∏ad podczas przewlek∏ej choroby, stosowania diety odchudzajàcej, karmienia
dziecka piersià.
Nie nale˝y za˝ywaç preparatów witaminowych, lecz prawid∏owo si´ od˝ywiaç.

20.
Za wykonanie wykresu – 2 pkt, w tym: za opisanie osi z uwzgl´dnieniem jednostek – 1 pkt, za po-
prawne naniesienie danych – 1 pkt
Za okreÊlenie tendencji zmian – 1 pkt
Odpowiedê:
Spo˝ycie mas∏a spad∏o, zaÊ spo˝ycie t∏uszczów roÊlinnych wzros∏o.
Za przedstawienie jednej prawdopodobnej przyczyny tych zmian – 1 pkt
Przyk∏ad odpowiedzi:
Spo˝ycie mas∏a spad∏o, poniewa˝ wzrós∏ poziom wiedzy na temat zawartoÊci cholesterolu w maÊle
i jego wp∏ywu na choroby serca.
12 kg
t∏uszcze
roÊlinne
10

4 mas∏o

2
lata
0
1950 1960 1970 1975 1980 1985 1990 1994

B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
 ODPOWIEDZI DO ZADA¡ TESTOWYCH. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■

21.
Za prawid∏owe wykonanie diagramu – 1 pkt
Za prawid∏owe opisanie diagramu – 1 pkt
Za prawid∏owe wyjaÊnienie ró˝nicy w iloÊci DNA – 1 pkt
Przyk∏adowe wyjaÊnienie: Komórka wàtrobowa jest komórkà o diploidalnej liczbie chromosomów,
dlatego ma dwukrotnie wi´kszà iloÊç DNA ni˝ plemnik, który ma haploidalnà liczb´ chromosomów.

22.
Za okreÊlenie prawdopodobieƒstwa – 1 pkt
Prawid∏owa odpowiedê: Prawdopodobieƒstwo przyjÊcia na Êwiat córki wynosi 0,5 (50%).
Za sporzàdzenie krzy˝ówki – 3 pkt, w tym: za wypisanie gamet – 1 pkt, za zapisanie szachownicy
Punnetta – 1 pkt, za obliczenie prawdopodobieƒstwa – 1 pkt

P: matka – XX ojciec – XY
Gamety: komórki jajowe – X plemniki – X, Y

p = 0,5 p = 0,5
X Y
P=1 p = 0,5 p = 0,5
X XX XY

p = 1 x 0,5 p = 0,5

23.
Za uporzàdkowanie etapów tworzenia bakterii transgenicznej – 1 pkt
4 – transformacja komórki bakteryjnej, 2 – ∏àczenie fragmentów DNA dawcy i wektora majàcych
lepkie koƒce, 5 – namna˝anie zmienionych bakterii na odpowiednich po˝ywkach, 3 – wnikanie
wektora do komórki bakteryjnej, 1 – ci´cie enzymem restrykcyjnym DNA dawcy i DNA wektora
Za wyjaÊnienie poj´cia lepkich koƒców – 1 pkt
Przyk∏adowa odpowiedê: Lepkie koƒce to jednoniciowe komplementarne w stosunku do siebie od-
cinki DNA, liczàce kilka nukleotydów.

24.
Za prawid∏owo przyporzàdkowane dwie choroby – 1 pkt
Za prawid∏owo przyporzàdkowane trzy choroby – 2 pkt
Odpowiedê: D, A, E
Za podkreÊlenie chorób C, F – 1 pkt

25.
Za dopisanie pasma kodujàcego DNA – 1 pkt
Pasmo kodujàce DNA: ACTGATCTTGAACCCTAG
Za dopisanie sekwencji mRNA – 1 pkt
mRNA: ACUGAUCUUGAACCCUAG

26.
pobranie pobranie
Za uwzgl´dnienie wszystkich etapów klono- komórki jajowej komórki od dawcy
wania pionowego – 2 pkt, w tym:
– za uwzgl´dnienie etapów przygotowania
usuni´cie jàdra reaktywacja
komórki jajowej – 1 pkt,
uÊpionych genów
– za uwzgl´dnienie etapów przygotowania jà-
dra dawcy – 1 pkt wprowadzenie jàdra
dawcy pobranie jàdra

pobudzenie jaja do rozwoju

implantacja jaja matce zast´pczej

B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
 ODPOWIEDZI DO ZADA¡ TESTOWYCH. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■

27.
Za ka˝de wskazane zdanie b∏´dne – 1 pkt
Zdania b∏´dne: b), c)
Za ka˝de prawid∏owe uzasadnienie – 1 pkt
Przyk∏adowe uzasadnienia:
b) W czasie mitozy nie tworzà si´ pary chromosomów homologicznych, nie mo˝e wi´c dochodziç
do zjawiska crossing-over. Chromosomy homologiczne tworzà si´ w czasie mejozy.
c) Pierwsze prawo Mendla to prawo czystoÊci gamet.

28.
Za prawid∏owe wyjaÊnienie, na czym polega przedstawiona mutacja – 1 pkt
Przyk∏adowa odpowiedê: Przedstawiona mutacja chromosomowa polega na utracie fragmentu
chromosomu.
Za wymienienie trzech mutagenów – 2 pkt
Za wymienienie dwóch mutagenów – 1 pkt
Przyk∏adowa odpowiedê: promienie rentgenowskie (X), gamma, ultrafioletowe (UV), wysoka tem-
peratura, kwas azotawy, iperyt, barwniki akrydynowe, benzopiren, amoniak, nadtlenek wodoru,
kolchicyna

29.
Za prawid∏owe opisanie rysunku – 2 pkt
Za dwa prawid∏owe opisy – 1 pkt

niç
bia∏ka chromatynowa
DNA
histonowe

chromatyda

30.
Za podanie nazw dwóch wybranych procesów (1 – transkrypcja, 2 – translacja, 3 – odwrotna trans-
krypcja) – 1 pkt

B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
 ODPOWIEDZI DO ZADA¡ TESTOWYCH. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■

31.
Za ustalenie genotypów grup krwi dziadków – 1 pkt
Genotyp grupy krwi dziadka ze strony matki – IBi
Genotyp grupy krwi dziadka ze strony ojca – IAi
Za ustalenie genotypu grupy krwi matki IBi – 1 pkt
Za ustalenie genotypów grup krwi wnuczàt – 1 pkt
Genotyp grupy krwi wnuczki – IAIB
Genotyp grupy krwi wnuka – IBi

32.
Za wskazanie ka˝dego z dwóch zdaƒ – c), d) – 1 pkt

33.
Za wskazanie nici X – 1 pkt
Za podanie liczby aminokwasów (3) – 1 pkt

34.
Za ustalenie g∏ówek tabeli – 1 pkt
Za uzupe∏nienie tabeli – 1 pkt
Ekspresja genów ∏ysienia u kobiet i u m´˝czyzn:
Za podanie dwóch prawdopodobnych genotypów rodziców – 1 pkt
Przyk∏ady genotypów rodziców:
BB x bb
BB x Bb
Bb x bb
Bb x Bb
Fenotyp
Genotyp
˝eƒski m´ski
BB ∏ysienie ∏ysienie
Bb brak ∏ysienia ∏ysienie
bb brak ∏ysienia brak ∏ysienia

35.
Za przyporzàdkowanie opisom cech kodu – 1 pkt
Za wyjaÊnienie uniwersalnoÊci kodu – 1 pkt
Odpowiedê:
Wszystkie organizmy wykorzystujà jednakowe kodony, które w ró˝nych organizmach okreÊlajà te
same aminokwasy.
1 2 3 4

F D A E

36.
Za ustalenie treÊci trzech wpisów (A – dominujàca autosomalna, B – albinizm,
C – brak jednego z czynników krzepliwoÊci krwi) – 2 pkt
Za ustalenie treÊci dwóch wpisów – 1 pkt

B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
 ODPOWIEDZI DO ZADA¡ TESTOWYCH. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■

37.
Za ka˝dy argument, trafnie uzasadniajàcy twierdzenie – 1 pkt
Przyk∏adowe argumenty:
Biotechnologia narodzi∏a si´, gdy nasi przodkowie zacz´li stosowaç selekcj´ sztucznà uprawianych
roÊlin i hodowanych zwierzàt, kiedy zacz´li wykorzystywaç bakterie i grzyby do produkcji alkoholu,
octu, pieczywa.
Biotechnologia jest nadziejà ludzi XXI wieku. Dzi´ki organizmom modyfikowanym mo˝liwe b´dzie
rozwiàzanie problemu g∏odu, zmniejszenie zanieczyszczenia Êrodowiska.

38.
Za zapisanie genotypów rodziców – 1 pkt
Genotyp matki – CBcb
Genotyp ojca – cbY
Za zapisanie krzy˝ówki w kwadracie Punnetta – 1 pkt
Za obliczenie i podanie prawdopodobieƒstwa wystàpienia daltonizmu u dzieci – 1 pkt
p = 0,5 x 0,5 + 0,5 x 0,5
p = 0,5
Prawdopodobieƒstwo wystàpienia w tej rodzinie potomstwa dotkni´tego daltonizmem wynosi 0,5
(50%).
p = 0,5 p = 0,5
CB Cb
p = 0,5
CBcb cbcb
Cb
p = 0,5
CBY cbY
Y

39.
Za podanie dwóch przyk∏adów wykorzystania ognia przez cz∏owieka wyprostowanego – 2 pkt
Przyk∏ady odpowiedzi:
Pos∏ugiwanie si´ ogniem:
– dawa∏o mo˝liwoÊç skolonizowania terenów o ch∏odniejszym klimacie,
– zapewnia∏o skutecznà obron´ przed drapie˝nikami,
– umo˝liwi∏o pieczenie po˝ywienia, co zwi´kszy∏o jego wartoÊç od˝ywczà.

40.
Za podpisanie wskazanych cz´Êci chromosomu – 2 pkt
Za podpisanie trzech wskazanych cz´Êci chromosomu – 1 pkt
Za wyjaÊnienie, czym sà chromosomy homologiczne – 1 pkt
Przyk∏ad odpowiedzi:
Chromosomy homologiczne sà tej samej wielkoÊci, majà centromer i satelit´ w tej samej pozycji i
niosà allele tych samych genów. Jeden jest ojcowski, a drugi matczyny.
1

A a 3

B B 5

E e 4

g g

B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
 ODPOWIEDZI DO ZADA¡ TESTOWYCH. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■

41.
Za ka˝de prawid∏owe ustalenie przyczyny bàdê skutku – 1 pkt
A – przyczyna: stosowanie katalizatorów w samochodach, tankowanie benzyny bezo∏owiowej
B – skutek: zanikanie porostów krzaczkowatych, obumieranie drzew iglastych, kwaÊne deszcze
C – przyczyna: zasypywanie oczek wodnych, melioracja, stosowanie pestycydów

42.
Za wskazanie piramidy A – 1 pkt
Za prawid∏owe uzasadnienie wyboru – 1 pkt
Przyk∏adowa odpowiedê: Piramida ma szerokà podstaw´. To oznacza, ˝e w populacji jest du˝o
osobników m∏odych, które w kolejnych latach przystàpià do rozrodu i liczebnoÊç populacji b´dzie
wzrasta∏a.

43.
Za prawid∏owe zapisanie ∏aƒcucha spasania – 2 pkt, w tym: za umieszczenie na pierwszym pozio-
mie producenta – 1 pkt, za prawid∏owà orientacj´ strza∏ek – 1 pkt
Przyk∏ady ∏aƒcuchów pokarmowych:
a) nasiona traw → mysz → lis
b) maliny → lis
c) liÊcie → gàsienica → jaszczurka zwinka → lis
Za okreÊlenie poziomu troficznego lisa w przedstawionym ∏aƒcuchu pokarmowym – 1 pkt
Poziom troficzny lisa w poszczególnych przyk∏adowych ∏aƒcuchach:
a) konsument drugiego rz´du, b) konsument pierwszego rz´du, c) konsument trzeciego rz´du
Za wyjaÊnienie z uwzgl´dnieniem mono- i polifagizmu – 2 pkt
Przyk∏adowe odpowiedzi: Wi´kszoÊç organizmów zjada bardzo ró˝ne pokarmy, czyli jest polifaga-
mi. Monofagi ˝ywiàce si´ jednym rodzajem pokarmu sà nieliczne. Dlatego w naturalnych bioceno-
zach rzadko wyst´pujà pojedyncze ∏aƒcuchy troficzne – 2 pkt
W naturalnych biocenozach pojedyncze ∏aƒcuchy pokarmowe zdarzajà si´ rzadko, gdy˝ organizmy
cz´sto zjadajà ró˝ne rodzaje pokarmów – 1 pkt

44.
Za trzy prawid∏owo dobrane nazwy – 2 pkt
Za dwie prawid∏owo dobrane nazwy – 1 pkt
Odpowiedê: b), d), a)

45.
Za podanie dwóch innych form ochrony przyrody – 1 pkt
Formy ochrony przyrody:
rezerwaty przyrody, pomniki przyrody, ochrona gatunkowa, rezerwaty biosfery, strefy ochronne
(otuliny), obszary chronionego krajobrazu, parki krajobrazowe, stanowiska dokumentacyjne przy-
rody nieo˝ywionej, zespo∏y przyrodniczo-krajobrazowe, u˝ytki ekologiczne
Za ka˝dy podany argument – 1 pkt
Przyk∏ady argumentów:
Parki narodowe chronià ca∏oÊç systemów przyrodniczych danego terenu.
Na terenie parków narodowych dzia∏ajà pracownie naukowe i muzea.

46.
Za podanie optimum termicznego 29–31°C (+ –1°) – 1 pkt
Za wyjaÊnienie, dlaczego ˝ó∏wia zaliczamy do stenobiontów – 1 pkt
Przyk∏adowe wyjaÊnienie:
˚ó∏wia s∏oniowego zaliczamy do stenobiontów, poniewa˝ ma wàski zakres tolerancji cieplnej.

B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
 ODPOWIEDZI DO ZADA¡ TESTOWYCH. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■

47.
Za podkreÊlenie ka˝dego z dwóch stwierdzeƒ – 1 pkt
Odpowiedê: a), c)

48.
Za podanie jednej z dwóch nazw typu zale˝noÊci – mutualizm, symbioza – 1 pkt
Za wykonanie schematu – 1 pkt

49.
Za ka˝dy podany przyk∏ad – 1 pkt
Przyk∏adowe odpowiedzi: u˝ywanie aerozoli z freonem, który niszczy ozon, u˝ywanie freonów w
urzàdzeniach ch∏odniczych, spalanie paliw prowadzàce do powstawania tlenków azotu, u˝ywanie
nawozów sztucznych azotowych
Za podanie jednego argumentu opisujàcego wp∏yw nadmiernego promieniowania UV na organizm
– 1 pkt
Przyk∏ady argumentów: Warstwa ozonowa chroni powierzchni´ Ziemi przed promieniowaniem ul-
trafioletowym, którego nadmiar wywo∏uje: raka skóry, katarakt´, zak∏óca dzia∏anie systemu immu-
nologicznego (zmniejsza odpornoÊç na choroby zakaêne), zmniejsza skutecznoÊç szczepionek,
niszczy fito- i zooplankton, powodujàc zak∏ócenia w funkcjonowaniu sieci pokarmowych.

50.
Za wskazanie b∏´dnych odpowiedzi c) i e) – 1 pkt
Za uzasadnienie wyboru ka˝dego b∏´dnego stwierdzenia – 1 pkt
Odpowiedzi: c) Opór Êrodowiska w miar´ wzrostu liczebnoÊci populacji roÊnie.
e) Dla organizmów ˝yjàcych w ∏awicach charakterystyczne jest rozmieszczenie skupiskowe.

51.
Za uporzàdkowanie etapów sukcesji – 1 pkt
7 – podmok∏y las, 2 – poszerzanie si´ pasa roÊlinnoÊci przybrze˝nej, 5 – przekszta∏cenie si´ jeziora
w torfowisko, 6 – zarastanie powierzchni trawami, turzycami, krzewami i drzewami, 3 – zmniejsza-
nie si´ powierzchni lustra wody, 4 – przekszta∏cenie si´ jeziora w bagno, 1 – odk∏adanie si´ na dnie
jeziora coraz grubszych warstw osadów
Za podanie nazwy ostatecznego trwa∏ego stadium sukcesji – klimaks – 1 pkt
Za wyjaÊnienie, na czym polega sukcesja pierwotna i za podanie jej przyk∏adu – 1 pkt
Przyk∏ad wyjaÊnienia: Sukcesja pierwotna zachodzi na terenach, które nigdy dotàd nie by∏y zasie-
dlone przez biocenoz´, na przyk∏ad zbocza wulkanów, osuwiska górskie, wydmy nadmorskie.

52.
Za dobranie odpowiednich poj´ç do definicji – 1 pkt
Prawid∏owa kolejnoÊç: B, C, A
Za uzupe∏nienie wybranej definicji przyk∏adem – 1 pkt
Synantrop – szczur, mysz, bocian, wróbel, jaskó∏ka, karaluch
Hibernacja – p∏azy, gady, nietoperze, borsuki, chomiki, niedêwiedzie, je˝e
Introdukcja – sprowadzenie królików do Australii, kóz na Wysp´ Âwi´tej Heleny

53.
Za ka˝dy podany przyk∏ad uwzgl´dniajàcy spalanie paliw kopalnych i uwalnianie do atmosfery tlen-
ków siarki i azotu – 1 pkt
Przyk∏adowe odpowiedzi:
– spalanie w elektrociep∏owniach w´gla z du˝à iloÊcià siarki,
– nap´dzanie samochodów benzynà, których spaliny zawierajà tlenki siarki i azotu,
– spalanie w´gla w gospodarstwach domowych
Za podanie jednego argumentu – 1 pkt
Za uwzgl´dnienie wp∏ywu kwaÊnych deszczy na ig∏y bàdê koron´ drzewa i powiàzanie z kondycjà
drzewa oraz za uwzgl´dnienie zwiàzku zakwaszenia gleby z zanikaniem grzybów symbiotycznych i
powiàzanie z kondycjà drzewa – 1 pkt

B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
 ODPOWIEDZI DO ZADA¡ TESTOWYCH. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■

Przyk∏ady argumentów: Wi´kszoÊç drzew iglastych nie zrzuca igie∏ na zim´, dlatego gdy zostanà
uszkodzone lub przedwczeÊnie odpadnà, nie odnowià si´ na wiosn´, korona drzewa staje si´ rzad-
ka, drzewo g∏oduje, jest podatniejsze na szkodniki. Gleby, na których wyst´pujà drzewa iglaste, sà
z natury kwaÊne, ubogie w substancje od˝ywcze i majà niewielkie mo˝liwoÊci zoboj´tniania kwa-
Ênych opadów, co powoduje niszczenie mufki mikoryzowej (grzybów symbiotycznych) i wp∏ywa na
spadek kondycji drzewa.

54.
Za wskazanie skutku – konkurencja – 1 pkt
Za wyjaÊnienie (W jednym siedlisku mogà wyst´powaç ró˝ne populacje, gdy ich nisze si´ nie po-
krywajà lub gdy ˝adna z konkurujàcych populacji nie zdobywa wyraênej przewagi) – 2 pkt

55.
Za wskazanie odpadów organicznych – 1 pkt
Za wskazanie i opisanie dwóch sposobów zmniejszania iloÊci Êmieci w gospodarstwach domowych
– 2 pkt
Przyk∏adowe odpowiedzi:
– segregowanie Êmieci do odpowiednich pojemników (je˝eli pojemników nie ma
w okolicy, w której mieszkamy, nale˝y zwróciç si´ do odpowiednich instytucji o ich postawienie)
– wybieranie przy zakupach rzeczy trwa∏ych, wielokrotnego u˝ytku (np. napoi w butelkach wy-
miennych)
– kompostowanie Êmieci organicznych we w∏asnym zakresie (mieszkaƒcy wsi, osiedli domów jed-
norodzinnych)

56.
Za po∏àczenie definicji z poj´ciami – 1 pkt
1 2 3

B E A (C)

57.
Za podanie celu obserwacji – 1 pkt
Przyk∏ady odpowiedzi:
Celem obserwacji by∏o oszacowanie st´˝enia dwutlenku siarki w ró˝nych punktach miasta na pod-
stawie wyst´powania okreÊlonych gatunków porostów.
Celem obserwacji by∏o wyznaczenie w mieÊcie stref o najmniejszym (najwi´kszym) zanieczyszcze-
niu powietrza dwutlenkiem siarki.
Celem obserwacji by∏o okreÊlenie za pomocà skali porostowej stopnia zanieczyszczenia powietrza
w ro˝nych strefach miasta.
Za propozycj´ prezentacji wyników obserwacji – 1 pkt
Propozycje prezentacji wyników: przygotowanie wystawy, opublikowanie artyku∏u informacyjnego
w gazetce szkolnej

58.
Za okreÊlenie poziomów troficznych – 1 pkt
a) konsument pierwszego rz´du
b) konsument drugiego rz´du
c) producent
Za wyjaÊnienie – 1 pkt
Przyk∏adowa odpowiedê:
W naturalnych biocenozach wyst´pujà sieci pokarmowe, nie zaÊ ∏aƒcuchy pokarmowe, poniewa˝
w przyrodzie rzadko wyst´pujà monofagi.
Sieci zapewniajà wi´kszà stabilnoÊç biocenoz.

B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y
 ODPOWIEDZI DO ZADA¡ TESTOWYCH. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■

59.
Za wskazanie dwóch b∏´dnych stwierdzeƒ – a), e) – 1 pkt
Za uzasadnienie b∏´dnych stwierdzeƒ – 1 pkt
Uzasadnienie:
a) Melioracja polega na regulacji stosunków wodnych, nie zaÊ jedynie na nawadnianiu terenów.
e) Introdukcja polega na Êwiadomym wprowadzeniu gatunku nowego dla danej biocenozy.
Za wskazanie zabiegów negatywnie wp∏ywajàcych na Êrodowisko przyrodnicze – a), e) – 1 pkt

60.
Za wykonanie wykresu liniowego – 2 pkt, w tym za oznaczenie osi (X – lata,
Y – emisja CO2 w % w stosunku do 1988) – 1 pkt, za naniesienie danych i wykreÊlenie krzywej – 1 pkt
Za okreÊlenie tendencji zmian – 1 pkt
Odpowiedê:
Emisja CO2 w stosunku do emisji w 1988 roku spada.
Za wskazanie jednej przyczyny zmian emisji CO2 – 1 pkt
Przyk∏adowa odpowiedê:
Do przyczyn spadku emisji CO2 nale˝à: restrukturyzacja gospodarki, zaostrzenie polityki ekologicz-
nej, regresja gospodarcza.
emisja CO2 (%)
100

80

60

40

20

0
1988 1990 1991 1992 1993 1994 1995 lata

B i o l o g i a . Po z i o m p o d s t a w o w y