f ilim ' O

3
 TÜRK SİNEMATEK DERNEĞİ
MART AYI GÖSTERİ PROGRAMI

JOSEPH LOSEY TOPLU G Ö S T E R İS İ_________________________________________________

10 M A R T S A LI 1 9 .3 0 /Ü M İT S İN E M A S I/S U C A L T IN D A (TH E C R IM IN A L )
11 M A R T Ç A R Ş A M B A 19 .00 /O P E R A (l< A D II< Ö Y )/S U Ç A L T IN D A (TH E C R IM IN A L )
12 M A R T PERŞEMBE 1 9 .3 0 /Ü M İT S İN E M A S I/K A D E R İN C İLVE Sİ (B L IN D D A T E /C H A N C E
M E E T IN G )
13 M A R T C U M A 2 2 .0 0 /Ü M İT S İN E M A S I/K A D E R İN C İLVE Sİ (B L IN D D A T E /C H A N C E
M E E T IN G )
17 M A R T SA LI 1 9 .3 0 /Ü M İT S İN E M A S I/A L D A T A N K A D IN (E V A )
18 M A R T Ç A R Ş A M B A 19 .00 /O P E R A (K A D IK Ö Y ) /A L D A T A N K A D IN (E V A )
19 M A R T PERŞEMBE 1 9 .3 0 /Ü M İT S İN E M A S I/G E N Ç H İZM ETÇİLER (TH E S E R V A N T )
20 M A R T C U M A 2 2 .0 0 /Ü M İT S İN E M A S I/G E N Ç HİZM ETÇİLER (TH E S E R V A N T )

JİRİ TR N K A 'Y I A N M A GÖSTERİSİ _________________________________________________

24 M A R T SA LI 1 9 .3 0 /Ü M İT S İN E M A S I/B İR Y A Z GECESİ R Ü Y A S I/S E N NOCI

SV A TO JA N S K E
25 M A R T Ç A R Ş A M B A 19 .00 /O P E R A ( K A D lK Ö Y ) /B İR Y A Z GECESİ R Ü Y A S I
26 M A R T PERŞEMBE 1 9 .3 0 /Ü M İT S İN E M A S I/B İR Y A Z GECESİ R Ü Y A S I
27 M A R T C U M A 2 2 .0 0 //Ü M İT S İN E M A S I/B İR Y A Z GECESİ R Ü Y A S I

Ön kapak J. LO S E Y /A LD A TA N KADIN (E V A ) /JEANNE MOREAU

Arka kapak JİRİ T R N K A /A S L A N ASKER SVAYK

Çeviriler ve derlemeler Faruk Ataooy/M -JStafa Irg a t/D o ra K ohen/O nat K u tla r/S e v il K u t­
la r/A y la U z e l/A rtu n Yeres.

FİLM 70 — T ü rk S in e m a te k 'in va yın crganı ola ra k ayda b ir y a y ın la n ır — Sahibi T ürk

S in e m a te k adına O nat K u tla r — D o rg iyi Hazırlayan A rtım Y ores — Yazı işle ri so ru m lu su
Ö m er Pekm ez, D ergide y a yın la na n ya zıla rd a ki d ü şü n ce le rin s o ru m lu lu ğ u yazarına a ittir —
D e rg iyi bağlam az — Y ö n e tim Y e ri T ü rk S in e m a te k D e rneği, M is Sok. 12 Ş e rif Han K at 3,
B e y o ğ lu /İs ta n b u l — P.K. 307, y ıllığ ı y irm id ö rt lira d ır — D izgi Baskı Latin M atb a a sı —
Kapak Baskı Fono M atb a a sı — Baskı T a rih i 10.3.1970.

Sayı 3 iki Lira

 joseph losey
Yıl 1947
Am erikan A leyhtarı Faaliyetler Kom itesi
H o llyw oo d'da kom ü nist avına çıkar.
41 sinemacı tutuklanır.
Kom ite tutuklula rı sorguya çeker.
T utukluların arasından 10 cesur adam ko m i­
teyle çatışır.
10 cesur adam "kongreye hakaret suçu " n-
dan mahkemeye verilir.
Yıl 1951
342 sinemacı tutukludu r.
1947'lerin 10 cesur adamın arasından bazıla­
rı Hollyvvood'da yeniden çalışabilm ek için
arkadaşlarını ihbar eder.
Bu 10 şüpheli adamdan birkaçı da kendile­
rini A vrupa'ya sürgün eder.
Losey'de bunlardan biridir. Dassin'de, Ros-
sen de, Chaplin'de. Ama bir Rossen A vru-
pada Hollyvvood şirketlerinin filim lerinî çeker.
Dassin ise şim dilerde Hollyvvood'dadır. Bü­
yük Chaplin de uzun bir susuştan sonra
H ong-Kong'lu konteslerle uğraşır.
1947'nin şüphelilerinden yalnız biri Ariadne'-
nin ipini görerek m inotauros'a yem olmadan
labirent'ten çıkm ıştır. Bu Losey'dir.
Harp sonrası Am erikan sinem asının en o-
lumlu yönetm enlerinden biri olan Joseph Lo­
sey, 14 Ocak 1909'da (A.B.D . W isco n sin )
doğdu. Harward sanat ve b ilim ler akadem i­
sinden mezun oldu. 1928 30 yıllarında si­
nema, tiy a tro ve edebiyat eleştirm enliği yap­
tı. N ew -Y ork tiyatrolarınd a sahne am irliği ve
oyunculuk yaptıktan sonra Theatre G uild'de
tiy a tro yönetm enliğine başladı. 1937'de de
sinema yönetm enliğine başlıyarak 9 yılda
100'e yakın kısa filim çevirdi. 1946'da M.G.
M. stüdyolarına kısa filim yönetm eni olarak
girdi ve 1947'de " A GUM IN H A N D " adlı kı­
sa filim iyle Oscar kazandı.
Losey, kısa filim lerle kendini ta n ıttıkta n son­
ra 1948'de konusu ırk ayrımı aleyhtarı olan
"THE BOY W ITH THE GREEN HAIR/YEŞİL
SAÇLI ÇO C U K" adlı ilk uzun film in i çevirdi.
1949'da ırkçılarla M eksika işçileri arasındaki
çatışm ayı anlatan "THE LA W IE S /K A N U N
T A N IM A Z ” ve 1950'de polisiye bir filim olan
"THE P O W E R /A V C I" adlı film lerin i çevirdi.
Losey'in Am erikan sinemasındaki şiddet ve
sosyal eleştiri devrine rastlıyan bu 3 film i
ve H o llyw oo d'da çevirdiği diğer film le r ya­
pım cılar tarafından kesintilere uğram ıştır.
1951'de M ac C arthysm 'in düzenbazlıkları ile
çatışan Losey, önce İtalya'ya daha sonra da
Ingiltere'ye geçti. 1952'de "STRANGER ON
THE P R O W L/A V IN I GÖZLEYEN Y A B A N C I" 1951 THE BIG N IG H T /B Ü Y Ü K GECE
adlı film ine siyasi nedenlerden ötürü Andrea 1952 STRANGER ON THE P R O W L/A V IN I
Forzano imzasını koydu. Bu film e Oscar ve­ GÖZLEYEN YA B A N C I
rilince de kıyam et koptu. 1954 THE SLEPING TIG E R /U Y U Y A N KAP­
1954 ve 1955 yıllarında Ingiltere'de yaptığı LAN
"THE SLEEPING T IG ER /U YU YAN K A P LA N " 1955 A M AN ON THE BEACH / K U M S A L­
ve "THE INTIM ATE STRANG ER/DO ST Y A ­ DAKİ A D A M (K IS A FİLİM )
B A N C I" adlı film lerine de aynı nedenlerden 1955 THE INTIM ATE STRANG ER/DO ST Y A ­
ötürü takm a adlarla piyasaya çıktı. Bu film ­ BANCI
lerin ilkine V ic to r Hanburg, İkincisine de J o ­ 1956 TIM E W IT H O U T PITTY/O Ğ LU M ÖL­
seph W alton adlarını koydu. DÜRMEDİ
Losey'in film lerinde ihanetle cesaret, iyilikle 1957 THE GIPSY AND THE GENTLEMEN/
kötü lük, yani herşey birbirine karışm ıştır. ÇİNGENE İLE EFENDİ
T utuklu la r ve gardiyanlar, uşakla efendiler, 1959 BLIND DATE (CHANCE MEETING) /
soylu ile burjuvalar. İki taraf da bo zuk düze­ KADERİN CİLVESİ
nin bozuk kişileridir. 1959 FIRST ON THE R O A D /(K IS A FİLİM )
Film lerinde sahne düzenine de büyük önem 1960 THE C R IM IN AL (THE CONCRETE
veren Losey, kişiyle çevresi arasındaki iliş­ JU N G L E )/S U Ç ALTIN D A
kiyi sağlamca kuran, şiddet öğesine geniş 1961 THE DAMNED
yer veren herşeyi önceden tasarlanm ış b i­ 1962 EV A /A L D A T A N KADIN
linçli sinema yapma kavgasındadır. 1963 THE SERVANT
JOSEPH LOSEY'İN FİLMLERİ 1964 FOR KING AND COUNTRY
1948 THE BOY W IT H GREEN HAIR /YEŞİL 1966 MODESTY B LA ISE/D İŞİ BOND
SAÇLI ÇOCUK 1967 A C C ID E N T /K A Z A GECESİ
1949 THE LA W LE S S /K A N U N T A N IM A Z 1968 BOOM
1950 THE PRO W LER/AVCI 1969 SECRET CEREM ONY/GİZLİ M ERA­
1950 " M " SİM

joseph
losey
ve
berthold
brecht
Bir etkilenm e söz konusuysa, Sinemacı J o ­ dır. Araştırm acı ve denemeci Losey, orta
seph Losey'in "sahne düzenlem esi" Alm an avrupa tiyatrosunu derinlem esine incelem iş
dışavurum cu okulunun (M urnau, Lang....) ve 1950 yılında çevirdiği " M " adlı film iyle
deneylerinden çok Brecht, S tanislavski, Pis- Fritz Lang'a değil Brecht'e olan eğilim ini a-
cator gibi tiyatrocu la rın deneylerine bağlı- çıkça ortaya koym u ştu r (1 ).

4
GERÇEKÇİLİK, GERÇEK ŞEYLERİN N A S IL
O LDUKLARINI BİLMEK DEĞİL, ŞEYLERİN
GERÇEKTEN NASIL OLDUKLARINI BILMEK-
rlrr—' ' arasındaki farklılaşma.
■ — BERTOLD BRECHT —
BERTHOLD BRECHT ÜSTÜNE
..Onun ölüm maskesi acı bir alayla, yazı ma­
samın üstünden bana bakıyor. Tanıdığım ö-
üler arasında benim için en az ölm üş olanı.
Bu ölüm maskesi yaşıyan im gesinin tıp a tıp
oenzeri
0, mesleği olanlar içinde en "m e s le k li" ola­
nıydı.
Herşeyi görürdü - içim izi okurdu - "ö z e l" hiç
bir konuşmamız olmadığı halde.
D, inançlarında taviz verm ezdi, ama herke­
se açık ve hoşgörürlüydü.
Koyu ilkecilerin çoğundan farklı olarak, ken­
dini cezalandırmadan ve suçlamadan coş­
kunlukla "ilk e c iy d i" Bu ç ift teh like yi nasıl
atlattığını hiçbir zaman bilem iyeceğim .
Ö rgütlenm iş ve örgütlenm eye tu tku n insan­
lar arasında bir bireydi o. Ö rgütlenmenin zo­
runluluğunu benim sem esine rağmen kendi
sorum luluğundan ve bireysel görüşünden hiç
vazgeçmezdi.
B recht'in mizah gücü olağanüstüydü. Çoğu
kez muzipçe, hep göz kırpar, lise öğrencisi
bir kız gibi kıkır kıkır gülerdi. Çiğnediği pis
puronun arkasından yükselen o koskocaman,
kupkuru, neredeyse müstehcen gülüşü her
tarafa yayılırdı...
VE ETKİSİ
Tanıdığım kadarıyla, B recht'in tiy a tro s u ­
nun ve B recht'in kişiliğ inin sinema ile do la y­
sız ilişkisi olan ve sinema eylem im de beni
doğrudan doğruya etkiliyen özellikleri neler­
dir?
Gerçeğin arınıp, seçilm iş sim ge-gerçekler a-
racılığı ile belirgin bir biçim de yeniden ku­
rulması.
Davranışların ve nesnelerin dokusuyla b iç i­
min açık ve keskin olm asının önemi.
"G enel hareketin," alıcı ve oyuncu hareket­
lerinin gereksiz bir şekilde kullanılmaması.
Durgunluk (S ta tism e ) ve sakinlik (Calm e)
M ercekleri ve alıcı devrinim lerini titiz lik le k u l­
lanarak "S inem alık bakışın" Saptanması.
Anlatım ın akıcılığı.
Kurgunun ve m etnin yardım ıyla aykırılıkların
ve tutarsızlıkların üst üste verilm esi; bu, çok
övülen "U zaklaşm a gö rün tü sün ü" elde e t­
menin en kestirm e yoludur.
Kelimenin, sesin ve yerli yerinde müziğin ö-
nemi.
Gerçeğin soylulaştırılm ak amacıyla y ü c e ltil­
mesi.
Bireysel gözün görm e alanının genişlemesi.
SİMGELERİN KULLANILMASI
...G enellikle filim lerim de cinsel sim geler ku l­
lanırım; "E V A " da çok vardı bunlardan.
Jeanne Moreau ile yaptığım ız ön ta rtışm a ­
larda, Eva'nın, içinde hem erkek hem de dişi
cinsel sim geler bulunan "B u rju v a " nesneler­
den meydan agelmiş bir koleksiyonu bulun­
ması gerektiğini düşündük. Neden? Çünkü
toplum um uzda kadınlarla erkekler arasında­
ki ayrım ın gün geçtikçe daha az önemli olu­
şu bu eserin ana tem asıdır. Jeanne M oreau'-
nun aklına isabetli bir şey geldi Hem erkek
hem de dişi sim geler olan bir yum urta ko ­
leksiyonu. Dostum Robert A ld rich, benimle
çalışmağa iyice alışık olmasına ve cinsel
simgelere düşkünlüğüm ü bildiği halde, "E-
va " nın ilk kurgusundan sonra bana "S im ­
geler yüzünden oyuncuları görem edim " dedi.
Film lerim e cinsel sim geler yerleştirm ek be­
nim hep hoşuma gider. Bir saplantı oldukları
için değil, insanlar hergün gördükleri olayla­
rın farkına varsınlar diye kullanırım cinsel
simgeleri...
(1) FRİTZ LANG ’in ilk sesli film inin adı
 sırtımdaki
maymun
JOSEPH LOSEY
"ÖYLE SANIYO RUM Kİ, YERYÜZÜNDE
SİNEM ADAN B A Ş K A , YAPIM CILAR IN GÖS­
TERİŞLE VE MÜTHİŞ PARALAR ÖDEYEREK
İŞİN USTALARINI KİRALADIKLARI, SONRA
DA KİRALADIKLARI USTALARIN Ç A­
LIŞM ALARINI B A LT A L A M A K İÇİN ELLERİN­
DEN GELENİ YAPTIKLARI B A Ş K A BİR EN­
DÜSTRİ TÜRÜ YO KTU R ."
Eğer aklımda çevirm ek istediğim bir konu
varsa, bu durumda yapılacak ilk iş tabii ki
gerekli parayı bulm aktır. O zaman sorun ya
bir yapımcıya yanaşmak, ya da "U Ş A K /T H E
SER VA N T" da olduğu gibi yapımı kendim
yüklenip, bir dağıtım cıya baş vurm aktır. Nor-
man Priggen'le b irlikte yapım cılığını üzerime
aldığım ilk filim "U Ş A K " tı ve bu iş şim diye
kadar denediklerim içinde en iyi gideni oldu.
Başından sonuna kadar hiç kim se dokunm a­
dan, ne senaryosuna, ne oyuncularına, ne
kurgusuna, ne m üziğine, kısaca hiç bir şeyi­
6
ne karışmadan b itirdiğ im tek filim "U ş a k "-
tır. Filim başarılı oldu, olmadı, beğenildi, be­
ğenilmedi, bu önem li değil. Sonuçta, "iş te
bu b e nim dir" diye savunabileceğim bir ya­
p ıt ortaya koym uş oldum. Baştan sona ke­
sintisiz bir bütündür filim . Bu da sanırım,
çalışmanın ideal biçim idir.
Oysa insan pek ender böyle rahat çalışabili­
yor. Çünkü genellikle yapım cılar kendi tasa­
rılarını öne sürerek, onları gerçekleştirm enizi
isterler sizden. Ozaman karar verm ek zorun­
da kalırsınız "acaba bu benim de seçebile­
ceğim, üzerinde çalışabileceğim bir konu mu,
değil m i? " diye. Sonunda şöyle bir sanıya
varırsınız yapımcı özellikle size geldiğine
göre, filim lerinizi özellikle iyi tanıyor, bu fili­
mi sizin yapmanızı is tiy o r ve sırf bu neden­
le sizi kiralıyor. Oysa çoğu kez yapım cı, son­
radan anlaşılacağı gibi, ya sizin hakkınızda
başkalarından birşeyler duym uştur, ya da
ününüzden etkilen m iştir. Çalışma başladık­
tan sonra da, yani neyi savunduğunuzu va
ne yaptığınızı görünce de, bunların hiçbirini
istem iyecektir. Yapım cıyla yönetm en arasın­
daki çatışm aların önem li nedeni de budur.
Yalnız şunu da eklem ek gerekir yapım cıla­
rın çoğu, seyircilerin çoğu gibi, bir filim b it­
meden nasıl birşey olacağını kestirem iyorlar
Ve çalışma süresince akla gelmez engeller
öne sürüyorlar. Sonunda da filim başlangıç­
ta düşünüldüğü gibi b itm iy o r hiçbir zaman.
Neden bir telgrafla veya özetle bir film in na­
sıl olacağını yapım cıya anlatmak zorundası­
nız? Bunu ancak filim kendisi yapabilir, anla­
tım ı, içeriği ve tüm yapısıyla. Yapımcı eğer
yönetm enine veya yaratıcı kadrosuna güven­
m iyorsa, bütün bu çalışma düzeni anlamsız-
laşır. Son zamanlarda bir noktayı hem ken­
dim , hem de başkaları için sıkıcılığa vardı-
rıncaya kadar tekrarlayıp duruyorum . Bir
daha söyleyeyim Yeryüzünde sinema gibi
kendi kendini belirleyen bir başka endüstri
- endüstri diyorum çünkü başta yönetm enler
ve yapım cılar bir film e " iş " "e n d ü s tri" de­
m ekte direniyorlar - türü yoktu r. Bu endüst­
ride yapım cılar gösterişle ve m üthiş paralar
ödeyerek işin ustalarını kiralarlar ve sonra
da kiraladıkları ustaların çalışmalarını balta­
lamak için ellerinden geleni yaparlar. Gene
yeryüzünde, sinemadan başka endüstrideki
anlamıyla malı üreten yapım cıların, malın ken­
disi ve pazarlanması konusunda önceden hiç
bir şey bilm edikleri başka bir iş alanı y o k ­
tur. Bu koşullarla çalışan herhangi bir en­
düstri hemen iflas ederdi. Devlet yardım ının
nedenlerinden biri de bu olsa gerek.
Kişisel anlatım, her yeni yönetm ende hemen
kendini belirtm esi gereken bir özelliktir. Ken­
di içinde büyük de ğişiklikler gösterse bile.
Sadece bir tekrardan ibaretse kişisel anlatım,
o zaman bir hiçtir. Bir b irikim d ir oysa, geliş­
mesi açıkça izlenebilir. Belli bir noktada güç­
lü bir dönüşle değişebilir de. Kişisel anlatım
bir ölçüde kendini tekrarlar. Çünkü insan bazı
şeyleri yapm ayı, her seferinde biraz daha iyi
yapm ayı, daha iyi bir amaçla yapmayı, ya­
vaş yavaş öğrenir. Tekrarlam ak zorundadır
bazen sanatçı. Çünkü tekrarlanm ası g e rekti­
ğine inandığı şeyler vardır. Ya da bir önceki
eserinde gözden kaçtığını, tam anlaşılm adı­
ğını, veya yeterince iyi yapamadığını sandığı
şeyleı; vardır, bu yüzden tekrarlar onları, «U-
şak» örneğin, bir anlamda «Eva» nın düzel-
tilm e sidir, ama tekrarı değildir.
Laboratuvar oyunlarından, o p tik hilelerden
nefret ettiğ im kadar boy çekim inden de nef­
ret ederim. Bunlar Hollyvvood'un geçer akçe­
leri. Bu yüzden de yapım cılar bunca yıldır
yönetm enlerin çalışmalarına böylesine rahat­
lıkla karışabildiler. Kısa veya uzun bir zincir­
leme oldu mu bu, yapım cıyı tatm in eder. Çok
kötü bir kurgu birim inin kullanılm ası tasalan­
dırmaz onu. Bu tü r çalışma tem bel adamın
işidir. Boy çekim i bütün seyirciyi on iki ya­
şında bir çocuğun zekâ yeteneğinde sayan
ve eğlencenin çıplak beden seyretm ekten ö-
te bir anlamı olduğunu kavrıyam ıyan bir gö­
rüşün ürünüdür.
Boy çekim inden kaçınmak için ben ya çok
yakın ya da uzak çekim ler kullanırım . Kesme'
yi de anlatım için değerli ve gerekli görm e­
diğim sürece kullanmam.
Uşak'ta sürekli çekim i çok kullandım. Hiç
kesintisiz beş dakikaya kadar uzayan çekim ­
ler vardır filim de. Kamera hareketlerine de
yeterince yer verdim . Uşak’ın büyük bir kıs­
mı - hepsi değil elbette - bir evde geçm ek­
tedir. Filmin bir evde geçmesi demek mer­
divenlerden inilip çıkılm ası, eşyalara değişik
açılardan bakılması dem ektir. Ancak bu açı­
ları sırf değişiklik olsun diye kullanmadım.
Açıların özel anlamları vardır. Hareketlerin
olduğu gibi. Açıların getirdiği bu özel anlam­
ların hareketleri bile niteleyecek kadar ince­
likle seçildiğini um uyorum. Gerçekte alıcı
yönetm enin işi olan ışığın da bunda katkısı
oldu. U şak'ta alıcı yönetm eni ve yardım cısı,
şim diye kadar tanıdıklarım arasında en usta
olanlarıydı. Filimde hiç bir şeyi yalnızca e-
fe kt amacıyla kullanmadım. Bu yüzden, al­
çakgönüllülükle, bu film in yaptıklarım arasın­
da en iyisi olduğunu söyliyeb ilirim . Öyle sa­
nıyorum ki hiç kim se beni fazla efekt kul­
lanmakla suçlayamaz. Filmi beğenebilirler,
yerebilirler, ama gösterişten uzak ve kişisel
bir anlatıma sahip olduğunu yadsıyamazlar.
Filimlerim arasında onları birbirine bağlayan,
bütünleyen bir ilişki yoktu r. Eva konu olarak
ilgim i çekm işti ama, roman olarak hiç de et-
7
 1959 - KADERİN C İLVE Sİ/
BLIND DATE
kilem em işti beni. U şak'ın kişisel bir anlatımı
olmadığını kim se söyliyem ez. Oysa uzun y ıl­
lardan beri yaptığım filim le r arasında en az
kişisel olanı U şak'tır.
Ü stelik okuduğum da beni çok etkilem iş olan
bir romandan alınm adır konusu. İnsan kendi
kişisel anlatımını belirledikçe, seçim lerinden
ve b ilin ç altı eğilim lerinden dolayı bütün e-
serlerine ortak bir özellik veren iç ilişkiler
doğuyor. K işilik, iste r istemez kullanılan mad­
deyi de belirliyor. Bu iç ilişkileri incelemenin
bana bir yararı dokunacağını sanm ıyorum .
Bu konuyu eleştirm enlere bırakıyorum . Y ön­
tem elbette, konusal içerikten çok daha de­
ğişik b ir şeydir. "L ân etler/T he Dam ned" ile
konu dlarak çok ilgilenm iştim . Çünkü ilginç
bir romandı. Büyük bir edebiyat eseri değil­
di hiç kuşkusuz. Ama tu tku sa l bir ge rçekçili­
ği vardı. O kuduğum da beni en çok, g ö rün tü­
sel imkânları heyecanlandırdı. Bir yanda,
vahşi, askeri yapılarla dolu Portland Bill, öte
yanda da tohum a kaçm ış V icto ria saltanatı­
nın kalıntılarıyla dolu W eym outh. Sonra da
8
1960 - SUÇ ALTIN D A /T H E
CR IM IN AL
ikisinin yanyana konm asından doğacak gö ­
rüntü karşıtlığı. Filim de, görüntülerin yanısı-
ra şiddetin değişik biçim lerini de karşı kar­
şıya getirdim . Elisabeth Frink’in kuşları, iyi
kuşlar kötü kuşlar, he liko pter ve diğerleri.
Bunlar sem bollerden çok görüntülerin ka rşıt­
lığıdır.
Lânetliler'in karakterlerini ele alırsak, şunları
görürüz : Heykeltraş kadın kitapta yoktu. 0 -
nu sonradan yarattım . Daha çok kuş fig ü rle ­
rinden doğdu. Ben sadece bir adamın ö ykü ­
sünü anlatmak istiyo rdu m . Yaşama konusun­
da derin bir inancı olan birinin öyküsünü. Bu
inancı araştırdığım da, adamın yaşamaktan
çok ölüm le ilgilendiğini gördüm . Onun karşı­
sına, düşüncelerini felsefi sözlerle belirtm ese
bile yaşamaya içten inanan b ir kadını koya­
rak denge kurm ak istedim .
M o to sikle tli çete kitapta vardı, ama m o to ­
sikle tli değildi, sadece bir çeteydi. M o to s ik ­
le ti özellikle seçtim çünkü yayvan didonu ve
uçar gibi gidişiyle bir kuş figürünü andırı­
yordu. Ü stelik Portland Bill'den W eym outh'a
 1962 - ALD ATA N K A D IN /E V A
gitm enin en kestirm e yoluydu!..
Çekimden önce m ümkün olduğu kadar çok
prova yaparım. Bu iş için gerekli parayı ve
oyuncuları bulm ak güçtür. Ama ilk film im o-
lan "Y e şil Saçlı O ğlan/T he Boy W ith Green
H air" den başlıyarak bütün filim lerim de pro­
va yaptım . "S in si A v c ı/T h e Provvler" da f i­
lim seti, çekim den önce hazırlanm ıştı ve
sahneye her katın planını çizm iştim . Böylece
bir hafta okuma, bir hafta da sahne prova­
sından sonra film in çekim ini 23 yüklü günde
bitirdik.
Bir setin kullanışlı olup olmadığından önce
nasıl göründüğüne bakarım. Seti belirli bir
çekim için hazırlamam. Senaryo ve oyu ncu­
lar için uygun bir arka plan meydana ge­
tirm esine çalışırım . Seti böylece hazırladık­
tan sonra da nasıl işleyeceğini planlarım.
M üm kün olduğu kadar çok, gerçek yerlerde
çekim yapılmasına çalışırım . Belirli sınırla­
maları vardır ama, gerçek yerlerin değeri
bü yüktür ve sınırlı oluşlarına göz yum m ak
gerekir. Tabii setin kurulması çok kolay ve
1963 - GEN HİZMETÇİLER/
THE SERVANT
elverişli değilse.
Örneğin "E va " da sadece iki set ça­
lışması vardı. Bütün öbür bölüm ler gerçek
yerlerde film e alındı. "U ş a k " da ise evde ge­
çen bütün olaylar stüdyoda çekildi. Evin dış
çekim leri de dışarda çekildi. Sonuç olarak bu
film im de, bir iki lokanta ve kahve çekim in­
den başka gerçek yer kullanılm adı. İki ayrı
türden tutarlılığ ı sürdürm ek istedim Eva ve
Uşak'ta.
Bir konuyla ilgilenm enin değişik nedenleri
oluyor. Örneğin "Kaderin Cilvesi / Blind
Date'in bana ilginç gelişinin nedeni, o
sırada atom denem eleriyle çok ilgilenişim di.
Yapım cılar benimle ve yazar Hardy Kruger'-
le anlaştıktan sonra korkuya kapıldılar. Çe­
kim senaryosu öylesine d e ğ iştirild i ki so­
nunda, başlangıçta ayıplananla hiç bir ben­
zerliği kalmadı. K işilikleri elim den geldiğince
ilginç kılm aya çalışarak seyirciye konunun
yapaylığını unutturm aya yöneldim .
İçerik, konudan daha çok ilgilen diriyor beni.
"K aderin C ilv e si" nde konu, yani senaryo­
daki. olay hiç te ilginç gelm iyordu bana. K işi­
leri ve arka plânı işleyerek bir içerik kazan­
dırmaya çalıştım film e. A ynı durum , büyük
ölçüde Eva ve Suç A ltında filim leri için de
geçerlidir. Eva'da seyirciler, film in sadece ki­
şileri açısından ilginç bir öyküsü olduğunu
anlam ıyorlar. Anlam ıyorlar derken şunu söy­
lemek istiyo rum : Eğer bir yapım cı, önceden
söyledikleri bir yana, filim bitince, onun çok
uzun olduğundan yakınıyorsa, kesmekle,
makaslamakla işi halledemez. Bu, film i hız­
landırmaz, tam tersine yavaşlatır. Eğer Eva
örneğinde olduğu gibi, konusuyla ilgilenm e­
diğiniz, alışılm ış, beylik, karanlık ve kirli-seks
oyunları ile dolu bir öykü film e almak zorun­
da kalsaydınız, yapmanız gereken şey, daha
geniş bir dizeye çıkabilm ektedir. Daha
geniş uygulama alanı olan bir yorum g e tir­
melisiniz film e. Olayı unutup, örneğin bir
burjuva evliliğinin işlenişi gibi, söylem ek is­
tediklerinizi kişilik ayrıntıları, çevre ayrıntı­
ları ile verm elisiniz. Ama bu türden bir filim
de değiştirilirse, kesilirse, geriye hiç bir şey
kalmaz. Eğer film i makaslıyarak ilk öykünün
1962 ALD ATA N K A D IN /E V A
10
tem el öğesine yani "se ks avcılığ ın a" in d ir­
gerseniz eliniz bom boş kalacaktır. Çünkü
çevrilen filim bu değildir, ö y le sanıyorum ki
filim aracı, yavaş yavaş kendini sadece " f i­
lim " olarak kabul ettirm eye başlıyor. Filim
bir roman değildir, geleneksel H ollyw ood
senaryosu değildir. H ollyw ood yapım cısının
"b iç im i" de değildir. G örüntüsel bir "b iç im "
dir. Dünyanın her yanında, filim biçim ini y e ­
ni bir biçim , görüntüsel bir biçim olarak k u l­
lanabilen yönetm enler yetişiyor. Başka bir
deyim le, bu anlayışta, görüntüler kelim elerin
yerini alır. Kelim eler de sadece diyaloglar
değildir, sesler de kelim eler gibi anlam ta ­
şırlar. Bu anlayış içinde hiç bir zaman bir gö­
rüntünün göreceği işi bir kelim eye yükleye­
mezsiniz.
Öyle sanıyorum ki oyuncular ve yönetm en­
ler, rahat bırakıldıkları ölçüde iyi, birb irle rin ­
den istedikleri ölçüde iyi olm akta direnecek­
ler. Sonuçta büyük filim le r yaratılacak. Ve
bu sanatçılar sonunda, bugün filim en dü stri­
sinin boğazına çökm üş olan dağıtım ahtapo­
tunun da üstesinden gelmeyi bilecekler.
losey’in eva’sı

11
"Eva'da belirli bir toplum da orta sınıftan, her
birinin diğerine verebileceği gerekli şeylerin
en fazlasını verdiği, bir kadın ve erkek ara­
sındaki ilişki üstüne bir çeşit yorum yapmak
iste d im ."
JOSEPH LOSEY
Eva, artık hayatiyetini kaybetm ek üzere olan
geleneklerin, kuralların egemen olduğu bir
çevrede geçer. Olayların kahramanı olan iki
kişi Eva (kadın) ve Tyvian (erke k) bu ege­
men gücün oluşturduğu utanç ve suçluluk
duyguları altında kalm ışlardır. Bu duygular
T yvia n ’da daha belirgindir. Her şey yalanlar
üstüne kuruludur bu toplum da. Öyle ki, ünlü
b ir yazar olarak tanınan Tyvian gerçekte
kendini meşhur eden kitabın da yazarı değil­
dir. Filimde önem li olan, olaylardan çok k i­
şilerin davranışları ve ilişkileridir.
Losey diğer filim lerinde olduğu gibi Eva’da
da arka planı insan düşünce ve davranışları­
nın nedenlerinin bir çeşit simgesi olarak kul­
lanmış : Venedik, aynalar, su...
V enedik sayısız eski kilisesiyle geçmişin
durağan ahlâki değerlerini hatırlatır. Uzun sü­
re korum uş olduğu ticare t limanı niteliğini
kaybedip, bugün kanal ve gondollarıyla bir
tu ris t merkezi olan şehir, dünün ve bugünün
ahlâkını karşı karşıya getiren bir simgedir.
Losey su'yu k u lla n ır: deniz, kanallar ve yağ­
mur. Su, kişilerin iradesi dışında bir alın ya­
zısını belirtm ek için Tyvian ve Eva'yı çeşitli
olaylarda birbirlerine yaklaştırır. Her nekadar
bu fik ir hikâyede önemli bir rol oynuyorsa
da, onların kişilerin davranışlarının ve onla­
rın davranışlarını oluşturan psiko lo jik, ahlâki,
toplum sal, ekonom ik unsurların bir ürünü o l­
duğu açıktır. Losey'in kendisinin de b e lirtti­
ği gibi, anlatmak istediği davranışlarıyla be­
lirli bir sınıftır.
12
Filimin simgelerle dolu anlatımı kim i sahne­
lerde kişileri yanlış yorum lara sürükliyebiii-
yor. Losey bu konuda şöyle d iy o r: "İrlandalI
yazarın (T yvian ) bir kızla seviştiği sahne­
den sonra sabaha geçiş, Roma'nm bir m ey­
danın ortasındaki bir havuzun görüntüsüyle
olur. G erçekte bu çok iyi düzenlenm iş bir
ge çiş'ti ve amacım bambaşka yeni bir şeyin
başlayacağı duygusunu verm ekti. Oysa is­
tediğim anlamı verem em iş olm alıyım ki, Du
plan cinsel bir yorum olarak değerlendirildi."
Filimin baş kişisi Eva'yı anlatırken de önem ­
li olan görüntülerdir. Losey "E va'yı kelim e­
lerle değil, yaşantısının değişik durum ları
çinde görüntü ve davranışlarla verm ek iste ­
dim. diyor. Jeann Moreau'nun anlamlı yüzü
özellikle yakın planlarda başarıyla kullanıl­
mış. Kişinin tep kile ri kelim eler yerine yüz
iadesinde yansıyor. Losey Eva'yı anlatırken
görüntü kadar sese de önem vermiş. Şarkıcı
Billie Holiday herşeyi ile Eva'yı açıklayan bir
başka unsur oluyor. Losey için müzik arka
plân değil yorum dur.
Losey film in müziği konusunda "Bana göre
Legrand'ın yardım ı ile düzenlediği M ilas Da-
vis ve B. H oliday'in m üziğini de içeren fili­
min ilk kopyası şim diye kadar yaptığım en
iyi filim d i ve sesli filim dönem inde yapılm ış
birkaç önem li filim le kıyaslanabilirdi. Fakat
bu kopyayı, filim de çalışan bir avuç insan
dışında kim se görem edi." diyor.
Filim çevrilirken, Losey'i filim i yarıda bırak­
ma kararına götürecek kadar, herşeye karı­
şan ve kim i sahneleri çektirm eyip, kim isini
de filim den çıkaran yapım cı R. ve Raymond
Hakim kardeşler filim in ritm in i ve şiirsel ya­
pısını göz önünde tutm adan ses bandında
da de ğişiklikler yapmışlar.
Eva barok bir şehirde geçen, barok n ite likle ­
re sahip şiirsel bir filim . G örüntü yönetm eni
Gianni di Venanzo'nun gri tondaki gö rün tü le­
ri filim in bu niteliğini gü çlendiriyor. Filimin
bu yapısı belirli bir durgunluk getirirken, ya­
pım cıların yaptıkları kesinti ve değişiklikler
de filim in akışını ve bütünlüğünü bozmuş.
 kaderin cilvesi / blind date
KADERİN CİLVESİ/BLIND DATE (CHANCE Varlığın titre y iş in i yakalamak, Jan'ın,
MEETING). YÖNETMEN/JOSEPH LOSEY. Jacqueline resim yaparken gösterdiği sin ir­
SENARYO/LEIGH H O W ARD'IN R O M AN IN ­ lilik titiz lik , Losey'in kendi sanatına karşı gös­
DAN BEN BARZM AN VE MILLARD LA M - te rdiği titiz liğ in aynıdır. Rahatlıktan nefret e-
PELL. GÖRÜNTÜ YÖNETMEN l/C H R ISTO - den sanat bu. A çıklığı ile m itosları yıkan,
PHER CHALLIS. KURGU/REGINALD MILLS. sarsan, yaralayan bir sanat. Hiç bir uzlaşma­
M Ü Z İK /R IC H A R D BENNET. O Y U N C U LA R / ya yanaşmadığı için rahatsız eden bir sanat.
HARDY KRUGER, STANLEY BAKER, M l- Ama aynı zamanda gerçeğe susam ış bir sa­
CHELINE PRESLE. Y A P IM /R A N K . D AVID nat. Hâlâ bunca insanı kendine çekm esi de
DEUTSCH 1959 (İNGİLTERE). bu yüzden...
Orta tabakadan bir polis m ü fe ttişi (S tanley (JEAN DOUCHET, Cahiers du Cinéma 117)
B ake r), yanlışlıkla suçlanan genç bir ressa­ ...Ç ünkü akıllı bir insandır Losey. Gerçek
mın (H ardy Kruger) hayatını kurtarm ak için, problem leri kavram ıştır. B recht gibi sınıflar-
tıkırında ki yaşantılarını sürdürm ek uğruna arası çatışm anın sahneye yansıtılm asının y o l­
tavizler veren üstlerine karşı mücadele eder. larını aramaktadır. Bu yüzden de kendisi hak­
kında kullanılan m istik terim lerden rahatsız
FİLİM H A K K IN D A
oluyo r sanırım. Z evkli, oldukça kuru, bir Pre­
...F ilim bizi bütünüyle çağdaş dram 'ın içine m inger veya W elles'in estetizm inden uzak,
götürüyor. Işığını sadece zekâdan alan, aşk­ hiç bir zaman göz boyamayı amaçlamayan,
tan almayan bir dram. Buzlu bir ateş var fi­ buna karşılık söylem ek istediğini kesinlikle
limde.... söylem eyi bilen bir akılcıdır Losey...
(JEAN COLLET, Telârama 578) (JEAN DO M ARCHI, A rts 806)
13
 suç altında
the criminal

SUÇ A LT IN D A /T H E CRIM INAL. YÖNET- Ingiliz hapishanelerinin, sert, boğucu ve yı­

MEN/JOSEPH LOSEY. SEN AR YO /ALU N 0 -
WEN VE J IM M Y SANGSTER. GÖRÜNTÜ YÖ ­
NETMENİ ROBERT KRASKER. KURGU/RE-
GINALD MILLS. M Ü Z İK /JO H N Y DANK­
W ORTH. O YU N C U LAR /S TAN LEY BAKER,
SAM W AN N EM AKER , GREGOIRE ASLAN,
MARG IT SAAD. Y A P IM /R A N K . JA C K GRE­
ENWOOD 1960 (İNGİLTERE).
kıcı atm osferi içinde bir tu tu k lu (S tanley Ba­
k e r), buradan, bozuk bir toplum a girm ek için
çıkar. Kurtulm ak için serbest bırakılan tu tu k ­
lu, yeni bir hayata başlamak için büyük bir
soygun yapmaya karar verir. Sevdiği kadın­
la b irlikte kaçmayı düşünm ektedir. Fakat so­
nunda soyguna katılan öbürleri tarafından ö l­
dürülür.

14
SUÇ A LT IN D A
...B ir eleştirm enin b e lirttiğ i gibi, «Suç altın ­
da» film i şu gerçeği aydınlığa çıkarıyor
Gardiyan, cezaevi yaşantısının anahtar k iş i­
sidir, ve tutuklunu n tam am layıcısıdır, "k u r­
ban ve katil, gardiyan ve tu tu k lu , yargıç ve
yargılı, hepsi de karşıtlığın birliğ i içinde yan­
sıtılıy o rla r"
(TIM ES/31 Ekim 1960)

...A da m la r korkulu ve yırtıcı görünüyorlar.

İsteri egemen herkese. Cezaevi M üdürü ju r­
nal silahını işletsin istediği kadar, cezaevinin
gerçek kıralı gardiyandır. T utukluların sahan­
larını ve kapıları vurarak çıkardıkları gü rül­
tü ye karşılık. Gardiyanın da - bu yumuşak
tavırlı sadist'in - anahtarlarını dem ir m erdi­
vene sürterek gıcırdatm ası film e orijinal bir
hava veriyor. Tutuklulardan daha berbat gar­
diyan. Derinden çarpılıyoruz. Burada, elbe t­
te hiç bir İngiliz film inin ta s v ir etme serüve­
nini göze alamadığı hoşa gitm eyen bir ger­
çeklik var. Patrick Magee (G ardiyan ), hepi­
mizi titre tiy o r. M eydan okuyor hepimize, bir
karabasan'ın de rin liklerin den ...
(W IL L IA M W H IT E B A IT /N E W
STATESM AN )

Tim e w ith o u t P ity'deki David Graham ve

Blind D ate'teki Jan'la seyircinin durum u ay­
nı. Zekâsının içine göm üldüğü sisi yırtm ak
için kendisini zorlaması gerekiyor. Yaşantı­
sının sonunda herşeyi yeniden düşünmek,
kendisine olduğu gibi verilen olayları b irb i­
rine bağlamak, sonra da kaynaklarına bağla­
mak zorundadır. Nedenleri bulm ak ona dü­
şüyor. Bu düşünm e sürecinin sonunda Banni-
on'un yenilgisi zafere dönüşüyor. A çıklık,
sonunda körlüğe egemen oluyor...
(JEAN DOUCHET/CAHIERS DU
CIN EM A 119)
 eva / aldatan kadın
A LD ATA N K A D IN /E V A/YÖ N ETM EN JOSEPH LOSEY/SEN ARYO JAM ES HADLEY
CHASE'IN R O M ANIND AN HUGO BUTLER VE EVAN JO NES/G Ö RÜ NTÜ YÖNETMENİ
G İAN NI DI V E N A N Z O /M Ü Z İK MICHEL LEG RAND/ŞARKILAR - BILLIE H O LID A Y /O Y U N ­
CULAR - JEANNE MOREAU, STANLEY BAKER, V1RNA LISI, GIORGIO ALBERTA Z Z I/Y A -
PIM PARİS FİLM INTEROPA FİLM 1962.
Eski bir işçi olan Tyvian (S tanley Baker) in ç ık la r : Tyvian kitabın yazarı değildir, ger­
yazdığı roman filim e çekilm iş ve kendisine çek yazar ölm üş olan kardeşidir. Suçluluk
büyük bir şöhret ve para sağlam ıştır. Vene- duygusu içinde olan Tyvian Eva'dan yardım
d ik'e gelen T yvian, filim in yapımcısı Branco umar. Eva'nın davranışları T yvian için şaşır­
M alloni (G iorg io A lbertazzi) ile ikinci rom a­ tıcıdır. Eva hiç bir zaman kendisini açıklam a­
nı için de bir anlaşma yapm ak istem ektedir. yı denemez, yalnızlığını savunur. Tyvian bu
Filim in hikâyesi uzun bir geriye dönüş için ­ ilişkiyi sürdürem em ektedir. Bu arada Fran­
de anlatılır. Bir barda Branco ile oturan T y v i­ cesca bazı şeyler sezinler, fakat Tyvian'a
an, Eva (Jean M oreau) ve ölen karısı Fran- karşı anlayışlı davranır. T yvian, Francesca
cesca (V irn a Lisi) ile olan ilişkilerin i düşü­ seyahate gidince yine Eva ile buluşur. Eva
nür. Francesca'yı düşünür. İkisi de birbirinden
çok değişik insanlardır. Seyahat dönüşü du ­
B irçok kez birbirleriyle karşılaşm ış olan Eva rumu öğrenen Francesca kendisini öldürür.
ve T yvian, Francesca'nın Roma'da olduğu Tyvian ve Branco bulundukları yerden ç ı­
yağm urlu bir günde buluşurlar. Eva herkesin karlar. San M arco meydanında Eva ile son
peşinde koştuğu değişik b ir kadındır. T y v i­ sevgilisi Yunanlı'ya raslarlar. T yvian'ın Eva'-
an, Eva karşısında kendisini güçsüz hisse­ ya karşı olan tu tku su bütün hırsını bastırır.
der, ona hiç kim senin bilm ediği bir gerçeği a- Eva ile Yunanlı uzaklaşırken filim son bulur.
16

FİLİM H A K K IN D A
Losey'in anlatım ı, usa vuran, hesaplayan,
açıklayan b ir sinema anlayışına karşıdır.
"T in sel Sinem acılar" diye adlandıracağım si­
nemacılara (A n to n io n i, Bergman) karşı Lo-
sey, "Tensel Sinem acı" özelliklerini taşır, in­
sanların "ö z n e llik le ri" ne girebilm ek için ça­
ba gösterm ek yerine, ancak sinemanın an­
latım araçları ile verilebilecek "n e sn e l" iliş k i­
ler! kurm ayı yeğler. Bu anlamda "arı bir si­
nem a" yapma peşindedir. Edebiyat alışkan­
lıklarını kökten yadsıyan bir sinemacıyı bu
yüzden kötülem ek müm kün müdür? Ayrıca
"e d e b iy a t" deyince aklıma geldi : EVA bana
D o sto ye vski'y i hatırlattı. G erçekten Eva da
psiko lo jik bir dram dır, ama "dışardan bakı­
la n " bir dram. D o sto yevski'd e görülen "p a ­
roxysm e z e v k i" bu filim de de var. Kam çıla­
ma sahnesindeki şiddet bana, sinemanın en
büyük imzalarından birini hatırlattı : Stroheim,
(FEREYDOUN HOVEYDA, CAHIERS 137)
Tam bir tragedyadır bu filim . Ama çok so­
m ut tem eller üzerine oturan, köklerini birey­
lerin toplum sal durum larına, çevreleri ve iş­
çileri ile olan ilişkilerine derinlem esine salan
bir tragedya. Bu varlıklarla kurduğu yakınlık
sonucunda Losey, onların, ortam larının sah­
teliğinden dolayı uğradıkları ve uğramakta
oldukları «aşınma» sürecini daha iyi aydın­
lığa çıkarıyor. Çelişkili görünm elerini çiziyor
onların, içten lik bölgelerini ve karanlık bö l­
gelerini.. Bu değişik bölgeler arasında değiş­
ken ve sürekli bir gidiş - geliş çiziyor. Eleş­
tirirke n bir yandan da kavrıyor. Seçmesini
bilm enin sorum luluğunu gösteriyor. Ölçüleri
gerçek anlamda insancıl olmayan bir uygar­
lığın sorum luluğunu be lirtiyo r. Erinlik (ado­
lescence) çağından başlıyarak durmadan
katledilen ve acılı b ir duygusuzluğun zırhla­
rına bürünen Eva ile yalancı romancı Tyvian,
işte orada, gözlerim izin önünde, kötü kota­
rılm ış bir yeryüzünün belirgin izleri gibi du r­
m aktadırlar.
(ALBERT CERVONI/FRANCE
NOUVELLE 886)
17
 genç hizmetçiler / the servant
'THE SERVANT — Y ön etm en/Joseph Losey — S enaryo/R obin M augham 'ın roma-
nindan Harold Pinter — G örüntü Yönetm eni /D ou glas Sclocom be — M ü zik/Jo h n Dank-
w o rth — O yun cula r/D irk Bogarde — Sarah Pı/liles — W end y Craig — Jam es Fox — Ya-
p im /S p rin g b o k — A ssociated British Pathe — 1963.

Genç, zengin, yakışıklı, kısaca hayatın şı­
m arttığı Tony, babası ölünce A frika'dan
Londra'ya döner. Seçkin bir sem tte 18. yüz­
yıldan kalma çok güzel bir ev satın alıp yer­
leşir.
Lükse düşkünlüğü ve aile geleneklerine bağ­
lılığı yüzünden, kısa bir süre sonra evinin
yaşama düzeni bir yüzyıl öncekine benzey-
verir.
Özel oda hizm eti için tu ttu ğ u hilebaz Barett
ilk günden itibaren T ony'nin nişanlısı Su-
san'ın hoşuna gitmezse de, B arett çeşitli o-
yunlarla zayıf T ony'yi etkisi altına alır. Gide-
rek, Susan'ın T o n y ’yi uşağın zararlı e tk is in ­
den kurtarm ak için gösterdiği tüm çabalara
rağmen evi ve efendisini o yönetm eğe baş­
lar.
A rtık Susan uşakla açık b ir savaş sürd ür­
m ektedir.
B arett ise durumunu daha da sağlam laştır­
mak için, kızkardeşi Vera'nın hizm etçi olarak
işe alınmasını sağlar.
Tony, uşağın usta öğütlerine uyarak onu ç i­
leden çıkartm ak için elinden geleni yapan
Vera'yı arzulamakta gecikmez.
Bir gün Tony ve Susan, Vera'nın gerçekte

18
uşağın m etresi olduğunu anlar ve ikisini de
kovarlar.
T ony koca evde yalnızdır ama Vera'ya olan
tutkusu nu unutamaz.
Bir gün barda B arett'e rastlar. A rtık bütün
özsaygısını yitird iğind en onu tekrar işe alır.
Bu kez B are tt’in hakim iyeti tam dır. T ony her
gün biraz daha yoz bir kişiliğe bürünm ekte,
alçalm akta, Susan'ın onu kurtarm ak için gös­
te rd iğ i çabalar boşa gitm ektedir.
Tüm çabaların yararsızlığını, T ony'nin gün­
den güne B arett'in elinde bir kukla haline
geldiğini anlayan Susan, evi ve sahibini şey­
tan ruhlu uşağa terkeder.
FİLİM H A K K IN D A
Hayran kalınan bir gerçeklik, zariflik, şid­
det ve incelik taşıyan sahne düzeni hakkın­
da ne söylenebilir ki.
Harold Pinter'in şahane dialogundan bir
tek söz anlaşılmazsa bile filim anlamından
hiç b ir şey yitirm iyo r. İşte gerçek ve büyük
sahne düzeni budur.
CLAUDE TARARE (L'EXPRESS)
"THE C R IM IN A L" den bu yana Losey'in en
iyi filim i, giderek bütün sinema geçm işinin
en iyi filim i...
Dirk Bogarden (u ş a k ), Jam es Fox (efen di­
si) ve W end y Craig'in (nişanlı) iyi oyunla­
rına ve Sarah M iles'in (kızkardeş m etres)
alışılm ışın dışındaki oyununa d ikkati çekmek
isterim .
"THE SERVANT" hiç şüphesiz kendini sine­
maya adamadan önce 20 yılını tiya tro ya ver­
miş bir sanatçının en iyi eseri. Herşeyden
önce işlediği konunun genişliği, hem de Lo-
sey'e sonsuz ayrıntılara girebilm e ve başlı­
ca kişiler arasındaki ilişkin in gerçeklik ve o-
luşumuna imkân veren sahne düzeninin be­
lirginliği ile ortaya çıkıyo r bu film de.
SAM UEL LAC HİZE
(L'H U M A N ITE -D IM A N C H E I
 kukla
dünyasının
büyük ustası
öldü

jiri trnka
Kukla filim lerim n yaratıcısı, babası, herşeyi zaman bir tek amaç güttüm Lirik filim le r
sayılan büyük sanatçı Jiri Trnka geçenlerde yapmak. Kukla filim lerim n imkânları gerçek­
öldü. Türk Sinem atek Derneği'nde geçen ten sınırsızdır : Kukla filim le ri, öbür filim ler
gösteri yıllarında hemen hemen bütün önemli için aşılmaz olan engelleri aşmakta büyük bir
filim lerî gösterilm iş olan Çek sinema ustası, güce sahiptirler. Bale ve Opera ile ortak yön­
son derecede özgün ve usta anlatım ı, epik leri dolayısıyla şiirsel ve lirik karakterlerini
konuları, gerçekçi dünya görüşü, insancıl kolayca korurlar.»
tavrı ile ardında sonsuza kadar yaşayacak Kuklacı ve ressam Jose f Skupa'nın öğrencisi
olan o büyüleyici görüntülerini bırakarak ay­ olan Trnka, ressam ve desinatör olarak baş­
rıldı aramızdan. ladığı yaşama serüvenine sonraları tiy a tro
1910 yılında Pilsen (Ç ekoslovakya) de doğ­ dekorcusu, tiy a tro kurucusu, canlı-resim ya­
muş olan Trnka, daha ilk uzun m etrajlı film i ratıcısı ve çocuk kitapları yazarı olarak de­
olan Spalicek ile uluslararası bir üne kavuş­ vam etti. Ve Kukla filim lerine gerçek b ir Sine-
tu. A deta birer canlı heykel olan kuklaları, Bale, Sine-Opera zenginliği kazandırdıktan
karm akarışık dekor düzeni, büyük bir anla­ sonra dünyamızdan geçip g itti.
tım gücü getiren ışık kullanım ı ile bu filim
FİLİMLERİ
büyük b ir sinema serüveninin başlangıcı o l­
du. Böylece bir anlamda Çek barok heykelci­ 1945 ZESADIL DEDEK REPU
lerinin düşleri de beyaz perdede gerçekliğe 1946 Z V V R A T K A A PETROVSTI, DAREK,
k a v u ş tu : Onlar, heykellerine hareket kazan­ PERAK A SS
dırm ak istiyo rlard ı. Trnka işte bunu başardı. 1948 SPALİCEK
«Çin İmparatorunun Bülbülü», «Prens Baya- 1949 CISARU V S LA VIK, PISEN PRERIE
ya», «Eski Çek M asalları» hep bu tutkunun 1950 PRENS B A Y A Y A
unutulm az ürünleridir. 1951 CIRQUE
«Kukla filim le ri yapma düşüncesi, bana, per­ 1953 STARE POVEST CESKE
deyi üç bo yutlu figürlerle doldurm ak, onları 1954 D V A M 'R A ZICI
canlı-resim filim lerlne de olduğu gibi bir düz­ 1955 CIRQUE HOURVINEK
lemde değil de derinlem esine bir mekân için­ 1959 SONGE D'UNE NU IT D'ETE
de kullanm ak isteğim den geldi» diyo r Trnka. 1961 PASSION
«Ve ilk sinem acılık deneyim den bu yana her 1962 CYBERNETIQUE ANNE
20

Filmin Shakespeare'in ünlü eserinden alınan
konusu bilindiği gibi m ito lo jik çağlarda A ti­
na'da geçer. Lysandre, Egée'nin kızı Herm ia'-
yı ta tlı dil ve hediyelerle kendine âşık eder.
Baba Egée ise kızını, daha çok beğendiği De-
m etrius ile evlendirm ek ister. Ö bür yandan
Helen Dem etrius'a âşıktır. Bu yüzden Helen
ile Hermia birbirlerine rakip olurlar. Thésée,
A tina D ükü'dür, ve Am azonların kraliçesi
H yppolite ile nişanlıdır. Tésée, kendi düğün
gününün şenliklerini hazırlaması için Philo-
strate'i görevlendirir. Hermia, babasının iste ­
ğine uyup Dem etrius ile ¡evlenmezse bu şen­
lik gecesi ölecektir. Lysandre, Herm ia'ya, A -
tina dışındaki teyzesinin evine kaçıp oradaki
evlenm eyi te k lif eder. Böylece A tina kanun­
larından kurtulabilecekler, yani Hermia ölm e­
yecektir. Bu planı Hermia, arkadaşı Helen'e
anlatır. 0 da sevdiği D e m etriusa anlatır.
A yrıca bir odada Quince Snug, B ottom , Flü­
te, Snout ve Starveling (Shakespeare'in k o ­
medi kara kte rle ri), şenlikte oynayacakları
Pyrame ve Thisbé tragedyası için hazırlan-
m aktadırlar.
Ö bür yandan ormanda bütün periler to p la n ­
m ışlardır. Puck da oradadır. Puck, insanla­
rın işlerine karışan bir .peridir. Perilerin Kralı
Oberon ile Kraliçesi Titania ormana gelirler.
İkisi arasında bir oğlan çocuk yüzünden bir
tartışm a çıkar. Oberon, T itania'ya büyülü bir
bir yaz gecesi
rüyası
su içirerek, uyanınca ilk gördüğüne âşık ol­
masını sağlamaya karar verir. Ama, bu bü­
yülü su, ormana gelip uyuyan LysandreVı
gözlerine sürülür ve Lysandre uyandığında
ilk gördüğü Helen'e âşık olur. Titania'nın da
gözlerine aynı sudan sürüldüğünden, o da
eşek kafasına rağmen B ottom 'a âşık olur
Bu arada Hermia ile Dem etrius kavga ederler.
Hermia, D em etrius’u, Lysandre'ı öldürm ekle
suçlar, ö b ü r yandan Oberon, Puck'a, Lysand-
re’ın gözlerine büyülü su sürm ekle yapılan
yanlışı düzeltm esini söyler. Helen, Hermia,
Lysandre ve .Dem etrius ormanda buluşurlar.
Aralarında kavga çıkar. Lysandre ve Dem et­
rius düelloya karar verirler. Ancak Oberon a-
raya girer, iki kavgacı birbirlerin i gö re m e d ik­
leri için kavga edemezler.
Titania, büyülü çiçek özünün etkisinden ku r­
tu lu r ve O beron'u sevdiğini anlar. Egée de
kızı Hermia ile Lysandre, Helen ve Dem etri-
us'u ormanda uyurken bulur. Dük Thésée de
onların serüvenlerini dinler ve bağışlayarak,
düğününe davet eder.
Düğün şenliğinde Pyrame ile Thisbée oyunu
oynanır. Bu arada üç ç iftin düğünü bir ara­
da .yapılır: Thésée ile H yppolite, Herm ia ile
Lysandre, Helen ile Dem etrius evlenirler. T i­
tania ile Oberon da barışırlar ve Puck'ın ko­
nuşmasıyla filim biter.
21
 SİNEMATEK HABERLERİ
T ü rk S in e m a te k D e rn e ğ i'n in Ş u b a t g ö s te rile ­ b ir ilg iy le ka rşıla n d ı. İlk g ü n ü n d e A m e rik a n
ri b ü y ü k ilg iy le k a rş ıla n d ı. Ö ze llikle F lah e rty M im a ri F ilim le rin in su n u ld u ğ u bu g ö s te rin in
ve W a jd a 'n m filim le ri ü y e le rin d ik k a tin i ç e k ­ İk in c is i 6 m a rt cum a g ünü 17.00'de y a p ıld ı
ti. G ö s te rile r s ırasın d a son anda ö n le n m e si ve Fransız M im a ri F ilim le ri'n e a y rıld ı. "R o n -
m ü m kü n o la m ıya n b ir a k s a k lık yü zü n de n ch a m p s K a te d ra li" g ib i m o d e rn m im a rin in k i­
K ü lle r ve Elm as film in in g ö s te rim in d e bazı lit e se rle rin e a yrıla n filim le rin de ye r aldığı
k a rış ık lık la r o ld u . A n c a k daha sonra d ü ze n ­ bu g ö s te rid e , e se rle rin sinem a a n la tım ı y ö ­
lenen ik i g ö s te rid e bu filim ye n id e n ve d ü ­ nünden de bazan ç o k ilg in ç ö z e llik le r ta ş ı­
zenli b ir b iç im d e su n u ld u . Louisiana Ö ykü sü ' dığı g ö rü ld ü . Bu g ö s te rile r b u ndan b ö y le n i­
nün başında g ö s te rile n kısa b ir belge film i san ayı o rta sın a ka d a r her cum a b ir başka
" S k a te rd a te r" s e y re d e n le rin "ö z e l ö d ü lü " nü ü lke n in m im a ri filim le rin e a yrıla ra k de va m e-
kazandı. W a jd a to p lu g ö s te ris i'n in ya n ısıra decek. Daha so n ra ki a ylarda da S in e m a te k,
S in e m a te k 'in d ü z e n le d iğ i s e m in e r'd e y ö n e t­ sanat ta rih i, tıp , m üzik g ib i ko n u la rd a halka
m enin filim le ri ta rtış ıld ı. D e rne k lo ka lin d e a çık g ö s te rile r d ü ze n liye ce k. M im a ri filim le ­
çağdaş P o lo n ya sinem a a fiş le rin d e n m eyda­ rin g ö s te ris in e de k a tılm a k için üye olmaK
na gelen b ir sergi açıld ı. Bu se rg id e u lu s la r­ şa rt d e ğ il. A n c a k ye rin sın ırlı o lu şu d o la y ı-
arası b ir üne sahip olan W G o rka 'n ın y a p tı­ siyle daha ö n ce de n te le fo n la ye r a y ırtm a k
ğı a fiş le r g e n iş b ir y e r tu tu y o r. Sergi 13 g e re kiyo r.
M a rt c u m a rte s i g ü n ün e ka d a r a çık kalacak,
daha sonra A n k a ra 'd a da te k ra rla n a ca k. S in e m a te k 'in ilk k ita b ı "F u a t U z k ın a y " da bu
I.T.Ü . M im a rlık T a rih i K ü rs ü s ü ile S in e m a tek ay iç in d e satışa çıka rıla ca k. Bu k ita b ı ik i il­
in o rta kla şa d ü z e n le d ik le ri "M im a ri Belge Fi­ g in ç k ita p iz liy o r T ü rk S inem ası F ilm o g ra fisi
lim le ri G ö s te ris i" de u m u la n ın ç o k ü stü n d e ve E ise n ste in 'la D ersler.

r 'i
TÜRK SİNEMATEK’İ YAZINLARI: 1
ilk türk sinemacısı
fuat uzkınay
hazırlayan
■■ ■ ■■
nıjat ozon

22
geçen sayada atılla dorsay ile nezih, coş'un değerlendirmeleri yer değiştirm iştir« açıklaraz
f i li m ’ 'O
3