You are on page 1of 80
ZIMBABWE SCHOOL EXAMINATIONS COUNCIL BALD KE ) HIGH 93 JUL 2023 P.O. BOX 330, NVIKA CELL Copyright © 2021 by the Zimbabwe School Examinations Council (ZIMSEC). The Question and Answer Booklet produced by ZIMSEC is copyrighted. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, transmitted or disscrminated in any form or by any means: electronic, mechanical, recording or otherwise without prior written permission of the copyright owner. Foreword ‘The Zimbabwe School Examinations Council (ZIMSEC) presents Volume 1 of the Question and Answer Booklet atthe Ordinary Level ofthe General Certificate of Education in the Competency Baseq Curriculum. The Issue contains question papers and suggested answers for past examinations In addition, there are notes that give clarification on the possible answers provided. Hopefully, both teachers and Ieamers will find the material contained herein helpful in their preparation for ‘examinations, Fraud & Ethics Hotline: Deloitte Tip-offs Anonymous Telone Toll Free Lines: 0800 4100/41 01/4103/4104/4105/4106/4151 Toll Free Netone Lines: 0716 800 189/ 0716 800 190 Toll Free Econet Lines: 0808 4461/ 5500 Toll Free Telecel Lines: 0732 220 220/0732 330 330 E-mail Teportszw@tip-offs.com Website: www.tip-offs.com. Toll Free Fax: 0800 4146 Free Post: The Call Centre, P © Box HG 883 Highlands, Harare ZIMSEC encourages all stakeholders and members of society to report any incidents of examinations malpractice, unethical business practices, plagiarism and corruption, TARE OF CONTENTS CONTENTS Sonne Noveiitee 3008 Peewe Nowentte 2018 Mager | Nhunduen Dpmnannreiwee Nowemtrer 2058 Pager 2 Noventher 2018 Minar Drmounasirwe Dame 2018 Pager | ane 2019 Paper 1 Mhunduro Drinouanissrwe. ane 2018 Paper 2 one 2019 Paper 2 Mhinduro Dzinotaristrea, November 2019 Paper November 2019 Paper 1 Mhindure Dsinousrisinwa November 2019 Paper 2 ‘November 2019 Paper 2 Mhinduro Dainotsnsirwa rae st ” £ 7s MUSUMO, Chinangwa chegwaro rino redzokororo ndechekupa vadridrisi nevanyori vebvunzo vari muzvikoro nevari kuverenga vega gwara neunyanzvi hwekupindura mibvunzo yechidvideo cheShona 4007/1 ne 4007/2 ‘maringe nebumbiro idzva pachishandiswa mapepa ebvunzo dzakanyorwa kubva muna Mbudzi 2018 kusvika muna Mbudi 2019. Ari kugadzirira kunyora bvurzo anonyanya kubatsirika negwaro rino kana akatanga apindura ega mibvunzo ozoenzanisa mhinduro dzake nedzakapiwa. Izvi zvinobatsira kuti anzwisise zvaanenge akonewa, Zvimwe zvezvinangwa zvebumbiro ndezvinoti: © -kunyorwa kwemhando dzakasiyana-siyana dzerondedzero + kunyora musambo unoenderana nenyaya iri kutaurwa + kupindura mibyunzo yenzwisiso + kupfupisa chidimbu kana chinyorwa chose + kudoma nekushandisa mutauro zvakakodzera + kutsanangura maumbirwo emutauro nemhando dzawo kutsanangura, kududzira nckushandisa zvirungamutauro kutsanangura nhaka yemusiidzanwa uye tsika nemagariro PEPA ROKUTANGA (4007/1) Pepa iri rinonyorwa mumaawa maviri riine rondedzero nenzwisiso. Dzimwe shanduko dzaunzwa nebumbiro redzidzo rakavandudzwa ndedzekuti zvirungamutauro zvakabviswa asi rondedzero yave neurefu hwemapeji mana, Pane mhando dzerondedzero dzakawedzerwa pane dakanga dziripo RONDEDZERO. Munyor webvunzo anotarisirwa kunyora rondedzero ine udzamu yaanenge asarudza kubva Pamisoro yenyaya inenge iripo, Chikamu cherondedzero ndicho chine zvibodzwa zvakawanda pamapepa ose ari maviri saka chinoda kudzamisa pfangwa. Mhando itsva dzakawedzerwa ndedzinoti nhaurwa, mhan’aro nedzckududzira mifananidzo nemagivaf Mugwaro rino redzokororo mune nhaurwa nemhan’aro Mhan‘aro inotarisirwa kuva nemunyori wemhan’aro, kwairi kuenda, zuva uye musoro wemhan‘aro, Nhaurwa inofanira kuve nemutaur, vateereri, kuchingamidza vateereri, zuva, musoro wenhaurwa uye kutenda vateereri. Pane zvibodzwa zvinopiwa munyori webvunzo kana aburitsa zviga zvadomwa, Rondedzero ine zvibodzwa makumi mashanu (50). Zvibodzwa izvi zvinopiwa #vichienderana nokuti yapinda muchikwata chipi painoongororwa CIIKWATA A: 4350 Irondedzero inozadza mukombe, mutauro wakakwenenzverwa uye mhosho dziri ishoma, cuisingadariki gumi neshanu (15). Pfungwa dzakatsanangurwa zvizere zvichienderana nemusoro, CHIKWATA B: 35 ~ 42 Rondedzero yakanyorwa zvakanaka chose nemutauro wakanaka, mhosho dzisingadariki makumi maviri (20), Pfungwa deakatsanangurwa zvizere, CHIKWATA Ct: 30-34 lrondedzero ine udzamu, Mutauro wakashandiswa uchinakidza uye mhosho dzisingadariki makumi maviri neshanu (25). Pfungwa huru dzinoenderana nemusoro dzirimo, CHIKWATAC: 2529 Pfungwa dzaburitswa ishoma, dzimwe dzakadzokororwa pamwe dzichishaya udzamu. Ndizvowo, kanyama keasina imbwa. Mhosho hadzidarike makumi matatu (30). . CHIKWATA Dt: 18—24 Rondedzero ine pfungwa shoma dzisina kutsanangurwa zvinogutsa. Zvindima hazvina kurongeka uye ine mhosho dzakawanda, CHIKWATAD: 13-17 Pfungwa dzanyorwa hadzidarike nhatu uye zvimwe hazvinzwisisike kuti rondedzero iri kuenda nekupi. Mhosho dzakawandisa, 7-12 CHIKWATA E+: Munyori aburitsa pfungwa dzisingadarike mbiri, Rondedzero haina kurongeka uye mhosho dzakawandisa CHIKWATAE: 0-6 Munyori webvunzo anyora zvisingaenderane nemusoro wenyaya. Dzimwe nguva hapana chiri kunzwisisika, hapana mutauro wakanaka wakashandiswa uye mhosho hadziverengeki Kubva pazvikwata zverondedzero zvatsananagurwa zvinoratidza kuti uwandu hwembosho hunokwanisa kudzikisa rondedzero yanga ine pfungwa dzakanaka. NZWISISO Munyori webvunzo anotarisirwa kuverenga chinyorwa nokupindura mibyunzo. Mibvunzo inoda unyanzvi hwakasiyana-siyana sezvo paine mibvunzo yakapfava sokudoma zita remutambi ari mundima. Kunozoita mimwe mibyunzo inoda kuti munyori webvunzo atsanangure mazwi kana ndevo semashandisirwo azvo muchinyorwa. Pamwe zvinoda kutsvaga mazwi ari muchinyorwa kana kunyurura chirevo chizere. Zvibodzwa zvinoratidzwa pamubvunzo woga woga PFUPISO Pfupiso ndiwo mubvunzo wenzwisiso wedanho repamusoro, Zvinotarisirwa pakunyora pfupiso ndezvinotevera: ~ _ kunyurura pfungwa huru sekutevedzana kwadzo muchinyorwa ~ kushandisa mutauro wakakodzera (hapadiwe zvirungamutauro kana kutapa mazwi sezvaari mundima) fucherechedza uwandu hwemazwi anenge akatarwa pakunyora pfupiso > Kumewarira batanidzo nepatsanuro yemazwi kuti zvisakanganise uwandu hwemazwi > Kunyora mazita evatambi kana akadomwa muchinyorwa semanyorerwo aakaitwe ~ _ kunyora ndima imwe chete ine pfungwa dzinoyerera Zvibodzwa zvepfupiso igumi (10) zvinopiwa sezvinotevera Pfiangwa nomwe (7): Zvibodzwa zvinomwe (0) Nima imwe chete: Chibodzwa chimwe chete (1) Kuyerera kwepfungwa: Chibodzwa chimwe chete (1) Mashandisirwo emutauro: — Chibodzwa chimwe chete (1) Zvibodzwa zvenzwisiso nepfupiso pamwe chete makaumi matatu (30) PEPA RECHISHONA RECHIPIRI (4007/2) Pepa reChiShona rechipiri rine zvibodzwa makumi matanhatu (60). Rine vikamu zvitatu CHIKAMU I: MASHANDISIRWO EMUTAURO Munyori webvunzo anotarisirwa kupindura mibvunzo miviri chete kubva pane inenge yakabvunzwa, Umwe nemumwe unenge une zvibodzwa zvishanu (5). Zvasanganiswa zvinoita gumi (10). Sezvo zvirungamutauro iri nhaka yomusiidzanwa, chikamu chino chakanangana nemashandisirwo aiitwa mutauro weChiShona pasi pasati parohwa nenyundo. [zvi zvinoreva kuti pakudoma kana kushandisa chirungamutauro chipi nechipi zvacho maringe nezvinenge zvabvunzwa, zvinofanira kuva maringe nemutowo wepasichigare. Semuenzaniso: Pakudoma tsumo, kudzipedisa, kana dzinoreva zvakafanana kana kupikisana nedzapiwa, chimiro chetsumo chinofanira kunge chiri sezvachaiva pachinyakare. Kunze kwemibvunzo inongoda kududzira, kupa zvirungamutauro zvinoreva zvakafanana kana zvinorandura, bumbiro rakavandudzwa ravawo nemibvunzo iri pamusoro petsika dzinoburitswa muzvirangamutauro. Izvi zviri maringe nezvimwe zvezvinangwa zvebumbiro iri zvokukurudzira unhu uye kuvandudza unyanzvi hwekudzamisa pfungwa. Mubhuku rino redzokororo, muverengi anosangana nemibvunzo yemhando iyi Pamibvunzo inoda dudziro yezvirungamutauro, davidzo dzinofanira kuva nemutauro wakajeka, usingashandisi chimwe chirungamutauro, Pamusoro peizvi dudziro dzetsumo kana zvidzidzo zvinobuda madziri hazvifaniri kudzokorora mudzi wetsumo. Kana munyori webvunzo anzi ashandise zvirungamutauro mundima kana muzvitevo anoshaya zvibodzwa kana akasatevedzera rayiro. Ruzivo rwakakura rwemashandisirwo emutauro runoita kuti munyori webvunzo abudirire muchikamu chino CHIKAMU II: MISAMBO YEMUTAURO Bumbiro rakavandudzwa rine chikamu cheMisambo yeMutauro icho chaisava mubumbiro rakare re “Ordinary Level”. Chiri macrerano nokushandiswa kwemisambo yakakodzera pakasiyana-siyana, Micnzaniso: paindavhiyu, parunhare, pakutaurirana nevatungamiri vematanho akasiyana- siyana, kubata maoko, pakugunun’una, pakupfimba, paushamwari, pakunyarana kana pachisahwira, Zita remusambo rinotanga nechivakashure chezita /chi-/. Mimwe yemisambo ndeinotevera: @ —— Chinyarikani: pakati pevanyarikani sekuti tezvara nomukwasha. (i) Chiramu: pakati pevaramu sekuti babamukura namainini - a] (ii) Chishamwari: pakati peshamwari neshamwari (iv) Chisahwira: pakati pemadzisahwira (») — Chizukuru: pakati pemuzukuru nasekurwambuya | (vi) Chitorwa: pakati pevatorwa le Munyori webvunzo anotarisirwa kupindura mibvunzo yose iri miviri. Mumwe nemumwe une zvibodzwa gumi (10). Pamwe chete zvinoita makumi maviri (20) CHIKAMU II: MAUMBIRWO EMUTAURO Chikamu chino ndicho chine zvibodzwa zvakawanda mupepa rese. Chine makumi matatu (30). Vanyori vebvunzo vanopindura mibvunzo mitatu kubva pamina inenge yakabvunrzwa Mubvunzo mumwe chete unenge une zvibodzwa gumi (10) Vamwe vanenge vachigadzirira bvunzo vanomerera kana vakafunga kutarisana nechikamu chino mubvunzo. Mazano anotevera anogona kubatsira mudzidzisi uye kuti munyori webyunzo apinde mairi hana yakadzikam: ()— Maumbirwo eMutauro ari maererano nokuumbwa kwemutauro weChiShona mumatauriro emazuva ose. Munyori webvunzo haafaniri kuona seanenge ava kuita zvimwe zvisinei neRurimi Rwaamai. (i) Mapazi eMutauro anofanira kudzidzwa ese pasina kusiya mamwe nokuti imwe mibvuzo inouya yakanangana nebumbiro rese. Gi) (iv) o) wi) (vii) (i) (x) (xi) Gi) Mapazi aya anofanira kudzidzwa achitevedzana sezviri mubumbiro nokuti kunzwisisg mazita ari pekutanga kunoita kuti ari kugadzirira bvunzo anzwisise zvisazitasingwi, zvidudziramazita nemamwe mapazi anozvitevera. Muverengi haagoni kunzwisisa chidudzirazita asingazivi zita riri kududzirwa, kana chidudzirachiito asingazivi chiito, Ari kugadzirira bvunzo ngaave nechokwadi chokuti abatisisa misiyano iri pakati pemapazi, Vamwe vanovhiringidza zvisazitasingwi nezviratidzi kana zviviri izvi nezvisarudzi. Pamazita, vari kugadzirira bvunzo ngavazive zvinotevera ~ chinonzi zita - maumbirwo ezita + nzira dzokuisa mazita mumipanda - zvinoreva mazita ari mumipanda wega weea Zvisazitasingwi nezvidudziramazita - rita rebazi - basa - maumbirwo azvo Zviito - maumbirwo azvo = rebeso dzezviito - madonzvo ezviito = musiyano uri pakati perebeso nedonzvo = nguva dzezviito Zvadudzirazviito - mhando dzezvidudzirazviito nezvinoreva imwe neimwe Zvindori - nzira dzinoshandiswa kuumba zvindori uye kuti nzira yoga yoga inobatana nemapazi api emutauro. Pamaumbirwo panofanira kuva nezvisungazwi sekuti +-0- + -se Kana mubvunzo wati munyori webvunzo anyore zvirevo, haapiwi zvibodzwa kana akasadaro. Mhinduro dzose ngadzive muChiShona. Mashoko eChiShona akakodzera kushandisa pabazi rega rega reMutauro anowanikwa mugwaro rakanzi: Duramazwi ReZvidzidzo ZveChiShona Pamatanho Ese eSekondari: (ZIMSEC 2006) Ruzivo rweMaumbirwo cMutauro nwunoita kuti munhu agone kushandisa Rurimi Rwaamai zvakanaka. Somuenzaniso, kana munyori webvunzo achiziva kuti zvipauro zvemipanda 5, 9 ne10 hazvina zvivakashure zvinoonekwa, haazonyori kuti “Badza rikuru” asi “Badza guru” “Dzimba dzizhinji” asi “Dzimba zhinji” MAZANO ANOBATSIRA PAKUNYORA BVUNZO DZEMAPEPA ECHISHONA. ARI MAVIRI * Kunyora zvinoverengeka uye zvakashambidzika. © Kunyora nhamba pamhinduro. * Kusapedza nguva nckukopa mubvunzo. © Kukwanisa kugovanisa nguva kumibyunzo yose inofanira kupindurwa sekuti rondedzero inoda awa imwe chete, © Kutevedzera rayiro dzakapiwa sekuti @—“Pindura mibvunzo miviri muchikamu chino.” Gi) “Nyora tsumo inoreva zvakafanana neimwe neimwe yedzinotevera. Sarudza shanu chete.” © Kucherechedza uwandu hwezvibodzwa. Izvi zvinobatsira pauwandu hwezviri kutarisirwa mumhinduro, © Kudzokorora kuverenga basa ranyorwa kuitira kugadzirisa mhosho, iza zvose zviri mubumbiro. © Kuva nechokwadi chokuti wa¢ © Kushandisa mutauro usina chizvinozvino sekuti murondedzero hamutarisirwe mutauro unoshandiswa pahwatsapu. Sekuti: dakuuya, wanku, bamkuru. 10 ZIMBABWE SCHOOL EXAMINATIONS COUNCIL General Certificate of Education Ordinary Level SHONA 4007/1 PAPER 1 Rondedzero neNzwisiso NOVEMBER 2018 SESSION 2 hours Additional materials: ‘Answer paper NGUVA: Maawa maviri RAYIRO KUVANYORI VEBVUNZO Uchapiwa mapepa okunyorera mhinduro dzako. Nyora zita rako, nhamba yenzvimbo yauri kunyorera nenhamba yako yawakapiwa somunyori apepa roga roga remhinduro rawashandisa Pindura mibvunzo yose. Mibvunzo yose inofanira kupindurwa neChiShona chete. Ukashandisa mapepa anodarika rimwe, asunganidze pamwe chete. ZIVISO KUVANYORI VEBVUNZO Zvibodzwa zvakapiwa muzvikomberedzo izvi © pamagumo pechidimbu chemubvunzo, uye izvi [ ] panoperera mubvunzo woga woga Copyright: Zimbebwe School Examinations Council, N2018. ezIMSECN2018 MW CHIKAMU 1: RONDEDZERO Zvichakubatsira kuti upedze awa imwe chete pachikamu chino. 1 Sarudza musoro mumwe chete kubva pane yakapiwa ugonyora rondedzero, yemhando yawasarudza nemazwi ari pakati pe4S0 neS00 kana mapeji mana. (a) Nyoramhan’aro kumukuru wechikoro uchitsanangura zvakaitika pamakaenda kune imwe yenzvimbo dzekushanyira muno muZimbabwe. (b) _Dindingwe rinonaka richakweva rimwe, kana iro rokwehwa roti mavara angu azara ivhu. (© Nyora mashoko auchataura semumiririi wevana vechikoro, uchitenda ‘muzvinabhizimusi wemunharaunda akapa chipo chemakombiyuta kuchikoro chenyu (@ __Nyora tsamba kuhama yako yave kuda kunoshandira kunze kwenyika ichisiya ‘mudzimai nevana muno munyika uchimupa mazano angabatsire kuti imba yake isaparare nekuda kwekuparadzaniswa nebasa kwavepo. (©) Nyora hurukuro pakati pavanhu vaviri vari kukavadzana mumwe achiti ‘kudzidzisa vana kune pundutso mumwe achiti kwangova kupedza pfuma pasina chinozobuda kuvanavo. () —_ Nyora nyaya inopedzisira nemazwi anoti, “...rufu ndimadzongonyodze.” (g) Kukosha kwekurima mukurarama kwevanhu munyika yeZimbabwe. {50} CHIKAMU Il: NZWISISO NEPFUPISO Nyatsoverenga nyaya inotevera ugopindura mibvunzo yose neChiShona chakanaka, Vaya vakataura kuti nhamo haibvi pane imwe vanenge vaireva ini. Hupenyu hhwangu hwaiva hwekusonanidza sezvigamba kubva ndichiri mudumbu raamai Baba vakandiramba ndichiri mimba, zvinove zvakapa mai vangu pfungwa yekutomboda kubvisa nhumbu iyi. Ko vaichidii chinhu charambwa nemwene wacho? Pakuedza kusvotora nhumbu iyi, zvinonzi amai vakarwara botsakufa asi nhumbu haina kubva. Kuwedzera munyu pachironda mai, vakazondibercka ndiine urema, 5 oom wane 12 Mai nyakundibercka vakandipa zita rekuti Dzandimomotera, kunyangwe vaizoridimbura zvavo vachiti Dzandi. Zvakanetsa amai vangu kugamuchira ‘ut vakanga vapihwa mwana ane urema, Havaienda neni paruzhinji sezvo 10 kwavari ndaisava mwana anodadisa pane vamwe. Zvckuyemedzwa zvinoitwa vamwe vapwere ini handina kumbobvira ndakazviziva. Ndakakura Adichingoziva mashoko ckutukwa nckutsiurwa nehasha chete. Vabereki vaamai vangu vaiva venhehwechena, zvichireva kuti chekudya, chekupfeka kana chekufuka chaitowanikwa mushure mekutambura kukura 15 Pakashaya sekuru naambuya, upenyu hwakawedzera kuoma. Panguva iyi ndakanga ndakura zvekuti ndaiona nekunzwisisa kutambura kwaiita mai vangu ‘auti tirarame. Ndakamboedza kufunga nzira dzekuvabatsira nadzo asi mabasa andaigona chete ndeaya anoitwa munhu akagara pasi, sekumenya nzungu kana Kukuchidzira moto. Chikonzero chaiva chekuti imwe gumbo rangu raiva pfupi, 29 rimwe racho rakatsveyama. Rimwe zuva Baba Ruzani, mufundisi wechechi yeRoma, vakauya ndokuudra mai vangu kuti ndainge ndofanira kuchienda kuchikoro. Sezvo ivo vaitozera Pachtkoro vakaudza amai kuti vasashushikane nezvemari yechikoro kana Ziipleko zvechikoro nekuti ndivo vaizozvibhadhara. Nyaya iyi yakenps isina 12. Vakati ndaizotanga mushure mesvondo Hana yangu yairova nekuti ndaisaziva zvekutarisira kuchikoro kwandaizoends Ndakanga ndisina kujaira kuona vanbu vakawanda sezvo nguya zhinji ndaingopara pamba. Nguva yakaita seinobhururuka, niva rekuenda Lact Béckusvika. Panguva iyi mai vangu vairatidea kunge vaive vondinmwia ina, ‘aiva kundityira. Handina kunyatsonzwisisa. Kubva zvashaya sekuru nambuya, tainge tongogara tri vaviri. Néinofinga kuti ndivo polsona Jal Kangu kuti kunyangwe ndairarama nchurema zvangu, néaitogonewo Kuatandaciza ichitaura nyaya, Ndinoonawo zvakare kuti vakanes vagamuchir. “Ane ganda ane nyama, hazvienzani neakabata howa ™ ‘Vamwe vana vainditarisa sekunge ndainge ndisina ‘kusimira, vamwewo ndivo vaiseka. Zuva iri rakandiomera zvandisingagoni kutsanangure Mune mudzidzisi akanditora ndokuenda neni kuhofisi kwake Akacdsa kunditsanangurira kuti vamwe vana vaizondijaira nekufamba kwenguva, pakzwozvo ndaisafanira kuora mwoyo, Panguva iy, ini ndakanga ndonsoca kudzokera kumba kuna mai. Hurema chinhu chinouya paun usingachics, ‘ko avagara vachisangana nawo va kujogodora chironda chagara mukurarama kwavo zvekuti kuvaseka kunoto: chiripo nechitanda soon Namie 13 Shungu dzangu padzakange dzaserera, ndakataurira mudzidzisi kuti zvechikoro ndakanga ndisisadi. Vakati vainzwisisa zvandaireva asi ndokuti hapana kukura kwandaizoita ndikaramba ndigere kumba naamai vangu. Vakanditsanangurira zvandakanzwisisa kuti dzimwe nguva tinofanira kumisidzana nezvinhu zvakaomarara, tozvirwisa kusvika takunda. Mashoko aya ndiwo akandibatsira kuti ndigone kuenderera mberi nechikoro. Nanhasi ndinoarangarira pese Pandinenge ndakatarisana nechinokurira. Kunyangwe ndakasangana nehondo zhinji muupenyu hwangu chinongondifadza ndechekuti ndakadzirwa ndikakunda. Kutaura kuno ndatovewo nebhizimusi rangu rekugadzira midziyo inorerutsa upenyu hwevanorarama nehurema. Mimwe yacho ishangu dzekurebesa makumbo, mawiricheya, madondoro nemimwewo. Kutaurakuno mai vangu votoverengwawo pavabereki vari kuchengetwa zvakanaka nevana vavo, Ndakaroora ndatovawo nemhuri yangu. Ndinovimba rungano rweupenyu hwangu rwuchava kurudziro kune vaye vakatarisana nezvimhingamupinyi zvakasiyana-siyana. Hapana gomo risina ukwiriko. Zvinongoda kunzwisisa kuti upenyu nhasi makata, mangwana mater, uye kudikitira pakukwira makata aya kusatiodze mwoyo. Tinosvika chete! (Nyaya yakanyorwa nemunyori asingazivikanwi) (@) Doma zita remunyori werungano urwu. (b) — Munyori aiva neurema pamitezo ipi yemuviri wake? (©) Ndeapi matambudziko matatu abuda mundima anosangana nevanhu vanorarama neurema? (@) _Neeipi dzidziso huru iri murungano inoburitswa neupenyu hwemunyori? (©) Néezvipi zvakashaikwa nemunyori pakukura kwake zvaiwanikwa nevamwe? (Q —Ndechipi chirevo chiri mundima chinoratidza kuti munyori akarwadziwa chose nezvakaitika musi waatanga kuenda kuchikoro? (g) _ Tsanangura zvinoreva ndevo dzinotevera semashandisis mundima: ‘0 adzakaitwa @ baba vakandiramba ndichiri mimba, (i) Vabereki vaamai vangu vaiva venhehwechena, (ii) nguva yakaita seinobhururuka, (iv) pandinenge ndatarisana nechinokurira, 40077 N2018 14 50 55 60 65 Q) a) @) Q) @) @) @) Q) Q) @) CHIKAMU 1: RONDEDZERO 1 @) (b) © il it zvakaitika ‘Nyora mhan’aro kumukuru wechikoro uchitsanangura zval pamakaenda kune imwe nzvimbo yekushanya muno muZimbabwe. - _ngaape munyori wegwaro - —— kwairi kuenda - muy ranyorwa mhan’aro ~ _ngaapewo musoro wegwaro rake © ngaape zita renzvimbo yakashanyirwa nezuva rakafambwa ye ut vakasimuka nguvai © zvakashandiswa pakufamba * ndivanani vakaenda, vari mufomu yechingani, uye vangani? © Gadziriro yavakaita vasati vaenda © Negaarondedzere mafambiro avakaita, zvavakaona munzira nezvakaitika pavakamaira * Neuva dzavakasvika, zvakaitika nezvavakadzidza panzvimbo iyi * Matambudziko avakasangana nawo uye kuti akagadziriswa sei * Kudzoka, nguva dzokusimuka nokusvika uye nguva dzavakasvika [50] Dindingwe rinonaka richakweva rimwe kana i io rokwehwa roti mavara angu azara ivhu. Neaive nyaya imwe chete inoratidza kuti kune vamwe vanhu vanofara kana vachiitira vamwe zvakaipa asi kana ivo vakaitirwa zvimwe chetezvo vanotsamwa zvikuru. ngaive rondedzero ine vatambi vanotendeseka ikava tunyayanyaya unorasikirwa nezvibodzwa ‘Nyora mashoko auchataura semumiririri wev: muzvinabhizimusi wemunharaund chenyu, ‘ana vechikoro chenyu uchitenda fa akapa chipo chemakombiyuta kuchikoro Munyori ngaatange nekukuda vanyarikani vari pagungano iri - Zita remutauri. - Zuva renhaurwa. - Ngaataure chinangwa chenhaurwa. Mumashoko ckutenda chipo chemakombiyuta ngaajekese kubatsir makombiyuta, zvinosanganisira: * makombiyuta ave kutora nzviml vhendenyuro/kutsvaga ruzivo * varairid2i vave kukwanisa kuita basa rakaita sekudzidzisa nekukwenya, gwaro remazita evana, nerezvibodzwa zvevana © kufambisa mashoko nekukurumidza fsvakurudzo - unogona kuwana mabhuku ose * Kugona kushandisa makombiyuta zvinoreva kuvandudzika Jevounyanzvi hwokushandisa makombiyuta mune ramangwana fa kuchaita bo yemabhuku, vana voita 17 © kunyora kwakareruka, zvakachena, zvinoverengeka Kuchengetedza magwaro akakosha vamwe vave kurarama nebasa rinoitwa pamakombiyuta, semifananidzo, zvitupa zvemhando dzakasiyana, zvichibatsira vemunharaunda © kutsikisa mapepanhau anoitwa nevana muzvikoro [50] (d)__Nyora tsamba kuhama yako yave kuda kunoshandira kunze kwenyika ichisiya mudzimai nevana muno munyika uchimupa mazano okuti imba yake isaparare nokuda kwekuparadzaniswa nebasa kwavepo. ~ _Neaive tsamba ine kero imwe chete - _ Pakwaziso yake ngaatange nokuti: = Wadiwa Tonderai = Anodiwa Tonderai = Mudikanwi Tonderai - Mudiwa Tonderai - Neaapedzise nokuti: - Ndini wako - Ndini wako anokuda E Ndini wako wepamoyo e Pazasi onyora zita rake rekutanga chete - Mutsamba anogona kuburitsa fungwa dzinotevera: © sezvo asina kumboparadzana nemudzimai ngaasasiyane naye, ngaachengetedze wanano © ngaatsanangudze kumudzimai nevana asati aenda kukosha kowezvaari kufambira © ngapave neurongwa kuti zvinhu zvinofamba sei asipo © mudzimai nevana vawane zvikwanisiro zvose ngaagadziridze mapepa mhuri izoteverawo nekukasika vagoramba vachitaurirana nemhuri yakasara, zvikuru mudzimai sezvo ave mumiririri wemhuri kuramba vakavimbika kutumira zviri kushaviwa/kushandwa kupota achidzoka kumba ngaaendese vana muzvikoro zvekugarako nguva dzezororo mudzimai nevana vagonewo kushanya ikoko (©) Nyora hurukuro pakati pavanhu vaviri vari kukakavadzana mumwe achiti kudzidzisa vana kune pundutso mumwe achiti kwangova kupedza pfuma pasina chinobuda kuvanavo - Neapave nehurukuro ine vatambi vaviri vari kukavadzana, - Hurukuro ngaive neuremu hwakaenzana. - Anotsigira kudzidziswa kwevana anogona kuti - _-vana vanozokwanisa kusimudzira nyika - _vana vakadzidza vanoshandira mhuri dzavo neunyanzvi = vanozorooranawo nevakadzidza zvovapa upenyu hwakanaka 18, 0 (e) ~ zvinovapawo chiremera ; ~ ——_kuchengeta vabercki vavo kupinda vasina kudzidza = Anopikisa kudzidziswa kwevana anogona kuti: = kushaikwa kwemabasa kunyangwe nevakadzidza = kuzoshaya hanya nevabereki ivo vapedzera pfuma pakudzidzisa vana — —_-yasina kudzidza ndivo vari kuita mabhindauko anopa pundutso - kudzidzisa vana kwave kudhura pasina chinozobuda (50) Nyora nyaya inopedzisira nemazwi anoti, “...rufu ndimadzongonyodze.” = Rondedero ngaive nenyaya imwe chete ine vatambi vanotendescka, - — Rondedzero ngaipere nemazavi anoti, “... rufu ndimadzongonyodze.” - Zyakaipira rufa zvinogona kusanganisira: kurwadziwa kwevasiiwa, kudimburirwa panzira kwehurongwa hwemufi, kuparadzaniswa lovevadiwa - —_ Pfungwa dzerungano rwakarukwa ngadzive dzinoerera dziine udzamu, = Tukave tunyaya twakawanda, rondedzero ngaikwenywe kwa25, = Akasapedza nemazwi akapiwa tinobvisa zvibodzwa zviviri pagohwo remunyori. [50] Kukosha kwekurima mukurarama kwevanhu munyika yeZimbabwe - Mwana ngaataridze kuti anoziva kuti kurima chii - Ngaadome mhando dzekurima sokuti: = kurima mbesa - —__kuchengeta zvipfuyo Mudzidzi ngaadome kukosha kwekurima sokuti - _ kuwanisa vanhu zvekudya - kuti vanhu vave vatano = kuwanisa vanhu ma - __kuwanisa nyika mari yokunze - — kuwanisa vanhu zvokupfeka - _kupa chiremera kunyika ~ _ kuchengetedza upfumi kwenyika semari ingashandiswa kutenga chikafu nezvekupfeka kubva kunze - __kubura nyanzvi dzinogona kudzidzisa nezvekurima ~ _ kukwezva vashanyi kubva kune dzimwe nyika asa 19 CHIKAMU II: NZWISISO 2 @ ) © @ ©) © (e) (a) Dzandimomotera. a makumbo, rimwe raiva pfupi rimwe raiva rakatsveyama. q) Kushaya mukana wekusangana nevamwe vana, kutariswa nenzira inobvisa chimiro, kutadza kuzviitirawo mabasa, kusckwa. (Munyori ngaanyore zvitatu) @) Vanhu vanofanira kushingirira pane zvakaoma. (a @ — kuyemawo sevamwe (ii) nado chairwo rwevabereki (iii) zvokudya nezvokufuka @) Zuva iri rakandiomera zvandisingagoni kutsanangura. (2) @ Mai vaDzandi vakarambwa vaine nhumbu yake/vasati vamuzvara. (2) (i) Vabereki vaamai vemunyori vaiva varombo vanotambudzika. (2) (ii) Nguva yakakurumidza kupera. @) (iv) Panguva yekurwisana nematambudziko makuru. Q) (¥) — Dambudziko rese rine nzira yekurikunda. Q) Phupiso - kurambwa kwamai Dzandi vaine nhumbu - _ kuedza kubvisa nhumbu kwavo * kuzvara mwana akaremara = nhamo mumhuri yamai Dzandi - kuenda kuchikoro kwaDzandi - _ kusekwa nekushungurudzwa kwaDzandi kuchikoro - kushinga kwaDzandi - kubudirira kwaDzandi (10) T points - Tmarks paragraphing 1 mark coherence 1 mark language 1 mark [30] 20 ZIMBABWE SCHOOL EXAMINATIONS COUNCIL General Certificate of Education Ordinary Level SHONA 4007/2 PAPER 2 Zvirungamutauro, Misambo yeMutauro neMaumbirwo eMutauro, NOVEMBER 2018 SESSION hours Additional materials: “Answer paper NGUVA: Maawa maviri RAYIRO KUVANYORI VEBVUNZO ‘Uchapiwa mapepa okunyorera mhinduro dzako, Nyora zita rako, nhamba yenzvimbo yauri kunyorera nenhamba yako yawakapiwa somunyori papepa roga roga remhinduro rawashandisa, Pindura mibvunzo minomwe chete. Ukashandisa mapepa anodarika rimwe, asunganidze pamwe chete. ZIVISO KUVANYORI VEBVUNZO. Zvibodzwa zvakapiwa muzvikomberedzo izvi () pamagumo pechidimbu chemubyunzo, uye izvi [ ] panoperera mubvunzo woga woga Copyright: Zimbabwe School Examinations Council, N2018, \_exnatocnons 21 CHIKAMU I: MASHANDISIRWO EMUTAURO. Pindura mibvunzo mit muchikamu chino, ) | 1 Sarudza tsumo shanu chete kubva pane dzinotevera ugotsanangura chidzidzo choupenyu chinowanikwa mune imwe neimwe yadzo kana ichidudzirwa. @ —— Chitsva chiri murutsoka @ (i) Tsapata rukukwe hazvienzani nekurara pasi. Q ‘Kugara nhaka kuona/huona dzavamwe. q@) (iv) Mutoro unorema wasvika. qa) (¥) _ Dziva rine ngwena idivakamwe, ukadzokera unowana ngwena dzasvinura. @ (vi) Chiripo chariuraya zizi harifi nemhepo. a) (vii) Gunguo kuseka zizi muromo uchinge demo. qQ) (5] 2 Sarudza zvirevo zvishanu chete kubva pane zvinotevera ugonyora madimikira anoreva zvakafanana nemazwi ane mutsara pasi pawo. (a) Akamuyambira paakaona akahwandirwa nevavengi Q (6) VaMandisembura vanodada zvikuru. a) (©) Tozivepi agarika zvakapfurikidza pamusha pavatezvara vake. qa) (@) Tete vakaudza Tendai kuti akada kufarisa vaizomurova a) (©) VaManwei vapopota zvikuru q) (Q — Mwanasikana wavo akapiwa pamuviri asati apedza chikoro. a) (g) Akazvipinza mumatambudziko nezvinhu zvisina zvazvinobatsira, wo [5] 40077 Nao 22 ait ‘Necapi maitiro evanhu angafananidzwa nevipuka zvinotevera? Sarudza zvipuka zvishanu chete. mbuwo~ kuramba munhu achidya nyangwe aguta (a) dahwa ay (b) katsi (ay © tsur0 ay (@)—shumba (ay (@) hai a) @® — gurwe a) (g) kamba a (5] CHIKAMU Il: MISAMBO YEMUTAURO: Pindura mibvunzo yose muchikamu chino. ‘Verenga chindima chinotevera ugopindura mibvunzo inotevera. ‘Taruwona achangopedza gadziriro yake, akananga kuhofisi kwaainge adanwa kunobyunzurudzwa nezvebasa. Hapanawo chaimutadzisa kuti basaro rive rake nekuti mapepa edzidzo yaidiwa aiva nawo. Achisvikapo akaona atomirinwa nevarume vatanhatu. Paakanzi apinde, shasha yainge yakaisa zvayo maoko muhomwe. Shasha yakasvikozvuva chigaro. “Ndauya. ‘Chindibvunzai zvenyu,” akadaro Taruwona. Vabvunzi vakashamisika. Paakachinzi ataure nezveupenyu hwake akatanga kutsenga-tsenga chiwitsi. “Zvandakatumira mapepa ane chckuita nezvangu kare wani madhara, Mondinetsereyi? Taurai zvebasa iri. Ndipei basa ini ndinorigona. Girafiti ndokudya kwedu isu mayuti.” (a) Ndeupi musambo wakakodzera kushandiswa pakadai? a (6) Dai waiva iwe mutungamiri wedare revabvunzi, Taruwona waimushayisa basa nekuda kwezvikonzero zvipi? Doma zvishanu. (5) orn nats 23 (©) we ukadaidawa kuindavhiyu, ndezvipi zvinhu zvina zvaunofanira kuchenjerera kuita zvinokwidziridza maratidzikiro neunhu hwako? @) [10] Ndima inotevera ine misambo yakasiyana-siyana yemutauro. Nyatsoiverenga ugopindura mibvunzo iri pazasi payo Chipikiri akaperekedzwa neshamwari yake, Ticharwa, kunoona mwanasikana wake, Chipo airwara. Tichanwa akasvikokwazisana naVaMbizi vachigwinhana maoko asi Chipikiri akazvipeta achiita seachachonjomara ari nechokure, ndokuombera achiti, “Makadii ‘Tembo?” “Ndiripo zvangu, Murambwi. Swederai zvenyu pedyo, Shumba, muone vadzimai vangu ava vandafumotara.” VaMbizi vakadaro vachinomira nechokufafitera. Nguva yokuona varwere yakapera, VanaChipikiri vave kutosvika pasuwo guru rekubuda muchipatara, vakadhumhana naVaMandisembura avo vainge vakarembedza musoro vachipunyaira neshungu. Vakavaudza kuti muzukuru wavo ainge ashayikira pachipatara apa. Chipikiri akavabata maoko achitaura mashoko aienderana nedambudziko rainge ravawira, VaMandisembura vakapindura zvavo vachipukuta misodzi neseri kweruoko. VaMandisembura vakabata gotsi ndokutanga kusvimha misodzi. Ticharwa ndokutoti zvake, “Tinyararirei zvedu apa! Musada kubata nyika kumeso nokuchema nhema! Neimi makadya mwana wehanzvadzi yenyu! Nhasi nyama tichaichapfanya kwenyuko! Muuraye mombe mbiri chaidzo!” Apedza zvake kuita zvese zvemusara navo akachizovabata maoko otoitawo zvimisodzi (@) — Vanhu vanotevera vaiva neukama hupi kubva pamataurirano avanoita mundima? VaMbizi naChipo @ (i) Chipikiri naVaMbizi a) (») @_—_ Ndeupi musambo unowanikwa mukukwazisana kwaVaMbizi naChipikiri? a (i) Ipazviviri zviri mundima zvinoburitsa musambo wawapa pa (b)(i)- (2) (© Mashoko anogona kunge akataurwa naChipikiri paaibata VaMandisembura maoko angava ekutii? a) a) (@) -VaMandisembura vaikwanisa kudaira vachitii 0070 2018 24 i andisembura © @ —_ Musambo unoshandiswa naTicharwa kuna VaMi unonzii? is 2 Gi) Chii chaunobatsira pamagariro avaShona? Gil) Chii chawakaipira? CHIKAMU III: MAUMBIRWO EMUTAURO Pindura mibvunzo mitatu chete kubva muchikamu chino. ‘Nyora mipanda nezvivakashure zvemazita anotevera: Vasahwira musango diva uugaro rufa mweni misungo nhapwa chikoro Majeko Verenga ndima inotevera, ugopindura mibvunzo iri pazasi Ipapo VaMabvura vakatapa shoko ri @ — Nyurura zidudziramazit 8 2vose zviri mundima iyi, up, nechimwe chezvawanyora (©) Pazvidudziramazita oy maumbinvo azvo, uch; choga choga. ‘@wanyora sarudza 7 Viviri chete ugotsanangura ipa muenzaniso mu imwe chete pachidudzirazita 0 ezviito anotevera: (6) renhevedzano © rekutuma ezvanga zvichiitika panguya iyoyo © rekuita 4071 Nate 25 godoma zita rechimy, a a Oo; [lo we (4) fo} Q) Q) Q) @) @) fo) Doma mazita ezvakanyorwa nemayara makobvu. @ — Nyora zvakanaka (i) Sckuru vazouya vomene. (iii) Ini ndinotaura ChiShona. (iv) Takapemberera mwenga. (¥) — Chakabatwa nekatsi igonzo. (vi) Handimutecreri nokuti anonyeba. (vii) Tatenda aisadya kumakwato, (viii) Ndabayiwa nechipikiri, (ix) Zvatosvorana gonzo nachin’ai (x) Kamba inofamba yoronyoro. Ongorore zvirevo zvinotevera (a) Mbuya vakabikira sekuru doro. (b) | Mwana wemanyawi uya anoroveka nyore, (©) Kasikana kakatambisa pamuchato. (@)— Muvakiachapfurunura imba yedu. * (©) Anosekerera chaizvo nerudo. Pachirevo choga choga chapiwa ipa zvinotevera: @ chiito chiri muchirevo, Gi) mudzi wechiito, rebeso yechiito, (iv) ita rerebeso. 40072 N08 26 a) a) a) qa) @ @) q@) Q) oO a) (0) {10} IMB. XAMINATION Coy, 2 AB scHon 1 Ordinary Lever” ONC eral Cert MHINDURO DZINOTARISIRWA. SHONA 4007/2 NOVEMBER 2018 ZVIRUNGAMUTAURO, MISAMBO YEMUTAUR NEMAUMBIRWO EMUTAURO 21 CHIKAMU 1; MASHANDISIRWO EMUTAURO Zvekucherechedza pakupindura’ Mapinduriro anoratidza kuti munyori webvunzo ari Kupa chidzidzo here kana kuti ari kungodudzira tsumo. Somuenzaniso: Kana munyori webvunzo akati, “Chitsva chiri mutsoka zvinoreva kuti...” anenge atadza nokuti anenge achipa zvinoreva tsumo, kwete chidzidzo. Zvidzidzo zvinofanira kuburitswa nemutauro wakajeka; usina zvirungamutauro. Chidzidzo hachifaniri kudzokorora dzitsi retsumo. e.g. (i) “chitsva” uye “rutsoka” haatarisirwi mumhinduro, @ Q) Gi) Gi) Gv) (} Wi) (vii) Munbu anofanira kuendawo kune dzimwe nzvimbo anoona nokudzidza zwakawanda/ ‘Tsvagawo ruzivo nepfuma kubva kune dzimwe nharauda. Regoramba ugere. ~ Zviri nani kuwana chinhu chidiki (chitsaru/chakashata/chakasakara) pane kutoshaya/Tenda chaunacho. Chine zvachinobatsira. a) Kuti munhu azive chinhu hunge atombochiona chichiitwa navamwe. /Ruzivo runowanikwa nokudzidza maitiro avamwe Dzidzawo kubva kune vakakukomberedza a) Tsungirira kusvika kumagumo pane zvaunenge uchiita /Basa rinorema rava kupera. QQ) Navimbo ine njodzi haizi yekusvika kaviri kana katatu/Munhu haufaniri kuramba uchidzoka pane njodzi a) Hakuna chinoitika pasina chikonzero/Ongorora zvinhu kuti zvambokonzerwa nei. Rega kuti ndizvozvo. a Muiti wezvakaipa anoda kunongedzera kuzvitadzo zvevamwe asingatauri zvake/Zivawo kuti newewo une zvaunototadzawo. a) (@) — Akamubayira zanhi/Akamuruma nzeve. Q) (6)... vanotsenga mvura (ichibuda masvisvinwa/masese) a (©)... akatambarara sorunyemba .../... kusunga chihuri nomudzonga wenyama.../... kupura nyemba nomusana. . (y @ __... kupinda nemwenje mudziva.../... kuridza ngoma nedemo.../... kurasa muswe.../... kurebesa muswe.../...kumera muswe. @) ©... vadya marasha..../vadya rukwerzi..../vadya magaka mambishi (neminzwa -yawo).../vadya moto. ay @ akatyorwa gumbo... w (Kana munyori akati, “... akagarwa mbabvu...” anenge atadza nokuti Gimikira irori hariburitsi pfungwa yokupuwa pamuviri_] (2) Akafira mafufu segonzo qa) Muongorori anotarisa mhinduro shanu dzekutanga chete. (5] Mhinduro dzinotarisirwa ndedzinotevers: (@) — dahwa - _kuva munhu anogara akangovata/kupusa/kupata/ kuzungaira ay (&) katsi - __kuva munhu ane utsanana/utsvinda/undere/kuva munhu akapfava/munyoro qa) © tsuro - _ kuva munhu akangwara (akachenjera)/ane unyengeri/ anomhanya/anonzvenga, @ (@ — shumba - kuva munhu anorwa zvikuru/kuda nyama zvakanyanya/kuva munhu anotyisa/ane simba. ay © bwai + kuva munhu akanyarara/akapfava/ane unyoro! anotya, Q@ (gure - kuva munbu ane chinya/kana hasha dzisina chimuko/kuva munhu ane ruzha. () (e)— kamba - _kuva munhu anononokera kuita zvinhu/ane chinono! asingamhanyiriri kuita zvinhu. a [PaChiNdau “Kamba” zvinoreva “mbada” ~ maitiro: kutyisa] Kugoverwa kwezvibodiwa Chibodzwa chimwe kumhinduro yakanaka 6 29 4 CUIKAMU I: MISAMBO YEMUTAURO Mhinduro dzinotarisirwa ndedzinotevera: CO) &) © (@) &) © @) © Chinyarikani - kunonoka - kutaura asati abvunzwa - kuzvitutumadza - kuzvipa pokugara - kuisa maoko muhomwe - kusapindura zvabvunzwa - kutsenga-tsenga chiwitsi - kusaremekedza - kushandisa mutauro usina rukudzo/usina dzinde/wechizvinozvino - kutaura mutauro wekukomanisa - kupfeka zvakashambidzika - — kubata nguya = kuzvininipisa - — kupindura zvawabvunzwa = kumirira kukwaziswa = kusazvipa pokugara sekuru nomuzukuru (i) mukwasha/mukwambo natezvara @ — chinyarikani (i) - —_-kushandisa mitupo nezvidawo = kuombera nokuzvipeta e kumira chinhambwe kubva pane mumwe 2 mutauro wekuremekedza ay 6) @) {19} a) qa Q Q@) Nematambudziko/Nenhamo/Nedzinoparadza/Nemaipe/Nedzoi/Nemaremeka/ Nemadendere/Nemakushata/Nemabasa/Nemashati/Tinoshoora/Nahwo uyanga. ‘Aonckwa/dzaonekwa/Akaonekwa/Apfuura/Apinda/Anoshooreka, @ ——chisahwira - kufumura zvakaipa zvinenge zvichiitwa nasahwira e.g. kuroya = kurerutsa dambudziko (zvinoremay/kuvaraidza (iii) Unogona kuvenganisa (kurwisanisa) veukama 30 a qa) Q q) a) [10] CHIKAMU I: MAUMBIRWO EMUTAURO Zita vasahwira musango dziva ugaro mweni misungo rufa chikoro majeko nhapwa ‘Mupanda 2a 18 5 14 6 9/10 Chivakashure var INI (NB: Chivakashure chinoiswa chisungazwi (dash/hyphen) kurudyi. Ikasara munyori webvunzo anenge akonewa.] KUGOVERWA KWEZVIBODZWA 1 Mupanda: Chivakashure: @ — Zvidudziramazita zviri mundima kamwe riya mukuru dzaKufakunesu izvi vose 31 fo} Mazita ezvidudziramazita chiverengo @ chisarudzi/chinan’anuti 0) chipauro ) chirevamwene/chirevamuridzi (1) chiratidzi/chinongedzi/chinongedzazita chepedyo @ chirevauwandu q) (b) Pamaumbirwo (orai zviviri chete. Maumbirwo ezvidudziramazita Chivakashure chechiverengo 'Dritsi rechiverengo ka- + -mwe ivakashure chechisarudzi + Daitsi rechisarudzi His bya Chivakashure chechipauro ' Dritsi rechipauro mu- + ura Chiwedzerwa/Chiiswa chechirevamwene + nzvovera inoshanduka + Dzitsi /chiratidzabato/chiratidzamupanda chechirevamwene rechirevamwene dz ae + -Kufakunesu Chivakashure chechirevauwandu _+nzovera inoshanduka + Dzitsi rechirevauwandu +0 + se + chiratidzamupanda/chiratidzabato chechiratidzi/ chechinongedzi ie +a NB: Mienzaniso isina zvisungazwi yakafa KUGOVERWA KWEZVIBODZWA. (2) Kunyurura chidudzirazita Kudoma zita racho Zvasanganiswa 1x6 6) (b) — Tsananguro 1 Muenzaniso 1 Zvasanganiswa 2x2 @ (10) 32 Zvirevo zvinogona kumira seizvi: @ ) © @ © Mudzidzisi akarova vana vane misikanzwa. @) Akasvika akarova vanhu vose. Q Rova vose neshamhu. Q Vanga vachirova nemaoko zvine simba, Q Kurova vamwe kwakaipa. Q) [10] (—Chiito /-rova/chinofanira kuva muzvirevo. Pasina zvirevo hapapiwi zvibodzwa. (i) Chiito /-rova/chinogona kushandiswa chiri muranduro (negative) (ii) Chinogonawo kunge chakarebeswa kana kuti kuvandurirwa, Mazita ezvine mitsara pazasi: @ Gi) Gi) Gv) @) oi) (vii) (viii) (ix) & -a vomene: ndi- om “sa na- zvinyoronyoro: nzvovera yokupedzisira/varamwana rokupedzisira eo) chirevauwandu a chiratidzamuiti/chivakashure chomuiti/chisungawirirano chomuiti Q) chiratidzanguva (chakare)/chirevanguva (chakare) oy chiwedzerwa chechindori Qa chiratidzamuitirwi/sungawirirano yomuitinwi/chivakashure chomuitirwi a chiranduri/chivakashure (chivakiso) cheranduro a chivakazwi chechidudzirachiito/chiwedzerwa chechidudzirachiito @ chibatanidzi/chibatanidzo a chidudzirachiito (chemaitiro/cheudzamu) Q (10) 33 10 @ @) © @ © NB: ‘ @ chiito Gi) mudzi ii) rebeso (iv) zita rayo vakabikirabika -bik- yokuitira anoroveka/tova srov- eke yegoncko/ yekwaniso/ yekuitika kakatambisa/tamba -tamb- -is- yenyanyiso achapfurunura/pfurira/ -pfurur-/-pfurir- -unur- yepfumvunuro pfirira/pfurura I-pfirir-/ anosekerera/seka -sek- -erer- yemherevedzo Chiito chinogona kunyorwa chakarebeswa sezvachiri mumubvunzo kana kuti chisina kurebeswa. KUGOVERWA KWEZVIBODZWA Chiito ixS = 2 Mudzi: ixs = 2 Rebeso. ixs = 2 Zita rayo: ixs = 2 10 34 ZIMBABWE SCHOOL EXAMINATIONS COUNCIL General Certificate of Education Ordinary Level SHONA LANGUAGE 4007/1 PAPER 1 Rondedzero neNzwisiso JUNE 2019 SESSION Maawa maviri Additional materials: Answer paper NGUVA: Maawa maviri RAYIRO KUVANYORI VEBVUNZO Uchapiwa mapepa okunyorera mhinduro dzako. ‘Nyora zita rako, nhamba yenzvimbo yauri kunyorera nenhamba yako yawakapiwa somunyori papepa roga roga remhinduro rawashandisa. Pindura mubvunzo mumwe chete muChikamu I nemibvunzo yose muChikamu II. Mibvunzo yose inofanira kupindurwa neChiShona chete. Ukashandisa mapepa anodarika rimwe, asunganidze pamwechete. ZIVISO KUVANYORI VEBVUNZO, Zvibodzwa zvakapiwa muzvikomberedzo izvi () pamagumo pechidimbu chemubvunzo, uye izvi [ ] panoperera mubvunzo woga woga. Copyright: Zimbabwe School Examinations Council, 12019. ezIMsec 12019 35 CHIKAMU I: RONDEDZERO Unokurudzirwa kuti upedze awa imwe chete pachikamu chino. Sarudza musoro mumwe chete pane yose yakapiwa, Chinyora rondedzero yemhando yawasarudza nemazwi ari pakati pe4S0 ne500 kana kusvitsa mapeji mana. 1 (a) (b) © (a) © 0 @) Kuzvara hakuna hombarume. [50] Kukaita mumwe chete abudirira mumhuri, musha wese unotarisira kuti abatsire vamwe sei mumhuri imomo? [50] Nyora tsamba kushamwari yako iyo yawakanzwa kuti yava kunwa nekusvuta zvinodhaka uchiitsanangurira zvazvakaipira pamwe nekumupa mazano anovaka. [50] Nyora hurukuro pakati pemusikana nemukomana, mumwe achiti kuva nezvidzidzo zveScience kuri nani pakuva nezvidzidzo zvemutauro, mumwe achiti kwete zvakakosha kuva nemutauro. (50) Nyora rondedzero ine mazwi okuti, “Ndakabva ndazoona kuti hapana kaugona kwandaive ndaita.” [50] ‘0 amakasangana nawo pakuvamba nekufambisa zvirongwa zvenyu zvebudiriro mugore ramapedza, [50] ‘Kuderedzwa kweurombo muvanhu kuri mumaoko evechidiki.” Unotii nepfungwa iyi? [50] 4007 32019 36 CHIKAMU I: NZWISISO NEPFUPISO Nyatsoverenga nyaya inotevera ugopindura mibvunzo yose inoitevera neChiShong chakanaka. Gweta parakapedza kuverenga zvakasiya zvanyorwa nemufi muwiri yake, vanjy vakashaya neromuromo, Kana ari saVhaireti, mudzimai wemufi, akaona sckuti ainy, arohwa gwati kumeso richibva rangomupofomadza pakarepo. Mwana wevaridy akaona rima, ndokuzongoti puu negotsi paainge agere ipapo. Akadinva mur ndokuzodzidziuka pave payc. Vhaireti ainge akaroorana naOziwero makore makumi maviri ainge apfuura. Vaive nevana vavo vatatu, mukuru ainge oita danho rechina kuchikoro chesckondari, muduky ndiye akanga achangotanga danho redambancvana, Ukama hwaOziwero naVhairet semukadzi nemurume hwakanga husingashoreki. Chaizongonetsa Vhaireti ndechokut basa raOziwero raimudyira nguva yake zhinji zvekuti nguva yekulandara nembur yakaramba ichingoita shoma. Mazuva mazhinji Ozi aidzoka kumba kunize kwotoyedra asi dzimwe nguva aitotadza kudzoka kumba zvachose nekuti, sematauriro ake, base rainge rakasunga. Vavakidzani vanoongoora vainge votozviona kuti mafambiro ababa ava ainge asisine chiedza mukati. Umwe wevavakidzani ava ndiye akazocnda kunotaura naVhairet, achidawo kunzwa paive nepfungwa dzake. Vhaireti akangotaurawo kuti basa rainge iri kuwandira murume wake. Mhinduro iyi yakabva yatorera Mai Mashoko simbe rekuenderera mberi nenyaya yavo. vunzo yainge yabvunzwa naMai Mashoke yakaita kuti Vhaireti atange kupishana nepfungwa achiedza kufunga kuti zvimwe murume wake ainge oita gumbo mumba gumbo panze. Chakaita kuti akurumidze kudzinga pfungwa idzi ndechekuti Ozi ainge achiri kuriritira mhuri yake zvakanake semazuva ese. Akaisa pfungwa idzi shure shure kwendangariro dzake ndokusarudz: kuvimba nemurume wake. Rimwe zuva Oziwero odzoka kumba panguva yemambakwedza akaita kakutsumwaira motokari_ndokubuda mumugwagwa. Motokari yakanorovera pasimbi yemagets: nechokudivi remutyairi akabva angoomera ipapo. Hama neshamwari dakashushikans nerufu rwaOzi, kunyanya mudzimai wake nevana. Ozi akazochengetwa mushure memazuva matatu, vanhu vachingodzungudza misore nekuti rufu rwake rwainge rwauya pasina airwutarisira, Zvisineyi, vanhv vakazongonyaradzana nerokuti ndiyo nzira yedu tese, musi nenguva ndizve zvinosiyana. Hapano pakuzoda kuparadza nhumbi dzemufi, pakasimuka murume aive akapfeke svutu nhema ndokutaura kuti ndiye aive gweta remushakabvu, uye aive nehurongwe hwemagoverwo aizoitwa pfuma yemufi sckuronga kwemufi, Vazukuru nevaroor vainge vomirizika vakabva vagara pasi 4007/1 32019 37 Zvckuti mufi anosiya aronga kugoverwa kuchaitwa pfuma yake zvaiva zvitsva kumhuri nchama zhinji dzemufi, asi vakatsanangurirwa kuti zvaive pamutemo kuti munhu asiye arongera pfuma yake asati afa. Gweta rakazopihwa mukana wekuverenga wiri rainge rasiiwa nemufi. Pfama zhinji yakapihwa kuna Vhaireti nevana vaké vatatu. Humwe hupfumi hwakaenda kuna nyakutumbura, avo vaive shirikadzi, nokuti baba vaOziwero vaive vakashaya iye achiri muduku, Vanhu vese vaikodzera vakawana chidimu chepfuma yaOvi sckutarisira kwemunhu wese. Munhu akapedzisira kutaurwa ainzi Fiona, uye ainge apihwawo chimwe chikamu chepfuma yemushakabvu, Veukama vakatarisana, nekuti vainge vachiziva kuti havana hama ine zita rakadaro. Vakabvunzana pachavo asi hapana akanga aine mhinduro. Gweta rakazopindira ndokutsanangurira gungano raivepo kuti mufi aive neumwe mukadzi waaipota achigara naye uye vaitove nemwana vose. Zvakazoonckwa kuti Fiona uyu aitovepowo panhamo apa nemwana wake. Vhaireti haana kutenda zvaainzwa nekuona, panguva iyi ndipo pakangoti rima tiba kumeso kwake, ndiye dhi negotsi paainge agere ipapo. Vanhu vainge votya kuti nhamo Gzaizogona kupedzisira dzave mbiri kana vakasangwara. Pfungwa dzevanhu ézakambotama kubva kune zvaitaurwa negweta voedza kubatsira Vhaireti. Mushure mekudinwa mvura nekupumhwa nezambiya, akabva azomuka, Akavamba kuchema, apa akanga asisiri kuchema rufu rwemurume wake. Vanhu vakatozosvika pakuparara iye achingoungudza, hapana akagona kumunyararidza, (Ayaya yakanyorwa nemunyori asingazivikanwi.) vunzo (a) Vhaireti naOziwero vaiva vava nemakore mangani vari muwanano? a (b) Dangwe raOziwero raive mudanho ripi redzidzo? Oy (©) Nyunura chirevo chinoratidza kuti Oziwero akanga asisina nguva nemburi yake. (2) (@)_—_Ipachikonzero chakaita kuti Vhaireti arege kufungidzira kuti murume wake angave nezvakashata zvaakanga achiita a (©) Nemhaka yei vazukuru nevaroora vakazogara pasi painge poda kugoverwa nhumbi dzemufi? (2) (Sei hama dzakatarisana pakataurwa zita raFiona? mW (g) _ Vhaireti anonzi akanga asisiri kuchema rufu rwemurume wake, saka aichemei? 2} soon s2019 38 (b) —Tsanangura zvinoreva mazswvi aya semashandisinwo aakaitwa mundima; @ — ndokuzodzidziuka, 2 kakutsumwaira, Qy (ii) nyakutumbura, [2] (iv) achingoungudza. R} (@ ——_Zvinorevei kuti, “.,.nhamo dzaizogona kupedzisira dzave mbiri...” Ry G)_Pfupisa nyaya iyi nemazwi ako asingadariki makumi mashanu {lo} [30 marks] oom 2019 39 1 - ZIMBABWE SCHOOL EXAMINATIONS COUNCIL General Certificate of Education Ordinary Level MHINDURO DZINOTARISIRWA THE DEPUT KUDADISA HIG: |: 793: JUL 2023 | KA a ee = JUNE 2019 SESSION SHONA LANGUAGE 4007/1 RONDEDZERO NENZWISISO 40 CHIKAMU 1: RONDEDZERO 1 @ (b) © - _ ngaive nyaya ine vatambi vanotendeseka ~ yaya ngaidudzire kuti vabereki kana vakarurama vanogona kuzvara vana mhondi, nzenza, mbavka nehumwe huipi, vanogona kuita hunhunzvatunzva nemamwe mabasa anoshoreka ‘Tukava tunyayanyaya kwenya kwa25 [50] - Mwana anogona kudoma zvingangotarisirwe kuti abatsire mumhuri sezvinotevera: © Kutsvagira hama mabasa © Kupa hama mari yekushandisa © Kuendesa vamwe kuchikoro © Kutengera veukama mbatya © Kugara nehama mudhorobha © Kutengera hama zvekudya * Kubhadhara 2vikwereti zvehama Kuripa mhosva dzehama Kuroorera veukama © Kurapisa hama dzinorwara Kaviga hama dzinenge dzafa Kubvisa zvipo zvikuru pamitambo [50] ‘Tsamba yeushamwari © Ngaive tsamba ine kero imwe chete, dzikave kero mbiri kunobviswa zvibodawa zviviri pagoho remunyori * Kwaziso ngaitange nokuti: - Wadiwa - Anodiwa © Negaapedzise nokuti - Ndini wako - Nini wako anokuda - Ndini wako wepamoyo = Naini shamwari yako © Pazasi onyora zita rake rekutanga chete ‘Mutsamba anogona kuburitsa zvakaipira zvinodhaka zvinotevera: ~ Zvinokanganisa utano sekupisa chiropa, kudya mapapu nekuchetura ura - Unogona kuzotadza kuzvisiya ~ Zyinogona kukonzera kuti upinde mumhirizhonga + Zvinokupa kusanyara nekuita zvisina unhu - Vamwe vanogona kuzviwozhera - Shamwari dzebonde dzinoguma dzawanda - Zvinopedza mari poshaya pundutso muupenyu + Zvinokukanganisa mashandiro ako Vamwe vanorara mumigwagwa vachizviisa panjodzi yekutsikwa al () Mazano anovaka ~ Kurudziro yekubva pakutora zvinodhaka > Aronge mashandisiro enguva yake nemari ~ Ashamwaridzane nevasinganwi nekuputa ~ Kuendawo kuchechi ~ Kutsvaga rubatsiro kuna vanachiremba kana vanababa vezvomweya ~ Kufarira mabasa emaoko - Kutsvaga mitambo inomuvaraidza [50] Nyora hurukuro pakati pemusikana nemukomana mumwe achiti kuva izidzo zveScience kuri nani pakuva nezvidzidzo zvemutauro mumwe achiti kwete. Mhinduro © Neaive hurukuro ine gakava rakaringana. * Zvakakosha kushandisa mutquro wakakodzera. * Anoti kuva nezvidzidzo zveScience anogona kuti: - Anowana basa nokukasira nokuti donzvo guru renyika rakanangana nezvidzidzo zvemibato yemaoko zvinyatsomwirira sokuti kurima, kurapa kuveza, kusona, kuvaka uye umhizha - Anowana mukana wakakura wokupakurira vamwe ruzivo rwake sokuti ari chiremba, muvaki kana vaya vanoronga zvezvivakwa. . - Zvirwere zvinotapudzika nokuti ruzivo rwokurapa runenge rwawanda - Migwagwa inogona kuzova yakagadzirwa zviri nani kana veScience vashandisa ruzivo urwu pakugadzira migwagwa - Zvigadzirwa zvemhando yepamusoro zvinowanda towana mari yekunze kowenyika/zvigadzirwa zvekufambiswa kwemashoko - Kurima kunovandudzwa towana goho rakanaka nyika yobudirira vanhu vayo vogara murunyararo - Zvidzidzo zveScience zvinopa mukana wakakura, wokuwana dzidzo yepamusoro/kuwana rubatsiro rwekuwedzera dzidzo yepamusoro © Anotizvakanaka kuva nezvidzidzo zvemutauro anogona kuti - Mutauro ndiwo chete unogona kuburitsa zviri munjere nomumoyo momunhu. Zvinoita kuti tsika nemagariro evaShona zvivandudewe - Mutauro unotaridza zviri mudenhe maererano nekwatakabva. Izvi zvinoita kuti tidade nezvatava uye tigokwanisa kuenderera mberi nebudiriro - Mutauro unoshandiswa pazvidzidzo zvose kusanganisira zveScience z saka zvakakosha kuva nawo. = Science inoshandisa dura rezvakaitika kare, izvo zvaishandisa mutauro kuvandudza ruzivo rwayo. - Mutauro unotandadza, kudzidzisa uye kuvaraidza - Vadzidzi vane mutauro vanogona kutora nguva yakaoma seiri nyore votamba nemutauro zvinoita kuti vagone kuchengetedza mabasa kudarika veScience. - Mutauro wakadengezera dzidziso neyambiro vanhu pakurarama, inotsiura nekudzora [50] 42 © oO = Neaive rondedzero ine mazwi akapiwa sezvaari mukati mayo = Munyori ngaaruke rungano runoburitsa zvakaitika zvaaifunga kuti (achatendwa) kuti agona asi ozoshorwa nezvaanenge aita. = Anozoburitsa mazwi aya achiratidza kuti arwadziwa nemabudiro aita zvinhu ; ~ akasaburitsa mazwi sezvaari kunobviswa zvibodzwa zviviri pagoho remunyori [50] - Mwana ngaape munyori wemhan’aro = Mhan’aro ngaipiwe musoro wakadodzera - Zuvarakanyorwa mhan’aro - ‘Mwana ngaape kuti mhan’aro iri kunyorerwa ani = Anogona kupa zvirongwa zvakabudirira sezvizvi: © Kupa vana vechidiki vasina kubuda zvakanaka muzvidzidzo nevakasiira zvikoro panzira vakaita makosi enguva pfupi ckudzidzira mibato yemaoko nekufambiswa kwemari mumabasa avo. © Vanhu vemunharaunda vakasimudzirana kuburikidza nemakirabhu akaita semikando apo vaiisirana mari © Mumamisha mave nezvimbuzi zvakaunza utsanana © Vana vakawaniswa kudya muzvikoro © Anogona kupa matambudziko akasanganikwa nawo anotevera + Kushomeka kwevanobatsira nemari nezvimwe zvikwanisiro © Kushaikwa kweruzivo pane zvakanakira zvirongwa zvebudiriro + wakavambwa © Kushoropodzwa nenyn’anyn’a dzisingadi kuona budiriro munharaunda © Kufambira vanhu munharaunda dzavanogara nekutaramukana kwadzo + Kutadza kwevanhu kuuya pamisangano yakarongwa © Kudya mbcu nezvavapiwa zvisati zvashandiswa Chizivano pakugovewa kwezvinhu Usimbe hwaitaridzwa nevamwe pamabasa avainge vapiwa Kusanaya / kunaisa kwemvura Kubirwa nembavha Kushaya kwekutengesera zvawanikwa {50} Chimiro chemhan’aro chinotarisirwa kuva nezviga zvose zvisinei kuti chatanga ndechipi. Munhanganyaya munyori ngaatsanagudze kuti hurombo hunowanikwa sei? Hurombo chi? Otora divi rake raakarerekera ane musoro uyu. = Zvinoitwa nevechidiki kuderedza hurombo + Kutambira dzidziso dzavanopiwa * Kushandisa maoko sckutanga mabhizimusi madiki © Kupedza huori 43 ®) ) oO () i) © Kugona kuzvishandira ae Kubvisa pfungwa mavari yekuda kupfuma chimbichimbi Kuti vawaniswe dzidziso yokufarira nyika yavo Anopikisa anokwanisa kubuda nepfungwa dzinotevera; * Vechidiki havasi kupiwa simba mumaoko mavo kuti vazvimirire panyaya yekupedza urombo © Havasi kuwana dzidzo yakaringana inopa mhinduro pakupedza urombo © Havana mukana wokuzvisarudzira nzira yedzidzo yaanofarira © Havana zvikwanisiro © Vechidiki vazhinji havana mukana wokushandisa technology naizvozvo zvinodzosera shure pakupedza hurombo © Vechidiki havasi kuzvipira kushandira nyika yavo © Nungo / husimbe hwakatekeshera mune vechidiki naizvozvo havakwanisi kupedza hurombo © Havatambiri/ havatevedzeri dzidziso dzavanopiwa © Vanokurumidza kupinda munyaya dzouori vachitevedzera vakuru kwavari CHIKAMU II: NZWISISO. Makumi maviri ‘Wekutanga aiita danho rechina kuchikoro chesekondari Chaizongonetsa Vhaireti ndechokuti basa raOziwero raimudyira nguva yake zhinji zvekuti nguva yokutandara nemburi yakaramba ichingoita shoma. Akaramba achingoriritira mhuri yake Vakagara pasi vanzwa kuti gweta ndiro raizogova nhaka sekusiya kwazvakaitwa nemuridzi/vakanga vatoona kuti basa rekugova nhumbi rave regweta. Vakashaya kuti aive ani sezvo vakanga vasina hama ine zita iroro Ainge ochema kuti murume wake aive aita umwe mudzimai iye asingazivi () — Ndokuzopepuka kubva mukukomoka/kufenda kwaaive aita (i) Kuita seoda kukotsira (ii) Mai vakamubereka/vakamuzvara/vakamubara 44 (2) a m (2) 22] 2) @ @ (iv) Achingochema zvisina magumofasinganyarari a Aireva kuti Vhaireti wacho aigona kutofawo zvekare, asi Ivo varve panhamo yaOziwero [2 PFUPIKISO Pfungwa dzinogona kuburitswa papfupiso ; = kuroorana nekuita mhuri kwaOziwero naVhaireti - — kunonoka kudzoka kumiba kwaOziwero - kukahadzika kwevavakidzant - — kubvunza kwaMai Mashoko = tsaona/ rufa rwaOzi - _kusimuka kwegweta nekugara kwevanhu pasi - _ kugovewa kwembatya/pfuma/nhumbi ~ — kudomwa kwaFiona muwiri = kufenda/kukomoka kwaVhaireti - — kumuka kwaVhaireti 7 points —> 7 marks (1 mark per point) Paragraphing ~ 1 mark Coherence ~ 1 mark Language use ~ 1 mark (10) (30] 45 ZIMBABWE SCHOOL EXAMINATIONS COUNCIL ‘neral Certificate of Education Ordinary Level SHONA LANGUAGE PAPER 2: Mashandisinvo eMutauro, Misambo neMaumbirwo eMutauro 4007/2 JUNE 2019 SESSION Maawa maviri Additional materials: ‘Answer paper NGUVA: Maawa maviri RAYIRO KUVANYORI VEBVUNZO. Uchapiwa mapepa okunyorera mhinduro dzako. Nyora zita rako, nhhamba yenzvimbo yauri kun: vyorera nenhamba yako yawakapiwa somunyori Papepa roga roga remhinduro rawashandisa. Pindura mibvunzo minomwe chete. Ukashandisa mapepa anodarika rimwe, asunganidze pamwe. ZIVISO KUVANYORI VEBVUNZO Zvibodzwa zvakapiwa muzvikomberedzo izvi () pamagumo pechidimbu chemubvunzo, uye izvi[ ] panoperera mubvunzo woga woga. Copyright: Zimbabwe School Examinations Council, 32019. ezMsec 32019 Thi VEPUTY FD KUDADISA HIGH © 7 9L ' 46 | 93 JUL 2023 P.O. BOX 336, NViKA ‘Nyora tsumo inoreva zvakafanana neimwe neimwe yedzinote) chete, @ (b) © @) © o @) CIIKAMU 1: MASHANDISIRWO EMUTAURO Pindura mibvunzo miviri muchikamu chino. Gengezha mukombe hazvienzani nekunwira mudemhe. Mwana wenyoka inyoka. Kwaunobva kanda huyo kwaunoenda kanda huyo. Chimwango chekukumbira hachina ndima. Chasosodzwa chava chitiyo chinozvitsvarira. Anyumwa bere nderake. ‘Mbudzi kudya mufenje hufana nyina. a) a) a) q) q@) a) @ vera. Sarudza shany [5] Kubva pazvirevo zvinotevera, sarudza zvishanu chete, ugozvishandura uchitsiva izwi rine mavara makobvu nezwi rinopikisa. Muenzaniso: Jira jena rinotengwa nemapositori. Mhinduro: _ Jira dema rinotengwa nemapositor. @) (b) © @ © o @) Muti mukobvu hauite muchero. Musikana akanaka atorwa namambo. Rokwe pfupi rinoyanika makumbo pachena. Jaya mupfumi, rakashaya wekuroora. Michero mimbishi inonzwisa ugugu. Munhu mutana anopa rayiro inobatsira Sadza mbodza rinozvimbira. sor. 2019 47 Q) a) ay a) @ Q) a) 6) T i kuburi ‘ Smudea mesa *uburitowa kuburikidza nemadimikira anotevera @) —Kuita gudzamudungwe (b) Kugarira badza (©) Kuita chisodzimate (@) — Kuita nguruve nzvere (© Kurara nezamu mukanwa, (9 Kuvaka danga pasina mombe (2) Kufkura hapwa, Mazwi anotevera anogona kureva 2vinh zvirevo zviviri pazwi ro kurehwa nezwi racho. 1u zviviri kana kupfiuura. Nyora 28 Toga uchiburitsa zvakasiyana zvinogona Muenzaniso: gomba Mhinduro: (i) Takura marara unokanda kugomba uko, Gomba raTambudzai raakabatwa naro ragadzwa dare. (a) rota () gun (© mara @ — doro (©) dongo sonanos 48 = a a qQ) a q) Q a (a) ay a) ay a) (5) (b) CIIKAMU I: MISAMBO YEMUTAURO Pindura mibvunzo yose muchikamu chino, Uchishandisa mhinduro yakasiyana pane imwe neimwe yenhaury. dzinotevera, tsanangura unhu kana maitiro anoburitswa nemumyy, nemumwe wevatauri vapiwa. @ Panhare, anodavira anoti, “Magamba Secondary Schoo}, Musip Gi) “Néadzoka nemukaka wenyu. Munoita basa rokutengesera mukaka wakaora, Ndabva mukuutenga nguva pfupi yapfuuys (ii) “Nécipi yako Tapiwa? Ko, mudhara vakasiya nyemba rinhiy» (iv) “Kapfambi aka kari kundipomera nhumbu yako. Ini handikaziyy uye kari kundinyepera.” (*) “Tava nemwedzi wose tisina mvura, asi muchititorera mari dre Mari iyoyo iri kushandei?” Nyora zvakare nhaurwa dziri pamusoro nekutaura kune unyoro kwakakodzerana nemusambo wenhaurwa yacho Verenga zvirevo zvinotevera ugopindura mibvunzo iri pasi pazvo. @) (b) © (@) “Chidyamatiyo wapedza hama. Rasa gona rako.” “Mangwanani paBikai Bakery. Tokubatsirai nei?” “Changamire, akonwa haasiye muswe padare.” “Ini handidi hangu. Tsvaga hako mumwe musikana.” “Wanga warova wena.” @ —Panhaurwa dziti pamusoro, tsanangura kuti imwe neimwe ingataurwa zvaita sei? © {pa zita remusambo wemutauro unoenderana nenhaurwa yoga yoga yapiwa, @ sor 22019 49 10 @) (b) @) (b) CHIKAMU II: MAUMBIRWO EMUTAURO Pindura mibvunzo mitatu chete muchikamu chino, Tea kuti mazita anotevera ave muuzhinji, Sarudza mana chete, muswe jira rukova chanza rwendo ‘Tsanangura maumbirwo emazita mana awaisa muuzhinji uchiratidza mipanda yawo. Ita kuti mazwi anotevera ave zvindori chena sekuru pamwe avo chibage ino ‘Tsanangura nzira dzinoshandiswa pakumba zvindori uchipa mienzaniso mitatu chete inobva pane zvawaumba pamusoro. Ongorora zvirevo zvinotevera ugodoma mazita ezvakatarwa mitsetse pasi pazvo. (a) (b) © @ Voenda Harare. Tye ega ndiye adya mbeva. Ndasiya zvandisingagoni izvo. Sekuru vakandimutsa kwatodoka. Nyora zvirevo zvishanu zvine zvidudzirazviito zvakasiyana. Doma zita rechidudzirachiito chawashandisa panoperera chirevo choga choga. 4007 32019 50 (4) © © @) a) @) G) @) 19] (10) (10] 10] ZIMBABWE SCHOOL EXAMINATION COUNCIL General Certificate of Education Ordinary Level MHINDURO DZINOTARISIRWA SHONA 4007/2 JUNE 2019 ZVIRUNGAMUTAURO, MISAMBO YEMUTAURO NEMAUMBIRWO EMUTAURO SI CHIKAMU 1: MASHANDISIRWO EMUTAURO Mhinduro dzinotarisirwa: @ (b) © @ © 10) () Chembere mukadzi hazvienzani nokurara mugota/ ‘Tsapata rukukwe hazvienzani nekurara pasi./ Ane ganda ane nyama hazvienzani neakabata howa./ Ndongwe inyama hazvienzani nenhikiti/ Agura musuva atozva mwoyo hazvienzani neagere/ Ane kariongo ane kake hazvienzani neasina./Kashiri kamwe kanonaka kutodza muto. @) Mwana wengwe, mwana wengwe anokura achirwa/kuona chikara haatizi / Mucheche wenyoka unotizwa neane makona a Natsa kwaunobva kwaunoenda usiku/ Natsa kwawabva uko ungoenda manake. @ Chisi chako masimba mashoma/ Mombe yekuronzerwa kama wakaringa nzira/ Chisi chako rembedza usakungire hata sechako / Chisi chako igonza hope/ Mombe yokuronzerwa igama wakaringa nzira/ikame wakaringa nzira./Igamaumire mombe dzomukwasha./ Chako ndechako kuseva unosiya muto,/ Muto wekupungurirwa haupedzi sadza./ Kunzi pakata handi kunzi ridza. @) Chave chigondora chave chimombe kutadza kufura (kutunga) urema hwacho/ Kabva muzai kava kashiri/ ‘Ageza haanokorerwi qa) Kuvhunduka/kuzeza chati kwata hunge wine katurike,/ ‘Anonyumwa bere ndeuya akazora manda./ ‘Anyumwa chati kwata ndeane chaakarembedza a) Mhembwe rudzi inozvara mwana ane kazhumu./ Gavi rakabva kumasvuuriro/ Chitiyo kupinda muzai kuona mai./ Hufana nyina gunguo rakatodza tateguru./ Nhinhi inozvara ndombondombo, ndombondombo inozvara nhinhi. @ | 93 JUL 2023 i P.O. BOX 330, jy: 5 ceu: KA 2 a = = “a java kunyora Zvirevo 2vishanu zvinen pe Bi Vanyori vebvunzo vanotarisi anopikisana neakapiwa ne (a) Muti mutete(wakatetepa) hauite michero. © ene asovangaelaiamushalchipukandipomyg,,. namambo, ory, (©) Rokwe refi (rakareba) rinoyanika makumbo pachena. (a) Jaya murombo (muchena) rakashaya wekuroora (©) Michero yakaibva inonzwisa ugust. (Q — Munhu mudiki anopa rayiro inobatsira. (g) — Sadza rakaibva rinozvimbira Hunhu hunotarisirwa ndehunotevera: (a) Kungotevera kwaenda vamwe gakwanisi kuzvifungira /kuva muboly usina chauri kubatsira nacho chakakosha. (b) Kuta zveusimbe/zvenungo/ushomvi. Kunyepedzera kunzwa tsitsi/kunyepedzera kurwadziwa/kunyepedzera Juuchema asi uchitofarira kuti mumwe apinda mudambudziko. © (4) Kuita hutsvina/huchapa/hupfende/auyange, (©) Kuratidza kupusa/kupata/kuzungaira/kuita dununu/kuita duche nguva dzose. (Q — Kumbanyirira kuita zvinhu nguva yazvo isati yakwana (@)— Kutaura zvakavanzika (zvemumusha/zvernumhuri) Zvirevo zvinogona kureva zvinotevera: (a) rota, = ——_-kurota hope wakarara - madota epachoto - — kufa - kudzima moto (b) guru = nyama yemukati - kukura kwechinhu = mwena - — barika 53 (©) nara (a) doro (©) dongo > -yekushaya chokudya - yepazvigunwe/paminwe Q) - munda wemupunga/wetsenza - — hwahwa hwokunwa - _nzvimbo inochengeta mvura @ > musha usisagari vanhu/wakatamwa - _ nyaudzosingwi kudongorera : ivhu rekuumbisa @ [5] CHIKAMU I: MISAMBO YEMUTAURO Kuburitsa unhu kana maitiro evatauri @ @ Gi) co) wy) Mapinduriro aya anoratidza munhu anozvikudza asingade kunetswa pabasa / asingafarire basa/ munhu asingazivi kudavira nhare dzepabasa/anc jinyu/kusaremekedza/anosvotwa nebasa/anochenama. a) Ari kuratidza munhu ane hasha/ akagumbuka/ ari kushora vechitoro nokutengesa zvakaora/chinya/kurwadziwa a) Kuita jee nedambudziko romumwe, kusarwadzirwa mumwe, uye ati kutora rufa sedambe, kushaya tsitsi/kusabatikana nenhamo yorumwe. a) Kutya mhosva, kushora musikana, kunzvenga mhosva, kuramba mhosva, kutsvinyira musikana. oy Kurwadziwa nekuripira mvura isipo/ kusagutsikana nebasa riri kuitwa nevekanzuru/kushungurud”wa/kupopota/kugunun’una/kunyunyutal kusvotwa. a) (5) (>) Musambo unotarisirwa panhaurwa imwe neimwe: @ (i) “Magamba Secondary School. Ndingakubatsirei nei?”/chero kwaziso e.g. “Makadii?” a) “Ndatengawo mukaka uyu muno asi pandavhura ndawana usina kumira zvakanaka.” oy “Waswera sei Tapiwa? Ko, baba vakashayika/vakatisiya/vakapurura riini? @ 34 @ Gy (a) (b) -Musikana uyu ari kundipomera (kundinenera/kuing Gy) “Musil ™" i i pa) Ai k 9) Dap, | pais pangu, Ini handimuzivi uye ari Kundinye pera His “pamusorei, ndauyawo nemapepa andakabhadh, w) . 2 navimbo yatiriisinpag we uy, ivisei kuti tave nenguva nz Bee, ukuzivisai kuti tave neng Bayne oe i ini i inofanira kubuda asi pasina kubyy, [Nyaya yemati ino! 122 kuti kushandiswei] (@)—Sahwira achitaur nasahwira wake waanofungira ky NOL (6) Kana munhu achidaira runhare swebasa (©) Kana munhu achitongwa padare raShe/ raMambo (@) Kana musikana wechidiki achipfimbwa nemukomang (©) Kana munhu achisangana nokukwazisana emunhu wezerg ‘ana muciki waar mushure menguva yakareba vane vagarisa vasina kuonana, (a) chisahwira (0) chinyarikani (©) chinyarikani (@) —chivhevhano © chishamwari CHIKAMU II: MAUMBIRWO EMUTAURO miswe machira hova zvanza nzendo T mark each x 4 chivakashure chezita + Dzitsi rezita Mupandad i+ se mupanda 6 ma-+ ching mupanda 10 N-+ ova 35 O ig mupanda 8 zy- + -anza/avi - mupanda 10 N-+-endo KUGOVERWA KWEZVIBODZWA: Maumbirwo: 4 mipanda x4: 4 mienzaniso x }: anne Vanyori vebvunzo ngavaite kuti mazwi akapihwa ave zvindori seizvi: @ &) ichena adisekuru ndaavo /ndeavo/havo/ngeavo nderino/ndorina/herino/ngerino ndapamwe/ndepamwe/pamwe/adopamwe chibage (pane hwidzazwi) Vanyori vebvunze vanotarisirwa kutsanangura kuti nzira imwe neimwe yokuumba zvindori inobatana nemazwi emhando dzipi i Nezvipauro zvemipanda 9 ne 10 e.g, ichena ndi- nemazita emupanda 1a e.g. ndisekuru nda-/nde-/nde/nge- nezvisarudzi e.g. nderino/ngerino nezviverengo €-8. ndapamwe/ndepamwe/ndopamwe/ngepamwe nezviratidzi/zvinongedzi e.g. ndeavo ha-fne-nezvisarudzi e.g. herino nezviratidzi/zvinongedzi eg. havo 56 10] o Q@ ay a a a © 10 @) (b) ©) @ RESET ES eR A Hwidzazwi nemazita ane zvivakashure zvinoonckwa kunze kwe, my ne 2b UPag eg. chibage KUGOVERWA KWEZVIBODZWA Muongorori webvunzo anotarisa nzira nhatu dzatanga kunyorya x zvibodzwa sezvinotovera: hig ‘Tsananguro yokutanga: | ‘Tsananguro yechipiti 1 Tsananguro yechitatu: > 1 Mienzaniso 3 x3 u 4 - 0+ chiratidzanguva (chezvoda/ zvava pedyo kuitika) lye: chisazitasingwi (chomunhu/chomupanda) ega: — chirevauwandu ndi-: chiwedzerwa chechindori -a: —_nzvovera yokupedzisa ‘singa~ : chiranduri/ chivakiso/chivakazwi/chiwedzerwa cheranduro izwo: chiratidzi! chinongedzi (chekure) va~ chiratidzamuiti/chivakashure chomuiti/sungawirirano yout -ndi-: chiratidzamuitirwi/sungawirirano yomuitirwi/chivakashure chomuitirwi -dok-: mudzi wechiito Munyori webvunzo anofanira kushandisa zvidudzirazviito zvishanu chete muzvirevo Anosarudza kubva pane zvinotevera: chomuiti e.g. Arohwa naamai chechombo chakashandiswa e.g. Ndabata hove chewadzano ee. Amai vaenda nababa, chefanano e.g. Anonyora saChipo. chenguva e.g. Sckuru vaenda usiku, chenzvimbo e.g. Ndamuona pamusika chemaitiro e.g. Vanotaura 2vinyoronyoro, ' cheudzamu e.g, Akapfurwa katatu 7 KUGOVERWA KWEZVIROD Zw A @—— Charevo chime cbndudrirechitn chanowsens eheibeetivw chum ethe Kunvangee min rechndudirrnctenns extavtzws doen & (Zita rechsdudraractino rinogras chibndrars bam richewieieames : nochsdudzsrmchino chins emactarevn ehene il a 38 ATIONS © ZIMBABWE scHo? OL, EX ion Ordinary Level Obn General SHONA LANGUAGE Uy, PAPER I : Rondedzero neNzwisis NOVEMBER 2019 SESSION Maawa alg ‘Additional materials “Answer paper NGUVA: Maawa maviti RAYIRO KUVANYORI VEBVUNZO ‘Uchapiwa mapepa okunyorera mhinduro dzako. Nyora zita rako, nhamba yenzvimbo yaunl kunyorera nenhamba yako yawakapiwa somuny, papepa Toga ropa remhinduro rawashandisa. Pindura mubvunzo mumwe chete muChikamu I nemibvunzo yose muChikamu IL Mibvunzo yose inofanira kupindurwa neChiShona chete. Ukashandisa mapepa anodarika rimwe, asunganidze pamwe chete. ZIVISO KUVANYORI VEBVUNZO Zvibodzwa zvakapiwa muzvikomberedzo izi () pamagumo pechidimbu chemubvus.¥! izvi [ ] panoperera mubvunzo woga woga Copyright: Zimbabwe Schoo! Examinations Council, N2019. ezmsicn2019 Ke 59 Zvichakubatsira kuti upedze awa imwe chete pachikamu chino. Sanudza musoro mumwe chete pane yose yaka yawasarudza nemazwi ari pakati pedS0 neS00 1 (@) (b) © @ © oO @) CHIKAMU I: RONDEDZERO ;piwa. Chinyora rondedzero yemhando kana kusvitsa mapeji mana, Zviise panzvimbo yemukura wechikoro, unyore nhaurwa yekutsanangurira vabereki shanduko yaunzwa nebumbiro idzva redzidzo pachikoro chenyu.[50] Muroyi royera kure kuti vepedyo vagokureverera [50] Nyora hurukuro pakati peshamwari mbiri dziri kukakavadzana, mumwe achiti Tekinoroji yavandudza upenyu hwavanhu mune zvakanaka, mumwe achitiwo yaparadza mararamiro kwawo evanhu. [50] ‘Nyora nyaya inopedzisira nemashoko anoti, “Uku ndiko kwakave kubudirira kwemhuri.” [50] Chitendero changu. [50] “Kuva nebhizimisi rako, kuri nani pane kushandira umwe munhu.” Unotii nepfungwa iyi? [50] Nyora tsamba kumumiriri wedunhu renyu Muparamende uchitaura nezveshanduko yakaitika mudunhu menyu kubva zvavapinda pachigaro. [50] 4007/1 N2019 60 CHIKAMU II: NZWISISO NEPFUPISO yunzo yose inoitey Nyatsoverenga nyayainotevera vgopindure mibvunzo = meting chakanaka, GeorgenaMusiiyiva vakamukira nom ¥ io a da kuChinhoyi kwavakandgg, "ky Mushure mokutengesa vakapfuurira Kuends kuChinhovi motokar; p08 mg : com ichigadzinva, Manheru omusi iwoyo, xarvtsvikowana amai vaTendaje Puy ndokupinda mukati achiratidza ee kuti mukoma wake’ *#i yokubikira, sadza riri pamoto. P: edyo nemoto, achin ings. swedera pedyo nemoto, achinyeporg 5.18 eramangwana racho rose akabva ast a kupenengura ndins oe Ruy Akazopakurirwa sadza kuti aye ive ndokutangé Yousayi_ “A! Maiguru ndicho chii ichochi?” ae “Isadzaka babamudiki, rinotove nenyama yemombe, idy “Ini chaiye munin’ina waGeorge ndingadye nenyama yemombey» achizvirova dundundu. a “Mange muchida kudya nei babamudiki’ F “uke dzose -dzakevara, muchirugwihamungandiurayitewo mye chete Kundikangirawo mazai akapfavirira?” | . “Babamudiki, mauya kuzotiona here kana kuti mauya kuzondinzwa mukanyaps “Ndiri munin’ina waGeorge chaiyeka ini, buda ndibudewo. | Chigaranhaka he Hapana mumwezve pano kunze kwangu. Kufa hakuna memba, “Babamudiki, zvose zvamuri kutaura muchiita mutorododo handinei hazvo, mumba mangu munodya zvamunenge mawana zviripo kwete evekuncion, hazviite.” “Ndinoda kunzwawo huku inobikwa nemi maiguru.” Inobikwa neni ndiyo inoita sei? Huku ihuku chete. Ini ndini wam, ndinorunga huku neshuga here? Pamusoro pezvo ndinorangarit yaMandizvidea ndakavapa huku nemusi weChishanu uno. Havana keke iNéakabi... 2va...ngu, nda.” Kamukombe akandandama, {Ke mhiyo makumi mashanu dzose dzamakatengerwa nababa vaHazvi kuzonzwa namainini makadya ari manyana seshiri here?” “Dzakafa dzose dziya nemvura, maiguru.” “Nekushaya muchengetika?” “Aiwa!” “Zwino nei?” “Zvinoda vane mati izvi, maiguru.” Mudzimai waGeorge akamutarisa achikwidza nokudzikisa m kumuona sechitunha. Akadzungudza musoro oti, mochienda kumba kwenyu nokuti ndave kuda fy Tendai haasati auya ndaitokiya pedhi iko zvino,” _Munonomurarisa zvenyuka modzoka muno tozotandara.” “Tichitaurei?” ‘Mangwana acho wava Muvhuro, akanzya ira kuti ay ubikirai hey nei oats Akadaro mudzimai avhura maziso. ‘0 asingabwairia “Babamudiki kana mapedza kul ‘unorarisa Hazvinei. Dai kusi soon wang 61 Handi ndici chigaranhaka?” Akadaro achiswedera pedyo naamai vaTendai. Mudzimai akabya azviona kuti kuramba achitsanangura kwaiva kuparadza nguva Akasimuka akabata mwana wake rioko achipa yambiro yokuti paaizodzokamo aida Kuzomuwana asisimo, Kamukombe akazvitora sedambe ndokuramba akakomba choto schipuruzira mipimbira, chimonera chakarumwa chichitorototswa. Amai vaTendai zvavakapindamo vachimuona achirimo vakabva vatanga kudedera nehasha {Babamudiki muchiri muno nazvino?” Akadaro amire pamusuo. “Garai pasi maigury titandare. Maita sei kunge muri kungovhunduka-vhunduka. Pfavirai ngoma usiku hurefi, maiguru.” “Munoda kuti ndinodaidza amai vaMandizvidza here kana kuti tipedzerane neni?” “Amai vaMandizvidza vanei nazvo zvevaviri?” Amai vaTendai vakatanga kurongedza midziyo chinyararire vachigwedebudza. Kamukombe akatozovhundutswa nedota rondimuka muchoto. “Aika! Aika!” Akadaro achisimuka akabata ziso rerudyi. “Zvaita sei maiguru?” “Budai panze! Payadyira handipo painozeyera!” “Nda... ndaita sei mai...2” “Neabvira kare ndichiti endai mhani! Kurumidzai ndisati ndatora mamwe matanho akaoma.” Izvozvo mudzimai ainge akabata tsiga remoto akanongedzera pachipfuva chaKamukombe. Akadududza nenhendeshure achivhereredzwa semusungwa. Ave Kubuda pamusuwo akadonha negotsi achibva angosimuka pakare pakare tsiga ndokunzvengeswa-nzvengeswa serichasvitswa pamuromo. Kamukombe akazongoti tendeu, ndiye tsoka ndibereke Zvakatsikana satsuro nembwa kusvikira vave kunze kwegedhi. Ave kudzokera kumba ndangariro dzake dzakatanga kufunga dzichiti, “Ini zvangu ndinenge ndisingade kusvika pakudai nemunhu. Chandinoziva ini Eunice ndechekuti, kurwa, kutuka kana kuchema uchiburitsa misodzi chiratidzo chekukundikana, asi nhasi pana Kamukombe hapana chandange ndichagona kuita kunze kwezvandaita chete. Ini handitambe chiramu nenzira yaange achida kwete. Zvemanyemwe anoitira mukadzi wake, Kutotaura zvake zvenhaka kwandiri. Ndiani akamuudza kuti George akafa anowana ini panhaka? Arere Kamukombe nhaika? Ini ndakada murume mumwe chete George chete chete.” (Wakagadzirid-wa kubva muna “Mubairo na D. Hwendaenda.) (@) Doma hukama huri pakati paGeorge naKamukombe a) (b) _ Ipa zita remudzimai waGeorge. a) (©) Chi chakange chamboitirwa Kamukombe nababa vaHazvinei chinoratidza kuti vaidawo kuti agone kuzviriritira? ay @)— @ ~~ Kamukombe airamba usavi hwei mumba mamaiguru vake? (1) Gi) Nyora dimikire rakashandiswa munyaya rinoreva kuti Kamukombe akamhanya chose otiza maiguru vake Q) (©) Doma basa rimwe chete remaoko pane aiitwa nemhuri yaGeorge a) 62 () —Tsanangura zvinoreva ndevo idzi samashandisirwo adzakaitwa munyaya. (@ —_chimonera chakarumwa chichitorototswa yaange achida Gi) handitambe chiramu nenzira (iii) akazvitora sedambe (iv)_—_zvakatsikana satsuro nembwa (%) — budandibudewo (vi) payadyira handipo painozeyera (2) Tsanangura zvakaita kuti Kamukombe andandame paaitaura namaigura vake. (hb) Nyora pfupiso yenyaya iyi nemazwi ako asingapfuuri makumi mashanu, 00771 N2019 63 @ @ @ @) @) @ @) (20) [30] ZIMBABWE SCHOOL EXAMINATIONS COUNCIL General Certificate of Education Ordinary Level MBHINDURO DZINOTARISIRWA NOVEMBER 2019 SESSION SHONA LANGUAGE 4007/1 UDALHS RONDEDZERO NENZWISISO 64 | | | CHIKAMU 1: RONDEDZERO 1 @) © Nhaurwa ngaionekwe kuti iri kulaurwa nani uye kuna ani ga Neainyonve iri mumunhu wekutanga ; / Mashoko ckwaziso nekutenda vateererivabercki nerutsigiro zuva rinoda kujekeswa Musoro wenyaya ngaunyonve Izvi zvadomwa ngazvivepo zvisinei nokuti chatanga ndechipi Zvitsva zviri pamusoro pebumbiro redzidzo zvinogona kuva zvinotevera: Kukosheswa kweunhu kusasarudzwa kwevana mukudzidza uukosheswa kwemabasa emaoko/nemitambo basa revana remazuva ese rava kuzobatanidzwa nebvunzo dzekupedrisira vana vave kupiwa mukana wekurodza njere dzavo pakudzidza kwavo vasina kunyanya kuzembera kumurairidzi pava kufanira kuvakwa dzimba dzakanangana nezvidzidzo zvevana vana vave kudzidza vachishandisa michina nemakombiyuta kwava nezvidzidzo zvitsva zvakawanda [50] Rondedzero inofanira kuva nyaya imwe chete inoburitsa kuti kana munhu uine zvakashata 2vaunoita, haufaniri kuitira munharaunda mako nekuti kana vakakukomberedza vobvunzwa, havegoni kuzokureverera, Rondedzero ikava twunyaya twakawanda kwenya kwa 25 Rondedzero ngaive nevatambi vanotendeseka [50] + Ngaive hurukuro yavanhu vaviri chete vari kukakavadzana * Ngaive nepfungwa dzine uremu hwakafanana * Anoti yavandudza upenyu anogona kuti; mabasa mazhinji ava nyore kuita mashoko ofambiswa nyore vana votsvaga tuzivo pamafoni nemakombiyuta ayorenyore/nzvimbo/mabasa kutengeserana nokubhadharana kwava nyore zvakakosha zvose zvochengetwa nyore paidiwa vanhu vakawanda pabasa poitwa nomunhu mumwe chete ava nokurima kwakanaka kune pundutso © Anoti yaparadza mararamiro kwawo anogona kuti tekinoroji yatorera vabereki vedu mabasa . vana vava kurasa hunhu nokuda kwetekinoroji vamwe vana vava kutora zvinodhaka ka ubudi “vay: zwacho ikidza nezvavanoona vamwe vakarasikirwa nemari yakawanda ka : ubudikidza namadhiri apafoni/nharembozha dzavo sokuti kutumirwa motokari yakafa 65 zvayo kubva kunze kwenyika : aba zhinji dzoputsika kubudikidza netckinoroji iyi, baba ‘a mai vabatwa panharembozha dzavo vachiita zvisina maturo vamwe ndivo vakaroorwa namaboorangoma uye makoronyera pafesibhuku (50) @ = Neaanyore nyaya imwe chete inoburitsa zviitiko zvakaita kuti mhuri ibudirire, - Mashoko anoti , “Uku ndiko kwakave kubudirira kwemburi,” ngaave pekupedzisira. Akasaiswa pekupedzisira kana kuti kusanyorwa sezvaari bvisa zvibodzwa zviviri ‘Tukava tunyayanyaya rondedzero inokwenywa kwa25 [50] (©) Imhando yetsanangudzo - _-mwana ngaadome chitendero chake ~ ngaatsanangudze mitemo/ zviga nemaitiro echitendero chake = kutambirika kwechitendero chake - kana kune rupfeko rwechitendero ichi - _zvibatiso zvinoshandiswa muchitendero = mazuva avanosangana - _ zvakanakira chitendero chake/zvaanoyemura = _-zvaanosvora pachitendero chake [50] () ~ __ Munyori ngaasarudze divi raakarerekera asingabati mativi ose, © Pakutsigira kava nebhizimusi rako anogona kuti; ~ unogona kutopinzawo vamwe mabasa une mukana wekuita kuti pfuma yako iberckane ~ — unozvipa nguva dzekushanda dzakakunakira = unokwanisa kusiirawo vana vako nhaka = midziyo yekambani yako unoibata zvakanaka ~ ——unovawo nechekuita nebudiriro yenzvimbo ine bhizimusi rako - _ budiriro yako iri mumaoko ako = unogona kuita mudyandigere wakanaka « Pakupikisa kuva nebhizimisi rako anogona kuti; - zvinoda mari zhinji : ~ —qvikasafamba zvakanaka newewo waparara > Gnakwikwi kubva kune vagara mubhizimusi anogona kukurigira pasi _- Yamwe vanopedzisira voromba kana kuchekeresa vachiedza kuti bhizimusi rifambe kana uchishandira umwe, une kodzero yekupiwa mari yako hero zvinhu zvisiri kufamba ‘gvikasafamba unogona kusiya uchinotsvaga kumwe unowana mudyandigere mushure mekusiya basa [50] 22 3 = a | ues’ 66 (e) = Neaive tsamba ine kero mbiti = Pakwaziso yake ngaatange nok ~ Changamire = Wadiwa Changamire = Vanodiwa Changamire ~ Ngaapedzise nokuti 2 Wenyu tkavimbika/akatendck = Naini wenyu anovimbika/akatendeka = Pazasi onyora zita rake zvizere = Mutsamba anogona kuburitsa pfungwa i= dzinotevera; - budirito kana shanduko(yakanaka kana yakaipa) yakasara yoitika panzvimbo yaanogara ~ — zwivakwa zvitsva nebasa razvo munharaunda (zvipatara/zvikoro/madhibhi) . Zvinhu zviri kunetsa vagani ~ Zvakasiyana zviri kukanganisa magariro, - Kushanduka kwaita zvinhu macrerano nenyaya dzemari, dzidzo, mitambo nekurima kutsva, (Shanduko inogona kuva yakanaka kana kuipa) - Tarisiro yevagari vemudunhu rake [50] Kero ikanyorwa imwe chete kunobviswa zvibodzwa zviviri. CHIKAMU I: NZWISISO 2 @ () ©. @ ©) O) Mukoma nemunin’ina / George mukoma waKamukombe Eunice Akatengerwa nhiyo/hukwana/zvitiyo (makumi mashanu) kwete huku (i) nama yemombe kwete usavi hwemombe (i) tsoka ndibereke Kurima muriwo/kutengesa muriwo/kupfuya huku/kuchengeta huku. ()— Kuputa/kubhema fodya (yakaputinwa utirwa pape i achiratidza kunakirwa nayo Papepa) iri pamuromo (ii) hadi zvokunemerana kana jee/kusekedzana (pakati pemudzimai wemukoma nababamudiki) semaitiro aidiwa naKamukombe Gi) akafunga kuti zvaive zvisina basa/zvisina maturo/zvaive zvenhando/akafunga kuti vaiscka/vaitamba/vaisercvese (iv) zvakadzingirirana/zvakatandani Saeremrines isana/zvakamhanyisana/ or renzvimbo iyi nezvinoda kugadziriswa ® Kareve vers vensnge velemerme nome moose whenede! veered vere ee GS) aye mie eben mei ce i Mainéeo yepinniso George ne Musi - Asosvike pembe pemei veTendei opinds mumbe yelmbikice (echinené saskwe) echictéce Tendai venommpe sedze echishandise tsiga remoto - Kemukombe enodonk: zvokukurumidza/eketendeniswe Mai veTendai venodzoke mumba vamuburitse 7 points ~ 7 marks (1 mark per point) 1 mark language use [0] (30) 68 i NS COUNCI, ZIMBABWE SCHOOL EXAMINATIO General Certificate of Education Ordinary Level SHONA LANGUAGE 4007/2 PAPER 2: Mashandisinwo eMutauro, Misambo neMaumbirwo eMutauro NOVEMBER 2019 SESSION Maawa maviri Additional materials: Answer paper = NGUVA: Maawa maviri RAYIRO KUVANYORI VEBVUNZO ‘Uchapiwa mapepa okunyorera mhinduro dzako. Nyora zita rako, nhamba yenzvimbo yauri kunyorera nenhamba yako yawakapiwa somunyori Papepa roga roga remhinduro rawashandisa, Pindura mibvunzo minomwe chete. Ukashandisa mapepa anodarika rimwe, asunganidze pamwe ZIVISO KUVANYORI VEBVUNZO. Zvibodzwa zvakapiwa muzvikomberedzo izvi © pamagumo pechidimbu chemubvunzo, uye izvi [ ] panoperera mubvunzo woga woga. Copyright: Zimbabwe School Examinations Couneil, N2O19 ezmsecn2019 6 CHIKAMU I: MASHANDISIRWO OMUTAURO Pindura mibvunzo miviri muchikamu chino. Enzaniso dziri muzvirevo zvinotevera dzinorevei? Sarudza shanu chete. (a) Baba vaigaromuyambira asi kwaive kuudza ibwe (b) _ Handisati ndamboona nguruve inenge Machivei. (©) Kufakunesu idzvatsvatsva haawanikwi pamba nguva dzino. (@)_— Zvineni murwere chaiye hapana chaunotaura chinoitwa. (©) Seiurinyoka yakadai nhai? (® — Mungarova Ticharwa, hapana zvamunomuita nekuti imvumba pachayo. (g) _ Ndanga ndatomushaya nokuti ave tsono chaiyo. ‘Nyora kanyaya kanosanganisira nyaudzosingwi dzinotevera kasingapfuuri ‘sara mitanhatu, Nyaudzosingwi ngadzishandiswe padzinokodzera chaipo mukanyaya kako. tumbi, gwa, nde-e, tiba, chi. Sarudza tsananguro shanu chete kubva pane dzakapiwa ugopa tsumo inoenderana netsananguro yacho. (a) Haufanirwi kungotevedzera zvose zvose zvaunoudzwa nemumwe_ munbu, usati waona kuti zvinokubatsira here. (b) — Nguva zhinji vanhu vanoratidza rudo nomutsa kumunhu, panguva yaanenge achangowirwa nenjo mushure mekanguva kadiki. (©) Munbu anonyatsozvipinza mumatambudziko achiziva, haagoni kunzwirwa tsitsi 0077 N2019 70 asi vachizoshanduka maitiro Q) Q) Q) a) Q a) a) @ a) (51 oO @) © oO () ira vamwe zvakaipa, asi ti Neuva zhinji munhu anofara kana 2%! i ita. kana zvoitika kwaari anonyuny hinhu, ndokunge i ratsoshanda kwechit ‘ ae nang ia bas kana citasandswa eacepagoel hhapana angaona kukosha kwa a Kavhinji vanhu havapfuviswi mufaro wavo nedambudziko rinenge tavit mum, nok inenge nisin nav « () Munhu haafaninwi kukanganisa, asi kana atofunga zvokuita zvakaipa anofanira kunyatsochiita, kuitira kuti kana onenerwa mhosva onenerwa zviripo. w Nyora zyakare zvirevo zvinotevera uchiisa uwandu hwezvinbu zvakanyorwa mumanhamba, mumazy viverengwe zvakanaka muChiShona Muenzaniso: Baba vangu vane madhongi 150. : Mhinduro: Baba vangu vane madhongi zana nemakumi mashanu, (@) (b) (© @ ©) Sckuru vatenga tutiyo 120. Q Mukoma vakatengesa mbudzi 300, mombe 1 200 nemakwai 61 000. a) Nyika yeMozambique yakamiririrwa nevanhu 92 000 asi Zimbabwe yaive ne103 000. wo Vanhu vakaparadzirwa misha nedutu vaisvika 216 000, vakazogadzirirwa vaingova 50 080. a Vana vakaunganidza zvidhinha 973 800, pakamuri yekudzidzira yainzi inoda 1 000 500 yezvidhinha, (a) 6) “ora Nzo1y 7 CHIKAMU I; MISAMBO YEMUTAURO Pindura mibvunzo yose muchikamu chino. (a) Ndaapi mashoko aungatanga kutaura kana kupindura nawo panhaurwa dzakapiwa. Mashoko ako ngaasadarika mitsara miviri. @ ~~ Wakokwa pagungano ravanhu kuti upe mashoko akanangana nezveutano, uri muenzi mukuru, a) (i) Mombe dzako dzadya mumunda wemuvakidzani wako, waenda kunomuzivisa pamusoro pechiitiko ichi. ay (ii) Wakapfeka hanzu dzakaisvonaka dzakakugara zvokunge wakazvarwa nadzo, vamwe vako vokurumbidza chose. (1) (iv) Wadarika napaurayiwa chipfuyo, vanhu vachitogocha nokudya nyama. a) Washanya pamusha pazvarwa mwana. qa) (b) Doma mhando yemusambo inofambirana nechiitiko choga choga chapiwa pamusoro, (51 Verenga mashoko okutenda akapiwa ugopindura mibvunzo inotevera “Pamusoroi muenzi wedu anoremekedzwa neukuru hwese huri pano. Chokutanga tinotenda mukokwa wedu mukunu, nokusiya mamwe mabasa avo, vachiuya pano kuzotura mashoko anokosha. Maita henyu chaizvo. Rutendo rwedu rwuri kuenda zvakare kune hukuru hwese huri pano. Maita henyu. Vamwe mose munotendwa zvikuru, nokuzvipira kuuya Kuchiitiko changa chiri pano. Tose pamwe chete ngatibatanidzei maoko tichipa kutenda pachivanhu chedu.” (2) _Takatarisana nenhendo iri pamusoro, ndeapi mashoko okuremekedza vanyarikani vanokosha paungano iyi @ () Doma musambo wakashandiswa nemutauri mundima. (1) (i) Mashoko ari mundima anotaurwa nemunhu anenge apihwa basa ripi paungano? a) (b) — Ndckupi kutsaudzira kunowanzoitwa nevanenge vapihwa basa rakafanana neremutauri mundima, Buritsa pfungwa ina chete. (4) (©) Pamagungano mazhinji basa guru remukokwa mukuru nderei? (2) soo7e. Na019 2 (10) ‘AURO CHIKAMU IIE: MAUMBIRWO EMUT. H hi Pindura mibvunzo mitatu ehete muchikamu chino i zvemipanda mivisi miviri “Tsanangura misiyano iri pakati pezvivakashure zvemipan is mivied mivid inotevera (@) 2ne2a ) ) 3neis % (© 15ne17 @ (@) lane 17a @) (© Mae l2 @ [10] Umba 2virevo zvine zviito zvako zvekuzvisarudzira wakazviisa murebeso dzakapihwa pasi Muenzaniso : Yekuitira + Yekuitirana itochangu =? ida Chirevo : Vana vadyirana michero yavo (®) Yemherevedzo 0) (b)Yenyanyiso « (© Yekuitwa W (@)Yekonzero / Yesakiso Q (©) Yekuitirana + Yekuitwa ® ()— Yekonzero + Yekuitirana o (2) Yedzokororo + Yekuitwa @ 4072 Na09 B 10 ‘Nyora zvirevo zvakasiyana uchishandisa mhando dzemaumbirwo emutauro dzakapiwa pachirevo choga choga. Muenzaniso : mhando ~ zita remupanda 1 Mhinduro : chirevo ~Murume wake akauya mauro. (a) chidudzirachiito chenguva Q) (b) — chirevamwene Q@) (©) ita remupanda 10 (2) (a) chitaridzanguva ichauya (2) (©) donzo rechiito rekutuma Q) [10] (2) Ronga zvidudziramazita zviri pasi muzvikwata zviviri 2vakakodzera ugopa zita rechikwata chega chega chino avipi iyo icho kano sviye vaye avo uno iro (b) —_Ratidza kuumbwa kwechikwata chega chega uchishandisa muenzaniso mumwe chete pachikwata. (©) Tsanangura basa rezvikwata zvezvidudziramazita zvawaumba pamusoro uchipa mienzaniso. [lo] scor. 2019 14 IMB XAMINATION COUNCY, MHINDURO DZINOTARISIRWA SHONA 4007/2 NOVEMBER 2019 ZVIRUNGAMUTAURO, Misa) y 0 NEMAUMBIR' MBO YEMUTAUR' WO EMUT ‘AURO 15 @) 0) @ © © (e) NB: NB: CHIKAMU 1: MASHANDISIRWO EMUTAURO munhu asingateereri /kusateerera @) ane hutsvina/uchapa/ufende/upfende/uyanga Q) anofamba-famba/haagati panzvimbo Qa) pfungwa dzisina kuita zvakanaka/ kusanyatsofunga qa) kaunyengera/ unyengeri/utsinye/hwoni/tima(Korekore)/pfini/ kufurira/kuparadzanisa qa) ‘kurwa zvakanyanya a) aonda samara/aonda zvikurw/zvakanyanya/kwazvo [Udzamu hunofanira kubuda] qa) Muongorori anotarisa mhinduro shanu dzekutanga chete [5] ‘Muongorori ngaagamuchire chero kanyaya kanyorwa nemunyori webvunzo kana kachingosanganisira nyaudzosingwi idzi, dzakashandiswa nemazvo. tumbi > kumira gwa > kuoma/kupera kwemvura nde-e >kutarisa/kutarisisa tiba >kudzimaidzwa hi > kuwa/kudonha/kupunzika Muenzaniso Ndakasvikoti tumbi kumira pamubhedba paiva naMaidei Kurwara kwake kwakandiomesa mate kuti gwa. Pandakaramba ndakangoti nde-e kumutarisa ndakanzwa dzungu kuti tiba kumeso. Niakazongokaruka ndati dhi pasi. KUGOVERWA KWEZVIBODZWA Nyaudzosingwi yose yakashandiswa pakakodzera inotakura chibodzwa chimwe (5) (@) — Zano pangwa uine rako (ob) Nherera inoguta musi wafa mai () _ Afanamaronda enyora haachemwi/Ndomeni haichemedzi! ‘Mazvokuda mavanga enyora/ Afira nyora haachemwi 16 @ 3) © @ © (@ = Dindingwe rinonakarichakweva rimwve kana rokwehy ry, mavara azara ivhu = Dindingwe rinoda zworwadza kukweva kuri kwaro kana rokwevey jn, (©) Badza guru ipa murimi kuripa simbe inovata naro (mundima) ® - ‘Nhamo youmwe hairambirwi sadza. Nhamo yomumwe haiburitsirwi misodzi. ~ —— Chiti pamumwe chiri padanda Nhamo yomumwe hairadzisi musoro pasi. (2) - —_ wadya imbwa idya gono/hono = Kudya imbwa chidye gono/hono 4 KUGOVERWA KWEZVIBODZWA. Chibodzwa chimwe kutsumo yakapiwa zvakanaka ichienderana namataurirwo ayo 1x5 = Szvibodzwa ‘Zana nemakumi maviri ‘Mazana matatu, chiuru chine mazana maviri, zviura makumi matanhatw nechimwe. Zviuru makumi mapfumbamwe nezviviri, zviuru zana nezvitatu, Zviuru mazana maviri zvine gumi nenhanhatwnezvitanhatu, zviuru makumi ‘mashanu zvine makumi masere, Zviuru mazana mapfumbamwe ane makumi manomwe ane matatu/zvitatu hemazana masere, Miriyoni imwe chete ine mazana mashanu, Nh: i mba imwe neimwe yanyorwa mumazwi zvakanaka inowana chibodzva Gx 10) 0) 7 (b) @) (b) © qi) (ii) dy) ) NB: @ a) ii) Mul CHIKAMU I: MISAMBO YEMUTAURO. pamusoroi ukuru hese huri pano {Inofanira kuburitsa ruremickedzo] Nadine urombo ... Ndinokumbira ruregerero/Ruregerero {Inofanira kuburitsa kuzvininipisa] Mazvita zvenyu/ Maita henyu / Ndinotenda Chishava pavarume Makorokoto/Nemachena/Hurukai hurukai Chinyarikani Chinyarikani Chishamwari Chinyarikani Chinyarikani Misambo inotanga nechivakashure chezita /chi-/ Pamusoroi muenzi wedu anoremekedzwa neukuru hwese huri pano. /Muenzi wedu anoremekedzwa Chinyarikani ‘Anenge apihwa basa rekutenda, Kusatevedzera ukur huripo Kupawo yake nhaurwa isinei nekutenda Kudzokorora zvataurwa nomukokwa mukurw Kusataura vamwe vakakosha Kusazocherechedza nguva kokwa mukura anoita basa rokutura mashoko anokosha akanangana nechiitiko ichocho, (i) a qa a) 6) a Q aM q @) (10) @) @ qQ) @ @) 9) CHIKAMU II: MAUMBIRWO EMUTAURO Misiyano pakati pezvivakashure zvemipanda inotevera: @ Gi) Gy) 2ne2a ' 2va—vanhu muuzhinji sokuti varume 2a Va- inoreva remckedzo sokuti VaGararirimo a 3ne18 mu- yemupanda 3 inoreva zvinhu zvakangorebenuka e.g. mugwagwa midziyo yepamba e.g. mugwaku zvokudya e.g. munya miti e.g, munhondo nhengo dzemuviri e.g. musoro . asi mu- yournupanda 18 inoreva mukati mechinbu / inoreva nzvimbo / mula; menzvimbo e.g. muchitoro @ NB: Munyori webvunzo akati “nzvimbo iri mukati” anenge atadza, 15 ne 17 ku- youmupanda 15 inoshanda nezviito sokuti kutora asi ku- yomupanda 17 inoreva nzvimbo sokuti kurwizi / nzvimbo iri kure nemutauri Q lane 17a — ye 1a inoshanda pamazita cukama e.g. baba mabasa e.g. sadunhu mazitasingwi e.g. Chipo asi @ — yemupanda 17a inobatana nemazita enzvimbo asina chivakashure chinoonekwa e.g. mberi/Harare @ 1 ne 12, ru yemupanda 11 inoreva zvinhu zvinoshoreka/zvakaondoroka/zvakarebenuka e.g. rumbwa asi ka~ yemupanda 12 inoreva chinhu chakadupuka sokuti kambudzi 2) KUGOVERWA KWEZVIBODZWA ‘Tsananguro: 3X 10=5 Muenzaniso: 3X 10=5 (10) 79 10 uryoringeaumbe 2vrev0 2vine zit zvin rebeso drakartidawa (“irl -srer 0, Usamanyiria zvisna basa, a -is- -es-/-isis-/ -eses- e.g. Wanzwisisa here? » * isisa here? @ (9 -w/-iw-/-ew- e.g, Sadza radyiwa nembwa @ (“is 0-1 -de-l ida -eda-1 -s-/-nz-/-s- eg, Rushusho runconza, Q (2) -an--anan-/ + -w-/-iw-! -ew- e.g. Kwarovanwa zvinosiririsa, @) () sss -e8- da side -ede-1 t5t-nz-/-s- + -an- e.g, Tinomutsana mangwana, @ (@) —-uur-/-oror- + -w- e.g. Rugwaro urwu rwakadzokororwa nani? @ NB: Pasina chirevo hapana chibodzwa [10] Munyori webvunzo akasununguka kuumba zvirevo achizosevenzesa iawi riri mumhando yeumbamutauro yapiwa Mienzaniso bedzi (@) — Tichaenda kumusha muchando, (b) —_Bhachi rasekuru rachenuruka. (©) Nyati dzakangofanana nemombe. (@) —Vachasvika mangwana chaiwo. (©) Garai pasi varume! Chirevo choga choga chakapiwa chakanaka chinowana zvibodzwa zviviri [10] (@) — Chisarudzi/ chinan’anuri —_Chiratidzi chinongedzi/chinongedzazita chekure chino icho vaye avo zipi iyo kano unwo sviye iro Zvibodzwa: 1 chikwata chakanaka x2 = 2 I zita rechikwata = X2=2 si HOW Va | wr HIG? | 93 JUL 2028 | oe Pe SAR ALTER TETRA vteets Se . rm q caedieinan anit: retitenmesddis wh ae we to av ae an ARGO A NE GER Mmoaanine 5 Diaries Shireen lithe kad, jaar SaRIONe Sw a aaa as ea, chitin Staonal Ou Sur kus mA AOL Tactan GORE Wa RWIS TIO a. rasta 9 = _ Massaaame.s 2

You might also like