Workbook for Tonal Harmony 8th

Edition Stefan Kostka

Visit to download the full and correct content document:
https://textbookfull.com/product/workbook-for-tonal-harmony-8th-edition-stefan-kostka
/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

Tonal Harmony 8th Edition Stefan Kostka

https://textbookfull.com/product/tonal-harmony-8th-edition-
stefan-kostka/

Materials and Techniques of Post Tonal Music 5th

Edition Stefan Kostka

https://textbookfull.com/product/materials-and-techniques-of-
post-tonal-music-5th-edition-stefan-kostka/

AI for the Good Stefan Vieweg

https://textbookfull.com/product/ai-for-the-good-stefan-vieweg/

Swift 5 for Absolute Beginners - FIfth Edition Stefan

Kaczmarek

https://textbookfull.com/product/swift-5-for-absolute-beginners-
fifth-edition-stefan-kaczmarek/
Machine Learning for Algorithmic Trading 2nd Edition
Stefan Jansen

https://textbookfull.com/product/machine-learning-for-
algorithmic-trading-2nd-edition-stefan-jansen/

Machine Learning for Algorithmic Trading 2nd Edition

Stefan Jansen

https://textbookfull.com/product/machine-learning-for-
algorithmic-trading-2nd-edition-stefan-jansen-2/

Machine Learning for Algorithmic Trading 2nd Edition

Stefan Jansen

https://textbookfull.com/product/machine-learning-for-
algorithmic-trading-2nd-edition-stefan-jansen-3/

Buddhism for Healing Practical Meditations Mantras and

Rituals for Balance and Harmony 1st Edition Cortés-Vega

https://textbookfull.com/product/buddhism-for-healing-practical-
meditations-mantras-and-rituals-for-balance-and-harmony-1st-
edition-cortes-vega/

The History of Africa The Quest for Eternal Harmony

Molefi Kete Asante

https://textbookfull.com/product/the-history-of-africa-the-quest-
for-eternal-harmony-molefi-kete-asante/
 Workbook for

Tonal Harmony
This page intentionally left blank
 Workbook for

Tonal Harmony
with an Introduction to Post-Tonal Music

Eighth Edition

Stefan Kostka
The University of Texas at Austin

Dorothy Payne
The University of South Carolina

Byron Almén
The University of Texas at Austin
WORKBOOK FOR TONAL HARMONY WITH AN INTRODUCTION TO POST-TONAL MUSIC,
EIGHTH EDITION
Published by McGraw-Hill Education, 2 Penn Plaza, New York, NY 10121. Copyright © 2018 by
McGraw-Hill Education. All rights reserved. Printed in the United States of America. Previous editions
© 2013, 2009, and 2004. No part of this publication may be reproduced or distributed in any form or by
any means, or stored in a database or retrieval system, without the prior written consent of McGraw-Hill
Education, including, but not limited to, in any network or other electronic storage or transmission, or
broadcast for distance learning.
Some ancillaries, including electronic and print components, may not be available to customers outside
the United States.

This book is printed on acid-free paper.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 LWI 21 20 19 18 17

ISBN 978-1-259-68676-4
MHID 1-259-68676-0

Cover Image: © Archiwiz/Getty Images

www.mhhe.com
Contents

PART I CHAPTER 8
Fundamentals 1 Triads in First Inversion 61

CHAPTER 1 CHAPTER 9
Elements of Pitch 1 Triads in Second Inversion 71

CHAPTER 2 CHAPTER 10
Elements of Rhythm 11 Cadences, Phrases, Periods,
and Sentences 79
CHAPTER 3
CHAPTER 11
Introduction to Triads
and Seventh Chords 19 Two-Part Tonal Counterpoint 87

CHAPTER 4 CHAPTER 12
Diatonic Chords in Major Nonchord Tones 1 91
and Minor Keys 31
CHAPTER 13
Nonchord Tones 2 99
PART II
Diatonic Triads 35
PART III
CHAPTER 5 Diatonic Seventh Chords 105
Principles of Voice Leading 35
CHAPTER 14
CHAPTER 6 The V7 Chord 105
Root-Position Part Writing 41
CHAPTER 15
CHAPTER 7 Other Diatonic Seventh
Harmonic Progression and Chords 123
the Sequence 55

 v
PART IV CHAPTER 22
Chromaticism 1 133 Augmented Sixth Chords 217

CHAPTER 16 CHAPTER 23
Secondary Functions 1 133 Enharmonic Spellings and
Enharmonic Modulations 231
CHAPTER 17
CHAPTER 24
Secondary Functions 2 147
Further Elements of the Harmonic
CHAPTER 18 Vocabulary 243
Modulations Using Diatonic
CHAPTER 25
Common Chords 161
Tonal Harmony in the Late
CHAPTER 19 Nineteenth Century 253
Some Other Modulatory
Techniques 177 PART VI
An Introduction to Twentieth-Century Music 269
CHAPTER 20
Larger Forms 185 CHAPTER 26
Materials and Techniques 269
PART V CHAPTER 27
Chromaticism 2 203
Post-Tonal Theory 297
CHAPTER 21
CHAPTER 28
Mode Mixture and
the Neapolitan 203 New Directions 319

This icon denotes a listening example.

vi   Contents
 Part I
Fundamentals
Chapter 1

ELEMENTS OF PITCH

EXERCISE 1-1

A. Name the pitches in the blanks provided, using the correct octave register designations.

B. Notate the indicated pitches on the staff in the correct octave.

1
This page intentionally left blank
Name Class Date

EXERCISE 1-2

A. Notate the specified scales using accidentals, not key signatures. Show the placement
of whole and half steps, as in the example.

B. Identify these major key signatures.

C. Notate the specified key signatures.

 Student Workbook Chapter 1   3

D. Fill in the blanks.
Key signature Name of key Key signature Name of key
1. __________ D ♭ major 8. seven flats ____ major
2. __________ G major 9. __________ F major
3. five sharps ____ major 10. __________ E major
4. __________ E ♭ major 11. two sharps ____ major
5. two flats ____ major 12. three flats ____ major
6. three sharps ____ major 13. __________ G♭ major
7. __________ C♯ major 14. six sharps ____ major

E. Fill in the blanks, using the example as a model.

Major Key Scale Is This

Key Signature Degree Note

Ex. C 0♯/0♭ 5̂ G
1. E 3̂
2. 2♯ C♯
3. 4̂ E♭
4. G♭ E♭
5. 3♯ 2̂
6. 6♯ C♯

4   Tonal Harmony
Name Class Date

EXERCISE 1-3

A. Notate the specified scales using accidentals, not key signatures. The melodic minor
should be written both ascending and descending.

B. Identify the type of each scale as major, natural minor, harmonic minor, or melodic
minor. Any melodic minor scales will be shown in the ascending version only.

 Student Workbook Chapter 1   5

C. Identify these minor key signatures.

D. Notate the specified minor key signatures.

E. Fill in the blanks.

Key signature Name of key Key signature Name of key

1. three sharps f ♯ minor 8. _________ g minor
2. _________ e ♭ minor 9. two sharps ____ minor
3. _________ c ♯ minor 10. seven flats ____ minor
4. five flats ____ minor 11. _________ e minor
5. _________ a minor 12. one flat ____ minor
6. four flats ____ minor 13. _________ c minor
7. seven sharps ____ minor 14. _________ g ♯ minor

6   Tonal Harmony
Name Class Date

EXERCISE 1-4

A. Provide the numerical names of the intervals by using the numbers 1 through 8.

EXERCISE 1-5

A. All the following intervals are unisons, 4ths, 5ths, or octaves. Put a “P” in the space
provided only if the interval is a perfect interval.

B. All the following intervals are 2nds, 3rds, 6ths, or 7ths. Put an “M” or an “m” in each
space, as appropriate.

 Student Workbook Chapter 1   7

C. Notate the specified intervals above the given notes.

8   Tonal Harmony
Name Class Date

EXERCISE 1-6

A. Most of the intervals that follow are either augmented or diminished. Name each
interval.

B. Label what each interval becomes when it is inverted.

1. m3 becomes ________________ 5. M2 becomes ________________

2. +5 becomes ________________ 6. +4 becomes ________________
3. M6 becomes ________________ 7. P5 becomes ________________
4. °7 becomes ________________ 8. m7 becomes ________________

C. Notate the specified interval below the given note. (You might find it helpful to invert
the interval first in some cases.)

 Student Workbook Chapter 1   9

D. Label each interval in this melody (from Wagner’s Götterdämmerung). Interval 10 is
from the F4 to the C5. Remember that an accidental remains in effect until the end of
the measure, unless it is canceled.

E. Beneath each harmonic interval that follows, indicate whether it is consonant (“c”), dissonant (“d”),
or dissonant only if the bass has the bottom note of the interval (“d bass”).

1. m3 2. M7 3. +6 4. P5 5. M6

d bass

6. °5 7. P4 8. P8 9. m2 10. M3

d bass

10   Tonal Harmony
Chapter 2

ELEMENTS OF RHYTHM

EXERCISE 2-1

A. Show how many notes or rests of the shorter duration would be required to equal the
longer duration.

B. Sing aloud each of the following songs. Then identify the meter type of each, using the
terms duple, triple, and quadruple.
1. “Auld Lang Syne”
2. “Star-Spangled Banner”
3. “Pop Goes the Weasel”
4. “America” (“My Country, ’Tis of Thee”)
5. “Swing Low, Sweet Chariot”

11
C. Scale review. Fill in the blanks, using the melodic minor for all minor-key examples.
ex. 6̂ is F ♯ in A (M)
1. ↓ 7̂ is C in (m) 8. is C ♯ in b
2. 4̂ is in c ♯ 9. 6̂ is C in (M)
3. is A in F 10. is F ♯ in g
4. 5̂ is C ♯ in (m) 11. 4̂ is G in (M)
5. 2̂ is in E 12. 5̂ is in G
6. 7̂ is A in (M) 13. is A • in f
7. ↓ 6̂ is in c 14. ↑ 6̂ is C ♯ in (m)

12   Tonal Harmony
Name Class Date

EXERCISE 2-2

A. Fill in the blanks.

Beat and Meter Type Beat Note Division of the Beat Time Signature

1. 𝄴

2. Simple triple

3. Simple duple
2
4.

5. Simple quadruple

B. Renotate the excerpts from textbook Example 2-1 using the specified time signatures. (p. 28)

 Student Workbook Chapter 2   13

EXERCISE 2-3

A. Fill in the blanks.

Beat and Meter Type Beat Note Division of the Beat Time Signature

1. Compound triple
6
2. 16
12
3.

4. Compound duple
9
5.

B. Renotate the excerpts from textbook Example 2-2 using the specified time signatures. (p. 30)

14   Tonal Harmony
Name Class Date

EXERCISE 2-4

A. Fill in the blanks.

Beat and Meter Type Beat Note Division of the Beat Time Signature

1. Compound quadruple

Simple triple
4
2.

6
3.

4.
𝄵
9
5.

6.

B. Each measure below is incomplete. Add one or more rests to the end of each to com-
plete the measure.

 Student Workbook Chapter 2   15

C. Provide the best time signature for each exercise. In some cases, more than one correct
answer might be possible.

D. Each of the following fragments is notated so that the placement of the beats is ob-
scured in some fashion. Without changing the way the music will sound, rewrite each
one to clarify the beat placement. This may involve breaking some of the long notes
into tied shorter notes or rebeaming groups of notes.

16   Tonal Harmony
Name Class Date

E. Add stems as required.

1. Each duration is a half note.

2. Each duration is a sixteenth note. Beam them in groups of four.

F. Scale review. Fill in the key, scale degree, or note, whichever is missing. Assume the
melodic minor form for all minor keys.

G. Interval review. Notate the specified interval above the given note.

H. Interval review. Notate the specified interval below the given note.

 Student Workbook Chapter 2   17

This page intentionally left blank
Chapter 3

INTRODUCTION TO TRIADS
AND SEVENTH CHORDS

EXERCISE 3-1

A. Spell the triad, given the root and the type. Major triads are indicated by an uppercase
letter (G), minor by an uppercase letter followed by the letter “m” (Gm), augmented by
a “+” (G+), and diminished by a “°” (G°).
1. Gm 4. A° 7. C+ 10. F ♯ m
2. E ♭ 5. Fm 8. A ♯  ° B+
11.    
3. D° 6. D ♭ 9. E E ♭m
12. 

B. Notate the triad, given the root and the type.

19
C. Fill in the blanks.
ex. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
5th: G♯ A♭ F♯ B
3rd: E E♭ B♭ A
Root: C♯ D A♭ G♯ E♭

Type: m M +
m m ° m M +
m °

D. Given the chord quality and one member of the triad, notate the remainder of the triad.

20   Tonal Harmony
Name Class Date

EXERCISE 3-2

A. Identify the type of seventh chord, using the abbreviations given in Example 3-3. (p. 40)

B. Notate the seventh chord, given the root and type.

C. Given the seventh-chord quality and one member of the chord, notate the rest of the
chord.

 Student Workbook Chapter 3   21

This page intentionally left blank
Another random document with
no related content on Scribd:
beda willa, als S y a r d upper [261]Wasa, als M a m m a
Mammingha, Kampo Abbama, Beneko Syuxzama,
enz. 5 die in de 15de eeuw nog volle kracht en geldigheid had gehad,
verliep in de 16de eeuw. En bij den aanvang der 17de eeuw sprak
en schreef men nog slechts van pûnmiëtte, van to bihoef fen earme
end elindige liuwe, van omme wille fenne bede fen Bouwe end
Beike, van S j a e r d oppe Wease, van M a m m e M a m m i n g a ,
K a m p e A b b e m a , B e n e k e S j u k s m a . Dit verloop der taal,
dit verloren gaan der volle a- en o-klanken op het einde van woorden
en namen, had in het begin ook invloed op de geslachtsnamen, die
eveneens hunne eind-a in spreken en schrijven moesten missen.
Maar terwijl de vóórnamen en de algemeene woorden dien a-klank
voor goed verloren hebben, is die oorspronkelijke en schoone
uitgang, wat de geslachtsnamen aangaat, later, in de 17de eeuw
vooral, weêr hersteld geworden, zoo dat zij allen dien vorm, als een
kenmerk van hunnen Oud-Frieschen oorsprong, nog heden, in
geijkten zin vertoonen. Onze lijst geeft ons, in de spelling van
sommige Oud-Friesche geslachtsnamen, voorbeelden van deze
aanvankelijke wijziging der taal. Reeds hebben wij hier boven eenen
T i a r d B u r m a n n i e en eene T r y n H e r m a n e , leden van de
maagschappen B u r m a n i a en H e r m a n a ontmoet. P i e t e r
K a m m i n g a (C a m m i n g h a ) komt in ons register ook als
P e t e r K a m i n g h voor. Vooral als de namen in verbogenen vorm
staan, als zij dus, naar den eisch der oude taal, ook eenen
verbogenen uitgang vertoonen, is daarbij de a verloren gegaan. Zoo
vinden wij in het register den naam van P i e t e r C a m m i n g h a
verbogen als: „van P e t e r K a m i n g h e n ” en „den Steed (van)
P e t e r K a m m i n g e n ”. Verder „van Her F e d d e n ” = van H e e r
F e d d o , „van F e y c k e D o e t i n g e ”, „van R e n i c k
E m i n g e n ” (E m i n g a ), „den Steden A b i n g e n ” en
„A e b i n g e n ” (van A b i n g a of E a b i n g a ), enz.
Het is geheel volgens Oud-Friesche zede dat de benamingen in het
register over het algemeen zoo kort en eenvoudig mogelijk [262]zijn,
eensdeels zonder geslachtsnamen, anderdeels zonder bij- of
toenamen ter onderscheiding, of ook zonder bijzondere titels van
edeldom of rang. Slechts zeldzaam komen zulke toenamen en zulke
titels voor. Alles geheel anders als in andere Nederlandsche
gewesten, bij voorbeeld in het hoofsche Brabant, waar men zich met
zeer lange en omslachtige benamingen uitsloofde. 6 Ja, men ging in
Friesland nog wel verder in dien eenvoud, en liet ook den
vadersnaam achterwege, zoo dat enkel de eigentlijke naam, de
doop- of vóórnaam overbleef. Dit was vooral het geval bij zeer
geringe of bij geheel arme lieden, die ook nog heden onder de
Friezen veelal enkel en alleen bij hunnen vóórnaam genoemd
worden. Zoo vinden wij in de Leeuwarder naamlijst „L a m b e r t een
knecht.” Verder een A l e f , een J a r i c h , een H o m m o , een
T i e b b e (Ts j e b b e ), een O c k o , een F e d d e , een R o l o f ,
zonder meer. Dit waren geringe lieden; zij bewoonden slechts eene
„camer”. Dit zelfde was het geval met sommige arme vrouwen als
F e m , B a e f f , E e l c k , A e f f , F o e c k , L u b b r i c h , die
„alheel Paupers” (armen) worden genoemd, en, zekerlijk om Gods
wil (of „propter Deum” gelijk herhaaldelijk in het register voorkomt),
„camers” bewoonden, die aan Sint-Vyt, aan de hoofdkerk van
Oldehove, toebehoorden. Zoo ook A r i a e n , W y b e , J e s e l ,
Rynths, Gosso, Griet, Geert, Focko, Feyck,
J e t h s , allen geringe en arme lieden, zoo mannen als vrouwen, die
„cameren” bewoonden. Nog heden noemt men in Friesland eene
kleine en geringe woning, die slechts één vertrek bevat, een keamer,
en spreekt men niet van huis- of woninghuur, maar van keamerhier.

Ter nadere onderscheiding van zulke éénnamige lieden, en zoo men

daartoe geen gebruik wilde maken van het gewone redmiddel in
zulke gevallen, het bijvoegen van den vadersnaam, had men eenen
bij- of toenaam noodig. Zulke namen vinden wij dan ook in het
register vermeld, als G r o o t e J e l d e r t , O l d e W y b r a n t ,
W i t t e D i r c k , B l y n d e G e r t z a , enz. Deze bijvoegsels tot
den naam zijn gereedelijk te verklaren; ze [263]zijn nog heden wel in
gebruik, b.v. B l y n e B a u k e , G r e a t e H a n t s j e , L y t s e
S i p k e , R e a d e Ts j e r k , enz. Bij de benamingen van N y e
G e r r y t en van L e e u w e r d e r J e l l e is die verklaring niet zoo
gereedelijk. Was die G e r r y t (nog heden wordt deze naam in het
Friesch uitgesproken als G e r r y t , met duidelijk hoorbaren,
zuiveren, openen i-klank in de tweede lettergreep)—was die
G e r r y t ny, nieuw, te Leeuwarden komen wonen en had die
omstandigheid aanleiding gegeven tot zijnen bijnaam? Maar waarom
J e l l e , te midden van duizenden Leeuwarders levende en
wonende, in het bijzonder den toenaam van „L e e u w e r d e r
J e l l e ” verdiende, blijft mij een raadsel.

De onderscheiding met oud en jong, waarvan O l d e W y b r a n t

ons een voorbeeld geeft, ligt, bij twee gelijknamige personen,
bijzonder voor de hand. Wij vinden die onderscheiding dan ook
herhaaldelijk in het register toegepast; bij voorbeeld, bij O l d e
P e t e r S y m o n s z en J o n g e P e t e r S y m o n s z , bij O l d e
H e r D o w e en J o n g e H e r D o w e , bij O l d e H e r A l b e r t ,
enz.

Eene andere onderscheiding voor sommige gelijknamige personen

werd ontleend aan het huis, waar in zij woonden, of naar den naam,
naar het teeken van dat huis. Die onderscheiding was ten jare 1511
te Leeuwarden nog weinig in gebruik; hadden misschien de huizen
aldaar toen nog weinig eenen bijzonderen naam, een eigen
huisteeken of uithangbord? Het register vermeldt slechts eenen
E w t i n t A n c k e r , eenen E w a l d , die in het huis h e t A n k e r
woonde. Was dit het zelfde huis aan de Voorstreek bij de
Korfmakerspijp te Leeuwarden, dat nog heden een anker als teeken,
en dus ook als naam draagt? Opmerkelijk, dat de hedendaagsche
eigenaar en bewoner van dat huis, de Heer Ottema, bijna vier
eeuwen later, ook nog wel in de wandeling als „O t t e m a i n ’ t
A n k e r ” wordt aangeduid.—Verder noemt het register nog eenen
Her Johannes int Gasthuus.

De bovenstaande benamingen van O l d e P e t e r S y m o n s z ,

van O l d e H e r D o w e en O l d e H e r A l b e r t luiden zoo
vertrouwelijk, zoo gemoedelijk en ongekunsteld, niet waar? Zij
worden in die eigenschappen nog overtroffen door de benamingen,
waaronder sommige rijke en aanzienlijke, bij het volk om hare
deugden en milde, moederlijk weldadige eigenschappen beminde
[264]oude vrouwen, ware matronae, bekend waren. Te weten:
T i a l c k e m o e r , H e i l l m o e r en T y e t h s m o e r (Ts j a l k j e ,
H e i l t s j e en Ts j e t s k e naar onze spelling). En dat deze
eerwaardige vrouwen onder die eenvoudige, gemeenzame, maar
van achting en eerbied getuigende benamingen in het register
vermeld staan, strekt nog heden tot hare eere.

Nevens deze matronen worden nog een paar aanzienlijke of

welgestelde vrouwen in het register vermeld, die echter, ongehuwd
en kinderloos, met het vertrouwelijke moer niet konden worden
aangeduid. Dies worden zij genoemd en beschreven met het woord
dat haren ongehuwden staat in eere aanduidt, als G r e e t
J o n c f r o w en A e c h t J o n c k f r o u w . Eene andere,
waarschijnlijk minder aanzienlijke, ongehuwde vrouw wordt als
L y s c h M e n n e d o c h t e r (L i s k of L y s k j e , de dochter van
M e n n o of M i n n e ) vermeld.

Overigens worden de betrekkelijk weinige vrouwen die in het register

voorkomen, in den regel enkel met haren vóórnaam genoemd, gelijk
boven reeds vermeld is; of anders met vóórnaam en vadersnaam.
Zulke benamingen dragen T r y n G a e l e s , A e f f W i l l e m s ,
A u c k P i e r s , 7 enz.

Bij de benamingen der weduwen wordt haar staat steeds

bijzonderlijk vermeld, gemeenlijk als toevoegsel bij haren enkelen
vóórnaam; bij voorbeeld A m c k w e d u e , L y s b e t h w e d u e ,
A e f w e d u e , L y o e t h s w e d e . Deze laatste vrouw was
eigenaresse van vele huizen; zij komt dus herhaaldelijk in het
register voor, ook als L y o e t s w e d u e en als L y o e d s w e d u e .
Andere weduwen voeren ook nog den naam van haren overledenen
echtgenoot: S t y n R e i n e r t s w e d u e ; dat is: S t ij n
(C h r i s t i n a ), de weduwe van R e i n e r t of R e i n h a r t ; Y m c k
Joenke wedue, Mincka Ghyse wedue, Bauck
J a n s w e d u e en R y n t h s S y p t U n a m a w e d u e , anders
gezeid: [265]R y n t h s (R i n s k e ) de weduwe van S y p t U n a m a
(S i b a l t O e n a m a ). Eene enkele wordt in het geheel niet bij
haren eigenen naam, enkel bij dien van haren man vermeld; het is
P o w e l s F l e y s k e r s w e d u e , de weduwe van P a u l u s de
vleeschhouwer.

De geestelijken der Christelijke Kerk werden door de Friezen, vóór

de hervorming, steeds getrouwelijk met den titel van Heer (Her)
vereerd. Geestelijken worden niet zeldzaam in ons register
genoemd, steeds met dien titel, welke meestal, naar Oud-Friesche
zede, bij hunnen enkelen vóórnaam gevoegd is: H e r D o w e
(H e e r D o u w e ), H e r H o t t h i o , elders H e r H o t t y e
genoemd (H e e r H o a t s e ), H e r F e d d o , H e r S y f f r i e t
(waarschijnlijk een Duitscher, S i e g f r i e d —of anders is dit
S y f f r i e t de gebruikelijke verlatijnsching [S u f f r i d u s ] van den
mansnaam S j o e r d ; zie bl. 217), H e r S i p k e , H e e r A l b e r t ,
enz. Soms komen deze namen ook met toevoegsels voor: H e r
J o h a n n e s J o r r e t z , dus met zijn patronymicum; H e r
Douwe sacrista, Her Peter commissarius, Her
P i e r t o L e c k u m en H e r D y t h i o b y G a l i l e e (het
klooster G a l i l e a bij Leeuwarden, waar nu nog de buurt O l d e -
G a l i l e ë n haren naam af draagt), enz. De kloosterlingen worden
met de toenamen Broer en Suster onderscheiden (in het register is
herhaaldelijk sprake van eene, zekerlijk rijke nonne in het klooster
Fiswert, S u s t e r A n s c k ); terwijl een rijke kloosterpater een en
ander maal, zonder eigennaam en zonder nadere aanduiding, als
d e P a t e r wordt vermeld.

De titel Meester (Mester) kwam den mannen toe, die

wetenschappen en kunsten beoefenden en uitoefenden, en hij werd,
op de zelfde wijze als dit met den titel Her het geval was, bij den
enkelen doopnaam gevoegd: M e s t e r B u c h o , M e s t e r
H e m m o , M e s t e r A n d r i e s ; ook wel in Latijnschen vorm:
M a g i s t e r S y b r a n d . Het waren vooral ook de wondartsen of
chirurgijns, en zij die dergelijke ambten uitoefenden, en waar bij
oudtijds ook het baardscheren gevoegd was, welke in het bijzonder
met den titel van Meester werden vereerd. 8 Zoo meldt [266]het
register de benamingen van M e s t e r J o e s t W o n d t a r t z , die
elders als M e s t e r J o e s t B a r b i e r voorkomt; M e s t e r
T z e m B a r b i e r, M e s t e r J a n c k e B a r b i e r, M e s t e r
F e y c k e d e n o l d e n B a r b i e r , en ook M e s t e r P i e t e r
p u d i b u n d a S n y d e r . Welke pudibunda Meester Pieter sneed,
van menschen of van dieren, blijft onzeker; waarschijnlijk wel die van
dieren. Eindelijk nog M e s t e r A u g u s t y n A p o t e k e r , de
eenige artsenybereider die in het register genoemd wordt. Ook komt
daarin slechts één maal de titel Doctor voor, eigen aan D o c t o r
D i o n i s i u s D o d o , elders enkel D o c t o r D o d o genoemd,
waarschijnlijk een arts.

Deze titels en namen voeren ons geleidelijk tot die soort van
benamingen die aan een handwerk ontleend zijn, en die zeer
menigvuldig in het register voorkomen. Het schijnt omstreeks den
jare 1500 te Leeuwarden gebruikelijk geweest te zijn om den
handswerkman, ’t zij hij aanzienlijk ware of gering, een kunstrijke
beeldsnijder bij voorbeeld, of een nederige ketellapper, te noemen
met zijnen enkelen vóórnaam en daar den naam van zijn handwerk
als toenaam achter. Ook anderen, die geen eigentlijk handwerk
uitoefenden, maar die met de handwerkslieden in hunnen
burgerlijken stand werden gelijk gesteld, de kleine koopman of
kramer, de sjouwerman en de houtzager, zoo wel als de koster en de
stadsbode—zij allen voerden hunne benamingen op die wijze:
A d a m S c o m a k e r en U p k e S m i d t , O b b e S c r i u w e r en
P y b e R o g d r a g e r . Als de zoon het zelfde handwerk uitoefende
als zijn vader, ’t welk dikwijls voorkwam (vroeger by ’t bestaan der
gilden nog meer dan tegenwoordig), dan ging de toenaam van den
vader natuurlijk ook op zijnen zoon over, waardoor deze toenamen
wel den aard van ware geslachtsnamen verkregen, en als zoodanig
ook nog heden veelvuldig voorkomen. Zie bl. 179: M a e s d e n
Hantscomeker soen Maes Hantscomekers.

Gelijk van zelve spreekt, zijn de meest gewone handwerksbedrijven,

timmerman, smid, metselaar, bakker, schoen- en kleêrmaker, ook
het meest vertegenwoordigd onder de benamingen der Leeuwarder
burgerij. Zeer talrijk zijn benamingen als Ta k e T y m m e r m a n ,
P e t e r J a n z S m i d t , S y o u c k e M e t z e l e r, T z o m m e
B a c k e r , W i g l e S c o m a k e r , R o u k e [267]S c r o e r , 9 enz.
De skroaren (kleêrmakers) echter niet zoo talrijk als men zoude
verwachten. Maar toen ten tijde behoorde het maken der
kleedingstukken, ook van die der mannen, veelal tot den plicht der
huisvrouwen. De wevers daarentegen waren zeer talrijk in die
dagen, toen de groote stoomweverijen van den tegenwoordigen tijd
nog verre te zoeken waren: H e r o W e v e r , W i l l e m W e v e r ,
S y b r e n W e v e r , en soortgelijke benamingen, bij tientallen.
Opmerkelijk, maar gereedelijk te verklaren uit de omstandigheid dat
de Friezen in de middeleeuwen veel pelswerk droegen, gelijk de
oude afbeeldingen van lieden uit die tijden nog aantoonen—
opmerkelijk is ook het groot aantal pelswerkers of bontwerkers, in de
middeleeuwen pelsers, pelssers en pelsters, ook wel, bij letterkeer,
peltsers genoemd. Deze handwerkslieden waren zoo talrijk dat
geheele straten, waar zij hoofdzakelijk hunne woningen hadden,
naar hen werden genoemd: zooals de P e l s e r - of
P e l s t e r s t r a t e n te Groningen en te Emden. Dat zij ook te
Leeuwarden geenszins ontbraken, bewijzen de voorkomende
namen, als J e l k e P e l s e r , R e n i c k P e l s z e r , L u t h i e
P e l s s e r , enz. Talrijk waren, blijkens hunne namen, te Leeuwarden
omstreeks den jare 1500 ook de goudsmeden, even als dit steeds,
en ook nog omstreeks de helft dezer eeuw het geval was, als een
gevolg van de vele gouden en zilveren sieraden, die zoo
menigvuldig door de Friezinnen werden en nog worden gedragen,
en waarom zij reeds in de middeleeuwen vermaard waren: J a r i c h
G o l t s m i t , M e n n o G o l d s m i d t , W i l c k e G o l t s m i d , en
anderen.

Zeer vele andere handwerken en bedrijven vinden wij nog in de

benamingen van Leeuwarder burgers vertegenwoordigd: S y w o r d
S c u t e m a k e r (de schuitmakers komen talrijk voor), Z i e r c k
W a g e n m a k e r (het handwerk der wagenmakers wordt, even als
dat der kleêrmakers of skroaren (scroer), ook wel in het Friesch
vermeld: J e l l e W e y n m a k e r ), M e y n t W i e l m a k e r ,
G o s s e K u p e r , D i r c k G l a e s m a e c k e r , [268]A b b e
F e r w e r , D o w e D e c k e r , F r a n s L e y d e c k e r (de makers
van leien daken op de huizen), J a c o b L y n d e s l a g h e r (touw-
of lijnslager), W y b e K i s t e m a k e r (de kistemakers, later noemde
men ze schrijnwerkers, nu meubelmakers, waren zeer talrijk te
Leeuwarden), J u c k e H o l t s n y d e r , G e r b r e n
B e e l d e s n y d e r, H e r m a n M e s m a k e r, H e r c k e
K o e p e r s l a g e r , N a n n i n c k Y s e r m a n (deze laatste
behoort zeker ook tot de smeden—of was hij misschien een
ijzerkramer?); H a r i n c k S l o t e m a k e r , S y m o n
Z w e e r t s l a g e r , elders in het register S y m o n S w e r t f e g e r
genoemd: H e r k e K e t e l b o t e r , misschien de zelfde man, die
elders H e r c k e K o e p e r s l a g e r genoemd wordt; A l l e r t
K a n n e m a k e r , G e r r o l t S t e e n b i c k e r (steenbikkers komen
talrijk voor; waren het de lieden die baksteenen bebikten, bekapten,
beslepen? zooals in de middeleeuwen wel gebruikelijk was); J a n
S a e l m a k e r (zadelmaker), B r u y n S y d e n s t i c k e r (die zijden
kleedingstoffen, of stoffen voor kerkelijk en ander siergebruik
bestikte); A r e n t H o e d m a k e r , D i r c k C r a n s m a k e r ,
M a r t e n B r o w e r , T i e r c k Ta p p e r , P e t e r C a s t e l e y n ,
O e s w a l t K o k e n m e s t e r , elders in het register O e s w a l t
K o e c k e n m e s t e r genoemd (was dit een kok?); M e n t h e
K r e m e r , P e t e r M o e l k e r (môlker, moolker is nog de
hedendaagsch Friesche benaming voor den man die mool meel,
verkoopt); A e s g e ende W y b e M o l n e r (molenaar), P o w e l s
O l y s l a g e r , G o v e r t B o k e b i n d e r , O b b e S c h r i v e r (de
schrivers, ook in het Friesch als scriuer genoemd, komen niet
zeldzaam voor; waren dit openbare schrijvers, lieden die, om loon,
voor hen die niet schrijven konden, brieven en dergelijke stukken
schreven, of schrijvers bij een regiment soldaten of burgerwacht, zoo
als dezen ook later werden genoemd?); D i r c k S t a d b o d e en
B u c h o K o s t e r . Verder W i l l e m F l e y s h o u w e r en J a c o b
L a m m e s l a g e r, B o n t h i e F i s k e r, P e t e r Ty e u s k e r ,
elders in het register als P e t e r T i e s k e r voorkomende, (was dit
een tysker of tüesker? iemand die allerlei dingen inruilt en tegen
andere verruilt, een soort uitdrager dus, of een hynstetysker, te
Leeuwarden peerdetüesker, een paardekoopman of paarderuiler?);
T i e r c k S c h e r r i e r (Friesch skerjer—een lakenscheerder,
zoogenoemde wandskeer, of eenvoudig [269]een baardscheerder?);
E d e W a g e n a e r (een wagenmaker, of een wagenverhuurder?
gelijk misschien G e r r y t W e y n m a n ook); W i l l e m P o r t e r ,
ook W i l l e m P o e r t h e r genoemd (deurwachter of portier?);
S a e k a D r a g e r (een sjouwerman of vrachtdrager); P y b e
R o g d r a g e r (de roggedragers worden steeds afzonderlijk en
uitdrukkelijk met dien naam van de andere dragers of sjouwers
onderscheiden; zij vormen te Leeuwarden nog heden een
afzonderlijk gilde; rogge is het Friesche broodkoorn bij
uitnemendheid); J u c k e K a l c m a k e r , H e r m a n
S t r a e t m a k e r ; G e r c k e H o l t s a g e r, C l a e s S p o e l m a n
(speulman, speelman, muzikant of toonkunstenaar), F o p p e
H o r n b l a s e r , 10 enz.

Herhaaldelijk komen in het register mannen voor, die den toenaam

S c u t e f e r g e r of S c u t e f e r g i e r voeren: C l a e s
S c u t e f e r g e r, H i l l e S c u t e f e r g e r, U p k e
S c u t e f e r g i e r , J e t t h i e (J e t s e ) S c u t e f e r g i e r . Dit is een
Friesch woord en het luidt naar onze hedendaagsche uitspraak en
schrijfwijze als skûtefarjer, schuitenvaarder. Dat waren lieden die
koopwaren en andere vrachten, om loon, in hunne schuiten
vervoerden, gelijk nog heden de zoogenoemde schuitenvoerders te
Amsterdam; dus het zelfde te water, wat de „Wagenaers” te lande
waren? Deze „skûtefarjers” waren wel te onderscheiden van de
aanzienlijkere „scippers”, de eigenaars van groote schepen, tjalken
en „cagen” of koggen, waar mede zij, in dienst van den [270]handel,
reizen ondernamen naar andere plaatsen en landen over Zuider- en
Noordzee, en elders. Het schijnt dat deze schippers zeer bekende
mannen waren bij de Leeuwarder ingezetenen; immers zij worden in
het register enkel bij hunnen vóórnaam vermeld met het woord
Scipper daarvoor, als of het een titel ware, gelijk Her en Mester, op
bladzijde 205 hiervoren aangetoond. In het register worden
Scipper Hommo, Scipper Eeme, Scipper Sybren,
S c i p p e r O e n t h i e (O e n t s j e ) en anderen meer genoemd.
Opmerkelijk is het dat ook nog heden, nu het noemen der lieden
naar hun beroep of bedrijf nagenoeg geheel buiten gebruik gekomen
is, bij de schippers toch nog wel, juist als voor vier eeuwen, de naam
van hun bedrijf aan hunnen eigenen naam, ’t zij vóór- of
geslachtsnaam, wordt gekoppeld: „S k i p p e r D a m s m a ” bij
voorbeeld, S k i p p e r d e J o n g , S k i p p e r S k e l t e , enz.

Vrouwen, genoemd naar een beroep dat zij uitoefenen, komen uit
den aard der zake zeldzaam voor. Te Leeuwarden, ten jare 1511,
waren zij zeer zeldzaam. Trouwens, de tijd der zelfstandige,
ongehuwde, allerlei ambt en bedrijf uitoefenende, naar gelijkheid met
den man strevende vrouwen was in den goeden tijd van 1500
gelukkig nog lang niet aangebroken! In ons register vinden wij geene
andere vermeld als S a c k D e k e n n a i s t e r (S a c k = S a a k j e ;
nog omstreeks de helft dezer negentiende eeuw was er te
Leeuwarden eene „dekennaaister”, eene oude vrouw die er in het
bijzonder haar werk van maakte om dekens te naaien, over te
kleeden, door te stikken); verder eene A l e y t W e e f s t e r , eene
H i l c k N a a i s t e r , eene J o e s t N a i s t e r en eene S a p e
B a k s t e r . Bij deze twee laatste benamingen valt het zonderlinge
gebruik op te merken, dat in de middeleeuwen niet enkel in
Friesland, maar ook evenzeer in Holland en in de andere
Nederlandsche gewesten voorkwam, en dat zelfs heden ten dage
nog niet geheel in Friesland uitgestorven is, namelijk dat eene vrouw
eenen mansnaam of anders den mannelijken vorm van eenen naam
draagt, bij voorbeeld J a c o b , en niet J a c o b a . De Hollandsche
gravinne J a c o b a v a n B e i e r e n komt in oude oorkonden als
V r o u J a c o b voor; en zulke voorbeelden zijn bij honderden aan te
wijzen (zie bl. 184). Zoo ook worden deze Oud-Leeuwarder naaister
en bakster J o e s t (J o o s t ) [271]en S a p e genoemd, in stede van
J o e s t k e n of J o e s t y n e (J o o s t j e , J u s t i n e ) en
S a e p k j e . Verder doet het register ons nog eene L y s b e t h
O l y s l a g e r en eene G r i e t B a c k e r kennen. Omdat deze
bedrijfsnamen in den mannelijken en niet in den vrouwelijken vorm
staan, dien ze anders toch moesten vertoonen in overeenstemming
met de vrouwelijke vóórnamen, zoo vermoed ik dat L y s b e t h en
G r i e t het olieslagers- en het bakkersbedrijf slechts waarnamen als
weduwen (bij Lysbeth worden hare kinden, kinderen, vermeld) van
eenen olieslager en van eenen bakker, en niet uit en op zich zelve.
Ten slotte vinden wij in het register nog eene G h e e r t
F r o e d m o e r (G e a r t s j e —G e e r t j e ) vermeld, de eenige
vroedvrouw die destijds te Leeuwarden was, naar het schijnt; even
als het register ons ook maar één apotheker en één doctor noemt.
Ook onder de ingezetenen van Dokkum vinden wij ten jare 1511
slechts ééne vroedvrouw, K e n F r o e d m o e r .

Even als men de beroepsnamen wel als toenamen, ter

onderscheiding en ter nadere aanduiding, achter de persoonsnamen
voegde, zoo plaatste men ook wel, voor dat zelfde doel, eenen
plaatsnaam achter den persoonsnaam. Dat was dan de naam van
stad of dorp, waarvan de betrokken persoon herkomstig was. Die
plaatsnaam werd dan onmiddellijk achter den persoonsnaam
gevoegd, of door bemiddeling van het woordeken van daaraan
gehecht. Zulke benamingen, waaruit zeer vele hedendaagsche
geslachtsnamen ontstaan zijn, waren vooral in Holland en in andere
Nederlandsche gewesten zeer gebruikelijk; veel meer dan in
Friesland. Ons register vermeldt dan ook slechts weinigen van zulke
benamingen. Het zijn die van J o h a n n e s G o c h , van H e n r i c k
B y l e f e l t en van T h o m a s S c h l e y s w i c k (S l e e s w ij k , nog
heden in Friesland als geslachtsnaam voorkomende); verder
M a r t e n v a n S t r a e s b o r c h (Straatsburg) en G e e r t v a n
D o r s t e n . Dit zijn allen namen van buitenlandsche plaatsen.
Binnenlandsche en bepaaldelijk Friesche plaatsen hebben
oorsprong gegeven aan de benamingen van J a c o b v a n
F r a n i c k e r, S y b e v a n H a l l u m , H e n r i c k v a n
Sloten, Jacop van Wyringen, Sywert van
H o l w e r t , J a c o b v a n S c a l s e n (Schalsum), J a n v a n
H o r e n , P e t e r v a n H a r l i n g e n en B e t t h i e v a n
S t a u e r e n . Ook [272]de namen van J a n H o l l a n d e r en H a n s
H e s s moeten tot deze afdeeling gerekend worden; misschien ook
die van C l a e s F l a m m i n g h (Vlaming?), en, in zekeren zin, ook
die van L e e u w e r d e r J e l l e (zie bladzijde 283), met die van
J a n v a n d e n G o u w k a m e r , een naam die ik niet nader
verklaren kan.

Allerlei andere woorden, soms als bijnamen en zelfs als spotnamen,

werden oudtijds ter nadere onderscheiding achter den eigenlijken
persoonsnaam gevoegd, en ook deze namen kregen veelvuldig de
geldigheid van ware maagschapsnamen. Als zoodanigen levert het
register de benamingen op van D i r c k S t e e n w e r p e r en van
G r y t h i e (G r i e t j e ) O n b e l e e f d , van J a n W y t b r o o t en
van J a n H o y s a c k . Verder M e s t e r G h y s b e r t S p a l m a n ,
M a t t h ij s B e c k , J a n R a t t a l e r , A r i e n B u s s c h u t (de
naam van een schutter, Schütze, die met een bus of buks, Büchse,
schiet). Eindelijk nog B e r n e r t L u c h t , H a n s C r u y s s c h a r ,
P e t e r T r a p en R o l o f G r y p .

Wat nu de vóórnamen op zich zelven aangaat, enkel uit een

taalkundig oogpunt beschouwd, zoo leveren de benamingen der
Oud-Leeuwarder ingezetenen, gelijk zij in het Register van den
Aanbreng voorkomen, ook nog menige bijzonderheid en
merkwaardigheid op.

Grootendeels zijn deze voornamen bijzonder Friesche namen, en de

zelfden die ook nog heden algemeen bij de Friezen in gebruik zijn.
Natuurlijk, wat hunne spelling aangaat, wijken zij eenigermate af van
de hedendaagsche rechtschrijving, en stemmen zij overeen met de
spelwijze, gelijk die omstreeks den jare 1500 in Friesland gebruikelijk
was: D u y f f in plaats van D u i f (D u i f j e ), T z a l i n g h in plaats
van T j a l l i n g , R e y n s c k voor R e i n s k e , G e r r y t en
H e y n d r i c k in stede van G e r r i t en H e n d r i k . De mansnamen
die thans in den regel op eene toonlooze e uitgaan, maar die in de
middeleeuwen op eene o, en toenmaals bij de Friezen bijzonderlijk
veelvuldig op eene a eindigden, worden in het Register bijna zonder
uitzondering reeds met eene e geschreven: E p e , G a b b e ,
M e n n e , H e t t e , W i l k e . Omstreeks den jare 1500 was daar
juist eene kentering in de Friesche taal; zij verloor hare oude, volle
vormen op a (an) en o (on), [273]niet enkel in de namen, maar
eveneens in de gemeene woorden, en nam daarvoor, op het
voetspoor der Nederduitsche (Hollandsche, Vlaamsche en
Brabantsche, en Nedersassische of Platduitsche) taalvormen van de
andere Nederlandsche gewesten en van Duitschland, eene
toonlooze e in de plaats. Het schijnt, dat in de stad Leeuwarden,
door vreemden invloed, ten jare 1500 en wat later, die kentering
reeds grootendeels haar beslag gekregen had. Maar in het Oud-
Friesch, gelijk dat toen nog ten platten lande in wezen was, bleven
ook de oude, volle taalvormen langer in gebruik. Zoo vinden wij in
onze registers de namen der dorpelingen nog veelvuldig met eene a
of met eene o geschreven: (A e s g a S y c k a z , dat is: E a s g e ,
S i k k e -zoon of S i k k e s , te Wirdum, en E g g a J e l l a z o e n te
Swichum; S a s k o o p d e D i c k te Blya, en B u w k o o p
W e s t e r f e l d e n te Holwert), terwijl dit te Leeuwarden nog maar
weinig voorkwam. De naamlijst vermeldt aldaar slechts een H a l b a
en een H a y a ; verder F o p p o , O c k o , J e l t o , enz. nevens
H a l b e en H a y e , F o p p e , O c k e , J e l t e en anderen.

Oude spelwijzen, bij voorbeeld ow in plaats van ou, treffen wij aan bij
de namen van D o w e , P o w e l s (P o u l u s , P a u l u s ), J o w k
w e d u e (J o u k j e ); tz in stede van het hedendaagsche tsj,
verhollandscht tot tj, bij T z a l i n g h , T z o m m e , T z e m
(Ts j a m , T j a m , T j a m m e , de weinig gebruikelijke mansnaam,
waarvan het meer gebruikelijke Ts j a m k e , T j a m k e , oudtijds
T z a m c k , de vrouwelijke vorm is). Verder ti (ty of thi en thy) in
plaats van tsj, tj bij de namen van T i e b b e (Ts j e b b e ,
T j e b b e ), T i e p k e (Ts j e p k e , T j e p k e , eigentlijk T j e b k e ),
T i e r c k (Ts j e r k , T j e r k ), T y e s s e en T h y e s s e (Ts j e s s e ,
T j e s s e ), T i a r d , T y a r d en T y a e r t (Ts j a e r d , T j a a r d ),
T y a l l e (Ts j a l l e , T j a l l e ), S y o u c k e (S j o u k e ) en H e r
S y w c k P e t e r s (S j u k ); en ae (dat verwarring oplevert met ae =
aa) in stede van ea, bij die van A e s g e , S a e c k l e , A e b b e
(E a b e ) en A e p k e (E a b k e ). In plaats van den uitgang ts (tz, ook
verhollandscht tot tj) vinden wij tie, tye, thie, thye geschreven, in
namen als M y n t h y e en R y n t h y e (M i n t s j e en R i n t s j e als
mansnamen), W a t t i e (W a t s e ), H a n t h i e , I n t h i e ,
G e e r t h i e , W y n t h i e voor H a n t s j e , I n t s j e of Y n t s j e ,
enz. Ook L u y t i e n en L u t h i e voor L u u t s e n , L u i t s e n ,
[274]L u u t s j e ; W y t h i e voor W y t s e ; D o y t h y e voor
D o a i t s e n ; bijzonderlijk ook J a y t h y e H i l b r a n t z , want deze
naam J a i t s j e of J a e i t s j e , J a i t j e of J a a i t j e is geen
vrouwennaam, maar een mansnaam, zooals blijkt uit de
aanteekening „Jaythye Hilbrantz van zijn wijff’s wegen”; en T y a t y e
M a r t e n a (Ts j a e d j e ? de kleine Ts j a d e ? of Ts j a e r d ?). I w ,
J u w en J o w k e met J o u k e , een en de zelfde naam (J o u is de
bijzonder Friesche vorm van den algemeen Germaanschen naam
I v o ) in verschillende spelling. S i r c k , Z i e r c k en S y r i c k voor
het hedendaagsch S i e r k of S j i r k , en S y w r d , S y o r d en
S y w o r d voor S j o e r d vertoonen ook geheel verouderde
schrijfwijzen, even als R e n i c k (R i e n k ), R i o e r d (R u u r d ),
L y w e (L i e u w e ) en anderen.

Ingekorte vrouwennamen, die in de middeleeuwen zoo veelvuldig,

schier algemeen in gebruik waren, en ook nu nog in geijkten zin te
Hindeloopen en elders in den Zuidhoek voorkomen, gelijk ze ook
overal in Friesland in de dagelijksche spreektaal nog in zwang zijn,
vinden wij vertegenwoordigd in namen als B e y t h s , W y t z ,
Bauck, Fokel, Sibbel, Doed, Tryn, Ath, Auck,
H y l c k , J e l , enz. In L y s c h staat de Hollandsche sch in plaats
van de Friesche sk: L y s k , L i s k , L y s k j e . Daarentegen vertoont
de vrouwennaam M e t t a (hedendaags M e t s j e ) juist den vollen,
ouden vorm.

Aanmerkelijk is ook een tamelijk groot getal oude namen, die heden
ten dage ten deele reeds geheel verouderd en uit der lieden gebruik
verdwenen zijn, ten deele ook zeer zeldzaam zijn geworden, of in
eenen vorm, met eenen klank voorkomen, dien wij hedendaags
anders hebben. Zulke namen zijn die van N e m c k w e d u e ,
tegenwoordig N a m k j e , en M e s t e r T z e m , thans Ts j a m ,
Ts j a m m o ; P e t r i c k , tegenwoordig de zeldzame vrouwennaam
P i e t r i k j e ; D o d e , hedendaags meestal D o e d e ; N a n n i c k en
H e l m i c h , W o l d en A y l e , H e d en P a e s c h e (P a e s k e =
P a s c h a s i u s ? een Kerkelijke naam), G a l e (de naam waarvan
de oude maagschapsnaam G a l a m a is afgeleid; hedendaags
meestal G e a l e ), L y o r k en R y p e r d (de naam die oorsprong gaf
aan den geslachtsnaam R i p p e r d a of R y p e r d a ), R o p k e
(R o b k e , verkleinvorm van R o b b e r t , R o d b r e c h t ?) en
L a n k e (in den maagschapsnaam L a n k e m a [275]en in den
plaatsnaam L a n k u m voorkomende) zijn ook verouderde
mansnamen en naamsvormen. Zij vinden hunne tegenhangers in
vrouwennamen als O e d , L y o e t s ook als L y o e t h s en als
L y o e d s voorkomende (heden ten dage L u t s , L u t s k e ), H e n ,
R o e l c k en D u y f f . Deze laatste naam eischt eenige toelichting.
D u i f , D u i f j e , in ouden vorm D u v e k e , was in de
middeleeuwen in Holland als vrouwenvóórnaam niet zeldzaam.
Nevens deze „D u y f f w e d u e ”, deze Leeuwarder vrouw van 1511,
is ons ook nog een Leeuwarder man bekend, die een
menschenleeftijd later leefde, en die eveneens D u i f heette bij
vóórnaam; te weten: D u y f f J e l l e s , ten jare 1582. 11 Het Friesche
woord voor het Hollandsche duif (vogel) is dou; en zoo komt ook de
Hollandsche mansnaam D u i f (D u y f f ) overeen met den Frieschen
mansnaam D o u w e , en de vrouwennaam D u i f j e (D u y f f ,
D u v e k e ) met D o u w t s e n of D o u t s j e . Nog heden zijn
D o u w e en D o u w t s e n algemeen gebruikelijke vóórnamen in
Friesland; maar eenen D u i f of eene D u i f j e is mij daar nooit te
voren gekomen, oud nochte nieuw—behalve dan bovengenoemde
twee te Leeuwarden, in de 16de eeuw. Ik vermoed dus dat wij deze
twee Duifnamen te beschouwen hebben als overzettingen in het
Hollandsch van de Friesche namen D o u w e en D o u w t s e n . Dat
de naam van den Fries D o u w e S i k k e s , die in de 15de eeuw
leefde, te dien tijde in het toen nog voor een deel Friesche Haarlem
als D o u S i x z (dou = duif, vogelnaam) werd geschreven, 12 kan
almede licht geven in deze zaak.

Vier bijzondere namen, die hier eene afzonderlijke vermelding en

nadere bespreking eischen, komen nog in de Leeuwarder naamlijst
voor. Het zijn twee mans- en twee vrouwennamen: G o d f r i o n d en
G e r n a n t , met L w d w en F o l z o w .

De eerstgenoemde, G o d f r i o n d (ook als G o d s f r j o n d ,

G o e d s f r e o n d , enz. voorkomende) 13 is een bij uitstek Friesche
[276]naam. Hij wordt ook in andere Friesche oorkonden van de 15de
en de 16de eeuw wel aangetroffen; maar nooit menigvuldig. Heden
ten dage zal er wel niemand meer zijn onder de Friezen, die zóó
heet. Mij althans is deze naam zoo min in de vorige eeuw, als bij het
thans levende geslacht te voren gekomen. In de 17de eeuw leefden
er in Friesland nog dragers van dezen naam. Immers de dichter
Gysbert Japicx geeft hem aan eene zijner verdichte
persoonlijkheden in zijn gedicht Tydkirttige pittear lânze wey
twissche Egge, Wynering in Goadsfrjuen. Ik noem dezen naam bij
uitstek Friesch, omdat hij samengezet is met een woord in zuiver
Frieschen vorm, met het woord frjeon, ook friund, frjon, frjeun en
frjuen geschreven, en dat vriend beteekent. Dus G o d s f r i u n d of
G o d s f r e o n d is te zeggen Gods vriend. In Holland, noch elders
bij eenig Germaansch volk, is mij nooit eenen mansdóópnaam
Godsvriend, Gottesfreund, Godsfriend
voorgekomen. De Friezen zijn eenig met dezen schoonen naam.
Trouwens, de Oud- en Algemeen-Germaansche mansvóórnaam
G o d s w i n beteekent geheel het zelfde als G o d s v r i e n d ,
naardien win (Oud-Hoogduitsch wini, Gothisch vinjis) in de Oud-
Germaansche talen de beduidenis van vriend had. In de
Skandinavische talen beteekent ven, vän (men spreke v = w) nog
heden vriend. En deze naam G o d s w i n , G o d e s w i n was
oudtijds ook den Friezen eigen, en komt onder de samengetrokkene,
versletene vormen G o e s w i n , G o e s e w y n , G o e s s e n ,
G o o s s e n wel voor (zie bl. 162). Waarschijnlijk is in de 15de eeuw
de Friesche naamsvorm G o d s f r e o n d opgekomen en in gebruik
genomen, als eene vernieuwing, als eene overzetting in nieuwen
taalvorm, toen men win = vriend, toen men den naam G o d s w i n
niet meer verstond.

De mansvóórnaam G e r n a n d , in ons register voorkomende als de

naam van den vader eener vrouw die met de patronymicale
benaming van T r y n G e r n a n t s bekend staat, is een zeer
bijzondere naam, die in zijn tweede samenstellend deel nand
verwant is aan de namen W i n a n d en F e r d i n a n d . Deze naam
schijnt bij de Germaansche volken steeds een zeer zeldzame
geweest te zijn. Dr. Ernst Förstemann in zijn Altdeutsches
Namenbuch vermeldt hem uit de 8ste, 9de en 10de eeuw; en
Bernhard Brons, in zijn werk Friesische Namen, vermeldt een
Gernand in Oost-Friesland, [277]in de 17de eeuw. En anders is deze
schoone en volledige naam mij nooit voorgekomen.

Wat nu de twee bijzondere vrouwenvóórnamen L w d w en F o l z o w

aangaat, moet ik vooraf opmerken dat er onder de bijzonder
Friesche namen eene kleine groep voorkomt van vrouwennamen,
die uitgaan op ou (ook geschreven ouw, au, en oudtijds wel uw of
enkel w); zie bl. 201. Deze namen, allen tamelijk zeldzaam,
sommigen zeer zeldzaam voorkomende, zijn:

J i l d o u (J i e l d o u , J e l d o u , J o l d o u ), de bekendste, al was
het maar omdat G a b e S c r o a r eene nicht had die zoo heette:
„n i f t J i e l d o u w , f e n A l d e g e a .”

M e i n o u en R e i n o u , tegenwoordig dikwijls verkeerdelijk als

M e i n o en R e i n o geschreven, en, met J i l d o u , niet zóó
zeldzaam als de volgenden:

Edou, Edouw.

Bernou, Bernw.

F a r d o u , ook F e r d o u , heden ten dage, bij misverstand, ook wel

F a r d o en F e r d o geschreven. Nog kort geleden leefde er eene
vrouw, F a r d o P i e t e r s B o e r s m a geheeten, te
Beetsterzwaag.

K e n o u , door de Hollanders meestal K e n a u geschreven, bekend

door K e n a u S i m o n s d o c h t e r H a s s e l a e r , de
Haarlemsche heldinne, in den tijd (16de eeuw) toen Haarlem nog
voor een goed deel Friesch was.

F e r k o u , M e r k o u of M e r c k w , G e l d o u en G a d o u ,
waarvan de eerste en de laatste door Leendertz in zijne naamlijst
(Navorscher XVIII) vermeld worden, maar die mij anders nooit zijn
voorgekomen. Eindelijk nog L u d o u , een naam die in de vorige
eeuw nog geenszins bijzonder zeldzaam was, en toen ook nog wel
in noordelijk Noord-Holland, onder anderen te Hoorn en aan de Zaan
voorkwam in den vorm L u y d u w . Deze naam L u d o u of
L u y d u w is de zelfde dien wij onder de Leeuwarder vrouwennamen
van 1511 als L w d w vinden opgeteekend. De spelwijze L w d w
moet een hedendaagsch Nederlandsch oog zekerlijk wel zeer
vreemd voorkomen. Maar deze bijzonderheid, ja schijnbare
ongerijmdheid verdwijnt, als men bedenkt dat de oude w eigentlijk
eene dubbele u is, zoo als zij dan ook nog in het Engelsch en in het
Friesch heet, en dat [278]de u, de v, de uu, de w oudtijds zoo wel den
klank van onze hedendaagsche Fransch-Nederlandsche u, als dien
van de Algemeen-Germaansche u = oe, en van ou (ow) had.

Vertegenwoordigt dus de 16de eeuwsche Leeuwarder L w d w geen

onbekende naam, dit is wel het geval met den vrouwenvóórnaam
F o l z o w , dien wij almede, bij de benaming van „F o l z o w
P i e r s ”, in ons register vinden. Mij althans en ook anderen
namenkenners en namenvorschers, bij wien ik onderzoek daar naar
gedaan heb, is de naam F o l z o w (F o l z o u ) nooit ontmoet. Het is
niettemin een oorbeeldig Friesche naam, die wis tot de groep der
ounamen behoort. Ik reken dezen naam zoo veel te meer als
bijzonder Friesch, omdat het eerste gedeelte van den naam den
bijzonder Frieschen vorm Folts vertoond, die in de 16de eeuw nog
volle gelding had, maar heden ten dage in het Friesch meest tot Folk
verloopen is. Immers de z van F o l z o u hebben wij zekerlijk voor
eene Hoogduitsche z = ts te houden, dus F o l t s o u ; en Folts = Folk
(ts = k, tserke = kerk) vinden wij terug in vele andere mans- en
vrouwenvóórnamen. Bij voorbeeld in F o l k e r t (F o l k h a r t ) waar
van de geslachtsnamen F o l k e r t s m a , F o l k e r d a en
F o l k r i n g a (F o l k h a r d i n g a ), met de plaatsnamen
F o l k e r d a - b u r c h t te Noordwolde bij Bedum in Hunsegoo,
F o l k e r t s w e e r , verdronken dorp in den D o l l a r t ,
F o l k e r s h u s e n , gehucht bij Seeriem in Harlingerland (Oost-
Friesland), F o l k e r t s w e r f , gehucht op de hallig Hooge in Noord-
Friesland, enz. afstammen. Verder F o l m e r , voluit F o l k m a r ;
F o l b e d , voluit F o l k b a l d , waarvan de oude maagschapsnaam
F o l k b a l d a , tot F o l b a d a , thans tot V o l b e d a verloopen;