You are on page 1of 21
44.1 Diéuhoa thm thau cn bang hdp thu va mat nuéc va chit tan 44.2 Cacchat thai nitrogen cia déng vat phan énh sy phat sinh ching loai va noi d cila ching 443. Céché théng bai tiét da dang la nhimg bign thé véhé théng 6ng 444 Nephron dugcté chit dé xitly tiing bude dich loc eda mau 445. Cécvong hormone lién két chiic ning thén, can bing nude va huyét ap Hoat d6ng can bang ‘Gi mot sai cdnh dat 61 3,5 m, 12 Lodi chim Ién V nat, chim hai au Ion (Diomedea exulans) bay ligng trén dai duong khién chting ta khong thé Khong chil ¥ dén ching (Hinh 44.1). Tuy nhién, hai au kim khign ta phai ch § khong chi vi kich thuéc cita n6. Loai chim to Ion nay 6 trén bién ci ngay Hn dem sudt cA nam, va tri vé dat lién chi dé sinh dé. Mot ngudi voi chi c6 mide man dé uéng sé chét vi mat nude, nhung véi cing céc digu kien thi hai au lén vin phat trién, Sinh tn khong c6 nuée ngot, hai au lin dya vao sit diéu hoa tham thau, qué trinh phd bign dé céc dong, vat kiém sodt néng d9 cc chat tan va can bang hap thu va mat nuée. Trong moi trudng dich cita céc t€ bao, md, co quan, sy diéu hoa thm thdu 1a thiét yéu. Voi céc hé thong sinh I dé hoat dong thich hgp, néng do twong doi cia nude va céc chat tan phii duoc gitt trong gigi han tuong d6i hep. Ngodi ra, cdc ion nhu natri va calcium phai dugc duy tri 6 céc néng do cho phép hoat dong binh thuémg cia co, neuron va cdc té bao co thé khéc. Do vay, diéu hoa th4m thu 1 mot qué trinh cn bang noi moi. ‘Ot sO chién luge dé kiém soat nude va chat tan da ‘duge tién hod, phan anh céc théch thie diéu hod thém thu khée nhau va thudng rt nghiém trong ma céc sinh vat thutmg gap trong moi truémg. Céc dong vat sa mac ‘sOng trong mot m6i truéng c6 thé nhanh chéng lim mat nude co thé cia ching. Di 1a mot moi tru’ng hodn toan khée biet, hai au ln va nhig dong vat bién khac cing gap vin dé Ion vé mat nude. Thanh cong trong nhimg 954 A Hinh 44.1 Lam thé nao chim hai Su Ién udng nudemsn ma khéng bi Sm? oan canh nhu vay phy thude chit yeu vao vige bio todn nuéc, va véi nhiéu Lodi chim bién va cé xuong bién Li phai loai bét muGi thira. Trai lai, eae dong vat nude ngot ‘sOng trong mot moi trudmg de doa Lam ngap va hoa loang cc dich co thé. Cac sinh vat nay s6ng s6t bang céch han ché hdp thu nuéc, bio t6n cdc chal tan va hap thu mudi tr ‘moi trugng cia ching. Dé bio vé moi trumg dich co thé, céc dong vat phai d6i ph voi mot chét chuyén hoa nguy hai sinh ra do phan giai protein va céc acid nucleic. Phan gidi céc phan tir chifa nitrogen giai phéng ammonia, mot chat rat doc. Mot s6 co che khc nhau cling da duge tién hod cho siz bai tiét, qué trinh loai bé cac chat chuyén hod nitrogen va cfc chat thai khic. Vi cdc hé thong bai tit va digu hoa thim thu c6 lien he vé edu tnic va chite nang & nhiéu dong vat nén chting ta sé xem xét cd hai qué trinh trong chuong nay. 44.1 Diéu hoa tham thdu c4n bang hap thu va mat nuvc va chat tan Gidng nhu diéu hoa nhigt phu thudc véo su can bing gitta sinh va mat nhiét (xem Chuong 40), diéu hoa thanh phin hod hoc cia dich thé phy thude vao su can bing gitta hap ‘thu va mat nude va cdc chat tan, Qué trinh diéu hoa thim thdu nay dua phin én vio cde van dong c6 kiém soit cita cdc chat tan gitta dich eo thé vA moi trudng ngoai. Vi nuéc di theo cdc chat tan nhé thim théu, téc dung cudi cing 1a diéu hoa cd thanh phdn chat tan va nuéc. ‘Tham thdu va 4p sudt thdm thdu Tt cd cde dong vat — bat chap nguén g6e phat sinh ching loai, moi trubmg hodc loai chat thai tao ra — déu doi mat voi nhu cfu gidng nhau vé diéu hod thm thaiu. Qua thai gian, hip thu nude va mat nude phai can bing. Néu hip thu nude qua nhiéu, cfc té bao dong vat bi phéng Ién va vi ra; néw mat nue nhiéu, chiing teo Tai va chét (xem Hinh 7.13). Nude vio vi ra khdi t€ bao nha thim thdu. Lint ¥ ti Chuong 7 12 thim thdu, mot truimg hap dac biet cia Burge quét bang CamScanner Mang €6 tinh hone i Phia 4p sudt thm thdu thép: Nbng 46 chit tan cao Néng 46 chat tan thép Néng 46 H,0 tdo thép Néng 49 H,0 tudo cao 4 Hinh 44.2 Néng 4@ cht tan va thém thé. khuéch tn, 1a sy chuyén dong cia nude qua mot mang, 6 tinh thaim chon Igc. N6 xay ra bit ky khi no hai dung, dich ngan bai mang 6 surkhdc biet vé 4p suat thim thalu, hay 6 tham thdu (tng néng d9 chat tan duge tinh bing néng d9 phan tit gam, hay s6 mol chat tan trong mot lit ‘dung dich). Don vj do 4p sudt thém thau sir dung trong chuong nay 18 milliOsmole trén lit (mOsmy/l); 1 mOsm/L twong duong véi néng do chat tan téng s6 cia 10° M. Ap suat thdm thau cia méu ngudi khoang 300 mOsm/l, trong khi d6 nude bin c6 4p suat thdm thaw khodng 1.000 mOsm/. Néu hai dung dich phan céch bdi mot mang c6 tinh thm chon loc c6 cing 4p suat thim thau, ching duce goi 18 déng dp sudt thdm thu. O céc diéu kign nay, céc phan tir nude lién tyc di qua mang theo hai chiéu véi toc do, ‘wong duong. Noi cach khéc, khong c6 sy chuyén dong thuc cia nude do thim thdu gitta hai dung dich ding truong. Khi hai dung dich khéc nhau vé ap suat thim thdu, mot c6 néng d6 céc chat tan 16n hon dugc goi la dp. sudt thm thdiu cao, va dung dich loang hon dugc goi Ia 4p sudt thd thaw thdp (Hinh 44.2). Dong nude do thém, thdu di tir dung djch wu truong sang dung dich nhuge truong.* Nhang thach thie vé thém théu ‘Mot dong vat c6 thé duy tri cAn bing nude theo hai céch, ‘Mot céch 1a tré thanh loai bién déi thdm théu, n6 déng 4p sudt thim thau véi mOi trudng. Cach thit hai 14 tr thanh loai diéu hoa tham thdu, n6 kiém sodt dp sutt tham thu noi moi doc lap véi 4p sudt thdm thau cia moi truimg. * Tong chuomg ny, hing 1 it dng ef ut ng dng psu hin ‘hip hy ato psa dh dp ob ci chyen ‘set p auth ta taycho ch tht ng qn he ho lin traon, a raong vhs rang Ch tua ng sa dp dng cho dip mpc bho dng va ching phi rsa) to di~wong ce ung ‘ich bt ng 9 hi tn. ‘A Hinh 44.3 C4 héi dé (Oncorhynchus nerka), nhiing déng vat diéu hoa thém théu rong mudi, Tal ci cdc dong vat bién déi thm thau li céc dong vat bign. Vi dp suat thm thu noi moi cia mot dong vat bién d6i thdm thdu Ia ging v6i ciia moi trutmg, nén khong c6 xu thé thu hay mat nudc. Nhiéu loai bign d6i dp suai thim, thdu song trong nuéc c6 thinh phan én dinh va vi vay c6 4p suat thm thau noi moi hing dinh, Diéu hoa thim thdu cho phép dong vat song trong nnhing moi trudmg khong thich hgp cho cac dong vat bign i thm thau, nhu dong vat nude ngot va trén can. Né ciing cho phép nhiéu dong vat bién duy ti dp suat thim thau noi moi khéc véi ap sust thm thdu cia nuée bién. é sinh tén trong moi trudng 4p sudt thém tha thip, dong vat diéu hod thm thdu phai thai nuée thira. Trong ‘moi truémg dp sudt thdm thdu cao, dong vat diéu hoa tham that lai phai ky nude vao dé bi cho viéc mat thm théu. Phin lon dong vat, di 18 loai bién déi thim thu hay digu hoa thm thu, déu khong thé chiu dung duge nhimg thay d6i Ion vé dp suat tham thaiu ngoai moi va duge goi 1idong vat hep mudi (stenohaline, tir chit Hy Lap sten: hep, va halos, mudi). Nguge lai, cfc dong vat rong mu (curyhaline, tit chit Hy Lap eurys, rong), bao gém mot 86 dong vat bién di thm thiu va diéu hoa thim thai cé thé s6ng khi c6 dao dong 1én vé p sudt thém thdu ngoai ‘moi. Nhiéu loai hau va trai bi va khong bi thuj triéu phi Ja nhing dong vat bin déi thém théu rong mudi; vi du twong tu vé cic dong vat diéu hod thm tha rong mui 1a cf vuge soc va nhigu Lodi c& hdi (Hinh 44.3), Tiép theo, chiing ta sé xem xét mot s6 thich nghi cho ddigu hoa tham thaw da tign hos & ede dong vat mace man, nue ngot va tren can, Cac dong vat bién Cic dong vat bién khong xuong song hdu het thude loai bign di thm thaw, Ap sudt thm that cia ching (tng néng d9 cae chat tan) gidng véi ciia nude bién. Vi vay, chiing khong gap nhimng théch thic Ién vé can bing nuGe. ‘Tuy mhién, vi ching khéc biet ding ké véi nude bign vé néng d9 ciia nhimg chit tan dac bit, nén chting phai van chuyén tich cue ce chat tan nay dé duy tA su hing dink ni moi. Nhiéu dong vat bién c6 xuong séng va mot so dong vat bign khong xong sng thugc loai diéu hoa thm thatu, ‘Voi hu hét cde dong vat nay, bign 13 moi trumg hit nude HUONG BON MUOIBON Biguhod thémehduva baitié. — 955, Burge quét bang CamScanner Ch thich Nube > Musi (a) Digu hoa thém thud c4 nude man Thucke —Thuruée found thtvauate quamang Hite vd mat font jn ae va cée phn matcathé Bal tiét nhigy nude theo nude tu osng twthan, {(b) Biéu hoa thém thé 8 <4 nugengot ‘A Hinh 44.4 Digu hoa thém thu d cd xtfong nuéc ngot va cé xtfong bién: so sénh. manh. Vi du, nhimg e4 xwong, nhu cé tuyét trong Hinh 44.4a, lien tc méit nude do thm thilu, Nhing loai ca dé can bing nuée bi méit bing eéch udng nhiéu nude bién. ‘Sau d6 chiing sir dung ci mang va than dé loai bo mu © mang, cic 1é'bao chloride chuyén hod van chuyén tich ‘cue ion chloride (CI-) ra ngodi, va ion natri (Na*) di theo thy dong. 6 than, céc ion calcium, magié va sulfat thita urge bai tit cling véi mat mot ft ube. ‘Mot chign luge diéu hoa thiim thiiu doc déo khic da a x Phin én dong vat Perea Nhiéy fo3i bd sit nude ngot bao. gém_ phiolbn dong vit (g6m cd chim) eee haat nape te a Ro RS A ng | i ; Sekai Beara ep Ia ce NH, fort ne re a Swi OF NH pene es prio A Hinh 44.9 Céc chit thdi nitrogen. acid nucleic (Hinh 44.9). Khi céc protein va acid nucleic bi phan gidi dé lay nang lung hoje chuyén déi thanh carbohydrat hoge chat béo, cdc enzyme loai bo nitrogen & dang ammonia (NH,). Ammonia rat doc, mOt phiin vi ion ammonium (NH,’) cia né cin tré su phosphoryl hos ‘oxy hod. Mac di: mot s6 dong vat bai tiét ammonia tree tigp, nhiéu lodi sir dung nang luong dé chuyén d6i nd thanh cdc chat ft doc hon tnase Khi bai tet. Cac dang chat thai nitrogen Cac dong vat bai tiét chat thai c6 nitrogen nhu ammonia, urea hodc acid uric. Cac dang khée nhau nay thay déi nhigu vé doc tinh va chi phf nang Iveng dé sin sinh chting, Ammonia ‘Vi ammonia ¢6 thé chju dung duge 6 néng do rit thap nén cae dong vat bai tiét chat thai chia nitrogen nhiz ammonia efn nhiéu nude, Bdi vay, bai tiét ammonia 1a phé bien nhat trong cac Lodi & nude. C6 tinh hod tan cao, cdc phan ti ammonia dé ding di qua ming va mat do khuéch tn vao nude & xung quanh. G nhiéu dong vat khong xwong sng, gidi phong ammonia dién ra khap bé mat co thé. G 4, phiin lén ammonia mat khi NH," di qua bigu mo cia mang; than bai tiét chi mot luong nhd chat thai nitrogen. HUONG BON MUGIBON Biduhod thimthéuvabaitiét 959. Burge quét bang CamScanner Urea Mac dit bai tigt ammonia hoat dong t6t & nhigu loa & nnutic, nd khong phi hgp vai ede dong vat dre Age gn mite €6 thé diage van chuyén va bai tigt duge hod rit lodng trong khdi lung dich im. Do vay. da s6 ee dng vat trén can va nhiéu Lodi dong vat (nhing todi e6 xu hurmg mit nude vao moi truimg ¢ thim tha) dom gidn 1A khong tigp cn dit nude dé bai tiet thug xuyen ammonia, Thay vao dé, e&e dong vat 66 vi, phn ten dong vat lung cur, e4 map va mOt 86 c4 xwromg va rida bign chi yeu bai tigt chat thai 6 nitrogen durgi dang urea, Duge sin sinh trong gan dng vat ¢6 xuong sng, urea Ta sin phim cba chu trinh chuyén hos ket hgp ammonia véi dioxide carbon. ‘Uu diém chinh cia urea 1a dde tinh rit thip, Dong vat 6 thé van chuyén urea trong hé tudn hodn va gid nd an toan & ndng dd cao. Hon nia, Itong nude mat di dé bai til mOt ung nitrogen nhat dinh dudi dang dung dich urea dm dae sé ft hon nhigu so v6i lung nude mat trong bai tit dung dich ammonia pha lodng. Bat Ioi chi yeu cia urea 14 n6 titu tn nang lung: Dong vat phai tigu t6n nang lugng dé tao urea tit ammonia, Tir g6c d9 nang Iugng sinh hoc, ching ta du don ring nhing dong vat e6 mot phn song trong nuée ‘va mt phiin s6ng trén can c6 thé chuyén di gitta bai tiét ammonia (nhs vay tigt kigm nang Iugng) va bai tiét urea (gidm mat nude do bai tiét). Qua thuc, nhigu dong vat Jung cur bai tigt chi yéu I ammonia khi ching cdn nhimg ndng noc & nude va chuyén sang bai tiét urea khi chiing trd thanh nhing con trugng thanh sng tren can. Acid uric Con tring, 6¢ ean, nhiéu lodi bd sit va ed chim déu bai tiet acid uric nhu chat thai nitrogen chi yéu. Acid uric twomg d6i khong dc va khong hod tan hoan toan trong nude. Do vay n6 c6 thé durge bai tigt duéi dang sét va mat nude rat ft. Day 1a wu diém lin véi céc dong vat it tig can nu6e, nhung cing 6 sy tiu tOn: sin sinh acid uric tham chi con tiéu t6n nang long nhiéu hon sinh urea, cin lung ATP dang ké dé téng hgp tis ammonia, Nhiéu dong vat va ci ngudi, sin sinh ra mot lvong. nnhé acid uric do sin phim phan hod purine, Nhimg bénh. am phd v6 qué tinh nay phin nh nhimg van dé c6 thé nay sinh khi mot sin phém chuyén hod khong hoa tan duge. Vi du, mot khiém khuyét di truyén trong chuyén hod purine lam ché dém hinh thinh sdi acid uric 6 bang quang. Ngudi c6 thé phat trign bénh gour, mot ching viém dau cic khép do lng dong cfc tinh thé acid uric, Ché do an c6 mo dong vat gidu purine c6 thé lam tang viem. Mot 36 Khing long c6 vé nhwr cing bj anh huéng tuong tw: xuong hod thach ciia khiing long an thit Tyrannosaurus rex 66 t6n thong kh6p dac trang cia bénh gout. Anh hutng cia tién hoa va moi truéng én cht thai nitrogen Nhin chung, loai chat thai nitrogen tuy thuge vao lich sit tign hod va noi & cia dong vat, dic bigt 1a nguén nude. 960 PHAN7 —Hinh thsi va chucnng dng vit Vi dy, ria can (chiing thudmg song & noi khO) bai ig cchii yéu IA acid uric, cdn ria nude bai tiét cA urea ya ammonia. Ngoai ra, hinh thie sinh sin dudmg nhu i mot yeu 16 quan trong trong vige quyét dinh loai chat thij nitrogen nao tré than Toai chinh trong qué trinh tign hog ciia mot nhém dong vat mht dinh. Vi dy, cic chat th hoa tan duye c6 thé khuéch tn qua trig khong vé cia dong vat Iuang ett hoge dua ra khdi phoi dong vat 6 vi nhs mau me. Tuy nhién, trimg ¢6 v6 cla chim va cfc loa ba sat khde ¢6 tinh thm véi Khi nhung khong thaim vi dich, ¢6 nghia 18 céc chat thai nitrogen hoa tan gidi phing boi phoi c6 thé bi gid fai trong trimg va tich uj t6i mic nguy hiém, (Mac di urea ft doe hai so véi ammonia, ng fing thinh dc & néng do rat cao.) Tin hos cia acid uric thanh chat thai da trérthanh mot wu thé chon loc vi nd két tila tir dung dich va c6 thé gitt trong tring & dang dic vo hai dé lai khi dong vat nd. Bait ké chat thdi nitrogen loai gh, s6 Iugmg sin sinh ra boi mot dong vat déu di doi véitieu t6n nang lugmg. Bxing vat méu néng str dung nang luomg & miéc cao, an nhidu vi sin sinh nhiéu chat thai nitrogen hon cée dong vat mau Janh, Lugng chat thai nitrogen cing lien quan ti thie an, ‘Dong vat stn méi, chting ly nang Iveng chink ti protein, bai tiet nhiéu nitrogen hon cdc dong vat diing chi yéu 13 lipid hoc carbohydrate Lim nguén nang lung. ‘i nghién ctu vé céc dang chat thai nitrogen va m6i Jign quan véi céc nhanb tién hod, noi & va tieu thy nang Iuomg, ching ta sé di tigp tGi cdc qua trinh va he théng sir dung dé bai tigt cdc chat thai ndy va cde chat t 44.2 1, Dau fa mu diém khi acid uric fa chat thai nitrogen trong moi trudmg kho cin? FECES Gia sir chim va ngudi déu mic enh gout. Tai sao gidm lung purine trong thie an gidp cho ngudi nhiéu hon so véi chim: Cau trd li co trong Phy lyc A. 44.3 Cac hé théng bai tiét da dang la nhimg bién thé vé hé thong éng Dong vat di song tren can, trong nude man, hode trong ‘nude ngot, can bing nude déu phu thude vio su digu ho’ van chuyén cita chat tan gitta cc dich ndi moi va moi truémg ngoai. Phan lén sy van chuyén nay duge diéu khign bai céc he théng bai tit. Nhimg hé théng nay 1a trung tam cho can bang ndi moi vi chiing loai ba céc ct thai chuyén hod va kiém sodt thinh phin dich co thé. ‘Trude khi mo ti cac he thong bai tiét cu thé, ching ta hay xem xét qua trinh co bain cit bai tit Burge quét bang CamScanner Céc qua trinh bal tiét Nhiu loti dong vat sin sinh ra mt chat thai ling goi ld rte tiéu qua ede bitte ca bin durge gigi thigu trén Hinh 44.10, Trong bude du tien, dich cor thé (mau, dich xoang. ce thé, hay bach huyet) tip xtc vei mang e6 tinh thai chon loc ciia bigu md van chuyén, Da s6 trutmg hop, 4p lye thuy tinh (huyét sp & nhigu Todi dong val) digu qui trinh Toe. Ce t€bdo, ede protein va e&e phan tt lon Khfc khong thé qua mang t¢ bao biéu md vd & Tai trong dich oa thé, Trai Tai, nude va ede chat tan nhd, nhur mudi, dung, amino acid va efe chat thai nitrogen di qua mang, tao thinh mot dung dich goi 1a dich loc. Dich loc duge chuyén thanh dich thai mh su van chuyén dic higu ce chat vio hode ra khdi dich Ige. Qué trinh t4i hip thu chon loc ly Iai e&e pha tir hitu fh va rutte tir dich loc vA tr chiing Iai cho dich co thé. Cae chat tan gid tri g6m glucose, mot sé mudi, vitamin, hormone ya amino acid ~ duoc tai haip thu nh¥ van chuyén tich oye. C&e chat tan khOng quan trong vA chat thai dé 1 trong dich loc howe durge dura them vio nhis qué trinh ché tiét chon I9c, qué trinh my cing nh van chuyén tich cue. Bom mot s6 chit tan khéc nhau gitip digu chink chuyén dng théim thalu cita nude vio trong hog ra khdi dich loc. G bude cudi cling — bai tit — dich loc di xit ly due gidi phéng khdi co thé 1a nude tigu. gc. Ong bai tiét gom dich Ipc tismau, Nuéc va cée chit tan bi dy béi huy&t Sp qua mang c6 tinh thm loc cha cée Mao. ‘mao mach va vao trong 6ng mach ché tiét, ‘Ong, bai iét @ Téi hsp thu. Biéu md van chuyén thu lai céc cht gi tr tir dich oc va dua vé cic dich cothé. Ochs tit. Céc chSt khic nhu cc chit dc va lon thila, duoc tich tu cdc dich cothé va dua tha vio tinh phn ng bl tet. © Bal Uist. Dich loc (nbc tiéu) 101 kha 8 théng vacathé. 4 Hinh 44,10 Céc chiicnang then cht cia he théng bal {Hét: khal quét. Hu hét céc hé théng bai tit sin xu8t dich loc "hd loc 4p sust c&c dich co thé va sau dé dliéu chinh néng a6 «ia dich Ipc. So d6 nay duge m6 hinh hos theo he théng bai tiét da dng vat 6 xuang s6ng. Nghién ctu cdc hé thdng bai tiét ic he thong thyc hien céc chife nang bai tiét ea ban thay d6i giita céc nhém dong vat. Tuy nhi¢n, ching thutmg duge cfu tric trén mot mang ludi phic tap cdc Sng tao ra dign tich bé mat rong dé trao d6i nude va ede chat tan, g6m cd céc chat thai nitrogen. Ching ta sé xem xét cic he thong bai tiét cia giun dep, giun dat, con tring va cde dong vat c6 xuomg s6ng nhy nhing vi dy vé nhimg bién di do tign hod len mang ludi Ong. ‘Neuyén don than Giun dep (nganh Platyhelminthes) khong c6 xoang co thé, ching c6 hé thng bai tiét duge goi 1a nguyen don thn (protonephridium). Nguyén don than tao thanh mot mang ludi cde Sng mot déu kin n6i ra cdc 1 ma ben ngoai. Nhu gidi thi¢u trenHinh 44.11 , cdc Ong tod nhanh khip co thé. Céc don vi té bao duge goi 1a cée bong dén ngon lia bit déu cdc nhénh cia méi nguyen don thn. Duge tao thnh tir mot Sng va mot té bao ma, méi béng dén ngon lita cé mot chim long thd vao trong ng. Trong qué trinh loc, su di chuyén ciia cdc long kéo nude va cfc chat tan tir dich ké vio béng dén ngon lita gidp gidi phéng dich Igc vao mang ludi Ong. (Su di chuyén cia céc lng giéng nhu mot ngon liza bap bing; béi vay ma cé tén 1a béng den ngon lita). Dich loc da xit ly sau d6 di ra ngoai qua cdc ng duéi dang nuéc tiéu, Nuc tidu duge bai tet bai giun dep sOng & nude ngot c6 néng do chit tan thap, gidp git cin bing hap thu thim thu nuéc tir moi trutng. > Minh 44.11 Nguyén Nha donthanchéthéngbéng _tédiochdp én ngon hia cha mét con dia phign. Nouyén don re thinla céc6ng phan nhénh —chuydn 2 ech nang chi yéu trong aigutoa tim thi Dichteige Gus ming nt itloatn att bo dog Sithop. Yét0—$— na 609 aesngon tf 6g cae Soa eda Mowe ‘guyen om thin than cone CHUONGBONMUOIBON iguhoathimrhiuvabaltiét — 961 Burge quét bang CamScanner fe nguyen dom than eting thay & tring bsinh xe, mot 6 giun dot, du tring than mém, va dong vat ludmg tiém (xem Hinh 34.4). Chie, nang cia nguyén dom than thay Gi & cic dng vat nay. O giun dep nude ngot, nguyén don than dng vai trd chi yéu 1a diéu hod thé thai, Phin Kim cfc chit thai chuyén hod khuéch tn ra ngodi qua bé mat ca thé hotc duge bai tit vao trong xoang vi mach va duce thai qua migng (xem Hinh 33.10). Tuy nhign, & mot so iu dep kg sinh, ching déng dp suat thé thaw v6i dich xung quanh cia vat chit cia ching, chite nang chinh ctia nguyen dam than Id thai cfc chat thai nitrogen. Chon loc tunhien da Fim nguyén dom than thich nghi véi cde nhigm vu khée nhau trong ee moi tnidmg khée nhau. Héu don than ~ Hu het ee giun dét, nhur giun dat, c6 hgu dom than (metanephridium), 14 e&c co quan bai tit ma vao trong ‘xoang co thé (Hinh 44,12). Mdi dét giun c6 mot cap hau don than nhiing trong dich xoang vA duge bao boc bai ‘mot mang lui mao mach. Mot phéu 6 long bao quanh 18 mé trong. Khi long chuyén dong, dich bi rit vao trong ng g6p, n6 gdm cd mot ti dung me ra ngod. Hau don than cla giun dat c6 c& chute nang bai tiét vva diéu hoa thim thu, Khi nude tiéu di doc theo dng, bigu mo van chuyén 16t long 6ng t4i hap thu héu hét ede chat tan va dua chiing tré vé méu trong mao mach. Cc cht thai nitrogen cdn 6 trong Ong va duge ngodi, Giun dat sng noi dm wét va thuimg bi hit nude boi thim thu qua da. Hau don than cia chiing can bing ‘A Hinh 44.12. Hgu don thén cia m6t giun dt Mai d6t giun cé mot cap hgu don thgn, ching gom dich xoang co thé tir dt s8t trudc, (Chi mét thn cla mot cép hau don thén dugc gid thiu day) 9162 PHAN7 Hin enaiva chue ming dbng vat dong nude vao bing céch tao ra nude tigu bj hoa loang (4p sust thi thau thap so véi dich ca thé). Cac 6ng Malpighi Con tring va cde dong vat chan khop trén can khéc e6 ¢g quan duge goi la cée ng Malpighi dé loai bd cfc chit thai nitrogen va ciing ¢6 chite nang diéu hoa thém thay (Hinh 44.13). Cac Ong Malpighi kéo dai tir cde du bit kin trong bach huyét (djch tun hodn) téi céc 18 ma dé vao trong Ong ti¢u hod. Bude loc von phé bign 6 céc he thong bai tigt khac lai khong c6 & dy. Thay vao d6, biéy mo van chuyén 16t Ong tit céc chat tan nhat dink, gém ci cfc chat thai nitrogen, tir bach huyét vao lng éng. Nude theo e&e chat tan vao trong Ong nhis thm thau, va dich sau dé di vio tryc tring. O day, phéin lon chat tan duge bom nguge vio bach huyét, va hap thu nude béi thim thdu tip theo, Céc chat thai nitrogen — chi yéu Id acid uric ~ bi thai d dang kho ciing v6i phan, C6 khi nang bio ton nude rt higu qua, hé thong bai tet cia con tring fa mot sy thich nghi thiet yéu déng g6p cho sy thanh cong ciia cfc dong vat nay trén can, Than G cdc dong vat c6 xuomg sng va mot s6 dong vat day s6ng khéc, mot ed quan goi Ia than ¢6 che nang trong diéu hoa tham thau va bai tiét. Gidng nhu céc co quan bai Tigh cia hdu het cc fodi dong vat, than gbm céc Ong. $6 ng phong phi ctia co quan dic nay duge sip xép theo iu c6 16 chic cao va lien quan chat ché véi mot mang Rudi aita (da day) céc'éng Malpighi Ay Phanva nudcrigu Huma Mud, nude va cdc chat thal nitroger ‘Tal ip thu ruse, ciclonvacke ‘A Hinh 44.13 Cécéng Malpighi cia con tring. Céc 609 - Malpighi a cc tui ngoai cha éng tiéu hod dé loai ba cac chat ‘thai nitrogen va cé chic nang trong diéu hod thém thu Burge quét bang CamScanner Iueéi mao mach, H¢ thong bai tiét ctia dong vat ¢6 xuomg sng cling g6m cdc Ong va céc cu tric khdic mang nude tiga tr Ong ra Khoi than va co thé, Than dong vat c6 xuemg sng thug khong phan 61, Nhumg c& mit d4 1 nhing dng vat cay song khong. xuumg sbing lai c6 than c6 cée Gng bai tiét duge sp xép phan dot: nhut vay, cau tric bai titt ciia 66 tien dong vat c6 xutong sOing 06 thé efing phan dogn, Céu tric hé théng bai tiét cla dong vat co va Nhu mot dao du dé khdém pha chite nang than, ching ta hay xem xét ky hon nhimg con dung di ciia c&e ‘0g mach ——+ vvatinhmach thin ‘Bong mach—L cht (2) Coquan bai tiét va céemach mau lign quan chinh Nephron Nephron anuj, vs (©) Cécloai nephron A Hinh 44.14 Hg théng bal tiét cia png vated vi. (b) Céutricthan trong he thong bai tiét cia dong vat e6 va. He thong bai tigt cha dong vat c6 vii tap trung vio mot cap than. O gui, mdi than dai khong 10 cm va duge cung ed{p mau boi dng mach than va din di bai tinh mach than (Hinh 44.14a). Dong méu qua than rat lon. Thin chi chiém khong 1% khéi lugng co thé nhumg nhan khoing 25% Iugng méu ri tim, Nuée tidu réi mdi than qua mot nigu quan, va ck hai nigu quin din vio bang quang chung. ‘Trong khi tiéu tign, nude tiéu bi day ra khdi bang quang qua mgt ong goi 4 niéu dao, dé ra ngodi gén am dao én vA qua dung vat & nam. Tiéu tien duge diéu hoa boi cée co thit gin véi chd n6i niu dao va bing quang. Thigt 46 thin chugt Tiéu ong mach dén ti Tidy cbuthin His nh ign €O0g mach thin Tibu dng sch tt rida cd thin, (d) Dich Igc va ding méu CCHUONG BON MUCIBON Piguhod thimthduvabitét — 963 Dugc quét bang CamScanner

You might also like