26 Rezidenturaya qəbul – 2011

İXTİSAS FƏNLƏRİ ÜZRƏ

ALİ TİBBİ MÜALİCƏ İŞİ, ALİ TİBBİ PEDİATRİYA İSTİQAMƏTİ
Perikarditlər
Təsnifatı. Quru, ekssudativ, yapışmış və konstriktiv
Daxili xəstəliklər perikarditlərin еtiologiyası, рatogenezi, klinik mənzərəsi,
laborator-instrumental diaqnostika. Ağırlaşmalar.
Daxili xəstəliklər təcrübi təbababətin ən geniş bölməsi Medikamentoz müalicə taktikası. Cərrahi müalicəyə göstəriş.
olub, daxili orqanların xəstəliklərinin (cərrahi, ginekoloji Proqnoz.
xəstəliklər istisna olmaqla) klinik formalarını, etiologiyasını, Miokarditlər
patogenezini, klinik mənzərəsini, diaqnostikasını, Təsnifatı, etiologiyası: infeksion və qeyri-infeksion
müalicəsini, proqnozunu və profilaktikasını öyrənir. amillər, patogenezi. Klinik mənzərə (klinik variantları).
Proqramda Daxili xəstəliklər fənninin aşağıdakı Laborator (qanın ümumi, biokimyəvi, immunoloji analizi və
bölmələri üzrə müddəalar öz əksini tapmışdır: bakterioloji müayinəsi) və instrumental diaqnostika. Kəskin
diffuz miokardititn klinik-diaqnostik meyarları. Ağırlaşma-
1. Kardiologiya lar. Diferensial diaqnostika. Müalicə prinsipləri. Proqnozu.
2. Pulmonologiya İnfeksion-allergik miokardit.
Qazanılmış ürək qüsurları
3. Gastroenterologiya
Mitral qapaq catışmazlığı. Mitral stenoz. Aortal
4. Nefrologiya qapaq çatışmazlığı. Aortal stenoz. Uçtaylı qapaq
5. Hematologiya çatışmazlığı. Ürəyin müştərək qüsurları (müştərək mitral
6. Endokrinologiya qüsur, müştərək aortal qüsur). Etiologiyası. Hemodinamik
7. Yoluxucu xəstəliklər dəyişikliklər. Qazanılmış ürək qüsurlarının klinik mənzərəsi,
8. Nevrologiya instrumental (EKQ, ExoKQ, rentgenoloji) və diferensial
9. Psixiatriya diaqnostikası. Cərrahi müalicəyə göstəriş.
Arterial hipertenziya
Birincili (essensial) arterial hipertenziya: etiologiyası,
Kardiologiya patogenezi, təsnifatı. Essensial arterial hipertenziyanın risk
stratifikasıyası meyarları. Xəstəliyin klinik mənzərəsi, hədəf
Kardiologiyada müayinə üsulları orqanları zədələnməsinin simptomları, instrumental (EKQ,
Ürək-damar sisteminin obyektiv müayinə üsulları: ExoKQ, rentgenoloji, USM, angioqrafik, s.) və laborator
baxma, palpasiya, perkussiya və auskultasiya. Arterial nəbzin diaqnostikası. Müalicə prinsipləri. Proqnoz.
müayinəsi. Ikincili (simptomatik) arterial hipertenziya: təsnifatı,
Ürək və damarların laborator, instrumental və funksional simptomatik arterial hipertenziyaların müxtəlif (renovaskul-
müayinə üsulları. Elektrokardioqrafiyanın əsasları. Normal yar, renoparenximatoz, endokrin (birincili aldosteronizm,
EKQ-nin interpretasiyası. feoxromositoma, İtsenko-Kuşinq xəstəliyi və sindromu,
EKQ qeydiyyatı ilə dozalanmış fiziki gərginlik (tredmil, hiper- və hipotireoz), medikamentoz (yatrogen)) formalarının
veloerqometriya) sınaqları, göstəriş və əks-ğöstərişlər, klinik mənzərəsi, instrumental-laborator diaqnostikası,
nəticələrin qiymətləndirilməsi. müalicə prinsipləri.
Exokardioqrafiya. Ürəyin struktur və funksional Hipertonik krizlər. Krizlərin növləri (ağırlaşmış və
xəstəliklərinin (ürəyin anadangəlmə və qazanılma qüsurları, ağırlaşmamış) və müalıcə tədbirləri.
ürək kameralarının dilatasiyası, miokardın hipertrofiyası, Ateroskleroz. Ürəyin işemik xəstəliyi
sistolik və diastolik disfunksiya, s.) diaqnostikasında Ateroskleroz. Ümuni anlayış. Patogenezi. Təsnifatı. Risk
ExoKQ- müayinənin rolu. amilləri. Zədələnmənin lokalizasiyasından asılı olaraq
Ürək-damar patologiyasının rentgenoloji diaqnostikası. xəstəliyin klinik mənzərəsi (döş və qarın aortasının
Ürək-damar sisteminin invaziv müayinə üsulları. Ürək anevrizmi, aortanın laylanan anevrizmi, xronik abdoinal
kameraları və iri damarların kateterizasiyası, müayinənin işemiya sindromu, Leriş sindromu, s), laborator və
aparılmasına göstərişlər, nəticələrin qiymətləndirilməsi. instrumental diaqnostika. Lipid mübadiləsinin pozulmaları.
Angiokardioqrafiya, onun aparılmasına göstərişlər, Aterogenlik əmsalının təyini. Qeyri-medikamentoz və
diaqnostik əhəmiyyəti. medikamentoz müalicə prinsipləri.
Kəskin revmatik qızdırma və ürəyin revmatik Ürəyin işemik xəstəliyi: tərifi, epidemiologiyası, risk
xəstəliyi amilləri, təsnifatı, birincili və ikincili profilaktikası, proqnozu.
Etiologiyası. Patogenezi. Klinik mənzərəsi, laborator- Qəfləti ürək ölümü: tərifi, səbəbləri, risk amilləri, klinik
instrumental müayinələr. Kəskin revmatik qızdırmanın mənzərəsi və diaqnostikası. Profilaktika.
modifikasiya olunmuş diaqnostik (Jones) meyarları. Müalicə Ürəyin xronik işemik xəstəliyi. Sabit stenokardiya:
prinsipləri. Birincili və ikincili profilaktika. patogenezi, təsnifatı, klinik mənzərəsi, tipik anginoz
İnfeksion endokardit tutmanın səciyyəvi xüsusiyyətləri. Laborator və instrumental
Etiologiyası. Patogenezi. Klinik mənzərəsi, laborator- diaqnostikası. Yükləmə sınaqları, koronar angioqrafiyanın
instrumental diaqnostika. İnfeksion endokarditin diaqnostik əhəmiyyəti. Konservativ müalicənin prinsipləri.
modifikasiya olunmuş diaqnostik (DUKE) meyarları. Miokardın revaskulyarizasiyasına (koronar angioplastika,
Diferensial diaqnostika. Müalicə prinsipləri, cərrahi koronar şuntlamaya) göstərişlər.
müdaxiləyə göstərişlər. Profilaktika. Kəskin koronar sindrom haqqında anlayış. Patogenezi.
 Qəbul proqramları: İxtisas fənləri üzrə
Klinik variantları.
Qeyri-sabit stenokardiya. Klinik formaları. Təsnifatı.
Klinik mənzərəsi. Xəstəliyin diaqnostika və diferensial
diaqnostikasında laborator və instrumental müayinələrin
rolu. Müalicə prinsipləri. Miokardın revaskulyarizasiyasına
göstərişlər.
Miokard infarktı: tərifi, epidemiologiyası, patogenezi,
təsnifatı (ürək əzələsi zədələnməsinin həcmi və dərinliyi
(transmural (Q dişcikli) və qeyri-transmural (qeyri-Q
dişcikli)); xəstəliyin gediş xüsusiyyəti (birincili, təkrari və
residivləşən); lokalizasiyası; xəstəliyin gediş mərhələsi;
ağırlaşmaların olmasına əsasən). Miokard infarktının klinik
mənzərəsi, dövrləri. Ən kəskin dövrün klilnik variantları.
İnstrumental və laborator diaqnostikası. Xəstəliyin dövrü və
prosesin lokalizasiyasından asılı olaraq EKQ dəyişikliklər.
Miokard zədələnməsinin biokimyəvi markerlərinin
diaqnostik əhəmiyyəti. Ağırlaşmamış miokard infarktının
müalicə prinsipləri. Trombolitik müalicə və miokardın
revaskulyarizasiyasına göstərişlər. Proqnoz.
Miokard infarktının erkən və gecikmiş ağırlaşmaları.
Kəskin sol mədəcik çatışmazlığı (ürək astması, ağciyərlərin
alveolyar ödemi, kardiogen şok), ürək ritmi pozulmaları, sol
mədəciyin kəskin və xronik anevrizması, miokardin xarici və
daxili cırılmaları; ürəyin tamponadası, tromboemboliyalar,
durğunluq ürək çatışmazlığı, Dressler sindromu zamanı
klinik mənzərə. Kardiogen şok, Dressler sindromu zamanı
müalicə tədbirləri.
Ürəyin tamponadası: etiologiya, patogenez, xronik və
kəskin tamponadanın klinik mənzərəsi: subyektiv və fiziki
müayinələr, laborator və instrumantal diaqnostika. Müalicə
prinsipləri. Təxirəsalınmaz tədbirlər.
Ürək çatışmazlığı
Tərifi. Rastgəlmə tezliyi. Etiologiyası və patogenezi.
Əsas klinik formaları. Mədəciklərin sistolik və diastolik
disfunksiyası. Kəskin və xronik ürək çatışmazlığı. Sol
mədəcik, sağ mədəcik, biventrikulyar (total) ürək
çatışmazlığı.
Kəskin sol mədəcik çatışmazlığı. Etiologiya. Hemodina-
mik pozulmaların mexanizmi. Klinik mənzərəsi, instrumental
diaqnostika. Təxirəsalınmaz müalicə tədbirləri.
Ağciyər arteriyasının tromboemboliyası (AATE).
Kəskin ağciyər ürəyi. AATE etiologiyası. Aşağı ətrafların
dərin venalarının tombozuna səbəb olan amillər. AATE-in
patogenezi. AATE-in massiv, submassiv və qeyri-massiv
variantlarının klinik mənzərəsi, laborator-instrumental
müayinə üsulları, müalicə tədbirləri. Cərrahi müalicəyə
göstərişlər.
Xronik ürək çatışmazlığı (XÜÇ). Təsnifat. Klinik
mənzərəsi. Subyektiv və fiziki müayinə üsulları,
instrumental-laborator diaqnostika. XÜÇ-ün qeyri-
medikamentoz və medikamentoz müalicəsi. XÜÇ-ün birincili
və ikincili profilaktikası. Proqnoz.
Xronik ağciyər ürəyi. Tərifi. Etiologiyası. Patogenezi.
Klinik mənzərəsi. EKQ, rentgenoloji müayinə, Doppler-
ExoKQ, ürəyin kateterizasiyasının, xarici tənəffüs
funksiyasının qiymətləndirilməsinin diaqnostik əhəmiyyəti.
Müalicə prinsipləri.
Ürəyin ritm və keçiricilik pozulmaları
Etiologiya. Aritmiyaların elektrofizioloji mexanizmi.
Ritm və keçiricilik pozulmalarının təsnifatı. Diaqnostika və
diferensial diaqnostikada instumental müayinə üsullarının
rolu (EKQ, Holter monitorlaması, elektrofizioloji
müayinələr). Aritmiyaların medikamentoz müalicəsinin
ümumi prinsipləri. Elektrokardiostimulyasiya, kardioverter-
defibrillyator implantasiyasına, elektrik kardioversiya və
taxiaritmiyaların cərrahi müalicəsinə göstərişlər.
27
Sinus düyünü avtomatizminin pozulması (sinus
taxikardiyası, bradikardiyası, aritmiyası, sinus düyünü
zəifliyi sindromu). Etiologiyası. Кlinik mənzərəsi, EKQ
əlamətləri.
Ekstrasistoliyalar. Etiologiyası. Patogenezi. Тəsnifatı.
Klinikası. EKQ diaqnostika. Müalicə. Proqnoz.
Paroksizmal taxikardiyalar. Etiologiyası. Patogenezi.
Тəsnifatı. Klinikası. EKQ diaqnostikası. Müalicəsi. Proqnozu.
Qulaqcıqların səyriməsi (səyrici aritmiya (SA)).
Etiologiyası. Patogenezi. Təsnifatı. Klinik mənzərəsi. EKQ
diaqnostikası. SA-nın müxtəlif formaları (paroksizmal və
daimi) zamanı müalicə taktikası. Qeyri-medikamentoz
müalicəyə göstəriş. SA-nın ağırlaşmaları. Birincili və ikincili
profilaktikası. Proqnozu.
Mədəciklərin səyriməsi və titrəməsi. Etiologiya.
Patogenez. Klinika. EKQ mənzərə. Təxirəsalınmaz tədbirlər.
Cərrahi müalicə prinsipləri. Birincili və ikincili profilaktika.
Kardioverter-defibrillyator implantasiyasına göstərişlər.
Keçiriciliк pozulmaları (blokadalar). Etiologiyası.
Patogenezi. Təsnifatı. Кlinik mənzərəsi. Ağırlaşmalar
(Morqanyi-Adams-Stoks sindromu, ürək çatışmazlığı, qəfləti
ürək ölümü, s.). EKQ diaqnostika və diferensial diaqnoz.
Təxirəsalınmaz tədbirlər. Xronik keçiricilik pozulmaları
zamanı müalicə taktikası. Kardiostimulyator implantasi-
yasına göstərişlər. Proqnozu.
Kardiomiopatiyalar
İdiopatik hipertrofik, dilatasion və restriktiv
kardiomiopatiyalar. Kardiomiopatiyaların müxtəlif klinik
variantları zamanı hemodinamikanın pozulma xüsusiyyətləri,
onların klinik mənzərəsi, laborator-instrumental
diaqnostikası. Diferensial diaqnostikası. Müalicə imkanları.
Uşaq kardiologiyası
Anadangəlmə ürək qüsurları. Etiologiyası. Təsnifatı.
Arterial axarın (Botal axarının) açıq qalması. Aortanın
koarktasiyası. Qulaqcıq və mədəciklərarası çəpərin
defektləri. Fallo qüsurları, iri damarların transpozisiyası.
Hər bir qusur zamanı hemodinamik dəyişikliklər. Klinik
mənzərəsi subyektiv və fiziki müayinələr, instrumental
diaqnostikası (EKQ, rentgenoloji müayinə, Doppler-ExoKQ,
ürəyin kateterizasiyası). Diferensial diaqnostikası. Cərrahi
müalicəyə göstəriş.
ƏDƏBİYYAT
1. M.M.Ağayev “Daxili xəstəliklər” (2 cilddə), Bakı
2009.
2. Y.Z.Qurbanov “Daxili xəstəliklərin propedevtikası.
Ürək-damar sistemi” (cild 1), Bakı, 2010.
3. Arterial hipertenziyanın diaqnostika və müalicəsi üzrə
klinik protokol. Azərbaycan Respublikası Səhiyyə
Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi, Bakı,
2009 (www.isim.az).
4. Sabit stenokardiyanın diaqnostikası və müalicəsi üzrə
klinik protokol. Azərbaycan Respublikası Səhiyyə
Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi, Bakı,
2009 (www.isim.az).
5. Внутренние болезни (под редакцией
А.И.Мартынова, И.А.Мухина, В.С.Моисеева,
А.С.Галявича) М.: Гэотар-мед, 2005 (в 2-х томах).
6. А. Л. Гребенев “Пропедевтика внутренних
болезней”. М.:, “Медицина”, 2010.
7. А.В.Струтынский, А.П.Баранов, Г.Е.Ройтберг, Ю.
П.Гапоненков “Основы семиотики заболеваний
внутренних органов” M., МЕДпресс-информ,
2008.
28
8. Г.Е.Ройтберг, А.В.Струтынский “Внутренние
болезни. Сердечно-сосудистая система” М.,
“Бином”, 2003.
9. Н.П.Шабалов “Детские болезни”. Учебник для
вузов. 6-ое издание, 2010.
Pulmonologiya
Pulmonologiyada müayinə üsulları
Obyektiv müayinə üsulları. Palpasiya, perkussiya,
auskultasiya: əsas və əlavə tənəfüs küyləri.
Bəlğəmin və plevral mayenin müayinəsi.
Tənəffüs sisteminin rengenoloji müayinəsi:
rengenoskopiya, rentgenoqrafiya, kompyuter tomoqrafiya,
bronxoqrafiya.
Bronxoskopiya, aparılmasına göstəriş və əks-göstərişlər.
Ağciyər ventilyasiyası göstəricilərinin təyini (spiroqrafiya
üsulu) və pnevmotaxoqrafiya.
Bronxitlər
Etiologiyası, patogenezi, təsnifatı, klinikası, diaqnozu və
müalicəsi.
Pnevmoniyalar
Etiologiyası, patogenezi, təsnifatı, klinikası, diaqnostika
və müalicə prinsipləri.
Ağciyərin xronik obstruktiv xəstəliyi
Etiologiyası, patogenezi, təsnifatı, klinikası, diaqnoz və
müalicə prinsipləri.
Bronxial astma
Etiologiyası, patogenezi, təsnifatı, klinikası, diaqnozu və
müalicəsi. Astmatik status, müalicə prinsipləri.
Plevritlər
Etiologiyası, patogenezi, təsnifatı, klinik əlamətləri,
diaqnozu və müalicəsi. Plevral punksiyanın aparılma
texnikası.
Ağciyərlərin interstisial xəstəlikləri
Etiologiyası, patogenezi, təsnifatı, klinikası, diaqnozu və
müalicəsi.
Ağciyərin irinli xəstəlikləri
Ağciyərin absesi: etiologiyası, patogenezi, təsnifatı,
klinikası, diaqnozu və müalicəsi.
Bronxoektaziya xəstəliyi
Etiologiyası, patogenezi, təsnifatı, klinikası, diaqnozu və
müalicəsi.
Xronik ağciyər ürəyi
Etiologiyası, patogenezi, təsnifatı, klinikası, diaqnozu və
müalicəsi.
Tənəffüs çatışmazlığı
I və II tip tənəffüs çatışmazlığı, diaqnozu və müalicəsi.
Ağciyər arteriyasının tromboemboliyası
Etiologiyası, patogenezi, klinikası, diaqnozu və
müalicəsi.
Kəskin respirator distress sindromu
Etiologiyası, patogenezi, klinikası, diaqnozu və
müalicəsi.
Uşaqlarda tez-tez rast gəlinən tənəffüs sistemi
xəstəlıkləri
Kəskin obstruktiv bronxit, etiologiyası, patogenezi,
klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası, müalicə və
profilaktikası.
Kəskin bronxiolit: etiologiyası, patogenezi, klinikası,
diaqnostikası, diferensial diaqnostikası, müalicə və
profilaktikası.
Residivləşən bronxit: etiologiyası, patogenezi, klinikası,
diaqnostikası, diferensial diaqnostikası, müalicə və
profilaktikası, dispanser müşahidə.
Rezidenturaya qəbul – 2011
Ağciyərlərin irsi qeyri-spesifik xəstəlikləri, əsas
formaları, etiologiyası, patogenezi, klinikası, diaqnostikası,
diferensial diaqnostikası, müalicə və profilaktikası, dispanser
müşahidə.
Pnevmoniyalar, bronxial astmanın uşaqlarda gediş
xüsusiyyətləri.
Respirator allerqozlar. Etiologiyası, patogenezi,
təsnifatı, klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası,
müalicə və profilaktikası. I-li və II-li immunodefisit
vəziyyətlər.
Tez-tez xəstələnən uşaqlar (TXU): etiologiyası,
patogenezi, təsnifatı, klinikası, diaqnostikası, diferensial
diaqnostikası, müalicə və profilaktikası
ƏDƏBİYYAT
1. M.M. Ağayev “Daxili xəstəliklər” 2 cild. Bakı, 2009.
2. Ağciyərlərin xronik obstruktiv xəstəliyi üzrə klinik
protokol. Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi, Bakı, 2009
(www.isim.az).
3. Xəstəxanadan kənar pnevmoniyaların diaqnostika və
müalicəsi üzrə klinik protokol. Azərbaycan
Respublikası Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və
İslahatlar Mərkəzi, Bakı, 2009 (www.isim.az).
4. Bronxial astmanın diaqnostika və müalicəsi üzrə
klinik protokol. Azərbaycan Respublikası Səhiyyə
Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi, Bakı,
2009 (www.isim.az).
5. “Uşaq xəstəlikləri” A.A.Eyubovanın redaktəsi ilə,
Bakı, 2008.
6. “Внутренние болезни”. Под редакцией
Н.А.Мухина, В.С.Моисеева, А.И.Mартынова. М.,
2009.
7. А.Л. Гребенев “Пропедевтика внутренних
болезней”. М.:, “Медицина”, 2010.
8. Г.Е. Ройтберг, А.В. Струтынский “Bнутренние
болезни (система органов дыхания)”, М., “Бином”,
2003.
9. Н.П. Шабалов “Детские болезни”. Учебник для
вузов. 6-ое издание, 2010.
Gastroenterologiya
Mədə-bağırsaq sisteminin müayinə üsulları
Obyektiv müayinə üsulları: baxma, palpasiya, perkussiya.
Laborator, funksional və instrumental müayinə üsulları.
Ednoskopiya, rentgenoskopiya, rentgenoqrafiya, kompyuter
tomoqrafiyası, ultrasəs müayinəsi.
Uşaqlarda ağız boşluğu xəstəliklərinin semiotikası.
Mədə-bağırsaq sisteminin funksional pozulmaları
Qida borusunun funksional pozğunluğu: etiologiyası,
patogenezi, təsnifatı, klinikası, diaqnostikası, diferensial
diaqnostikası, müalicəsi.
Mədənin funksional pozğunluğu: etiologiyası,
patogenezi, təsnifatı, klinikası, diaqnostikası, diferensial
diaqnostikası, müalicəsi.
Bağırsaqların funksional pozğunluğu: etiologiyası,
patogenezi, təsnifatı, klinikası, diaqnostikası, diferensial
diaqnostikası, müalicəsi.
Qıcıqlanmış bağırsaq sindromu: etiologiyası,
patogenezi, təsnifatı, klinikası, diaqnostikası, diferensial
diaqnostikası, müalicəsi.
Disbakterioz: etiologiyası, patogenezi, təsnifatı,
klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası, müalicəsi.
Qida borusunun xəstəlikləri
 Qəbul proqramları: İxtisas fənləri üzrə
Qastroezofageal reflüks xəstəliyi: etiologiyası,
patogenezi, təsnifatı, klinikası, diaqnostikası, diferensial
diaqnostikası, müalicəsi.
Kardiyanın axalaziyası: etiologiyası, patogenezi,
təsnifatı, klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası,
müalicəsi.
Mədə və onikibarmaq bağırsağın xəstəlikləri
Mədə xorası: etiologiyası, patogenezi, təsnifatı,
klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası, müalicəsi.
Onikibarmaq bağırsağın xorası: etiologiyası,
patogenezi, təsnifatı, klinikası, diaqnostikası, diferensial
diaqnostikası, müalicəsi.
Xroniki qastritlər: etiologiyası, patogenezi, təsnifatı,
klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası, müalicəsi.
Mellori-Veys sindromu: etiologiyası, patogenezi,
təsnifatı, klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası,
müalicəsi.
Zollinqer-Ellison sindromu: etiologiyası, patogenezi,
təsnifatı, klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası,
müalicəsi.
Uşaqlarda pilorostenoz və pilorospazm: etiologiyası,
patogenezi, təsnifatı, klinikası, diaqnostikası, diferensial
diaqnostikası, müalicəsi.
Nazik bağırsağın xəstəlikləri
Seliakiya: etiologiyası, patogenezi, təsnifatı, klinikası,
diaqnostikası, diferensial diaqnostikası, müalicəsi.
Enterit: etiologiyası, patogenezi, təsnifatı, klinikası,
diaqnostikası, diferensial diaqnostikası, müalicəsi.
Kron xəstəliyi: etiologiyası, patogenezi, təsnifatı,
klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası, müalicəsi.
Yoğun bağırsağın xəstəlikləri
Xoralı kolit: etiologiyası, patogenezi, təsnifatı, klinikası,
diaqnostikası, diferensial diaqnostikası, müalicəsi.
Xroniki qeyri-xoralı kolit: etiologiyası, patogenezi,
klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası, müalicəsi.
Qəbizlik: etiologiyası, patogenezi, klinikası,
diaqnostikası, diferensial diaqnostikası, müalicəsi.
Yoğun bağırsağın divertikulyar xəstəliyi: klinika,
diaqnostikası, ağırlarmaları, müalicəsi.
Mədəaltı vəzin xəstəlikləri
Kəskin pankreatit: etiologiyası, patogenezi, təsnifatı,
klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası, müalicəsi.
Xroniki pankreatit: etiologiyası, patogenezi, təsnifatı,
klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası, müalicəsi.
Mukovissidoz: etiologiyası, patogenezi, təsnifatı,
klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası, müalicəsi.
Qaraciyər xəstəlikləri
Xroniki hepatit: etiologiyası, patogenezi, təsnifatı,
klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası, müalicəsi.
Xroniki virus hepatiti. Autoimmun hepatit. Toksiki hepatit.
Kriptogen hepatit
Qaraciyər sirrozu: etiologiyası, patogenezi, təsnifatı,
klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası, müalicəsi.
Birincili biliar sirroz. İkincili biliar sirroz. Kriptogen sirroz
Qaraciyərin alkohol xəstəliyi: etiologiyası, patogenezi,
klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası, müalicəsi.
Kəskin alkohol hepatiti. Xroniki alkohol hepatit. Alkohol
mənşəli sirroz
Qaraciyərin steatozu: etiologiyası, patogenezi, təsnifatı,
klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası, müalicəsi.
Qeyri-alkohol steatohepatiti: etiologiyası, patogenezi,
təsnifatı, klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası,
müalicəsi.
Hepatolentikulyar degenerasiya (Vestval-Vilson-
Konovalov xəstəliyi): etiologiyası, patogenezi, təsnifatı,
klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası, müalicəsi.
29
Pigment hepatozları: etiologiyası, patogenezi, klinikası,
diaqnostikası, diferensial diaqnostikası, müalicəsi.
Hiperbilirubinemiya (Jilber xəstəliyi)
Sarılıq sindromu (müqayisəli diaqnostika), Xolestaz
sindromu (müqayisəli diaqnostika), Portal hipertenziya
sindromu (müqayisəli diaqnostika.)
Xroniki qaraciyər çatışmazlığı: etiologiyası,
patogenezi, təsnifatı, klinikası, diaqnostikası, diferensial
diaqnostikası, müalicəsi, proqnozu.
Assit (müqayisəli diagnostika)
Qapı və dalaq venasının trombozu: etiologiyası,
patogenezi, klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası,
müalicəsi, proqnozu.
Badda-Kiari sindromu: etiologiyası, patogenezi,
klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası, müalicəsi.
Öd kisəsi xəstəlikləri və ödçıxarıcı yolların xəstəlikləri
Xroniki xolesistit: etiologiyası, patogenezi, təsnifatı,
klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası, müalicəsi
Öd yollarının xəstəlikləri: etiologiyası, patogenezi,
təsnifatı, klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası,
müalicəsi.
ƏDƏBİYYAT
1. Mədə və onikibarmaq bağirsağin xora xəstəliyi üzrə
klinik protokol. Azərbaycan Səhiyyə Nazirliyi İctimai
Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi, Bakı, 2008
(www.isim.az).
2. Н.П. Шабалов “Детские болезни”. Учебник для
вузов. 6-ое издание, 2010
3. П.Я.Григорьев, А.В. Яковенко “Клиническая
гастроэнтерология”, Москва, 2001.
4. Б. Шулутко, С.В.Макаренкo “Стандарты
диагностики и лечения внутренних болезней”,
Санкт- Петербург, 2007.
Nefrologiya
Nefrologiyada müayinə üsulları
Obyektiv müayinə üsulları: baxma, palpasiya, perkusiya
və auskultasiya.
Sidiyin laborator müayinəsinin nəticələrinin
interpretasiyası. Böyrəklərin funksional sınaqları: Zimnitski
sınağı və Yumaqcıq filtrasiyası sürətinin hesablanması.
İnstrumental müayinə üsulları. Ultrasəs, rentgenoloji,
radioizotop və kompyuter tomoqrafik müayinələr.
Böyrək sindromları
Nefrotik sindrom. Arterial hipertenziya. Etiologiyası,
patogenezi, klinik əlamətləri, ağırlaşmaları, diaqnozu və
müalicəsi. Hematuriya. Böyrək sancısı. Etiologiyası,
patogenezi və diferensial diaqnostikası.
Böyrəklərin kəskin zədələnməsi (BKZ). Böyrəklərin
xronik xəstəliyi (BXX). Etiologiyası, təsnifatı, patogenezi,
klinikası, diaqnostikası, müalicəsi. Hemodializin aparılması-
na göstərişlər və mümkün ağırlaşmalar.
Qlomerulonefrit
Kəskin qlomerulonefrit: etiologiyası, patogenezi,
təsnifatı, klinik əlamətləri, diaqnozu və müalicəsi.
Tezproqressivləşən qlomerulonefrit. Xronik
qlomerulonefrit. Etiologiyası, patogenezi, təsnifatı, klinik
əlamətləri, diaqnozu və müalicəsi.
Pielonefrit
Etiologiyası, patogenezi, təsnifatı, klinik əlamətləri,
diaqozu və müalicəsi.
Böyrəkdaşı xəstəliyi
Etiologiyası, patogenezi, təsnifatı, klinik əlamətləri,
30
diaqnozu və müalicəsi.
Sistem xəstəliklərində böyrəklərin zədələnməsı
Sistem vaskulitlər, qırmızı qurd eşənəyi və revmatoid
artiritli xəstələrdə böyrək zədələnməsinin patogenezi,
diaqnostikası və müalicəsi.
Diabetik nefropatiya
Etiologiyası, patogenezi, təsnifatı, klinik əlamətləri,
diaqnozu və müalicəsi.
Böyrək amiloidozu
Etiologiyası, patogenezi, təsnifatı, klinik əlamətləri,
diaqnozu və müalicəsi.
Uşaqlarda böyrək xəstəlikləri
Tubulopatiyalar, böyrək anomaliyaları, reflükslər,
böyrəklərin kistoz xəstəliyi, gecə enurezi, böyrək raxiti.
ƏDƏBİYYAT
1. M.M.Ağayev “Nefrologiya”. Bakı, 2007.
2. M.M.Ağayev, S.İ.Əliyev “Dializ”. Bakı, 2010.
3. Н.П.Шабалов “Детские болезни”. Учебник для
вузов. 6-oе издание, 2010.
4. Внутренние болезни. Под редакцией Н.А.Мухина,
В.С.Моисеева, А.И.Mартынова. 2-изд. Москва.
2009.
5. В.И.Маколкин “Внутренние болезни”.Учебник: 5-
е издание, М., 2005.
6. “Нефрология”. Под ред. Е.М.Шилова. Москва,
2007.
7. А.Л. Гребенев “Пропедевтика внутренних
болезней”. М.:, “Медицина”, 2010 г.
Hematologiya
Hematologiyada müayinə üsulları
Hematoloji pasientin klinik müayinəsi; periferik limfa
düyünlərinin palpasiyası, qaraciyər və dalağın palpasiyası və
perkussiyası.
Laborator və instrumental müayinə üsulları. Periferik
qanın və sümük iliyinin morfoloji tədqiqi. Sternal punksiya
üçün göstərişlər. Limfa düyününün punksiyası və biopsiyası
üçün göstərişlər.
Uşaq və yaşlılarda periferik qanın və sümük iliyinin
normal göstəriciləri.
Anemiyalar
Anemiyaların təsnifatı.
Dəmirdefisitli anemiya: etiologiyası, patogenezi, klinik
və laborator göstəriciləri. Diferensial diaqnostikası. Müalicə
prinsipləri. Proqnozu.
Fol turşusu defisitli anemiya: etiologiyası, patogenezi,
klinik və laborator göstəriciləri. Diferensial diaqnostikası.
Müalicə prinsipləri. Proqnozu.
B12-defisitli anemiya: etiologiyası, patogenezi, klinik və
laborator göstəriciləri. Diferensial diaqnostikası. Müalicə
prinsipləri. Proqnozu.
İrsi hemolitik anemiyalar: talassemiyalar, orağabənzər
hüceyrə anemiyası, qlükoza-6-fosfatdehidrogenaza
fermentinin çatışmazlığı, irsi mikrosferositoz (ellipsositoz,
stomatositoz). Təsnifatı, etiologiyası, patogenezi, klinik və
laborator göstəriciləri. Diferensial diaqnostikası. Müalicə
prinsipləri. Proqnozu.
Qazanılmış hemolitik anemiyalar: immun hemolitik
anemiyalar (autoimmun, alloimmun (izoimmun), dərman
mənşəli), paroksizmal gecə hemoqlobinuriyası (Markiafava-
Mikeli xəstəliyi), digər qazanılmış hemolitik anemiyalar
(mexanik, kimyəvi, mikroorqanizm mənşəli). Təsnifatı,
etiologiyası, patogenezi, klinik və laborator göstəriciləri.
Diferensial diaqnostikası. Müalicə prinsipləri. Proqnozu.
Rezidenturaya qəbul – 2011
Hipo- və aplastik anemiyalar: irsi və qazanılmış hipo-
və aplastik anemiyalar. Təsnifatı, etiologiyası, patogenezi,
klinik və laborator göstəriciləri. Diferensial diaqnostikası.
Müalicə prinsipləri. Sümük iliyinin transplantasiyasına
göstərişlər. Proqnozu.
Hemoblastozlar
Hemoblastozların təsnifatı.
Kəskin leykozlar: təsnifatı, etiologiyası, patogenezi,
klinik və laborator göstəriciləri. Diferensial diaqnostikası.
Müalicə prinsipləri. Sümük iliyinin transplantasiyasına
göstərişlər. Proqnozu.
Xronik mieloleykoz: təsnifatı, etiologiyası, patogenezi,
klinik və laborator göstəriciləri. Diferensial diaqnostikası.
Müalicə prinsipləri. Proqnozu.
Xronik limfoleykoz: təsnifatı, etiologiyası, patogenezi,
klinik və laborator göstəriciləri. Diferensial diaqnostikası.
Müalicə prinsipləri. Proqnozu.
Mielom xəstəliyi: təsnifatı, etiologiyası, patogenezi,
klinik və laborator göstəriciləri. Diferensial diaqnostikası.
Müalicə prinsipləri. Proqnozu.
Həqiqi polisitemiya (eritremiya): etiologiyası,
patogenezi, klinik və laborator göstəriciləri. Diferensial
diaqnostikası. Müalicə prinsipləri. Proqnozu.
Limfoqranulematoz: təsnifatı, etiologiyası, patogenezi,
klinik və laborator göstəriciləri. Diferensial diaqnostikası.
Müalicə prinsipləri. Proqnozu.
Hemostaz
Hemostaz xəstəlikləinin təsnifatı.
Hemofiliyalar: təsnifatı, etiologiyası, patogenezi, klinik
və laborator göstəriciləri. Diferensial diaqnostikası. Müalicə
prinsipləri. Proqnozu.
İdiopatik trombositopenik purpura (Verlhof
xəstəliyi): təsnifatı, etiologiyası, patogenezi, klinik və
laborator göstəriciləri. Diferensial diaqnostikası. Müalicə
prinsipləri. Proqnozu.
Hemorragik vaskulit: təsnifatı, etiologiyası, patogenezi,
klinik və laborator göstəriciləri. Diferensial diaqnostikası.
Müalicə prinsipləri. Proqnozu.
Yayılmış damardaxili laxtalanma (YDL) sindromu:
təsnifatı, etiologiyası, patogenezi, klinik və laborator
göstəriciləri. Diferensial diaqnostikası. Müalicə prinsipləri.
Proqnozu.
ƏDƏBİYYAT
1. Hemoblastozlar zamani anemiyanin müalicəsi üzrə
klinik protokol. Azərbaycan Respublikası Səhiyyə
Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi, Bakı,
2010 (www.isim.az).
2. Dəmir defisitli anemiyaların diaqnostikası və
müalicəsi üzrə klinik protokol. Azərbaycan
Respublikası Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və
İslahatlar Mərkəzi, Bakı, 2009 (www.isim.az).
3. Çoxsaylı mielomanın diaqnostikası və müalicəsi üzrə
klinik protokol. Azərbaycan
4. Respublikası Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və
İslahatlar Mərkəzi, Bakı, 2010 (www.isim.az).
5. Н.П.Шабалов “Детские болезни”. Учебник для
вузов. 6-oе издание, 2010.
6. В.И. Маколкин “Внутренние болезни”.Учебник: 5-
е издание, М.Медицина 2005
7. А. Л. Гребенев “Пропедевтика внутренних
болезней”. М.:, “Медицина”, 2010.
8. А.В.Струтынский, А.П.Баранов, Г.Е.Ройтберг,
Ю.П.Гапоненков “Основы семиотики заболеваний
внутренних органов” M., МЕДпресс-информ,
2008.
 Qəbul proqramları: İxtisas fənləri üzrə
Endokrinologiya
Endokrinologiya elminin əsasları
Endokrinologiya kursuna giriş. Daxili sekresiya vəziləri
haqqında ümumi məlumat. Hormonlar, onların
xüsusiyyətləri, təsir və qarşılıqlı təsir mexanizmi.
Endokrinoloqiyada müayinə üsulları.
Endokrinoloji xəstələrin dispanserizasiyası və polikliniki
qulluq.
Şəkərli diabet
Mədəaltı vəzinin lokalizasiyası və onun endokrin
funksiyası. Şəkərli diabetin epidemiologiyası, etiologiyası və
patogenezi. Diaqnostik müayinələr. Şəkərli diabetin təsnifatı.
Şəkərli diabetin klinikası. I və II tipin diferensial diaqnozu.
Şəkərli diabetin spesifik tipləri. Hamiləlik (hestation) diabeti.
Şəkərli diabetin diaqnozu və diferensial diaqnozu. Şəkərli
diabetin xroniki və kəskin ağırlaşmaları. Mikro- və
makroangiopatiyalar, patogenetik təhlil. Şəkərli diabetin
müalicəsi. Proqnoz, əlillik qrupları.
Qalxanabənzər vəzin xəstəlikləri
Qalxanabənzər vəzin lokalizasiyası, müayinəsi, hormonal
funksiyası.
Diffuz toksiki ur: etiologiyası, patogenezi, klinikası.
Endokrin oftalmopatiya. Tireotoksik kriz. Diaqnoz,
diferensial diaqnozu. Müalicəsi. Müxtəlif növ müalicələrə
göstərişlər və əks- göstərişlər.
Hipotireoz: etiologiyası, patogenezi, klinikası, təsnifatı.
Hipotireoid koma. Diaqnoz. Diferensial diaqnozu. Hormonal
müayinələr. Müalicəsi. Anadangəlmə hipotireoz.
Tireoiditlər: təsnifatı, klinikası, diferensial diaqnozu,
müalicəsi və profilaktikası (kəskin, yarımkəskin, xroniki
tireoiditlər: Xasimoto, Ridel, yeniyetmələrin tireoiditi,
doğuşdansonraki, travmatik, spesifik, yatrogen).
Endemik ur: endemik zonanın xüsusiyyətləri.
Profilaktika və müalicəsi.
Sporadik ur: etiologiyası, patogenez, diferensial
diaqnozu, müalicəsi. Eutireoid düyünlü ur. Toksiki düyünlü
ur. Solitar düyün.
Hipotalamus-hipofiz sisteminin xəstəlikləri
Hipofiz vəzi, lokalizasiyası, hormonal fəaliyyəti.
Neyroendokrin sistem.
Akromeqaliya və giqantizm: etiologiyası, patogenezi,
klinikası, diaqnozu, diferensial diaqnozu, müalicəsi
(konservativ, şüa, cərrahi), bu müalicələrin göstərişləri və əks
göstərişləri.
Hipofizar nanizm: etiologiya, patogenez, diaqnoz və
diferensial diaqnoz, müalicə. Proqnoz.
İtsenko-Kuşinq xəstəliyi: etiologiya, patogenez, klinika,
diaqnoz və diferensial diaqnoz, müalicə (konservativ, şüa,
cərrahi), göstərişlər və əksgöstərişlər.
Şəkərsiz diabet: etiologiyası, patogenezi, təsnifatı,
klinikası, diaqnoz və diferensial diaqnozu, müalicəsi,
рroqnoz.
Persistə edən qalaktoreya-amenoreya sindromu:
etiologiyası, patogenezi, təsnifatı, klinikası, diaqnozu və
diferensial diaqnozu, müalicəsi (konservativ, şüa, cərrahi).
Panhipopituitarizm: etiologiyası, patogenezi, diaqnozu
və diferensial diaqnozu, formaları, müalicəsi, рroqnoz.
Böyrəküstü vəzi xəstəlikləri
Böyrəküstü vəzilər, hormonal fəaliyyəti.
Addison xəstəliyi: еtiologiyası, patogenezi, təsnifatı,
klinikası, diaqnozu, diferensial diaqnozu, müalicəsi,
рroqnozu.
Konn sindromu: etiologiyası, patogenezi, təsnifatı,
klinikası, diaqnozu, diferensial diaqnozu, müalicəsi,
31
proqnozu.
Feoxromasitoma: etiologiyası, patogenezi, təsnifatı,
diaqnozu, diferensial diaqnozu, klinikası, müalicəsi,
proqnozu.
İtsenko-Kuşinq sindromu: etiologiyası, patogenezi,
təsnifatı, diaqnozu, diferensial diaqnozu, klinikası, müalicəsi,
proqnozu.
Böyrəküstü vəzilərinin anadangəlmə hiperplaziyası
(adrenogenital sindrom): etiologiyası, patogenezi, təsnifatı,
diaqnozu, diferensial diaqnozu, klinikası, müalicəsi,
proqnozu.
Böyrəküstü vəzilərin kəskin çatışmazlığı: etiologiyası,
patogenezi, təsnifatı, klinikası, diaqnozu, diferensial
diaqnozu, müalicəsi və profilaktikası.
Cinsiyyət vəzilərinin xəstəlikləri
Cinsiyyət vəzilərinin hormonal fəaliyyəti.
Kişi və qadın hipoqonadizmi: etiologiyası, patogenezi,
təsnifatı, klinikası, diaqnozu, diferensial diaqnozu, müalicəsi,
proqnozu (birincili, ikincili, üçüncülü, anadangəlmə və
qazanılmış formaları).
Kişi və qadin klimaksı: etiologiyası, patogenezi,
klinikası, müalicəsi.
Yumurtalıqların polikistoz sindromu (Şteyn-Levental
sindromu): etiologiyası, patogenezi, diaqnozu, diferensial
diaqnozu, klinikası, müalicəsi.
Cinsi differensiasiyanın pozulmaları
Terner sindromu: formaları, etiologiyası, patogenezi,
diferensial diaqnozu, klinikası, müalicəsi, proqnozu.
Klaynfelter sindromu: etiologiyası, patogenezi,
diferensial diaqnozu, klinikası, müalicəsi.
Həqiqi hermafroditizm: diferensial diaqnozu, klinikası,
müalicəsi, proqnozu.
Piylənmə
Etiologiyası, patogenezi, təsnifatı, klinikası, diferensial
diaqnozu, müalicəsi (pəhriz, konservativ, cərrahi).
Metabolik sindrom (X-sindrom)
Etiologiyası, patogenezi, klinikası, diferensial diaqnozu,
müalicəsi, proqnozu.
Timus vəzinin patoloqiyası
Etiologiyası, patogenezi, təsnifatı, klinikası,
diaqnostikası, diferensial diaqnozu, müalicəsi və
profilaktikası.
Boy patologiyası
Etiologiyası, patogenezi, təsnifatı, klinikası, diaqnozu və
diferensial diaqnozu, müalıcəsi və profilaktikası.
Fosfor-kalsium mübadiləsi pozulmaları
Raxit: еtiologiyası, xəstəliyə şərait yaradan amillər,
patogenezi, klassifikasiyası, klinik təzahürləri. Diaqnostikası,
diferensial dianozu. Müalicəsi, profilaktikası.
Qalxanvariətraf vəzilərin xəstəlikləri
Etiologiyası, patogenezi, təsnifatı, klinikası, diaqnozu,
diferensial diaqnozu, müalicə və profilaktikası.
ƏDƏBİYYAT
1. R.M Məmmədhəsənov “Endokrinologiya”. Bakı,
2006.
2. Руководство по клинической эндокринологии.
Под редакцией Н.Т. Старковой, Санкт-Петербург,
2002.
3. “Эндокринология”. Под редакцией И.И. Дедова.
М., 2007.
4. В.В. Потемкин “Эндокринология”, М., 2002
5. М.И. Балаболкин “Эндокринология”, М., 2000.
6. “Uşaq xəstəlikləri”. A.A. Eyubovanın redaktəsi ilə.
7. Н.П.Шабалов “Детские болезни”. Учебник для
вузов. 6-oе издание, 2010.
 32
Yoluxucu xəstəliklər
İnfektologiyanın əsasları
Yoluxucu xəstəliklər haqqında ümumi məlumat, onların
diaqnostikasının prinsip və üsulları.. Diaqnozda anamnezin
əhəmiyyəti. Yoluxucu xəstəliklərin əsas xüsusiyyətləri.
Epidemioloji anamnez.
Obyektiv müayinə. Müxtəlif simрtomokomplekslər.
Laborator müayinə üsulları: virusoloji, bakterioloji,
bakterioskopik allerqoloji, seroloji, parazitoloji,
immunoqlobulinlər, polimeraz zəncirvari reaksiyası,
biopsiyalar, kompyuter tomoqrafiya, USM.
Yoluxucu xəstələrin müalicə prinsipləri və üsullari
Kompleks etitorop və patogenetik müalicə prinsipləri.
Kimyəvi terapiya. Rasional antibiotikoterapiyanın
prinsipləri. Kimyəvi preparatlar: sulfanilamidlər,
nitrofuranlar və oksoxinolin törəmələri. Seroterapiya.
Antitoksik və antimikrob zərdablar. İmmunoqlobulinlərin
istifadəsi. Seroterapiyanın ağırlaşmaları. İmmuniteti stimulə
edən preparatlar. Patogenetik müalicə. Dezintoksikasion,
rehidatasion müalicə. Qlükokortikosteroid terapiya.
Yoluxucu xəstəliklərin təxirəsalınmaz müalicəsi.
Qarin yatalaği
Etiologiyası. Törədiciləri, əsas xüsusiyyətləri, antigen
quruluşu. Epidemioloğiya. İnfeksiya mənbəyi. Xroniki
bakteriyagəzdirmə. İnfeksiyanın yoluxma yolları və
faktorları. Patogenez və patoloji anatomiya. Törədicinin
bağırsaq limfa vəzilərində və regionar limfa düyünlərində
çoxalması, hücеyrədaxili parazitizm, bakteriyemiya,
toksinemiya. Çoxocaqli zədələnmələr. Nazik bagırsağın
limfatik aparatında dəyişikliklərin mərhələləri. Klinikası.
Kliniki formaları. Temperatur əyrilərinin tipləri. Xarakterik
səpgilər. Mərkəzi sinir və ürək-damar sistemlərinin
pozğunlugları. Mədə bağirsaq traktının zədələnməsi.
Hemotoloji dəyişiliklərin dinamikası. Residivlər və
kəskinləşmələr. Agırlaşmaları. Diaqnostikası. Epidemioloji
və kliniki məlumatlar. Hemoqramma. Laborator diaqnostika.
Diferinsial diaqnozu. Müalicə. Rejim, xəstələrə qulluq və
dietoterapiyanın əhəmiyyəti. Antibiotikoterapiya.
Patogenetik terapiya. Ağirlaşmalarda təxirəsalınmaz terapiya.
Profilaktikası.
A və B paratifləri .
Etiologiyası, epidemiologiyası, patogenezi. Qarin yata-
lagı ilə oxşar və fərqli cəhətləri. Klinika. A və B
paratiflərinin əsas kliniki simtomları.
Şigellyoz
Etiologiyası. Törədiciləri, əsas xüsusiyyətləri. Epidemio-
logiyası. Infeksiyanın mənbəyi. Yoluxma mexanizmi,
yoluxma yolları və faktorları . Şigellaların müxtəlif novləri
ücün optimal yoluxma yolları. Patogenezi, patoloji
anatomiyası. Törədicinin invazivliyi və toksigenliyi.
Patogenezdə disbakteriozun rolu. Kolitik sindromun inkişaf
mexanizmi, yoğun bağırsağın selikli qişasının
zədələnməsinin xarakteri. Klinikası. Şigellozun kliniki
təsnifatı. Kolitik, qastroenterokolitik və qastroenteritik
variantlar. Ağırlaşmaları. Xronik şigellozun variantları.
Diaqnostika. Epidemioloji anamnez və kliniki müayinə.
Bakterioloji, koproloji, seroloji üsullar. Rektoromano-
skopiyaya göstəriş. Diferinsial diaqnoz. Müalicə. Rejim.
Dietoterapiya. Etiotrop müalicə. Antibakterial, patogenetik
və simptomatik terapiya. Xroniki şigellozun müalicəsi.
Profilaktikası.
Rezidenturaya qəbul – 2011
Botulizm
Etiologiya. Törədici tipləri, xarici mühitdə davamlılığı.
Epidemiologiyası. İnfeksiya mənbəyi və yoluxma faktorları.
Ev şəraitində konservləşdirilmiş məhsulların rolu. Patogenezi
və patoloji anatomiya. Toksinemiya. Mərkəzi və periferik
sinir sisteminin zədələnmə mexanizmi. Kəskin tənəffüs
çatmazlılığınin patogenezi. Klinikası. İnkubasion dövrü.
Başlanğıc dövrün simptomları. Sindromlar: paralitik,
dispeptik, intoksikasiyası. Ağırlaşması. Diaqnostikası.
Epidemioloji, kliniki və laborator məlumatlar. Diferinsial
diaqnoz. Müalicə. Botulizm əleyhinə zərdabla spesifik
müalicə. Anatoksinin vurulması. Antibiotikoterapiya.
Tənəffüs pozğunluqlarının intensiv terapiya metodları.
Profilaktikası.
Salmonelloz
Etiologiyası. Törədicilər, onların əsas xüsusiyyətləri.
Xarici mühütdə davamlılığı. Epidemiologiyası. İnfeksiya
mənbəyi, yayılma yolları və faktorları. Salmonellozun
lokalızə və generalizə olunmuş formalarının patogenezı və
patoloji anatomiyası. Klinikası. Təsnifatı. İnkubasion dövrü.
Qastrointestinal formanın kliniki variantları. Generalizə
olunmuş formaları. Profilaktikası. Diaqnostikası.
Epidemioloji məlumatlar. Laborator diaqnostikası.
Differinsial diaqnozu. Müalicəsi. Rejimi. Pəhrizi.
Qastrointestinal formanın müalicəsi. Generalizə olumuş
formaların antibakterial terapiyası. Profilaktika. Baytarlıq –
sanitar, sanitar – gigiyenik, epidemiya əlehinə tədbirlər.
Qida toksikoinfeksiyalari (QTİ)
Etioliqiyası. Törədicilərin növləri, toksigenliyi.
Epidemiologiyası. İnfeksiya mənbəyi, yoluxma mexanizmi
və faktorları. Patogenezi və patoloji anatomiyası. Diareya,
ümumtoksiki sindrom və ürək–damar pozğunluqlarının
patogenetik mexanizmi. Klinikası. İnkubasion dövrü. Kliniki
variantları. Müxtəlif növ törədicilərin səbəb olduğu QTİ-in
xüsusiyyətləri. Ağırlaşmaları. Diaqnostikası. Xəstələrin
kliniki müayinəsinin və epidemioloji anamnezin rolu.
Bakterioloji diaqnozun əhəmıyyəti. Törədici autoştamları ilə
seroloji reaksiyaları. Müalicə rejimi. QTİ-in patogenetik
müalicəsi. Oral və infusion rehidratasiya müalicəsinə
göstəriş. Antibakterial terapiya. Profilaktikası.
Virus hepatitləri
A, B, C, D (delta), E və s. virus hepatitlərinin yayılması,
proqnozu və nəticələri .
A virus hepatiti (AVH): etiologiyası, A virus hepatitinin
törədicisinin antigen xüsusiyyətləri. Epidemiologiya.
İnfeksiya mənbəyi, yoluxma mexanizmi və faktorları.
Patogenezi və patoloji anatomiyası. Sarılıq,
hiperfermentemiya və digər metabolik pozğunluqların
patogenizi. Qaraciyərdə morfoloji dəyişikliklər mərhələləri.
Morfoloji–biokimyəvi təzahürləri. Klinikası. Təsnifatı.
İnkubasiya dövrü. Sarılıqönü dövr. Sarılıq dövrü, kliniki
xüsusiyyətləri. Diaqnoz. Klinik-epidemioloji məlumatlar,
biokimyəvi müayinələr, AVH markerləri. Diferensial
diaqnozu. Müalicəsi. Rejim və dietoteropiyası. Patogenetik
terapiyası. Profilaktikası. Vaksinoprofilaktika. Rekonvales-
sentlərin dispanser müşahidəsi.
B virus hepatiti (BVH): etiologiyası, virusun əsas
markerləri. Epidemiologiya. İnfeksiya mənbəyi. Yoluxma
mexanizmləri. Risk qrupları. Patogenez və patoloji
anatomiya. Patogenezin virus- immunogenetik konsepsiyası.
Fulminant və xronik aktiv hepatitlərin patogenetik
xüsusiyyətləri. Klinikası. İnkubasiya dövrü. Sarılıqönü və
qızğın dövrlərin təzahürləri. Ağırlaşmalar. BVH-nin
 Qəbul proqramları: İxtisas fənləri üzrə
nəticələri. Diaqnostikası. Klinik-epidemioloji məlumatlar.
Biokimyəvi müayinəsi, BHV markerləri. Diferensial
diaqnoz. Müalicəsi. Rejim və dietoterapya. Patogenetik və
immuntənzimləyici müalicə üsulları. Profilaktikası. Aktiv və
passiv immunlaşdırma.
C virus hepatiti (CVH): etiologiyası, virusun markerləri.
Fərdi bioloji xüsusiyyətləri, genotipləri. Epidemiologiyası.
İnfeksiya mənbəyi. Yoluxma mexanizmləri və faktorları.
Risk qrupları. Patogenez və patoloji anatomiya. Virusun
sitopatik təsiri, persistensiyası, sirrogen və onkogen təsirləri.
Klinikası. İnkubason dövrü. Kəskin və xroniki CVH-nin
kliniki xüsusiyyətləri. Qaraciyərdən kənar dəyişikliklər.
Ağırlaşmalar. Diaqnostika. Klinik–epidemioloji məlumatlar,
virus markerlərinin təyini Biokimyəvi müayinə. Diferensial
diaqnozu. Müalicəsi. Rejim və dietoterapiya. Patogenetik və
immuntənzimləyici müalicə. Xronik CVH-nin müalicəsi.
Profilaktikası.
D virus hepatiti: etiologiyası, törədici, B hepatit virusu
ilə obliqat əlaqəsi. Epidemiologiyası. İnfeksiya mənbəyi.
Yoluxma mexanizmi. Patogenez və patoloji anatomiyası.
Delta virusunun hepatositlərə sitolitik təsiri. Prosesin
xronikləşməsi. Klinikası. Kəskin D və B hepatiti. İnkubasion
dövrü. Sarılıqönü dövrün xüsusiyyətləri. Fulminant forma.
Hepatitin xronikləşməsinin ilkin əlamətləri. Diaqnostikası.
Klinik-epidemioloji məlumatları. D virus hepatiti
markerlərinin təyini. Müalicəsi. Kəskin və xroniki aktiv D
virus hepatitinin müalicəsi.
Qrip
Etiologiyası.Törədicisi, antigen quruluşu və dəyişkənliyi.
Epidemioloiyası. İnfeksiya mənbəyi, yoluxma mexanizmi və
yayilma yolları. Xəstələnmə. Mövsümilik. Patogenez,
patoloji anatomiyası. Tənəffüs yolları selikli qişasında baş
verən dəyişiliklər. Respirator sindromun patogenezi. İkincili
infeksiya. Klinikası. Təsnifatı. İnkubasiya dövrü. Yüngül,
orta agır və ağır gedişli və ağırlaşmamış formaların klinikası.
Tənəffüs orqanlarında baş verən ağırlaşmalar. Diaqnostikası.
Klinik-epidemioloji məlumatlar. Laborator diagnostika.
Ekspress dıaqnostikası. Diferisial diaqnozu. Müalicəsi. Evdə
müalicəsinin təşkili. Rejim. Etiotrop müalicə. Patogenetik
müalicə. Anibiotikoterapiyaya göstərişlər. Profilaktikası.
Meninqokokk infeksiyasi
Etiologiyası. Törədiciləri, əsas xüsusiyyətləri.
Epidemiologiyası. İnfeksiya mənbəyi. Yoluxma mexanizmi
və yayılma yolları. Patogenezi, patoloji anatomiyası.
Törədicinin daxil olması, generalizəsi, hematoensefalık
baryerin dəf edilməsi. İnfeksion–toksik şok, serebral
hipertenziya və hipotenziya, beynin şişməsi və ödemi,
disseminə olunmuş damardaxili laxtalanma sindromu və
kəskin böyrəküstü vəz çatışmazlıgı. Klinikası. Kliniki
formaları. İnkubasiya dövrü. Ağırlaşmalar. Diaqnostika.
Epidemioloji məlumatlar. Seroloji və bakterioloji diaqnostika
üsulları. Diferensial diaqnoz. Müalicə. Kompleks etiotrop və
patogenetik müalicə. Ağırlaşmaların müalicəsi və profilakti-
kası. Profilaktikası.
Difteriya
Etioligiyası. Törədicisi, əsas xüsusiyətləri. Epidemiolo-
giyası. İnfeksiya mənbəyi. Yoluxma mexanizmi və yoluxma
yolları. Patogenez və patoloji anatomiyası. Difteritik və
krupoz iltihablar. Miokardın və sinir hüceyrələrinin
zədələnməsi. Ərpin əmələgəlmə mexanizmi. Klinikası.
İnkubasion dövrü. Difteriyanın klinik formaları. Ümumi və
yerli simptomları. Udlaqda dəyişikliklərin xarakteri. Ürək-
damar və sinir sistemi tərəfindən dəyişikliklər. Diaqnostikası.
33
Kliniki məlumatlar. Bakterioloji müayinə. Diferensial
diaqnostikası. Müalicə rejimi. Antibiotikotarapiya,
seroterapiya. Patogenetik müalicəsi. Ağırlaşmaların
müalicəsi. Profilaktikası. Xəstələrin erkən aşkar edilməsi və
hospitalizasiyası. Planlı və epidemik göstərişlə spesifik
profilaktika.
İnfeksion mononukleoz
Etiologiyası. Xəstəliyin etiologiyası haqqında müasir
təsəvvürlər. Epidemiologiyası. İnfeksiya mənbəyi, yoluxma
mexanizmi. Yaş həssaslığı. Mövsümilik. Patogenez və
patoloji anatomiyası. Klinikası. Kliniki təsnifatı. İnkubasiya
dövrü. Xarakterik simptomokompleks. Hematoloji
dəyişikliklər və onların dinamikası. Atipik variantlar.
Diaqnostikası. Kliniki məlumatlar. Hematoloji müayınələr.
Seroloji diaqnostikası. Diferensial diaqnozu. Müalicəsi.
Simptomatik müalicə. Antibakterial və qlükokortikosteroid
müalicəsinə göstəriş. Profilaktikası.
İİV infeksiyasi
Etiologiyası. Törədici, əsas xüsusiyyətləri. Epidemiolo-
giyası. İnfeksiya mənbələri. Yoluxma mexanizmi və yolları.
Risk qrupları. Patogenez və patoloji anatomiyası.Virusun
daxil olması. İmmunoloji pozğunluqlar. Törədicinin
opportunist infeksiya və invaziyaları aktivləşməsi təsiri.
Şişlərin inkişafı. Klinikası. IIV–infeksiyanin gediş
mərhələləri. İnkubasiya dövrü. İlkin (kəskin) infeksiya.
Generalizə olunmuş linfoadenopatiya sindromu. QİÇS-lə
bağlı kliniki komplekslər (kliniki forma). QİÇS–in klinikası.
ÜST-nin meyarları. Əsas opportunist infeksiyalar. Uşaqlarda
İİV – infeksiyasının kliniki xüsusiyyətləri Diaqnostika. İİV –
infeksiyasının erkən diaqnostikasında kompleks
epidemioloji, kliniki və laborator məlumatların əhəmiyyəti.
QİÇS –lə bağlı komplekslər və QİÇS-in klinik – laborator
diaqnostikası. Laborator müayinə üsulları: seroloji, İFA,
immunoblottinq və s. Müalicəsi. Etiotrop terapiya.
Opportunist infeksiya, invaziya və onkopatologiyanın
müalicəsi. Simptomatik müalicəsi. Profilaktikası.
Leptospiroz
Etiologiyası. Törədiciləri, seroloji tipləri. Epidemiolo-
giyası. İnfeksiyanın rezervuarı və mənbəyi. Yoluxma yollari.
Patogenezi və patoloji anatomiyası. Leptospiralarin daxil
olmasi. Parenximatoz diffuziya. İnfeksion və hemorragik
sindromlarin inkişaf mexanizmi. Ürək-damar və sinir
sismeti, qaraciyər və digər orqanlarin zədələnməsi. Klinikası.
Kliniki təsnifatı. İnkubasiya dövrü. Xəstəliyin sarılıqlı və
sarılıqsız formaları. Hemorragik sindrom. Böyrək və
nevroloji pozğunluqların simptomları. Daignozu.
Epidemioloji və kliniki məlumatlar. Bakterioloji və seroloji
diaqnostika üsulları. Diferensial diaqnozu. Müalicəsi.
Antibiotikoterapiya. Spesifik immunoqlobulinlə müalicəsi.
Patogenetik müalicəsi. Profilaktikası.
Malyariya
Etiologiyası. Malyariya törədicisi. Sporoqoniya və
şizoqoniya. Epidemiologiya. İnfeksiya mənbəyi, keçiriçiləri.
Yoluxma mexanizmləri. Patogenez və patoloji anatomiyası.
Tutmalarının inkişaf mexanizmi. Anemiya, malyariya
komasi və hemoqlobinuriyanin patogenezi. İlkin və gecikmiş
residivlərin patogenezi. Dalaq, qaraciyər, sümük iliyi, limfa
düyünləri və böyəklərdə patolojianatomik dəyişikliklər.
Klinikası. Kliniki formaları: üçgünlük, dordgünlük, tropik və
ovale-malyariya. Xəstəliyin erkən və gecikmiş residivləri.
Ağirlaşmalar. Şizont malariya. Diaqnostikası. Kliniki-
epidemioloji məlumatlar. Seroloji, parazitoloji müayinə
üsulları. Diferensial diaqnozu. Müalicəsi. Malyariya əleyhinə
 34
əsas kimyəvi preparatlar, onların təsir mexanizmi.
Profilaktikası. Kimyəvi profilaktikası.
Qarayara
Etiologiyası. Törədicisinin əsas xüsusiyyətləri.
Epidemiologiya. İnfeksiyanın rezervuarı və mənbələri.
Yoluxma mexanizmi və faktorları. Patogenezi və patoloji
anatomiyası. Törədicinin daxil olması. Əsas kliniki
təzahürlərinin patogenezi. Klinikası. Qarayaranın kliniki
formaları. İnkubasiya dövrü. Dəri və septiki formalarının
kliniki xüsusiyyətləri. Ağırlaşmaları. Diaqnostikası.
Epidemioloji anamnez və kliniki müayinənin əhəmiyyəti.
Laborator diaqnozu: bakterioskopik, bakterioloji, bioloji və
seroloji müayinə üsulları. Diferensial diaqnoz. Müalicəsi.
Etiotrop terapiya. Seroterapiya, patogenetik və simptomatik
terapiya. Profilaktikası.
Brusellyoz
Etiologiyası. Törədiciləri, əsas növləri və bioloji
xüsusiyyətləri. Epidemiologiyası. İnfeksiya mənbəyi.
Yayilma yolları və amilləri. Patogenezi və patoloji
anatomiyası. Brusellyozun inkişaf fazaları. Dayaq-hərəkət
aparatı, sinir sistemi və daxili üzvlərin ocaqlı
zədələnmələrinin patogenezi. Xroniki brusellyozun
patogenezi, klinikası, kinik təsnifatı. İnkubasiya dövrü.
Kəskin brusellyoz. Başlanğıc əlamətlər temperatur
əyrilrəinin tipləri. Orqan və sistemlər tərəfindən dəyişiliklər.
Yarımkəskin bruselyozun klinikası. Xroniki brusellyozun
nəticələri. Diaqnostikası. Anamnestik, epidemioloji, klinik
məlumatlar. Bakterioloji, seroloji diaqnostika üsulları.
Diferensial diaqnozu. Müalicəsi. Etiotrop, patogenetik və
simptomatik müalicə. Fizioterapevtik üsullar. Profilaktikası.
Helmintozlar
Helmintlərin biologiyasının və helmintozların
epidemiologiyasının əsas xüsusiyətləri.
Helmintoantroponozlar və helmintozoonozlar. Helmintozlar
zamanı patoloji prosesin ümumi qanunauyğunluqları. İnsan
orqanizminə parazit qurdların təsir faktorları Helmintozların
inkişaf mərhələləri (fazaları). Ağırlaşmaları.
Dehelmintiləşdirmə. Simptomatik və patogenetik müalicə.
Trematodozlar, sestodozlar, nematodozlar: kliniki şəkli,
diaqnozu və müalicəsi. Helmintozların profilaktikasında
devastasiya, dehelmintləşdirmə və ümumi tədbirlərin
əhəmiyyəti.
ƏDƏBİYYAT
1. N.N. Əliyev, F Tağızadə. “İnfektologiya”, Bakı, 2007.
2. Ə.H.Vəliyev “İnfeksion xəstəliklər”. Bakı, 2009.
3. В.И. Лобзин “Руководство по инфекционным
болезням”, Санкт- Петербург, 2004.
4. В.И.Покровский “Руководство по инфекционным
болезням”. М., 2004.
5. Е.П. Шувалова “Инфекционные болезни”. М.,
2005.
Nevrologiya
Onurğa beyni. Hərəki yol. Zədələnmə simptomları
Onurğa beyni, müxtəlif səviyyələrdə zədələnmə
simptomları. Hərəki yol, müxtəlif səviyyələrdə zədələnmə
simptomları. Mərkəzi və periferik iflicin əlamətləri.
Hissiyyat. Hissi yollar. Duyğu orqanları. Zədələnmə
simptomları
Hissi yollar. Hissiyyat pozğunluqlarının növləri və tipləri.
Ağrı sindromları. Sinir sisteminin müxtəlif şöbələrinin:
Rezidenturaya qəbul – 2011
periferik sinirlərin, kələflərin, baş beyin, onurğa beyni
sinirləri kötüklərinin, onurğa beyninin arxa buynuzlarının,
daxili ilgəyin, görmə qabarının, daxili kapsulun hissi
yollarının, beyin qabığının təpə payının zədələnmələri
zamanı meydana çıxan hissiyyat pozulmaları sindromları.
Qoxu, görmə, eşitmə-muvazinət və dad pozğunluqları.
Nistaqm, növləri. Başgicəllənmələr.
Beyincik. Ekstrapiramid sistem. Daxili kapsul. Görmə
qabarı. Quruluşu. Zədələnmə simptomları
Beyinciyin quruluşu, əsas aparıcı yolları və zədələnmə
simptomları. Ataksiyalar. Ekstrapiramid sistemin quruluşu,
yolları və əlaqələri. Hipotonik-hiperkinetik və akinetiko-rigid
sindromlar. Distoniyalar. Daxili kapsulun və görmə
qabarının zədələnmə simptomları.
Hərəki və qarışıq kəllə sinirləri. Zədələnmə
simptomları
Gözün hərəki sinirlərinin zədələnmə simptomları. Xarici,
daxili və total oftalmoplegiya. Arqayl-Robertson sindromu.
Baxışın qabıq və körpü parezi. Üçlü sinirin zədələnmə
simptomları. Üzün mərkəzi iflici. Üz sinirinin müxtəlif
səviyyələrdə zədələnmə simptomları. Dil-udlaq siniri, azan
sinir, əlavə sinir və dilaltı sinirin zədələnmə sipmtomları.
Bulbar və psevdobulbar sindromlar. Alternik sindromlar.
Beyin qabığı. Ali beyin funksiyaları. Pozulma
simptomları
Beyin qabığında funksiyaların lokalizasiyası, pozulma
simptomları. Afaziya. Apraksiya. Aqnoziyalar.
Vegetativ sinir sisteminin quruluşu, funksiyaları.
Beyin qişaları. Pozulma simptomları
Vegetativ sinir sisteminin anatomik-fizioloji
xüsusiyyətləri, seqmentar və seqmentüstü şöbələri. Simpatik
sinir sistemi: onurğa beyninin yan buynuzları, sərhəd kötüyü,
qanqlionlar. Parasimpatik sinir sistemi: mezensefal, bulbar,
sakral şöbələr. Vegetativ sinir sisteminin ali inteqrasiya
səviyyələri: limbik sistem, hipotalamus, retikulyar formasiya,
limbiko-retikulyar kompleks. Müxtəlif səviyyələrdə
vegetativ sinir sisteminin zədələnmə sindromları. Klod-
Bernar-Horner sindromu. Simpato-adrenal, vaqo-insulyar və
qarışıq krizlər. Meningeal sindrom. Hipertenzion və
hipotenzion sindromlar. Beyin-onurğa beyni mayesi, norma
və patologiyada.
Sinir sisteminin paraklinik müayinə metodları
Elektroensefaloqrafiya. Reoensefaloqrafiya. Ultrasəs
dopleroqrafiyası. Elektromioqrafiya. Kompyuter
tomoqrafiyası. Maqnit-rezonans tomoqrafiyası. Pozitron-
emission tomoqrafiya. Serebral angioqrafiya.
Periferik sinir sistemi xəstəlikləri
Radiklopatiyalar. Nevralgiya, nevropatiya və nevritlər.
Dirsək, mil və orta sinir, bud, oturaq, qamış və incik siniri
nevropatiyaları. Üçlü sinir nevralgiyaları. Üz sinirinin
neyropatiyası. Polineyropatiyalar, polinevritlər,
poliradikulonevritlər. Qiyen-Barre sindromu.
Pleksopatiyalar: boyun, bazu (Erb-Düşen və Dejerin-
Klyümpke sindromları), bel və oma pleksopatiyaları.
Etiologiyası, klinikası və müalicəsi.
Beyin qan dövranı pozğunluqları
Təsnifatı. Tranzitor işemik həmlələr. Beyin qan
dövranının kəskin pozğunluqları: işemik insult, hemorragik
insult, subaraxnoidal qansızma. Beynin xroniki işemiyası.
Spinal qan dövranının kəskin və xroniki pozğunluqları.
Etiologiyası, patogenezi, klinikası, diferensial diaqnostikası
və müalicəsi.
Sinir sisteminin iltihabi xəstəlikləri
 Qəbul proqramları: İxtisas fənləri üzrə
Meningitlər. Təsnifatı: irinli, seroz, birincili və ikincili
meningitlər. Epidemik serebro-spinal meningit. Ensefalitlər.
Təsnifatı: birincili və ikincili ensefalitlər. Etiologiyası,
patogenezi, klinikası və müalicəsi. Mielit. Poliomielit.
Etiologiyası, klinikası və müalicəsi. Neyrorevmatizm.
Neyrobruselyoz. Neyro QİÇS. Klinikası və müalicəsi.
Sinir sisteminin xroniki proqressivləşən xəstəlikləri
Demielinləşmə xəstəlikləri. Dağınıq skleroz. Kəskin
dağınıq ensefolomielit. Sirinqomieliya. Yan amiotrofik
skleroz. Etiologiyası, patogenezi, klinikası və müalicəsi.
Vegetativ sinir sistemi xəstəlikləri
Miqren. Reyno xəstəliyi. Menyer xəstəliyi. Kvinke
ödemi. Eritromelalgiya. Vegetativ distoniya sindromu.
Vegetativ çatışmazlıq sindromu.
Sinir-əzələ xəstəlikləri
Miasteniya, miotoniya və mioplegiyalar. Klinikası,
diferensial diaqnostikası və müalicəsi. Proqressivləşən əzələ
distrofiyaları (Duşen, Bekker, ətraf-bel, Landuzi-Dejerin,
Kuqelberq-Velander və s. formaları). İrsi ötürülmə yolları,
klinikası, diferensial diaqnostikası və müalicəsi.
Piramid və ekstrapiramid sistemin xəstəlikləri
Hepato-serebral distrofiya. İrsi-ailəvi ataksiyalar.
Parkinson xəstəliyi və II-li parkinsonizm. Hentinqton
xoreyası. Ştrümpel xəstəliyi. Klinikası, diferensial
diaqnostika və müalicəsi.
Epilepsiya
Epilepsiyanın təsnifatı, patogenezi. Epileptik status.
Qıcolma sindromlarının diferensial diaqnostikası.
Epilepsiyanın müalicəsi.
Baş beyin və onurğa beyni şişləri. Qapalı kəllə-beyin
travmaları
Klinikası, diferensial diaqnostika və müalicəsi.
Uşaqlarda sinir xəstəliklərinin bəzi xüsusiyyətləri
Uşaqlarda sinir xəstəliklərinin diaqnostikası və
müalicəsinin xüsusiyyətləri. Uşaq serebral iflici. Perinatal
ensefalopatiya və ensefalopatiyanın aparıcı sindromları. Yeni
doğulmuşların hemolitik xəstəliyi. Bilirubin ensefalopatiyası.
ƏDƏBİYYAT
1. R.K. Şirəliyeva “Kliniki nevrologiya” Cild I, II. Bakı,
2009.
2. T.Q. Qədirova, Z.M. Əliyev və b. “Uşaq sinir
xəstəlikləri”. Bakı, 1991.
3. Е.И.Гусев, А.Н.Коновалов и др. “Неврология”.
Национальное руководство. М., 2009.
4. А.С. Петрухин. “Детская неврология”. Том I, II.
М., 2009.
5. Е.И. Гусев, В.Е. Гречко и др. “Нервные болезни”.
М., 1988.
Psixiatriya
Şizofreniya
Ümumi, pozitiv və neqativ simptomlar. Etiopatogenez və
epidemiologiya. Formaları və gediş tipləri, nəticələri,
diaqnostikası və diferensial diaqnostikası (XBT-10-a əsasən).
Şizofreniyanın müəyyən edilməsi və aşkara cıxarılması,
müalicəsi və psixososial müdaxilələr.
Affektiv pozuntular
Səbəbləri, risk faktorları və epidemiologiyası. Klinik
təzəhürlər, təbii gedişi və nəticələri. Maniakal, depressiv və
qarışıq epizodların XBT-10-a əsasən diaqnostik meyarları.
Bipolyar pozuntuların müəyyən edilməsi və aşkarlanması.
35
Suisid riskinin qiymətləndirilməsi. Maniakal, hipomaniakal
və qarışıq epizodların müalicəsi. Bipolyar depressiyanın
müalicə xüsusiyyətləri. Saxlayıcı terapiya və təkrarı
epizodların profilaktikası.
Təşvişli-nevrotik pozuntular
Həyəcanın psixoloji və fizioloji simptomları. Səbəblər və
risk faktorları. Təşviş pozuntuların əsas tipləri (generalizə
olunmuş təşviş pozuntusu, panik pozuntu, sosial fobiya,
aqarofobiya, obsessiv-kompulsiv pozuntu). Qeyri-
medikamentoz və farmakoloji müdaxilələr.
Şəxsiyyət pozuntuları
Səbəblər və sosial mühitin rolu. Şəxsiyyət pozuntularının
XBT-10-a əsasən diaqnostik meyarları. Şəxsiyyət
pozuntuların növləri (şizoid, paranoid, affektiv, isterik,
anankastik, təşvişli, asılıqlı, antisosial). Şəxsiyyət
pozuntuların dinamikası (kompensasiya və dekompensasiya).
Ekspertiza məsələləri, psixososial müdaxilələr.
Üzvi pozuntular
Üzvi pozuntular haqqında ümumi məlumat. Klinik
təzahürləri və diferensial diaqnostikası (Alsheymer xəstəliyi,
damar mənşəli demensiya, beynin atrofik prosessləri, baş
beyin zədələnməsi, epilepsiya). Üzvi pozuntulu xəstələrin
aparılması.
Narkologiya
Alkoqol istifadəsi barəsində ümumi məlumatlar.
Alkoqoldan istifadə etmənin kliniki xüsusiyyətləri.
Narkomaniya və toksikomaniyaların digər növləri (opiat,
kannabioidlər, kokain, hallusinogenlər, psixostimulyatorlar).
İnyeksiya şəklində olan narkotiklərin istifadəsi və HİV/AİDS
(İİV/QİÇS). Medikamentoz müalicə və psixososial
müdaxilələr.
Uşaq və yeniyetmələrdə psixi pozuntular
Diqqət çatışmazlıqla hiperaktivlik sindrom. Uşaq autizm
(Kanner s. və Asberger s.). Kəmağılıliq. Təşvişli-fobiya
pozuntuları. Uşaq və yeniyetmələrdə davranış pozuntuları.
Psixiatriyanın bioloji aspektləri
Genetik amillər. Reseptorlar və neyrotransmissiya.
Neyrotransmitterlərin növləri. Bioloji müalicə üsulları.
Ümumi psixopatologiya
Düşüncə. Təfəkkür. Qavrama. Emosiya. Yaddaş, intellekt
və diqqət (koqnitiv funksiyalar). Meyl, iradə, davranış.
Somatik xəstəliklər zamanı psixi pozuntular
Endokrinologiya və maddələr mübadiləsi pozuntuları.
Reproduktiv sağlamlığın psixiatrik aspektləri. Ürək damar
xəstəlikləri zamanı psixi pozuntular. Onkologiyanın
psixiatrik aspektləri. İnfeksiyalar və intoksikasiyalar zamanı
psixi pozuntular.
Davranış pozulmaları
Qidalanma pozuntuları. Qeyri-üzvi mənşəli yuxu
pozuntuları. İzah olunmayan somatik xarakterli şikayətlər.
Seksual pozuntular. Medikamentoz və qeyri- medikamentoz
müdaxilələr.
Psixiatrik yardımın təşkili
Azərbaycan Respublikasında psixiatrik yardımın
strukturu. Stasionar və ambulator yardım. Xəstəxanadan
kənar psixiatrik yardım.
Psixi sağlamlığın hüquqi aspektləri
Psixi pozuntuları olan xəstələrin hüquqları. Psixiatrik
klinikada könüllü və qeyri-könüllü müalicə. Məhkəmə-
psixiatrik ekspertiza (ekspertizanin növləri, anlaqlılıq və
anlaqsızlıq, fəaliyyətə qabillilik və əlillik, məcburi müalicə).
Psixoloji testlər və Psixoterapiya
Psixiatriyada istifadə olunan psixoloji alətlər (cədvəllər,
 36
testlər, şkalalar). Psixoterapiyanın ümumi prinsipləri.
Suggestiv psixoterapiya (hipnoz və autotreninq). Psixoanaliz.
Davranış-koqnitiv (bihevioral) müalicə. İnterpersonal
müalicə.
Farmakoterpapiya
Psixofarmakoterapiyanın ümumi prinsipləri (istifadəsinə
göstərişlər, təsnifatı, təsir mexanizmləri, yan təsirləri, təyinat
xüsusiyyətləri). Antipsixotik preparatlar. Antidepressantlar.
Trankvilizatorlar. Əhvali-ruhiyyə stabilizatorları
antikonvulsantlar. Koqnitiv funksiyaları yaxşılaşdıran
vasitələr.
ƏDƏBİYYAT
1. Bipolyar affektiv pozuntunun diaqnostika və
müalicəsi üzrə klinik protokol. Azərbaycan
Respublikasının Səhiyyə Nəzirliyi İctimai Səhiyyə və
İslahatlar Mərkəzi. Bakı, 2009 (www.isim.az)
2. Şizofreniyanın diaqnostika və müalicəsi üzrə klinik
protokol. Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə
Nəzirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi. Bakı,
2008 (www.isim.az)
3. Depressiyanın diaqnostikası və müalicəsi üzrə klinik
protokol. Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə
Nəzirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi. Bakı,
2009 (www.isim.az)
4. N.V. İsmayılov “Psixiatriya”. Bakı , 2004.
5. N.V İsmayılov, F.N İsmayılov “Tibbi psixologiya və
psixoterapiya” 2-ci nəşr, Bakı, 2008.
6. Всемирная Организация Здравоохранения. Класс
V Международной классификации болезней (10-й
пересмотр). Kлассификация психических
расстройств и расстройств поведения.
Клинические описания и указания по диагностике.
Geneva,1992, М.,1998.
7. Н.М Жариков, Ю.Т. Тюльпин “Психиатрия”.
М.,”Медицина”, 2000.
8. М. Д. Машковский “Лекарственные средства”.
М., 2010.
Rezidenturaya qəbul – 2011
Cərrahlıq
Cərrahi deontologiya
Cərrahlıqda etik normalar. Klinik cərrahlığın hüquqi
əsasları.
Aseptika və antiseptika
Aseptika haqqında anlayış. İnfeksiya mənbələri və
yoluxma yolları. Hava-damcı, təmas və calaqlanmış (əkilən)
və infeksiyanın profilaktikası. Endogen infeksiyanın
profilaktikası.
Antiseptika haqqında anlayış. Mexaniki, fiziki, kimyəvi
və bioloji antiseptika. Antiseptiklər. Tibbi heyətin
təhlükəsizliyinin təmini.
Ağrısızlaşdırma
Ağrının fiziologiyası. Ağrının təsnifatı. Ağrının
intensivliyinin təyini. Ağrısızlaşdırma haqqında anlayış və
ağrısızlaşdırmanın növləri. Narkoz və onun növləri. Narkoz
haqqında olan nəzəriyyələr. İnhalyasion narkoz. Qeyri-
inhalyasion narkoz. Miorelaksantlar. Yerli anesteziya və
onun növləri. Müalicəvi novokain blokadaları. Uşaqlarda
ağrısızlaşdırmanın xüsusiyyətləri.
Cərrahi xəstələrin müayinəsi
Xəstələrin klinik müayinəsi. Əsas diaqnostik müayinə
üsulları. Cərrahi xəstələrin laborator müayinəsi.
Rentgenoloji, US, maqnit-rezonans tomoqrafiya, radioizotop
və endoskopik müayinələr.
Cərrahi müdaxilə
Əməliyyatönü dövr və onun mərhələləri. Kəskin və
xroniki cərrahi xəstəliklər zamanı əməliyyatönü hazırlıq.
Qanaxmaya meyillilik hallarının diaqnostikası və müalicəsi.
Əməliyyatönü dövrdə qanın laxtalanma sistemindəki
pozğunluqların aşkarlanması və müalicəsi. Trombofiliya.
Venoz tromboembolik ağırlaşmaların profilaktikası.
Uşaqlarda əməliyyatönü hazırlığın xüsusiyyətləri.
Cərrahi əməliyyata göstəriş və əks göstərişlər. Cərrahi və
anestezioloji riskin qiymətləndirilməsi. Xəstənin vəziyyətinin
ağırlıq dərəcəsinin təyini. Cərrahi əməliyyatın növləri.
Azinvaziv cərrahlıq. Əməliyyatdan sonrakı dövr və onun
xüsusiyyətləri. Bu dövrdə baş verə biləcək yerli və ümumi
ağırlaşmaların profilaktikası. Cərrahi xəstələrin qidalanması.
Erkən yaşlı uşaqlarda qidalandırılmanın prinsipləri.
Qanaxmalar
Qanaxmaların təsnifatı. Qanitirmə və onun patogenezi.
İtirilmiş qan həcminin təyini. Kəskin qanitirmə zamanı qan
dövranında baş verən dəyişikliklər. Hemorragik şok. Kəskin
qanaxmaların diaqnostikası. Qanın spontan laxtalanması
sistemi. Qanaxmanın müvəqqəti və qəti dayandırılması
üsulları. Davam edən qanaxmalarda müalicə taktikası.
Qanköçürmə. Qan əvəzediciləri
Qanın antigen sistemi və qan qrupları. Qan qruplarının və
rezus-faktorun təyini üsulları. Qanın mənbələri və köçürülən
qanın növləri. Qanın konservləşdirilməsi. Qanın və onun
komponentlərinin köçürülməsinə göstəriş və əks-göstərişlər.
Qanköçürmənin növləri. Qanın köçürmə üsulları.
Qanköçürmənin müasir prinsipləri. Köçürülən qanın
orqanizmə təsiri. Donor və resipient qanının fərdi uyuşarlıq
sınaqları. Qanköçürmə zamanı baş verən fəsadların
profilaktikası və müalicəsi. Qanın komponentləri və qan
preparatları. Sümük iliyinin cazibə (qravitasiya) cərrahlığı.
Mielotransplantasiya. Qanəvəzedicilər və onların təsnifatı.
Su-duz mübadiləsinin fiziologiyası. İnfuzion terapiyaya
göstəriş və əks-göstərişlər. İnfuzion terapiyada işlədilən
preparatlar. İnfuzion terapiyanın aparılması prinsipləri və
monitorinqi.
Zədələnmələr
Zədələnmələrin təsnifatı. Xəsarət almış xəstələrin
 Qəbul proqramları: İxtisas fənləri üzrə
müayinəsinin xüsusiyyətləri. Qapalı zədələnmələr və
təsnifatı. Başın qapalı zədələnmələri və onların növləri.
Onurğa beyni zədələnmələri. Döş qəfəsinin və qarının qapalı
zədələnmələri. Travmatik toksikoz. Şok, şok haqqında olan
nəzəriyyələr və şokun patogenezi. Travmatik və anafilaktik
şok. Bayılma və kollaps. Terminal hallar. Reanimatolo-
giyanın ümumi məsələləri.
Orqanizmin həyati vacib funksiyalarının
qiymətləndirilməsi. Klinik ölümün diaqnostikası. Təməl
ürək-ağciyər reanimasiyası. İxtisaslaşmış ürək-ağciyər
reanimasiyası. Reanimasiyanın hüquqi və mənəvi aspektləri.
Postreanimasiya xəstəliyi.
Sınıqlar və çıxıqlar
Sınıqların təsnifatı, diaqnostikası və müalicəsi. Sümük
toxumasının regenerasiyası. Sümük sağalmasının fəsadları.
Çıxıqların təsnifatı və diaqnostikası. Ayrı-ayrı çıxıqların
yerinə salınma üsulları. Uşaqlarda sınıqlar və çıxıqlar. Doğuş
zədələnmələri.
Yaralar
Yaraların təsnifatı. Odlu və soyuq silah yaralarının
müalicəsi. Yara prosesinin fazaları. Yaraların birincili və
ikincili sağalması. Yaraların ümumi və yerli müalicəsi. İrinli
yaraların müasir müalicə üsulları. Yaraların sağalması
zamanı baş verən fəsadlar və onların müalicəsi. Müasir sarğı
vasitələri.
Yanıqlar və donmalar
Yanıqların təsnifatı. Termiki yanıqların dərəcəsinin,
dərinliyinin, sahəsinin və proqnozunun təyini. Termiki
yanıqlarda ilk yardım və müalicə. Yanıq xəstəliyi.
İnhalyasion termiki zədələnmələr.
Kimyəvi, elektrik və şüa yanıqları. İlk yardım və müalicəsi.
Ümumi donma, klinik mərhələləri və müalicəsi. Yerli
donma, etiologiya və patogenezi, klinik mənzərəsi, ilk
yardım və müalicəsi.
Desmurgiya
Sarğıların növləri. Bədənin ayrı-ayrı nahiyələrinə qoyulan
sarğılar. Bərk sarğılar və nəqliyyat şinaları.
Cərrahi infeksiya
Cərrahi infeksiyanın etiologiyası, patogenezi və təsnifatı.
İltihabın yerli və ümumi (sistem) əlamətləri. Sistem iltihabi
reaksiya sindromu (SİRS). Cərrahi infeksiyanın klinik
mənzərəsi, diaqnostikası və müalicəsinin ümumi prinsipləri.
Endogen intoksikasiyanın patogenezi, dərəcələri,
diaqnostikası və müalicəsi. Müasir detoksikasiya üsulları.
Dəri və dərialtı toxumaların irinli xəstəlikləri (follikulit,
furunkul, karbunkul, hidradenit, abses, fleqmona, qızılyel,
adenofleqmona).
Vəzili üzvlərin irinli xəstəlikləri (irinli parotit, mastit).
Kövşək birləşdirici toxumalı sahələrin irinli iltihabı
(boyun fleqmonası, mediastinit, ətrafların səthi və dərin
fleqmonaları, peritonarxası sahənin fleqmonası, paranefrit,
paraproktit).
Qan və limfa damarlarının iltihabi xəstəlikləri (flebit,
tromboflefit, limfadenit, limfangit).
Sümük və oynaqların irinli xəstəlikləri (hematogen və
qeyri-hematogen osteomielit, kəskin irinli artrit və bursit,
dolama, əlin fleqmonası).
Anaerob və çürüntülü infeksiya (qazlı qanqrena -
klostridial anaerob infeksiya, qeyri-klostridial anaerob
infeksiya, çürüntülü - putrid infeksiya, tetanus).
Seroz boşluqların irinli xəstəlikləri (peritonit, plevrit və
perikardit).
Sepsis (etiologiyası, sepsis haqqında olan nəzəriyyələr,
sepsisin təsnifatı, klinikası, diaqnostikası və müasir
müalicəsi).
Spesifik cərrahi infeksiya: ağciyərdən kənar cərrahi
37
vərəm (sümük-oynaq və abdominal vərəm, yaraların vərəmi),
aktinomikoz, sibir yarası.
Uşaqlarda irinli cərrahi xəstəliklərin xüsusiyyətləri.
Ətrafların qan və limfa dövranının pozulması
Arterial qan dövranının pozulması səbəbləri, işemik
pozğunluqların patogenezi. Arterial qan dövranının kəskin
(tromboz və emboliya) və xroniki pozulmasının
(obliterasiyaedən endarteriit və ateroskleroz, Burger
xəstəliyi) diaqnostikası və müalicəsi.
Venoz qan dövranının kəskin (kəskin tromboflebit,
flebotromboz və magistral venanın zədələnməsi) və xroniki
(varikoz xəstəliyi, postromboflebitik sindrom) pozulması,
klinikası, diaqnostika və müalicəsi.
Mikrosirkulyasiyanın pozulması (diabetik angiopatiya,
sistem vaskulitləri, yataq xorası). Limfa dövranının
pozulması (limfostaz, limfedema).
Nekroz və qanqrena, onların növləri və müalicə
prinsipləri. Süzgəclər və trofik xoralar.
Cərrahi parazitar xəstəliklər
Ağciyərin və qaraciyərin exinokokkozu, klinik
mərhələləri, diaqnostika və müalicəsi. Alveokokkoz,
klinikası, diaqnostikası və müalicəsi.
Askaridoz, opistorxoz, amyobiaz və fassioloz: klinikası,
diaqnosikası və müalicəsi.
Klinik onkologiya
Şişlər, etiologiyası və şişlər haqqında nəzəriyyələr. Xoş
və bədxassəli şişlərin diaqnostika və müalicəsi.
Onkomarkerlər. Uşaqlarda şişlərin xüsusiyyətləri.
İnkişaf qüsurları
Tək döllərin və əkizlərin inkişaf qüsurları. Kəllənin və
baş beynin, üzün, boyunun, döş qəfəsi və döş qəfəsi
üzvlərinin (ağciyərlər, ürək), qarının, həzm traktının,
qaraciyər və öd yollarının, sidik-cinsiyyət üzvlərinin və
ətrafların inkişaf qüsurları.
Plastik cərrahlıq
Rekonstruktiv və bərpaedici cərrahlıq haqqında anlayış.
Dəri plastikası və onun ayrı-ayrı növləri. Dəri
allotransplantasiyası. Süni implantantların köçürülməsi.
Estetik cərrahlıq.
Klinik transplantologiya
Transplantasiyanın növləri. Donor və resipient arasında
uyğunlaşmanın təyini. Donor üzvlərin mənbələri, köçürülmə
qaydaları və konservasiyası. Köçürülmüş donor üzvlərin
qopmasının profilaktikası. Ayrı-ayrı üzvlərin (böyrək,
qaraciyər, ürək, ağciyər, endokrin vəzlər, bağırsaqlar,
xayalar, yumurtalıqlar) köçürülməsi. Toxuma və toxuma
kulturunun köçürülməsi.
Qalxanabənzər vəzinin xəstəlikləri
Endemik və sporadik ur. Tireotoksikoz. Etiologiya,
patogenez, klinik mənzərə, diaqnostika və müalicəsi.
Tireoiditlər və strumitlər. Hipotireoz.
Ağciyər və plevranın xəstəlikləri
Ağciyərin irinli-iltihabi xəstəlikləri. Ağciyərin absesi,
qanqrenası, bronxoektaziya xəstəliyi, stafilokokk
destruksiyası. Etiologiya, patogenez, klinik mənzərə,
diaqnostika və müalicəsi. Ağciyərin sistləri. Uşaqlarda
ağciyərlərin irinli cərrahi xəstəlikləri.
Pnevmotoraks. Plevranın kəskin və xronik empieması.
Etiologiya, patogenez, klinik mənzərə, diaqnostika və
müalicəsi. Xronik empiema zamanı aparılan cərrahi
əməliyyatlar.
Ürəyin və divararalığı orqanlarının xəstəlikləri
Anadangəlmə və qazanılmış ürək qüsurları. Etiologiya,
patogenez, klinik mənzərə, diaqnostika və müalicəsi.
Kardiocərrahlığın prinsipləri, açıq ürəkdə aparılan
əməliyyatların texniki təminatı.
38
Ürəyin işemik xəstəliyi. Etiologiya, patogenez, klinik
mənzərə, diaqnostika və operativ müalicəsi: endovaskulyar
müdaxilələr və şuntlama əməliyyatları. Ürəyin infarktdan
sonrakı anevrizması. Perikarditlər.
Mediastinitlər. Etiologiya, patogenez, klinik mənzərə,
diaqnostika və müalicəsi.
Qida borusunun xəstəlikləri və zədələnmələri
Qida borusunun yad cisimləri. Motor funksiyasının
pozulması: ezofaqospazm, axalaziya, xalaziya. Etiologiya,
patogenez, klinik mənzərə, diaqnostika və operativ
müalicəsi.
Qida borusunun divertikulları. Qida borusunun kimyəvi
yanıqlardan sonrakı strikturaları. Bujlama üsulları. Qida
borusunun travmatik zədələnmələri, bu zaman cərrahi
taktika.
Mədə və onikibarmaq bağırsağın xəstəlikləri
Xora xəstəliyi. Etiopatogenezi barədə müasir
nəzəriyyələr. Mədə və onikibarmaq bağırsağın xora
xəstəliyinin klinik mənzərəsi. Diaqnostik alqoritm,
endoskopik müayinə üsullarının əhəmiyyəti. Xora
xəstəliyinin müasir konservativ müalicəsi sxemi. Operativ
müalicəyə göstərişlər. Aparılan əməliyyatların növləri.
Əməliyyat olunmuş mədənin xəstəlikləri.
Mədə və onikibarmaq bağırsağın xora xəstəliyinin
ağırlaşmaları: perforasiya, penetrasiya, pilorusun stenozu.
Patogenez, diaqnostika, operativ müalicə. Qastroduodenal
qanaxma: səbəbləri, klinik mənzərə, diaqnostik üsullar.
Konservativ, endoskopik və operativ müalicəmetodları.
Appendisit.
Appendiksin fizioloji rolu barədə müasir nəzəriyyələr,
kəskin appendisitin əmələ gəlmə səbəbləri, inkişaf
mexanizmi, klinik mənzərəsi. Kəskin appendisitin
diaqnostikası və diferensial diaqnostikası. Müalicəsi. Xronik
appendisitin diaqnostikası və müalicəsi.
Kəskin appendisitin ağırlaşmaları: appendikulyar infiltrat,
periappendikulyar abses, peritonit, pileflebit. Bu zaman
cərrahi taktika. Uşaqlarda kəskin appendisitin xüsusiyyətləri.
Yoğun bağırsağın xəstəlikləri
Qeyri-spesifik xoralı kolit. Etiologiya, patogenez, klinik
mənzərə, diaqnostika və konservativ müalicəsi. Qeyri-
spesifik xoralı kolitin ağırlaşmaları. Əməliyyata göstərişlər.
Yoğun bağırsağın divertikulları. Etiologiya, patogenez,
klinik mənzərə, diaqnostika və cərrahi taktika.
Kron xəstəliyi. Etiologiya, patogenez, topikası, klinik
mənzərə, diaqnostika və müalicəsi.
Düz bağırsağın xəstəlikləri
Hemorroy, etiologiyası və patogenezi barədə müasir
məlumat. Hemorroyun təsnifatı, daxili hemorroyun
mərhələlər üzrə bölünməsi, klinik mənzərə, diaqnostikası.
Konservativ, aztravmatik və cərrahi müalicə üsulları.
Göstərişləri, residivləri, ağırlaşmaları.
Anal çat: əmələgəlmə səbəbləri, çatların növləri. Kron
xəstəliyi səbəbindən əmələ gəlmiş çatlardan fərqi. Klinik
mənzərəsi, diaqnostikası, müalicə üsulları.
Anal və rektal sallanmalar, diaqnostikası və müalicəsi.
Kəskin və xronik paraproktit. Pararektal sahəyə
infeksiyanın keçməsi yolları. Pararektal fistulların təsnifatı.
Klinik mənzərəsi, diaqnostika. Kəskin və xronik paraproktit
zamanı cərrahi taktika.
Bağırsaq keçməzliyi
Bağırsaq keçməzliyinin təsnifatı. Mexanik bağırsaq
keçməzliyi: növləri, əmələ gəlmə səbəbləri. Keçməməzlik
zamanı baş verən patofizioloji dəyişikliklər. Diaqnostikası,
bağırsağın həyat qabiliyyətinin saxlanmasının intraoperasion
qiymətləndirilməsi, keçməzlik zamanı konservativ tədbirlər
və cərrahi taktika. Əməliyyatdan sonra konservativ müalicə.
Rezidenturaya qəbul – 2011
Dinamik bağırsaq keçməməzliyi: növləri, səbəbləri,
klinik mənzərəsi, diaqnostikası və cərrahi taktika. Uşaqlarda
bağırsaq keçməzliyinin yaş xüsusiyyətləri.
Qaraciyər və öd yollarının xəstəlikləri
Qaraciyərin sirrozu, portal hipertenziya sindromu.
Etiologiyası, patogenezi. Təbii portokaval anastomozlar
nahiyəsində baş verən patoloji dəyişikliklər. Qida borusunun
varikoz genişlənmiş venalarından qanaxma. Diaqnostika,
cərrahi taktika. Qapı venasında təzyiqin azalmasına və təbii
portokaval anastomozların ayrılmasına yönəlmiş
əməliyyatlar.
Qaraciyərin sistləri. Etiologiya, patogenez, klinik
mənzərə, diaqnostika və müalicəsi.
Öddaşı xəstəliyi. Xolesistitlər, xolangitlər. Etiologiya,
patogenez, klinik mənzərə, diaqnostika və operativ
müalicəsi. Postxolesistektomik sindrom.
Mədəaltı vəzisinin xəstəlikləri
Kəskin pankreatit. Etiologiya, patogenez, klinik
mənzərə, diaqnostika və müalicəsi. Əməliyyata göstərişlər.
Xronik pankreatit. Mədəaltı vəzinin sistləri və fistulları.
Etiologiya, patogenez, klinik mənzərə, diaqnostika və
müalicəsi.
Yırtıqlar
Yırtıqların təsnifatı. Qasıq kanalının anatomiyası. Qasıq
yırtıqlarının növləri, əmələ gəlmə mexanizmi. Diaqnostika,
operativ müalicə üsulları. Uşaqlarda qasıq yırtıqlarının
xüsusiyyətləri.
Bud yırtığı, göbək yırtığı, ağ xəttin yırtığı, paraumbilikal
yırtıqlar, əməliyyatdan sonrakı ventral yırtıqlar. Əmələ gəlmə
mexanizmi, klinik mənzərə, diaqnostika və operativ
müalicəsi.
Daxili yırtıqlar. Nadir rast gələn yırtıqlar. Əmələ gəlmə
mexanizmi, klinik mənzərə, diaqnostika və müalicəsi.
Peritonitlər
Peritonitlərin təsnifatı. Kəskin peritonit. Etioloji faktorlar,
inkişaf mexanizmi. Peritonit zamanı orqanizmdə gedən
patoloji proseslər. Klinik mənzərə və diaqnostikası. Kəskin
peritonitlərin müalicəsi prinsipləri.
Xronik peritonit. Səbəbləri, klinik gedişat, diaqnostikası
və müalicəsi. Uşaqlarda birincili və ikincili peritonitlər.
Yenidoğulmuşların peritoniti.
ƏDƏBİYYAT
1. C.N.Hacıyev, R.Y.Əliyev. ”Təxirəsalınmaz tibbi
yardım”. Bakı, 2010
2. B.A.Ağayev ”Cərrahi xəstəliklər”. Bakı, 2007
3. Ç.M.Cəfərov. ”Ümumi cərrahlıq”. Bakı, 2006.
4. S.A.Əliyev. ”Cərrahi xəstəliklər”. Bakı, 2008
5. Ç.B.Quliyev. “Uşaq cərrahlığı”. Bakı, 2008
6. В.K.Гостищев. “Общая хирургия.” M., 2009
7. М.И.Кузин. “Хирургические болезни”. М., 2006
8. С.В.Петров. “Общая хирургия”. СПб., 2009
9. Ə. Əmiraslanov, A.Qazıyev.”Onkologiya”. Bakı,2010.
 Qəbul proqramları: İxtisas fənləri üzrə
Mamalıq - ginekologiya
Mamalıq
Giriş
Mamalıq və ginekologiya fənni. Mamalıq -ginekoloji
müəssisələrin səviyyələri və əsas vəzifələri.
Dispanserizasiya. Risk qrupları. Ana və uşaq mühafizəsi
sistemi.
Qadın cinsiyyət orqanlarının kliniki anatomiyası və
fiziologiyası
Qadın canağının quruluşu. Mamalıqda canaq (ölçüləri,
müstəviləri, əyilmə bucağı). Xarici və daxili cinsiyyət
orqanları, quruluşu, funksiyası. Qadın cinsiyyət orqanlarının
topoqrafiyası. Əzələləri, bağları, qan təchizatı, limfatik
sistemi, inneгvasiyası.
Hamiləliyin fiziologiyası
Mayalanma və döl yumurtasının inkişafı. İmplantasiya,
orqanogenez, döl yumurtasının inkişaf mərhələləri. Ciftin və
döl qişalarının quruluşu və funksiyаsı. Dölyanı mayenin
tərkibi və funksiyası. Fetoplasentar sistem. Bətndaxili
inkişafın dövrləri. Döl inkişafının kritik dövrləri. Xarici
mühitin zərərli amillərinin embriona və dölə mənfi təsiri.
Döl doğuş obyekti kimi
Dölün müasir müayinə üsulları: biofiziki profil,
kardiotokoqrafiya, kordosintez. Ciftin funksiyaları (hormonal
müayinələr, USM, dopplerometriya), dölyanı maye
(amnioskopiya, amniosеntez, biokimyəvi müayinələr),
genetik müayinələr (xorionun biopsiyası, kariotipin təyini).
Hamiləliklə əlaqədar qadın orqanizmində baş verən
dəyşirikliklər. Hamiləliyin erkən və gec dövrlərdə
diaqnostikası. Xarici və daxili mamalıq müayinələri. Doğuş
müddətinin və doğuşaqədərki məzuniyyətin təyini.
Hamilələrin qidalanması və gigiyenası. Doğuşa
fiziopsixoprofilaktik hazırlıq.
Doğuşun fiziologiyası
Doğuşun başlanma səbəbləri. Doğuşun başlanmasının
neyrohumoral tənzimlənməsi. Doğuş dominantı.
Doğuşqabağı əlamətlər. Doğuşun dövrləri və davametmə
müddətləri. Ön və arxa ənsə gəlişində doğuşun
biomexanizmi. Doğuşun kliniki gedişi. Açılma, qovulma və
son dövründə doğuşun idarə edilməsi. Doğuş zamanı
mamalıq yardımları. Doğum fəaliyyətinin qeydə alınmasının
müasir üsulları. Doğuşun ağrısızlaşdırılması.
Doğuşun dölə təsiri
Doğuşda döl vəziyyətinin qiymətləndirilməsinin müasir
üsulları (kardiotokoqrafiya, USM, Zalinq üsulu, turşu-qələvi
vəziyyəti).
Zahılıq dövrünün və yenidoğulmuş dövrünün
fiziologiyası
Zahının orqanizmində gedən dəyişikliklər (uşaqlığın
involyusiyası, süd vəzilərinin vəziyyəti, laktasiya). Zahılıq
dövrünün xəstəliklərinin profilaktikası. Zahının gigiyenası və
qidalanması. Doğuşdan sonrakı məzuniyyət.
Adaptasiya dövründə yenidoğulmuşun orqanizmində baş
verən dəyişikliklər. Yenidoğulmuşun vəziyyətinin Apqar
cədvəli üzrə qiymətləndirilməsi. Yenidoğulmuşun
yetişkənlik əlamətləri. Doğum zalında yenidoğulmuşun ilk
tualeti və ona qulluq.
Hamiləliyin patologiyası
Çanaq gəlişləri.
39
Təsnifatı. Diaqnostikası. Hamiləliyin idarə olunması.
Çanaq gəlişlərində doğuşun biomexanizmi. Doğuşun birinci
və ikinci dövrlərinin idarə olunması. Çanaq gəlişlərində əl
yardımı (xalis sağrı gəlişində və ayaq gəlişində Sovyanov
üsulu). Döl və yenidoğulmuş üçün mümkün ola biləcək
fəsadlar. Çanaq gəlişi zamanı doğuşun aparılmasının müasir
taktikası.
Hamiləliyin birinci yarısının toksikozu
Təsnifatı. Qusma və erkən toksikozun nadir formaları.
Hestozlar
Təsnifatı. Etiologiyası. Patogenezi. Klinikası.
Diaqnostikası. Müasir müalicə üsulları. Ağır hestozlar
zamanı reanimasion tədbirlər. Hestoz zamanı hamiləliyin
vaxtından qabaq pozulmasına olan göstərişlər və mamalıq
taktikası. Hestozun dölə və yenidoğulmuşa təsiri. Hestozun
profilaktikası.
Çoxdöllü hamiləlik
Diaqnostikası. Hamiləliyin və doğuşun gedişinin
xüsusiyyətləri. Doğuşun idarə olunması.
Başa çatmamış hamiləlik
Adəti düşüklər. Özbaşına düşüklər. Etiologiyası
(hormonal pozğunluqlar, istmiko-servikal çatışmazlıq,
immun sistemin pozğunluqları, bətndaxili infeksiyalar–
TORCH sindrom). Klinikası. Diaqnostikası. Müalicəsi.
Profilaktikası.
Ana və dölün qanının izoseroloji uyğunsuzluğu (
rezus amili və ABO sistemi üzrə)
Dölün və yenidoğulmuşun hemolitik xəstəliyi. Təsnifatı,
etiologiyası, patogenezi, klinikası. Müasir diaqnostika
üsulları. Kordosentez. Bətndaxili qan köçürmə. Əvəzedici
qan köçürmə. Sensibilizasiyanın profilaktikası.
Vaxtından qabaq doğuşlar
Kliniki gedişi. Diaqnostikası. Müalicəsi. Doğuşun
aparılması. Vaxtından qabaq doğuşların döl və
yenidoğulmuşlar üçün fəsadları.
Vaxtı ötmüş hamiləlik
Vaxtı uzanmış hamiləlik və vaxtı ötmüş hamiləlik
haqqında təsəvür. Etiologiyası. Patogenezi. Klinikası.
Diaqnostikası. Doğuşun aparılması. Yenidoğulmuşda
gecikməni göstərən əlamətlər. Döl və yenidoğulmuş üçün
fəsadları.
Göbək ciyəsinin və döl qişalarının patologiyaları.
Çoxsululuq və azsululuq
Etiologiyası. Patogenezi. Klinikası. Diaqnostikası.
Diferensial diaqnostikası. Müalicə taktikası. Dölün bətndaxili
inkişaf qüsurları.
Hamiləlik və ekstragenital xəstəliklər
Anadangəlmə və qazanılma ürək qüsurları, hipertoniya
xəstəliyi, tənəffüs və həzm sisteminin xəstəlikləri, böyrək
xəstəlikləri, qan xəstəlikləri, endokrin xəstəliklər( şəkərli
diabet).
Fetoplasentar sistemin pozğunluqları
Fetoplasentar çatışmazlıq. Etiologiyası. Patogenezi.
Klinikası. Diaqnostikası. Müalicəsi. Profilaktikası.
Dölün hipoksiyası
Etiologiyası. Patogenezi. Klinikası. Diaqnostikası.
Müalicəsi. Profilaktikası. Döl və yenidoğulmuş üçün
fəsadları.
Dölün bətndaxili inkişafının ləngiməsi
Təsnifatı. Etiologiyası. Klinikası. Müalicəsi.
Profilaktikası.
Bətndaxili infeksiyalar
 40
Təsnifatı. Diaqnostikası. Klinikası. Dölə təsiri.
Müalicəsi. Dölün anadangəlmə inkişaf qüsurları. Perinatal
diaqnostika üsulları ( xorionun biopsiyası, amniosentez,
kordosentez).
Doğuşun patalogiyaları
Doğum fəaliyyətinin anomaliyaları. Doğum fəaliyyətinin
zəifliyi. Həddən artıq güclü doğum fəaliyyəti. Uşaqlığın
tetaniyası. Doğum fəaliyyətinin diskordinasiyası.
Etiologiyası, klinikası, diagnostikası, müalicəsi.
Dölyanı mayenin vaxtında axmaması (vaxtından
qabaq, erkən və gecikmiş)
Səbəbləri. Diaqnostikası. Dölə təsiri.
Anatomik və klinik dar çanaq
Çanağın anomaliyaları. Təsnifatı. Etiologiyası.
Diaqnostikası. Hamiləliyin və doğuşun gedişi. Kesar
kəsiyinə göstərişlər. Anatomik dar çanağın müxtəlif
formalarında doğuşun biomexanizmi. Kliniki dar çanaq.
Diaqnostikası. Doğuşun aparılması. Döl üçün fəsadları.
Başın açılış gəlişləri ( ön-baş, alın, üz gəlişləri)
Etiologiyası. Diaqnostikası. Doğuşun idarə olunması.
Ana bə döl üçün fəsadları. İri döl. Diaqnostikası. Doğuşun
aparilması. Döl üçün fəsadları.
Dölün qeyri-düzgün vəziyyətləri
Etiologiyası. Diaqnostikası. Kliniki gedişi. Doğuşun
idarə olunması. Ana və döl üçün fəsadları.
Hamiləlik zamanı qanaxmalar
Özbaşına düşüklər, uşaqlıqdan kənar hamiləlik, becəxor.
Cift gəlişləri və normal yerləşmiş ciftin vaxtından qabaq
qopması. Etiologiyası. Klinikası. Diaqnostikası. Hamiləlik və
doğuşun gedişi.
Son dövrün və erkən zahılıq dövrünün qanaxmaları
Ciftin ayrılmasının və xaric olmasının pozulmaları.
Etiologiyası, klinikası, diaqnostikası və idarə olunması.
Müalicəsi və profilaktikası. Erkən zahılıq dövrünün
qanaxmaları. Hipotonik və atonik qanaxmalar. Etiologiyası,
klinikası və diaqnostikası. Uşaqlığın ekstirpasiyasına
göstəriş. Hemorragik şok və mamalıqda terminal vəziyyətlər.
Trombohemorragik sindrom. Reanimasion tədbirlər.
Ana travmatizmi
Aralığın, uşaqlıq yolunun, uşaqlıq boynunun cirilması.
Xarici cinsiyyət üzvlərinin və uşaqlıq yolunun hematomaları.
Simfizin aralanması. Klinikası, müalicəsi, profilaktikası.
Uşaqlığın cırılması. Təsnifatı. Diaqnostikası. Müalicəsi.
Profilaktikası. Uşaqlıqda çapıq zamanı hamiləliyin və
doğuşun idarə olunması. Uşaqlıq cırılması zamanı döl üçün
fəsadlar.
Zahılıq dövrünün patologiyaları
Zahılıq dövrünün irinli-septiki xəstəliklərinin təsnifatı.
Xəstəliyin əsas kliniki formaları(endometrit, parametrit,
adneksit, çanaq venalarının və aşağı ətraf venalarının
tromboflebiti). Peritonit. Generalizə olunmuş septiki
infeksiyalar. Septiki şok. Etiologiyası. Klinikası. Müalicəsi.
Profilaktikası.
Süd vəzilərinin xəstəlikləri
Gilənin çatları. Patoloji laktostaz. Mastit. Hipoqalaktiya.
Etiologiyası, klinkası, müalicəsi. Laktasiyanın kəsilməsinə
göstəriş.
Yenidoğulmuş dövrün patologiyaları
Yenidoğulmuşun asfiksiyası. Klinikası, diaqnostikası.
Fəsadları. Müalicəsi, intensiv terapiya. Uzaq nəticələri.
Yenidoğulmuşun doğuş travmaları
Kefalohematoma, kəllə sümüklərinin və periferik sinir
Rezidenturaya qəbul – 2011
sisteminin zədələnməsi, Düşeyn - Erb iflici. Serebral
zədələnmə. Etiologiya. Klinika. Diaqnostika. Müalicə. Uzaq
nəticələri.Yenidoğulmuşun toksiko-septiki xəstəlikləri.
Etiologiyası və epidemiologiyası. Klinikası, müalicəsi,
profilaktikası.
Cərrahi mamalıq
Kiçik mamalıq əməliyyatları
Amniotomiya, perineotomiya, epiziotomiya. Göstərişlər.
Texnikası. Nəticələri.
Doğuşayardım əməliyyatları
Mamalıq maşaları. Vakuum-ekstraksiya. Dölün çanaq
büküşündən ixrac olunması. Kombinə olunmuş klassik
döndərmə. Göstərişlər, şərait, texnikası, ağrısızlaşdırma. Döl
və yenidoğulmuş üçün fəsadları.
Kesar kəsiyi əməliyyatı
Göstərişlər. Əməliyyatın texnikası. Fəsadlar. Əks
göstərişlər. Əməliyyatdan sonrakı dövrün idarə olunması.
Dölparçalayıcı əməliyyatlar
Göstərişlər. Texnikası. Fəsadları.
Son və erkən zahılıq dövründə aparılan əməliyyatlar
Ciftin əllə xaric olunması və uşaqlıq boşluğunun əllə
yoxlanması. Göstərişlər, ağrısızlaşdırma və nəticələri.
ƏDƏBİYYAT
1. Bağırova H.F “Мamalıq” Bakı, 2007. 367 s.
2. Topçubaşova Z.M., Kamilova N.M., Mirzəyeva X.M.,
Hüseynova P.M. “Mamalıq və perinatologiyanın
əsasları” Bakı, 2007. 211s.
3. Бодяжина В.И., Жмакин К.М., Кирющенков А.П.
“Акушерство” Москва, 1998, 496с.
4. Дуда И.В., Дуда Вл.И., “Патологическое
акушерство” Минск, 2001, 502 с.
5. Савельева Г.М. “Акушерство” Москва, 2000, 816 с.
6. “Hamiləlik zamanı hipertenziv vəziyyətlər üzrə klinik
protokol” Bakı, 2009.
Ginekologiya
Qadın reproduktiv sisteminin anatomo-fizioloji
xüsusiyyətləri
Qadın həyatının dövrləri, orqanizmdə baş verən
dəyişikliklər. Müxtəlif yaş dövrlərində cinsiyyət orqanlarının
anatomik-fizioloji xüsusiyyətləri.
Aybaşı siklin tənzimlənməsi
Hipotalamus, hipofiz, yumurtalıqlar, uşaqlıqda baş verən
sikliki dəyişikliklər.
Ginekoloji xəstələrin müayinə üsulları
Anamnez. Ginekoloji xəstəliklərin simptomları, müayinə
üsulları.
Aybaşı siklinin pozulmaları
Təsnifatı. Etiologiyası. Patogenezi.
Müxtəlif yaş dövrlərdə disfunksional uşaqlıq
qanaxmaları (yuvenil, reproduktiv və premenopauza
dövrlərində)
Ovulyator və anovulyator sikllər. Patogenezi, klinikası,
diaqnostikası, qanaxmanı dayandırma üsulları, xəstələrin
aparılma taktikası.
Amenoreya və hipomenstrual sindrom
Zədələnmənin səviyyəsindən və xarakterindən asılı
olaraq təsnifatı. Müayinə və müalicənin prinsipləri.
Neyroendokrin sindromlar
Predmenstrual sindrom, klimakterik sindrom,
 Qəbul proqramları: İxtisas fənləri üzrə 41

postkastrasion sindrom. Ginekologiyada kəskin garın

Cinsi inkişafın pozulmaları Ginekologiyada “kəskin qarın” anlayışı. Ginekologiyada
Vaxtından qabaq cinsi inkişaf “kəskin qarın” sindromuna gətirən xəstəliklərin təsnifatı:
Etiologiyası. Patogenezi. Vaxtından qabaq cinsi inkişafın uşaqlıqdan kənar hamiləlik, yumurtalığın apopleksiyası,
tam və natamam formaları. Klinikası, diaqnostikası, yumurtalığın şişəbənzər törəməsinin ayaqcıq üzərində
diferensial diaqnostikası və müalicəsi. burulması, subseroz düyünün nekrozlaşması, irinli tubovarial
Cinsi inkişafın ləngiməsi törəmənin yırtılması. Xəstəliklərin etiologiya və patogenezi.
Etiologiyası, patogenezi, klinikası, diaqnostikası, Klinikası. Diaqnostika üsulları, diferensial diaqnostikası,
diferensial diaqnostikası və müalicəsi. laparoskopiyanın əhəmiyyəti. “Kəskin qarın” klinikası ilə
Qadın cinsiyyət orqanlarının iltihabi xəstəlikləri müşayiət olunan xəstəliklərin müalicə prinsipləri.
Qadin cinsiyyət orqanlarının iltihabi xəstəliklərinin Ailə planlaşdırılması. Kontraseptivlər
təsnifatı. Spesifik və qeyri-spesifik iltihabi xəstəliklər. Kontrasepsiyanın müasir üsulları. Göstərişlər, əks
Etiologiyası, klinikası, diaqnostikası, diferensial göstərişlər, fəsadlar. Üsulların istifadəsinin üstünlükləri və
diaqnostikası, müalicəsi və profilaktikası. çatışmazlıqları.
Sonsuz nikah
Qadın və kişi sonsuzluğu. Əsas səbəbləri. Diaqnostikası. ƏDƏBİYYAT
Müalicə üsulları. Diaqnostika və müalicədə endoskopik üsul- 1. Kərimova L.R. “Cərrahi ginekologiya”, Bakı, 2003.
ların əhəmiyyəti. Sonsuz olan cütlüyün müayinə alqoritmi. 387 s.
Uşaqlığın mioması və endometroid heterotropiyalar 2. Topçubaşova Z.M, Bağırova H.F., Kamilova N.M. və
Uşaqlığın miomasının etiologiyası və patogenezi s. “Reproduktiv Sağlamlıq” Tədris vəsaiti. Bakı,
haqqında müasir təsəvvürlər. Miomaların təsnifatı, 2009. 199 s.
düyünlərin yerləşməsi. Düyünlərin yerləşməsindən asılı 3. Василевская Л.Н. и др. “Гинекология” М., 2004.
olaraq kliniki gedişin xüsusiyyətləri. Miomaların ağırlaşma- 4. Дуда И.В., Дуда В.И. “Гинекология” 2002, 592 с.
ları. Diaqnostikası. Konservativ müalicənin prinsipləri. 5. Стрижаков А.Н., Давыдов А.И., Белоцерковцева
Uşaqlığın miomalarının operativ müalicəsinə göstərişlər, Л.Д. “Избранные лекции по акушерству и
cərrahi müdaxilənin həcmi. Miomaların diaqnostikası və гинекологии” Ростов-на Дону, 2000.
müalicəsində endoskopik üsulların əhəmiyyəti. 6. Г.М.Савельева, В.Г.Бреусенко. Гинекология.
Endometriozun yaranmasının müasir nəzəriyyələri Москва «ГЭОТАР Медиа» 2005, 430 с .
Patogenetik aspektlər. Təsnifatı. Klinikası. Diaqnostika
üsulları, endoskopiyyanın əhəmiyyəti, diferensial
diaqnostikası. Endometriozu olan xəstələrin aparılma
prinsipləri. Endometriozun cərrahi və konservativ müalicə
üsulları.
Endometriumun hiperplastik prosesləri və
xərçəngönü xəstəlikləri
Endometriyanın hiperplastik prosesləri. Etiologiyası.
Patogenezi. Təsnifatı. Endometriyanın xərçəngönü
xəstəlikləri haqqında anlayış. Təsnifatı. Klinikası.
Diaqnostikası. Proqnozu. Hiperplastik prosesləri olan
xəstələrin yaşından və prosesin xarakterindən asılı olaraq
aparılma taktikası.
Uşaqlıq boynunun fon və xərçəngönü xəstəlikləri
Uşaqlıq boynunun fon (eroziya, psevdoeroziya,
eroziyaya uğramış ektropion, leykoplakiya, eritroplakiya,
servikal kanalın selikli qişasının polipi) və xərçəngönü
xəstəlikləri. Uşaqlıq boynunun displaziyası. Etiologiyası.
Klinikası. Diaqnostika üsulları. Uşaqlıq boynunun
patologiyası olan xəstələrin müayinə alqoritmi. Müalicə
üsulları. Profilaktikası.
Yumurtalıqların xoşxassəli şişləri və şişəbənzər
törəmələri
Təsnifatı. Klinikası. Diaqnostika üsulları. Diferensial
diaqnostikası. Fəsadları. Müalicə prinsipləri.
Qadın cinsiyyət orqanlarının inkişaf anomaliyaları və
qeyri-düzgün vəziyyətləri
Qadın cinsiyyət orqanlarının inkişaf anomaliyaları.
Təsnifatı. Klinikası. Diaqnostika üsulları. Diferensial
diaqnostikası. Xəstələrin müalicə pinsipləri, cərrahi
müalicəyə göstərişlər.
Qadın cinsiyyət orqanlarının qeyri-düzgün vəziyyətləri.
Təsnifatı. Etiologiyası. Klinikası. Diaqnostikası. Xəstələrin
müalicə prinsipləri, cərrahi müalicəyə göstərişlər.
42
Uşaq xəstəlikləri
Uşaq xəstəliklərinin propedevtikası - müxtəlif yaş
dövrlərində uşağın orqan və sistemlərinin anatom-fizioloji
xüsusiyyətləri, fiziki müayinə metodları, xarakter zədələnmə
simptom və sindromları və sağlam uşaqların qidalanma
prinsiplərini öyrənən elmdir.
Neonatologiya – daim yeniləşməkdə olan və kliniki
təcrübələrə əsaslanan müasir elmlərdən biri olub, dölün və
yenidoğulmuşun fiziologiya və patologiyasını, hamiləliyin və
doğuşun uşağın vəziyyətinə təsirini fizioloji qulluq və
qidalanmanı və yenidoğulmuş uşağa ixtisaslaşmış tibbi
yardım göstərilməsi qaydalarını öyrənir.
Uşaq xəstəlikləri fənni aşağıdakı bölmələrdən ibarətdir:
1. Uşaq xəstəliklərinin propedevtikası
2. Neonatologiya
Uşaq xəstəliklərinin propedevtikskası fənni aşağıdakı
mövzuları əhatə edir:
Uşaqlarin fiziki inkişafi.
Uşaq yaşının dövrləri. Akselerasiya. Uşaqlarda boy və
bədən kütləsinin artma qanunauyğunluğu.
Müxtəlif yaşlarda boy və kütləni hesablamaq üçün
düsturlar. Uşaq bədəninin mütənasibliyi, yaş aspektində
dəyişməsi və kliniki pediatriyada əhəmiyyəti. Fərdi fiziki
inkişafın qiymətləndirilməsi metodikası və antropometrik
müayinənin əhəmiyyəti (boyun uzunluğu, kütlə, kütlə-boy
nisbəti və s.). Uşaqların fiziki inkişafında çox rast gəlinən
kənaraçıxmaların qiymətləndirilməsi.
Mərkəzi sinir sisteminin anatomo fizioloji
xüsusiyyətlərindən asili olaraq uşaqlarin sinir-psixi
inkişafi
Uşaqlarda beynin morfoloji və funksional xüsusiyyətləri,
uşaq doğulduqdan sonra Mərkəzi sinir sistemi strukturlarının
inkişaf və differensasiyası (neyronun differensasiyası,
mielinizasiya prosesi, sinir sisteminin müxtəlif şöbələrinin
inkişafı və s.). Onurğa beyni mayesinin dəyişmə semiotikası
(normada, irinli və serroz meningitdə, meninqaensefalitdə,
hidrosefaliyada və s.). Yenidoğulmuşlarda şərtsiz reflekslər.
Hərəki fəallığın formalaşma qanuna uyğunluğu. Uşaqlarda
doğulduqdan sonra hərəkət koordinasiyasının və şərti
reflektor fəaliyyətinin inkişafı.
Hərəkətin formalaşmasında analizatorların əhəmiyyəti.
Həyatın birinci ilində emosiya və statikanın inkişaf qaydaları.
Şərti reflektor fəaliyyət, emosiya, ünsiyyətin inkişafı. Nitqin
formalaşma mərhələləri.
Dəri və dərialtı piy toxuması
Uşaqlarda dəri və dərialtı piy toxumasının anatom-
fizioloji xüsusiyyətləri, müayinə metodikası və zədələnmə
semiotikası.
Sümük-əzələ sistemi
Uşaqlarda sümük - əzələ sisteminin anatom-fizioloji
xüsusiyyətləri, müayinə metodikası və zədələnmə semiotikası
Tənəffüs sistemi
Uşaqlarda tənəffüs sisteminin anatom-fizioloji xüsusiy-
yətləri, müayinə metodikası və zədələnmə semiotikası
Ürək qan-damar sistemi.
Uşaqlarda ürək-qan-damar sisteminin anatom-fizioloji
xüsusiyyətləri, müayinə metodikası və zədələnmə semiotikası
Həzm sistemi
Uşaqlarda həzm sistemi üzvlərinin anatom-fizioloji
xüsusiyyətləri, müayinə metodikası və zədələnmə semiotikası
Sidik ifrazat sistemi
Uşaqlarda sidik-ifrazat sisteminin anatomik-fizioloji
xüsusiyyətləri, müayinə metodikası və zədələnmə semiotikası
Qanyaranma orqanları
Embrional qanyaranmanın mərhələləri. Anadan olduqdan
sonra qan yaranma. Müxtəlif yaşlı uşaqlarda periferik qanın
tərkibinin xüsusiyyətləri. Müxtəlif yaşlı uşaqlarda
mieloqramma. Qanyaranma və qanın müayinə üsulları.
Rezidenturaya qəbul – 2011
Limfoid sistem və uşaqlarda immunitet
Limfoid sisteminin əsas orqanları və doğuşdan sonra
onların inkişafı. Limfatik düyünlərin böyümə semiotikası.
Qeyri-spesifik müdafiə amilləri, komplement sistemi,
uşaqlarda hüceyrə və humoral immunitet, xəstələnmənin yaş
strukturu. İmmun pozğunluqlar sindromu, immunodefisit
vəziyyət haqqında anlayış, disimmunoqlobulinemiya.
Uşaqlarda maddələr mübadiləsinin xüsusiyyətləri.
Əsas mübadilənin yaşa görə dəyişmə qanunauyğunluğu.
Uşaqların boyu və inkişafı üçün plastik mübadilənin rolu və
əhəmiyyəti. Uşaqlarda zülal, karbohidrat, yağ və su-duz
mübadilələrinin xüsusiyyətləri və onların pozulma
semiotikası.
Sağlam uşağın qidalanmasi
Təbii qidalanma
Molozivo (ağız südü), keçid və yetkin südün tərkibi.
Körpə qidalanmasının ilk günlərində ağız südünün
əhəmiyyəti. Təbii qidalanmanın üstünlükləri.
Ana südü ilə inək südünün kəmiyyət və keyfiyyət
fərqləri. Uşağın döşə qoyulma texnikası, həyatının 10
günündən sonra uşağın qidalandırılması. Bir yaşa qədər
uşaqların qidalanma sayı. Birinci 6 aylıqda uşağa lazım olan
qidanın həcminin hesablanma qaydası. Uşaqların əsas qida
inqridentlərinə (zülallara, yağlara, karbohidratlara, kaloriyə)
olan təlabatı. Anada olan süd miqdarının hesablama qaydası.
Təbii qidalanmanın korreksiyası (vitaminlər, mineral duzlar
və s.) Əlavə qidanın verilmə texnikası. Əlavə qida yeməkləri,
onların təyin vaxtı.
Döşlə qidalanmaya uşaq və ana tərəfindən əks göstərişlər
və çətinliklər. Uşağın sağılmış qadın südü ilə
qidalandırılması. Donor südünün xüsusiyyətləri. Uşağı
döşdən ayırma qaydası və vaxtı.
Hipoqalaktiyanın forma və dərəcələri (birincili, ikincili,
erkən və gecikmiş) onun səbəbləri, profilaktik tədbirlər,
onunla mübrizə.
Süni qidalanma
Süni qidalanmada istifadə edilən heyvan südlərinin
tərkibi. Zəmanətli süd. Birinci 6 ayda uşaqların
qidalandırılmasında istifadə edilən süd qarışıqlarının təsnifatı
(uyğunlaşdırılmış və uyğunlaşdırılmamış “şirin” və “turş”).
İstifadə olunan qarışıqdan asılı olaraq uşaqların zülal, yağ,
karbohidrat və kaloriyə olan təlabatı. Süni qidalanmanın
texnikası və onun effektivliyinin qiymətləndirmə kriteriyası.
Süni qidalanmanın korreksiyası haqqında anlayış, süni
qidalanma zamanı çox buraxılan səhvlər. Sərbəst
qidalanmanın formaları, onun təyininə göstəriş.
Qarışıq qidalanma
Qarışıq qidalanmanın təyininə göstərişlər.
Doyuzdurmanın texnika və qaydaları. Doyuzdurma
məqsədilə istifadə edilən süd qarışıqları. Doyuzdurma
miqdarının təyini üsulları. Qarışıq qidalanma uşaqların
qidalanma cədvəli, doyuzdurma həcmi və süd qarışığının
növündən asılı olaraq uşaqların əsas qida inqridentlərinə olan
təlabatı. Qarışıq qidalanmada olan uşaqlarda şirə, vitamin,
əlavə qidanın verilmə vaxtı.
Bir yaşdan yuxari sağlam uşaqlarin qidalanmasi
Bir yaşdan yuxarı uşaqların qidasına qoyulan təlabatlar
(həcmi, konsistensiyası qidanın kulinar işlənməsi, qidanın
xarici görünüşü, stolun bəzədilməsi və s.) qidanın kaloriyə
əsasən sutkalıq bölünməsi. Uşaqların əsas qida
inqridentlərinə olan təlabatı: zülal, yağ, karbohidrat, meneral
duzlar, vitamin və kalori.
ƏDƏBİYYAT
1. А.В. Мазурин., И.М. Воронцов “Пропедевтика
детских болезней” -Москва, М. 2001 г
2. “Детские болезни” под редакцией академика
РАМН А.А. Баранова – Москва., 2007 г
3. Н.А.Геппе, Н.С.Подгерняева “Пропедевтика
детских”- Москва, 2008 г.
 Qəbul proqramları: İxtisas fənləri üzrə
4. Т.В.Капитан “Пропедевтика детских болезнейс
уходом за детьми” - Москва, 2006 г.
5. İ.İ. İsayev “Uşaq xəstəliklərinin propedevtikası” -
Bakı., 2010 il
Doğum evi – perinatologiya.
Neonatologiya fənni, onun vəzifələri: Neonatologiyada
ən çox işlədilən terminlər və bəzi statistik anlayışlar.
Yenidoğulmuşların kliniki qrupları, onların müayinəsi.
Yenidoğulmuşun vəziyyətindən asılı olaraq perinatal
yardımın müxtəlif səviyyələr üzrə təşkili. Yenidoğulmuşlar
şöbəsində işin təşkili.
Yenidoğulmuşlarda klinik və metabolik adaptasiyanın
xüsusiyyətləri. Doğum evində yenidoğulmuşlara qulluğun
əsas prinsipləri, onların qidalanması
Erkən adaptasiya zamanı neyroendokrin,
kardiorespirator, qanyaranma sistemlərinin yenidoğulmuşun
xarici mühitə uyğunlaşmasında əhəmiyyəti. Ayrı-ayrı orqan
və sistemlərin tranzitor vəziyyətləri. Gec adaptasiyada
metabolik proseslərin yenidən qurulması. Adaptasiyanın
kritik dövrləri. Yenidoğulmuşların doğum zalında ilkin
tualeti və sonrakı günlər qulluq və qidalanmanın prinsipləri.
Doğum evində ən cox təsadüf edilən patoloji
vəziyyətlər və xəstəliklər
Yenidoğulmuşlarda daha cox təsadüf edilən sindromlar
(tənəffüs pozğunluğu sindromu, “soyuma-zədəsi”,
hipoqlikemiya, doğuş zədəsi, asfiksiya və s.), onların müalicə
və profilaktikası. Yenidoğulmuşların doğum zalında ilkin
reanimasiyası (tənəffüs reanimasiyası-ağciyərlərin süni
ventilyasiyasına (ASV) göstəriş və aparılma qaydaları, ürək
fəaliyyətinin reanimasiyası). Doğum evində reanimasiya və
intensiv terapiya məqsədilə istifadə olunan tibbi
avadanlıqların iş prinsipi, tətbiq üsulları.
Yenidoğulmuşun hemorragik xəstəliyi, klinika,
diaqnoz, müalicə və profilaktikası
Yenidoğulmuşun hemorragik xəstəliyi, etiologiyası,
patogenezi, klinik formaları, gedişi, əsas əlamətləri,
diaqnostikası. Apt sınağı. Yenidoğulmuşun hemorragik
xəstəliyinin müalicəsində istifadə olunan dərman
preparatları. Profilaktikası.
Yenidoğulmuşun hemolitik xəstəliyi (YHX)
Təsnifatı, səbəbləri, patogenezi, hemolitik xəstəliyin
klinik formaları, gedişi, ağırlaşmaları. Bilirubin
ensefalopatiyasının inkişafına səbəb olan faktorlar. YHX,
fəsadları, klinikası, müalicə prinsipləri. Mübadilə qan
köcürülməsinə göstərişlər və aparılma texnikası, fəsadları.
YHX-nın profilaktikası, dispanser müşahidə.
Yenidoğulmuşların doğum evindən evə yazılması və
ixtisaslaşmış müəssisələrə köcürülməsinin təşkili
Evə yazılmanın əsas meyarları. Profilaktik peyvəndlər.
Xəstə yenidoğulmuşlara tibbi yardım göstərən uşaq şöbələri.
Yenidoğulmuşların fiziologiya və patologiyası
Antenatal dövr (blastogenez, embriogenez, fetogenez)
və onun patologiyaları (irsi, xromosom, toksiki, endokrin
və s.)
Antenatal patologiyaların etiologiya və patogenezi. Ən
cox rast gələn xromosom və gen xəstəlikləri, kliniki
xüsusiyyətləri, diaqnostika üsulları.
İnfeksion və qeyri-infeksion mənşəli (diabetik,
tireotoksik, nikotin, alkoqol, radiaktiv, dərman və s.)
embriofetopatiyalar. Kliniki əlamətləri, diferensial diaqnoz,
müalicə və profilaktikası, reabilitasiyası.
Bətndaxili infeksiyalar, təsnifatı, klinikası, diaqnoz və
diferensial diaqnozu, müalicə və profilaktikası
Bətndaxili infeksiyaların yoluxma yolları, dövründən
asılı olaraq kliniki xüsüsiyyətləri. Etiologiyası - virus,
bakterial və parazitar mənşəli infeksiyalar, diaqnoz, klinik-
paraklinik müayinələr. Diferensial diaqnoz, müalicə
prinsipləri.
43
Yenidoğulmuşlarda mədə-bağırsaq sisteminin
xəstəlikləri
Yenidoğulmuşlarda mədə-bağırsaq sisteminin anatomo-
fizioloji xüsusiyyətləri, onun funksional (pilorospazm, qida
borusunun axalaziyası və s.) və üzvi xəstəlikləri (qida
borusunun atreziyası, kardianın xalaziyası, pilorostenoz,
anadangəlmə bağırsaq kecməməzliyi və s.). Qusma və
qaytarma sindromu.
Normal bağırsaq biosenozunun formalaşması.
Yenidoğulmuşlarda dizbiosenozun səbəbləri, kliniki
əlamətləri, nəticəsi. Dizbiosenozun profilaktikası,
diaqnostika və müalicəsi. Yenidoğulmuşlarda şərti patogen
mikroflora ilə törənən mədə-bağırsaq xəstəlikləri. Sağlam və
xəstə yenidoğulmuşların qidalanma prinsipləri.
Yenidoğulmuşlarda serebral patologiya
MSS-nin perinatal hipoksik, işemik və travmatik
zədələnmələri. Təsnifatı. Kliniki əlamətləri, ağırlaşmaları.
Antenatal və yenidoğulma dövründə diaqnostika, müalicə,
profilaktika, proqnoz.
Yenidoğulmuşlarda hiperbilirubinemiyaların
etiopatogenezi, təsnifatı, kliniki və laborator
diaqnostikası, diferensasiyası və müalicə prinsipləri
Dölün və yenidoğulmuşun bilirubin mübadiləsinin
xüsusiyyətləri. Sarılıqların təsnifatı. Klinik əlamətlər. Qanın
biokimyəvi müayinəsinin sarılıqların diferensasiyası ücün
əhəmiyyəti. Hemolitik sarılıqlar. Səbəbləri (rezus və qan
qrupları üzrə uyğunsuzluq, eritrositar enzimo - və
membranopatiyalar, hemoqlobinopatiyalar). Konyuqasion
(qazanılma və irsi), xolestatik, parenximatoz (infeksion və
qeyri – infeksion) sarılıqlar. Kliniki-laborator meyarlar,
diaqnoz və diferensial diaqnoz, ağırlaşmalar (bilirubin
ensefalopatiyası, toksiki hepatit, disseminə olunmuş
damardaxili laxtalanma sindromu (DDLS), qaraciyərin
sirrozu, ödün qatılaşma sindromu və s.). Fetal hepatit,
etiologiyası, patogenezi, klinik əlamətləri, gedişi. Diaqnozu,
diferensial diaqnozu, müalicəsi, proqnozu.
Yenidoğulmuşlarda anemik vəziyyətlər
Yenidoğulmuşlarda periferik qanın kliniki müayinəsi.
Yenidoğulmuşlarda anemiyaların əsas səbəbləri, təsnifatı
(qanitirmə və hemoliz nəticəsində müşahidə edilən
anemiyalar, irsi anemiyalar, vaxtından əvvəl doğulmuşların
anemiyası). Posthemorragik şok, klinikası, diaqnozu,
diferensial diaqnozu, təxirəsalınmaz yardım. Anemiyaların
ümumi müalicə prinsipləri.
Yenidoğulmuşlarda tənəffüs sistemi orqanlarının
infeksion xəstəlikləri
Yenidoğulmuş uşaqlarda tənəffüs sisteminin anatomo-
fizioloji xüsusiyyətləri, etiologiyasından, inkişaf etdiyi
dövrdən və şəraitdən asılı olaraq pnevmoniyanın klinik
formaları. Yenidoğulmuşlarda pnevmoniyanın inkişafında
meyledici amillər, patogenetik mexanizmlər (hipoksemiya,
hiperkapniya və asidoz, intermedial mübadilənin pozulması
və immunoloji müqavimətin azalması, hipopolivitaminozun
inkişafı və s.). Etioloji faktorlardan asılı olaraq ayrı-ayrı
kliniki formaları xarakterizə edən patoqnomonik əlamətlər,
rentgenoloji və paraklinik müayinələrin əhəmiyyəti.
Diferensial diaqnoz, xəstəliyin formasından asılı olaraq
müalicə taktikasının seçilməsi, dispanser müşahidəsi,
profilaktikası. Kəskin respirator xəstəliklər.
Yenidoğulmuşlarda dəri və dərialtı toxumanın
infeksion və qeyri - infeksion xəstəlikləri
Yenidoğulmuşlarda dərinin və dərialtı toxumanın
anatomo-fizioloji xüsusiyyətləri. Dəri və dərialtı toxumanın
anadangəlmə və irsi xəstəlikləri. Genodermatozlar: ixtioz,
büllyoz epidermoliz, piqmentin saxlanmaması (Blox-
Sultsberger sindromu). Kliniki formaları, ağırlaşmaları,
ümumi müalicə taktikası. Dərinin və dərialtı toxumanın
qazanılma infeksion və qeyri-infeksion xəstəlikləri,
etiologiyası, klinikası, diaqnoz və diferensial diaqnozu,
 44
müalicə prinsipləri. Göbəyin infeksion və qeyri- infeksion
xəstəlikləri, müalicə və profilaktikası.
Yenidoğulmuşlarda endokrin sistemin xəstəlikləri
Endokrin sistemin anadangəlmə patologiyaları:
anadangəlmə hipo və hipertireoz, hipo- və hiperparatireoz,
şəkərli diabet, böyrəküstü vəzisin anadangəlmə hipo- və
hiperplaziyası. Kliniki əlamətlər, diaqnoz, müalicə taktikası.
Böyrəküstü vəzisin qabıq maddəsinin anadangəlmə
hipoplaziyasının etio - patogenezi (qlüko və
mineralokortikoidlərin, androgenlərin sintezinin pozulması).
Klinik əlamətlər. Müalicənin əsas prinsipləri. Böyrəküstü
vəzisin kəskin çatışmazlığının əsas səbəbləri. Klinika və
müalicə taktikası
Yenidoğulmuşlarda böyrək və sidik yollarının
xəstəlikləri
Yenidoğulmuşlarda böyrəyin anatomo-fizioloji xüsusiy-
yətləri. Yenidoğulmuş uşaqlarda böyrək və sidikçıxarıcı
sistemin xəstəlikləri, təsnifatı. İrsi xəstəliklər, anadangəlmə
inkişaf qüsurları və qazanılma böyrək xəstəlikləri. Anadan-
gəlmə nefrotik sindrom. Sidik yollarının infeksiyaları:
ikincili pielonefrit. Obstruktiv uropatiya böyrək damarlarının
trombozu. Böyrək catışmazlığı, klinikası, laborator diaq-
nostikası, diferensial diaqnostik meyarları, müalicə
prinsipləri.
Yenidoğulmuşlarda immunitet. Yenidoğulmuşlarda
irinli-septiki xəstəliklər (meningit, yaralı-nekrotik
enterokolit, osteomielit və s.)
Bətndaxili dövrdə immunitetin formalaşması. Vaxtında
və yarımcıqdoğulmuş uşaqlarda hüceyrə və humoral
immunitetin vəziyyəti. I-li və II-li immunodefisit vəziyyətlər,
səbəbləri. Yenidoğulma dövründə irinli - septiki xəstəliklər:
epifizar osteomielit, meningit və meninqoensefalit, yaralı-
nekrotik enterekolit. Etiopatogenezi, kliniki təzahürlər,
diferensial diaqnastikası, müalicəsi.
Yenidoğulmuşlarda sepsis
Etiopatogenez, təsnifatı, kliniki formaları, törədicinin
növündən asılı olaraq kliniki xüsusiyyətləri, diaqnostik
meyarları, diferensasiyası, müalicəsi və dispanser
müşahidəsi. Sepsisin ağırlaşmaları (irinli ağırlaşmalar,
DDLS, septiki şok və s.)
Yenidoğulmuşlarda ürək-damar xəstəlikləri
Yenidoğulmuşlarda ürək- damar sisteminin anatomo-
fizioloji xüsusiyyətləri. Fetal qan dövranı, erkən adaptasiya
dövründə yenidənqurma prosesləri.Ürək qüsurları, ürəyin
infeksion və qeyri- inseksion xəstəlikləri.
Kardiomiopatiyalar, təsnifatı, kliniki sindromları və onlardan
asılı olaraq adekvat müalicənin seçilməsi. Miokarditlər.
Kəskin ürək-damar catışmazlığı zamanı təxirəsalınmaz
yardım.
Vaxtından əvvəl doğulmuşların fiziologiyası və
patologiyası.
Vaxtından əvvəl doğulmuşlar haqqında ümumi məlumat,
vaxtından əvvəl doğulmanın səbəbləri və epidemiologiyası,
anatomo-fizioloji xüsusiyyətləri. Yetkinlik dərəcəsinin
kriteriyaları. Hestasiya yaşının müəyyən edilməsinin üsulları.
Bətndaxili inkişafın ləngiməsinin əsas səbəbləri, təsnifatı.
Morfofunksional yetkinsizliyin klinik əlamətləri, onun
hestasiya yaşından asılı olaraq qiymətləndirilməsi.
Vaxtından əvvəl doğulmuşların adaptasiyasının xü-
susiyyətləri. Qulluq və qidalanmanın üsul və prinsipləri
Vaxtından əvvəl doğulmuşlarda klinik və metabolik
adaptasiya, onun klinik təzahürləri-kütlə itkisi və onun
bərpası, konyuqasion sarılığın uzanmasının əsas səbəbləri,
homeostazın və su-duz mübadiləsinin xüsusiyyətləri.
Yarımcıq və az cəkili uşaqlara doğum evində və II mərhələdə
qulluğun xüsusiyyətləri, onların qidalanma üsulları, qidanın
(həcm, kalori və s.) hesablanması.
Zondla qidalanmaya göstərişlər, üsulları, fəsadları. Tam
və hissəvi parenteral qidalanma göstərişlər. Ana südü ilə
Rezidenturaya qəbul – 2011
qidalanmanın üstünlükləri, adaptasiya olunmuş qarışıqlardan
istifadə edilməsınə göstərişlər.
Vaxtından əvvəl doğulmuşlarda müxtəlif üzv və
sistemlərin xəstəlikləri
Vaxtından əvvəl doğulmuşlarda tənəffüs sisteminin
xəstəlikləri. Pnevmopatiyalar, TPS, bronx-ağciyər displazi-
yası. Pnevmoniyanın gediş xüsusiyyətləri. Vaxtından əvvəl
doğulmuşlarda irinli-iltihabı və septiki xəstəliklərin gediş
xüsusiyyətləri (sepsis, meningit, yaralı- nekrotik enterokolit,
osteomielit, peritonit və s.). İrinli-iltihabi və septiki
xəstəliklərin inkişafında yarimcıqdoğulmuşların anatomo-
fizioji xüsusiyyətlərinin rolu.
Vaxtından əvvəl doğulmuşlarda mərkəzi sinir sisteminin
(MSS) zədələnməsinin gediş xüsusiyyətləri.
Yenidoğulmuşlarda MSS-nin yetkinsizlik əlamətləri. Onurğa
beyni zədələnmələrinin klinik xüsusiyyətləri. Vaxtından
əvvəl doğulan uşaqlarda MSS-nin zədələnmələrinin daha cox
müşahidə edilən klinik sindromları, ağırlaşmalar və qalıq
əlamətlər.
Vaxtından əvvəl doğulmuşlarda anemiyalar, səbəbləri,
erkən və gec anemiyalar, müalicəsi. Vaxtından əvvəl
doğulmuşlarda raxitin erkən inkişafının səbəbləri,
profilaktika və müalicəsi.
Vaxtndan əvvəl doğulmuşların katamnezi
Vaxtından əvvəl doğulmanın dərəcəsindən asılı olaraq
həyatın 1-ci ilində və sonrakı illərdə fiziki və psixomotor
inkişafın ləngiməsi. Hərəki, davranış və nitq inkişafının
gecikməsi, uzaq nəticələri (uşaq serebral iflici, yarımçıq
doğulmuşların retinopatiyası). Yarımcıqdoğulmuşlara sahədə
(III etap) dispanser müşahidənin təşkilinin əsas prinsipləri
Yenidoğulmuşlarda farmakoterapiyanın xüsusiyyətləri
Yenidoğulmuşlarda su-duz mübadiləsinin vəziyyəti,
qaraciyərin və böyrəklərin funksional yetkinsizliyi nəzərə
alınmaqla dərman maddələrinin təyini. Antibiotiklərdən
istifadə olunma qaydaları, onların seçilməsi, dozası, sutka
ərzində yeridilmə sayı və yolları, müalicə müddəti, oto- və
nefrotoksik antibiotiklərin yenidoğulmuşlarda istifadə
edilməsi. Dərman maddələrinin yanaşı təsirləri-(dizbakterioz,
toksiki hepatit, ödemlər, kəskin böyrək çatışmazlığı və s.).
Dərman maddələrinin yenidoğulmuşlarda farmakokinetikası
və eliminasiyası.
Reanimasiya və intensiv terapiya
Yenidoğulmuşların reanimasiya və intensiv terapiyası
Tənəffüs reanimasiyası, aparılma üsulları.
Oksigenoterapiya, aparılma üsulları, fəsadları. Ürəyin
reanimasiyası, ürəyin qeyri-düz massajı.İntensiv terapiyanın
tərkib hissələri. İnfuzion terapiyanın məqsədi və istifadə
olunan məhlullar. Parenteral qidalanma, növləri, aparılma
üsulları. Turşu-qələvi müvazinəti və onun korreksiyası.
Yenidoğulmuşlarda müxtəlif vəziyyətlərdə
təxirəsalınmaz yardım, sindrom terapiyası
Hemorragik sindrom, DDLS sindromu, hipertermik,
hipoqlikemik, qıcolma sindromları, beyin ödemi, kəskin
ürək-damar çatmamazlığı, kəskin böyrəküstü vəz
çatmamazlığı.Yenidoğulmuşlarda ağrı sindromunun
qiymətləndirilməsi.
ƏDƏBİYYAT
1. N. Ə. Tağıyev “Neonatologiya”. Bakı, 2008.
2. S.Ş. Həsənov “Yenidoğulan uşaqların reanimasiya və
intensiv terapiyası”. Bakı.2009.
3. N. Ə. Tağıyev “Yarımçıq doğulmuş uşaq”. Bakı, 2003
4. Н.Н.Володин “Национальное руководство по
неонатологии”. Москва, 2007.
5. Н.П.Шабалов “Неонатология”, в 2-х томах.
Москва, 2004.
6. А.Б.Пальчик, Н.П.Шабалов “Энцефалопатия
новорожденных”. Санкт- Петербург, 2000.
 Qəbul proqramları: İxtisas fənləri üzrə
ALİ TİBBİ STOMATOLOGİYA İSTİQAMƏTİ
Terapevtik stomatologiya
Terapevtik stomatologiya ağız boşluğu orqanlarının
konservativ, bəzən isə kompleks müalicəsini, profilaktikasını
(cərrah-stomatoloq və ortopedin iştirakını tələb edən bir sıra
xəstəliklərdə) əhatə edir.
Klinikaönü kurs (Fantom)
Diş-çənə sistemi. Kariyes boşluqların preparasiyasının
prinsipləri və mərhələləri
Müvəqqəti və daimi dişlərin inkişafı və çıxma vaxtı.
Daxili və xarici mühit amillərinin təsiri. Dişlərin anatomik,
histoloji quruluşunun kliniki xüsusiyyətləri və diş
toxumalarının kimyəvi tərkibi.
Dişlərin sərt toxumalarının preparasiyası üçün lazım olan
avadanlıq və alətlər (burğaclar) və onların texniki
göstəriciləri. Kariyes boşluqlarının Blekə görə təsnifatı,
preparasiya prinsipləri və mərhələləri.
Plomb materialları və dişlərin plomblanması
a) Müvəqqəti plomb materialları (süni dentin, dentin
pasta və s.);
b) Müaliсəvi araqatlar (sink-evgenol pastası, kalsium
hidrooksid tərkibli materiallar və s.);
с) İzoləedici araqatlar (şüşə-ionomer sement,
polikorboksilat sement, sink-fosfat sement, kompomerlər,
laklar).
d) Daimi plomb materialları: (amalqamalar, sementlər və
kompozit materiallar);
e) Kök kanallarının doldurulması üçün materiallar:
sillerlər (bərkiyən və bərkiməyən), fillerlər (ştiftlər).
Plomb materiallarına olan tələblər. Onların fiziki-kimyəvi
xassələri və dişin sərt toxumalarına və pulpaya təsiri.
Tətbiqinə dair göstərişlər. Materialın plomblanmaya
hazırlanması. Blek siniflərinə uyğun daimi plomb
materiallarının seçimi. Kariyoz boşluqların plomblanma
xüsusiyyətləri. Kontakt nöqtələrinin fizioloji əhəmiyyəti,
plomblanma zamanı onun bərpası. Boşluqların
plomblanması, plombun pardaqlanması və cilalanmasında
aksesuarların rolu. Plomblanma zamanı buraxılan səhvlər.
Endodontiya
Diş boşluqlarının topoqrafik – anatomik xüsusiyyətləri.
Endodontik cihazlar, alətlər və materiallar, İSO standartları.
Diş boşluğunun açılması metodikası. Kök kanallarının
mexaniki işlənməsi. Kök kanallarının manual və maşınla
işlənməsi. Mexaniki işləmə üsulları: Step-Back, Crow-
Down. Kanalın kimyəvi və medikamentoz işlənməsi. Keçilən
və çətin keçilən kök kanallarının plomblanması. Çətin
keçilən kök kanallarının işlənməsi üsulu :impreqnasiya və
fiziki (elektroforez, depoforez). Kök kanallarının obturasiya
üsulları.
Kliniki kurs
Stomatoloji xidmətin təşkili
Stomatoloji poliklinikaların və terapevtik stomatoloji
şöbələrin təşkili strukturu. Stomatoloji terapevtik kabinet:
sanitar-gigiyenik tələbatlar (sahə, işıqlanma, ventilyasiya).
Erqonomika. Bir həkim sahəsi üçün tibbi və stomatoloji
avadanlıq və işıqlanma normaları. Strelizasiyanın növləri.
45
Alətlərin sterilizasiyaönü yuyulması və kimyəvi
zərərsizləşdirilməsi. Ucluqların və işçi səthlərin işlənməsi.
Tibb bacıları və sanitarların vəzifələri.
Stomatologiyada deontoloji prinsiplər: həkim və tibbi
şəxsin xəstə ilə qarşılıqlı münasibətləri, həkim və tibbi şəxsin
professional səviyyəsi.
Xəstənin müayinə üsulları
Anamnez: sorğu, xəstənin şikayəti, xəstəliyin inkişaf
tarixi, keçirilmiş və yanaşı gedən xəstəliklər, aparılan
müalicə. Dərman preparatlarına olan reaksiya. Əmək və
məişət şəraiti. Xəstəyə baxış (xarici). Limfa düyünlərinin
vəziyyəti. Ağız boşluğuna baxış: selikli qişanın, dişətinin,
dişlərin vəziyyəti, palpasiya, zondlama, perkusiya. Laborator
müayinə üsulları. Dişlərin vital boyanması. Termo-
diaqnostika. Elektroodontometriya. Rentgenodiaqnostika.
Laborator müayinə üsulları: ağız suyunun, qanın və dişəti
mayesinin müayinə üsulları. Bakterioloji, histoloji, sitoloji
tədqiqatlar, funksional sınaqlar.
Stomatoloji xəstənin tibbi vərəqəsinin doldurulma
qaydası. Tibbi vərəqələr tibbi və hüquqi sənəd kimi, elmi
tədqiqat üçün materiallar.
Həkim-stomatoloqun gündəlik işinin hesabat vərəqəsi:
hes.f.№ 0,37/4. Ağız boşluğuna profilaktik baxış üçün
hesabat jurnalı. Hes.f. №0,49/f. Həkim–stomatoloq işinin
hesabat gündəliyi. F.№0,39/2/4. Onların doldurulma
qaydaları.
Dişlərin sərt toxumalarinin xəstəlikləri
Qeyri-karioz mənşəli xəstəliklər
Dişlərin inkişafı zamanı əmələ gələn xəstəliklər.
Hipoplaziya. Hiperplaziya. Flüoroz. Tetrasiklin dişləri.
Etiologiyası. Patogenezi. Kliniki təzahürü və diferensial
diaqnostikası. Müalicə və profilaktika. Diş toxumalarının
inkişafının irsi pozulması: natamam amelogenez, osteogenez,
dentinogenez. Kapdepon displaziyası.
Diş çıxdıqdan sonra əmələ gələn qeyri-kariyes mənşəli
xəstəliklər: hiperesteziya, dişin sərt toxumasının patoloji
sürtülməsi, pazabənzər qüsur, dişlərin sərt toxumasının
eroziyası və nekrozu. Etiologiyası. Kliniki təzahürləri və
diferensial diaqnostikası. Müalicə və profilaktikası. Dişlərin
travması. Klinikası, diferensial diaqnostika və müalicəsi.
Dişlərin kariyesi
Karies haqqında anlayış. Əhalinin müxtəlif qruplarında
kariyesin yayılması. Kariyesin göstəriciləri: yayılması (%),
intensivlik (KPÇ), intensivliyinin artması.Müxtəlif qrup
dişlərin zədələnmə tezliyi və kariyoz boşluqların
lokalizasiyası.Dişlərin kariyesi etiologiya probleminin
işlənməsində alimlərin rolu (Müller, D.V.Entin,
İ.Q.Lukomski, E.V. Borovski). Kariyesin yaranma səbəbləri
və inkişaf mexanizmi haqqında müasir təsəvvürlər. Ümumi
və yerli faktorlar.
Ağız suyu, tərkibi, bufer sistemi, onların əhəmiyyəti.
Minanın keçiriciliyi. Kariyes əmələ gəlməsində
karbohidratların və mikroorqanizmlərin rolu. Diş yastıqcığı,
kariyesin inkişafında onun əhəmiyyəti.
Kariyesin morfologiyası, klinikası. Profilaktika
Kariyes prosesinin inkişafının müxtəlif mərhələlərində
diş toxumalarının morfoloji dəyişiklikləri (ləkə mərhələsi,
46
səthi, orta, dərin), işıq, elektron, polyarizasiya
mikroskopunun şəkilləri əsasında. Kariyesin təsnifatı. Kliniki
(anatomo-topoqrafik) təsnifatı.ÜST təsnifatı.
Kariyesin kliniki təzahürü və diferensial diaqnostikası.
Diş kariyesinin profilaktikası: içməli suyun
flüorlaşdırılması, flüorlu həblər, flüor tərkibli diş pastaları,
reminerallaşdırıcı məhlullar. Ağız boşluğunun sanasiyası.
Fərdi profilaktika: rasional qidalanma, ağız boşluğunun
gigiyenası, flüor tərkibli diş pastalarının tətbiqi. Yüksək
intensivlikli kariyesə malik şəxslərin dispanserizasiyası.
Dişlərin kariyesinin müalicəsi
a) Ümumi – dişlərin sərt toxumalarının rezistentliyini
yüksəldən dərman vasitələrinin daxilə qəbulu;
b) yerli müalicə: (plomblamadan və plomblanma ilə.)
Kariyesin ağ ləkə mərhələsində reminallaşdırıcı terapiya.
Minanın remineralizasiyası üçün preparatlar. Müalicənin
aparılma qaydası. Kariyoz boşluqların preparasiyası üçün
aparılan premedikasiya və yerli keyləşdirmə. Plomblama
üsulu ilə kariyesin müalicəsi. Kariyesin preparasiyasının
ayrı-ayrı mərhəhələrinin xüsusiyyətləri. Karioz dişlərin
müxtəlif plomblarla bərpasının xüsusiyyətləri. Müalicədə
buraxılan səhvlər və agırlaşmalar.
Pulpa xəstəlikləri və müalicəsi
Diş pulpasının anatomo-topoqrafik xüsusiyyətləri,
histologiya və fiziologiyası. Dişlərin pulpasında yaş
dəyişikləri. Yerli və ümumi amillərlə əlaqədər distrofik
dəyişikliklər. Pulpitin etiologiya və patogenezi. Təsnifat –
MTSU, YST.
Pulpitin müxtəlif formalarının patoloji histologiyası.
Klinika, differensional diaqnostika. Pulpitin müalicə üsulları.
Ağrısızlaşdırma. Kəskin ağrılar və travma zamanı təxirə
salınmaz tədbirlər.
Pulpanın tam saxlanma metodu. Göstəriş, əks göstəriş,
metodika, dərman preparatları. Pulpanın vital amputasiya
üsulu – göstəriş, əks göstərişləri, metodika, dərman
preparatları. Pulpanın vital ekstripasiya üsulu (pulpanın tam
çıxarılması) - göstəriş, metodika, dərman preparatları.
Devital ekstripasiya üsulu – göstəriş, tətbiq üsulu. Devital
amputasiya - göstərişlər. Kombinəedilmiş müalicə üsulu.
Kök kanallarının obturasiyası: lateral kondensasiya,
termokondensasiya, termofil sistemi.
Bu üsulların müqayisəli qiymətləndirilməsi, səhvlər və
ağırlaşmalar. Onların qarşısının alınması və aradan
qaldırılması.
Periodontit və müalicəsi
Periodontun anatomo-fizioloji xüsusiyyətləri.
Periodontitin patogenezi və etiologiyası (infeksion,
travmatik, medikamentoz).
Periodontitlərin təsnifatı (patoanatomik, kliniki, YST).
Müxtəlif formalı periodontitlərin patoloji histologiyası.
Kəskin, xroniki və kəskinləşmiş xroniki periodontitlərin
klinikası. Rentgenoloji müayinə və elektroodontometriya.
Ayrı-ayrı periodontitlərin diaqnostikası və diferensial
diaqnostikası. Kəskin periodontitlər zamanı təxirəsalınmaz
yardım. Periodontitlərin müxtəlif formalarının endodontik
müalicəsi: keçilən və keçilməyən kök kanallarının müxtəlif
üsullarla obturasiyası. Fiziki üsullarla müalicə. (Kalium
yodid elektroforezi, tripsin-elektroforez, anod-qalvanizasiya,
ultrayüksəktezlikli cərəyan – ÜYT və s.). Konservativ-
cərrahi üsullar.
Periodontitlərin müalicəsi zamanı ağırlaşmalar və onların
Rezidenturaya qəbul – 2011
aradan qaldırılması.
Parodont xəstəlikləri
Parodontun anatomo-fizioloji xüsusiyyətləri
Parodontun histologiyası. Diş əti mayesi, parodontun
patologiyası zamanı tərkibinin kəmiyyət və keyfiyyətcə
dəyişilməsi.
Parodont xəstəliyi olan şəxslərin müayinəsi
Parodont xəstəliklərinin müxtəlif qrup əhali arasında
yayılması. Parodontun vəziyyətinin qiymətləndirmə kriterisi:
gigiyenik və parodontal indekslər - PMA, CPİTN və b.
Parodont xəstəliklərinin təsnifatı.
Yerli və ümumi risk amillərinin aşkar edilməsi. Əsas
kliniki və laborator müayinə metodları.
Gingivit:kataral, hipertrofik və xoralı formaları
Etiologiya və patogenez. Gingivitin etiologiyasında yerli
və ümumi faktorların rolu. Yayılması, klinikası, diferensial
diaqnostikası. Gingivitlərin müxtəlif kliniki formalarının
müalicəsi, profilaktikası.
Parodontit
Kəskin, xroniki, kəskinləşmiş xroniki, remissiya
mərhələsi, lokal və yayılmış formaları. Etiologiya, risk
amilləri, patogenez, patomorfologiya, parodontitin aqressiv
formaları. Kompleks müalicənin prinsipləri (medikamentoz,
cərrahi, ortodontik, ortopedik müalicə). Parodontitin ağırlıq
dərəcəsindən asılı olaraq yerli və ya ümumi müalicənin
aparılmasına göstəriş . Kompleks müalicə zamanı fiziki
üsuldan istifadə edilməsi.
Parodontoz və parodontun idiopatik xəstəlikləri
Etiologiyası, patogenezi, patomorfologiyası.
Parodontozun klinikası, diferensial diaqnostikası. Ümumi və
yerli müaliсə üsulları.
Parodontun idiopatik xəstəlikləri və neoplastik
proseslərin xüsusiyyətləri.
Parodont xəstəliklərinin profilaktikası. Parodont
xəstəliklərinin müaliсəsi və profilaktikasında ağız
boşluğunun gigiyenasının əhəmiyyəti. Parodont xəstəliyi
olan adamlara müaliсə-profilaktika yardımının əhəmiyyəti və
təşkili. Dispanserizasiya.
Ağız boşluğunun selikli qişa xəstəlikləri
Ağız boşluğu selikli qişasının (ABSQ) və dodağın
qırmızı haşiyəsinin anatomo-fizioloji və histoloji
xüsusiyyətləri. Ağız suyunun əhəmiyyəti. Selikli qişada
gedən patoloji proseslər: akantoz, akantoliz, hiperkeratoz və
s. Birincili və ikincili zədələnmə elementləri.
ABSQ. Patoloji prosesin inkişafında ümumi və yerli
faktorların əhəmiyyəti. Selikli qişa xəstəlikləri zamanı
xəstələrin müayinə üsulları. Ağız boşluğu selikli qişa
xəstəliklərinin təsnifatı.
ABSQ-nin travmaları
Mexaniki, kimyəvi, fiziki zədələnmələr. Leykoplakiya.
Virus xəstəlikləri
Sadə herpes, kəmərləyici dəmrov, dabaq, herpangina.
Spesifik infeksiyalar
Vərəm, sifilis, QİÇS. Xəstələrin qəbulu zamanı bu qrup
xəstlərlə davranış qaydaları.Xoralı-nekrotik gingivostomatit
(Vensan). Kandidoz.
Allergik xəstəliklər
Anafilaktik şok və Kvinke ödemi: patogenez, klinika,
diferensial diaqnostika və təcili yardım.
Medikamentoz stomatitlər. Çoxformalı eksudativ eritema,
xroniki residivləşən aftoz stomatit.
 Qəbul proqramları: İxtisas fənləri üzrə
Dərman preparatları ilə intoksikasiyalar (civə, vismut və b.).
Sistem xəstəliklərinin təzahürü
Sistem xəstəliklərinin təzahürü zamanı (hipo- və
avitaminoz, endokrin, mədə-bağırsaq traktı, ürək-damar
sistemi, qanyaradıcı sistemi, sinir sistemi xəstəlikləri,
kollagenozlar) ağız boşluğu selikli qişasının dəyişiklikləri.
Dermatozlar
Dermatozlar zamanı selikli qişanın dəyişiklikləri
(akantolitik və qeyri-akantolitik pemfiqus, qırmızı yastı
dəmrov, qırmızı qurdeşənəyi və s.).
Dodaq və dil xəstəliklər.
Dilin anomaliyaları və xəstəlikləri: coğrafi dil,
rombabənzər dil, büküşlü dil, xovlu dil, qlossalgiya. Dodağın
xəstəlikləri: eksfoliativ, ekzematoz, atopik, qlandulyar,
aktinik, meteroloji xeylitlər. Dodağın xroniki çatları.
ABSQ-nin və dodağın qırmızı haşiyəsinin xərçəngönü
xəstəlikləri
ABSQ-nin obliqat xərçəngönü xəstəlikləri. ABSQ-nin
fakultativ xərçəngönü xəstəlikləri. Dodağın qırmızı
haşiyəsinin obliqat xərçəngönü xəstəlikləri. Dodağın qırmızı
haşiyəsinin fakultativ xərçəngönü xəstəlikləri.
ƏDƏBİYYAT
1. R.B Mirzəyev “Terapevtik stomatologiya” - 1982-
394 s.
2. M.X. İbrahimov, Z.O. İbrahimov “Terapevtik
stomatologiyanın propedevtikası” 2010 – 220 s.
3. V.M. Həsənov “Terapevtik stomatologiya: təməl
biliklər” - 2010- 448 s.
4. Е.В Боровский “Терапевтическая стоматология” –
1998-2006
5. А.И.Николаев, Л.П.Цепов “Практическая
терапевтическая стоматология”, Москва, 2007 –
948 с.
6. Е.В.Боровский, Н.Д.Данилевский “Атлас
заболеваний слизистой оболочки полости рта”,
Москва – Медицина, 1981, 286 с.
Ortopedik stomatologiya
47
Ortopedik stomatologiya - diş-çənə sistemi xəstəliklərinin
etiologiya və patogenezini, anomaliyası, deformasiyası və
fəsadlarını öyrənən və onların diaqnostikası, müalicəsi və
profilaktikasını araşdıran tibb sahəsidir.
Ortopedik stomatoloji yardımın təşkili, ixtisasda
deontologiya qaydaları
Ortopedik stomatologiyanın məqsəd və vəzifələri.
Müasir stomatoloji klinikalarda ortopedik stomatoloji
şöbələr. Klinika və laboratoriyanın təşkili və təchizi. Diş
texniki laboratoriyasının bölmələri və təyinatı.Ortopedik
müalicədə deontologiya qaydaları.
Üz-çənə sisteminin funksional anatomiyası
Əng və çənə sümükləri. Gicgah-çənə oynağı. Sərt və
yumşaq damaq. Dişlərin quruluşu. Diş sıraları. Parodontun
anatomo-fizioloji xüsusiyyətləri. Artikulyasiya və
okklyuziya. Dişləm və növləri. Çeynəmə və mimiki əzələlər.
Çeynəmə əzələlərinin nisbi sakitliyi. Ağız boşluğunun selikli
qişası.
Kliniki və instrumental müayinə
Anamnez, xəstə sifətinin görnüşü. Gicgah-çənə oynağı,
ağız boşluğunun selikli qişası, dişləm, dişlər, parodont, diş
sıraları və dişsiz alveol çıxıntılarının vəziyyəti.
Xüsusi müayinə üsulları
Rentgenoloji müayinə üsulları (tomoqrafiya,
telerentgenoqrafiya, ortopantomoqrafiya və b.), çənələrin
diaqnostik modellərinin öyrənilməsi, qalvanometriya,
reoqrafiya və s. Çeynəmə effektliyinin təyini üsulları.
Çeynəmə əzələlərinin funksiyasının təyini.
Diaqnozun qoyulması. Morfoloji, allerqoloji müayinələr,
qanın, mədə şirəsinin və s. təhlili.
Ağız boşluğunun protezlənməyə ümumi hazırlanması
Ümumi sağlamlaşdırıcı tədbirlər (sanasiya): karies,
pulpit, periodontitli dişlərin və onların fəsadlarının müalicəsi,
parodontitlərin konservativ müalicəsi, diş çöküntülərin xaric
edilməsi, yararsız diş köklərinin çəkilməsi və s.
Ağız boşluğunun protezlənməyə xüsusi hazırlanması
Ağız boşluğunun protezlənməyə xüsusi hazırlanma
üsulları: terapevtik, cərrahi, ortopedik və ortodontik .
Buraxılan səhvlər və bununla əlaqədar yarana biləcək
fəsadlar və onların korreksiyası.
Ortopedik stomatologiyada istifadə olunan əsas
materiallar
Plastik kütlələr, çini materiallar, metal xəlitələri,
modelləşdirici materiallar, sementlər, abraziv materiallar.
Ölçülər və ölçü materialları
Ölçülər, növləri və seçilməsinə göstəriş. Ölçü qaşıqları,
onların seçilməsinin əsaslandırılması. Ölçü materialları,
növləri, xüsusiyyətləri və onlara olan təlabatlar.
Diş tacının hissəvi qüsurları və ortopedik müalicəsi
Diş tacı qüsurlarının təsnifatı. Qüsurların ortopedik
müalicəsi: taxmalar, metal qapaqlar, çini və plastik kütlədən
qapaqlar, metal-keramika, metal-plastik kütlədən qapaqlar,
teleskopik, ekvator, güdüllü, yarım qapaqlar.
Diş tacının tam qüsurları və ortopedik müalicəsi
Ştiftli dişlərin növləri, ştiftli taxma və onlara göstərişlər,
hazırlanmasının kliniki-laborator mərhələləri.
Hissəvi adentiyanın çıxmayan protezlərlə müalicəsi
Körpüyəbənzər protezlər, bu konstruksiyalara
göstərişlər. Hazırlanmasının kliniki və laborator mərhələləri.
Metal-keramikadan və tam tökmə üsulla hazırlanan
körpüyəbənzər protezlər
Adgeziv körpüyəbənzər protezlər. Belə protezlərin
 48 Rezidenturaya qəbul – 2011

hazırlanmasında buraxılan səhvlər və profilaktikası. edilən materiallar, implantatların konstruksiyaları.

Hissəvi adentiyanın çıxan protezlərlə müalicəsi İmplantatlardan istifadə etməklə ortopedik müalicənin üsulu.
Hissəvi çıxan lövhəli protezlər: konstruktiv xüsusiy- Diş protezlərinin hazırlandığı materiallarla əlaqədar
yətləri, hazırlanmasına göstərişlər, hazırlanmasının kliniki və yaranan xəstəliklər, qarşısının alınması və müalicəsi
laborator mərhələləri. Qalvanoz, etiologiya və patogenezi. Metaldan və akril
Bügel protezləri, konstruktiv xüsusiyyətləri plastik kütlələrdən hazırlanan diş protezlərinə qarşı yaranan
Paralelometriya, protezlərin hazırlanmasının kliniki və toksiki stomatitlər, etiologiya və patogenezi. Stomatitlərin
laborator mərhələləri. Buraxılan səhvlər və qarşısının diferensial diaqnostikası. Kandidoz.
alınması.
Hissəvi adentiyanın diş cərgəsinin deformasiyası ilə ƏDƏBİYYAT
fəsadlaşmasının ortopedik müalicəsi 1. Z.İ.Qarayev “Ortopedik stomatologiya”. Dərslik. Bakı,
Diş cərgəsinin hissəvi adentiyasında ikincili 2008.
deformasiyaların əmələ gəlmə səbəbləri, ortpedik müalicənin 2. K.L.Aslanov “Azərbaycanda stomatologiyanın tarixi
xüsusiyyətləri. və inkişaf mərhələləri”. Bakı, 2010, 287 s.
Antaqonist dişlərin itirilməsi nəticəsində əmələ gələn 3. Ə.A.Əhmədov, Ə.H.Hacıyev “Diş sıralarının
deformasiyalar hüdudlanmayan qüsurlarının protezlənmə
Diş sırası deformasiyası ilə fəsadlaşmış ikincili hissəvi xüsusiyyətləri protezlənmə xüsusiyyətləri”. Bakı,
adentiyanın müalicə üsulları. 2003, 127 s.
İkincili tam adentiyanın ortopedik müalicəsi 4. Н.Г.Аболмосов, Н.Н.Аболмосов, В.А.Бычков,
Dişsiz çənələrin təsnifatı. Selikli qişanın vəziyyəti, onun А.Аль-хаким “Ортопедическая стоматология”.
protezləmədə əhəmiyyəti. Protezin fiksasiya və Руководство для врачей, зубных техников,
stabilizasiyası. Ağız boşluğunun protezləməyə hazırlanması. студентов стом. фак-ов, мед.училищ. М., Мед.
Tam lövhəli çıxan protezlərin hazırlanmasının kliniki və пресс-информ, 2002, 573 с.
laborator mərhələləri. Buraxılan səhvlər, fəsadlar, aradan 5. “Ортопедическая стоматология”. Под ред. В.Н.
qaldrılması. Yumşaq plastik kütlələrin tətbiqi: ikiqat bazisli Копейкина, М.З. Миргазизова. Учебник для
protez . студентов стом. фак-ов. М., Мед, 2001, 615с.
İkiqat bazisli protezlərin tətbiqinə göstərişlər və 6. В.Н.Трезубов “Ортопедическая стоматология”.
hazırlanması. Москва, 2002,184 с.
Parodont xəstəliklərinin ortopedik müalicəsi 7. Z.İ.Qarayev, N.A.Pənahov “ Paradont xəstəliklərinin
Xəstəliyin klinikası. Ortopedik müalicənin məqsədi. ortopedik müalicəsi” , 2001,110 s.
Ortopedik müalicədə seçmə hamarlama üsulu, göstəriş.
Dişlərin şinalanmasına göstərişlər, şinalara təlabatlar.
Müvəqqəti və daimi şinalama.
Parodont xəstəliklərin ortopedik müalicəsində istifadə
olunan çıxmayan və çıxan şinalar, müqayisəli
qiymətləndirilməsi
Ocaqlı və yayılmış parodontitlərin ortopedik müalicəsi.
Diş sırasının hissəvi qüsurlarında ortopedik müalicə.
Kompleks müalicənin əhəmiyyəti.
Dişlərin patoloji sürtülməsində ortopedik müalicə
Dişlərin sürtülməsi xüsusiyyətləri. Dişlərin patoloji
sürtülməsinin etiologiyası və klinikası. Xəstəliyin ortopedik
müalicəsində çıxmayan və çıxan protezlərin hazırlanmasının
kliniki mərhələləri.
Gicgah-çənə oynağı xəstəliklərinin ortopedik
müalicəsi
Gicgah-çənə oynağı xəstəliklərinin etiologiyası,
patogenezi, diaqnostikası, klinikası və ortopedik müalicəsi.
Çənələrin adəti çıxıq və yarımçıxıqların ortopedik müalicəsi.
Üz-çənə ortopediyası
Tətbiq olunan ortopedik aparatlar və təsnifatı. Çənə
sınıqlarında ilk yardım. Yuxarı və alt çənə sınıqlarında
ortopedik müalicə. Şinalar. Yalançı oynaqlar, çənə
kontrakturalarında ortopedik müalicə.
Üz-çənə nahiyyəsində yaranan qüsur və
deformasiyaların ortopedik müalicəsi
Yuxarı və alt çənələrin rezeksiyasından sonra
protezlənmə.
Üz, burun və qulaq qüsurlarında protezləmə.
İkincili adentiyada diş implantatından istifadə
etməklə ortopedik müalicə
Xəstələrin müayinə xüsusiyyətləri. Diş implantasiyasına
göstərişlər və əks göstərişlər. İmplantologiyada istifadə
 Qəbul proqramları: İxtisas fənləri üzrə
Üz-çənə cərrahiyəsi
Üz-çənə cərrahiyyəsi fənni stomatologiya ixtisasının bir
sahəsidir. Burada ağız boşluğu və üz-çənə nahiyyəsinin sərt
və yumşaq toxumalarının xəstəliklərinin, zədələnmələrinin,
qüsur və deformasiyalarının ( estetik və funksional aspektlər
daxil olmaqla) diaqnostika, cərrahi və digər müvafiq müalicə
məsələlərinə baxılır.
Üz-çənə cərrahiyyəsi ixtisası üzrə rezidenturaya
hazırlaşarkən iddiaçılar aşağıdakı nəzəri biliyə malik
olmalıdılar:
-üz-çənə nahiyyəsinin anatomiyası, morfologiyası,
fiziologiyası və patologiyası;
-diş, çənə, üz və boyun toxumalarının, ağız boşluğunun
iltihabi proseslərinin diaqnostikası və müalicəsi;
-ağız boşluğunun, üzün, üz skeleti sümüklərinin qeyri-
odlu silah və odlu silah mənşəli travmatik zədələnmələrinin,
müştərək (əlaqəli) travmatik zədələnmələrin diaqnostikası və
müalicəsi;
-üz, çənə, ağız boşluğu orqanlarının şiş və
şişəbənzər törəmələrinin Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının
Beynəlxalq Təsnifatına uyğun olaraq müasir diaqnostikası və
müalicəsi;
-üz və çənə nahiyyəsinin anadangəlmə və
qazanılmış qüsur və deformasiyalarının diaqnostikası və
rekonstruktiv, plastik-bərpaedici müalicəsi.
Üz-çənə cərrahiyyəsi fənni və bu xidmətin təşkilati
strukturu
Üz-çənə cərrahiyyəsi fənni, onun stomatologiyanın digər
sahələri və tibbin başqa bölmələri ilə əlaqəsi. Xidmətin
Azərbaycanda əsas inkişaf mərhələləri və hazırki strukturu.
Ambulator şəraitdə ağız boşluğu cərrahiyyəsinin təşkili.
Stasionar şəraitdə üz-şənə cərrahiyyəsi şöbəsinin təşkili.
Üz-çənə cərrahi xəstəliklərin müayinəsi və müalicəsi
xüsusiyyətləri
Üz-çənə cərrahi xəstəliklərinin - kliniki, laborator,
mikrobioloji, patomorfoloji və rentgen müayinəsinin
xüsusiyyətləri. Xəstələrin psixoemosional statusunun
qiymətləndirilməsi.
Tibbi-huquqi məsələlər, deontologiya və həkim etikası.
Aseptika. Texniki təhcizat və kimyəvi vasitələr. Alətlərin
və tibbi ləvazimatın sterilizasiyası üsulları. Əməliyyat
otağının və tibbi personalın cərrahi əməliyyata hazırlanması.
Əməliyyatdan sonrakı aseptika.
Antiseptika. Ağız boşluğunun cərrahi əməliyyata
hazırlanması. Sifətdə əməliyyat sahəsinin işlənməsi.
Üz-çənə cərrahiyyəsində istifadə olununan alətlər.
Ağız boşluğunda və üzdə cərrahi kəsiklərin aparılmasının
əsas prinsipləri və tikişlərin qoyulması üsulları.
Cərrahi yaraların sağalma mərhələləri.
Ağiz boşluğu və üz-çənə cərrahiyyəsində ağrısızlaşdırma
Ağrısızlaşdırmanın məqsədi və vəzifələri.
Premedikasiya. Kombinəolunmuş ağrısızlaşdırılma.
Sedasiya.
Ümumi ağrısızlaşdırılma. Ağız boşluğu və üz-çənə
cərrahiyyəsində narkozun xüsusiyyətləri. Ambulator
stomatoloji yardım zamanı ümumi ağrısızlaşdırma.
Ağırlaşmalar.
Yerli ağrısızlaşdırılma. Nahiyyənin anatomik quruluşu və
ağrısızlaşdırılmanın mexanizmi. İstifadə olunan
anestetiklərin kliniki-farmakoloji xüsusiyyətləri. Yerli
49
infiltrasiya. Naqili anesteziya növləri.
Hamilə qadınlarda, şəkərli diabet, ürək-damar, qan
sistemi və başqa sistem xəstəliklərdə ağrısızlaşdırmanın
aparılması xüsusiyyətləri.
Yerli anesteziya zamanı buraxılan səhvlər, yerli və
ümümi ağırlaşmalar(onların profilaktikası və müalicəsi).
Təxirəsalınmaz yardım üsulları.
Dişlərin çıxarılması
Dişlərin çıxarılmasına göstəriş və əks göstərişlər.
Mövcud olan bəzi xəstəliklər zamanı pasientin bu əməliyyata
hazırlanması xüsusiyyətləri. Lazım olan cərrahi dəst: alətlər,
avadanlıq və ləvazimat.
Dişlərin adi çıxarılması. Kliniki-rentgenoloji göstəricilər.
Pasientin və cərrahın qarşılıqlı yerləşməsi prinsipləri. Dişin
çıxarılmasının mexaniki prinsipləri. Kəlbətinin və elevatorun
istifadəsi prinsipləri. Müxtəlif qrup dişlərin çıxarılma
xüsusiyyətləri.Çətin çıxan dişlərin ekzodontiya prinsipləri.
Köklərin və kök sınıqlarının (kiçik kök qalıqlarının)
ekstraksiyası. Çoxsaylı dişlərin çəkilməsi. Dışlərin
retensiyası, distopiyası və çətinliklə çıxması səbəbləri, 3-cü
molyar retensiyasının təsnifatı. Çıxarılmasına göstəriş.
Ekzodontiya prinsipləri. Ekstraksiyadan sonra diş yuvasına
qulluq.
Dişlərin çıxarılması zamanı və sonra baş verən
ağırlaşmalar (onların profilaktikası və müalicəsi).
Periodontal cərrahiyyə
Məqsəd və vəzifələri. İstifadə olunan alətlər.
Xəstələrin seçilməsi və əməliyyatın planlaşdırılması.
Əsas cərrahi prinsiplər. Parodont toxumalarının xəstəlik-
lərinin cərrahi müalicəsi. Parodont ciblərinin açıq və bağlı
küretajı. Gingivotomiya və gingivoektomiya.
Periodontal plastik cərrahiyyə. Diş köklərinin örtülməsi.
Diş tacının uzadılması. Ayaqcıqda dilim formalı və sərbəst
diş əti transplantatla cərrahi əməliyyatlar. Osteoplastika.
Biomaterialların və membranların istifadəsi.
Protezönü cərrahiyyə.Yumşaq toxumaların hazırlanma-
sının cərrahi üsulları-frenulotomiya, ağız dəhlizinin
dərinləşdirilməsi, protez yatağı fibromalarının götürülməsi.
Sərt toxumaların hazırlanmasında cərrahi üsullar. Alveol
çıxıntısının korreksiyası və qabarıqlığın götürülməsi.
Dental implantologiyanın cərrahi aspektləri
Dental implantologiyanın məqsədi. Əməliyyat otağının
avadanlıq, ləvazimat və alətlərlə təchizatı. Sənədləşmənin
aparılması.
Çənənin və əngin topoqrafik və anatomik xüsusiyyətləri.
Dental implantasiyada istifadə olunan təsnifatlar.
Osteointeqrasiyanın bioloji prinsipləri. Göstərişlər və əks
göstərişlər.
Pasientlərin əməliyyatönü müayinəsinin xüsusiyyətləri.
Birinci və ikinci cərrahi mərhələlər. Biomaterialların və
membranların istifadəsi. Haymor boşluğu dibinin
qaldırılması əməliyyatı. Dental implantalogiyada
ağırlaşmalar və onların müalicəsi.
Üz-çənə nahiyyəsinin periodontiti, periostiti və
osteomiyeliti
Odontogen infeksiya-anlayışı. Mikrobiologiyası, yayılma
yolları.
Odontogen infeksiyanın müalicə prinsipləri və
profilaktikası.
Periodontit. Etiologiyas;, patogenezi. Klinikası,
diaqnostikası və cərrahi müalicəyə göstəriş. Cərrahi müalicə
üsulları-diş kökü zirvəsinin rezeksiyası. Kökün amputasiyası.
Dişlərin replantasiya və transplantasiyası. Göstəriş və
50
əksgöstərişlər. Proqnoz.
Çənələrin periostiti. Çənələrin kəskin və xroniki irinli
periostiti. Patogenezi. Kliniki şəkili. Diferensial
diaqnostikası. Müalicəsi.
Çənələrin osteomiyeliti. Odontogen, təmaslı, şüalı,
hematogen mənşəli osteomiyelitlərin etiologiyası. Odontogen
osteomiyelit. Patogenezi. Kəskin, yarıkəskin və xroniki
dövrlər. Klinika və diferensial diaqnostikası. Osteomiyelitin
əngdə və çənə sümüyündə gedişatı xüsusiyyətləri. Kompleks
patogenetik müalicəsi. Sekvestrektomiyanın aparılması vaxtı
və cərrahi əməliyyatın texnikası.Ağırlaşmalar.
Üz-çənə nahiyyəsinin abses və fleqmonalari.
Odontogen limfadenit və haymorit
Etiologiyası və patogenezi.
Baş və boyun nahiyyəsinin (fastsiya, əzələ və əzələarası
piy sahələrinin) kliniki anatomiyası. Odontogen infeksiyanın
yayılma yolları. Abses və fleqmonaların ümumi kliniki
təsviri. Topik və diferensial diaqnostikası. Cərrahi müalicə.
Kompleks patogenetik müalicənin yeri.
Limfadenit. Baş və boyun limfa sisteminin kliniki
anatomiyası. Kəskin və xroniki odontogen limfadenit.
Adenofleqmona. Diaqnostikası, diferensial diaqnostikası,
klinikası və müalicəsi.
Odontogen haymorit. Əng cibinin quruluşu, kliniki və
rentgenoloji müayinə üsulları. Əng cibinin odontogen
infeksiyası- kəskin və xroniki odontogen haymoritlər.
Klinikası, diaqnostikası, konservativ və cərrahi müalicə
metodları. Oroantral fistulalar. Cərrahi müalicəsi üsulları.
Üzün və boyun nahiyyələrinin odontogen iltihabi
proseslərinin fəsadları. Flebit, üz venalarırnın irinli
tromboflebiti. Meningit, kontaktlı mediastenit, sepsis.
Sifətin və boyunun qeyri-odontogen və spesifik iltihabi
xəstəlikləri
Furunkul, karbunkul. Klinikası, müalicəsi, ağırlaşmaların
profilaktikası. Qızıl yel iltihabı. Noma və nekrotik proseslər.
Etiologiyası, patogenezi, profilaktikası, müalicəsi.
Sifətin və boyunun spesifik iltihabi xəstəlikləri.
Üz-çənə nahiyəsinin və boynun aktinomikozu.
Etiologiyası və patogenezi. Klinikası, diaqnostikası və
müalicə metodları.
Üz-çənə və boyun nahiyyələrin vərəmi. Klinikası,
diaqnostikası və müalicə metodları.
Sifilis, qarayara, QİÇS, difteriya, tulyaremiya,
leyşmanioz, xlamidioz, qonoreya, Vegenar qranulamatozu
xəstəlıklərin mənşəyi və ağız boşluğunda təzahürü.
Diaqnostikası və yayılmasının qarşısının alınması.
Tüpürcək vəzilərinin iltihabi xəstəlikləri
Tüpürcək vəzilərinin quruluşu və funksiyası. Müayinə
üsulları.
Bakterial və qeyri-bakterial sialoadenit. Kalkulyoz
sialodenit. Sialodoxit və tüpürcək axarlarının daralması
(stenoz və atreziya). Etiologiyası, diaqnostikası və müalicəsi.
Etiologiya və patogenez. Klinikası, diaqnostikası.
Konservativ və cərrahi müalicə üsulları.
Tüpürcək vəzilərinin reaktiv-distrofik xəstəlikləri:
Mikuliç xəstəliyi (limfomatoz vəz). Şeqren sindromu.
Tüpürcək vəzilərinin funksiya pozğunluqları- kserostomiya.
Tüpürcək vəzilərinin zədələnmələri, tüpürcək vəzilərinin
fıstulaları
Üz-çənə nahiyəsinin sinirlərin zədələnməsi
Üz-çənə nahiyyəsində ağrı sindromunun fizioloji və
patofizioloji xüsusiyyətləri.
Qeyri-travmatik mənşəli neyropatiyalar. Üçlü sinirin və
Rezidenturaya qəbul – 2011
şaxələrinin nevralgiyası və nevriti, kliniki əlamətləri,
diferensial diqnostikası. Konservativ müalicə prinsipləri.
Cərrahi müalicəyə göstəriş. Üçlü sinirin odontogen
nevropatiyası.Üz nahiyyəsinin nevralgiyası- dil-udlaq, dil,
yuxarı udlaq və təbil sinirlərin nevralgiyası; qulaq-gigcah
sindromu, İql sindromu.
Travmatik mənşəli neyropatiyalar. Hissi sinirlərin
zədələnməsi. Mimiki əzələlərin iflic və parezləri.
Konservativ müalicə prinsipləri.Korreksiyaedici cərrahiyyə
və mioplastika. Üzün hemiatrofiyası.
Gicgah-çənə oynağinin zədələnmələri
Gicgah-çənə oynağının və oyanqətrafı nahiyələrinin
anatomiyası. Müayinə üsulları. Gicgah-çənə oynağının
disfunksional ağrı sindromu. Oyanaqdaxili diskin
yerinidəyişməsi patologiyası.
Gicgah-çənə oynağının kəskin və xroniki artriti və
artrozu. Müalicə üsulları. Fizioterapiyanın və ortopedik
müalicə üsullarının tətbiqinə göstəriş.
Gicgah-çənə oynağının ankilozu. Etiologiyası,
patogenezi, klinikası, diaqnostikası. Müalicəsi.
Çənələrin kontrakturası. Etiologiyası, klinikası,
konservativ və cərrahi müalicə üsulları.
Çənə çıxıqları. Mexanizmi. Birtərəfli və ikitərəfli çənə
çıxığının əlamətləti. Repozisiya üsulları.
Sifətin və ağiz boşluğunun xərçəngönü xəstəlikləri
Ağız boşluğunda və üz-çənə nahiyəsində şişlərin
yayılması. Həkim-stomatoloqun şişlərin erkən diaqnosti-
kasında rolu. Xəstələrin müayinə xüsusiyyətləri. Histoloji
müayinə metodları: sitoloji və patomorfoloji müayinələr
(aspirasion, insizional və eksizional biopsiyalar)
Sərt və yumşaq toxumaların biopsiyası xüsusiyyətləri.
Xərçəngönü anlayışı. Əmələ gətirən amillər. Fakultativ
və obliqat formalar. Leykoplakiya. Kliniki əlamətləri,
diaqnostik metodlar, müalicəsi.
Çənələrin epitelial şişləri
Odontogen kistalar. Diş follikulasının inkişaf qüsuru
nəticəsində yaranan kista- odontogen birincili kista
(keratokista); diş çıxan zaman, diş mayasından əmələ gəlmiş
kista (follikulyar kista). İltihab mənşəli kistalar-radikulyar
kista. Qeyri odontogen- kəsici kanal, diş əti kənarı və burun
damaq kistaları. Etiologiya və patogenez.Klinikası,
diaqnostikası, cərrahi müalicə metodları: kistotomiya,
kistoektomiya əməliyyatlarının texnikası.
Anadangəlmə üzün və boynun fistulalari və kistaları
Üz-çənə nahiyyəsinin embriogenezi. Qulaqönü, yan
boyun(bronxiogen), orta(tireoqlossal) kistalar və fistulalar.
Dermoid və epidermoid kistalar. Müayinə üsulları. Cərrahi
müalicəsi.
Üz-çənə nahiyəsinin xoşxassəli şişləri və şişəbənzər
törəmələri
Ağız boşluğu və üz-çənə nahiyyəsinin yumşaq
toxumalarının xoşxassəli şişləri: papilloma, fibroma və digər
fibroz toxuma şişləri, diş ətinin fibromatozu, ateroma,
lipoma, hemangioma(kavernoz, kapilyar), trixepitelioma,
piogen granuloma, limfangioma, nevrinoma, neyrofibro-
matoz. Etiologiyası. Klinikası. Diferensial diaqnostikası.
Müalicəsi. Melanogen şişlər-piqmentli və qeyripiqmentli
nevus.
Odontogen şişlər: ameloblastoma(adamantinoma),
ameloblastik fibroma (yumşaq odontoma), qarışıq odontoma,
odontogen və sementləşən fibroma, sementoma, miksoma.
Qeyri odontogen şişlər: osteoma, osteoid-osteoma,
xondroma, osteoxondroma, osteoblastoklastoma, sümük-
 Qəbul proqramları: İxtisas fənləri üzrə
daxili hemangioma, sümükləşən fibroma, fibroz displaziya.
Klinikası. Diferensial diaqnostikası. Müalicəsi. “Boz-şiş”-
hiperparatireoidizmin ağız boşluğunda təzahürü.
Üz-çənə nahiyəsinin bədxassəli şişləri
Ağız boşluğunda və üz-çənə nahiyəsində şişlərin
epidemiologiyası və əmələ gətirən amillər. Ümumdünya
Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) beynəlxalq təsnifatı-TNM-
sistemi. Xəstələrin müayinə xüsusiyyətləri.
Epitelial bədxassəli şişlər. Dəri xərçəngi. Bazalioma.
Melanoma. Dodağın xərçəngi. Ağız boşluğunun selikli
qişasının xərçəngi. Əngin xərçəngi. Klinikası. Diaqnostikası.
Müalicəsi.
Çənənin bədxassəli şişləri: osteogen sarkoma,
xondrosarkoma, histiositoma, Yuinq sarkoması. Klinika.
Diaqnostika. Müalicə.
Yumşaq toxumaların şişləri: fibrosarkoma, liposarkoma,
leymiosarkoma, angiosarkoma, limfangiosarkoma,
bədxassəli şvannoma. Klinika. Diaqnostika . Müalicə.
Müalicədən sonra reabilitasiya və dispanser nəzarəti.Üz-
çənə nahiyyəsində şişlərin götürülməsindən sonra bərpa
tədbirləri:ortopedik, rekonstruktiv bərpaedici əməliyyatların
aparılma vaxtı.
Tüpürcək vəzilərinin şişləri və şişəbənzər törəmələri
Böyük və kiçik tüpürcək vəzilərinin anatomo-topoqrafik
xüsusiyyətləri.
Şişəbənzər törəmələr: xoşxassəli limfoepitelial
zədələnmələr, retension kista, ranula. Klinikası,
diaqnostikası, müalicə üsulları.
Şişlər:Təsnifat. Müayinə üsulları. Epitelial şişlər:
adenomalar-polimorf (qarışıq şiş), monomorf (adenolimfoma
və b.); mukoepidermoid şişi, asinik hüceyrəli şiş.
Karsinomalar: adenokistozlu (silindroma), adeno-karsinoma,
epidermoidli karsinoma. Böyük və kiçik tüpürcək vəzilərinin
şişlərinin cərrahi müalicə prinsipləri.
Ağiz boşluğu və üz-çənə nahiyəsinin zədələnmələri.
Yumşaq toxumalarinin zədələnmələri
Ağız boşluğu və üz-çənə nahiyəsinin zədələnmələrin
epidemiologiyası. Tibbi yardımın təşkili: həkimə qədər, ilkin
tibb, ixtisaslaşdırılmış və xüsusiləşdirilmiiş yardım. Müayinə
metodları.
Ümumi ağırlaşmalar. Asfiksiya, qanaxma, şok, və
s.Təcili tibbi yardım və müalicə üsulları.
Üz-çənə nahiyyəsinin yumşaq toxumalarının
zədələnmələri. Təsnifatı, klinikası, diaqnostikası. Yaraların
birincili cərrahi işlənilməsinin xüsusiyyətləri.
Dişlərin və alveol çıxıntısının zədələnmələri. Klinikası,
diaqnostikası. Dişlərin çıxıqı və sınığı. Alveol çıxıntısının
sınığı. Klinikası, diaqnostikası, həkimin taktikası.
Üz skeleti sümüklərinin siniqları
Üz skeleti sümüklərinin kliniki anatomiyası.Travmaların
səbəbi. Sınıq xətlərinin formaları və yerləşməsi. Sınıq
qalıqlarının yerdəyişməsinin biomexanikası.
Diaqniostika metodları. Sınıqların kliniki təzəhürü,
anatomik və funksional pozğunluqlar, dişləmin pozulması.
Üz skeleti sümüklərinin sınıqlarının sağalma mərhələləri.
Reparativ osteogenez.
Çənə sınıqları. Klinikası, diaqnostikası. Müalicəsi: ilk
tibbi yardımın göstərilməsi. Sınıq qalıqlarının repozisiya
metodu. Müvəqqəti və daimi (müalicəvi) immobilizasiya
metodları. Çənə sınıqlarının cərrahi müalicə üsulları-
osteosintez. Metal məftildən, mildən və sümüküstü titan
lövhəciklərdən (minilövhələr, rekonstruktiv titan lövhələr)
istifadə üsulları. Sınıq qalıqlarının ağızxarici fiksasiyası.
51
Göstəriş. İstifadə olunan qurğular. Sınıq xəttində yerləşən
dişlərin vəziyyəti və müalicə taktikasının seçilməsi.
Əng sınıqları. Təsnifatı. Klinikası. Diaqnostikası.
Konservativ müalicə üsulları: müvəqqəti və daimi
immobilizasiya. Cərrahi müalicə - osteosintez metodları:
məftildən və sümüküstü titan mini lövhəciklərdən istifadə
üsulları.
Almacıq sümüyünün və qövsünün sınıqları. Almacıq-
orbital kompleksinin sınığı, klinikası, diaqnostikası,
müalicəsi. Repozisiya və fiksasiya üsulları.
Burun sümüklərinin sınıqları. Klinika, diaqnostika,
müalicəsi.
Üz-çənə nahiyyəsinin müştərək travmaları.
Klinika, diaqnostika. Müştərək- üz sümüklərinin sınıqları
və yanaşı qapalı kəllə beyin (QKB) travması ilə olan
xəstələrə tibbi yardımın xüsusiyyətləri.
Müştərək- üz sümükləri və bədənin digər orqanlarının
zədələnməsi ilə olan xəstələrə tibbi yardımın xüsusiyyətləri.
Üz-çənə nahiyyəsinin odlu silahla zədələnmələri
Üzün odlu silahla zədələnmələri. Yaraların növləri. Güllə
yaralarının müayinə üsulları. Yaraların formaları və kliniki
xüsusiyyətləri. Yaraların cərrahi işlənilməsi xüsusiyyətləri.
Ağırlaşmalar və onların müalicəsi.
Termiki, kimyəvi(hərbi zəhərləyici maddələrlə, qələilərlə,
turşularla zədələnmələr), radiasion və kombinəolunmuş
zədələnmələr(radiasion və mexaniki travmalar və s.). Şüa
xəstəliklərinin mərhələsindən asılı olaraq güllə yaralarının
sağalma xüsusiyyətləri. Qarışıqlı ağırlaşma sindromu.
Kombinəolunmuş zədələnmələr vaxtı cərrahi müdaxilənin
xüsusiyyətləri. Üz skeleti sümüklərinin sınıqların və
defektlərin müalicə xüsusiyyətləri.
Sifətin yanıqları:səbəbi, ağırlığı və zədələnmənin
dərinliyi, ola biləcək fəsadlar. Müalicənin xüsusiyyətləri.
Elektrotravma. Donmalar.
Azərbaycan Ordusunda və HDD-da üz-çənə nahiyyəsinin
odlu silah zədələnmələri ilə olan xəstələrə cərrahi stomatoloji
yardımın təşkili.
Üz-çənə nahiyyəsinin zədələnmələrindən sonra əmələ
gələn ağirlaşmalar
Travmatik osteomiyelit. Travmatik haymorit. Köhnə,
qeyri-düzgün bitişən sınıqlar. Klinikası. Diaqnostikası.
Müalicəsi. Üz-çənə nahiyyəsində zədələnmə (xüsusən odlu
yaralanma) nəticəsində əmələ gələn defekt və
deformasiyalar, funksional pozğunluqlar, onların qarşısının
alınması və müalicəsi. Üz-çənə zədələnmələrində ağız
boşluğuna qulluq. Xəstələrin qidalanma xüsusiyyətləri.
Kompleks müalicə üsulları( cərrahi, medikamentoz,
ortopedik, fizioterapiya, müalicəvi gimnastika) və digər
bərpaedici tədbirlər. Əlillik dərəcələrinin
müəyyənləşdirilməsi.
Üz-çənə nahiyəsində rekonstruktiv-bərpaedici cərrahiyyə.
Yumşaq toxumalarda cərrahi əməliyyatlar
Məqsəd və vəzifələri. Üzdə defekt və deformasiyaların
növləri, onların əmələ gəlmə səbəbləri.Defektin təhlili:
anatomik, funksional və kosmetik pozğunluğun qeydiyyatı.
Müalicə taktikasının işlənilməsi, cərrahi əməliyyatın
planlaşdırılması.
Yerli toxumalarla plastik əməliyyatlar. Üzdə və boyunda
cərrahi dilimlər.
Ayaqcıqda olan dilimlər. Cubuq dilimlərlə (Filatov üsulu)
plastik əməliyyatlar. Bioloji əsaslandırma.
Dərinin sərbəst köçürülməsi. Bioloji əsaslandırma.
Üzdə olan çapıqların profilaktikası və müalicəsi. Kelloid
52
çapıqların müalicəsi.
Üz skeletinin defekt və deformasiyalarinin bərpaedici
cərrahiyəsi
Sümük plastikası. İstifadə olunan transplantatların
növləri. Bioloji əsaslandırma.
Mikrocərrahiyyə. Bioloji əsaslandırma. Üz-çənə
nahiyəsində bərpaedici cərrahiyənin istifadəsi.
Ortognatik cərrahiyyə. Diş-çənə və üz skeleti
deformasiyalarının təsnifatı. Diaqnostik üsullar. Kliniki
əlamətləri, funksional, kosmetik dəyişikliklər. Cərrahiyənin
kompleks müalicədə yeri. Metodlar. Ağırlaşmalar
ƏDƏBİYYAT
1. Dental implanologiyada sənədləşdirilmənin
aparılması.//Rəhimov Ç.R., Tədris metodik vəsait.,
Bakı, 2003. 20 s.
2. Stomatoloji implantologiyanın cərrahi və ortopedik
aspektlər. //Ə.C.Əliyev. Monoqrafiya. – Bakı,
3. Üz-çənə nahiyyəsinin infeksion iltihabi və parazitar
xəstəlikləri.//Rəhimov Ç.R., Hüseynov Ə.H.,
Əhmədov E.T., Quliyev S.B. Tədris metodik vəsait,
Bakı, 2003, 85 s.
4. Üz-çənə cərrahiyyəsi və cərrahi
stomatologiya.//Yusubov Y.Ə.Bakı, “Adiloğlu”
nəşiriyyatı – 2005.
5. Рентгенодиагностика в стоматологии Под ред.
Н.А. Рабухиной, А.П. Аржанцева. М.: Медицина,
1999. 452 с.
6. Руководство по челюстно-лицевой хирургии и
хирургической стоматологии.//Тимофеев А.А.,
Киев, 2002.
7. Хирургическая стоматология.// Издание второе
переработанное и дополненное. Под редакцией
проф. Робустовой Т.Г.Москва, «Медицина», 2000.
8. Peterson's principles of oral and maxillofacial surgery
Second Edition.// Miloro M., Ghali G. E., Larsen P.
E., Waite P. D. Hamilton, London, BC Decker Inc,
2004.
9. Contemporary oral and maxillofacial surgery. Third
edition//Larry S. Peterson, Edward Ellis III, Samuel
R. Hupp, Myron R. Tucker. Mosby, 1998.
10. Oral Surgery.// Fragiskos D. Fragiskos (Ed.) Springer-
Verlag Berlin Heidelberg. 2007.
11. Maxillofacial Trauma and Esthetic Facial
Reconstruction.// Peter Ward Booth, Barry L Eppley,
Rainer Schmelzeisen.2003.
Rezidenturaya qəbul – 2011
Uşaq stomatologiyası
Stomatoloji xəstəliklərin profilaktikası
Diş, ağız boşluğu orqanları və toxumalarının
anatomo-fizioloji xüsusiyyətləri
Paradontun quruluşu və funksiyaları, ağız boşluğu selikli
qişasının quruluşu və funksiyaları, ağız suyu, ağız
boşluğunun mikroflorası.
Stomatoloji xəstəliklərin epidemiologiyası
Stomatoloji xəstəliklərin yayılması və intensivliyi,
stomatoloji müayinələrdə istifadə olan indekslər. Stomatoloji
profilaktikanın nəzəri əsasları. Sanitar maariflənmə və
sağlam həyat tərzinin tətbiqi, stomatoloji xəstəliklərin
profilaktikasında rasional qidalanmanın rolu. Stomatoloji
xəstəlikləri olan uşaqlarda dispanserizasiya.
Diş çöküntüləri və onların stomatoloji xəstəliklərin
inkişafında rolu
Ağız boşluğunun gigiyenası.
Ağız boşluğunun fərdi gigiyenası, ağız boşluğunun
gigiyenası, üsul və vasitələri
Diş məcunları: təsnifat, istifadə qaydaları, dişlərin
təmizləmə üsulları. Manual diş fırçaları: quruluşu, təsnifatı,
istifadə qaydaları, interdental gigiyena vasitələri, ağız
boşluğunun maye gigiyena vasitələri və onların tətbiq
olunma qaydaları. Çeynəmə saqqızları: tərkibi, təsnifatı,
istifadə qaydaları.
Dişlərin kariyesin profilaktikası, parodont xəstəlik-
lərinin profilaktikası
Kariyesin profilaktikasında fluorun rolu. Remineralize-
dcı terapiya və fissurların hermetik örtülməsi, aparılma
xüsusiyyətləri. Göstərişlər və əks göstərişlər. Ağız
boşluğunun selikli qişa xəstəliklərinin profilaktikası.
Uşaqlarda üz-çənə anomaliyalarının və deformasiya-
arının profilaktikasının əsas prinsipləri
Fizioloji və patoloji dişləm zamanı çeynəmə, mimik əzə-
lələrinin funksiyasının, udma funksiyasının qiymətləndiril-
məsi, mimiki və çeynəmə əzələlərinin qiymətləndirilməsi.
Dişlərin sərt toxumalarının qeyri kariyes mənşəli
xəstəlikləri
Natamam ameloqenez, dentinogenez, hipoplaziya,
flüoraz: təsnifatı, etiologiyası, dioqnostikası, müalicəsi,
profilaktikası.
Uşaqlarda süd və daimi dişlərin kariyesi
Xəstəliyin diaqnostikası, klinikasının və müalicəsinin
xüsusiyyətləri. Süd və daimi dişlərin müalicəsi zamanı
buraxılan səhvlər.
Süd və daimi dişlərdə pulpit və periodontitlər
Təsnifatı, klinikası, diaqnostikası, diferensial diaqnostikası,
müalicəsi. Kökləri formalaşmamış dişlərin müalicə
xüsusiyyətləri.
Ağız boşluğunun selikli qişa xəstəlikləri
Ağız boşluğu selikli qişasının travmatik mənşəli
xəstəlikləri. Ağız boşluğu selikli qişasının göbələk mənşəli
xəstəlikləri: etiologiyası, diaqnostikası, klinikası, müalicəsı.
Uşaqlarda dil, dodaq xəstəlikləri.
 Qəbul proqramları: İxtisas fənləri üzrə
Ağız boşluğu selikli qişasının virus mənşəli xəstəlikləri
Kəskin və xroniki herpetik stomatit: etiologiya, klinika,
diferensial diaqnostika, müalicə, immunoterapiyanın tətbiqi.
QİCS-etiologiyası, patoqenezi, yoluxma yolları, kliniki
xüsusiyyətləri.
Ağız boşluğu selikli qişasının allergiya mənşəli
xəstəlikləri.
Uşaqlarda və yeniyetmələrdə paradont xəstəlikləri.
Ortodontiya
Ortodontiyada müayinə üsulları.
Üz-çənə anomaliyaları və deformasiyaları
Etiologiyası və təsnifatı. Müxtəlif yaşlarda fizioloji və
patoloji dişləmələr və onların müqayisəli qiymətləndirilməsi.
Ortodontiyanın müalicə prinsipləri
Funksional çənə ortopedik fəlsəfəsi. Diş hərəkətləri
növləri və histologiyası.
Ortodontiyada müasir sabit texnikalar
Onların müqayisəli qiymətləndirilməsi. Edgewise
texnikasıyla həyata keçirilən mərhələlər. Çənəiçi
maloklyuziyalar. Səbəbləri və ortodontik müalicəsi.
II sinif və III sinif anomaliyalar
Morfofunksional xüsusiyyətlər və müalicə üsulları.
Açıq və dərin dişləm
Morfofunksional xüsusiyyətlər və müalicə üsulları.
Çəp dişləm. Dodaq-damaq yarıqları
Gicgah-çənə oynağı patologoyaları və müalicə üsulları.
Ortodontik cərrahiyyə üsulu. Residivlərin müalicəsi.
Uşaq cərrahi stomatologiyası
Uşaqlarda stomatoloji əməliyyatlar zamanı aparılan
ağrısızlaşdırmalar
Uşaqlarda süd və daimi dişlərin çəkilməsi.
Uşaqlarda üz-çənə nahiyəsinin iltihabi xəstəlikləri
Periostit, limfadenit, absess, fleqmona, tüpürcək
vəzilərinin xəstəlikləri.
Uşaqlarda çənə-gicgah oynağının xəstəlikləri
53
Artrit, artsoz, ankiloz.
Uşaqlarda üz çənə nahiyəsinin travmaları
Dişlərin, çənə sümüklərinin və yumşaq toxumanın
zədələnmələri.
Uşaqlarda sifətin və ağız boşluğu orqanlarının bəd və
xoşxassəli şişləri
Üz-çənə nahiyəsinin anadangəlmə qüsurları
Dodaq və damaq yarıqları.
ƏDƏBİYYAT
1. R.Q. Əliyeva, S.B.Ulitovski .”Stomatoloji xəstəliklərin
profilaktikası”. Bakı-2009.
2. Н.В. Курякина “Терапевтическая стоматология
детского возраста”. 2004.
3. В.К. Леонтьев, Л. П. Кисельникова. “Детская
терапевтическая стоматология. Национальное
руководство. Москва 2010.
4. Y.Ə.Yusubov. “Üz-çənə cərrahiyyəsi və cərrahi
stomatologiya” . Bakı 2005.
5. Т.Г. Робустова “Хирургическая стоматология”.
Москва 2000.
6. Ülgen M. Ortodonti Anomaliler, Sefalometri, Etiyoloji,
Büyüme ve gelişim, Tanı. Ankara Üniversitesi Diş
Hekimliği Fakültesi Yayınları, 2001.
7. Ülgen M. Ortodontik tedavi prensipleri. Ankara
Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Yayınları, 1999.
8. Graber TM, Vanarsdall RL: Orthodontics, Current
principles and techniques. 2005.
9. Proffit WR, Fields HW, Sarver DM: Contemporary
orthodontics. 2006.
54
ALİ TİBBİ-BİOLOGİYA İSTİQAMƏTİ
Klinik biokimya
Patoloji və klinik biokimya fənninin məqsəd və
vəzifələri. Eksperimental biokimya
Patoloji biokimyanın qarşısında duran əsas prob-
lemlər. Molekulyar biologiya və patobiokimyanın əsas
nailiyyətləri. Eksperimental biokimyanın əsas müddəaları.
Biotexnologiya və gen mühəndisliyi. Orqan və toxumaların
biokimyasının və patobiokimyasının öyrənilməsinin əhəmiy-
yəti. Preparativ biokimyada istifadə edilən üsullar: hüceyrə
orqanoidlərinin fraksiyalaşdırılması, xromatoqrafiya,
elektroforez. Diferensial sentrifuqalaşdırma; mitoxondri,
lizosom, sitozol və mikrosomal fraksiyaların marker ferment-
ləri.
Xəstəliklərin törənməsində ekzogen amillərin rolu
Xəstəliklərin törənməsində yad kimyəvi maddələrin (kse-
nobiotiklərin) rolu. Yad kimyəvi maddələrin orqanizmə da-
xilolma yolları və mübadiləsinin ümumi prinsipləri. Kseno-
biotiklərin qaraciyər və böyrək toxumasına təsiri.
Fiziki amillərin orqanizmə patogen təsirinin biokimyəvi
mexanizmləri. Ultrabənövşəyi və ionlaşdırıcı şüaların zədə-
ləyici təsirinin biokimyəvi mexanizmləri. Lazer şüaları. Şüa
xəstəliyi. Travma. Termik yanıq, yanıq xəstəliyinin
biokimyəvi mexanizmləri.
Xəstəliklərin törəməsində bioloji amillərin rolu. Mik-
roorqanizmlərin təsiri. Virusların təsiri.
Nuklein turşularının və zülalların biosintezi
Biokimyəvi genetika. Eukariotların genomu. Xromatinin
strukturu. Ribosomun strukturu. DNT-nin replikasiyası.
Rekombinasiya. DNT-nin restriksiyası və modifikasiyası.
Transkripsiya. Birincili transkriptin prosessinqi. Virus nukle-
in turşularının biosintezi. Translyasiya: mexanizmi, mərhələ-
ləri, tənzimi. Zülalların posttranslyasion modifikasiyası.
Matris biosintezlərinin inhibitorları. Difteriya toksininin
təsiri.
Xəstəliklərin törənməsində endogen amillərin rolu
İrsi xəstəliklərin molekulyar əsasları. Mutagenez. Gen
mutasiyaları. Mutasiyaların rastgəlmə tezliyi və nəticələri.
Genlərin mütagenezdə ikiləşməsi və divergensiyası. Zülalla-
rın polimorfizmi. Tibbi-genetik xidmət.
Metabolizmin anadangəlmə qüsurları – irsi enzimopati-
yalar. Karbohidrat mübadiləsinin anadangəlmə pozulmaları
(qlikogenozlar, qalaktozemiya, pentozuriya, fruktozuriya və
s.). Aminturşu mübadiləsinin pozulmaları (fenilketonuriya,
albinizm, tirozinozlar, alkaptonuriya və s.). Porfirin, biliru-
bin, purin və pirimidin metabolizminin anadangəlmə pozul-
maları (porfiriyalar, ksantinuriyalar, podaqra, Leş-Nihan sin-
dromu, orotasiduriya, sarılıqlar - Kriqler-Nayyar və Jilber
sindromları). Mukopolisaxaridozlar və mukolipidozlar.
Qeyri-ferment təbiətli zülalların defekti ilə əlaqədar olan
irsi xəstəliklər (analbuminemiya, antitripsin, haptoqlobin və
Rezidenturaya qəbul – 2011
seruloplazminin çatışmazlığı). Favizm. Hemoqlobinin ano-
maliyaları (hemoqlobinopatiyalar, talassemiyalar). Qanın
laxtalanmasının anadangəlmə pozulmaları. Hemofiliyalar.
Qan lipoproteinlərinin anadangəlmə defektləri.
Aterosklerozun metabolik aspektləri
Aterosklerozun etiopatogenezi haqqında nəzəriyyələr. Hi-
perlipoproteinemiya və hiperxolesterinemiya –
aterosklerozun başlıca risk amilləri kimi. Aterosklerozun req-
ressiyası. Aterosklerozun ağırlaşmaları. Aterosklerozun
diaqnostikasının biokimyəvi əsasları.
Alkoholizmin biokimyəvi aspektləri
Alkoholun metabolizmi və bioloji təsiri. Kəskin və xronik
alkohol intoksikasiyası. Alkohol tolerantlığı və alkohol
asılılığı.
İmmun sistemin biokimyası və patobiokimyası
Humoral və hüceyrə immuniteti. Antigenlər və antitellər.
İmmunokompetent hüceyrələr. Komplement və properdin
sistemi.
İmmunopatologiyanın molekulyar aspektləri: anafilaktik
və sitotoksik reaksiyalar. Artyus fenomeni (qlomerulonefrit-
lər, revmatizm). Autoimmun xəstəliklər. Anadangəlmə və
qazanılma immun çatışmazlıqları.
İmmun tolerantlıq və immunosupressiya. İmmunoprolife-
rativ proseslər. Amiloidoz.
İmmunkimyəvi tədqiqat üsulları: immunodiffuziya reak-
siyaları, immunelektroforez, hemaqqlütinasiya, immunofer-
ment analizi. Monoklonal antitellərin alınma və təmizlənmə
üsulları.
Şiş prosesinin molekulyar mexanizmləri
Bədxassəli şişlərin biokimyası. Kanserogen amillər: fiziki
və kimyəvi amillər, viruslar. Şişlərin immunokimyası: şiş
antigenləri, immunoloji kontrol. Hüceyrənin neoplastik trans-
formasiyası. Şişlərin proqressiyası. Şiş hüceyrələrində
qlikoliz-tənəffüs nisbəti və metabolik proseslərin tənzimi.
Bədxassəli şişlərin orqanizmə sistem təsiri.
Bədxassəli şişlərin diaqnostikasının biokimyəvi əsasları,
onkomarkerlər. Ximioterapiya. Eksperimental onkologiya.
İltihab prosesinin molekulyar aspektləri
İltihab prosesinin mərhələləri: alterasiya, ekssudasiya və
proliferasiya (reparasiya). İltihabın növləri: kəskin və xronik,
alterativ, ekssudativ (seroz, fibrinoz, irinli, hemorragik), pro-
liferativ. İltihab prosesinin inkişafında hüceyrələrin rolu:
neytrofillər, monositlər, mastositlər. İltihabın mediatorları:
histamin, serotonin, kininlər, prostaqlandinlər. İltihab prolife-
rasiyası. Endotel hüceyrələri, fibrositlər, fibroblastlar. Epitel
hüceyrələrinin regenerasiyası. Qaraciyərin regenerasiyası. İl-
tihab prosesinə orqanizmin ümumi reaksiyası. İltihab pro-
sesinin morfobiokimyəvi diaqnostikası.
Hipoksiya və işemiya zamanı metabolik pozulmalar
Hipoksiya: səbəbləri, tipləri. Hipoksiya zamanı orqaniz-
min funksiyalarının pozulmasının molekulyar mexanizmləri.
Hipoksiya zamanı müşahidə edilən kompensator mexanimz-
lər.
 Qəbul proqramları: İxtisas fənləri üzrə
İşemiya: səbəbləri, əlamətləri. İşemiya zamanı müşahidə
edilən kompensator və mikrosirkulyator dəyişikliklər. Ürəyin
işemik xəstəliyi. Miokardın işemiyası zamanı ürək əzələsində
baş verən dəyişikliklər. Böyrəklərin və miokardın
hipertrofiyası.
Şokun biokimyəvi aspektləri
Şokun mərəhələri (hipovolemik, kardiogen, damar-peri-
ferik). Şok zamanı qan dövranının (makro və mikrosirkulya-
siyanın) pozulmaları. Şok zamanı maddələr mübadiləsinin
pozulmaları. Şokun ürək, ağciyər, qaraciyər və böyrəklərə
təsiri. Şok mediatorları. Şokun diaqnostika və terapiyasının
biokimyəvi əsasları.
Su-duz mübadiləsinin və turşu-qələvi müvazinətinin
pozulmaları
Su mübadiləsinin tənzimi və pozulmaları: dehidratasiya
və hiperhidratasiya. Mineral mübadiləsinin (natrium, kalium,
kalsium, maqnezium) tənzimi və pozulmaları. Dəmir və
mikroelementlərin (mis, kobalt, sink, yod, flüor, selen, mo-
libden) mübadiləsinin pozulmaları. Orqanizmin əsas bufer
sistemləri. Qaz asidoz və alkalozları. Metabolik asidoz və
alkalozlar.
Orqanizmdə oksigenin istifadə yolları. Antioksidant
mühafizə sistemi
Biooksidləşmə və oksidləşməklə fosforlaşma. Mikroso-
mal oksidləşmə. Hiperoksik vəziyyətlər. Oksigenin toksik-
liyi. Lipid peroksidləşməsi və hüceyrənin antioksidant müha-
fizə sistemi: təbii antioksidantlar və antioksidant fermentlər.
Faqositlərin bakterisid təsirinin biokimyəvi mexanizmləri.
Stress və adaptasiyanın biokimyəvi aspektləri
Ümumi adaptasiya sindromunun inkişafının
neyroendokrin mexanizmləri. Rezistentliyin energetik,
struktur və immunoloji əsasları. Maddələr mübadiləsinin tən-
zimində tsiklik nukleotidlərin, lipoproteinlərin rolu. Lizo-
somlar və adaptiv-bərpa prosesləri.
Biokimyəvi farmakologiyanın əsasları
Dərman maddələrinin və zəhərlərin metabolizmi və bu
prosesə təsir edən amillər. Dərman preparatlarının biotex-
nologiyası. Dərmanların standartlaşdırılması və keyfiyyətinə
nəzarət zamanı istifadə edilən biokimyəvi üsullar.
Qanın biokimyası və patobiokimyası
Normal və patoloji vəziyyətlərdə qanın kimyəvi tərkibi,
tənəffüs funksiyası, laxtalanma və əks-laxtalanma sistemləri.
Hüceyrənin biokimyası və patobiokimyası
Biomembranların strukturu, kimyəvi tərkibi (lipidlər və
zülallar) və tədqiqi üsulları. Membranların funksiyaları.
Maddələrin transmembran nəql edilməsi. Endositoz. Hüceyrə
orqanoidlərinin strukturu və funksiyaları. Hüceyrə
zədələnməsinin spesifik və qeyri-spesifik təzahürləri və
mərhələləri. Hüceyrə orqanoidlərinin zədələnməsinin
əlamətləri.
Qidalanmanın və həzmin biokimyası və
patobiokimyası
Qidanın əvəzedilməyən tərkib hissələri (əvəzedilməyən
aminturşular, piy turşuları, vitaminlər, mineral maddələr).
Qidalanmada zülal, yağ və karbohidrat normaları. Qidalan-
manın defektləri. Südəmər uşaqlarda və yaşlılarda laktoza
çatışmazlığı. Qidanın ağız boşluğunda, mədədə və ba-
55
ğırsaqlarda həzmi və sorulması. Həzm orqanları
xəstəliklərinin biokimyəvi diferensiasiyası. Həzm orqanları
xəstəliklərinin biokimyəvi diaqnostikası: mədə şirəsinin
analizi, qan serumunda və sidikdə a-amilazanın aktivliyinin
təyini və diaqnostik əhəmiyyəti.
Qaraciyərin biokimyası və patobiokimyası
Qaraciyərin morfofunksional və metabolik xüsusiyyətləri.
Qaraciyərin zülal, karbohidrat, lipid və piqment mübadi-
ləsində rolu. Qaraciyərin zərərsizləşdirici funksiyası. Qanın
laxtalanmasında qaraciyərin rolu.
Qaraciyər patologiyasının klinik-biokimyəvi sindromları:
(hepatositlərin sitoliz sindromu, xolestatik sindrom, qaraciyər
hüceyrələrinin çatışmazlığı sindromu), diaqnostikası.
Sarılıqlar.
Böyrəklərin biokimyası və patobiokimyası
Böyrəklərin morfofunksional və metabolik
xüsusiyyətləri (kreatin və kalsitriol). Sidik əmələgəlmə
prosesinin mexanizmi (filtrasiya, reabsorbsiya, sekresiya).
Turşu-qələvi müvazinətinin və su-duz mübadiləsinin
tənzimində böyrəklərin rolu. Böyrək funksiyalarının tənzimi
(vazopressin, renin-angiotenzin sistemi, aldosteron, eritro-
poetin). Sidiyin fiziki-kimyəvi xassələri, üzvi və qeyri-üzvi
tərkib hissələri, patoloji komponentləri. Qlomerulyar neyro-
patiyalar, borucuqların atrofiyası və degenerasiyası, pielonef-
rit, xronik böyrək çatışmazlığı. Böyrək xəstəliklərinin
biokimyəvi diaqnostikası. Reberq sınağı. Azotemiyalar. Nef-
rolitiaz.
Sidiyin fiziki-kimyəvi xassələrinin (miqdarı, rəngi, xüsusi
çəkisi, şəffaflığı, pH-ı) tədqiqi. Sidiyin normal tərkib
hissələrinin (elektrolitlər, karbamid, kreatinin, sidik turşusu,
indikan, urobilinogen) analizi. Sidikdə patoloji komponentlə-
rin (şəkərin, zülalın, keton cisimciklərinin, qanın və öd piq-
mentlərinin) təyini üsulları və diaqnostik əhəmiyyəti. Sidik
çöküntüsünün mikroskopiyası: sidiyin mütəşəkkil və qeyri-
mütəşəkkil çöküntüləri. Reberq sınağı.
Birləşdirici toxumanın biokimyası və patobiokimyası
Birləşdirici toxumanın kimyəvi tərkibi və metabolizm
xüsusiyyətləri: hüceyrəarası üzvi matriksi, kollagen, elastin,
proteoqlikanlar, qlikozaminqlikanlar. Proteoqlikanların bio-
sintezi və katabolizmi. Qeyri-kollagen struktur
qlikoproteinlər. Birləşdirici toxumanın sistem xəstəlikləri.
Qocalma və patoloji proseslər zamanı birləşdirici toxumada
baş verən dəyişikliklər. Sümük toxuması: kimyəvi tərkibi,
metabolizm xüsusiyyətləri. Sümük toxumasında metabolik
proseslərin tənzimi (kalsitriol, kalsitonin, parathormon).
Birləşdirici toxumanın patologiyası və tədqiqi üsulları. Qan
serumunda sial turşularının, seroqlikoidlərin, C-reaktiv
zülalın, revmatoid amilin və O-antistreptolizinin təyini, kli-
nik əhəmiyyəti.
Sümük toxumasının patologiyası (osteoporozlar, osteo,
xondrosarkomalar). Sümük toxumasının patologiyası və təd-
qiqi üsulları. Sümük hidrolizatında və qan serumunda
kalsium və fosforun miqdari təyini, klinik əhəmiyyəti.
Əzələ toxumasının biokimyası və patobiokimyası
Əzələlərin kimyəvi tərkibi, morfofunksional və
metabolizm xüsusiyyətləri. Əzələ təqəllüsünün biokimyası.
ATF və kreatinfosfat. Əzələlərin ekstraktiv azotlu və qeyri-
56
azotlu maddələri. Miokard infarktı, kardiomiopatiyalar və E
avitaminozu zamanı əzələdə müşahidə edilən dəyişikliklərin
biokimyəvi mexanizmləri.
Sinir toxumasının biokimyası və patobiokimyası
Sinir toxumasının kimyəvi tərkibi. Sinir toxumasında baş
verən maddələr və enerji mübadiləsinin xüsusiyyətləri. Sinir
lifinin strukturu. Sinir impulsu: sükunət və fəaliyyət poten-
sialı. Sinir impulsunun ötürülməsi: xolinergik və adrenergik
sinapslar. Sinir impulsunun ötürülməsinə təsir göstərən
maddələr. Neyropeptidlər və mediatorlar. Yuxu və yaddaşın
biokimyəvi mexanizmləri. Beyin-onurğa beyni mayesi.
Hematoensefalik baryer. Sinir-psixi xəstəliklərin molekulyar
mexanizmləri və diaqnostikası.
Orqanizmin funksiyalarının neyrohumoral tənzimi.
Endokrin sistemin biokimyası və patobiokimyası
Molekul, hüceyrə və makroorqanizm səviyyəsində tən-
zim. Endokrin tənzim. Hormonların təsir mexanizmi, sintezi
və sekresiyasının ümumi prinsipləri. Hipofizin ön, orta və
arxa payının hormonları. Hipofizar xəstəliklər (şəkərsiz
diabet, akromeqaliya, nanizm, adipozogenital distrofiya,
Simmonds-Şien sindromu, Kuşinq xəstəliyi və s.).
Qalxanabənzər vəzinin hormonları, hipo- və hiperfunksiyası:
kretinizm, miksedema, Bazedov xəstəliyi, endemik ur.
Parathormon, kalsitonin, kalsitriol. Kalsium və fosfor
mübadiləsinin pozulmaları. Hiperparatireoidizm və
spazmofiliya.
Qonadoliberinlər, qonadotropinlər, androgenlər və
estrogenlər.
Cinsiyyət vəzilərinin hipo və hiperfunksiyası. Cinsi
diferensiasiyanın anadangəlmə pozulmaları (Şereşevski-
Terner, Klaynfelter və x-trisomiyası sindromları). Herma-
froditizm.
Böyrəküstü vəzinin hormonları. Feoxromositoma. Steroid
diabeti. Tunc xəstəliyi. Konn sindromu.
Mədəaltı vəzi hormonları. Şəkərli diabetin biokimyası.
Timusun və epifizin hormonları. Timikolimfatik status.
Makrogenitosomiya
Klinik vitaminologiyanın biokimyəvi aspektləri
Vitaminlərə gündəlik tələbatın fizioloji əsasları. Vitamin
çatışmazlığı və onun patogenetik formaları. Vitaminlərin,
hormonların, dərmanların, mikroelementlərin qarşılıqlı təsiri
və əlaqəli tətbiqi. Müxtəlif xəstəliklər zamanı vitaminlərin
müalicəvi əhəmiyyəti.
Tibbi enzimologiya
Fermentativ reaksiyaların kinetikası. Fermentlərin
hüceyrədə lokalizasiyası, orqan və toxumalarda paylanması.
Ferment aktivliyinin təyini və ifadə üsulları.
Klinik enzimologiyanın əsas istiqamətləri:
enzimpatologiya, enzimdiaqnostika, enzimterapiya.
Qocalma haqqında nəzəriyyələr
Rezidenturaya qəbul – 2011
Orqanizmin fizioloji sistemlərinin qocalması. Qocalma
zamanı maddələr mübadiləsinin və orqanizmin
funksiyalarının tənzimi. Bioloji yaş və ömrün uzadılmasının
biokimyəvi aspektləri. Apoptoz (apoptoz, immun sistem və
onkoloji xəstəliklər). Hüceyrə apoptozunun korreksiya
prinsipləri.
Zülal mübadiləsinin patobiokimyası
Zülal mübadiləsinin pozulmaları (hipo-, hiper – və
disproteinemiyalar). Zülal mübadiləsinin tədqiqi üsulları.
Qan serumunda ümumi zülalın və albuminin miqdarının
təyini və əhəmiyyəti. Zülalların fraksiyalaşdırılması üsulları:
elektroforez, duzlaşdırma, xromatoqrafiya.
Lipid mübadiləsinin patobiokimyası
Lipid mübadiləsinin tənzimi və pozulmaları (piylənmə,
ateroskleroz, öddaşı xəstəliyi, qaraciyərin piy infiltrasiyası).
Hipo- və hiperlipidemiyalar, dislipoproteinemiyalar. Lipid
mübadiləsinin tədqiqi üsulları: qan serumunda ümumi lipid-
lərin, xolesterinin, triasilqliseridlərin, fosfolipidlərin miqdari
təyini; fosfolipidlərin və lipoproteinlərin fraksiyalaşdırılması
üsulları (elektroforez, xromatoqrafiya) və diaqnostik əhəmiy-
yəti.
Karbohidrat mübadiləsinin tənzimi, patologiyası və
tədqiqi üsulları
Qanda qlükozanın və qlikozilləşmiş hemoqlobinin təyini.
Şəkər yükü sınağı.
ƏDƏBİYYAT
1. Əfəndiyev A.M., İslamzadə F.Q., İslamzadə F.İ..
İnsan biokimyasının əsasları. I cild (yenidən işlənmiş
III nəşri). Bakı, “Müəllim” nəşriyyatı, 2009, 324 səh.
2. İslamzadə F.İ., Əfəndiyev A.M., İslamzadə F.Q. İnsan
biokimyasının əsasları. II cild (təkmilləşdirilmiş III
nəşri). Bakı, “Müəllim” nəşriyyatı, 2008, 324 səh.
3. İslamzadə F.İ., Əfəndiyev A.M., İslamzadə F.Q.
İnsan biokimyasının əsasları (Təbii bioloji aktiv
maddələr). III cild (III nəşr). Bakı, “Müəllim”
nəşriyyatı, 2008, 324 səh.
4. İslamzadə F.İ., Əfəndiyev A.M., İslamzadə F.Q.
Orqan və toxumaların biokimyası. Bakı, “Müəllim”
nəşriyyatı,, 2008, 156 səh.
5. Əfəndiyev A.M., Eyyubova A.Ə. Qarayev A.N.
Patoloji və klinik biokimya. Bakı, “Müəllim”
nəşriyyatı, 2007, 383 səh.
6. Цыганенко А.Я., Жуков В.И., Мясоедов В.В.,
Завгородский И.В. Клиническая биохимия.
Москва. Изд-во “Триада-Х” 2002, 504 с.
7. Биохимические основы патологических процессов
(под ред. Е.С.Северина). М.: “Медицина”, 2000,
304 с.
 Qəbul proqramları: İxtisas fənləri üzrə
ALİ TİBBİ-PROFİLAKTİKA İSTİQAMƏTİ
Gigiyena
(ümumi gigiyena, kommunal gigiyena, qidalanma
gigiyenası, əmək gigiyenası)
Gigiyena elminin məqsədi, vəzifələri, müayinə obyektləri
və üsulları. Gigiyenanın qanunları, onların mahiyyəti.
Gigiyenanın differensasiyası. İnkşaf tarixinin mərhələləri.
Azərbaycanda gigiyenik biliklərin və elmin inkişafı.
Gigiyena və ekologiyanın qarşılıqlı əlaqəsi.
Ətraf mühit və insan sağlamlığı
Ətraf mühit və orqanizmin vəhdəti profilaktik təbabətin
əsası kimi. Ətraf mühitin sağlamlıq üçün əlverişli və risk
amilləri. Ətraf mühitin ekoloji-gigiyenik problemləri.
İonlaşdırıcı şüalanma
İonlaşdırıcı şüalanma ətraf mühitin sağlamlıq üçün
mühüm fiziki risk amili kimi. Onun mənbələri. Ətraf mühitin
radiasiya fonu, onun növləri. Radiaktivliyin müayinəsi və
qiymətləndirilməsi üsulları. İonlaşdırıcı şüaların əhali
sağlamlığına təsiri qanunauyğunluqları və
xüsusiyyətləri.Əhalinin ionlaşdırıcı şüalanma təsirindən
mühafizəsinin əsasları.
Sanitariya nəzarəti: formaları, elmi və hüquqi əsasları
Ətraf mühitin və əhalinin salamlığının qorunmasına dair
dövlət və sanitariya qanunvericiliyi. Gigiyenik
normalaşdırma, onun prinsipləri və obyektləri. Sanitariya
təşkilatları onların hüquq və vəzifələri.
Hava və iqlim
Atmosfer havasının fizioloji-gigiyenik əhəmiyyəti.
Atmosfer havasının fiziki amillərinin əhali sağlamlığının
formalaşmasında rolu. Hava atmosferin fiziki göstəricilərinin
məcmusu kimi. Havanın gigiyenik əhəmiyyəti. Klinik hava
tipləri. Meteotrop xəstəlik və reaksiyalar, profilaktikası.
Iqlim və mikroiqlim, onların orqanizmə və sağlamlığa təsiri.
İqlimlərin təsnifatı və gigiyenik xüsusiyyətləri; Azərbaycanın
iqlim qurşaqları; İqliməuyğunlaşma məsələləri. Günəş
radiasiyası, onun spektral tərkibi, biogen və abiogen təsir
xüsusiyyətləri.
Su ətraf mühit amili kimi
Onun fizioloji və gigiyenik əhəmiyyəti. Yoluxucu və
qeyri-yoluxucu xəstəliklərin yayılmasında rolu.
Yaşayış məskənlərinin su təchizatı
Növləri, mənbələri, su kəməri sxemləri. Sanitariya
mühafizə zonaları. Su təchizatı sistemlərinin layihələrinin
sanitariya ekspertizası. Suyun analizlərinin nəticələrinin
qiymətləndirilməsi.
İçməli suların hazırlanması
Ümumi üsullar, effektivliyinə nəzarət.Xüsusi üsullar,
onların tətbiq edilmə şəraiti. Suyun digər təmizləmə və
zərərsizləşdirmə üsulları.
Su obyektlərinin sanitariya mühafizəsi
Əsas istiqamətlər və gigiyenik yanaşmalar. Çirklənmə
mənbələri. Suyun təmizlənmə mərhələləri və üsulları.
Kanalizasiya sistemi, növləri, quruluşu. Suyun öz-özünə
təmizlənməsi. Su obyektlərinin suyunda kimyəvi maddələrin
normalaşdırılması. Çirkab sularının açıq su mənbələrinə
axıdılma şəraitinin hesablanması. Təmizləyici stansiya,
yerləşdirilməsi, quruluşu, ölçüləri. Su obyektlərinin sanita-
riya mühafizəsi sahəsində tədbirlər sistemi.Çirkab suların
təkrari istifadəsi. Qanunvericilik sənədləri.
Torpaq ətraf mühitin amili kimi
İnfeksion və qeyri-infeksion xəstəliklərin yayılmasında
rolu. Torpağın mexaniki quruluşu, fiziki xassələri, kimyəvi
57
tərkibi. Biogeokimyəvi əyalətlər, geokimyəvi endemiyalar.
Təbiətdə maddələr mübadiləsində torpağın rolu.
Torpağın sanitariya mühafizəsi
Torpagın öz-özünə təmizlənməsi. Sanitariya vəziyyətinin
qiymətləndirilməsi. Yaşayış məskənlərinin təmizlənməsinin
əsas prinsipləri və mərhələləri. Bərk və maye tullantıların
toplanması və uzaqlaşdırılması. Zərərsizləşdirilmə və
utilizasiya üsulları, kənd yerlərində və müalicə
müəssisələrində onların tətbiq xüsusiyyətləri. Sənaye
tullantılarının zərərsizləşdirilməsi və utilizasiyası.
Yaşayış məskənlərinin atmosfer havasının çirklənməsi
Atmosfer havasının kimyəvi amillərinin əhali
sağlamlığının formalaşmasında rolu. Çirklənmə mənbələri.
Çirkləndirici maddələr. Havada yayılmasının
qanunauygunluqları. Transformasiya şəraiti. Əhalinin
sağlamlığına və sanitariya məişət həyat şəraitinə təsiri.
Kəskin və xroniki təsir mexanizmi.
Yaşayış məskənləri atmosfer havasının sanitariya
mühafizəsi
Əsas istiqamətlər və tədbirlər. Zərərli kimyəvi
maddələrinin gigiyenik normalaşdırılması. Həyata keçirilən
tədbirlərin effektivliyinin gigiyenik qiymətləndirilməsi.
Qanunvericilik sənədləri.
Yaşayış məskənlərinin planlaşdırılma və tikintisi
Şəhərlərin planlaşdırılma əsasları. Şəhərəmələgətirən
amillər. Ərazinin seçilməsi. Şəhərlərin zonalara bölüşdür-
mənin gigiyenik əhəmiyyəti. Yaşayış zonasının təşkili.
Xidməti idarələrin və müəssisələrin yerləşdirilməsi. İctimai
istifadə edilən yaşıllıqlar, onların sahəsi və gigiyenik
əhəmiyyəti. Kənd yaşayış yerlərinin planlaşdırılması və
abadlaşdırılması.
Yaşayış və ictimai binaların tikintisinə olan gigiyenik
tələblər
Sahənin seçilməsi, binanın əsas konstruktiv elementləri.
Müasir tikinti materialları və konstruksiyaları, onların
gigiyenik qiymətləndirilməsi. Binaların tipləri və növləri.
Yaşayış seksiyası.
Yaşayış binalarının planlaşdırılmasının və abadlaş-
dırılmasının gigiyenik əsasları
Mənzilin planlaşdırılması, quruluşu və ölçüləri.
Mikroiqlim göstəriciləri.Təbii və süni işıqlanma, insolyasiya.
Binaların səmtləşdirilməsi. İsidici sistemlər. Hava
mübadiləsinin təşkili, effektivliyinin qiymətləndirilməsi.
Mənzil şəraitinin insan sağlamlığına təsiri. Mənzildaxili
mühitin fiziki amilləri:səs-küyün, vibrasiya, elektromaqnit
sahələri və s. Gigiyenik qiymətləndirilməsi və əhalinin
sağlamlığına təsiri. Bu təsirlərdən mühafizə yolları və
istiqamətləri.
Kommunal və məişət xidməti obyektlərinin yerləşdiril-
məsi, planlaşdırılması və istismarının gigiyenik əsasları
Kommunal və məişət xidməti idarələri: hamam,
bərbərxana və camaşırxana. Xidmətin təşkilinin gigiyenik və
epidemioloji aspektləri. Bu obyektlərin fəaliyyəti üzərində
sanitariya nəzarəti.
Müalicə-profilaktika müəssisələri
Xəstəxana tikintilərinin növləri. Sahənin seçilməsi.
Ərazinin planlaşdırılmasına və tikintisinə gigiyenik tələblər.
Somatik və ixtisaslaşdırılmış şöbələrin daxili
planlaşdırılmasına və sanitar texniki təchizatına tələblər.
Kənd yerlərinin tibb müəssisələri.
Əməyin fizioloji-gigiyenik əsasları
İşlə əlaqədar oqanizmdə baş verən dəyişikliklər. Ayrı-
ayrı orqan və sistemlərin funksional vəziyyətləri. Yorul-
58
manın mahiyyəti, həddən artıq yorulma və profilaktikası.
Əmək fəaliyyətinin növləri
Fiziki və zehni əmək. Fiziki işin növləri. Ağırlığın
erqometrik və fizioloji göstəriciləri. Zehni işin gərginlik
göstəriciləri və onların qiymətləndirilməsi, enerji sərfinə görə
əmək qabiliyyətli əhalinin peşə qrupları.
Əmək şəraitinin növləri
İstehsalatda risk amilləri, peşə zərərləri və xəstəlikləri,
təsnifatı. Ekstrerimal şəraitdə əmək fəaliyyəti. Fərdi
mühafizə vasitələri. İşçilərin peşə fəaliyyəti ilə əlaqədar risk
qrupları. Profilaktikanın ümumi prinsipləri.
İstehsalatın fiziki risk amilləri
Istehsalat mikroiqlimi, səs-küyü, vibrasiyası, infrasəs,
ultrasəs. Şüalanmalar-infraqımızı, ultrabənövşəyi. Törətdik-
ləri ümumi və peşə xəstəlikləri, profilaktik tədbirlər. Müayi-
nə üsulları. Alçaq və yüksək barometrik təzyiq. Dağ xəstəliyi
və Kesson xəstəliyi, profilaktikası. İstehsalat işıqlanması və
ventilyasiyası, qiymətləndirmə üsulları. Elektromaqnit dalğa-
ları və sahələri. Lazer şüalanmaları. Qiymətləndirmə üsulları.
İstehsalatda kimyəvi risk amilləri
Sənaye zəhərləri, təsnifatı. Orqanizmə təsirinin qanuna-
uyğunluqları. Peşə zəhərlənmələri, formaları. Müxtəlif
sənaye zəhərlənmələrinin ağır metallarla, karbohidrogenlərlə,
üzvi, qeyri-üzvi birləşmələrlə törətdiyi peşə zəhərlənmələri.
Profilaktik tədbirlər. İstehsalatda risk amillərinin normal-
laşdırılması və peşə patologiyalarının profililaktikasına dair
sanitariya qanunvericiliyi.
İstehsalatda bioloji risk amilləri
Peşə və yoluxucu xəstəliklər. Tibb işçiləri əməyinin
gigiyenası. Qadın və yeniyetmə əməyinin gigiyenası.
Ayrı-ayrı istehsalat sahələrində əmək gigiyenası
Peşə zərərlərinin və peşə xəstəliklərinin profilaktikasının
ümumi prinsipləri. Peşə xəstəlikləri və zəhərlənmələrin
qeydiyyatı, uçotu, təhlili və təhqiqatı. Profilaktik tibbi
müayinələrin təşkili.
İstehsalat tozları, təsnifatı, istehsalat mühitinin
sanitariya vəziyyətinə və işçilərin sağlamlığına təsiri
Havada tozların müayinəsi və qiymətləndirilməsi.
Pnevmokoniozlar. Profilaktikası.
Səmərəli qidalanma
“Sağlam qidalanma” anlayışı, nəzəri əsasları və təşkili.
Səmərəli qidalanmaya gigiyenik tələblər. Müxtəlif əhali
qruplarının enerjiyə, qida maddələri və yeyinti məhsullarına
olan müasir tələbat normaları. Əhalinin qidalanma və
sağlamlıq vəziyyətinin kompleks qiymətləndirilməsi. Stress
və qidalanma.
Qidanın zülal, yağ və karbohidrat cəhətdən tam
dəyərliliyi
Onların mənbələri və onlara olan tələbat. Zülal
çatışmazlığı problemi. Karbohidratların yağa çevrilməsinə
təsir göstərən amillər. Qida lifləri.
Qidalanmanın vitamin və mineral tərkibinin tam
dəyərliliyi
Vitaminlərin təsnifatı, tələbat normaları, mənbələri.
Yeyinti məhsullarının və qida rasionlarının əlavə
vitaminləşdirilməsi. Makro- və mikroelementlər, tələbat
normaları, mənbələri.
Respublika üçün xarakterik olan qidalanmanın
çatışmazlığı və izafiliyi patologiyaları
Ürək-damar sistemi xəstəlikləri, beyin qan dövranı
pozğunluqları, piylənmə, şəkərli diabet. Mikronutrient
çatışmazlığı xəstəlikləri.
Kənar yaş qruplarının qidalanması
Müxtəlif yaş dövrlərində uşaqların energetik, bioloji fəal
qida maddələrinə tələbatları. Məktəbəqədər və məktəbyaşlı
uşaqların qidalanmalarının təşkili, qidalanma rejimi. Ahıl
Rezidenturaya qəbul – 2011
yaşlıların və qocaların orqanizmində maddələr mübadiləsinin
xüsusiyyətləri və qidalarının bioloji dəyərinin yüksəldilməsi,
qurulması. Qidalanma rejiminə tələblər.
Sənaye və kənd təsərrüfatı işçilərinin, idmançıların
qidalanması
Əməyin xarakteri, ağırlıq və gərginliyi ilə əlaqədar qida
maddələri və enerjiyə tələbat normaları. Qidalanmalarının
təşkili və qidalanma rejimi.
Yeyinti məhsullarının keyfiyyəti üzərində sanitariya
nəzarəti
Yeyinti məhsullarının gigiyenik ekspertizasının təşkili və
aparılma qaydası.Qida rasionunun və hazır xörəklərin
laborator müayinəsi, nəticələrinin gigiyenik
qiymətləndirilməsi.Sərinləşdirici içkilərin, qənnadı
məmulatlarının keyfiyyətinin sanitariya normaları və tibbi-
bioloji qiymətləndirilməsi.
Yeyinti məhsullarının təsnifatı
Heyvani mənşəli məhsullar. Süd və süd məhsulları, Ət
və ət məhsulları, balıq və balıq məhsulları, yumurta və
yumurta məhsulları. Qidalandırıcı və bioloji dəyərləri.
Xarabolma əlamətləri. Emalı, saxlanma və realizasiyasına
tələblər. Bu məhsullar vasitəsilə insana keçən xəstəliklər və
onların profilaktikası.
Dənli bitkilər, tərəvəzlər və meyvələr
Qidalandırıcı və bioloji dəyərləri. Dən, un, yarmalar,
çörək əhalinin gündəlik qidasının əsası kimi. Çörəyin
keyfiyyətinə təsir göstərən amillər. Tərəvəz və meyvələr
vitaminlərin, mineral maddələrin, pektin maddələrinin və
üzvi turşuların mənbəyi kimi. Tərəvəz və meyvələr
qidalanmanın qələvi reaksiyası və həzmin tənzimləyicisi
kimi. Geni modifikasiya olunmuş məhsullar haqqında
anlayış.
Yeyinti məhsullarının konservləşdirilməsi, qida
əlavələrinin tətbiqinə sanitariya gigiyenik tələblər
Əhalinin ərzaq təminatında konservləşdirmənin rolu.
Konservləşdirilmə üsulları, onların təsnifatı, gigiyenik
qiymətləndirilməsi. Yeyinti məhsullarında qida əlavələrinin
miqdarı üzərində sanitariya gigiyenik nəzarət qaydaları.
Pestisidlər, gübrələr, polimerlər, metal və metal
birləşmələri, yem əlavələri
Təsnifatları. Tətbiqinə nəzarət və məhsulların
çirklənmədən qorunması. Məhsullarda nitrat və nitritlərin
normalaşdırılması. Pestisidlər, gübrələr, polimerlər, metal və
metal birləşmələri, yem əlavələrinin yeyinti məhsullarında
qalıq miqdarlarına yanaşmalar və yol verilən səviyyədən
artıq olduğu hallarda məhsullardan istifadə qaydaları.
Qida ilə zəhərlənmələr
Təsnifatı. Etiologiya, patogenez, diaqnostikası, təhqiqatı
və profilaktikası.
Xüsusilə zərərli əmək şəraitində müalicəvi-profilaktik
qidalanma, pəhriz qidalanması Müalicəvi-profilaktik
qidalanmanın formaları. Müalicəvi-profilaktik rasionların
səciyyəsi. Müalicəvi-profilaktik qidalanmanın təşkili
qaydaları. Qanunvericilik və normativ sənədləri, tətbiqinə
nəzarət. Müalicəvi qidalanma. Pəhriz qidalanması. Müalicə
müəssisələrində, istehsalatda, təhsil ocaqlarında və açıq
ictimai iaşə sistemində pəhriz qidalanmanın təşkilinə
sanitariya gigiyenik nəzarət.
Şəxsi gigiyena ümumi gigiyenanın tərkib hissəsidir
Sağlamlığın qorunub möhkəmləndirilməsində onun rolu.
Şəxsi gigiyenanın elementləri.
Ətraf mühitin böyüməkdə olan orqanizmin artım və
inkişaf proseslərinə təsiri
Uşaq və yeniyetmələrin fiziki inkişafının xüsusiyyətləri
və qiymətləndirilməsi üsulları. Təlim-tərbiyə prosesinin
fizioloji-gigiyenik əsasları.
 Qəbul proqramları: İxtisas fənləri üzrə
Orqanizmin möhkəmləndirilməsi və sağlamlıq
Orqanizmin möhkəmləndirilməsi yolları və vasitələri.
Təbii amillərdən istifadə etməklə orqanizmin
möhkəmləndirilməsinin əsas prinsipləri.
Həyat tərzi şəxsi gigiyenanın əsas elementi kimi
Onun tərkib hissələri. Gün rejimi. Neqativ vərdişlərin
sağlamlığa təsiri. Sağlam həyat tərzinin təbliğində həkimin
rolu.
Gigiyenik diaqnostika
Ətraf mühit. İnsan orqanizmi və sağlamlığı arasında
səbəb-nəticə əlaqələrini aşkara çıxaran yeni yanaşma forması
kimi. Gigiyenik diaqnostikanın əsas elementləri: “Risk”,
“Risk amilləri”, “Risk qrupları”, “sosial gigiyenik
monitorinq”. Risklərin səciyyələndirilməsi və
qiymətləndirilməsi. Risklər haqqında xəbərdarlıq. Sosal-
gigiyenik monitorinqin və risklərin qiymətləndirilməsinin
mərhələləri.
ƏDƏBİYYAT
1. N.C.Bağırov “Qidalanma gigiyenasının praktiki
məşğələlərinə rəhbərlik”, Bakı, 1977, 247s.
2. S.A.Gürzəliyev, R.N. Əliyeva “Əmək gigiyenasından
mühazirələr”, 2007, 137s.
3. M.A. Kazımov və b.” Gigiyena” ,Bakı ,2005, 690 s.
4. M.A. Kazımov və b.” Ümumi gigiyena” , Təcrübə
məşğələlərinə aid dərslik. Bakı, 2007, 480 s.
5. M.A. Kazımov və b.” Radiasiya gigiyenası”, Dərslik.
Bakı , 2009, 374 s.
6. M.N.Kərimova, İ.R. Əhmədov “ Mineral gübrələr,
qida və yem əlavələri, çirkab sularının tətbiqi və
onlardan istifadə edilməklə əldə olunan yeyinti
məhsullarının keyfiyyəti üzərində sanitar-gigiyenik
nəzarət”. Bakı, 1989,88s.
7. R.A. Orucov “ Əmək gigiyenası”, I hissə, Bakı, 1992,
312s.
8. К.И. Акулов, К.А. Буштуева, ”Коммунальная
гигиена”, М.Медицина, 1986,608с.
9. С.В. Алексеев, В.Р. Усенко “Гигиена труда”,
Учебник для ВУЗ-ов , М., Медицина,1988, 576 с.
10. В.Д. Ванханен, Е.А. Лебедева “Руководство к
практическим занятиям по гигиене питания”, М.
1987, 254 с.
11. Е.И. Гончарук “Руководство к лабораторным
занятиям по коммунальной гигиене”, М.
1990,415с.
12. Е.И. Гончарук “Коммунальная гигиена”, М. 2006,
792с.
13. Е.И. Гончарук и соавт. “Общая гигиена”
Пропедевтика гигиены. Киев, 2000, 652 с.
14. Н.Ф. Измеров, В.Ф. Кириллов “Гигиена труда”.
ГЭОТАР - Медиа, 2008
15. В.Ф Кириллов “Руководство к практическим
занятиям по гигиене труда”,
М. 2008, 411с.
16. В.Ф.Кириллов, и соавт. “Радиационная гигиена”,
М.Медицина, 1988., 336с.
17. А.А. Королев “Гигиена питания”, М. 2006, 528с.
18. К.С. Петровский, В.Д. Ванханен “Гигиена
питания”, М.Медицина, 1982, 528с.
19. Ю.П. Пиваваров и др. “Гигиена и основы
экологии человека”, М., 2004, 528с.
20. Г.И. Румянцев и соавт. “Гигиена” Учебник для
ВУЗ-ов , М., ГЭОТАР-МЕД, 2001, 608 с.
21. Б.Л.Смолянский, В.Г. Лифляндский “Диетология
новейший справочник для врачей”, Москва,
ЭКСМО, Санкт-Петербург “Сова” ,2004, 815с.
59
Epidemiologiya
Ümumi epidemiologiya
Epidemiologiya elmi. Müasir epidemiologiyanın
ümumtibb elmi kimi strukturu, predmeti, metodu, məqsədi.
Epidemiologiyanın inkişaf tarixi. Görkəmli epidemioloqlar.
Qeyri-infeksion xəstəliklərin epidemiologiyasının ümumi
məsələləri. Epidemiologiyanın metodları: anlayış və
strukturu (təsviri-qiymətləndirmə, analitik, eksperimental).
Epidemioloji müayinələrin təşkili, növləri. İnsanın yoluxucu
xəstəliklərinin təsnifatı.
Epidemik proses.
Anlayış, onun mahiyyəti
Epidemik proses haqqında təlimin bölmələri və onların
qarşılıqlı əlaqəsi. Epidemik prosesin inkişaf mexanizmi.
Epidemik prosesin tərkib hissələri (infeksiya mənbəyi,
yoluxma mexanizmi, həssas orqanizm). İnfeksiya mənbəyi
haqqında anlayış, “infeksiyanın rezervuarı”, “sahib”
anlayışları. Yoluxma mexanizmi, anlayış, təsnifatı, tipləri.
Yoluxma yolları və amilləri: anlayış, təsnifatı.
Epidemik prosesin təzahürlərinin xarakteristikası
Endemik, ekzotik, epidemik və sporadik xəstələnmə;
epidemik alovlanmalar, epidemiyalar və pandemiyalar.
Epidemik ocaq anlayış. Ocağın müayinəsinin nəticələri
əsasında qoyulan epidemioloji diaqnozun məzmunu.
Epidemiyaların tipləri. Su, qida, məişət-təmas, transmissiv
epidemiyaların epidemiooloji xarakteristikası.
L.V.Qromaşevskinin yoluxma mexanizmi nəzəriyyəsinin
əsas müddəaları. E.N.Pavlovskinin yoluxucu xəstəliklərin
təbii-ocaqlılığı təliminin əsas müddəaları. V.D.Belyakovun
epidemik prosesin özünü tənzimləmə nəzəriyyəsinin əsas
müddəaları.
Yoluxucu xəstəliklərin canlı keçiriciləri
Onların xarakteristikası. Mexaniki və spesifik keçiricilər.
Müxtəlif siniflərə aid olan keçiricilərin ayrı-ayrı
nümayəndələri. Buğumayaqlılarla törədilən yoluxucu
xəstəliklər. Qoturluq, pedikulyoz: etiologiyası,
epidemiologiyası, mübarizə tədbirləri.
Dezinfeksiya, növləri, üsulları
Profilaktik dezinfeksiyanın aparılmasına göstərişlər,
təşkili qaydası və onun aparıldığı obyektlər. Sterilizasiya:
məzmunu, növləri və təşkili. Kamera dezinfeksiyası.
Dezinfeksiya kameralarının növləri, formaları, rejimi.
Dezinfeksiyanın təşkili: Gigiyena və Epidemiologiya
Mərkəzlərinin dezinfeksiya şöbəsinin strukturu və
funksiyaları.
Dezinseksiyanın təşkili
Profilaktik və qırıcı dezinseksiya tədbirləri. İnsektisidlər,
onların xarakteristikası. Deratizasiya, növləri, metodları.
Ratisidlər, onların xarakteristikası.
İmmunprofilaktika
Yoluxucu xəstəliklərin immunprofilaktikası üzrə işin
təşkili. Gigiyena və epidemiologiya mərkəzlərinin,
ambulator-poliklinika müəssisələrinin funksiyaları.
İmmunprofilaktikanın keyfiyyətinin və effektivliyinin
qiymətləndirilməsinin elmi-metodiki əsasları.
Genişləndirilmiş immunlaşdırılma proqramı “Soyuq” zəncir
rejimi, istifadə olunan avadanlıqlar, keyfiyyətinə nəzarət.
İmmunitet, növləri, formaları
Onun yaradılmasında istifadə edilən vasitələr. Aktiv
immunizasiyada işlədilən biopreperatlar. Vaksinlər: növləri,
xarakteristikası. Passiv immunizasiyada işlədilən preparatlar.
Zərdablar və immunoqlobulinlər: növləri, təsnifatı,
xarakteristikası.
Planlı peyvəndlərin təqvimi
B viruslu hepatit, vərəm, poliomielit, difteriya,
 60
göyöskürək, tetanus, qızılca, epidemik parotit, məxmərək
xəstəliklərinin immunprofilaktikası.
Epidemik göstərişlərə əsasən (qrip, quduzluq,
bruselyoz, qara yara, tulyaremiya, gənə ensefaliti və digər
infeksiyalara qarşı) aparılan peyvəndlərin təşkili.
Antroponozların ümumi xarakteristikası
Təsnifatı. Yoluxma mexanizmi. Yoluxma yolları. Ətraf
mühitdə törədicilərin yaşama qabiliyyəti. İnfeksiya
mənbəyinin yoluxduruculuq dövrü. Epidemik prosesin
inkişafına və təzahürlərinə təsir göstərən sosial və təbii
amilləri.
Fekal-oral yoluxma mexanizminə malik
antroponozlar qrupu infeksiyalarında epidemik prosesin
inkişaf mexanizmləri və təzahürləri, profilaktik və
əksepidemik tədbirlər.
Epidemioloji nəzarətin təşkili. Qarın yatalağı,
dizenteriya, vəba, poliomielit, eşerixiozların
epiedmiologiyası, profilaktkiası.
Viruslu hepatitlərin epidemiologiyası
Viruslu hepatitlərin təsnifatı, yoluxma yolları,
xarakteristikası. Viruslu A və E hepatitin epidemiologiya və
profilaktikası. Viruslu B və C hepatitin epidemiologiyası və
profilaktikası.
Aerozol yoluxma mexanizminə malik tənəffüs yolları
infeksiyalarının xarakteristikası. Yoluxma mexanizmi,
yolları. Tənəffüs qrupunun ayrı-ayrı nümayəndələrinin
epidemiologiyası: qızılca, göyöskürək, epidemik parotit,
məxmərək, qrip, difteriya, skarlatina.
Transmissiv yoluxma mexanizminə malik
infeksiyaların ümumi xarakteristikası
Sarı qızdırma, səpkili yatalaq, viruslu kontagioz
qızdırmaların epidemiologiyası və profilaktikası. Təmas
yoluxma mexanizminə malik xarici örtük infeksiyalarının
xarakteristikası. İİV-infeksiya, sadə herpes, tetanus, qazlı
qanqrena, sifilis, süzənəyin epidemiologiya və profilaktikası.
Zoonozlar qrupunun ümumi xarakteristikası
İnsanın infeksion patologiyasında zoonoz infeksiyaların
rolu. Zoonoz infeksiyaların ekoloji prinsip üzrə təsnifatı.
Təbii-ocaqlılıq anlayışının tərifi. Zoonoz xəstəliklərin
törədicilərinin polihostallığı. Zoonozlar zamanı epidemioloji
və epizootoloji nəzarətin təşkili. Zoonozların ayrı-ayrı
nümayəndələrinin epidemiologiyası: bruselyoz, qarayara,
tulyaremiya, quduzluq, leptospriozlar.
Sapronozların ümumi xarakteristikası
Təsnifatı. Epidemik prosesin inkişaf mexanizmi və
təzahürləri, profilaktik və əksepidemik tədbirlər.
Epidemioloji nəzarətin təşkili. Legionelyoz, qarayara,
botulizm, tetanus: epidemiologiyası və profilaktikası.
Parazitar xəstəliklərin epidemiologiyası
Tibbi parazitologiyanın əsasları. Parazitlə sahib arasında
qarşılıqlı münasibət formaları. Parazitar sistem və
parazitosenoz.
Helmintozların təsnifatı, epidemiooloji əhəmiyyəti,
yoluxma mexanizmi və yolları. Geohelmintozlar
(askaridoz, ankilostomidoz, trixosefalyoz) zamanı
epidemioloji nəzarətin və profilaktikanın təşkili.
Biohelmintozlar
Trixinelyoz, teniarinxoz, tenioz, opistorxoz,
difillobotrioz, exinokokkoz zamanı epidemioloji nəzarətin və
profilaktikanın təşkili. Təmas helmintozları (enterobioz,
himenolepidoz) zamanı epidemioloji nəzarətin və
profilaktikanın təşkili.
Protozoozlar, təsnifatı
Protozoozlar zamanı epidemioloji nəzarətin və
profilaktikanın təşkili. Malyariya, toksoplazmoz, leyşmanioz,
amöbiaz: etiologiyası, epidemiologiyası, profilaktikiası.
Rezidenturaya qəbul – 2011
Parazitar xəstəliklərin laborator diaqnostikası:
metodları və onların əhəmiyyəti Helmintozların
profilaktikası və onlarla mübarizədə sanitar-epidemioloji
müayinələr.
Ölkə ərazisinin yoluxucu xəstəliklərin gətirilməsindən
və yayılmasından sanitar mühafizəsi
Karantin xəstəliklərin xarakteristikası. Beynəlxaq Tibbi
Qaydaların nozostrukturu. Əksepidemik komissiyanın
struktur bölmələri, vəzifələri, təchizatı. Taun, vəba, sarı
qızdırma, kontagioz viruslu hemorragik qızdırmalar zamanı
görülən əksepidemik tədbirlər.
Hospital infeksiyaların xarakteristikası
Nozostrukturu, yoluxma mexanizmi, yolları, amilləri.
Hospital infeksiyalar zamanı əksepidemik və profilaktik
tədbirlərin xüsusiyyətləri.
Epidemioloji nəzarət və epidemioloji analiz
Müasir şəraitdə epidemioloji nəzarət əksepidemik işin
əsas təşkilat forması kimi. Əhalinin əksepidemik təminatı
sisteminin keyfiyyətinin və effektivliyinin
qiymətləndirilməsi. Epidemioloji diaqnostika. Retrospektiv
və operativ təhlil. Xəstələnmənin illik və çoxillik dinamikası.
Statistik göstəricilər.
ƏDƏBİYYAT
1. В.Д.Беляков, Р.Х. Яфаев “Эпидемиология” ,
Учебник. М.Медицина, 1989, 416 с.
2. В.И.Покровский, С.Г.Пак, Н.И.Брико,
Б.К.Данилкин “Инфекционные болезни и
эпидемиология”, Учебник. 2-е изд. М.:ГЭОТАР-
Мед, 2004, 816 с.
3. İ.Ə.Ağayev, X.N.Xələfli, F.Ş.Tağıyeva.
“Epidemiologiya”. Dərslik, Bakı, 2010, 596 s.
4. İ.Ə.Ağayev başq. “Dezinfeksiya işi”. Dərs vəsaiti.
Bakı, 2008, 208 s.
5. В.П.Сергиева, Ю.В.Лобзина, С.С.Козлова
«Паразитарные болезни человека (протозоозы и
гельминтозы)», Руководство для врачей.
СПб.:ООО «Издательство Фолиант», 2006, 592 с.
6. Л.П.Зуева, Р.Х. Яфаев. «Эпидемиология». – СПб.,
2006.
7. www.infectology.spb.ru
8. www.medlit.ru