kwasy nukleinowe

Kwasami nukleinowymi są cząsteczki DNA i RNA. Pełna nazwa DNA brzmi kwas
deoksyrybonukleinowy, a RNA kwas rbonukleinowy. kwas deoksyrybonukleinowy jest nośnikiem
informacji genetycznej znajduje się w jądrze komórkowym w mitochondriach i w chloropalastach
u roślin kwas rybonukleinowy bierze udział w syntezie białka i regulacji transkrypcji dna jest
polimerem zbudowanym z dwóch łańcuchów utworzonych z deoksyrybo nukleotydów DNA
zbudowane jest z deoksyrybo nukleotydów. deoksyrybonukleotydy nazywane ogólnie
nukleotydami zbudowane są z cząsteczki pięciowęglowego cukru deoksyrybozy który tworzy
wiązanie n glikozydowe z zasadą purynową lub pirymidynową do zasad pirymidynowych należą
cytozyna i tymina a do purynowych adenina i guanina wzory tych zasad przedstawione są u góry
slajdu grupa hydroksylowa znajdująca się przy piątym atomie węgla teoksyrybozy połączona jest
wiązaniem estrowym z resztą kwasu fosforowego która może tworzyć wiązanie z kolejną resztą
kwasu fosforowego w nukleotydzie mogą znajdować się maksymalnie trzy reszty kwasu
fosforowego a minimalnie jedna jeżeli grupa hydroksylowa deoksyrybozy nie jest związana z
resztą kwasu fosforowego a cząsteczka cukru połączona jest z jedną z zasad purynowych bądź
pirymidynowych to taki związek chemiczny jest nuklozydem nukleotydy w łańcuchu
polinukleotydowym dna są ze sobą połączone za pomocą wiązań pięć prim trzy prim
fosfiestrowych tak jak to przedstawiono na rysunku numeracja pięć prim oznacza że reszta
kwasu fosforowego przy piątym atomie węgla deoksyrybonukleotydu tworzy wiązanie estrowe
z grupą hydroksylową znajdującą się przy trzecim atomie węgla sąsiedniego
deoksyrybonukleotydu tak jak to zaznaczono w czerwonym kółku położenie trzy prim odnosi
się do grupy hydroksylowej związanej z trzecim atomem węgla cząsteczki deoksyrybozy która
tworzy wiązanie z resztą kwasu fosforowego w pojedynczym łańcuchu polinukleotydowym dna
na końcu pięć prim znajduje się niezwiązana reszta kwasu fosforowego przy piątym atomie
węgla deoksyrybonukleotydu a na końcu trzy prim jest wolna grupa hydroksylowa znajdująca
się przy trzecim atomie węgla ostatniego deoksybonukleotydu dna jest dwuniciowy co oznacza
że zbudowany jest z dwóch łańcuchów polinukleotydowych które są ze sobą połączone za pomocą
wielu wiązań wodorowych utworzonych między zasadami purynowymi i pirymidynowymi
należącymi do sąsiednich łańcuchów parowanie zasad odbywa się zgodnie z regułą
komplementarności to znaczy że wiązania wodorowe mogą utworzyć się tylko między guaniną i
cytozyną oraz adeniną i tyminą tak jak to zostało zademonstrowane na slajdzie z lewej strony. inna
kombinacja parowania zasad nie jest możliwa ze względów przestrzennych co pokazano na
przykładzie adeniny i cytozyny Na slajdzie zaprezentowany jest ogólny schemat budowy
cząsteczki DNA. rysunki z lewej i prawej strony przedstawiają konformacje czyli ułożenie
przestrzenne dwuniczowej helisy kwasu de oxy rybonukleinowego ze względu na skręcenie helisy
obie nici dna nie są dokładnie naprzeciwległe i w związku z tym wyróżnia się dwie brózdy zwane te
szwkami dużą i małą które różnią się między sobą szerokością dna ma bardzo regularną budowę
najczęściej występująca konformacja b jest prawoskrętna reszty fosforanowo cukrowe stanowią
szkielet łańcuchów natomiast zasady tworzące wiązania wodorowe są skierowane do wnętrza
helisy łańcuchy polinukleotydowe biegną antyrównolegle co oznacza że przy końcu pięć prim i
jednego łańcucha znajduje się zawsze koniec trzy prim łańcucha sąsiedniego Na jeden obrót helisy
o trzysta sześćdziesiąt stopni przypada dziesięć par zasad odległość między sąsiednimi zasadami
wynosi zero trzydzieści cztery nanometra tak więc pełen skręt wokół osi biegnącej przez środek
cząsteczki wynosi trzy przecinek cztery nanometra. rena kwasrybonukleinowy jest polimerem
zbudowanym z jednostek rybonukleotydowych z reguły składa się od kilkuset do kilku tysięcy
nukleotydów a więc jest o wiele krótszy od dena zbudowany jest z pojedynczego łańcucha
polirybonukleotydowego o różnych konformacjach nukleotydy wchodzące w skład rna
zbudowane są z pięciowęglowego cukru rybozy który wiązaniem n glikozydowym połączony
jest z zasadą purynową bądź pirymidynową natomiast grupa hydroksylowa znajdująca się przy
piątym atomie węgla rybozy tworzy wiązanie estrowe z resztą kwasu fosforowego do zasad
pirymidynowych wchodzących w skład rybonukleotydów należą cytozyna i uracyl apurynowych
adenina i guanina wzory wymienionych związków znajdują się na slajdzie podobnie jak w
pojedynczym łańcuchu dna rybonukleotydy w łańcuchu polinukleotydowym rna są ze sobą
połączone za pomocą wiązań pięć prim i trzy prim fosfiestrowych w cząsteczce rna również
wyróżnia się koniec pięć prim związany z obecnością wolnej reszty kwasu fosforowego w pozycji
piątej pierścienia rybozy rybonukleotydu oraz koniec trzy prim odnoszący się do niezwiązanej
grupy hydroksylowej przy trzecim atomie węgla pierścienia cukrowego rybonukleotydu. ogólny
schemat budowy cząsteczki rna jak również skrócony zapis kolejności rybonukleotydów
przedstawiony jest na slajdzie ze względu na pełnione funkcje w cytoplazmie i jądrze
komórkowym wyróżnia się kilka rodzajów rena wśród nich znajduje się nazywany informacyjnym
lub matrycowym RNA jest on syntetyzowany w jądrze komórkowym w procesie transkrypcji i
stanowi kopię sekwencji nukleotydów DNA. Tna nazywany transportującym inaczej
transferowym RNA transportuje aminokwasy do rybosomów podczas syntezy białka. trna ma
charakterystyczną budowę przypominającą liść koniczyny RRna nazywany rybosomalnym Rna
występuje w rybosomach organellach w których zachodzi synteza białek jest niezbędny do
uformowania właściwej struktury rybosomu uczestniczy w wiązaniu mena do rybosomów i w
całym procesie translacji podsumowując dotychczasowe wiadomości na temat kwasów
nukleinowych warto zwrócić uwagę na różnice w budowie dna i rna ma budowę dwuniciowej
helisy podczas gdy rena składa się z pojedynczego łańcucha polinukleotydowego łańcuch rena jest
dużo krótszy, ponieważ składa się z tysięcy zasad i może mieć różne konformacje podczas gdy
podwójna helis de charakteryzuje się bardzo regularną budową na całej długości na którą składają
się miliardy par zasad nukleotydy dna zbudowane są z deoksyrybozy podczas gdy w Rena cukrem
jest ryboza W DNA jedną z zasad pirymidynowych jest tymina, a w RNA zamiast tyminy występuje
urac. u organizmów prokariotycznych takich jak jednokomórkowe mikroorganizmy
nieposiadające jądra komórkowego kompleks dna i białka tworzy rodzaj splątanego kłębka
występującego w pewnym obszarze cytoplazmy u eukariontów czyli organizmów posiadających
jądro komórkowe dna tworzy kompleks z białkami i wykazuje wysoki stopień organizacji w jądrze
komórkowym podwójna helisa dna tworzy kompleks z białkiem histonowym bogatym w lizynę
który nazywa się chromatyną chromatyna wykazuje regularną budowę a powtarzająca się
jednostka strukturalna chromatyny nazywana jest nukleosomem nukleosom zbudowany jest z
rdzenia białkowego składającego się z ośmiu podjednostek histonowych które tworzą ściśle
przylegający do siebie oktamer na który nawinięte jest dna o długości stu czterdziestu siedmiu par
zasad każda cząsteczka nukleosomu jest połączona dna łącznikowym składającym się z około
pięćdziesięciu par zasad co pokazano na rysunku. przyjmując jako kryterium sposób upakowania
nukleosomów wyróżnia się dwa rodzaje chromatyny heterochromatynę która charakteryzuje się
bardzo ścisłym upakowaniem ponieważ w tym obszarze nie zawiera genów albo znajdują się w
niej geny nieaktywne transkrypcyjnie oraz euchromatynę która stanowi formę luźno
upakowanej chromatyny ponieważ zawiera geny aktywne transkrypcyjnie w danej komórce.
długość dna znajdującego się w jątrze komórkowym wynosi około dwóch metrów i ścisłe
upakowanie pozwala zmieścić cały materiał genetyczny i stanowi dodatkowe zabezpieczenie w
procesie replikacji i transkrypcji chromatyna w opisanej wcześniej formie występuje w jądrze
komórkowym gdy komórka nie ulega podziałowi przed podziałem komórkowym chromatyna
tworzy formę bardziej skondensowaną zwija się bardzo ciasno i tworzy solenoid solenoid z kolei
przechodzi do formy bardziej upakowanej tworząc supers solenoid z którego zbudowana jest
pętla solenoidu zwana również domeną z domen zbudowana jest chromatyda a z dwóch
siostrzanych chromatyd powstaje chromosum podczas metafazy w trakcie podziału
komórkowego Zmiany struktury chromatyny są wprowadzane w ściśle uporządkowany sposób i
stanowią istotny element regulacji procesów przebiegających w wiądrze komórkowym, takich jak
replikacja, transkrypcja, rekombinacja czy naprawa DNA. na slajdzie przedstawione są etapy
mitozy na których widać jak zmienia się sposób upakowania materiału genetycznego w jądrze
komórkowym podczas interfazy czyli okresu jaki zachodzi między podziałami komórki
chromatyna znajduje się w jądrze komórkowym w formie luźno upakowanej w profazie widoczna
jest wyraźnie skondensowana postać chromatyny a w prometafazie i metafazie chromosomy
zbudowane są z dwóch chromatyn liczba chromosomów utworzonych z chromatyny jest stała dla
danego gatunku ale może znacznie się różnić między poszczególnymi gatunkami co zostało
pokazane w tabeli na slajdzie kompletny zestaw chromosomów komórki somatycznej danego
organizmu uszeregowany według ich wielkości oraz z podziałem na autosomy i chromosomy płci
tworzy kariotyp kariotyp jest cechą charakterystyczną dla osobników tego samego gatunku
Badanie kariotypu, inaczej badanie cytogenetyczne polega na określeniu liczby jak i struktury
chromosomów w celu sprawdzenia prawidłowości co do liczby i budowy chromosomów materiał
do badań pochodzi z płynu owodniowego w przypadku badań prenatalnych oraz leukocytów krwi
obwodowej u osób dorosłych. wskazaniem do badania kariotypu jest występowanie niepłodności
poronień oraz urodzenie dziecka zwanami genetycznymi związanymi z zaburzeniami
chromosomalnymi badania cytogenetyczne są jedną z metod diagnostyki prenatalnej pozwalającej
ustalić wystąpienie wad genetycznych związanych z zaburzeniami chromosomalnymi u
nienarodzonego dziecka W jęrach komórek somatycznych człowieka znajduje się czterdzieści
sześć chromosomów na które składają się dwadzieścia dwie pary chromosomów homologicznych
autosomów i jedna para chromosomów płci oznaczanych jako X lub Y chromosomy homologiczne
to chromosomy, które zawierają te same geny ale mają różne allele czyli różne wersje tego samego
genu. komórki diploidalne człowieka posiadają pary chromosomów homologicznych, ponieważ
jeden chromosom z każdej pary został odziedziczony od matki a jeden od ojca kiedy doszło do
połączenia haploidalnej komórki jajowej z haploidalnym plemnikiem w procesie zapłodnienia i
utworzenia diploidalnej zygoty. w dalszej części wykładu omawiane będą zagadnienia wymagające
znajomości pewnych pojęć których znaczenie na początek należałoby wyjaśnić genotyp jest to
całość informacji genetycznej zawartej w chromosomach organizmu czyli zbiór wszystkich jego
genów genom jest to materiał genetyczny zawarty w podstawowym haploidalnym zespole
chromosomów i w DNA mitochondrium organizmy diploidalne takie jak organizm człowieka
posiadają dwa genomy i tylko ich haploidalne komórki rozrodcze zawierają po jednym genomie
fenotyp stanowi zespół cech morfologicznych anatomicznych i fizjologicznych wykształconych
podczas rozwoju osobniczego fenotyp zależy od genotypu kariotyp natomiast jest to kompletny
zestaw chromosomów osobnika danego gatunku gen jest jednostką informacji która odpowiada
określonemu segmentowi dna kodującemu aminokwasową sekwencję polipeptydu lub białka
każdy gen zajmuje określone stałe miejsce zwane lokus w chromosomie na slajdzie przedstawiony
jest ludzki genom paski zaznaczone na poszczególnych chromosomach reprezentują geny które są
odcinkami chromosomów. mapowanie genomu jest to sporządzanie map przedstawiających
położenie poszczególnych genów w chromosomie wyróżnia się tak zwane mapy genetyczne
określające odległości pomiędzy charakterystycznymi sekwencjami zwanymi markerami oraz
mapy fizyczne przedstawiające rzeczywistą pozycję poszczególnych genów i informacje zawarte w
mapach fizycznych i genetycznych uzupełniają się nawzajem i stanowią podstawę dalszych badań
nad organizacją i budową chromosomów. projekt poznania ludzkiego genomu był programem
naukowym prowadzonym od roku tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego do dwa tysiące
trzeciego w stanach zjednoczonych jego celem było poznanie sekwencji wszystkich liczących
około trzy miliardy komplementarnych par zasad tworzących ludzki genom częścią tego projektu
było również sekwencjonowanie czyli poznanie sekwencji komplementarnych par zasad
genomów organizmów pełniących rolę organizmów modelowych takich jak bakterie escherichia
coli pewne gatunki drożdży nicieni i muszki owocowej te badania miały być pomocne w rozwoju
technologii oraz interpretacji wyników sekwencjonowania genomu ludzkiego sekwencjonowanie
ludzkiego genomu umożliwiło zidentyfikowanie genów kodujących białka których liczbę
określono na około dwadzieścia sześć tysięcy co stanowi zaledwie dwa procent w stosunku do
ogólnej liczby komplementarnych par zasad budujących cząsteczkę dna pozostała niekodująca
część genomu stanowi między innymi sekwencje regulatorowe repetytywne czy tak zwane
elementy ruchome jak transpozony i retrotranspozony do czego można wykorzystać znajomość
genomu i mapowania genus w jaki sposób informacje dotyczące sekwencjonowania i mapowania
genów mogą być użyteczne? analiza genomu może być pomocna w diagnozowaniu chorób i
wyborze właściwej terapii zwłaszcza w przypadku pacjentów względem których istnieje
podejrzenie występowania rzadkiej choroby genetycznej lub nowotworowej poza tym osiągnięcia
w zakresie biologii molekularnej mogą mieć zastosowanie w biotechnologii

główne procesy zachodzące z udziałem kwasów nukleinowych to replikacja dna transkrypcja i

translacja transkrypcja i translacja czyli proces odczytywania informacji genetycznej i
wykorzystania jej do syntezy białka nazywany jest ekspresją genów. replikacja DNA. replikacja
dna jest procesem poprzedzającym podział komórkowy podczas którego z jednej dwuniciowej
macierzystej cząsteczki dna powstają dwie potomne cząsteczki kwasu deoksy rybonukleinowego
każda potomna cząsteczka dna posiada jedną nić pochodzącą od dna macierzystego i nić
syntetyzowaną od nowa zgodnie z zasadą komplementarności zasad dlatego proces replikacji dna
nazywany jest semikonserwatywnym na rysunku przedstawiony jest cykl biologiczny komórki
podczas którego komórka dojrzewa a następnie pełni swoje funkcje życiowe i biologiczne ta faza
życia komórki określana jest jako g jeden po osiągnięciu odpowiedniego wieku komórka
somatyczna przygotowuje się do podziału mitotycznego i w tym celu najpierw zachodzi replikacja
podczas której następuje podwojenie materiału genetycznego w tak zwanej fazie s po fazie s komórka
przechodzi do fazy g dwa podczas której uruchamiane są mechanizmy przygotowujące komórkę do
podziału kiedy komórka znajduje się w fazie m dochodzi do podziału komórki macierzystej na dwie
komórki potomne replikacja rozpoczyna się w wielu odcinkach na całej długości dna każdego
chromosomu podwojenie materiału genetycznego zawartego w jądrze komórki somatycznej człowieka
trwa zwykle około ośmiu godzin etapy replikacji można podzielić na inicjacje czyli zapoczątkowanie które
zachodzi w obrębie dobrze zdefiniowanych sekwencji nukleotydowych dna elongacje, czyli wydłużanie
jest to proces syntezy potomnej nici DNA do nici macierzystej zachodzącej z udziałem enzymów oraz
terminację, która oznacza zakończenie replikacji. w procesie replikacji kluczową rolę odgrywają takie
enzymy jak topoizomeraza jeden i dwa która uczestniczy we wszystkich procesach związanych z
rozplataniem komplementarnych nici dna helikaza która rozdziela pary zasad w podwójnej cząsteczce
dna dzięki czemu dochodzi do rozplatania podwójnej helisy i umożliwienia działania polimerazy
polimeraza dna katalizuje dobudowanie kolejnych nukleotydów do nowej syntetyzowanej dna oraz
ligaza która z udziałem atp łączy fragmenty opóźnionej tak zwane fragmenty okazaki podczas replikacji
dna następuje rozdzielenie dwóch komplementarnych nici polinukleotydowych podwójnej helisy miejsce
rozdzielenia nici nazywa się widełkami replikacyjnymi nowe nici są syntetyzowane zawsze w kierunku od
końca pięć prim do trzy prim jak to pokazano na rysunku nowa nić dna syntetyzowana na zasadzie
komplementarności zasad względem nici macierzystej od jej końca trzy prim jest syntetyzowana
w sposób ciągły i nazywana jest nicią wiedącą synteza nieciotnej oznaczonej na rysunku
niebieskim kolorem względem nie macierzystej której koniec stanowi pięć prim rozpoczyna się w
środku widełek replikacyjnych i odbywa się w formie krótkich fragmentów nazywanych
fragmentami okazaki fragmenty te ulegają połączeniu z udziałem enzymuli gazy syntetyzowana w
ten sposób nić potomna nazywana jest nicią opóźnioną transkrypcja transkrypcja jest to
przepisywanie informacji genetycznej zawartej w dna na Rena proces ten zachodzi w jądrze
komórkowym syntetyzowana cząsteczka RNA posiada sekwencje zasad, które są
komplementarne do zasad w matrycy DNA. MRNA kieruje syntezą białka, którego sekwencja
aminokwasów zależy od sekwencji zasad w DNA. Synteza RNA odbywa się na jednej z dwóch nici
DNA nazywanej matrycową. Łańcuch RNA jest syntetyzowany względem nici matrycowej zgodnie
z zasadą komplementarności zasad. z tą różnicą że zamiast ty miny w arena występuje uracyl
Druga niematrycowa nić DNA nazywa się kodującą i ma identyczną sekwencję nukleotydową, jaka
powstaje w nowos syntetyzowanym łańcuchu RNA. synteza rena odbywa się zawsze od końca
pięć prim w kierunku końca trzy prim łańcucha kwasu rybonukleinowego w procesie transkrypcji
wyróżnia się trzy główne etapy inicjacje czyli rozpoczęcie syntezy RNA elongacje podczas której
dochodzi do wydłużania łańcucha kwasu rybonukleinowego i terminację czyli zakończenie
syntezy RNA. W etapie inicjującym syntezę RNA enzym nazywany polimerazą RNA przyłącza się
do odpowiedniego miejsca w cząsteczce DNA zwanego promotorem od tego miejsca rozpoczyna
się przyłączanie kolejnych rybonukleotydów komplementarnych do zasad znajdujących się w
łańcuchu matrycowym DNA. polimeraza Rena przesuwa się wzdłuż odcinka DNA podlegającemu
transkrypcji i w tym czasie następuje dobudowanie kolejnych nukleotydów i wydłużanie łańcucha
Rena. kiedy polimeraza RNA dojdzie do odcinka DNA nazywanego terminatorem? rozpoczyna się
etap terminacji i synteza erna zostaje zakończona transkrypcji podlega odcinek DNA od
promotora do terminatora odcinek ten nazywany jest jednostką transkrypcji. w procesie
transkrypcji powstaje tak zwany pierwotny transkrypt inaczej preem który w jandrze
komórkowym ulega wieloetapowym zmianom posttranskrypcyjnym określanym jako dojrzewanie
podczas dojrzewania pierwotnego transkryptu z cząsteczki premrna zostają usunięte nieodujące
sekwencje nukleotydowe nazywane intronami pozostają jedynie sekwencje kodujące tak zwane
egzony które ulegają sklejeniu tworząc łańcug dojrzałego mna proces wycinania intronów i
sklejania egzonów nazywany jest splejsingiem cząsteczka dojrzałego mna jako nośnik informacji
genetycznej służącej bezpośrednio do syntezy białka opuszcza jądro komórkowe i przemieszcza
się w cytoplaźmie do rybosomów gdzie uczestniczy w procesie translacji. obróbka pierwotnych
transkryptów może służyć do regulacji ekspresji informacji genetycznej obecność intronów
umożliwia bowiem wykorzystywanie alternatywnych miejsc składania genów oraz usuwania i
duplikacji ekzonów przyczyniając się do powiększenia zasobów informacji genetycznej ekspresja
genów to sposób w jaki informacja genetyczna zakodowana w cząsteczce dna w postaci sekwencji
zasad zostaje odkodowana i wykorzystana do syntezy białka. proces ten polega na syntezie
komplementarnej cząsteczki mrna do sekwencji zasady wic matrycowej dna w której sekwencja
nukleotydów decyduje o strukturze pierwszorzędowej białka następnie dochodzi do syntezy
białka o właściwej sekwencji aminokwasów zakonowanej w DNA i przepisanej na mna
aminokwasy są kodowane przez tryplety zasad zwane kodonami których jest sześćdziesiąt cztery
Kod genetyczny jest to reguła według której informacja genetyczna zawarta w sekwencji
nukleotydów w DNA lub RNA ulega przetłumaczeniu na kolejność aminokwasów w białkach w
tabeli zamieszczone są tryplety zasad, które kodują aminokwasy biogenne budujące białka. Kod
genetyczny charakteryzuje się pewnymi cechami. przede wszystkim ma charakter uniwersalny co
oznacza że takie same kodony kodują identyczne aminokwasy we wszystkich organizmach
żywych jest trójkowy ponieważ tryplet zasad koduje jeden aminokwas kod genetyczny jest
jednoznaczny, ponieważ każdemu kodonowi odpowiada jeden aminokwas jest zdegenerowany,
ponieważ z wyjątkiem metioniny i tryptofanu jeden aminokwas może być kodowany przez kilka
kodonów degeneracja kodu genetycznego ma zapobiegać mutacjom i tym samym syntezie białka
o nieprawidłowej sekwencji aminokwasów jest nie zachodzący inaczej bezprzecinkowy ponieważ
trzy zasady kodują jeden aminokwas a następny kodon zaczyna się dopiero od czwartej zasady nie
wcześniej i nie później kod genetyczny jest kolinearny ponieważ liniowemu ułożeniu kodonów
odpowiada liniowy układ aminokwasów w strukturze pierwszorzędowej białka. o uniwersalności
kodu genetycznego i mechanizmów biorących udział w przetwarzaniu informacji genetycznej
zawartej w DNA świadczy podobieństwo sekwencji nukleotydowej organizmów żywych. i tak
dowiedziano że dna człowieka i banana wykazuje identyczność w pięćdziesięciu procentach
podobnie rzecz się ma porównując sekwencje nukleotydowe w dna innych organizmów żywych z
dna człowieka co pokazano na slajdzie Translacja. Translacja jest procesem tłumaczenia informacji
zawartej w kwasach nukleinowych DNA i MRNA na język aminokwasów budujących cząsteczkę
peptydu lub białka. literami tworzącymi zakodowaną informację są cztery zasady azotowe
adenina, cytozyna, guanina, tymina w dena bądź uracyl w erna. każda trójka nukleotydów tak
zwany kodon wyznacza ściśle określony aminokwas zapis sekwencji nukleotydów znajdujący się w
mrna zostaje odczytany w rybosomach i przetłumaczony na odpowiednią sekwencję
aminokwasów podczas translacji zachodzi synteza łańcucha polipeptydowego białka w
rybosomach w tym procesie biorą udział trzy rodzaje erna transportujący TRNA który przenosi do
rybosomów aminokwasy mające zająć odpowiednie miejsce w strukturze pierwszorzędowej
łańcucha polipeptydowego informacyjny MRNA, który stanowi informację genetyczną o
kolejności przyłączania aminokwasów w syntetyzowanym łańcuchu peptydowym białka.
rybosomalny rena który jest niezbędny do utworzenia właściwej struktury rybosomów. Synteza
białka jest procesem endoergicznym, w którym wykorzystywana jest energia pochodząca z ATP.
Mutacje. Mutacje są to trwałe zmiany normalnej sekwencji dna które przekazywane są komórkom
potomnym mutacje spontaniczne powstałe na skutek błędów wprowadzonych podczas replikacji
dna zdarzają się raz na dziesięć do szóstej podziałów komórkowych większość tych błędów jest
eliminowana dzięki procesowi kontroli syntezy i naprawy dna. mutacje indukowane powstają w
wyniku działania chemicznych lub fizycznych czynników mutagennych takich jak związki
chemiczne promieniowanie o wysokiej częstotliwości typu uv rentgena promieniowanie
ionizujące alfa beta gamma. w wyniku działania czynników mutagennych chemicznych i fizycznych
zmienia się genotyp prowadzący do zmian fenotypowych takich jak choroby nowotworowe czy
choroby genetyczne Częstą przyczyną pojawienia się zmian normalnej sekwencji nukleotydów są
mutacje punktowe mutacje punktowe dotyczą zamiany pojedynczego nukleotydu na inny
usunięcia lub wstawienia dodatkowego nukleotydu w łańcuchu DNA tak jak to pokazano na
slajdzie. wymienione wyżej zmiany na poziomie molekularnym prowadzą do zmiany informacji
genetycznej co znajduje odzwierciedlenie w syntezie białka o nieprawidłowej sekwencji
aminokwasów należy pamiętać że struktura pierwszorzędowa decyduje o konformacji i
właściwościach fizykochemicznych białka co wiąże się bezpośrednio z jego aktywnością
biologiczną Na slajdzie jako przykład przedstawiona jest mutacja punktowa T. A. dziewięćdziesiąt
osiem występująca u salmonelli. w tej mutacji doszło do wypadnięcia cytozyny zajmującej
pierwszą pozycję w prezentowanym fragmencie łańcucha dna bakterii brak jednego nukleotydu
jest przyczyną przesunięcia tak zwanej ramki odczytu którą stanowi sekwencja nukleotydów
kodujących białko znajdująca się między kodonami start i stop u góry rysunku pokazana jest
właściwa sekwencja nukleotydów dna i prawidłowy odczyt kodonów któremu odpowiada
właściwa sekwencja aminokwasów w łańcuchu białkowym w miejscu w którym nastąpiło
wypadnięcie cytozyny doszło do zmiany odczytu kodonów a tym samym zmiany aminokwasów
budujących fragment łańcucha peptydowego białka co zostało pokazane w dolnej części rysunku
na zdjęciu pokazano deformację palców dłoni dziecka których przyczyną jest również mutacja
punktowa związana z przesunięciem ramki odczytu mutacja punktowa jest przyczyną
postępującego kostniejącego zapalenia mięśni w tej mutacji dochodzi do zamiany argininy
naistydyne w łańcuchu białkowym receptora występującego w komórkach mięśni i chrząstek
receptor ten uczestniczy w procesie tworzenia tkanki kostnej wywołana przez mutację zmiana
struktury pierwszorzędowej białka powoduje zmianę konformacji receptora która uniemożliwia
wiązanie tego receptora z jego naturalnym inhibitorem a to z kolei prowadzi do nieustającego
kostnienia tkanki łącznej i deformacji całego ciała tak jak to pokazano na zdjęciach przykładem
dziedzicznych mutacji punktowych jest progeria choroba ta spowodowana jest przez mutację
punktow w położonym na chromosomie pierwszym genie kodującym laminine a białko
odpowiedzialne za stabilizację błony otaczającej jądro komórkowe mutacja genu lamininy a
powoduje zaburzenia w strukturze i funkcjach jądra komórkowego progeria powoduje
przedwczesne zdarzenie się organizmu chory zmienia się o dziesięć lat w ciągu każdego roku życia
w rezultacie ośmioletnie dziecko ma ciało ośmdziesięcioletniego człowieka rozwój umysłowy
osób chorych na progerie nie ulega zaburzeniom i często osoby takie mają iloraz inteligencji
powyżej przeciętnej osoby chore na progerie dożywają średnio do trzynastego roku życia
przykładem dziedzicznych mutacji punktowych jest anemia sierpowata która występuje w
populacjach zamieszkujących tereny afryki i bliskiego wschodu wskutek mutacji w białku
hemoglobiny polarny kwas glutaminowy zostaje zamieniony na niepolarną walinę co przyczynia
się do zmiany konformacji podjednostki beta i zmniejszenia rozpuszczalności nieutlenowanej
hemoglobiny przy dużym stężeniu nieutlenowana forma zmutowanej hemoglobiny s tworzy
nierozpuszczalne wodzie włókna które zmieniają kształt erytrocytów na sierpowaty i są
przyczyną wystąpienia anemii Tak zwane większe mutacje dotyczą zmian dłuższych sekwencji
DNA co jest przyczyną pojawienia się dużych zmian w kodowanym białku oraz w fenotypie.
przyczyną mutacji mogą być czynniki chemiczne oraz czynniki fizyczne przede wszystkim
promieniowanie o wysokiej energii czyli promieniowanie u promieniowanie rentgena i gamma
Czynniki te oddziałują bezpośrednio z DNA i zmieniają w znaczny sposób strukturę nukleotydów.
do większych mutacji zalicza się delecje, które związane są z utratą części sekwencji DNA insercje
polegające na wbudowaniu dodatkowych zasad do DNA oraz rearanżacje związane ze zmianą
pozycji segmentów sekwencji DNA. jak już wcześniej wspomniano na podstawie mapowania
genów udowodniono że każdy gen zajmuje określone miejsce w chromosomie zmiana tego miejsca
jest powodem wystąpienia większych mutacji które mogą prowadzić do pojawienia się zmian w
fenotypie przemieszczenie materiału genetycznego między dwoma chromosomami nazywane
translokacją może być przyczyną wystąpienia pewnych chorób na slajdzie pokazano translokację
genów z chromosomu dwudziestego drugiego na chromosom dziewiąty skutkiem tej translokacji
jest wystąpienie przewlekłej białaczki szpikowej przykładem choroby genetycznej spowodowanej
przez delecję jest zespół kociego krzyku nazywany inaczej choroba ta spowodowana jest
usunięciem segmentu z krótkiego ramienia chromosomu piątego pierwszym objawem choroby
jest charakterystyczny płacz dziecka przypominający miałczenie kota płacz ten jest wynikiem
nieprawidłowej budowy krtani oraz nagłośni innymi poważnymi objawami choroby jest zmieniona
budowa twarzoczaszki problemy z układem pokarmowym oraz opóźniony rozwój motoryczny i
umysłowy przyczyną chorób genetycznych jest też aneuploidia która polega na zburzeniu
prawidłowego zestawu chromosomów we wszystkich komórkach somatycznych organizmów do
tej grupy zaburzeń należy zespół turnera występujący tylko u kobiet, ponieważ osoby z tym
rodzajem aneuploidii mają czterdzieści pięć chromosomów w tym jeden chromosom płci zespół
klinefeltera występujący tylko u mężczyzn którzy mają czterdzieści siedem chromosomów w tym
dwa chromosomy płci X. i jeden chromosom Y oraz zespół Jaba występujący również wśród
populacji męskiej charakteryzujący się obecnością czterdziestu siedmiu chromosomów w tym
jednego chromosomu X i dwóch chromosomów Y. objawami występującymi w aneuploidii we
wszystkich wymienionych zespołach jest bezpłodność zaburzenia popędu płciowego oraz
zmienione proporcje ciała do chorób związanych z zaburzeniem liczby chromosomów należy
również zespół dawna ta choroba genetyczna spowodowana jest przez tak zwaną trizomię czyli
pojawienie się dodatkowego trzeciego chromosomu w dwudziestej pierwszej parze
chromosomów homologicznych wśród objawów zespołu dawna są między innymi upośledzenie
umysłowe wrodzony niedobór odporności wiodkość mięśni wady serca układu pokarmowego i
wielu innych narządów osoby z zespołem dawna żyją średnio około pięćdziesięciu lat i umierają z
reguły z powodu poważnych wad serca epigenetyka jest nauką zajmującą się badaniem zmian
ekspresji genów które nie są związane ze zmianą sekwencji nukleotydów w DNA. zmiany te
prowadzą do wystąpienia różnic fenotypowych Efektem epigenetycznym nazywane są
długoterminowe zmiany w ekspresji genu wynikające z modyfikacji struktury chromatyny bez
zmiany sekwencji dena te zmiany mogą być przekazywane komórkom potomnym wiele zmian
epigenetycznych jest zapoczątkowanych podczas powstawania komórek rozrodczych w czasie
gametogenezy oraz powstawania i rozwoju płodu w czasie embriogenezy Efekt epigenetyczny jest
wynikiem modyfikacji chromatyny poprzez metylowanie, acetylowanie i fosforylowanie białek
histonowych oraz w wyniku metylowania cytozyny. Tylko niektóre geny ulegają stałej ekspresji
warunkującej podstawowe funkcje życiowe transkrypcja pozostałych genów jest regulowana na
drodze modyfikacji epigenetycznej w tym metylowanie dna która wpływa na strukturę
chromatyny. Regulacja ekspresji genów na drodze epigenetycznej modyfikacji prowadzi do
wyciszenia lub aktywacji pewnych genów w wyniku metylacji DNA w obszarze promotorowym
genów dochodzi do wyciszenia ekspresji danego genu z kolei acetylacja lub fosforylacja reszt
lizyny białek histonowych powoduje aktywację transkrypcji. Mylowane cytozyny są
rozpoznawane przez grupę białek wiążących odpowiednie deacetylazy następująca w tym miejscu
deacetylacja histonów powoduje utworzenie się zbitej nieaktywnej struktury chromatyny.
metylowanie nukleotydu uniemożliwia także przyłączenie się do niego czynników
transkrypcyjnych Mylacja dna jest więc kluczowym procesem warunkującym różnicowanie się
komórek u wyższych organizmów umożliwia specjalizację komórek przy ich jednoczesnym
zaopatrzeniu w uniwersalną informację genetyczną i dzięki temu odgrywa bardzo ważną rolę w
procesie embryogenezy Różne typy komórek mają swój własny wzór metylowania DNA z czym
wiąże się ekspresja specyficznych białek, typowych dla konkretnych tkanek i narządów. podczas
podziałów komórkowych właściwy wzór metylowania zostaje zachowany i przekazany komórkom
potomnym imprinting czyli piętnogenomowe albo piętn rodzicielskie dotyczy zjawiska
zróżnicowanej ekspresji pewnych genów rodzicielskich w nowo powstałym organizmie i dotyczy
około jednego procenta wszystkich genów istota tego procesu polega na tym aby z pary alleli
odziedziczonych od rodziców ekspresji ulegał tylko jeden określony allel u ludzi zidentyfikowano
około czterdziestu genów ulegających piętnowaniu mechanizm piętnowania polega na metylacji
cytozyny w dna w wyniku czego geny z obszaru metylowania stają się nieaktywne imprinting
zachodzi podczas gametogenezy czyli procesu powstawania komórek rozrodczych do
prawidłowego rozwoju ludzkiego zarodka niezbędna jest obecność genomu męskiego i żeńskiego
udowodniono że genom ojcowski jest odpowiedzialny za wczesny rozwój łożyska podczas gdy
genom matczyny odpowiada za rozwój zarodka świadczy to o nierównocenności genomów obu
rodziców która jest wynikiem piętnowania rodzicielskiego czyli imprintingu zaburzenia
piętnowania rodzicielskiego są związane z powstawaniem chorób genetycznych i zmian
nowotworowych do chorób związanych z zaburzeniem zmian epigenetycznych należy syndrom
pradera villego którego przyczyną jest utrata fragmentu genu z ojcowskiego chromosomu
piętnastego pomimo że w komórkach istnieje matczyna kopia genów znajdujących się w
chromosomie piętnastym jednak nie dochodzi do ich ekspresji ponieważ te geny zostały
wyłączone na skutek imprintingu głównymi objawami syndromu pradera willego jest stan
zmniejszonego napięcia mięśniowego i skrajna otyłość wynikająca z potrzeby zaspokajania stale
odczuwanego głodu dlatego dzieci z syndromem pw nazywa się wiecznie głodnymi dziećmi wśród
innych charakterystycznych cech fenotypowych występuje zmieniona proporcja ciała brak
wykształcenia organów płciowych bezpłodność i upośledzenie umysłowe do rzadkich chorób
genetycznych należy również syndrom bequita widemana i syndrom angelmana uważa się że
syndrom bequita widemana jest efektem braku imprintingu w chromosomie jedenastym do
objawów tej choroby należą między innymi przerost tkanek i organów defekty ściany jamy
brzusznej nadmierny wzrost noworodka częstym powikłaniem jest hipoglikemia napady
padaczkowe i rozwój chorób nowotworowych udowodniono że częstotliwość występowania
syndromu bequita widemana wzrasta nawet czterokrotnie przy zapłodnieniu in vitro syndrom
angelmana jest efektem utraty fragmentu matczynego chromosomu piętnastego objawy są
widoczne u dzieci po ukończeniu szóstego miesiąca życia kiedy pojawiają się opóźnienia rozwoju
dzieci z syndromem angelmana cierpią na zaburzenie równowagi i poruszania się jak również
zaburzenia mowy i nadpobudliwość charakterystycznymi objawami zespołu angelmana jest
śmiech i chód jak u marionetki co stało się powodem nazwania tej choroby zespołem szczęśliwej
lalki