You are on page 1of 9
— VAN HOA — XA HOI THE CHE LU@NG DAU TRONG LICH SU VIET NAM VA NHAT BAN Tom tat: Zrong cdu tric hé thing chink quyén thoi phong kién & Viét Nam va Nhat Bén, thé ché Luémg déu la su tén tai song song cia hai thé luc (va cd nhan) cém quyén, mot phuong thite cai tri déc déo cia nha neée duong thoi. Qua se hinh thanh cdc dang thie thé ché Luding dau cing dc diém noi bat, nhiing diém neong déng, khdc biét gitta Viet Nam va Nhét Ban cho thdy sw van hanh cha b6 may chinh quyén Nha nuée truéc kia. Qué trinh hink thanh, tén tai, suy vong cia thé ché nay Ia tat yéu nhung déng thoi mé ra thei kj) méi trén con duéng phat trién cia lich sit Viet Nam va Nhét Ban tir xua dén nay. Tir khéa: Lich sit, Viét Nam, Nhat Ban, Thé ché Luong dau 4 trinh nghién céru, tim hiéu vé Viet Nam va Nhat Ban cho thay, mét trong nhimg van dé quan trong bac nhat khong thé khong nhac t6i dé la hé théng chinh quyén a ting tén tai trong lich sit 6 m6i quéc gia. So di nhu vay 1a boi, qua cdu tric hé théng chinh quyén nha nuéc khdng chi nhan biét dugc hinh anh co ban vé xf hoi duong thoi ma con 06 thé ly gidi s4u sic hon vé nhimg Tinh vue khac nhu: chinh tri, van héa, quan sy, at php... Lién quan t6i vin dé nay, thé ché Luong dau 1a diém nhan trong yéu trong edu trie hé théng chinh quyén ctia ché d6 phong kién 6 Viét Nam va Nhat Ban. Vé co ban, thé ché Luong dau la sy ton tai song song cia hai thé Iue (va cé nin) cdm quyéa trong hé théng chinh quyén nha nude, dong thai tao nén nét “doc déo” vé hinh anh _ “Ts, Vign Nehien citu Dong Bic A vuong quyén xua kia. Chinh vi vay, thé ché Lung dau c6 ¥ nghia quan trong ddi véi qué trinh hinh thanh, tén tai, phat trién cia méi quéc gia trong “dong chay” lich sir tir xua dén nay. 1. Sy hinh thanh cac dang thire thé ché Luong dau 1.1. O Vigt Nam Thai Bac thuge (179 Tr.CN- 939), nhiéu cudc du tranh cla ngudi dan Au Lac (208- 179 Tr.CN) chéng lai chinh sach cai tri tan bao eda chinh quyén duong thoi nhung déu thét bai. Tuy nhién, cugc khéi nghia Hai Ba Trung (nam 40) da nhanh chéng thing loi, 14t 43 chinh quyén 46 hd, qua d6 lam chi toan bd !anh thé Au Lac, Hai Ba Trung xung vwuong, déng 46 6 Mé Linh, lap nén chinh quyén déc lap dau tién cia Viet Nam sau hon 200 nam Bac thuge. Theo dé, dimg diu chinh quyén [a hai chi em Trumg Trac va Nawien cdo DONG BAC A, $6 51198) 82017 53 ‘Trung Nbj va cé thé xem day la diu méc vé thé ché Luong dau Jn dau tién xudt hign & Viét Nam. Dén thé ky X, sau chién thing Bach Dang, danh bai quan xim lugc Nam Han (nam 939), Ng6 Quyén xung vuong lap ra Tridu Ng6 (939-965) song théi gian tai ngdi qué ngin ngui, chi duge séu nim (939- 944) thi mat. Hé qua la Duong Tam Kha (em vo Ngé Quyén, con cia Duong Dinh Nghé (- 965) da tiém ngéi va xung 1a Binh Vuong (944- 950). Tuy nhién dén nam 950, con trai Ngé Quyén la Ngé Xuong Van gat bé duge Duong Tam Kha ding thdi cho dén anh minh 1a Ngé Xuong Ngép (2-954) (dang trén tranh Duong Tam Kha) vé cing tri vi dit nuéc. Sir sich ghi ring c& hai anh em cing déng thoi lam vua va goi la thoi ky Hau Ng6 Vuong (Ng6 Quyén 1a Tién Ngo Vuong). Véi vise Ngo Xuong Van xung Nam Tan Vuong cén Ngé Xuong Ngdp xung 14 Thién'Séch Vuong cing tri vi cho thdy, thé ché Luong dau mét lan nita duge tai lap tai Viét Nam. Song, c6 thé néi thé ché Luéng dau v6i dang thie nhu vay “chi tén tai ngin ngai, 14 hién twgng chinh tri ngdu nhién va do tinh huynh 48, chua phai 1a mot thé ché én dinh”!. G trigu Tran (1225-1400), thé ché Luong dau hinh thank du6i mét dang thie khac lién quan (6i vige vua tén cha minh lam Thai thong hong hoac tyr truyén ngdi cho con dé wé thanh Thai thugng hoang, Cu thé, sau khi lén ngéi, vj vua dau tién cia trigu Trin la Trin Thai Tong (1225-1258) d& tén cha ininh la Tran Thiza lam Thai thugng hoang. Tiép do, Trin Thai Tong truyén ngdi cho "Le Minh Tam, Vi Thj Nga (déng cha bién) (2003), Gido trinh ioh sie nha medic va phap lugt, Nxb Cong an Nhan dan, Ha Ni, tr. 107. Nghién citu khoa hoc con la Tran Thanh Téng (1258-1278) dé tro thanh Thai thong hoang. Tran Thanh Téng tri vi 20 nam réi cing ui vé lam Thai thugng hoang sau khi truyén ngéi vua cho con la Trin Nhan Téng (1279-1293). Theo 1é dy, cdc vi vua ké tuc hau hét déu sau moe thi gian tri vi lai ty nguyén truyén ngéi cho ‘Thai tr dé gitt vai trd Thai thugng hoang. Ban vé van dé nay, sir gia Ng6 Si Lién (khoang dau thé ky XV, khéng 16 nam sinh nam mat) nhan xét: “Gia phap nha Tran lai khde thé, con da Ién thi cho néi ngéi chinh, cha lui & cung Thanh tir, xung 14 Thugng Hoang, cing tréng coi chinh su”. R6 rang, quyén yc thyc té & vuong triéu ding théi “nam trong tay” cla Thai thugng hoang va nha vua. Véi dang thire Thai thuong hoang - Vua cho thay thé ché Luéng du dé cao dia vi, méi quan hé quyén lyc gitta cha (Thai thuong hoang) va con (Vua) la c& hai cing nim thyc quyén cai tri dat nude. Tuy nhién, thé ché Ludng diu thoi nha Trin thye té hién hitu 102 nim trong téng sé 175 nam tn tai cha vuong triéu nay véi 7 dai Thai thuong hoang trén 12 doi vua. Sau trigu Trin 14 trigu Hd (1400-1407) vin duy tri thé ché Luéng dau theo dang thie Thai thuong hoang - Vua. Cy thé, nim 1398, Hd Quy Ly ép vua Tran Thugn Téng (lam vua tir 1388-1398) nhutmg ngdi cho con méi 3 téi 1a Trin Thiéu Dé. Dau nim 1400, Hd Quy Ly phé Trin ‘Thiéu pé va len lam vua, lap nha Hé v6i quéc higu Dai Ngu. Tuy nhién, chi sau m6t nam tai vi, H6 Quy Ly nhuémg ngéi cho con 1a Hé Han Thuong (Jam vua tir 1401-1407) 48 lam Thai thugng hoang. Cé thé n6i, cing véi sy diét vong cla 2 Ng6 Si Lién, (1971), Dai Viét sik ky todn th, Tap WI, ‘Nxb Khoa hoe xa h6i, Ha N6i, t. 31. 54 NGHIEN ca DONG Bac A, SO 8(198) 8.2077 Nghién citu khoa hoc triéu H8, vé co bin dang thite Théi thong hoang - Vua cfing “tan Ini” theo. Qua vay, tir day cho dén céc thdi ky lich str tiép sau “tan du” cia thé ché Luong dau theo dang thite nay chi cdn thdy duy nhdt & thoi Lé Trong Hung (1533-1789) voi Lé Than Téng (lam vua lan thir nhét tir 1619-1643) lam ‘Thai thugng hodng cho dai vua Lé Chan Téng (lam yua ti 1643-1649), Mét dang thitc khéc cia thé ché Lutng du la su song song tdn tai cla hai thé lye phong kién In trong hé théng chinh quyén nha nuéc, ma dai dién ti¢u biéu 1a chinh quyén vua Lé - chia Trinh. C6 thé ndi, thé ché Luéng dau Lé - Trinh hinh thanh trong béi canh xdy ra n6i chién phan ligt trién mién gitta cdc tip doin phong kién duong thi. Hé qua cia ni chién, cét cit dan toi sur phan tranh quyén luc ma lich sit goi 14 thoi ky Nam - Bac triéu. Theo d6, trigu Mac (1527- 1592) tit Ninh Binh tré ra Bae thudng goi 1a Bac trigu. Triéu Lé & phia Nam tir Thanh Héa tre vao thuéng goi JA Nam triéu. Trong ndi bd Nam triéu lai nay sinh mau thufn gitta hai dong ho Nguyén, Trinh c’ing thing dén d6 xay ra xung d6t vii trang kéo dai gin nita thé ky (tir nim 1627- 1672). Két qua khéng phan thing bai khién hai bén phai lay s6ng Gianh (thugc Quing Binh) lim ranh gidi chia d8i “giang son” ctia hai dong ho, mac di cd hai déu néu chiéu bai phi Lé. Str sich thuong goi day 14 thoi ky Dang Trong - Dang Ngoai, véi ho Nguyén & Dang Trong (hay con goi Nam Ha) khong c6 vua Lé, ma chi c6 “chia Neguyén”. Phan dai thude ho Trinh va c6 vua Lé goi la Dang Ngoai (hay Bac Ha). Hon thé nita, con chau ho Trinh thé tap xumg vuong sau khi Trinh Tung (lam chia tir 1570- 1623) ép vua Lé phong tuéc xumg cho dong ho. Tuy nhién, dén gian 1a str sch quen goi Ja chia Trinh va chinh quyén Dang Ngoai la vua Lé - chia Trjnh. L2. O Nh@t Ban Cuéi thé ky IV, sau qua trinh chinh phuc nhiéu tiéu quéc, nba nude déu tién & Nhat Ban hinh thanh véi tén goi Yamato. Thién hoang (Tenno) la ngudi cé quyén lye cao nhat va cing voi thdi gian vi thé nay duge thita nhan nhw mt 1€ duong nhién. Tuy nhién, dén cudi thé ky IX, vai trd, quyén Ire cia Thién hoang giém sit truée sy hinh thanh va phat trién manh mé cia ché 40 Nbiép chinh. Trén thuc té chic nang cia chinh 14 tro giép Thién hoang song nhiéu khi ho di virot ra khéi phan sy cla chirc nang nay. Hon thé ntra, nhimg chi dy, sic lénh cia Thién hoang oé thé bi “vd higu hoa” néu dung dén quyén Igi cta dong ho quan Nhiép chinh. Tham chi, cc Nhiép chinh khi khéng thyc hién duge didu gi thi ho s® nhdn danh Thién hoing dé dat duge muc dich ké ca vé c4p bac hay danh vi néu ho muén. Bén canh d6, Phi Nhiép chinh kh6ng chi truc tiép chi dao céng viée ma con nhu m6t eo quan bao trim lén hé théng chinh quyén khi coi viée bd nhiém Nhiép chinh va ngudi ké vj Thién hoang 1a “phan sy” céa déng bo (bat chap lénh cia Thién hoang). Truéc thye trang nbu vay, Thién hoang nhiéu khi nhan duge sy ting hé cia cae dong ho qui téc (déi 1p voi quan Nhiép chinh) nham han ché vai tr cita Nhiép chinh nhung kh6ng phai khi nao ciing thanh céng. Chinh vi lé dé, dén nita dau thé ky XI, cdc Thién hoang vin chju sy anh hudng cia Ph Nhiép chinh béi thé Ive cia ho van con rét manh. Mac di vay, nhiéu thé luc déi lap van tim NGHIEN COU DONG Bac 4, SO 8(198) 82017 55 cach lat 43 ché 6 Nhiép chinh di chua da site manh dé thyc hién digu d6. Chi dén khi Thién hong Go- Sanjo (1034-1073) lén tr vi (1067-1072) thé hién rd quyén luc, tir dé méi thy su thic ddy nhanh hon qué trinh suy yéu cia ché dé Nhiép chinh. Khéng nhimg thé, Thién hoang cdn nhin duge sr hau thuin cia cae Ive fugng trung thanh cing véi su két hop nhiéu bién phap 4a lam cho vai trd, quyén lye cita Nhiép chinh lu mé dan. Tir thé ky XI, dong ho cdc Nhiép chinh hau nhu mat di vj tri d6c tén trong hé théng chinh quyén nha mudc néi chung, gidi qui téc 6 triéu dinh néi riéng. Trong béi canh nhw vay, thé ché Luong dau xuat hién voi dang thirc Thai thong hoang - Thién hoang, bat dau tir doi Thién hoang Go - Sanjo (1034-1073) khi 6ng thodi vi, nhuéng ngéi cho con [a Shirakawa (1053-1129) 4é tré thanh Thai thugng hoang. Théi gian sau d6, Thién hong Shirakawa lai tré thanh Thai thuong hoang (nm 1086 sau khi nhuéng lai ng6i vj cho ngudi con la Horikawa (1079- 1107) lén ngéi Thién hoang. Ctr nhu vay, thé ché Luéng dau theo dang thite nay tiép tuc thuc hién dudi cdc ddi Thién hoang, Thai thugng hoang va két thie vao nam 1192 tire di Thién hoang Go- Toba (1180-1239) va ‘Thai thong hoang Go- Shirakawa (1127- thé ky XII, dong ho Minamoto gidnh thing loi trong cude xung d6t gitta cdc dong ho I6n va khang dinh duge thé luc cia minh. Trén co sé d6, nim 1184 dong bo Minamoto da lép nén mét chinh quyén riéng tai Kamakura (do Minamoto Yaritomo ding dau) & mign Déng Nhat Ban, déi lap véi trigu dink Thién hoang & Kyoto. Nam 1192, Yoritomo duge Thién hoang phong cho chit vj Tuéng quén (Shogun) dimg dau lye long Nghién citu khoa hoc quan sy song thuc cht day 14 chinh quydn quan sy cila ting lop v6 si (Samurai) & Nhat Ban. Hé théng chinh quyén nay goi 14 Mac phi (Bakufu) do Tuéng quan dime dau, phyc tang Thién hoang va dugc Thién hoang bé nhiém. Trén thye 1é, chinh quyén Mac phi ton tai song song véi chinh quyén Thién hoang qua 6, hinh thanh nén thé ché Luong av voi dang thire Trigu dinh - Mac phi ma thyc chat 1a hé théng chinh quyén déng cai tri cia hai t4p doan phong kién én, dimg dau 14 Thién hoang va Tuéng quan. Su tén tai song song ciia hai chinh quyén trong gin 7 thé ky duge xem 14 mét diém dang luu ¥ trong lich sir Nhat Ban. That vay, thé ché Lung dau gin voi chinh quyén Thién hoang va chinh quyén Mac phi duge duy tri mai dén nam 1868 khi Mac phi Edo (1603- 1868) bj lat dé. Qua 6, thé ché Lung dau két thic déng thoi mo ra mét thoi ky méi trong lich sir Nhat Ban, thoi can dai (1868- 1945). 2. Dic diém ciia thé ché Luong din Tnrdc hét, thé ché Luong dau dya trén co so huyét théng, cing hoa hop quyén lye. Vé van dé nay cé thé thay 10 o hé théng chinh quyén do hai cé nhan dng cai tri nhu tring hop cia hai chi em Trg Trac va Trung Nhi. Tuong tu, tinh huyét théng cing tinh huynh dé cia Nam Tan Vuong Ng6 Xuong Van va Thién Séch Vwong Ngé Xuong Ngép thoi ky Hau Ng6 Vuong cang cho thay 16 diéu nay. Khong nhing vay, uyét thong cn duge coi 1 nén tang co ban dé duy tri sy tin tai, lon manh cia thé ché Ludng dau qua dang thirc Thai thugng hoang - Nha Vua hay Thai thugng hoang- Thién hoang & Viét Nam va Nhat Ban. 56 NGHIEN ¢du DONG Bat A. $6 8(198) 8-2017 Nghién citu khoa hoc Bén canh huyét théng, thé ché Lung dau con dua trén co sé cing dong ho. R6 rang, thé ché Ludng diu duéi triéu Trin, Hé hay triéu dinh Thién hoang ty thin ndi lén diéu d6, béi 18 nhimg ngudi thudc dong ho khéc kh6 c6 thé “chen chan” vao hé théng Thai thugng hoang- Vua, Thai thugng hoang- Thién hoang néu nh khéng muén noi la khong thé. Tinh chdt dong ho xuyén suét qua nhiéu doi vua (hay Thién hoang) khién cho thé ché Lutng ddu dan tré thinh mét phuong thirc t6 chire quyén Iye nha nuée t6i cao “d6c do” thai bay gid. Theo dé, thé ché Ludng dau véi dang thi nay vé co ban Ja su cn bang quyén yc gitta hai c4 nhfn cing cAm quyén. Tit m6t géc 46 khdo, thé ché Luéng dau duge hinh thanh khéng dia trén co sé huyét théng, cing ding ho ma [a su két hgp giita hai dong ho véi nhau. Chinh quyén Lé- Trinh 1a thé ché Luong dau cia hai dong ho Lé va Trinh con chinh quyén Nhat Ban 1a thé ché Luéng dau cia dong ho Thién hoang va dong ho cia Tuéng quan. Nhin chung, day 1a thé ché ctia hai dong ho két hop voi nhau trong su déi trong, vira hoa hop vita méu thufin. Song, thyc chat cia sy két hop nay [a méi quan hé vua - toi duge thé hién gitta vua va chia (vua Lé - chia Trinh), gitta Thién hoang va Tuéng quan. Bén canh dé, thé ché Luong diu cing huyét théng, dong ho duong nhur chi durge thé hién 6 hai cé nhén dimg diu chin quyén Nba nuéc thi the ché Lung dau khéc déng ho khong chi the hién tap trung 6 hai c4 nban ma cn c6 sy phn bit vé quyén Ive cia vuong triév. Khong nhing thé, quyén lye gitta hai cé nhén hay noi ding hon gita hai tap doan phong kién can duge biéu hign ro rang va chat ché qua mé6t hé théng co cfu té chic chinh quyén nha nuéc. D6 1a sy phan biét vé vuong quyén gifta triéu dinh (cua vua Lé) va phi: chia (ctia chia Trinh) hay gitta triéu dinh (cia Thién hoang) va Mac phi (cla Tuéng quén), Diém dang lun y, néu nhw thé ché Luong dau cing huyét théng, dong ho vé co ban 1a sur can bing quyén lye gitta long dau thi trai lai, thé ché Luong dau cia bai dong ho 1a su khde biét vé quyén Ic. Chinh vi vay, thyc té dién ra theo hung triéu dinh gitt uy phic, vuong phi gitt quyén binh. Theo d6, vua Lé (va Thién hoang) tri vi song thuc t& khéng cai tri, chia Trinh (va Tuéng quan) cai tri nhung vin’ gitt vj tri bay t6i. Ding ra, moi quyén hanh déu thuée vé vua Lé va Thién hodng nhung cdc chia Trinh va Tuéng quan tim moi phuong cach nhim tap trung quyén Ie chinh quyén nha nue vao phi chia va Mac phu. Mue dich t4p trang quyén Ie chinh quyén vao trong tay cla cdc chia Trinh va Tuéng quan 1a khéng thé phi nhan song 16 rang dé khéng phai [4 mye dich duy nat. So di nhu vay 18 béi néu chi huéng vao muc dich nay, phi chia va Mac phi tat vap phai su phan khang tir nhitng le Iugng didi lap, nhat 14 ca ngudi dan. Do 46, véi phi chia va Mac phi day chi 1a mt trong nhimg muc dich co ban can dat duoc nham khang dinh vi thé cia minh. Myc dich co ban cia chia Trinh va Tuéng quan dé a lam cho gitta cc co quan cia chia va vua (gitta Tuéng quan va Thién hoang) od su phan dinh 16 ring nhung theo chiéu hudng c6 {gi cho phi chia va Mac phi. Diu vay, di véi muc dich nao di chiing néfa, cdc chéa Trinh va Twéng quén Khéng thé di qua gigi han cua bay t6i véi y NGHIEN cd DONG Bac 4, S6 8(198) 82017 37 dinh tiém ngéi vj ca vua Lé va Thién hoang. Thuc té chi ra ring, céc chia Trinh (va Tung quan) tuy “lin at” quyén Iyc cia vua (va Thién hoang) nhumg khéng dam loai bé béi van phai dua vao uy phic cia vwong tridu. Chi ¢6 nhu vay méi bao dim higu lye, higu qu cai tr] ciia phii chtia, Mac phi, qua d6 giip gitt ving duge nén thong tri cia chinh quyén nha nuéc phong kién duong thd ohé Luang diu Lé Trinh va Thien hoang- Tudng quan Jai ton tai lau dai dén nhu vay trong lich sit. Cé thé ndi, thé ché Luéng du cing huyét théng, dong ho nh dang thic Thai thuong hoang- Vua ching han nhin chung bao dim su théng nhdt vé vyong quyén (du 1a tuong 464i), song voi thé ché Luéng dau khac dong ho nhw vua Lé- chia Trinh, Thién hoang- Tuwéng quan lai cho thdy hign trang vira hda hop lai via mau thudn véi nhau. Diéu 46 cho thdy su tin tai déng thai gidta hai tap doan phong kién cfi va m6i & mét trong giai doan cy thé trong lich sit Vigt Nam va Nh§t Ban. Theo 46, chia Trinh (va Taéng quan) chinh 14 mét thé lye phong kién méi nhung khéng dé xéa bé thé luc cf (vua Lé va Thién hoang) di cé nhitng mau thudn vé vj thé, quyén Iyc. Boi vay, hai tip doan phong kién cil, moi van phai dyra vao nhau 6 thé Lutmg dau dé cing “cai tr thién ha” nhu mét su “sip dat” tt yéu cua lich sit Viét Nam va Nhat Ban. 3. Nhéng diém twong ddng va khac biét Thé ché Luéng dau theo dang thre Thai thuong hoang- Vua 6 Viet Nam va Nhat Ban tuy hinh thanh trong hoan canh lich sit khac nhau song diém chung 1a cdc Théi thuong hoang 6 vai trd, chite nang, quyén lye rat ton. Chinh vi lé 46, tuy cing cai trj nhung Nghién citu khoa hoc nhiéu khi quyé quyét dinh cuéi cing lai thuge vé céc Théi thugng hoang. Ciing cin thay rng, viée vua (va Thién hoang) nhudng ng@i cho con con nhiim c4c myc dich nhu: trénh cho cdc hoang ti sau nay tranh gianh ng6i bau lam r6i loan vuong triéu; rén vua (va Thién hoang) din quen véi céng viée triéu chinh; chdn chinh va ngan sy bing bét, 8c dodn, tha héa cua vua (va Thién hoang). Nhu vay, di cé nhimg “khac thudng” trong hé théng vwong quyén nhumg khéch quan ma xét, myc dich cia thé ché Lutng dau véi dang thite nay khéng gi khac hon 1a cing cS vi thé dong ho trong viée tri nuéc, qua 46 cing c6 vuong trigu, chinh quyén quéc gia phong kién duong thoi. Mot diém tuong déng nita trong dang thie Thai thugng hoang- Vua (va Thién hoang) d6 14 sau khi nhudng ngdi, cdc Thai thugng hoang thudng chon cach lui vé 6 dn tai mét noi cdch xa kinh d6 va g4n voi hoat Ong t6n giéo chi yéu 1a dao Phat. Tuy nhién, diéu 46 khéng hé ngan can viée tham gia trigu chink va thé hién quyén lye cla Thai thuong hoang khi cn thiét. Bén canh 46, ngudi duge chon néi ngéi ua (va Thién hoang) truée hét phai dya trén co si huyét théng voi Thdi throng hoang. Duong nhién, hang con trréng luén 1a sw tya chon wu tién hang du nhung khéng nhdt thiét cit phai juan thé nhu vay. Do dé, sau qué trinh “cén nhic”, Thai thirgong hoang cé thé Iya chon bt ky ai trong hoang téc dé néi ngéi minh. Trén hét thay, hanh dong nay cia cdc Thai thugng hoing déu nhim myc dich bao vé huyét théng hoang gia, ngdi vi “thién 11” khéng lot vao tay dong téc khédc. Thé ché Luong ddu duéi trigu Tran- Hé 6 Vigt Nam va triéu dinh Thién hoang (thé ky XI - XII) 6 58 NGHIEN cd DONG BAC A, S6 8(198) 8-2017 Neghién citu khoa hoc Nhat Ban 1a nhing minh chimg 16 nhdt cho van dé nay. Doi voi thé ché Luong dau khéc dong ho, tite theo dang thire vua Lé - chia Trinh va Thién hoang- Tuéng quan, diém tuong déng dé nhan thay truée hét 46 1a su tin tai song song cla hai chinh quyén. G Viet Nam 1a trigu dinh vua Lé va pha chia Trinh con tai Nhat Ban 14 triéu dinh Thién hoang va Mac phi cia Tuéng quan. Khéng nhing thé, noi dinh dé cia vua Lé (va Thién hong) thuong tach bigt voi chinh quyén do chia Trinh (va Tuéng quan), tham chi véi khoang cach xa vé dia ly nhu trudng hop triéu dinh Thién hoang déng dé ¢ Kyoto con Mac pha cia Tuéng quan 6 Kamakura vao nm 1192 (dia danh gin Tokyo) sau chuyén vé Edo (Tokyo ngay nay) nim 1603. Mac du 6 thé Luong édu nhung trén thc té, quyén Iyc cia chia Trinh (va Tuéng quan) ngay cang lén manh ohiéu khi tn at cd triéu dinh. Tuy nhién, di nam thye quyén nhung c4c chia Trinh (va Tung quan) duimg nhu khéng bao git 06 y éinh phé bd vua Lé (va Thién hoang) béi van phai dya vao danh vi cia ngudi dimg dau trigu dinh. Qua 46, pha chia (va Mac phi) khong chi tig bude nam git duge vi tri théng trj vé kinh 16, quan sy ma con gianh dja vi cao nhat vé chink ti. | Negoai nhimg diém tuong déng trén, boi canh lich sir da din téi nhtmg khdc biét trong thé ché Luong dau & Viet Nam va Nhat Ban. Trude hét, sy tén tai chinh quyén do hai cd nhan déng ndm quyén tri vi cd quan hé huyét théng 1a chj em hoac anh em nhu trong hop cia hai ba Trung Trac - Trung Nhi va huynh d@ Ngo Xuong Ngép - Ngé Xuong Van chi 06 trong Hich sit Viet Nam, khdng 6 trong lich sir Nhat Ban. Tiép d6, béi cinh ra doi cia thé ché Luong dau theo dang thitc Thai thugng hoang- Vua 6 Viét Nam va Nhat Ban rat khac nhau. Thé ché nay & Viét Nam hinh thanh trén co sé mét vuong triéu méi (triéu Tran) via thay thé cho vuong triéu 44 suy tan (trigu Ly) nhim cing cé yuong triéu va ché d6 trung uong tap quyén. Khéng nhimg thé, véi thé ché nay, quyén Igi, dia vi ota Thai thugng hoang- Vua luén gin lin voi quyén loi cia dong ho, vi thé cla hoang téc, qua 46 tao nén strc manh cia chinh quyén trang wong, phat trién dAt nude. Trai lai, thé ché Ludng dau nhu vay ra doi 6 Nhat Ban 1a nham loai bé anh huéng cita céc quan Nhiép chinh (gan cha yéu véi déng ho Fujiwara, sau nay 14 dong ho Hojo) 46i véi triéu dinh, gianh lai quyén lye thye sy cho Thién hoang trong vai tro tri nude. Qua vay, sy hinh thanh cia thé ché Luong dau (Thi thong hoang- Thién hoang) da lam suy yéu ché do Nhiép chinh timg tén tai va “khuynh dao” vuong triéu tir thé ky IX dén thé ky XL Trén nén ctia béi cdnh x4 héi phong kién duong thdi, thé ché Luong dau (Thai thuong hoang- Vua va Thai thugng hoang- Thién hoang) & Viét Nam va Nhét Ban tén tai theo phuong thie khéc nhau, dic biét 1a viée nhuéng ngéi vi dé tro thanh Théi thugng hoang. That vay, néu thé ché nay & Viét Nam dign ra theo mét trinh ty vua nhudng ng@i réi lam Théi thugng hoang cho vi vua duong quyén, tiép dé, vua dong quyén lai tro thanh Thai thugng hoang sau khi nhudng ngéi cho vj vua sau 46 va cir tiép tuc nhy vay, thi thé ché nay 6 Nhat Ban lai din bién khéng theo mét trinh ty én dinh nhu & Viée Nam, Diéu 46 6 nghia, mét vi Thién hoang sau khi nhudng ngéi lam Thai throng hoang khéng phai chi cho mt Thién hoang ma 1a NGHIEN Cd DONG Bac 4, S6 8(198) £2017 59 nhiéu ddi. Boi thé, c6 truémg hop Thién hoang sau khi nhuéng ngéi lam Thai thuong hodng cho ba déi hoc nim doi Thién hong, qua d6 cho thy, Thai thugng hoang cho mét doi vua hiém khi xAy ra (theo str sch ghi lai chi cé mét trong hop Thién hoang Go- Sanjo tré thanh Thai thugng hoang cho ddi Thién hoang dong quyén Shirakawa). Thi gian tdn tai ciia thé ché Luong dau (Thai thugng hoang- Vua va Thai thuong hoang- Thién hoang) dién tién khac nhau & Vigt Nam va Nhét Ban. Khéng khé ly giai vé sur khae biét nay béi Ié thé ché nay dya trén nén tang co ban vé x4 hi cia ché 46 phong kién duong thdi tai méi quéc gia. Theo d6, xa h6i Viet Nam dui triéu Tran (1a nha nude Dai Viét lac bay gid) vé co ban Ja 6n dinh va phat trién toan dign qua dé, cing cé vuong triéu, bao dam khéi doan két toan dan, hoa hodin mau thudn giai cdp, tao sitc manh téng hop 48 chéng ngoai x4m va phat tién kinh té, van héa, x hGi, quan su, ngoai giao... Trén nén tang 46, thé ché Luong diu hinh thanh khéng nhing khong anh huéng 4én bé may chinh quyén nha nudéc ma cén 26p phan tao nén sitc manh trong 18 chirc chéng ngoai xém (théng Igi trong ba lin khang chién chéng quén Méng- Nguyén) dng thdi tao nén su én dinh, phat trién xa hGi & phan Idn thoi gian tén tai cla vuong trigu Trdn (thé ché nay tén tai 102 nam & triéu Tran), Khéng nhu nha nude Dai Viet, thé ché Luong ddu nay & Nhat Ban ra dai trén nén cla m@t x4 h6i phong kién nhiéu bién dong. Cac cudc ndi chién, cat cir dién ra lién mién gitta cac dong ho én nhim tranh gianh quyén lye théng tri c4c ving mién. Hé qua cla qua trinh nay dan téi su ra ddi, 1én Nghién citu khoa hoc manh cia tang Iép v6 si (Samurai) va lanh chia phong kién (Daimyo). Trong khi 46, b6 may chinh quyén nha nudc bi suy yéu truée su lin At cia cic Nhiép chinh khién cho Thién hoang tuy dimg dau nhung khong nim thuc quyén. Do vay, sy hinh thanh, tin tai cia ché 46 Lung dau (Thai thugng hoang - Thién hoang) cing gép phan cing cé viong triéu, lam suy yéu ché 4 Nhiép chinh qua 46, duy tri sy én dinh va phat huy biéu luc chinh quyén nha nuéc trong hon mét thé ky (tir 1073-1192). Thé ché Lu@ng dau theo dang thitc trigu dinh- phi chta, trigu dinh- Mac phi & Viét Nam va Nhat Ban hinh thanh, tn tai, suy vong theo nbting huéng khac nhau do sz “chi phéi” céa béi cdnh lich sir dong thoi ota mdi quéc gia. G Viét Nam, thé ché nay hinh thanh trong béi canh ndi chién, cat cit trién mién gifta c4c tap doan phong kién khi trigu Lé suy vong. Sy ni lén cia dong ho Trinh (6 Dang Ngoai) da cing véi triéu Lé dn i6i su ra doi cia thé ché Luong dau nay va tn tai trong hon hai thé ky. Qué trinh nay tuong tmg tir d@i vua Lé Trang Téng (lam vua tir 1533-1548) dén doi vua Lé Man Dé (lam vua tir 1787-1789) va tir Trinh Kiém (lam chia tir 1545-1570) dén Trinh Bong (lam chia tir 1786-1787). Trong khi 46, 6 Nhat Ban thé ché nay hinh thanh voi sy xudt hign cda ché 46 Mac phu (dimg dau la Tudng quan). Cing voi sy thing trim cia lich str cho dén gitta thé ky XIX, ché 46 phong kién khuing hoang va tréy nén 11 th, yéu cau phat trién xa hOi moi la tat yéu. Trude hét, dé 1a Lat 43 ché 46 Mac phi tra Iai quyén ue thye sy cho Thién hoang. Két qua cia qua trinh nay 1a né ra cude céch 60 NGHIEN cdi DONG BAC 4, $6 81198) 8-2017 Nghién citu khoa hoc mang Minh Trj nam 1868, dat ddu cham hét cho thé ché Luong dau (trigu dinh - Mac phi) ton tai hon 6 thé ky (tir 1192-1868). 4, Két uan Thé ché Luong dau & Vigt Nam va Nbat Ban t6n tai nhu mét hinh thir cai tri cia chinh quyén phong kién tai méi quéc gia va di bign hitu véi cdc dang thitc kh4c nhau song tat cd déu nhdm thiét lap su théng tri t6i cao cia déng ho trong b6 may nha nudc dong thoi. Hon nia, qua sy van hanh cia thé ché Luong dau con bao ham nguyén tic duy tri quan hé huyét théng, cha truyén con ni va 46 kh6ng chi oé tinh truyén théng ma cn duge xa héi chdp nhan. Cac dang thirc cua thé ché Lu@ng dau cho thdy su da dang vé hinh thire cai tri trong hé théng chinh quyén phong kién tai Viet Nam va Nhat Ban. Khéng nhimg vay, thé ché Luéng dau via Ja sin phim, vira pha hop véi thyc trang cla hoan canh lich sir. Qua thé ché Luéng dau, khéng chi thdy duge “hinh anh” cia giai cép théng tri ma con thdy dugc bite tranh chan thuc, toan dién vé x8 hdi phong kién & Viét Nam va Nhat Ban. Néu nhin tir géc 46 8 chite nha nuée, thé ché Luong dau di van hanh & dang thirc nao di chang nfta cing déu cho thay mOt phuong thie t6 chite quyén Iwe nha nuéc ti cao doc dio thoi bay gid. Cé thé coi dé 1d hign tung dic sic trong lich sir nha nude phong kién & Vigt Nam va Nhat Ban. Qué trinh hinh thanh, tn tai, suy vong cba thé ché Ludng dau la tét yéu trén con dudng phat trién cia lich str Viet, Nam va Nhat Ban, Bén canh dé, nhimg diém twong dang va khéc bit lién quan tdi the ché nay 6 thé xem 1a diém nhan dang luu ¥ trong lich sit oda hai quéc gia. Suy cho cling, tat cd nhiing nét dic sic, sy déc dao cia thé ché Luding d4u duge quy dinh boi lich sir cy thé cua méi quéc gia, déng thdi tré thanh mét phin khéng thé tach rdi trong ché 46 phong kién Viét Nam va Nhat Ban. TAI LIEU THAM KHAO. 1. George Sansom (1994), Lich sit Nhdt Ban, Tép I, IL, Nxb Khoa hoc xa hi, HA NGi. 2. Phan Ngoc Lién (Chi bién) (1995), Lich sit Nhét Ban, Nxb Van héa - Théng tin, Ha Ni. 3. Ng6 Si Lién (1971), Dai Viét sit ky toan tae, Tap It, Nxb Khoa hoc xa hi, Ha NGi. 4, Lé Minh Tam, Vi Thi Nga (Bong cho bién) (2003), Gido trink Lich sit nha nude va phép ludt, Nxb Céng an Nhén dan, Ha NGi. 5. Phan Huy Lé, Trin Quéc Vuong, Ha Van ‘Tn, Luong Ninh (1985), Lich sie Viét Nam, Tap I, Nxb. Dai hoc va Trung hoc chuyén nghiép, Ha Noi. 6. A. B. Poliacop (1996), See phuc hung cia nude Dai Viet thé ky X - XIV, Nxb Chinh tri Quéc gia, Ha N6i. 7. Neuyén Danh Phiét (Cha bién) (2002), Lich ste Viet Nam thé kp X - déu thé ky XV, Nxb Khoa hge x4 hdi, Ha Nai. NGHIEN CU DONG BAC A, SO 8(198) 82017 61

You might also like