T.C.

ANKARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS GAZETECLK ANABLM DALI

TRKYEDE BASININ KAMUOYU OLUTURMASI RNEK OLAY: HRANT DNKN HEDEF HALNE GELEN BR SYASAL FGRE DNTRLMES

Yksek Lisans Tezi

Kemal GKTA 00913216

Tez Danman Yrd. Do. Dr. Bedriye Poyraz

Ankara-2007

TRKYE CUMHURYET ANKARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS MDRLNE

Bu belge ile, bu tezdeki btn bilgilerin akademik kurallara ve etik davran ilkelerine uygun olarak toplanp sunulduunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin gerei olarak, almada bana ait olmayan tm veri, dnce ve sonular andm ve kaynan gsterdiimi ayrca beyan ederim.(//2007)

Kemal Gkta mzas

T.C. ANKARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS GAZETECLK ANABLM DALI

TRKYEDE BASININ KAMUOYU OLUTURMASI RNEK OLAY: HRANT DNKN HEDEF HALNE GELEN BR SYASAL FGRE DNTRLMES

Yksek Lisans Tezi

Tez Danman : Yrd. Do. Dr. Bedriye Poyraz

Tez Jrisi yeleri Ad ve Soyad

Do. Dr. Mehmet Yksel Do. Dr. Nurcan Trenli Yrd. Do. Dr. Bedriye Poyraz

mzas
........................................ ........................................ ........................................

Tez Snav Tarihi: 17 Ekim 2007, aramba

ZET

Bu almann amac egemen Trk basnnda kamuoyunun oluturulmasn bir suikasta kurban giden Hrant Dink rneinde ele almaktr.

almada, ayn zamanda siyaset biliminin konusu olan kamuoyu ve ilgili kavramlar iletiim kuramlar asndan ele alnmtr. Kamuoyunun medya tarafndan nasl oluturulduuna ilikin eitli iletiim kuramlarnn tezlerinden yararlanlmtr. Trkiyedeki kamuoyunun oluturulmas srecine devletin mdahalesi irdelenmi ve basnn bu mdahale karsnda taknd tutum eitli rnekleriyle ortaya konulmutur.

Kamusal alann en nemli aralarndan olan gazetelerde Hrant Dinkle ilgili kan haber ve yorumlarda kullanlan dilin erevesi incelenmitir. Hrant Dinkle ilgili oluturulan kamuoyu algsnda Ermeni aznlktan olmasnn etkileri aratrlmtr.

almada Trkiyede egemen medya ierisinde gsterilen gazetelerdeki haberler incelenmi, ayrca egemen medya dnda kalan baz gazeteler de konuyla ilgileri dorultusunda almaya alnmtr.

ABSTRACT

The purpose of this study is to look at the forming of a public opinion by the press in Turkey as was the case in Hrant Dink who was a victim of assassination.

At the same time in the study public opinion and other related concepts which are the topic of political science were examined in respect to theories of communication. The theories on various types of communication were used in

examining how the media formed a public opinion. The intervention of the state in the process of the constitution of public opinion in Turkey was examined and different examples of the attitude taken by the press in the face of this intervention were revealed.

The framework of the language used in the news and comments published in the newspapers, one of the most important tools in the public arena, in connection with Hrant Dink was examined. The effects of the perception of the public opinion on the fact that Hrant Dink was a member of the Armenian minority were examined.

In the study the news published in the leading newspapers in Turkish Media were examined, and the relation of the other newspapers, which do not rate as leasing newspapers, on the subject were studied.

II

NDEKLER
GR.1 BRNC BLM: KAMUOYUNUN OLUUMUNDA MEDYANIN ROL 1. Kamu Kavram6 2. Kamu Yarar..11 3. Kamusal Alan13 3.1. deolojik Kamusal Alan......21

4. Kamuoyu....23 4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 4.5. 4.6. 4.7. Gndem Koyma...........32 Suskunluk Sarmal..36 Bilgi gedii....39 Bamllk41 Marksizm ve kamuoyu....42 Toplumsal rza ve hegemonya.47 Devletin ideolojik aygtlar.51

KNC BLM: HRANT DNKN BASINDA HEDEF HALNE GELEN BR SYASAL FGRE DNTRLMES 1- Kapsam......54 2- Yntem...55 3- Hrant Dink ve grleri..57 4- Sabiha Gken Haberi, Genelkurmay Bakanl Aklamas ve

Yanklar.....61 5- Hrant Dinke Ynel(til)en Tepkiler...89 6- SONU120

GR

Medyann bilgi edinme ve kanaat oluturma srecinin temel belirleyicisi olarak kamuoyu algsn oluturmada neredeyse tekel konumuna geldii, uzunca bir sredir sylenmektedir. Gerek siyaset biliminin temel kavramlar arasnda olan kamusal alan ve kamuoyuna ilikin tartmalarda, gerekse iletiim kuramlarna ilikin tartmalarda bu iddia ska dile getirilir. Hatta

btn iyiliklerin ve ktlklerin kayna olduu gibi, neredeyse medyaya tanrsal ilahi bir g atfeden grler de savunulmaktadr.

Medyann her eye hakim, toplumu biimlendiren ok nemli bir g olduu, toplumsal hayatn tamamna nfuz eden bir ileti bombardman yaratt, siyasal, sosyal, toplumsal, kltrel alglar biimlendirdii ynndeki iddialar iletiim aratrmalar iinde youn olarak tartlan konulardr. Sermaye yaplar gl, devasa birer kapitalist iletme haline gelen medya kurulularnn oynad rol, Althusserin, devletin ideolojik aygtlar olarak gsterdii aralar arasnda medyay en n sraya getirmi gibi grnmektedir.

Siyasal erkin toplumun karlarna gre ilemesini amalayan rasyonel tartmalarn yrtld ve kamuoyunun oluturulduu zgr bir kamusal alann tarihin bir dneminde varlk kazand fikri u sav ileri srer: Kapitalizmin erken dnemlerinde, burjuva siyasal mcadeleler ve toplumsal devrimlerin getirdii hukuksal gvenceler altnda olutuu var saylan bu kamusal alann en nemli figr ticarilememi bir basnd. Siyasi erke

ynelik srekli bir eletiri ve kontroln yrtld bu tr bir basn fikri, basnn ticarilemesi ve kamusal tartmalarn yrtld aralar olmaktan karak kamuyu gdleyen, belli karlar dorultusunda ynlendiren bir

basna dnt andan itibaren yok oldu.1

Bu sav doru kabul edersek, Trkiyenin byle bir kamusal alana tarihinin hemen hibir dneminde sahip olamad da syleyebiliriz. Trkiyede kamusal alan, bandan beri ideolojik bir tahakkmle

biimlenmitir. Kapitalizmin devlet eliyle gelitirilmesine paralel olarak kamusal tartmalar da devletin denetiminde olmutur.

Cumhuriyet dneminin bandan beri sisteme kar oka muhalif grler olmasna karn, uygulanan fiili ve yasal gl bask karsnda, bu grler kamusal alana yeterince tanamamtr. Devletin kanatlar altnda byyen ve ona her zaman derin bir sadakatle bal kalan medya, kamuoyu oluturma srelerinde, byk lde devletin resmi ideolojisine bal kalmtr. Trkiyede egemen medyann resmi ideolojinin en byk

savunucusu olmas, onun Batdaki kapitalist lkelerdeki basn kadar gl olamamasnn da bir nedeni olarak grlmtr. yle ki Trkiyedeki basn, iktidar szcs konumundan iktidar denetleyen bir g konumuna

Jrgen Habermas, Kamusalln Yapsal Dnm, ev. Tanl Bora, Mithat Sancar, letiim Yaynlar, stanbul, 1997

geememitir. Bu da liberal basn kuramlarnda basna atfedilen drdnc g olma nitelii konusunda da Trkiye basnn geride tutmutur.2

Trkiyede sol ve sosyalist dncelerin kitleselletii 1965-1980 arasnda sol bir kamusal alann, egemen kamusal alann snrlarn zorladn kabul etmek gerekir. Ancak 12 Eyll 1980 askeri darbesi ile kamusal alan sola uzun sre kapal kalmtr. Darbenin bu etkisinin hala devam ettiini sylemenin abartl bir tez olmad kukusuzdur.

1980lerden sonra ekonomik alandaki liberalleme uygulamalarna paralel olarak basnn yapsnda da kkl deiimler olmu, 1990lardan itibaren slamclar alternatif kamusal alann snrlarn genileterek egemen kamusal alann snrlarn zorlamaya balam olsa da egemen medyann devlete bamll hala devam etmektedir. Son dnemlerde siyasal mcadelede elde ettii mevzilere paralel olarak kamusal tartmalarda kendine yer edinen slamc medya da bu kuraln dna kamamtr.

Sistem

muhalifi

basn

da

(Krtler,

sosyalistler)

gerek

siyasal

gszln gerekse yargsal basklarn etkisiyle, kamusal alanda varlk gsterememektedir. Bu tip basn ancak kar kamusal alanlar iinde deerlendirilebilir ki bu tip bir kamusalln yaratt etkinin snrll karsnda hala toplumdaki egemen kanaatleri biimlendirenin (kamuoyu oluturann) egemen medya kurulular olduu sylenebilir.
2

Ragp Duran, Medya, Kavram Szl - Sylem ve Gerek, Editr: Fikret Bakaya, zgr niversite Kitapl, Ankara, 2005, s. 349

Bu almann temel amac da yukarda deinildii gibi, Trkiyede medyann, devlete egemen olan dncenin en nemli retim aralarndan biri olduunu gstermektir. Bu amala inceleme konusu olarak devletin resmi ideolojisini sorgulayan ve bir siyasi cinayetle yaam sona eren gazeteci Hrant Dinke ilikin bir aratrma seilmitir. Bu aratrma ile Hrant Dinkin medya tarafndan hedef haline gelen siyasi bir figre dntrlmesi sreci ortaya konulmaktadr. Bu sre hi kukusuz egemen kitle medyas ile snrl deildir. zellikle aka rk izgideki basn kurulular Hrant Dinkin hedef haline getirilmesinde nemli bir rol oynamlardr. Ancak egemen medyann, rk basnda Dinkle ilgili yaplan yaynlara kaynak oluturan ve rk tutumu pekitirici ve destekleyici yaynlar olmasayd, kukusuz hedef haline getirilme sreci bu kadar baarl olamayacakt.

Trkiyedeki Ermenilere ynelik yayn yapan Agos Gazetesinin Genel Yayn Ynetmeni olan Hrant Dink, 19 Ocak 2007de ldrlmeden nce, medyada ska adna yer verilen bir isim olmutur. Dink, Atatrkn manevi kz Sabiha Gkenin Ermeni asll olduu iddiasn gazetesinde

haberletirdikten sonra, bu habere egemen medyada yer verilmesi ve ardndan Genelkurmay Bakanlnn yapt aklama ile bu tr bir tartmann tehlikelerine dikkat ekmesi ile balayan srete, yazd yazlar, syledii szler, gsterdii tepkiler ile hep gndeme gelmitir. Dink, zellikle Ermeni soykrm tartmalarnn da ayn dnemde youn olarak i ve d politikada nemli bir konu olarak gndeme gelmesinin de etkisiyle, medyann

projeksiyonunu srekli zerine tuttuu isimlerden biri olmutur. Ancak yaplan aratrma, Dinke ynelik bu ilginin temelinde Genelkurmay Bakanlnn aklamas ile yaratlan havann byk etkisi olduunu gstermektedir. Aklama, askerin kamusal alanda yrtlen bir tartmaya mdahalesi niteliindeydi ve bundan sonra Dinkle ilgili yaplan her trl haber ve yorumda bu aklamann glgesi olmutur.

Dink bylece nemli bir siyasi figr olarak kamuoyunun gndeminde yer almtr. Bu srete basnn Dinke ve savunduu deerlere ynelik izdii ereve, devletin ortaya koyduu ereve ile tamamen rtmektedir. Btn bu srece Dinkin tekiletirildii bir sre olarak da baklabilir. Ancak tekiletirme Dinke ynelik haber ve yorumlarn sadece bir blmndeki yaklam, stelik btn fotoraf anlatmaktan uzak bir blmn ifade etmektedir.

Faillerin suikastle verdii mesajn alt yapsnn medyada oluturulduu bu almann temel savlarndan biridir. Bu nedenle bu sav ortaya koymak bakmndan ncelikle almann teorik ksmnda, medyann kamuoyunun oluturulmas srecindeki rol, eitli iletiim kuramlarnn nda ele alnmtr. Bu ksmda medyann kamuoyunun oluturulmas srecindeki etkilerini gstermek zere liberal ve eletirel kuramlarn temel yaklamlar irdelenmitir. Kamuoyu kavram almann merkezinde yer almtr. Bu

balamda oyun sahibi kamu ile, bu oyun olutuu kamusal alan kavramlar da almada genel teorik ereve iinde ele alnmtr. Kamuoyunun ve bu

kavramla ilikili dier kavramlarn ok boyutluluu, bu kavramlar etrafnda srdrlen tartmalarn genilii, almann nemli zorluklarndan biri olmutur.

Kamuoyu oluturulmas sreci ele alnrken seilen rnek olayn genilii de almann glklerinden biri olmutur. Zorluklarn banda gelen konu, Hrant Dinkle ilgili basnda yer alan haberlerin saysnn okluu olmutur. Trk Ceza Kanununun 301. maddesi tartmalar, Dinkin de aralarnda olduu bir grup aydnn dzenlemek istedii Ermeni konferansnn hkmet ve yarg tarafndan engellenmesi, baz Avrupa lkelerinde Ermeni soykrmn inkar etmeyi su olarak kabul eden yasal dzenleme giriimleri gibi konularda Hrant Dink ad hep gndeme gelmitir. Btn bu tartmal konularda basnn ald tutum ok daha geni bir almann konusu olabilecektir.

Dinkin gndeme getirdii ve hedef haline gelmesi srecinin balangc olarak grlebilecek Sabiha Gkenin Ermeni olduu iddiasna ilikin haberin Hrriyet Gazetesinde yaynlanmas zerine Genelkurmay Bakanlnn yapt aklamadan sonraki srete, Dinkle ilgili olarak egemen medyada kan haberler ve yorumlar, almann konusu ile ilgili olup olmadklarna gre ayklanarak incelenmitir. Bu yzden, almada zellikle Genelkurmay Bakanlnn aklamasna Trkiyede kamuoyu oluturulmas srecinde devletin etkisinin gsterilmesi iin ayrntl olarak deinilmitir.

BRNC BLM:

KAMUOYUNUN OLUUMUNDA MEDYANIN ROL

1. Kamu Kavram

Kamu kavramnn, Trk Dil Kurumu szlne gre farkl anlam vardr: Bunlardan ilki halk hizmeti gren devlet organlarnn tmdr. kinci anlam Bir lkedeki halkn btn, halk, amme olarak ve nc anlam ise Hep, btn olarak belirtilmitir.3

Grld zere kamunun ilk anlam devlet organizasyonuna vudgu yaparken; ikinci anlamndaki bir lkedeki ibaresi ile yine bu devlet organizasyonuna tabi bir insan topluluunu iaret etmektedir. Dolaysyla

kamu kavram, Trkede toplum veya halk kavramlarndan farkl olarak devlet arm yksek bir kavramdr.

Kamu kavramnn ngilizce karl public olarak evrilmitir. Public szc, Latince insan nfusu anlamna gelen poplicus ve popolustan gelmektedir. Public (kamu) insanlarn oluturduu bir btn, bir btn olarak insanlar ilgilendiren eyleri ifade etmek zere kullanlmtr.4 Kamu kavram

3 4

Trk Dil Kurumu Szl, (www.tdk.gov.tr) Beybin Kejanlolu, Kamusal Alan, Kavram Szl - Sylem ve Gerek, Editr: Fikret Bakaya, zgr niversite Kitapl, Ankara, 2005, s. 349

gndelik kullanmda kapal kart olan herkese ak kurum ve bireyleri anlatmak iin kullanlr.

Kavram gndelik kullanmda bir kapsaycla iaret etse de, tarihsel geliim sreci iinde herkesten, yani kii olarak o toplumda varlk kazananlardan kimlerin anlaldna gre farkl ieriklerle tanmlanmtr. Kamu kavram, Antik Yunan ve Romada kii olarak var saylan, yani alnp satlmayan, haklarn znesi olarak var olan zgr vatandalarn oluturduu topluluu anlatmak zere kullanlmtr. Buradaki kullanmda kamu, hakkn znesi olan tm kiileri kapsar, ancak tm insanlar kapsamaz. Zaten bu kamu, her bireye ait olan anlamndaki oikosun kart olarak kullanlmtr.
6

zgr vatandalarn oluturduu kamunun ald kararlar, sadece bu kararlar alanlar deil, bu kararlarn alnmas srecine katlmayan dier insanlar asndan da balaycdr.

Kamu kavramnn Ortaadaki kullanm da hakkn znesi olan kiilerin aristokrasi snfna mensup olmalarna paralel olarak, bu snfla zdelemiti. Bu yzden feodalizmin kamusu temsili bir kamudur. Temsili kamu, hakkn znesi olmayan dier bireyler yani serfler zerinde stn bir gten kaynaklanan iktidarn statsn gsteren7 bir kamudur.

Arsev Bekta, Kamuoyu, letiim, Demokrasi, Balam Yaynlar, stanbul, 2000, s. 42 age, s. 42 7 Ahmet Karada, Kamusal Alan Modelleri: oulcu Perspektiften Bir Deerlendirme, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, Cilt: 58 Say: 3 Yl: 2003, s. 171 vd.
6

Bugn egemenliin kayna deise de genellikle yetkisiz ve sorumsuz konumda olan cumhurbakanlar, krallar, kralielerin devleti temsil kabiliyeti devam etmektedir. Habermasa gre bunun kkeni feodalizmdeki temsili kamudadr.8

Feodalizmin paralanma srecine girdii ve merkezi krallklarn siyasi yetkileri ellerinde topladklar 16. yzyldan itibaren ise kamu, kral, danmanlar, dier saray eraf ve devlet daireleri iin kullanlmtr. Burada da egemenliin sahibi olarak saray kamuyu temsil etmektedir.9

Ortaa fermanlarnda hkmetme, hkmetmeyle ilgili iberisi, publicusla [kamusal] eanlaml kullanlr; publicare u demektir: hkmeden adna elkoymak.10

Kapitalizmin gelimesi ve burjuvazinin g kazanarak siyasal alanda etkisini gstermeye balamas ile birlikte burjuva kamusu ortaya kmtr. Burjuva kamusunun nceki kamulardan fark, ekli de olsa dier btn insanlar da kapsad, onlarn eriimine ak olduu iddiasn tamasdr.

Siyasal ilevi olan ve btn insanlar adna konutuu iddiasnda olan bu yeni kamu, ngilterede 18. yzylda ortaya kmtr. Bu yeni kamunun ortaya kn en iyi sembolize eden eylerin banda siyasal gazeteciliin kitlelere ulamas gelmektedir. ngilterede ortaya kan bu yeni kamu, aristokrasi ve brokrasiyi de kapsayarak saray kamusuna kar bir g
Jurgen Habermas, Kamusal Alan, Kamusal Alan, der. Meral zbek, Hil Yaynlar, stanbul, 2004, s. 97 9 Bekta, 2000, s. 47 10 Habermas, 1997, s. 64
8

olmutur. Saraya kar oluan bu ittifak, kamu gc (public power) olarak nitelenmi ve evrimsel bir gelime ile egemen kamu haline gelmitir. Oysa Fransada burjuvazi, saray ve aristokrasinin oluturduu kamunun dnda kald iin egemen hale ancak devrim ile gelmitir. Fransz devriminin yaratt yeni kamu anlay, Kta Avrupas ile dnyada etkisini gstermitir. 11

Bu yeni kamu, nceki kamulardan farkldr. Burjuvazi, ynetimi bizzat kendisi stlenmek yerine, kendisinin karlarna uygun, rasyonel bir siyasal sistem kurmak zere, devleti biimlendirmek amacyla bu kamuda etkindir. Kamu, burjuvazinin gelimesi, hkmdarlarn mlkleriyle kamusal mlklerin ayrlmas sonucunda devlet anlamnda kullanlmaya balanmtr. Kamu kavramnn halk, toplum gibi kavramlardan fark ise kamunun bunlardan farkl olarak uslamlayan bir yurttalar gvdesine12 iaret etmesidir.

Kamunun, siyasal iktidarn yetkilerine sahip olmayan bireylerden oluan bir grup olduu ynndeki kabul, kamunun kanaatleri anlamndaki kamuoyunun da egemenlerin kanaatlerinin karsnda ynetilenlerin

kanaatleri olduunu anlatmaktadr. Buradan hareketle kamunun vatandalar ile e anlaml olduu savunulmu ve kamuoyunun yalnzca toplumda etkin olan kiileri deil, ortalama adamn grlerini anlatt belirtilmitir.13

11 12

Bekta, 2000, s. 44 Kejanlolu, 2005, s. 349 13 Bekta, 2000, s. 47

10

Hardt ve Negri, ada kapitalist toplumlarda bir yandan toplumsal olan her eyin kamusallatrlmas yoluyla hkmetlerin gzetimine aldn, bir yandan da ekonomik adan zel mlkiyetin ve ticaretin konusu yapmak zere zelletirildiini belirtmilerdir.14

2. Kamu Yarar

Siyaset ve hukukun en tartmal kavramlarndan biri olan kamu yarar, Trk Dil Kurumu szlnde Devletin gereksinimlerine cevap veren ve bu ihtiyalar karlayan, devlete yarar salayan deerler btn,

menafiiumumiye eklinde tanmlanmtr.15 Grld zere, kamu yarar kavram da tpk kamu kavram gibi, toplum deil, devlet arm yksek bir kavramdr. Kavramn ikinci anlam olarak verilen ve genelin karlar olarak yeniden evrilebilecek olan menafiiumumiye ise kavram aklamaktan uzaktr. Kamu yarar kavramnn ngilizce karl public interest public purpose olarak evrilmitir. ya da

Kamu

yarar

kavramnn

zerinde

uzlalan

net

bir

tanm

yaplmamtr. En genel biimiyle toplumun maddi ve manevi gelimesinin salanmas olarak tanmlanabilecek kavram, hukuksal olarak kamu dzeni, kamu hizmeti; siyasal olarak da kamusal alan ve kamuoyu kavramlar ile birlikte ele alnarak deerlendirilmelidir.
14

Micheal Hardt, Antonio Negri, okluk-mparatorluk anda Sava ve Demokrasi, ev. Bar Yldrm, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 2004, s. 222 15 Trk Dil Kurumu Szl, www.tdk.gov.tr

11

Kamu yarar siyasal ve hukuksal tartmalarn, adnn anlmad alanlarda ve durumlarda dahi, merkezindedir; bu tartmalara ikindir. Bu yzden de kamusal alanda oluturulan kamuoyunun kamu yararna olmas esastr.

Hukuksal olarak kamu yarar, bir ileme ya da eyleme, devlet ya da kamu faaliyeti nitelii kazandrr; onun kamu hukukuna uygunluunun bir ls olarak kabul edilir.16 Basnn faaliyetlerinin de tpk idare gibi kamu yararn gerekletirmeye ynelik olduu, iletiim hukukunun dayand temel kabullerden biridir. oulcu liberal medya kuramlarnda basn, yasama, yrtme ve yargnn yannda drdnc g olarak nitelendirilir. Liberal demokrasinin temsilden kaynaklanan zaaflarna ynelik eletirilere bir yant oluturan drdnc g teorisi, basnn dier gcn faaliyetleri ile ilgili halkn bilgilendirilmesi ve bu temelde halkn denetiminin salanmas sonucunu douracan varsayar.

Gnn nemli sorunlarnn ne olduu ve ne gibi zm yollar olduu konusunda halk bilgilendirecek olan basndr. 17

oulcu liberal dncenin basn; faaliyetlerinde kamu yararn esas alan yasama, yrtme ve yargnn yannda drdnc g olarak nitelemesi

16

Tekin Akllolu, Kamu Yarar Kavram zerine Dnceler, Amme daresi Dergisi, C.24, S.2, Haziran 1991, s. 3. 17 Aye nal, Haberi Okumak, Temuin Yaynlar, Ankara 1996, s. 15

12

basnn da dier kuvvet gibi kamu yararn gerekletirmeye yneldii yolundaki varsayma ular.

3. Kamusal Alan

Habermasn

Kamusalln

Yapsal

Dnm

kitab,

1962de

Almanca yaynlanmasna karlk Sovyetler Birliinin kt, neo-liberal politikalarn dnyaya yayld bir dnemde, 1989da ngilizceye evrilmi ve byk bir ilgi grmtr. Habermasn kamusal alan kuram demokratik siyasetin kurumlar ve pratikleriyle kitle iletiim aralarnn kurum ve pratikleri arasndaki sk ba zerinde odaklam olmas tartmalarna damgasn vurmutur.
18

nedeniyle yakn dnem

Feodalizmden kapitalizme geile birlikte burjuva kamusu olumaya balamtr. Feodal glerin merkezi krallklar karsnda g kaybetmesi, kilisenin zel alana doru ekilmesi, burjuvazinin siyasal olarak etkin olmaya balamas ile ncelikle edebi kamu gelimeye balamtr. Feodal dnemde saraya ve soylulara ait iken, kapitalizmin gelimesi ile birlikte alan genileyen ve farkllaan edebi kamu, henz ortaya kmam olan siyasal kamusal alann adeta bir deneme alan olmutur.19 Siyasal kamunun henz kendisini ortaya koymad bu dnemde edebi kamu, bireylerin kendi yaam deneyimleri ve bu deneyimlere ilikin duygulanmlarn paylatklar bir alan olmutur.
18

Nicholas Garnham, Medya ve Kamusal Alan, ev. Sevda Alanku, (ilef.ankara.edu.tr/id/yazi.php?yad=795 - 54k) 19 Karada, 2003, s. 198

13

Edebi kamunun gndemi sanat, edebiyat, mzik ve benzeri konulardr. Bunlarn sergilendii ve konuulduu alanlarn kamusallamas ayn zamanda feodalizmin rtbe-mevki trenselliinin yerini giderek edeerlik lsne brakmasn 20 salamtr.

Habermas, kamusal alann burjuvazinin kahvehane, salon, akam yemei davetlerindeki dorudan iletiiminden doduunu, basn ve

profesyonel eletiri organlar ile gelitiini belirtir.

Bunlar, ekirdek ailenin mahremiyetinden kaynaklanan znellik biiminin kendisi hakknda kendi kendiyle mutabk kald bir edebi akl yrtmeye dayanan kamuyu / kamu oyunu meydana getirirler.21

Bu mekanlar, giderek basnla birlikte kamusal topluluu oluturmutur. Ynetim erkinin rasyonelletirilmesi iin kamusal alanlarda yrtlen

tartmalar burjuva kamusal alann temelini oluturmutur.

Bu srete gnlk gazeteler nemli bir rol oynamtr. Uzun bir sre sadece ilan ya da haber yaynlayan gazeteler, 18. yzyln ikinci yarsndan itibaren kamuoyu oluturan tartmalarn yrtld aralar haline gelmitir. Bu dnemde gazeteler zel bireyler tarafndan yrtlyordu ve Habermasa gre ticari hale gelmemiti:

20 21

Habermas, 1997, s. 127 age, s. 127

14

Bu tip bir gazetecilik, kk politik gruplarn ve rgtlerin kendi seslerini duyurduklar gazetelerin ortaya kt dnemlerde gzlenebilir - rnein, Paris 1789 gibi. 1848 Parisinde bile hemen her politikac kendi grubunu rgtledi: sadece ubat ve Mays aylar arasnda 450 politik dernek ve 200 dergi kuruldu.22

Burjuva kamusal alan, burjuva demokratik devrimlerinden sonra anayasal dzende siyasal haklar ve adalet sistemi ile gvence altna alnmtr.
23

Bireyin zel konumunu ve serbest piyasa ierisindeki retim

etkinliklerini koruyan Anayasa ve yasalar, bireyi kamusal alan araclyla siyasal iktidar rasyonel temellere yneltme olanana kavuturmulardr.

Habermas kamusal alan kavramyla, her eyden nce toplumsal yaammz iinde, kamuoyuna benzer bir eyin oluturulabildii bir alan kasteder. zel bireylerin kamusal bir gvde oluturarak toplandklar her konuma durumunda, kamusal alann bir paras varlk kazanm olur. 24

Kamusal alanla kastedilen bireylerin kamusal sorunlar analiz ettii, karsamalarda bulunduu, tartmalara etki edebildii ve iletiim kurduu zerk bir alandr. Habermasn kamusal alannda bireyler sadece kendi deneyimlerini paylamazlar. Bunun yan sra ve bundan daha nemli olarak, kendilerini etkileyen ynetim konular ile ilgili grlerini paylarlar. Kamusal alann dou koullarnda bu tartmay yrtenler, mlkiyet sahipleridir ve siyasal iktidarn kendi karlar dorultusunda kullanlmasn isterler. Bu

22 23

Habermas, 2004, s. 100 Douglas Kellner, Habermas, Kamusal Alan ve Demokrasi: Eletirel Mdahale, ev: Suat Sungur, (http://www.istanbul.edu.tr/4.boyut/dosya.html) 24 Habermas, 2004, s. 95

15

yzden siyasal kamunun etkinliini iletmeye hizmet eden bir tartma yrten bireyler kamusal alan meydana getirir.25

Habermasta pazar alan, kamusal alan iinde deildir. Pazar alann oluturan retim ve ticaret zel alana aittir. Kamusal alana ait olmayan aile de mahremiyet alanna aittir. Ancak aile, kendisine ait, zel, dokunulmaz grnen ve kamuya kapal bir alanda (mahremiyet alannda) olmasna ramen, pazardan bamsz deildir. Aile pazarn ihtiyalarna baldr ve ona gre ekillenir. Bu yzden zel alann ekirdeidir.26

brahim Kabolu da kamusal alan, zel alan ve resmi alann ayr kavramlar olduunu ve bu alanlardaki hak ve ykmllklerin erevesinin farkl olduunu savunur.27

Habermasta devlet otoritesi, siyasal kamu alannda ynetmekten sorumlu olsa da bu alann bir paras deildir. Kamusal alan, esas itibariyle devletin eletirildii bir alandr.() hkmet ile zel yaam arasndaki ara

Habermas, 1997, s. 127 age, s. 132 27 Hukuken mekan ayrm yaplabilir: zel alan, Kamusal ve sosyal alan, Devlet alan. Bu mekanla zgrlkler arasnda ne tr bir balant kurulabilir? Birey zgrl. Birincisinde en geni (zel ve ailesel yaam iin ngrlen zgrlk gvenceleri bunu salamaya ynelik)tir. Bireyin toplumsal ilikiler rgsnde yer ald kamusal yaam (sivil toplum rgtleri, siyasal partiler, irketler, meslek kurulular, kimi kamu kurulular), kendine zg hukuki ya da toplumsal kurallar da beraberinde getirdii iin birey haklarn eitli alardan kaytlar (rnein parti disiplini). te yandan, kukusuz, kamusal alan, zgrlklerin kullanmna ve geliimine en elverili alanlardr. Devlet mekanna gelince, burada grev, yetki ve sorumluluklar ne kt iin, belli bir statye konulan bireyin kiisel zgrlk alan daralr. brahim . Kabolu, Anayasa ve Toplum, mge Kitabevi Yaynlar, Ankara 2000, s. 178
26

25

16

blgedir.28 Cangzbay ise kamusal alan, devlet ve zel alan arasndaki ayrm Kamusal, zel de olabilecek olmayan demektir. zel de olabilecek iken kamusal olan ise, aslnda kamusal deil, devletletirilmi alandr.29 eklinde formle eder.

Kamusal alan btn vatandalarn erimesi garanti altna alnm bir alan ifade eder.30 Kamusal alan tanmlar, zgr tartmaya vurgu yaparken ayn zamanda bu tartmann znelerinin de niteliklerini ortaya koyar. Kamusal alan, znenin baka herhangi bir kimlikle deil, sadece yurtta olma kimliiyle bu tartmalara katlabilmesini ierir. Kamusal alanda bulunmann koulu, zaten neliin lt alnmamasdr.31 Neliin, yani insann bilinli eylemi ile deitiremedii, tamamen ontolojik alanna ait znelliklerin kamusal alandaki temsilin bir lt haline gelmesi, kamusal alan paralayc bir zellik tar. 32

Kamusal alan, devletin mdahale etmedii, yurttalarn zgrce tartt, dncelerini ifade ettikleri devletle zel alan arasnda kalan bir alan ifade eder. Bunun iin ifade zgrlnn ve bu zgrle bal olarak toplanma, rgtlenme, gsteri zgrlklerinin garanti altna alnm olmas arttr.

John Durhan Peters, Tenneth Cmiel, Medya Etii ve Kamusal Alan ev. mit Hsrev Yorsal, Medya Kltr Siyaset, der. Sleyman rvan, ARK Yaynlar, Ankara, 1997 s. 260 29 Kadir Cangzbay, Globalleme ve Kamusal Alan, Kamusal Alan der: Meral zbek, Hil Yaynlar stanbul, 2004, s. 298-299 30 Habermas, 2004, s. 95 31 Cangzbay, stanbul, 2004, s. 298 32 age, s. 298 vd.

28

17

Yurttalar ancak, genel yarara ilikin meseleler hakknda kstlanmam bir tarzda, yani toplanma, rgtlenme, kanaatlerini ifade etme ve yaynlama zgrlkleri garantilenmi olarak tartabildiklerinde kamusal bir gvde biiminde davranm olurlar.33

Cangzbaya gre Kamusal alan bir ynden etik, estetik ve entelektel deerlerin nfuzuna tmyle ak, dier yandan da zaman ve mekn zerindeki ve nelikler dzeyindeki snrlar tesine gemeye elverili bir alandr. te bu yzden de kamusal alan, medeniyetin kendisi deil, ancak medeniyetin zorunlu zeminidir.34

Habermas ve Frankfurt Okulundan dier kuramclar, kapitalizmin, yaratt toplumsal rgtlenmeyle kamusal alan ortaya kardn, ama bu alann balangta sahip olduu zellikleri devam ettiremediini

belirtmilerdir.35 Habermas, kamusal alann, sosyal refah devletine geile birlikte yapsal bir dnmden getiini belirtmitir. Artk burada sadece grnte bir kamusal alandan sz etmek olasdr. Liberal kamusal alanda kamuoyu bireylerin ak politik tartmalar ile ortaya karken Sosyal refah devleti kapitalizmindeki kamu alannn kamuoyu, siyasal, ekonomik ve

medya elitleri tarafndan ynetilir. Burada kamuoyu, sistem ynetiminin ve sosyal kontroln bir parasdr.36

Habermas, 2004, s. 95 Cangzbay 2004, s. 299 35 Daniel C. Hallen, Eletirel Kuram Persfektifinden Amerikan Haber Medyas, Kitle letiim Kuramlar, der. ve ev. Erol Mutlu, topya Yaynlar, Ankara 2005, s. 291 36 Kellner, http://www.istanbul.edu.tr/4.boyut/dosya.html
34

33

18

Habermasa gre artk ekonomi ve brokratik ynetime ait kurumlar, kamusal alan smrgeletirmektedir. Toplumsal eylemler, iletiimsel

etkileimle deil, bir sistemin anonim taleplerince ynlendirilir rnein kapitalist piyasa gibi.37

Sosyal refah devletinde oluan kamuoyu, partilerin, kar gruplarnn, sendikalarn grlerinden oluan, medyann rasyonel tartmay bir kenara att bir kamuoyudur. Bu Habermasn ifadesiyle kamu gr deil, kamu olmayann grdr.38

zel alan ile kamu otoritesinin birbirinden ayrld bir dnemde (17. yzyln sonundan itibaren), bireylerin burjuva ve insan olarak, grece eit biimde, nce yaznsal konularda, sonra siyasal basnn devreye girmesiyle toplumla ve devletle ilgili konularda serbeste rasyonel-eletirel tartmalar yaptklar, ilkece herkese eriilebilir kamusal alandan, devletin zel alana mdahale ettii, toplumun da devlete nfuzuyla toplumun yeniden feodalletii, zel-kamu ayrmnn silindii, reklamlarn ve halkla ilikilerin ykseldii bir dnemde (19. yzyln ikinci yarsndan itibaren), politik partilerin ve kitle iletiim aralarnn biimlendirdii (gdp ynlendirilen kitleden oluan) grnteki kamusal alana geilir.39

Liberal dnem kamusal alannda rasyonel tartmalarn bir paras olan ve bu tartmalar ynlendiren basn, sosyal refah devletinde tartmalar sadece ynlendirmekle kalmayan, oluturan, arptan ve karlar

dorultusunda biimlendiren bir yapya dnmtr.

Habermas, ileri

kapitalist lkelerde insanlarn siyasete ilgisiz kalmalarn sonucunu douran

John Tomlinson, Kltrel Emperyalizm - Eletirel Bir Giri ev. Emrehan Zeybekolu, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 1999, s. 247 38 Kellner, http://www.istanbul.edu.tr/4.boyut/dosya.html 39 Beybin Kejanlolu, Medya almalarnda Kamusal Alan Kavram, Kamusal Alan, editr: Meral zbek, Hil Yayn, stanbul, 2004, s. 690

37

19

yapnn, onlar sorunlarn zmnn kendilerinin hakknda yeterli fikir sahip olamayacaklar ekonomik ve siyasal problemlerden kaynaklandn

vazettiini savunur. 40

Kitle iletiim aralarnn yaratt dnya sadece grnte kamusaldr; te yandan, bu dnyann tketicilerine gvenceledii zel alann btnl de sadece yanlsamadr.41

Habermasa gre, 19. yzyldan bu yana gszleen kamusallk yine de hala siyasal dzenimizin rgtlenme ilkesi(dir).42 egemen olduu, devlet ve piyasa ilikilerinden letiimsel akln bamsz, gnll

birlikteliklerde, yani sivil toplumda, sosyal refah devletinin kamusall zayflatmasna karn bir direni srmektedir. 43

Habermasn kamusal alan kuramnn birok adan sorunlu olduu savunulmutur. En nemli eletiri, Habermasn idealize ettii kamusal alann erkek ve burjuva olmasdr. Habermas, burjuva kamusal alann dnda bir ii snf kamusal alan (plebyen kamusal alan) olduunu ihmal etmitir. Ayrca burjuva kamusal alanda idealletirdii basn organlarnn kamuoyunu aydnlatmak iin deil, kar elde etmeye amalayan kapitalistler tarafndan karldn grmemitir. Habermasn zel kamusal ayrm da sorunlu bulunmu ve zellikle evi ve ekonomiyi dta tutmasnn bunlarn hem

John Forester, Habermasn letiim Toplum Kuram, Kitle letiim Kuramlar, der. ve ev. Erol Mutlu, topya Yaynlar, Ankara, 2005, s. 287 41 Habermas 1997, s. 295 42 age, s. 61 43 Kejanlolu, 2004, s. 690

40

20

cinsiyet hem de retim ilikileri iindeki demokratik sorumluluklar sorununu sistematik olarak rtbas etmek44 olduu belirtilmitir.

Nancy Frazer, Habermasn sorunlu bulduu varsaymlarn politik demokrasi iin toplumsal eitlii gerekli bir koul olarak grmedii, tek, kapsayc, bir kamusal alann her zaman iin oklu bir kamular rabtasna tercih edilir bulduu, kamusal alandaki sylemin, ortak iyi zerinde bir mzakereyle snrlandrlmas gerektii, zel karlar ve zel meselelerin ortaya kmasnn her zaman iin sakncal olduuna ilikin varsaym45 olarak sralar.

Hardt ve Negri de Habermas ahlaki aknc ve topyac bulur. Yazarlara gre, insanlar, ilikileri ve iletiimleri sermayenin arasallndan ve kitle iletiim aralarndan yaltlamaz. Hepimiz zaten ierideyiz, virs kapm durumdayz. Eger etik bir kurtulu sz konusu olacaksa bunun sistemin iinde kurulmas gerekecektir.46

3. 1 deolojik Kamusal Alan

Liberal kamusal alann, en azndan grnte, btn bireylerin girmelerine ve dncelerini zgrce aklamalarna ak olmasna karn, kamusal alan zerinde ideolojik bir tahakkmn olduu sistemler ideolojik
Garnham, (ilef.ankara.edu.tr/id/yazi.php?yad=795 - 54k) Nancy Frazer, Kamusal Alan Yeniden Dnmek: Gerekte Varolan Demokrasinin Eletirisine Bir Katk, Kamusal Alan, der. Meral zbek, Kamusal Alan, stanbul, 2004 s. 112 46 Hardt, Negri, 2004, s. 277
45 44

21

kamusal alan olarak nitelendirilmitir. deolojik kamusal alan, liberal demokratik kamusal alandan farkl olarak farklla kapal, kuatc ve homojen bir dnce sistemi 47 ortaya koyar.

Totaliter ve yar - totaliter devletler, kamusal alan zerinde yasal ve idari dzenlemeler ve uygulamalarla bask uygular. Devletin resmi

ideolojisinin dndaki grlerin kamusal alanda yer bulmasna ya hi izin verilmez ya da kamusal alandaki temsiliyetleri zayflatlr. Bylece ideolojik kamusal alann ikinci zellii yasaklayc ve daraltc olarak ortaya kar.

deolojik kamusal alanda elitizm belirgindir. Kamusal alan sadece belli gruplarn tekelindedir. Yasal dzeyde bir eitlik sz konusu olsa bile genel kar kavram ideolojik kamusal alanda pratikte dominant olan grubun karyla zdelemi olur.48

Osmanl mparatorluunun son dneminde demokratik bir kamusal alann olumaya baladn savunan aha, bu srecin Cumhuriyet dnemiyle birlikte kesintiye uradn ve Trk modernlemesinin ideolojik kamusal alann oluturulmas sreci olduunu kabul eder. ahaya gre Cumhuriyet dnemi modernlemesi, devletin mahrem alann korumay modernlemenin kendisinden daha nemli bir ama haline49 getirmitir. Bu yzden ahann devlet eliti olarak belirttii asker-sivil brokrasi insan haklar,

mer aha, deolojik Kamusal Alann Krizi, http://www.fatih.edu.tr/~omercaha/makaleler.htm 48 agy 49 agy

47

22

hukuk devleti, etnik haklar, siyasal ve hukuksal eitlik konularnda ada deerlere kar kukulu hale gelmitir. 50

4. Kamuoyu

Habermasn

kamusal

alanda

olutuunu

belirttii51
52

kamuoyu

kavramnn tek bir tanmn yapmak mmkn deildir.

Kamuoyu, [public

opinion] kamunun kendisini ilgilendiren olaylar, olgular ve kavramlara ilikin kanlarnn bir toplamn anlatmak zere kullanlr. 53

Kejanlolu, kamuoyunun kamunun herkesi ilgilendiren konulara ilikin kanlarnn toplam ya da kamunun byk bir kesiminin destekledii gr ve tavrlar54 biiminde tanmlanacan belirtir. Mnci Kapani ise kamuoyunu, belli bir zamanda, belli bir tartmal sorunla ilgilenen kiiler grubuna veya gruplarna hakim olan kanaat55 olarak tanmlamtr. Noelle-Neumanna gre kamuoyu deer ykl alanlarda toplumsal bir anlama56dr. Moressi ise kamuoyunun, yurttalarn bireysel veya kolektif olarak kendi kanlarn

agy Habermas, 2004, s. 95 52 Harwood Childs, 1965 ylnda yaynlanan Public Opinion adl kitabnda elli ayr kamuoyu tanm derlemitir. (akt. Elisabeth Noelle-Neumann, Suskunluk Sarmal Kuramnn Medyay Anlamaya Katks, Medya, Kltr, Siyaset, der: Sleyman rvan, Ark Yaynlar, Ankara, 1997, s. 224) 53 Kejanlolu, 2005, s. 267 54 age. s. 267 55 Mnci Kapani, Politika Bilimine Giri, Bilgi Yaynevi, Ankara 1989, s. 147 56 Noelle-Neumann, 1997, s. 230
51

50

23

genelletirilmi ve dorulanabilir bir tarzda ounluk oluturacak ekilde dile getirdikleri duruma atfedilebileceini belirtir.57

Kamuoyu terimi Trkede ilk olarak efkar- umumiye ile ifade edilmitir. Efkarn buradaki kullanmdaki karl dnceler ve fikirlerdir. Yani kanaatten veya oydan farkl olarak ilk kullanmda genelin dncesi olarak evrilebilecek bir ifadeyle karlanmtr. Bunu tarihsel sre ierisinde amme efkar, halk efkar, halkoyu gibi terimler takip etmitir. Kurumu szlnde ise kamuoyunun anlam
58

Trk Dil

Bir konuyla ilgili halkn genel

dncesi, halkoyu, amme efkr, efkrumumiye olarak verilmitir. Ayn szlkte kamuoyu oluturmak deyiminin Bir dnceyi yaygnlatrmak ve halkn dikkati o dnce etrafnda toplamak ve younlatrmak anlamna geldii belirtilmitir. 59

Kamuoyu kavramnn kkenleri Antik Yunan ve Roma mparatorluuna kadar gitmektedir. Yunan sitelerinde zgr yurttalarn agoralarda bir araya gelerek kamusal sorunlar tartmas ve dncelerin ortak bir karara dnmesi kamuoyunun ilk grnmlerindendir. Romadaki forumlar da

benzer ilevi grmtr ve Romal hukukular consensus populi (halkn onay) kavramn kullanmlardr. 60

57

Enrico Moressi, , Haber Etii Ahlaki Gazeteciliin Kuruluu ve Eletirisi, ev: Frat Gen, Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara, 2006,s. 292 58 Bekta, 2000, s. 41 59 Trk Dil Kurumu Gncel Szlk www.tdk.gov.tr 60 Bekta, 2000, s. 16

24

Yunan ve Romadan farkl olarak ortaa devletlerinde ynetim tek elde topland iin halkn grlerinin bir nemi olmamtr. Bu dnemde halkn siyasi iktidar ynlendirecek ya da etkileyecek bir gc olmad iin kamuoyu daha ok hukuk ve gelenein kayna anlamna gelmitir. 61

Kamuoyu kavramnn ortaya kna temel tekil eden gelimeler, Reform ve Rnesans hareketleri olmutur. Kiliselerin halkn grlerini belirlemekteki rolnn zayflatlmasnda nemli etkileri olan bu gelimelerden sonra burjuvazinin tarih sahnesine k ve feodal snflara kar giritii snf sava, kentlerin bymesi, krallklarn zayflamas, parlamentarizmin

gelimesi, kii hak ve zgrlklerinin nem kazanmas kamuoyu kavramn siyasal ve felsefi tartmalarn da nemli bir nesnesi haline getirmitir. ada anlamyla kamuoyu kavramn ilk kullanan ise Jean Jacques Rousseau olmutur. ounluk iradesini en doru ve en adil irade olarak kabul eden Rousseau, kamuoyunun ounluk ynetimi ve temsili ile balantlarn ortaya koymutur. 62
Kamuoyu halkn sesi olarak anlalyordu, dolaysyla antik demokraside meclisin oynad roln aynsn modern demokraside oynad dnlyordu: Yani insanlarn kamusal meselelerle ilgili fikirlerini ifade etme mekanizmasyd. Kamuoyunun, seim sistemleri gibi temsili kurumlar kanalyla iledii ama kurumlarn ok tesine getii dnlyordu; kamuoyunun hep halkn iradesini barndrd tahayyl ediliyordu. Dolaysyla kamuoyu bandan beri demokratik temsil mefhumuyla ilikiliydi: Hem temsili tamamlayan bir ara olarak hem de demokratik temsilin snrlln telafi eden bir ilave olarak.63

61 62

age, s. 16 age, s. 18 63 Hardt, Negri, 2004, s. 274

25

Kamuoyu,

liberal

gre

gre,

kamunun

farkl

gr

ve

deerlendirmelerinin bir araya gelmesi, etkileim iine girmesi, atmas ve btn bu srelerin sonunda ortaya kan ve btn bu grlerin toplumsal gc orannda izini tayan gr ve tavrlar olarak tanmlanabilir. Bir grn kamuoyunca benimsendiinden bahsedilebilmesi iin toplumun byk bir kesiminin desteklemesi gerekir.

Kamuoyu ancak byle bir dzende, eitli fikirlerin, kart grlerin, deiik yorumlarn, atan tezlerin aka ortaya dkld ve tartld hr bir ortamda oluabilecek, olgunlaabilecektir. Kamuoyunun kitleleri siyasal iktidarlara balama ilevinin yan sra siyasal iktidarn srdrlmesi iin de tayin edici bir etkisi vardr.

Kamuoyunun olumas srecindeki en etkili aralardan biri kukusuz kitle iletiim aralardr. Liberal gr de medyann oynayaca temel demokratik roln, devleti kamu adna gzleyerek hareket etmek olduunu savunur. 64

Noelle-Neumanna gre, kamuoyundaki kamunun gerek anlam bir halk mahkemesidir ve bu mahkemeden toplumun yesi olan her birey ve ayn zamanda hkmetlerin korkmas gerekir. Kamuoyu aleyhlerine dndnde

64

James Curran, Medya ve Demokrasi: Yeniden Deer Bime, Medya Kltr Siyaset, der. Sleyman rvan, Ark Yaynlar, Ankara 1997, s. 142

26

bireyler nlerini yitirme ve dlanma, hkmetler de iktidarlarn yitirme korkusu duyarlar. 65

Kamuoyunun olumas srecinde iaret edilen grlerin serbeste tartlmas miti, dnce zgrlnn de temel savunma noktalarndan biridir. Buna gre dncelerin kamu otoritesinin herhangi bir snrlamasna bal olmadan ifade edilmesiyle ortaya kacak olan zgrlk ortamnda iyi dnce kt dnceyi kovacak ve etkileim iindeki grlerden kamunun en ok yararna olan dnce galip gelecektir.

Kapani, gerek anlamda serbest bir kamuoyunun ancak haberlerin ve fikirlerin serbeste yaylabildii bir ortamda geliebileceini, bunun da en bata haberleme ve dncenin aklanmas zgrl olmak zere, hemen btn temel hak ve zgrlklerin (basn, toplanma, gsteri yapma, rgtlenme, dernek kurma, sendikalama gibi) saland bir hukuk dzenini gerektireceine iaret eder. Ancak yine Kapaniye gre aratrmalar, kamuoyunun olumasn salayan tartmalarn egemen bir elit tarafndan yrtldn ortaya koymutur.66

Burada hangi konunun tartlacann yan sra bu tartmann erevesinin ne olacana ilikin belirlemenin de bu elitlerde olduu belirtilmelidir. Bunun yan sra tartmann olguyu btn ynleriyle ele alan gerek tartma olup olmad da phelidir. Rasyonel bir tartma olduu
65 66

Noelle-Neumann, 1997, s. 226 Kapani, 1989, s. 146 vd

27

varsaylsa bile bu tartmann elitlerin tamamn da deil ancak yazar, bilim adam, siyaseti, gazeteci ve medyann alnt yapt nemli makamlarda bulunan kiileri ve gazetecileri kapsad ortaya konulmutur. 67

Kapani, toplumun tmn kapsayan ve oybirliini ifade eden kanaat blokunun sosyolojik gereklere aykr deceini savunurken kamuoyunun her zaman toplumun ounluunun destekledii gr olarak tanmlanmasna da kukuyla yaklar. Baz hallerde, younluk ya da etkinlik unsuru, kamuoyunun belirlenmesinde ounluk faktrnden daha ar basar. Kamuoyu ile kastedilen toplumun genel ounluunun kanaati ya da bu genel ounluun kanaati olarak ne kan etkin grtr.68

Kamuoyunu oluturan btn bireylerin tek tek belli bir konu ile ilgili ortak bir kanya sahip olduunu ileri srmek olanakszdr. Yine de kamuoyu ile kastedilen tek tek bireyler dzeyinde ayrk grler olsa da o konu ile ilgili grubun ortak bir kansnn olduudur. Buna karn kamuoyu ounlukla toplumun genelinin belli bir konu ile ilgili ortak kansn anlatmaktan ziyade, etkin gr ve kanaatleri anlatr. u halde, son tahlilde kamuoyu kendini etkin olarak duyuran kanaattir demek herhalde yanl olmayacaktr. 69

Dncelerin serbeste dolamnn ve karlamasnn sonucunda ortaya kan bir kamuoyu varsaym burjuva hukuku iin vazgeilmezdir.

67 68

Noelle-Neumann, 1997, s. 230 Kapani, 1989, s. 146 69 age, s. 148

28

burjuva hukuku, her zaman, ileyen bir kamuoyunun var olduunun zannedilmesine ihtiya duyar. 70

Kamuoyunun oluturulmas sreci basit bir sre deildir. Kiilerin kanaatleri toplumsal, siyasal, kltrel, psikolojik boyutlar olan ok boyutlu ve derinlikli bir sre sonunda ortaya kar.71 Kamuoyunu oluturan faktrler kiilik yaps, toplumsal ideoloji, nfus, kltr, yasal ve siyasal kurumlar, din, grup aidiyetleri, yz yze iletiim, kanaat nderleri ve kitle iletiim aralar olarak sralanabilir.72 Btn bu srelerin doumdan lme kadar devam eden ve siyasal toplumsallama ad verilen bir toplumsallama ve renme srecine bal olduu belirtilmitir.

Siyasal toplumsallama ksaca, siyasal kltrn aktarlmas ya da siyasal yaamn yeniden retilmesi olgu ve sreci olarak ifade edilir. 73

Kamuoyunun,

kiilerin

olaylar

karsnda

bilinli

ve

rasyonel

tutumlarnn bir bileimi olduu ynndeki gr uzun sre hakim olmusa da, bireylerin kanaatleri ve bu kanaatlere bal olarak gelitirdikleri tutumlarnn eitli evresel faktrlerin etkisi ile ortaya kt gr benimsenmitir. 74

Kamuoyunun oluturulmas sreci, esas olarak Althusserin devletin ideolojik aygtlar olarak tanmlad okul, aile, kilise (din) ve medya yoluyla
Gksel Aymaz, Doru lgi, Gerek Kanaat, Evrensel Kltr Dergisi Say 136, Nisan 2003 71 Kemal nal, Kanl Sava in Hesapsz Propaganda, Evrensel Kltr Dergisi Say 136, Nisan 2003 72 Bekta, 2000, s. 41, Kapani 1989, s. 149-151 73 Bekta, 2000, s. 69 74 Kapani, 1989 s.148
70

29

olur. Althusserin her ideolojik aygtn zaman zaman bask aygtna, her bask aygtnn da zaman zaman ideolojik aygta dnebileceine ilikin vurgusuna paralel biimde kamuoyunun oluturulmasnda devletin ideolojik aygtlarnn yan sra bask aygtlarnn da etkisi vardr. Kamuoyunun oluturulmas sreci egemen snfn kendi karlarn toplumun karlar olarak kabul ettirme abasn ifade etmektedir. Marksizmin en nemli tezlerinden biri bir

toplumsal snf ya da g, iktidar olabilmek ve iktidarn srekliletirmek iin kendi karn herkesin kar olarak genelletirebilmeyi, gsterebilmeyi baarmaldr.75

Propagandann byk nem kazand Birinci Dnya Savandan sonra kamuoyu zerine almalar yapan ve Public Opinion adl eseriyle kamuoyu tartmalarna yeni bir yaklam getiren Walter Lippman,

kamuoyunun olutuu evreyi yapay, sahte bir evre olarak nitelemitir. Lippman, kitle iletiim aralarnn gereklii olduundan baka bir ekilde kurgulayp aktardn ortaya koymutur.76

Bu kii ile evresi arasna bir sahte evre sokuturulmasdr. Bireyin davran bu sahte evreye bir cevap niteliindedir. Fakat, bu davran olduundan, eer bunlar eylemlerse, sonular davrann tevik edildii sahte evrede deil ama hareketin ortaya kt gerek evrede etki yaratrlar.77

75 76

Fatih Polat, YDD Diplomasisinin Sonu, Evrensel Kltr Dergisi, Say 136, Nisan 2003 Bedriye Poyraz, Haber ve Haber Programlarnda deoloji ve Gereklik, topya Yaynlar, Ankara 2002, s. 61 77 Walter Lippman, Public Opinion, New York: Harcout Brace, 1922, s. 15 (akt. Bekta, 2000 s. 31)

30

Lippman

gazeteciliin

de

doruluun

veya

gerekliin

ortaya

karlmas ile bir ilgisi olmadn savunmutur. Lippmana gre haber, sadece uzaklarda bir yerlerde bir eylerin olduuna dair alarm veren bir bip sinyalinden baka bir ey deildir. 78 Hardt ve Negri, kamuoyu kuramlarnn Halkn hkmette kusursuz temsili fikrine dayal topyac bir vizyon ve maniple edilen bir gruhun idareyi ele almas fikrine dayal kyamet vizyonu79 olmak zere birbirine zt iki eksende blndn ortaya koymutur. Hardt ve Negri, bu ikiliin almasnda kltrel almalarn ve zellikle Stuart Halln nemli katks olduunu dnmektedir. Kltrel almalar, kamuoyunun ve iletiimin iki yanl olduuna inanr. Medyann iletilerine kar izleyicilerin pasif olmadn kabul eden kltrel almaclar, izleyicilerin kendi kltrel evrelerinden kaynakl olarak srekli yeni anlamlar rettiklerini ve mesajlara direndiklerini ortaya koyar. Buna gre, kiiler kendilerini ne mesajlardan soyutlarlar, ne de onlara tamamen boyun eerler.80 Medyann kamuoyu oluturma srecindeki etkileri anadamar ve eletirel iletiim aratrmalarnn balca konularndan olmutur. almann bundan sonraki blmnde her iki kuramn medyann kamuoyu oluturmas srecine ilikin tezleri ele alnacaktr.

78 79

, Blent apl, Medya ve Etik, mge Kitabevi Yaynlar, Ankara 2002, s.11 Hardt, Negri, 2004, s. 274-275 80 age, s. 280

31

4.1 Gndem koyma

Medyann, izleyici iin bir gndem oluturduu, hangi konular hakknda dnmesi gerektiini belirledii anadamar aratrmaclar tarafndan ortaya konulmutur.81 Gndem koyma olarak adlandrlan bu model, medyann konular arasndan bir seim yaparak baz konular izleyicinin gndemine getirdii, baz konular ise ihmal ettiini ortaya koyar. Medya, hangi konunun iletilerinde hangi arlkla yer alacana, hangilerinin ise yer almayacana karar verir.

Yaplan aratrmalar, bireylerin lkenin en nemli toplumsal ve siyasal sorunlarn, haberlerde verilen yere paralel olarak belirlediklerini ortaya koymutur. 82

Her kitle iletiim arac, ajanslardan, kendi muhabirlerinden, dier kitle iletiim aralarndan edinilen haberleri nem sralamasna gre bir elemeye tabi tutar. Bu elemede hangi haberlerin dierlerine gre daha geni yer bulaca, hangisinin ilk srada yer alaca, hangilerinin ne kadar uzunlukta yer alaca ve hangilerinin hi yer almayaca belirlenir.

Kitle iletiim aralarnda editrler, bu elemeyi ve seimi yapmak iin eitli yollara bavururlar. Kamuoyu aratrmalar, editrlerin kendi

evreleriyle olan ilikilerinde edindikleri tecrbeler ve kiilerin kamuoyu

81 82

Korkmaz Alemdar, rfan Erdoan, teki Kuram, Erk Yaynlar, Ankara, 2005, s. 182 Shanto Iyengar, Siyasette Eriim Yanll: Televizyon Haberleri ve Kamuoyu, Medya Kltr Siyaset, der. Sleyman rvan, Ark Yaynlar, Ankara 1997, s. 238

32

algsn belirleme uralar bu yntemlerden bazlardr. Donohewe gre bu seim yaplrken izleyiciler deil, basmcnn veya yaymcnn ne dnd gz nne alnr. 83

Bu elemeyi yapan editrler iin kap tutucu (eik bekisi) tabiri kullanlmtr. Bir gazetede ya da televizyonda hangi haberlerin hangi byklkte yer alacaklarna karar veren editrler, kap tutuculuunda en son halkay oluturmaktadr. Haber servisleri (ajanslar) gndem belirleme konusunda en nemli kap tutucudur. Haber servislerinin abonelerine verdii haberlerin kitle iletiim haberlerinin gndemini belirlemesinde byk nemi vardr.84

Haber servislerinin en nemli etkilerinden biri bu servisten haber satn alan kurulular birbirine benzetmesidir. Editrler haber servislerinin verdii haberleri kullanmamalar halinde, rakip kitle iletiim aralar karsnda o haberi atlam pozisyona decekleri endiesinin de katksyla ajans haberlerine yer vermeye zen gsterirler. Ajanslarn getii haberlerin, kitle iletiim aralarnn ve dolaysyla izleyicilerin gndemini belirlemede byk etkisi olur. Bu etki zellikle uluslararas ajanslara bamllkta kendisini gsterir.

83 84

Alemdar, Erdoan, 2005, s. 181 age, 182

33

Bylece medya aktard olaylar ile izleyicilerin hangi konuda dnmesi gerektiini belirleyerek dnyay alglaylarn da etkiler.
85

Gndem belirleme tezi, her ne kadar medyann izleyiciler zerindeki etkisini aklamak konusunda yetersiz ve kaba bulunsa da, medya tarafndan izleyicilerin kltrel evresini biimlendiren simgesel evreni gstermesi asndan 86 nemlidir.

oulcu kuramda haberlerin ya da konularn hangi kriterlere gre seildii konusunda yaplan tartmalarda, gazetecilerin yanllktan

kurtulmamalar ve kitle iletiim aralarnn hiyerarik yapsnn oluturduu kontrol sorunu iki ayr sorun olarak gsterilmitir.
87

oulcu kuram, konuyu

gazetecilerin ve editrlerin tarafszl, nesnel olup olmadklar gibi nedenlerle aklamaya almtr. Eletirel kuram ise, medyann iinde bulunduu toplumsal, kltrel ve ekonomik yaplardan yaltlarak ele alnmas sonucunu douraca gerekesiyle, bu gre kar kmaktadr.
88

ngiliz Kltrel

almaclarnn en nde gelen ismi S. Halle gre, medyadaki seme srecinde belirleyen medya profesyoneli deildir. Seim belirlenmi bir erevede yaplr.89

Medyann baz rutin gelimelere yer vermesi kanlmazdr. Bu gvenilirlik asndan da arttr ve ayn zamanda medyann ileyiinin getirdii

85

Fred Fejes, Yok Olan zleyici Sorunu, Medya ktidar deoloji, der. ve ev. Mehmet Kk, Bilim ve Sanat, Ankara, 2005, s. 303 86 age, s.304 87 nal, 1996, s. 36 88 age, s. 36 89 Poyraz, 2002, s. 15

34

bir durumdur. Medya gvenilirliini srdrmek iin halkn ortaya ktn bildii olaylardan kendisini uzak tutamaz
90

Yine de bu egemen ideoloji iin

tehlikeli olabilecek haberlerin sreklilemesinin karsnda yasal ve idari zorlayc tedbirler alnr. Ancak bu olaylardaki tm gerekliin medya tarafndan iletilmesi her zaman mmkn deildir.

Bu

olaylar

ideolojik

adan

tehdit

eder

boyuta

ulatnda,

sistemin

st

dzeyindekiler rutinlerin normal ileyiine ve kurumsal politikalara mdahale etmek zorundadrlar.91

Bazen bu adli ve idari tedbirler medyann ileyii itibariyle kendini yer vermeye mecbur hissettii rutin gelimelerin aktarlmas bile engellenebilir. Bu duruma en iyi rneklerden birini Trkiyede F tipi cezaevlerine ilikin haberler oluturmutur. F tipi cezaevlerine geie direnmek iin lm orucu balatan siyasi tutuklu ve hkmllerin bu eylemi basnda geni yer bulmutu. Eylemin mahkumlar iin kritik aamaya gelmesiyle gazetelerde bu habere ayrlan yer bym, ancak devletin F tipi cezaevlerine geii salamak iin dzenledii kanl operasyonun zerinden gnler bile gemeden, alk grevleri ve lm orular yaygnlamasna ramen, medyada konuya ilikin haberlerin yer almas ok byk bir d gstermitir.
Stephen D. Reese, Pamela Shoemaker, deolojinin Medya erii zerindeki Etkisi, Medya Kltr Siyaset, der: Sleyman rvan, Ark Yaynlar, Ankara 1997, s. 118. (Trkiyede bu duruma verilecek ok sayda rnek vardr. nsan haklar ihlalleri veya kamu grevlilerinin yasad organizasyonlar kurarak kartklar sular ou kez bu tr rutinlerin zorlaycl sonucu basnda yer bulmaktadr. Susurluk kazas, o gne kadar bilinen devlet iindeki baz birimlerin yasad faaliyetlerinin ortaya dklmesi iin vesile olmu, grmezden gelinemeyecek bir gelime olarak grlebilir. Ayn ekilde emdinlide iki jandarma istihbarat astsubayn yanlarna aldklar bir muhbirle birlikte bir kitabevine bomba attktan sonra halk tarafndan sust yakalandklarna ilikin haberler de, basnn grmezden gelemeyecei bir gelime olarak kendine yer bulmutur. Ancak bu olaylardaki tm gerekliin medya tarafndan iletilmesi her zaman mmkn deildir. Baz durumlarda egemenler yasalaryla veya idari tedbirlerle bu duruma mdahale etmek ihtiyacn duyarlar.) 91 Reese, Shoemaker, 1997, s. 118
90

35

4. 2 Suskunluk Sarmal

Medyann izleyiciler zerindeki bir dier etkisi, Alman sosyolog Elisabeth Noelle-Neumann tarafndan gelitirilen suskunluk sarmal modeliyle ortaya konulmutur.92 Neumann, hkmetlere olduu kadar bireylere de bask yaptn savunduu ve korkun bir siyasal g93 olarak niteledii kamuoyunun etkilerini incelerken konuyu sosyo-psikolojik bir zeminde ele almay tercih etmitir.

Buna gre; toplumdan dlanma, yalnz kalma korkusu yaayan bireylerin temel eilimi, ounluk tarafndan benimsenmeyen gr ve

tutumlar benimsemekten kanmaktr. Bu durum sadece yz yze ilikilerin hakim olduu cemaatlerde deil, tm toplum iin geerlidir. Toplumlarn da tpk cemaatler gibi dlama mekanizmalar vardr.

Hangi

gr

ve

tutumun

toplumun

ounluu

tarafndan

benimsendiini gzlemleyen birey, kendi kanaatlerini ancak ounluk tarafndan benimsendiini anlad anda ortaya koyar.94 ounlukla ayn fikirleri tamayan birey, grlerini aklamaktan kanr.

92 93

age, s. 304 Noelle-Neumann, 1997, s. 224 94 rnein rozetler ve arabalarna yaptrdklar sloganlarla ve yine giyimleriyle ve halkn grebilecei biimde zerlerine taktklar simgelerle inanlarn aa vururlar. age, s. 227

36

nsanlar aznlkta olduklarn hissettiklerinde ise suskun ve temkinli davranrlar, bylece kamu nnde kendi taraflarnn zayfl hakkndaki izlenim daha da pekiir95.

Noelle-Neumanna gre dlanma korkusu bireylerin grlerini srekli olarak gzden geirmelerine neden olur. Bunun bireyler grlerini topluluk nnde aklamalar ya da gizlemelerine etkisi olur.96

Suskunluk sarmal, bireylerin egemen grleri renmek iin bavurduklar en nemli kaynak olan medyann etkisini ne karr. Bireyin kendi evresinde yapt gzlemlerin snrll karsnda medya araclyla yapt dolayl gzlem, etkin grleri renmek iin ok daha byk olanak sunar. Birey bylece kendi deneyimleri ile ulaamayaca tm konularda egemen grleri medya araclyla renir. grleri renmek iin medyaya
97

nsanlarn egemen olan suskunluk sarmalnn

ynelmeleri

genilemesine neden olur.

ounluun kanaatleri gibi alglanan kanaatler ou zaman yalnzca bir aznlk tarafndan benimsenmektedir. Gelgelelim, bir grler demetinin ounlua ait olduu ait olduuna ilikin alglama bir sarmallama sreci balatr ki, bu srete kart grler suskunlua gmlmeye balar ve ounluun gibi alglanan grler fiilen geerli gr olarak yer eder. nsanlar rayi gereklik tanmlarn renmek iin medyaya yneldike, suskunluk sarmal da geliir.98

ounluun grleri olarak ortaya kan grlere kar bireyin suskun kalmas kendi grn deitirmesi anlamna gelmez. Aznlktaki
95 96

age, s. 227 age, s. 227 97 age, s. 228 98 Fejes, 2005, s. 304-305

37

grler kendilerini ifade edebilecekleri uygun toplumsal gruplar arasnda canl kalabilir.

Noelle-Neumann, suskunluk sarmal modelinde medyann etkilerini anlatmak iin aznlk ve ounluk kavramlarn kullanmaktadr.

Toplumdaki ounluk, medya tarafndan desteklendii takdirde konumak iin aznla gre daha isteklidir. Ancak medya, aznl desteklerse sessiz ounluk haline gelir. Ayn ekilde medyann dlad aznlk da sessizlie brnr. Ancak aznln, medyadan destek grd takdirde duyaca konuma istei ounluunkinden daha fazla olacaktr. Noelle-Neumann, kamuoyunun bylece hkmet veya toplumun bir yesini tehdit etme gcn kesinlikle medya aracl ile biimlendirdiini belirtir. 99

Suskunluk sarmal, baz fikirlerin toplumun ounluu tarafndan benimsenmesine ramen, aznlk grym gibi alglanmasna yol aabilir. Medyann tek seslilii, tek bir gr veya sadece belli grleri sunmas konusundaki gcn eitli nedenlerle azalmas durumunda bastrlm kanaatler ve grler ortaya kabilecektir. Bazen bu durum birdenbire fark edilir ki, bu fark edi aslnda suskunluk sarmalnn krlmasdr. Suskunluk sarmalnn krlmas, kamuoyundaki deiimlerin de nn aar.100

Kiinin kendi grlerini aklamaktan kanmasn sadece psikolojik srelerle aklanmas eletirilmitir. Byle bir bakn bakaldr olasln
99

100

Noelle-Neumann, 1997, s. 229 Fejes, 2005, s.306

38

yok ettiini belirten Erdoan ve Alemdar, bireylerin egemen dnceler karsnda suskun kalmasnn ve boyun emesini psikolojik srelerden ok o toplumda egemen olan siyasal ekonomik sistem, egemenlik ve sisteme kar yrtlen mcadelenin koullarna, gcne balanmasn nermitir:

Aksi takdirde, bakaldr olasl ya yok edilir ya da psikolojik patlama, hastalk, dayanamama olarak yorumlanmak zorunda kalnr. Devrimciler ya da herhangi bir nedenle dzene kar tepki gsterenler psikolojik hasta (psikopat ve sosyapat) olarak nitelenebilir. Neumandaki kartlk ve mcadele yokluu ancak, incelenmeye deer egemen fikirler, kaideler ve kurallarn kp geldii ve bal olduu materyal temel ve yap eklenerek giderilebilir. 101

Modele eletirel kuramlar tarafndan eitli eletiriler yneltilse102 de kamuoyunun oluturulmasnda egemen ideolojinin etkisini gstermesi

bakmndan nemlidir. 103

4.3 Bilgi gedii

Anadamar akmn medyann izleyici zerindeki etkilerine ilikin gelitirdii modellerden biri olan bilgi gedii modelinde medya

enformasyonunun farkl snflardan bireylere nasl datldn incelenir. 104

Tichenora gre, medyann yayd enformasyon toplumsal bir sistem iinde

101 102

yerleiklik

kazandka,

daha

yksek

sosyo-ekonomik

statde

Alemdar ve Erdoan, 2005, s. 204 suskunluk sarmal modeli medyann ieriini anlamak konusunda ortaya kan karmaklklara duyarszdr. Medyann anlamlandrma ve temsil etme boyutlarn kaba bir tarzda ele alr. Fejes, 2005, s. 306 103 age, s. 306 104 age, s. 306

39

bulunanlar,

daha

dk

sosyo-ekonomik

statde

bulunanlardan

bu

enformasyonu daha hzl ve daha ok edinirler, bu da eitli snflar arasndaki bilgi gediini bytr.105

Medyann nemli ilevlerinden biri snf yapsndaki eitsizlikleri doal ve meru gstermek ve bylece eitsizlikleri glendirmektir. Bunun etkisi, tpk dier toplumsal rnler gibi enformasyon edinme bakmndan da snflar arasnda bir eitsizliin ortaya kmasdr. Kapitalizmin gelimesiyle nasl ki retim aralarn elinde bulunduranlar daha ok zenginleirken, mlksz snflar fakirleiyorsa, st snflar iin da medyadan yararlanma konusunda alt snflardan stndr. Bu model ekonomik alandaki eitsizliklerin kltrel alanda da eitsizlik yarattna ilikin temel Marksist gstermektedir. 106 tezle yaknlk

Bu modelle ilgili aratrmalarn nemi, medyann toplumsal etkisinin artmasnn toplumun geneline yarar salayacana ilikin grn gl bir eletirisi olmasdr. Gerekten de kitle iletiiminin yaygnlamasnn ve etkisini arttrmas toplumun daha ok bilgilenmesi sonucunu dorudan dourmad gibi bilginin eitsiz datlmas snfsal uurumlar da bytmektedir.

Aratrmalar bir konu zerindeki atmann bymesinin bilgi gediini klttn ortaya koymutur. Belli bir konu zerindeki atmann youn olmas o konuyla ilgili toplumda yrtlen tartmalarn younlamasn ve
105 106

age, s. 306 age, s. 307

40

ilginin artmasn beraberinde getirir. atma bu anlamyla toplumsal olarak da ilerletici bir rol oynar. 107

4.4 Bamllk

Bamllk modeline gre, kiinin medyaya olan ihtiyacnn artmasyla birlikte, yaamnda medyann etkisi artacak ve medyaya daha ok balanacaktr.108 Toplumlarn yapsndaki ve ilikilerdeki karmaklama arttka insanlarn bilgiye olan ihtiyalar artmakta ve nemli bir bilgi kayna olarak medyaya olan bamllklar da buna paralel olarak glenmektedir. Bamlln derecesi toplumdan topluma ve bireyin toplum iindeki yerine gre deiebilir. Ancak zellikle hzl ve kkl bir deiim sreci iindeki toplumlar ile atmalarn olduu, istikrarszln egemen olduu toplumlarda bu bamllk artar.

zleyicinin medyadan edindii enformasyona bamll ve bylece etkinin tr ve iddeti (bilisel, duygulanmsal ve davransal) yapsal atma ve deiim dzeyi ykseldike daha da artar. Bylece kitle iletiim aralarnn rolleri nicelik, eit, gvenilirlik ve otorite bakmndan toplumsal koullara gre deiecektir.109

Bamllk modeline gre iletiim aralarnn etkisi toplumsal sistem, iletiim sistemi ve izleyici arasndaki ilikilere dayanr.110

107 108

age, s. 307 Alemdar, Erdoan, 2005, s. 205 109 Fejes, 2005, s. 307 110 Alemdar, Erdoan, 2005, s. 207

41

Eer vurgulanan nokta toplumsal yap, medya ve izleyici arasndaki i ilikilerse, bu i ilikilerin haritasnn karlmasna ihtiya vardr. Bu ise medyann anlalmasnn siyaset teorisi, siyaset sosyolojisi ve tarihin anlalmasyla btnletirilmesini gerektirir. Bamllk modeli hem medyann, hem de izleyicinin daha kapsaml bir toplumsal balam iine oturtulmalarn gerektiren bir analiz nerir.111

4.6 Marksizm ve kamuoyu

Marksizm retim aralarn elinde bulunduranlarn toplumdaki egemen ideolojiyi de belirlediklerini belirtir. Bu yzden Marksizm, pozitivist-deneyci kurama kart grler sunar ve bu okullardan farkl kavramlar kullanr.

Konu gndericinin mesajnn etkisi deildir. Etki konusu Marksist ve eletirel okullarda, egemenlik ve mcadele, ideoloji, bilin ynetimi ve sahte-bilin, ekonomik kar ve dzeni gerekletirme balamlar iinde ele alnr.112

Marx, zellikle Alman deolojisinde egemen snfn grlerinin toplumun btn tarafndan nasl benimsendiini ortaya koyar. Marksist medya kuram, kitle iletiim aralarnn haberlerini egemen snflarn karlar dorultusunda oluturduklarn ve sunduklarn belirterek oulcu kuramn

tarafszlk paradigmasn kabul etmez.

Bu kurama gre medya tek yanldr ve egemen snflarn karlar dorultusunda oluturulan ideolojik erevelerin doal erevelermi gibi toplum tarafndan benimsenmesini salarlar. Marksist medya kuramna gre, haberlerin hem oluturulmas, hem de sunulmas egemen snflarn karlar
111 112

Fejes, 2005, s. 309 Alemdar, Erdoan, 2005, s. 231-232

42

dorultusunda ekillenir. Bu yzden kapitalist toplumda medya haberleri kapitalistlerden yana tarafl ve bu yzden de tek boyutlu olarak sunar. 113

Egemen snfn dnceleri, btn alarda, egemen dncelerdir, baka bir deyile, toplumun egemen maddi gc olan snf, ayn zamanda egemen zihinsel gtr. Maddi retim aralarn elinde bulunduran egemen snf, zihinsel retimin aralarn da emrinde bulundurur, bunlar o kadar birbirinin iine girmi durumdadrlar ki, kendilerine zihinsel retim aralar verilmeyenlerin dnceleri de ayn zamanda bu egemen snfa bamldr. 114

Marxa gre kamuoyunun gerek karakteri burjuva snf maskesidir.115 Kamuoyu yanl bilincin bir rndr, burjuvazinin grnn tm toplumun gr gibi sunulmasn salayan bir maskedir. Burjuva hukuk devletinin saydamlk, hesap verilebilirlik, denetim, temsil gibi alenilik salayan kurumlar sermaye snfnn ii snf zerindeki egemenliini engellemez. Bunlar ancak devletin meru grlmesini salayarak sistemin devamn salayan nemli aralardr. 116

kendisinden nce egemen olan snfn yerini alan her yeni snf, kendi amalarna ulamak iin de olsa, kendi karn, toplumun btn yelerinin ortak kar olarak gstermek zorundadr, ya da eyleri fikir plannda aklamak istersek: bu snf, kendi dncelerine evrensellik biimi vermek ve onlar, tek mantkl, evrensel olarak geerli dnceler olarak gstermek zorundadr. 117

Poyraz, 2002, s. 65 Karl Marx, Frederich Engels, Alman deolojisi [Feurbach], ev. Sevim Belli, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 70 115 age, s. 70 116 Bekta, 2000, s. 22 117 Marx, Engels, 1992, s. 72
114

113

43

Marxta ve Marksizmde alt yap st yap ilikisi toplumdaki dnsel yapy belirler. Toplumdaki retim gleri, retim biimleri ve retim ilikileri, yani esas olarak sivil toplum alt yapy oluturmaktadr. Marxa gre devlet, toplumsal dzen, yasalar, ahlak ve ideoloji gibi st yap kurumlarn belirleyen toplumun alt yaps, yani retim ilikileri ve retim biimidir. Bu yzden hibir dnce, din, ahlak, hukuk kural ebedi deildir. Hepsi kendilerini oluturan retim ilikilerine baldr. Tarihseldir ve geicidir. retim biimindeki deimeler ayn zamanda toplumsal st yapdaki deimeleri de beraberinde getirir. retim biiminin gelimesi, retici gler arkasndaki ilikilerin nitelii toplumsal sistemdeki gelimelerin, deiimin ve devrimlerin hazrlaycsdr. Fiskeye gre bu yzden Marksizmde ekonomik gereklik, ideolojik gereklikten daha etkilidir. nk uzun vadede ideolojik olarak yanl bilin sahibi olan iiler kapitalizmi ykacaklardr. 118

Kapitalist sistemde de medya, kapitalistlerin karlarn toplumun btnn karlarym gibi sunar. Ancak kamuoyu oluturulmas srecini snf savann bir grnm olarak grdkten sonra, egemen kamuoyunun yan sra ii snf ve dier kamuoylarnn varln da kabul etmek gerekir.119

Marksizmde iletiim aralarnn alt yap kurumu mu st yap kurumu mu olduu konusunda eitli grler vardr. Genel olarak Marksist alt yapnn maddi retim alanna ait olduu kabul edilse de, Erdoan ve Alemdara gre,

John Fiske, letiim almalarna Giri, ev. Sleyman rvan, Bilim ve Sanat Yaynlar, Ankara, 2003, s. 222 119 Kemal nal, Kanl Sava in Hesapsz Propaganda, Evrensel Kltr Dergisi Say 136, Nisan 2003
118

44

Marksizmdeki retim kavram sadece meta retimini deil, dnce, bilin, yasa, ahlak, din, siyaset ve btn toplumsal rgtlerin, yani toplum yaamnn toplam retimi120 anlamnda kullanlr. Kitle iletiim aralar ideolojik

faaliyetleri ve ierii nedeniyle st-yapya ve ekonomik rgtler olarak alt yapya aittirler. 121

Dncelerin

yaam

eklini

deil,

yaam

eklinin

dnceleri

belirleyeceine ilikin ok bilinen Marksist savn sonucu olarak, gazetecilerin pratiklerinde her ne kadar zgrlkleri savunduunu ileri srse de, altklar kurumlarn karlarnn ve bu kurumlarn ierisinde yer ald sistemin, mlkiyet ilikilerinin belirledii bir snr iinde zgrl savunabilecei gr dile getirilmitir. 122

Marksizmdeki alt yap st yap ilikisi baz eletirel kuramclar tarafndan sorunlu bulunmutur. Alt yapnn st yapy belirlemesine ilikin Marksist sav, kimileri tarafndan ekonomik indirgemecilik olarak tanmlanm ve kltrel, sosyal, tarihsel etkilerin st yapsal kurumlar zerinde yapt etkinin gz ard edildii eletirileri yaplmtr. zellikle Marxn retici glerdeki gelimenin, kapitalist sistemin yklmasn ve devletsiz bir dnya anlamna gelen komnizmin bir alt evresi olan sosyalizme geii salayaca, bunun ileri kapitalist lkelerden balayacana ilikin tezlerinin

gereklememesi ve sosyalist devrimlerin kapitalist ilikilerin daha geri olduu Rusya gibi lkelerde olmas, ileri kapitalist lkelerde reformist ii snfnn
120 121

Alemdar, Erdoan, 2005, s. 237 age, s. 252 122 age, s. 257

45

burjuvazi ile bir tr uzlamas saylabilecek olan sosyal demokrasi akmnn etkisiyle, refah devleti anlaynn egemen olmas ve kitlelerin kapitalist sisteme kar beklenen eylemlilik srelerine girmemesi klasik Marksizmdeki alt yap-st yap ilikisini sorgulamay beraberinde getirmitir.

Erdoan ve Alemdar, alt yapnn st yapy belirlediine ilikin sava ynelik itirazlarn indirgemeci bulunmasn Marxa yaplm bir hakszlk olarak grmektedir. Bu iki yazara gre, indirgemecilik eletirisi retim biimi eittir ekonomi tezine dayanr, ancak bu tez Marksist bir tez deildir. Marksizmde tarif edilen retim biimi sadece ekonomik alan deil, bu alan da kapsayan, btnyle bir toplumun materyal ve dnsel kendini nasl rettiini anlatan123 bir kavramdr. Yazarlar, bu nedenle st yapya ait alanlardaki

retime ve yeniden retime dikkat ekerek hem alt yapnn ekonomiden ibaret olmadn, hem de st yapnn retim ilikileri iinde de yer alan bir kavram olduunu savunmutur.

retim biimi ayn zamanda yasal, siyasal ve ideolojik styaplar da ierir. Bu

bakmdan basn ve dnce zgrl, dnceler ve toplumsal pratikler ve iletiimcilerin profesyonel ahlak ilkeleri ile uraan ideolojik biimler olutururlar.
124

Marksizmin, ekonomik bir determinizm nerdii, insann iradesini ve maddi koullar tarafndan erevelenmi bilinli eylemini, yani tarihi yapan zne insan yok saydna ilikin grler eitli eletirel kuramlarda

123 124

age, s. 256 age, s. 257

46

kendisine dayanak bulsa bile bu, Marksizmin sznden ve ruhundan uzak deerlendirmelerdir.

Alt yapnn st yapy belirledii, dolaysyla Marksizmin ekonomik indirgemecilik olduu fikrinin geersizlii Marxn insan ve tarih anlaynda aka grlr: nsan kendi tarihini yapar. Bunu kendini iinde bulduu koullarda yapar. nsanlar ne iinde bulunduklar koullarn esiridirler, ne de bu koullardan bamsz olarak kendi tarihlerini yaparlar. Yaadklar koullarda oluturduklar dncelerle koullar deitirmek iin mcadeleyle kendi tarihlerini yaparlar. Bylece kendilerini ve toplumlarn oluturur ve deitirirler.125

4.7 Toplumsal rza ve hegemonya

Marksist teorisyenler, 20. yzyln ikinci yarsna doru ve sonrasnda, kapitalizmin gelimi olduu yerlerde devrimlerin olmamas ve sistemin kendini baaryla yeniden retmesi konusuna eilmeye baladlar. lk dnem Marksizminin maddi retim ve emek srelerini temel inceleme nesnesi almasna karlk bu dnemde kapitalizmin parlamenter demokrasi ile birlikte nasl yaad sorusunun yant toplumsal rzann olumas srelerinde aranmtr. Ak bir zor ve iddet olmamasna ramen ii snfnn ve dzenden kar olmayan dier snflarn sisteme boyun emesinin, rza

gstermesinin nedeni zerinde durulmutur.126 Bylece klasik Marksizme yneltilen altyapnn styapy belirleyecei temel savnn ekonomik

indirgemecilik olduu yolundaki eletiriler ideoloji eksenli tartmalarla almaya allmtr. Bu aray iinde hegemonya kavram tartmalarn

age, s. 248 Serpil Sancar, Hegemonya, Kavram Szl - Sylem ve Gerek, Editr: Fikret Bakaya, zgr niversite Kitapl, Ankara, 2005, s. 205
126

125

47

merkezine alnmtr. Hegemonyann toplumsal ve siyasal sistem tarafndan bireylere zorla kabul ettirilen bir boyun eme sreci sonunda ortaya ktna ilikin grler yetersiz bulunmutur. Fiske, hegemonyay, ounluun kendisini ikincil konuma koyan sisteme rzasnn srekli biimde

kazanlmasn ve yeniden kazanlmas olarak tanmlar.127

Hegemonya kavram sayesinde iktidar, bireylere dsal, tepeden, zorla kabul ettirilen, devlet kurumlar eliyle uygulanan bir ey olmaktan km; ideolojik sreler boyunca, zihinlerde kurulan ve kitlelerin onayna dayanan bir iktidar pratii olarak anlalmaya balanmtr.
128

Hegemonya kavram zerinde alan dnrler ierisinde Antonio Gramscinin nemli bir yeri vardr.129 Gramscide de ekonomi son kertede belirleyicidir. Ancak Gramscide ideoloji zerk bir kavramdr. Klasik

Marksistlerde ise ideolojinin alt yapya bal olarak ortaya kan bir st yap kurumu olduu belirtilmitir. Gramscide ideoloji sistemin ileyiinin doal bir sonucu olarak ortaya kar. 130

deolojinin zerklii, medyann egemenler

tarafndan dorudan

denetimini zorlatrmakta, fakat ayn zamanda hegemonyann kuruluu srecine de dinamizm katmaktadr.
131

Gramscide hegemonya bir snfn

dier snf zerinde egemenliini gstermek iin kullanlr. Hegemonyann

127 128

Fiske, 2003, s. 225 age, s. 206 129 Gramscinin yan sra Louis Althusser, Ernesto Lalca ve Chantal Mouffe gibi dnrlerin de hegemonya kavramnn gelitirilmesi konusunda nemli katklar olmutur. (age s.206) 130 Reese, Shoemaker, 1997, s. 133 131 age, s. 116

48

iaret ettii egemenlik, politik ve ekonomik kontroln yan sra egemen snfn ideolojik kontroldr.

Gramsci,

Marxta

altyapnn

kurulduu

sivil

toplum

alannda

hegemonyann da kurulduunu belirtir. Bylece ideolojinin retim ilikilerine bal olarak ortaya kan bir st yap kurumu olduu ynndeki teze ynelik nemli bir eletiri ortaya kmtr.

Sivil toplum, egemen snfn entelektel ve moral bir egemenlik alann oluturarak ynetilen snflarn onayn kazanma becerisini gsterebilecei, egemen ideolojinin ileme alan, yani hegemonya alandr.132

Hegemonya sivil toplumda tek ynl bir dikte ile oluturulmaz. Hegemonya dinamik bir sre olarak ve meruluunu srekli reterek kurulmak zorundadr.133 Meruluun kurulmas ve egemen snfn karlarnn doal, evrensel karlar olarak dier snflar zerinde hakim klnmas iin devletin kulland zor ve egemenlik aygtlarnn yaratamad etkiyi yaratacaktr134. Hegemonyann kurulmas, egemen snflarn zor ve iddet pratiinden vazgetii anlamna gelmez, ancak bu pratikleri flulatrr veya baz dnemlerde grnmez klar.

Medyann grece zerklii olduunu savunan bu gre gre, Haberlerdeki hegemonyac deerlerin ortakduyuyu yaymada zellikle etkili olduu
132 133

sylenir,

nk

bunlar

doal

grnrler

ve

zorlama

ile

Sancar, 2005, s. 206 Reese, Shoemaker, 1997, s. 116 134 Sancar, 2005, s. 206

49

yerletirilmemilerdir. Tam tersine medya rutinlerinin normal ileyii ile medya ve dier iktidar odaklar arasndaki balantlar araclyla dolayl biimde yerletirilmilerdir. 135

Egemen snfn deerleri doal, evrensel, deimez olarak sunulur ve bunlarn siyasal, ekonomik ve tarihsel boyutu zerinde durulmaz. Hegemonya reten deerler, egemen snfn karlar ile dier snfsal karlarn girdii kartlklar ve farkllklar sonucu ortaya kar.136 Bu yzden dinamik bir sretir ve srekli bir yenilenme ihtiyac iindedir. Fiskeye gre Gramscinin Althusser ve Marxdan farkl olarak diren ve istikrarszlk elerini vurgulamtr. 137

Hegemonyann

olumas

srecinde

toplumun

btn

snflarnn

karlarnn belirli llerde temsil edilmesinin salanmas gerekir.

Hegemonya temel egemen snf(lar)n kltrel ve moral liderliinin onaya dayal olarak kurulmu bir ifadesidir.Hegemonya kurulmasnn deiik yollar olabilir. En basitinden vergi politikalar ile farkl toplumsal snflarn karlarn eklemlemek gibi politikalarn yan sra, muhalif aydnlarn devirimle, tarafszlatrma ve etkisizletirmesi, muhalif politik gndemleri kendi gndemine aktarma gibi yollardan da gerekleebilir. 138

Buna gre, egemen snf, kendi karlarn dier snflarn da karlarn da temsil eden doal bir deerler sistemi olarak sunmas iin arad

135 136

Reese, Shoemaker, 1997, s. 117 Sancar, 2005, s. 209 137 Fiske, 2003, s. 225 138 Sancar, 2005, s. 210

50

meruluun kurulmas yollarndan en nemlisi medyadr. Ancak bu hibir zaman dorudan bir denetim kurularak yaratlamaz. Zaten dorudan ve srekli bir denetim medyann meruluunun sorgulanmasna neden olur.
139

Medya hegemonyac deerleri doallatrr, merulatrr ve toplumsal bir gven yaratarak yayar. Medya, farkl grleri egemen ideolojinin belirledii bir ereve iinde sunar, bu ereve dndaki grleri gayrimerulatrr veya grnmez klar. Medyada yer alan haberlerin seimi de medya profesyonellerinin kendi tercihlerinin rn deildir.

nk egemen sylemin kodlar evrenselletirilmi ve doallatrlmtr. Kitle iletiim aralarnda alanlar, btn bunlar gerekletirirken kendileri de farkna varamazlar. Bu profesyonel ideolojilerin maskeleme ilevi ile salanr. Muhalif grlere yer verilse de bu grler egemen sylemi kullanp, izilen erevede hareket etmek durumundadrlar.140

4.8 Devletin ideolojik aygtlar

Yapsalc ve kltrel Marksizmin nemli isimlerinden olan Althusser ise Marksizmin ekonomik ve hmanist zclne kar kmtr. Gen Marx hmanist ve znelci bulan Althusser, Marxn olgun dnemdeki grlerini daha nesnel bulmutur. Grlerini daha ok olgun Marxn eserleriyle temellendirmeye alan Althussere gre ideoloji devlet tarafndan

rgtlenmi olup olmadklarna baklmakszn141 devletin ideolojik aygtlar

139 140

Reese, Shoemaker, 1997, s. 116 Poyraz, 2002, s. 15 141 Alemdar, Korkmaz, 2005, s. 318

51

olan aile, eitim sistemi, kilise (dinsel rgtler), sendikalar ve medya gibi kurumlar tarafndan retilen ve kiinin bilincini belirleyen zerk bir gtr.
142

Althussere gre ideoloji, klasik Marksizmde kabul edildii gibi bir snfn dierine kabul ettirdii bir fikirler dizgesinden ok, tm snflarn katld ve sregiden ve her yana yaylm pratikler dizgisidir.143

Althusser, devletin ideolojik aygtlarnn, devletin bask aygtlar olan mahkemeler, polis, asker gibi kurumlarla birlikte kapitalist sistemi yeniden rettiini savunmaktadr. Devletin bask aygtlar gce dayal fiziksel bir basknn yan sra ideoloji de retir, ancak bu devletin ideolojik aygtlarnn rettii ideoloji yannda talidir.

Esas olarak devletin ideolojik aygtlarnda ve tali olarak da bask aygtlarnda retilen ideoloji, insanlarn gerek dnyayla iliki kurmalarn salayan hayali ilikilerdir. nsanlar bu kurumlarda retilen ideoloji ile zerk bir birey olduklarn zannederler. nsanlarn gndelik hayat ierisinde gerekte nelerin olup bittiini bilebilecek ve dnyann btncl algsnn bilincine sahip olabilecek konumda deillerdir. Bu yzden ideolojik aygtlarca kendilerine sunulan sahte evreyi doal, gerek, meru evre olarak benimserler. deoloji, insana seslenir ve onu arr. ..ideoloji bize zneler olarak seslenir ve biz birey olarak bize seslendiini sanrz: Pantene kullanrsan salarn seni sevecek diye seslenildiinde, bu seslenmeyle sunulan fikrin bireysel

Levent Yaylagl, Kitle letiim Kuramlar Egemen ve Eletirel Kuramlar, Dipnot Yaynlar, Ankara, 2006, s. 102 143 Fiske, 2003, s. 223

142

52

olarak bize sunulduunu, dolaysyla doru olduunu sanrz.144 Bu da bireyin isteklerinin yan sra tutum, davran ve kanaatlerini de belirler.

Althusserin ideolojiyi zerk bir g olarak tanmlamas, ideolojinin mevcut retim ilikilerinden doduu gryle eletirilmitir. Her ne kadar Althusser de Gramsci gibi ekonominin son kertede belirleyici olduunu belirtmise de st yapy alt yapdan zerkletirerek st yapya ok fazla g atfettii145 belirtilmitir. Althusserin ideolojinin insan aran ve zneletiren ynne ilikin grleri de Marxn insann kendi tarihini yapan bir zne oluu grne aykr bulunur. Althussere gre ekonomik, politik ve ideolojik pratiklerden oluan toplumsal formasyon insanlarn yerine getirecekleri rolleri belirler. Buna gre tarih znesi olmayan bir sretir.146

144 145

Alemdar, Korkmaz, 2005 s. 320 Yaylagl, 2006, s. 105 146 age, s. 106

53

KNC BLM: HRANT DNKN BASINDA HEDEF HALNE GELEN BR SYASAL FGRE DNTRLMES

1- almann kapsam

almann bu blmnde, Trk basnnda kamuoyu oluturulmasnda tipik bir rnek olmas bakmndan Hrant Dinkle ilgili ldrlmeden nce gazetelerde yaplan yaynlar ele alnmtr. Bu kapsamda, egemen medyann merkezinde yer aldklar ve btn dncelere eit mesafede olduklar iddiasnda olan Hrriyet, Milliyet, Akam ve Sabah gazeteleri ile liberal sol olarak adlandrlan Radikal, ulusalc sol yayn izgisindeki Cumhuriyet, liberalslamc Yeni afak ile rk yayn izgisindeki Yenia, nce Vatan ve Ortadou gazeteleri taranmtr. Temsil ettikleri siyasi grlerin eitliliine karn en genel anlamda egemen medya yelpazesi iinde konumlanm olmalar bu yayn organlarnn ortak noktasdr. Muhalif gazeteler, Hrant Dinkin hedef haline getirilmesi srecinde herhangi bir etkilerinin olmad dncesiyle alma dnda braklmtr.

alma,

Hrant

Dinkin

Agos

Gazetesinde

yaynlad

Sabiha

Gkenin Ermeni olduu iddiasna ilikin haberin Hrriyet Gazetesinde Agos kaynak gsterilerek yaynland 21 ubat 2004 ile 31 Aralk 2005 tarihleri arasndaki srede yaynlanan haberler ve ke yazlarnn taranmas ile oluturulmutur. Hrant Dinkin hedef haline getirilmesi, ldrld 19 Ocak

54

2007 tarihine kadar devam eden bir sre olmasna karn, 2006 yl ve 2007nin ilk ay almann kapsam dnda tutulmak zorunda kalmtr. Bunda almaya Hrant Dinkin ldrlmesinden sonra (19 Ocak 2007) karar verilmi olmasnn getirdii zaman kstll en byk etken olmutur. Ampirik aratrmann bu ekilde snrlanmasnn yarataca baz eksiklikler, konuyla ilgili bu tarih aral dnda yazlan baz metinlerin almaya alnmasyla ksmen de olsa giderilmeye allmtr. zellikle basnn oluturduu kamuoyu algsnn Hrant Dinkin yargland davalara ve ldrlmesine olan etkisine ilikin bulgular, almaya dahil edilmeye allmtr.

2- Yntem

almada ele alnan haber ve ke yazlar metin analizi yntemiyle irdelenmitir. Metin analizi yaplrken ierik zmlemesinin nitel yn alnm, nicel analizler yaplmamtr.

erik zmlemeleri uygulamalarna ok daha nceleri balanm olsa da yntem 20. yzyln ortalarna doru ve zellikle 1941de Chicago niversitesinde kavuturulmutur. dzenlenen konferanstan sonra sistematiklie

Bu konferansn nemli katlmclarndan olan Berelson

ierik zmlemesini iletiimin yazl/ak (manifest) ieriinin objektif, sistematik (dizgeli) ve saysal (kanitatif) tanmlarn yapan bir aratrma tekniir147 olarak tanmlar.

147

Orhan Gke, erik zmlemesi, Turkuaz Yaynevi, Eskiehir, 1994, s.11

55

erik zmlemesi iletiimin ak olan ierii ile snrldr. letiimde sylenenin ieriinin neden yle olduu, insanlarn nasl tepki gsterdii ve dilinin sorunlaryla uramaz.

Objektiflik, aratrmann bilimsel konuma getirilmesi iin yerine getirilmesi gerekli bir arttr. Bu artn yerine getirilmesi iin, zmleme kategorilerinin ieriklerine uygulanabilecek ekilde kesin olarak

tanmlanmalar gerekmektedir.

Sistematiklik

ise

aratrmada

ele

alnan

sorunun

stratejiye

dntrlmesini salar. Bu, varsaymlarn formle edilmesi, aratrma evreninin belirlenmesi, snflama sisteminin oluturulmas, aratrmann gvenirliinin kontrol yoluyla yaplr.

erik zmlemesinin, bu almada ihmal edilen nc boyutu saysallatrmadr. Berelsona gre ierik zmlemesinin en bata gelen

yn ierik iindeki zmlenebilir snflamalarn snrlarnn ne olduu, hangi noktalarn nisbi olarak vurguland veya ihmal edildiidir.148

almamzda, Hrant Dinkin basn tarafndan hedef haline getirilen bir siyasal figre dntrlmesi srecinin ortaya konulmas iin taranan metinlerin okluu nedeniyle yntemin saysallatrma boyutu ihmal edilmitir.

148

age, s. 13

56

3 Hrant Dink ve grleri

Hrant Dink, Trkiyede yaayan az saydaki Ermeni aydn arasnda nemli bir yere sahiptir. yapsnn tek Hrant Dinkin yaam, Trkiyenin ok kltrl allmasnn ortaya kard dramatik

tipletirilmeye

kesimelerle dolu bir ykdr.

Hrant Dink, 15 Eyll 1954'te Malatya'nn youn olarak Alevi-Krtlerin yaad avuolu Mahallesi'nde domutur. Yedi yandayken annesi, babas ve iki kardeiyle birlikte g ettikleri stanbul'da annesi Glvart ve babas Serkis Dinkin ayrlmasyla ortada kalan kardeler, Kumkap'da bir balk sepetinin iinde bulunmu ve Gedikpaa Ermeni Yetimhanesinde bymlerdir. Hrant Dinkin ei Rakel Dink ise 1915 tehcirinde kap Cudi Da'na saklanan Ermeni ailelerinden birinin kzdr. Rakel Dink, Ermeni Yetimhanesi'ne geldiinde yalnzca Krte konuabilmektedir. Hrant Dink,

stanbul niversitesi Fen Fakltesi Zooloji Blm mezundur. Burada okurken yasad TKP/ML (Trkiye Komnist Partisi/Marksist-Leninist) rgtnde

siyaset yapan Hrant Dink, siyasi kimlii ile Ermeni cemaati arasnda bir ba kurulmamas iin mahkemeye bavurarak ismini Frat olarak deitirmitir. Kimsesiz Ermeni ocuklarnn kald Tuzla Ermeni ocuk Kamp'nda alan Hrant Dink, kampa devlet tarafndan el konulmas zerine Ermeni cemaat gazetelerinde yaz yazmaya balamtr.

57

Hrant Dink, 5 Nisan 1996da ilk says kan Agos gazetesini kurmutur. Gazetenin kurulu amacn "Ermeni toplumu ok kapal yayor, kendimizi iyi anlatrsak nyarglar krlr" szleriyle aklamtr. Trke ve Ermenice yayn yapan Agos Gazetesi, ilk saylarnda 1.800 civarnda olan tirajn giderek artrm ve Ermenilerin dnda da okurlarn da ilgisiyle 6 bin civarnda bir sata ulamtr. Hrant Dink, ynettii Agos gazetesi dnda Zaman ve Birgn gazetelerinde de ke yazlar yazmtr.

Yazd yazlar nedeniyle sk sk hakknda soruturma ve dava alan Hrant Dink, sk sk Ermeni diasporas ile yaad tartmalarla da gndeme gelmitir. Ermeni kimliinin yan sra solcu kimlii ile de ne kan bir yazar olan Hrant Dink, zellikle Ermeni olaylarna ilikin Batl lkelerin tavrn sk sk eletiri konusu yaparken ayn zamanda Trkiyenin Avrupa Birliine yeliini destekleyen grleriyle de ilgi ekmitir.

Hrant Dinkin, bir siyasal figr olarak hedef haline getirilmesinde onun grlerinin ok nemli bir yeri olmutur. Dinkin btn grlerinin analizi, bu almann kapsamn amaktadr. Ancak baz temel konulardaki grlerinin alma asndan nemli olmas karsnda, Milliyet Gazetesinde Hrant Dinkle yaplan bir syleideki grlerini aktarmak yararl olacaktr:

Ermeniler 90 yl sonra ne istiyor? Benim ne istediim baka, diaspora Ermenilerinin ne istedii baka, Ermenistan'da oturanlarn ne istedii baka. Bunlar birbirinden ayrmak lazm. Ermeni dnyasna bakarsanz 'Trkiye'den toprak alalm' diyen de vardr. 'Trklerin kkn ortadan kaldralm' diyen de...

58

Sizin 'tarihsel travma' dediiniz duygular bugn hl gl bir 'dmanlk' olgusu da ieriyor mu? Kendi kendini reten bir travmadan bahsediyorsak, tepkiler de oluyor. 'Terrle savunulamaz' Yakn gemite 60'n zerinde Trk diplomat, ASALA tarafndan katledildi. Osmanl'nn son dneminde yaananlar Trkiye Cumhuriyeti ve 'masum insanlara' karma dncesi byk hakszlk deil mi? Ermeni davas terrle savunulamaz. Onu yapanlar bir gruptu ve hibir zaman destek grmediler. Bugne gelirsek, arada byk bir duvar var. O duvar tarih. Sadece tarihe deil bugne baktmz zaman 15 yldr Ermenistan ile Trkiye arasnda yaanan iletiimsizlii de grmek gerekiyor. 'Sorunlarn anahtar iliki' Bugnk Ermenistan ynetiminin bak as nasl? Snrn almas beklentisi sryor olmal. Son gelimeler ve AKP'nin tutumu nasl grlyor. Bir 'Ermeni Konferans' toplanm olmas Trkiye'deki tabularn yklmas kadar Ermenistan asndan da atmosferi yumuatm olmal. mit verici bir atmosfer dodu. Babakan'n bu yl gelitirdii bir alm var, o da Ermeni dnyasn olumlu etkiledi. 'Gelin tarihle hesaplaalm, karlkl aclar yaanmtr, gerekirse zr dilemesini de biliriz' gibi bir mesaj ortaya kt. Trkiye bu ary yapt ama slubunu yaratamad. Hem byle bir ar yapacaksnz, te yandan Trk Tarih Kurumu Bakan gidecek Anadolu'da mezarlar kazacak. 'te Ermenilerin soykrma uratt Trkler' diye dnyaya lanse etmeye alacak. Bunlar, Ermenistan'da rknt yaratyor. Tarihi duvar Ne yapmak gerekiyor? Ermenistan'n Karaba'da Azerbaycan'da ne sorunu olursa olsun, Trkiye'nin komusu olan bir lkeyle, Ermenistan ile diplomatik ilikilerini normalletirmesi gerekiyor. Snr amadan bunu nasl yapacaksnz. ar yapyorsunuz ama kapnz kapal. Hangi kapdan gelecek Ermeniler de sizinle oturup tarih konuacaklar. stanbul'a uakla gelip oradan Ankara'ya gitmeleri mi diyaloa fayda salar, Kars kapsndan girip ay kahve iip kendilerini rahat hissetmeleri mi? Bunlar sylediiniz zaman deniyor ki, Karaba sorunu var Ermeniler 'soykrm' diyor. Bu sorunlar zecek anahtar, ilikidir. nce bunlar zlsn sonra iliki kuralm dediinizde,

59

byle bir politika yok ki dnyada. Trkiye biraz cesur davransa, snr aabilse greceksiniz o tarihi duvar arkamzda kalm. () Soykrm deil, demokratiklemeyi tartalm, diyorsunuz... Evet. Maalesef benim bir ansszlm var, kesime birden sesleniyorum. Burada Ermeni dnyasna bir eyler sylerken Trkler kendi zerlerine aldlar. Bana saldrmas gereken Ermeni dnyasdr ki saldramazlar, onlarn da bana saygs var. Oturup tartrz. AB srecinde Trkiye'nin soykrm kabul etmesi bir tr yar art haline getirildi. Tavsiye karar ama mzakere srecinde de muhtemelen dayatlacak. Diyelim ki AB zoruyla kabul edildi bu doru mu? Tarihte olup biteni renmek iin bilginin zgrlne, demokrasi iinde tartma olgunluuna ve sreye ihtiya var. Onun iin diyorum ki, 'ne ikrar ne inkr!' 'likiyi bozan yine Batllar' Birinci Dnya Sava'nda Osmanl'ya kar Dou cephesinde Ruslarla birlikte hareket eden Ermenilerin Trklere kar kkrtlmasnda Avrupa'nn hi mi rol yok? Gnah karmak iin, 'soykrm' gndeme getiriyor olmasnlar. Bir lke yurttalarn durup duruken niye srsn? Tarihe bakarsanz, iki halkn asrlardan gelen ilikisini bozan yine Batllar oldu. Ermeni kaynaklarnda da byle yazar. 1915'te yaananlara 'soykrm' demeden felsefi bir tanm getirmek de mmkn. Yaam dediiniz ey canl ile canl varln alan arasndaki ilikidir. Eer o canly kendi alanndan kopartp, altn uaklarla bir yere gtrseniz bile onun yaamna son verirsiniz. nk kk orada, asrlardr bir uygarlk retmi yerden ge kendi varln, rengini, kokusunu hissettirmi. Onun iin diaspora da yaamyor, gz srekli Trkiye'de, nk kk burada. Ermeniler ve Trkler u anda ikiz ruh gibi. Trkler demokrasi operasyonunda yatmlar ameliyat gryorlar, biz de elini tutmu onun ektii acy ekiyoruz. yi olmasn istiyoruz nk o demokratikletike biz iyileeceiz. Mezar kazarak, 'Ermeniler bizi kesti' diyerek bir yere varlmaz. Birbirimizi mat etmeye deil, anlamaya dnk bir konuma uslubu gelitirebilmeliyiz.149

Derya Sazak, ar Yapyorsunuz Ama kapnz Kapal, Milliyet Gazetesi, 17 Ekim 2005

149

60

4- Sabiha Gken haberi, Genelkurmay Bakanlnn aklamas ve yanklar

Hrant Dink, 2004 yl ubat aynda Agos Gazetesinde yazd bir haberin Hrriyet tarafndan alntlanmasyla yaygn medyann gndemine gelmitir. Bu haber, Dinkin hedef haline getirilmesi srecini balatan olay olmutur. Sabiha Gkenin Ermeni olduuna ilikin haber Hrant Dinkin kamuoyunda Trk ve Trkiye dman bir Ermeni olarak lanse edilmesinin ve hedef haline getirilmesinin balang noktasdr. Nitekim Hrant Dink de ldrlmeden ksa bir sre nce yazd yazda Sabiha Gken haberinin kendi kiisel tarihindeki nemini yle anlatyordu:

()ncelikle Hrant Dink'in ok olmasna biraz aklk getireyim. Dink zaten epeyi bir sredir dikkatlerini ekiyor, canlarn skyordu. 1996 ylyla birlikte, AGOS'u kardndan beri Ermeni toplumunun sorunlarn dile getirirken, haklarn talep ederken ya da tarihin konuulmasna ilikin Trk resmi tezinin houna gitmeyen kendi duruunu sergilerken, arada bir izmeyi at olmuyor deildi ancak asl barda taran damla 6 ubat 2004 tarihinde AGOS'ta yaynlanan Sabiha Gken haberi oldu.150

Sabiha Gkenin Ermeni asll olduuna ilikin haber Agosta yaynlanmasndan 15 gn sonra, 21 ubat 2001de Hrriyette Ersin Kalkan imzasyla ve manet haber olarak yaynlanmtr:

()ATATRK'n manevi kz ve ilk Trk kadn pilot Sabiha Gken'in Ermeni asll olduu iddia edildi. Ermeni cemaatinin yayn organ Agos Gazetesi'nde yer alan habere gre, Sabiha Gken 1915 olaylarnda ailesini kaybettikten sonra bir yetimhaneye verildi ve ardndan Atatrk tarafndan evlat edinildi. Ermenistan'dan

150

Hrant Dink, Niin hedef seildim?" Agos Gazetesi, 12 Ocak 2007

61

Trkiye'ye gelerek temizlik ilerinde alan Hripsime (Sebilciyan) Gazalyan'la Agos Gazetesi'nden Hrant Dink ve Diran Lokmagzyan grt. Gazetenin 6 ubat tarihli saysnda 'Sabiha-Hatun'un Srr' balyla yaymlanan rportajda, Gken'in Ermeni bir aileden geldii yolundaki iddialarn ilk kez 1972'de Beyrut'ta yaymlanan 'Ler yev Cagadakir-Da ve Alnyazs' adl kitapta gndeme getirildii hatrlatld. Yazar Simon Simonyan'n kitapta Sabiha Gken'in tm aile yelerinin adlarn sralad belirtildi151.

Hrriyetteki haberin kayna Agos Gazetesidir. Hedef kitlesi Ermeni cemaati olan Agos Gazetesinin o dnemki tiraj yaklak 5 ila 6 bin arasnda deimektedir.152 Trkiyenin yakn tarihi ile ilgili ok nemli bir haberin Agosta yaynlanmasndan sonra egemen medyada bu habere gereken ilginin gsterilmedii anlalmaktadr. Gerekten de Hrriyet Gazetesi Agosun haberini 15 gn sonra manetine tamsa da, aradan geen srede bu haberin egemen medya tarafndan yok sayld grlmektedir. Bu durum egemen kamusal alann kendisini dardan gelecek szmalara kar nasl bir korumaya aldn gstermesi asndan tipiktir. Agostaki haberin Hrriyette yaynlanmas bu adan nemlidir.

Trkiyedeki Ermeni algsnn olumsuzluu karsnda Ersin Kalkann kaleminden kan haberin zenli bir dille yazldn belirtmek gerekir. Haberin balnn manette "Sabiha Gken'in 80 yllk srr" olmasna ramen haberin devamnda soru biiminde bir baln tercih edilmesi (Sabiha Gken mi Hatun Sebilciyan m?) daha en batan okurun bir iddiann haberletirildiine dikkatini ekmek ve haberin btnnde de kesin bir
Ersin Kalkan, Sabiha Gkenin 80 Yllk Srr, Hrriyet, 21 ubat 2004. Haberin tamam, nemi nedeniyle almann sonunda ek olarak sunulmutur. 152 http://www.medyatava.com/haber.asp?ID=34033
151

62

yargnn dile getirilmediini belirtmek iin seildii intiba vermektedir. Sabiha Gkenin Ermeni olduu iddiasnn ayrntlandrld ve iddiann tek bir kiinin anlatmlar ile snrl olmad, bu iddiay destekleyebilecek yazl kaynaklardan da alntnn yapld haber, ortaya k yksne de yer verilerek okurun konu ile ilgili ereveyi bir btn olarak grmesini salamtr. Haber okunduktan sonra dikkatli okurun belleinde Sabiha Gkenin Ermeni olduu deil, Ermeni olma ihtimalinin gl bir iddia olduu kalacaktr. Haberin giri cmlesinde, Ermeni asll olduu iddia edilen Sabiha Gkenden bahsedilirken ilk Trk kadn pilot Sabiha Gken ifadesinin

kullanlmas ise dikkat ekicidir. Haberde bu ifadenin seilmi olmas Ermeni asll olduu iddiasna ramen gazetenin Gkenin hala ilk Trk kadn pilot olduu iddiasna vurgu yapma ihtiyacndan kaynaklanmtr. Bu ifade gazetenin arpc bir haberi sayfalarna tarken resmi ideolojinin kabul ettii tanmlarn dna kmaktaki gln ifade etmektedir.

Hrant Dink, haberin, Sabiha Gkenin kiisel tarihi asndan neminin yan sra Ermenilerin 1915 ve sonrasnda yaadklarna nemli bir k tutacak yn bulunduunu ayn haberin iinde yer verilen demecinde yle ifade etmektedir:

Trk Tarih Kurumu Bakan Yusuf Halacolu geen hafta bir gazetede yaymlanan rportajnda bu konuya deiniyordu. 1915 olaylar srasnda iddia edildii gibi 1.5 milyon Ermeninin ldrlmediini, bunlardan 644 bin 900'nn geri dndn sylyordu. Peki bu Ermeniler nereye gitti? Bunlardan bir ksm daha sonraki yllarda gt, byk bir blm ise Mslmanl seip topluma kart. Okuduum

63

kaynaklar, ulatm kiiler ve bilgiler bana pek ok insann yaadn, kiminin kimlik deitirdiini ya da Mslman olduunu gsterdi.153

Gerekten de 1915 olaylar srasnda Ermenilerin nemli saylabilecek bir ksmnn tehcir edilmemek ya da ldrlmemek iin kimliklerini gizleyerek din deitirdikleri daha sonra da Trk Tarih Kurumu Bakan Yusuf Halaolu tarafndan eitli defalar dile getirilmitir. Resmi bir kurumun banda olan Halaolunun 18 Austos 2007de Kayseride yapt bir konumada syledii szlerle, Ermenilerin tehcir, katliam ya da soykrm gibi farkl tanmlanan uygulamalardan kamak iin kimliklerini gizlediklerini ortaya koymaktadr. Halaolunun bu konumada Ermenilere ilikin algs, devletin resmi algs konusunda da nemli bir gsterge olmutur:

"...Aratrmalarmzda unu grdk ki pek ok bugn Krt dediimiz insanlar aslnda Trkmen asll, yapsal olarak sylyorum. Ama bununla beraber bir ey daha ifade ediyorum, bunlar fantezi deil syleyeceim ey. Bugn Krt olarak bilinen hatta hatta yle syleyeyim, Krt Alevi olarak bilinen birok insan da maalesef Ermeni dnmeleridir. Ve TKKOnun iinde yer alan, PKKnn ierisinde yer alan insanlardan birou bunlardan. Yani bizim zannettiimiz gibi bir Krt hareketi deil PKK ya da TKKO hareketi."154

Halaolunun rk yarglarla ortaya att bu iddiann bir benzeri Sabiha Gken haberi ile, ancak rk yarglar zayflatacak bir slupla ne srlmtr. Ancak Sabiha Gkene ilikin iddialarn Hrriyette

yaynlanmasnn hemen ardndan byk bir tartma balamtr. Agos ve Hrriyetteki haberler, haber kaynann anlatmlaryla yetinilmeyerek ek bilgi

153 154

Ersin Kalkan, Sabiha Gkenin 80 Yllk Srr, Hrriyet, 21 ubat 2004 Dnmelerin listesi var Hrriyet Gazetesi, 22 Austos 2008

64

ve belgelerle iddiann ciddiliini ortaya koyan haberler olmasna ramen tepkilerle karlamtr.

Hrriyet Gazetesinde, Sabiha Gkenin ermeni olduu iddiasna yer verilen haberden bir gn sonra, yani 22 ubat 2004de Gkenin akrabalarndan alnan demelerle oluturulan ve Gkenin Ermeni deil Bonak asll olduunu belirtmek zere Hayr, Bonakt balkl bir haber yaynlanmtr:
ATATRK'n manevi kz, ilk kadn Trk Sava Pilotu Sabiha Gken'in Ermeni asll olduu yolundaki iddialar tartma yaratt. 1936'dan beri Sabiha Gken'i tandn syleyen Nevin Arkan (Merhum Maliye Bakan Vural Arkan'n ei) ile Sabiha zogan (Sabiha Gken'in evlatl) O Bonak't dediler.155

Hrriyetin Sabiha Gkenin Ermeni olduu yolundaki iddiasna akrabalarnn bir yant niteliindeki bu haber sayfann manetinde yer almtr. Ayn sayfada, daha kk bir balkla ve daha az yer verilen baka bir haberde ise Hrriyet Gazetesinde Gkenin Ermeni kkenli olabilecei iddiasna byk g kazandracak bir aklama yer almtr. Sabiha Gken tartmasnn en nemli unsurlarndan olan bu haber, Sabiha Gkenin yakn arkada olduu belirtilen ve tarihi olmas hasebiyle de nemli bir tank konumunda olan Pars Tulacnn aklamalardr:

SABHA Gken'in yakn dostlarndan biri de Ermeni tarihi Pars Tulac'yd. ()Tulac'ya gre Sabiha Gken, Bursal bir Ermeni ailenin ocuu olarak 1913'te Bursa'da dnyaya gelir. 1915 olaylar srasnda Bursa'y terk etmek zorunda kalan
155

Ayda Kayar, Hayr Bonakt, 22 ubat 2004

65

aile, uzun yrye dayanamayaca iin 2 yandaki Sabiha'y yetimhaneye brakr. Atatrk, 1922 ylnda Bursa'ya geldiinde nutkunu verdikten sonra yetimhaneye gider. Burada karlat 9 yandaki Sabiha Gken'i ok sevimli ve akll bulur. Doruca Ankara'ya gtrr ve evlat edinir. ()156

Hrriyetin bir gn nce yaynlanan haberindeki iddiay glendiren bu ok nemli tankla ramen, sayfann manetine Gkenin Bonak olduu yolundaki iddiay almas ve bunu Hayr, Bonakt eklinde bir balkla sunmas gazetenin nceki gn, resmi grn snrlarn zorlayarak yer verdii habere ynelik tepkileri dengeleme kaygsndan kaynaklanmaktadr.

Genelkurmay

Bakanl,

bu

dengeleme

abasnn

haklln,

Hrriyetteki Sabiha Gken haberinin yaynlanmasnn hemen bir gn sonra, Bonak olduu ynndeki iddiasnn yaynland gn 22 ubat 2004de yapt bir aklama ile ortaya koymutur. Genelkurmay Bakanlnn aklamas yledir157:

21 ubat 2004 gn, bir gazetede "Sabiha Gken'in 80 yllk srr" bal ile bir iddia, haber olarak yaymlanmtr. 2001 ylnda kaybettiimiz, Atatrk'n manevi kz Sabiha Gken, Atatrk'n Trk Milletine bir armaandr. Kendisi Trk Silahl Kuvvetlerinin ilk kadn sava pilotu olarak, Trk Havaclnn onursal bir ismidir. Sabiha Gken ayn zamanda Atatrk'n Trk Kadnnn Trk toplumu iinde bulunmasn istedii yeri gsteren deerli ve aklc bir semboldr. Byle bir sembol, amac ne olursa olsun, tartmaya amak, milli btnle ve toplumsal bara katks olmayan bir yaklamdr. Yce Atatrk, Trk Milletini "Trkiye Cumhuriyetini kuran Trkiye Halkna, Trk Milleti denir" eklinde tanmlamtr.
156 157

Gken Ermeniydi Hrriyet Gazetesi, 22 ubat 2004 Metnin nemi dikkate alnarak, zetlenmesi ya da ksa alntlarla aktarlmas yerine tamamnn alma iinde yer almas zellikle tercih edilmitir.

66

Atatrk Milliyetilii grld gibi etnik ve dini temellere dayanmamaktadr. Anayasamzn 66 nc maddesinde de Trk vatandal "Trk Devletine vatandalk ba ile bal olan herkes Trk'tr" eklinde ifade edilmektedir. Bir iddiay, milli duygu ve deerleri de ktye kullanarak, bu ekilde yaymlamann habercilik olarak nitelendirilmesini kabul etmek mmkn deildir. Burada asl nemli olan husus, yaplan bu haber ile neyin amalanddr. Son zamanlarda, Trk Medyasnn bir blmnde, Atatrk Milliyetiliine ve ulusdevlet yapsna kar srdrlen haksz ve temelsiz eletiriler yannda, Atatrk Milliyetilii yerini almak zere salkl olmayan ve tehlikeli dncelere, bilinli veya bilinsiz bir ekilde ve sorumsuzca yer verildii kaygyla izlenmektedir. Ulusal birlik ve beraberliimizin en gl olmas gereken bu dnemde, milli birlik ve beraberliimize ve milli deerlerimize ynelik bu tip yaymlarn ne amala yapld, Trk toplumunun byk bir kesimince artk anlalmakta ve endie ile izlenmektedir. Trk Milletinin birlik ve beraberliine, layk olduu toplumsal bara, Atatrk'n manevi varlna ve dnce sistemine, Trk Milletine yakr saduyu ierisinde sahip kmann ve savunmann, Trk Silahl Kuvvetleri yannda, her Trk vatandana ve btn kurumlarna den ak ve seik bir grev olduu ortadadr. Bu kapsamda Trk Medyasnn Atatrk'n manevi varlna, dnce sistemine, Trkiye Cumhuriyeti'nin temel ilke ve deerlerine, Trk Milletinin birlik ve beraberliine, daha duyarl olmas ve yaym ilkelerini bu dnceler nda gzden geirmesi de ulusa beklenmektedir. Sayg ile duyurulur.158

lkenin genel siyasi meseleleri ile ilgili olarak sk sk aklama yapan Genelkurmay Bakanlnn dorudan kendisi ile ilgili olmadka bir habere ynelik aklama yapmas sk rastlanan bir durum deildir. Genelkurmay Bakanlnn Sabiha Gken haberinden sonra aklama yapmasnn nedeni olarak Sabiha Gkenin ilk kadn pilot olmas ve Dersim syan olarak bilinen Krt isyannda isyanclarn havadan bombalanmasna katlm olmas159 dnlse bile, aklamada yer verilen ifadelerden askerin Trkiyedeki

Genelkurmay Bakanl, Basn Aklamas, Tarih: 22 ubat 2004 NO: BA - 03 / 04 (www.tsk.mil.tr) 159 Suat Akgl, Amerikan ve ngiliz Raporlar Inda Dersim, Yaba Yaynlar, stanbul 2004, s. 32-36

158

67

aznlklar konusundaki resmi devlet siyasetinde kendisini grd yer ile ilgili tutumunu gstermek iin bu yola bavurduu anlalmaktadr.

Genelkurmay Bakanlnn aklamasnda dikkat eken konularn banda, Gkenin Ermeni olduuna ilikin iddialar tartmaya amann milli btnle ve toplumsal bara katks olmayan bir yaklam olarak mahkum edilmesidir. Trk kkenli olarak bilinen bir kiinin aslnda Ermeni olduunun ortaya kmasnn toplumsal bar hangi nedenle etkileyecei belirtilmemitir. stelik tersinden Trkiye Cumhuriyetinin kurucusunun manevi kznn Ermeni olmas ve bu kiinin devleti iin baz kahramanlklar yapm olmas rksal kkene gre yaplan snflandrmalarn geersizliini ortaya koyabilecek ve zellikle aznlk konumunda olan ve rk nyarglarn muhatab olan Ermenilere ilikin bak zerinde olumlu bir etkisi dahi olabilecektir. Genelkurmayn aklamasyla kamuoyunda oluabilecek bu etki hemen bastrlmtr.

Genelkurmay Bakanl, ayrca Gkenin Ermeni olduuna ilikin iddialar yaynlamann habercilik olarak nitelendirilmeyeceini belirterek, tamamen basn tarafndan belirlenmesi gereken bir alana mdahale etmitir. Genelkurmay, bu niyetini aklamadaki () Trk Medyasnn Atatrk'n

manevi varlna, dnce sistemine, Trkiye Cumhuriyeti'nin temel ilke ve deerlerine, Trk Milletinin birlik ve beraberliine, daha duyarl olmas ve yaym ilkelerini bu dnceler nda gzden geirmesi de ulusa beklenmektedir ifadesiyle dorudan ortaya koymaktadr.

68

Genelkurmayn aklamas medyadan tek bir ideolojiyi, devletin resmi ideolojisini temel almas talimatn iermektedir. "Son zamanlarda Trk medyasnn bir blmnde Atatrk milliyetiliine ve ulus devlet yapsna kar srdrlen haksz ve temelsiz eletiriler yannda, Atatrk milliyetiliinin yerini almak zere salkl olmayan ve tehlikeli dncelere bilinli veya bilinsiz bir ekilde ve sorumsuzca yer verildii kaygyla izlenmektedir" ifadesiyle basna tek bir ideoloji dayatlmaktadr. stelik Atatrk

milliyetiliine ve ulus devlet yapsna kar srdrlen haksz ve temelsiz eletirilere son verilmesi talebiyle yetinilmemekte, Atatrk milliyetiliinin yerini almak zere salkl olmayan ve tehlikeli dncelere bilinli veya bilinsiz bir ekilde ve sorumsuzca yer verildii kaygyla izlen(dii)" belirtilmektedir.

Bilinli ya da bilinsiz ekilde yaplan bu tr yaynlarn kaygyla izlendiinin belirtilmesi, Genelkurmay Bakanlnn basndan beklentisini ortaya koymaktadr. Beklenen sadece Atatrk milliyetiliine kar yayn yaplmamas iin bilinli bir hareket tarz deil, ayn zamanda dolayl da olsa bu ekilde yorumlanabilecek haberlere yer verilmemesidir. Yani Genelkurmay Bakanl, egemen basndan resmi ideolojinin izdii ereve iinde yayn yaparken iini iyi yapmasn, dolayl da olsa farkl yerlere ekilebilecek haber ve yorumlardan kanmasn istemektedir. Genelkurmay, salkl olmayan ve tehlikeli grlere Trk medyasnda yer verilmesini istememektedir. Bunun anlam her trl muhalif dncenin medyada haber nitelii olsa bile yer almamasdr. Genelkurmay, szmalara kar basn uyarmaktadr.

69

Genelkurmay Bakanlnn bu aklamas basna ak bir mdahale nitelii tamasnn yan sra, Sabiha Gken olay zelinde Agos

Gazetesinin Trk medyas dnda olduunu, bu gazetenin yapt haberin ve ortaya att iddiann milli btnle aykr olduunu, egemen medya kurulularnda bu tr haberlere yer verilmesinin de bunlar beslediini belirterek Agos Gazetesi ve Hrant Dinke ynelik resmi bak asn da ortaya koymutur.

Gazeteler, askerin basna ak mdahalesi niteliini tayan bu aklamasn haberletirirken aklamann vahametine ilikin herhangi bir eletiri yneltmemilerdir. Aklama, haberlerde Genelkurmay Bakanl konunun bir tarafym gibi sunarak yer almtr. Baz gazeteler ise, aklamay ven haberler yapmlardr.

rnein, Sabah Gazetesi 23 ubat 2004 tarihinde Genelkurmay Bakanlnn sz konusu tavrn haberletirdii bir yazda u ifadelere yer vermitir:

Sabiha Gken sembol bir isim GENELKURMAY, Atatrk'n manevi kz Sabiha Gken'in Ermeni asll olduu iddialarna tepki gsterdi. Aklamada, "Byle bir sembol amac ne olursa olsun tartmaya amak, milli btnle katks olmayan bir yaklamdr" denildi. () Genelkurmay Bakanl'ndan yaplan aklamada, "Son zamanlarda Trk medyasnn bir blmnde Atatrk milliyetiliine ve ulus devlet yapsna kar srdrlen haksz ve temelsiz eletiriler yannda, Atatrk milliyetiliinin yerini almak

70

zere salkl olmayan ve tehlikeli dncelere bilinli veya bilinsiz bir ekilde ve sorumsuzca yer verildii kaygyla izlenmektedir" grne yer verildi.160

Haberde Sabiha Gkenin sembol bir isim olduu yolundaki Genelkurmay Bakanl gr trnak iine alnmadan bala tanm ve gazete okurlarna bu gr kendisinin de paylat mesajn vermitir. Gazete, Genelkurmay Bakanlnn aklamasndaki gr pekitirici bir ifade semitir. Hrriyet Gazetesi de Sabah Gazetesinin tavrna benzer bir tavrla aklamay u ekilde haberletirmitir:

O bir sembol GENELKURMAY Bakanl, 2001 ylnda kaybettiimiz, Atatrk'n manevi kz Sabiha Gken'in, Atatrk'n Trk milletine bir armaan olduunu bildirdi. Genelkurmay Bakanl Genel Sekreterlii'nden, Sabiha Gken'in 80 yllk srr balyla yaymlanan haber zerine dn yazl bir aklama yapld. Gken'in TSK'nn ilk kadn sava pilotu olarak Trk havaclnn onursal bir ismi olduu kaydedilen aklamada, u grlere yer verildi: (Haberin devamnda Genelkurmay Bakanlnn aklamasna olduu gibi yer verilmitir)161

Hrriyet Gazetesinin kendi sayfalarnda yaynlanan bir haber iin Genelkurmay Bakanlnn aklama yapmasn normal kabul eden bir yaklamla konuyu ele ald grlmektedir. Hrriyet de tpk Sabah gibi, Genelkurmay Bakanlnn aklamasnda yer alan ifadeyi trnak iine almadan balkta kullanmay tercih etmitir. Haberin giri cmlesinde kullanlan bildirdi ifadesi ise Genelkurmay Bakanlnn grlerine bir objektiflik katmak amacn tamaktadr. Bu ifade ile ayn zamanda

160

Sabiha Gken sembol bir isim Sabah Gazetesi 23 ubat 2004, (http://arsiv.sabah.com.tr/2004/02/23/gnd106.html) 161 http://webarsiv.hurriyet.com.tr/2004/02/23/417349.asp

71

Genelkurmay Bakanlnn gr, subjektiflikten kurtarlarak bilgi, haber dzeyine ykseltilmitir.

Genelkurmay Bakanlnn aklamas Milliyet Gazetesinde konuyla ilgili baka bir haberin iinde bir ara balk altnda haberletirilmitir:

ddia, Genelkurmay ve THK'y kzdrd Genelkurmay Bakanl, Sabiha Gken'in, Atatrk'n Trk kadnnn Trk toplumu iinde bulunmasn istedii yeri gsteren bir sembol olduunu belirterek, byle bir sembol tartmaya amann milli btnle ve toplumsal bara katks bulunmayacan ifade etti. Konuyla ilgili aklamada, "Bir iddiay, milli duygu ve deerleri de ktye kullanarak yaymlamann habercilik olarak nitelendirilmesini kabul edilemez. Son zamanlarda Trk medyasnn bir blmnde salksz, tehlikeli dncelere sorumsuzca yer verildii kaygyla izlenmektedir" ifadeleri kullanld. 162

Milliyet Gazetesinin haberinde kullanlan balktaki kzdrd ifadesi ve Sabiha Gkenin Ermeni asll olduu yolundaki haberlerin iddia olduu ynndeki vurgu, Genelkurmayn konuyla ilgili pozisyonunu

glendirmektedir.

Akam Gazetesi de Genelkurmay Bakanlnn aklamasna olumlu bir erevede yer veren gazeteler arasnda yer almtr:

Genelkurmay Bakanl, Atatrk'n manevi kz ve ilk Trk kadn pilot Sabiha Gken'in Ermeni asll olduu iddiasna sert tepki gsterdi. Yazl bir aklama ile iddialar knayan Genelkurmay, tartmay 'milli btnle ve toplumsal bara kar bir yaklam' olarak nitelendirdi. Genelkurmay, Gken'in bir sembol olduunu vurgulayarak, Atatrk'n Trk Milleti'ne bir armaan olduunu belirtti.163

162 163

ddia, Genelkurmay ve THK'y kzdrd Milliyet Gazetesi, 23 ubat 2004 www.aksam.com.tr/arsiv/aksam/2004/02/23/gundem/gundem3.html - 32k -

72

Cumhuriyet medya organlarna

Gazetesi, ynelik

Genelkurmay eletirileri ne

Bakanlnn

aklamasn,

kararak haberletirmitir.

Cumhuriyet, dier gazetelerden farkl olarak aklamann Sabiha Gken haberine ynelik olduunu ne karmamtr.
Eletiriler temelsiz Genelkurmay, baz medya organlarnda tehlikeli dncelere yer verildiini vurgulad. () Son zamanlarda baz medya organlarnda Atatrk milliyetiliine ve ulus devlet yapsna kar haksz ve temelsiz eletiriler yapld belirtilen Genelkurmay aklamasnda () denildi.164

Genelkurmay

Bakanlnn

aklamasna

ilikin

yaplan

eitli

yorumlarda ise aklama hak ettii eletiriyi bulamamtr. En ar eletiride bile Genelkurmay Bakanlnn aklamasnn taktik bir hata olduu savunulmu; Genelkurmayn kamusal bir tartmann sonlandrlmas emri ne dnce zgrl adna ne de basnn kendi varlk nedenini savunmak adna eletirilmitir. Genelkurmay Bakanlnn aklamasna ynelik ksmi eletirilerde ise basna ve zgr tartma ortamna mdahale asndan deil, aklamayla gdlen saikin basn tarafndan da sahiplenildii ancak, Genelkurmayn aklamasnn yntemsel olarak yanl olduu zerine kurulu olmutur.

Vatan

Gazetesinin

bayazar

Gngr

Mengi,

Genelkurmay

Bakanlnn aklamasndaki zamanlama ve yntem yanll yapldn

164

Eletiriler temelsiz Cumhuriyet Gazetesi, 23 ubat 2004

73

savunurken

tartmann

ertelenmesinin

iyi

olmadn sylemitir.

Bu

tartmay yrtebilecek etkin bir gazetenin bayazarnn Genelkurmay Bakanlnn tartmann sona erdirilmesi ynndeki ifadelerini bir emir gibi telakki ettii grlmektedir. nk en azndan kendi gazetesinde bu tartmann srarl srdrcs olma olana ve gc vardr:

Bizce Genelkurmay bu meselede zamanlama ve yntem yanl yapmtr. Gndeme ister istemez den iddiann tartlmas ksrlaacaktr imdi. Birikimi olan uzmanlar ve aratrmaclardan bir ksm askeri karsna almak, bir ksm ise askerin "hnk" deyicisi grnmek kaygs ile susacaktr. Asker "kitle ikna silh"n kullanacak yerde bnyesindeki zengin tarihi bilgi ve belgeleri kamuoyunun bilgisine ve aratrmaclarn hizmetine sunsayd...Tartma ertelenecek yerde ikna edici bir sonuca ulalarak kapansayd daha iyi olmaz myd?.165

Cumhuriyet Gazetesi bayazar lhan Seluk, Hrriyette Sabiha Gkenin Ermeni kkenli olduu iddiasnn gndeme getirilmesinden sonra, yazlarnda Genelkurmay Bakanlnn aklamasna kadar bu konuya deinmemitir. Ancak Seluk, Genelkurmay Bakanlnn aklamasndan sonraki 3 yazsnda da bu konuyu ilemitir. Selukun konuya ilikin ilk yazs Genelkurmay Bakanlnn aklamasnn gazetelerde yer almasndan bir gn sonra, 24 ubat 2004de yaynlanan imiz zor baln tamaktadr:

() Bu arada gazetelerden bir haber Hem de manetten: Atatrkn manevi kz Sabiha Gken meer Ermeni imi Haydi bakalm eski defterleri kartrn; Ermeni soykrm, tehcir, srgn, Hristiyan ocuklarn bana gelenler doru yanl, tazelensin

165

Gngr Mengi, Kitle ikna silh Vatan Gazetesi, 24 ubat 2004

74

Ermeniyi, Trk, Krt, Rumu birbirine ne kadar dmanlatrrsan emperyalizmin ekmeine o kadar ya srm olursun ki bizim medyann gazetecilik adna yapt baka bir ey deildir; Trkiyenin paralanmas zerine yazlan senaryoya hizmetin bir perdesi daha sahneye konsa fena m olur. Sabiha Gken Ermeni mi ? Ortada ne bir belge ne de baka bir kant var; bir sylenti, bir iddia dile getirilmekte!...Peki iddia dorulanmadan, belgeleri aratrlmadan, somut bir delil bulunmadan gazetelere nasl manet olabiliyor? Oluyor, nk Abdi peki, Uur Mumcu gazetecilii bitti, deil mi? 166

lhan Seluk,

Ermeni soykrm, tehcir, srgn ile ilgili olduunu

belirttii haberi eski defterlerin kartrlmas olarak grmekte ve byle bir haberin yaplmasn emperyalizmin halklarn birbirine kar

dmanlatrlmas hedefinin bir paras olarak deerlendirmektedir. Klasik sol jargonu kullanmaya zen gsteren Selukun bir halkn soykrm, tehcir, srgn yaamasna ilikin tarihsel gerekler konusunda, bu jargonun

tamamen kart bir sylemi dile getirdii grlmektedir. stelik Seluk bu iddiay haber yapanlar da Trkiyenin paralanmas zerine yazlan senaryoya hizmetin bir perdesi(ni) daha sahneye koymakla sulamaktadr. Selukun yazsnn sonunda Abdi peki ve Uur Mumcu gazeteciliine ilikin ifadeleri, hedefinde Hrriyet Gazetesinin olduunu gstermektedir. nk Abdi peki ve Uur Mumcu gazeteciliinin bittiine ilikin iddia Hrriyet Gazetesinin genel yayn ynetmeni Erturul zkk tarafndan dile

getirilmitir.167 Selukun hedefinde Hrriyet Gazetesi olmakla birlikte Agos Gazetesi de bu sulamann dolayl muhatab olmutur.

166 167

lhan Seluk, imiz zor Cumhuriyet Gazetesi, 24 ubat 2004, sayfa 2 Erturul zkk, Yeni gazetecilik modelleri, Hrriyet Gazetesi, 3 Ocak 2004

75

Seluk, 25 ubat 2004 gnl Sabiha Gken ve Tehcir balkl yazsnda da Sabiha Gken haberinin nasl bir d g tezgah olduunu ispat abasna ynelmitir:

Hrriyet Gazetesi, belgesiz ve kantsz ortaya atlan bir sylentiyi manete kard: Atatrkn manevi kz ve ulusal kahramanmz Sabiha Gken Ermeni asll idi; tehcirde bir yetimhaneye braklmt; Mustafa Kemal ocuu sevip yanna almt. Gnlerden beri bu konu medyada tartlyor; haberler, yorumlar, ke yazlar birbirini izliyor, kimisi de sureti haktan grnerek diyor ki: - Ermeni olsa ne yazar? nemli mi Peki, nemli deilse, medya bu konuyu neden manete kard?... ddia tehcir olayna dayanyor, Avrupa Birliinin ve Avrupa corafyasndaki nice devletin parlamentosunda tehcir bir soykrmdr Gerek mi? Sabiha Gkenin haberi bu iddialar kztrmak ve yaymak iin gndeme alnm olmasn?... () Sabiha Gkene ynelik iddia ite bu tehcir tablosunun ortasna oturtuluyor; Ermenilerin ortalkta brakp katklar ocuklardan saylyor Sabiha Peki, belge ve kant? Yok!... Trkiye Cumhuriyetinde, Trkiyeye dman bir hzl kesim tredi Nasl oldu bu?.. Durup dururken olmaz byle eyler, her eyin bir nedeni vardr Trkiye, paralanmak, bllmek, paylalmak isteniyor; bunun d gleri ierde medyay krklyor; her tarafta bir garip tezgah kuruluyor.168

Ermenilerin ortalkta brakp katklar ocuklardan saylyor Sabiha ifadesini kullanan lhan Seluk, bir trajedi olarak grlmesi gereken durumu, Ermenileri aalayarak anlatmay tercih etmektedir. Ermenilere ynelik Soykrm, tehcir, srgn olarak nitelenen uygulamalarn ocuklarn yetim kalmasnda rol olduunu yok sayan Seluk, Ermenilerin ocuklarn ortada

168

lhan Seluk, Sabiha Gken ve Tehcir Cumhuriyet Gazetesi, 25 ubat 2004

76

brakp katklarn belirterek kmseyici bir dil kullanmtr. Trkiyeye dman bir hzl kesim tredi

Seluk,

ifadesi ile Sabiha Gkenin

Ermeni olduu ynndeki iddiay ortaya atanlarn da bunlarn arasnda olduunu ima etmitir.

lhan Seluk, Laf Salatas zerine Gazetecilik balkl 26 ubat 2004 tarihli yazsnda da kendisinin ve gazetesinin de katld Sabiha Gken zerine yaplan tartmalar hedefine almtr:

() Bir tek laf zerine kurulu Sabiha Gken olay nasl alevlendi?... - Sabiha Gken Ermeniymi? - Deil miymi? - Kim sylemi?... - Belge kant var mym? - Kim Ermeni demi? - nemli miymi? - nemsiz miymi? Ortada fol yok, yumurta yok; ama kulukasz tavuun gdaklamas belleklere ilendi mi? lendi. yleyse anasnn gz, babasnn frlamas medya amacna ulat demektir.169

Seluk, bu yazsyla, Genelkurmay Bakanlnn aklamas ile erevesi deierek devam eden Sabiha Gken tartmasnn bir laf kalabal olduunu savunmaktadr.

Radikal

Gazetesi

yazar Mehmet

Ali

Klal

da

Genelkurmay

Bakanlnn aklamasna aktan destek veren yazarlar arasndadr. Klal

169

lhan Seluk, Laf Salatas zerine Gazetecilik Cumhuriyet Gazetesi, 26 ubat 2004

77

da bu haberin arkasnda ulusal gvenlii tehlikeye dren bir oyunu grmektedir:

imdi

basnda

balatlan

'Sabiha

Gken

Ermeni

miydi?'

tartmalarna

Genelkurmay'n gsterdii hassasiyeti anlamamak olas deil. Bu hassasiyet Ege Ordu Komutan Orgeneral Hurit Tolon'un dedii gibi Sabiha Gken'in etnik kkeniyle ilgili deil. Aksine, eer yleyse bu Atatrk'n ve Trk milletinin bykln gsteren bir kant olur. Ama Genelkurmay deerlendirmesiyle bu 'Atatrk'n Trk kadnnn, Trk toplumu iinde bulunmasn istedii yeri gsteren deerli ve aklc sembol amac ne olursa olsun tartmaya amak, milli btnle ve toplumsal bara katks olmayan bir yaklamdr.170

Sabiha Gkenin Ermeni olduu iddiasnn ulusal gvenlii tehlikeye drecek bir mahiyet tad iddiasn daha da ileri gtren Dnden Bugne Tercman Gazetesi yazar Emin Pazarc ise, bu iddiayla Trklerin aalandn iddia etmitir:

Ne bir kayda baklyor, ne de ciddi bir belge ortaya konuluyor. iddialardan yola klp Gken'in Ermeni olduu ortaya atlyor. Sabiha Gken, vefat edeli iki sene oldu. Neden o dnemde sesini kimse karmad da, bugn bu iddialar ortaya atlyor? Ama ne acaba? 'Trk toplumundan lider kiilikli bir bayan kamaz' mesaj vermek mi? Eer, ama yleyse, bu yaplann adna son derece kaba bir 'aznlk rkl' denir.171

Pazarc, Sabiha Gken haberinin arkasnda Trk toplumundan lider kiilikli bir bayan kamaz mesaj olup olmadn sorgulamaktadr. Gerek Agostaki, gerekse de Hrriyetteki haberde Gkenin tarihsel olarak nemi

M.Ali Klal, , Trkiye'nin minik 'Hava Amazonu' , Radikal, 24 ubat 2004 Emin Pazarc, Dnden Bugne Tercman, akt. Hseyin Tekin, Sabiha Gken tartmasnda kim ne yazd? Hrriyet Pazar, 28 ubat 2004
171

170

78

vurgulanm, etnik kkeninin de bu tarihsel kiilikten tr nemli olduu belirtilmitir. Gken dnda lider kiilikli bayanlarn etnik kkenlerinin de Trk olmad ynnde bir ima doal olarak bu haberlerde yer almamtr. Pazarc byle bir iddiay gndeme getirmesinin ardnda aznlk rkl aramaktadr. Oysa, Pazarcnn yapt tam da sylenmeyeni, ima dahi edilmeyeni arpk bir ekilde sylenmi gibi gstererek aznlklara kar rk yaklamlar beslemektir.

Hrriyet Gazetesinin Bayazar Oktay Eki, 24 ubat 2004de, Sabiha Gken tartmas... balkl yazsnda Genelkurmay Bakanlnn

aklamasn eletirmitir. Yazsnda Sabiha Gken haberinin Genelkurmay Bakanlnn ''Byle bir sembol amac ne olursa olsun tartmaya amak, milli btnle ve toplumsal bara katks olmayan bir yaklam'' olduuna ilikin ifadeleri hatrlatldktan sonra yle yazmaktadr:

Oysa tam tersine... Byk Atatrk'n, Trk ulusunun kimlerden olutuunu anlatan tm szleri (bu arada aklamada da yer verilen 'Trk devletine vatandalk ba ile bal olan herkes Trk'tr' eklindeki yasa hkm) kimsenin etnik kkenine bakarak deerlendirme yapmamay ngrr. O nedenle Sabiha Gken ister Ermeni, ister Mecusi (atee tapan biri) olsun hi nemi yoktur. Burada aranan -aynen merhum Sabiha Gken gibi- gerek bir Trk milliyetisi olmak, bu ulus iin gerektiinde cann vermek iin gzn krpmadn sava meydannda ispat etmektir.172

Ekinin ister Ermeni, ister Mecusi olsun ifadesine dikkat ekmek gerekmektedir. Burada rksal ve dinsel bir hiyerari kuran Eki, Ermeni algsndaki rksal olumsuzluu, Mecusideki dinsel olumsuzluk ile birletirerek
172

Oktay Eki, Sabiha Gken tartmas..., Hrriyet Gazetesi, 24 ubat 2004

79

her iki olumsuz olarak alglanan kkenin neminin olmadn savunmaktadr. Ancak Ekiye gre bu etnik ya da dinsel kkenin nemli olmamasnn bir tek koulu vardr. Bu da gerek bir Trk milliyetisi olmak, bu ulus iin gerektiinde cann vermek iin gzn krpmadn sava meydannda ispat etmektir. Eki bylece milliyetiliin ve militarizmin savunuculuunu yaparken kkeni Ermeni ya da Mecusi olan bir kiinin gerek bir Trk milliyetisi olmad ve sava meydannda bu ulus (Trk) iin cann vermeye hazr olmad takdirde etnik kkenin nemli olaca mesajn vermektedir.

Hrriyet Gazetesi yazar Emin laan ise, 24 ubat 2004de yaynlanan Ermeni imi!!! balkl yazsnda Sabiha Gken'in kendi yaam yksn anlatt ''Atatrk'n zinde Bir mr Byle Geti'' (Trk Hava Kurumu Yayn. l982. Anlar derleyen Oktay Verel) kitabndan alntlar yaptktan sonra unlar yazmtr:

stanbul'da yaynlanan bir Ermeni gazetesinde Sabiha Gken iin yayn yaplm. Ermeni imi! . () imdi byle tutarsz, ipe sapa gelmez, belgeden yoksun iddialarla kim neyi kantlamaya alyor? Kald ki, Ermeni olsa ne olur? Ermeni olmak ayp m? nemli olan onun beyninin ii, yaam ve geride braktklardr. () te byle bir ortamda yal bir Ermeni kadn ortaya kp ''Sabiha Gken Ermeni'ydi'' diyor ve stanbul'da yaynlanan bir Ermeni gazetesi bu dayanaksz, tutarsz szleri gndeme tamay baaryor. Hadise hep ''m milerle'' anlatlyor! () Ama ortaya byle belgesiz iddialarla kmak ayptr. Yakk almaz. imdi bu haberler birilerinin ekmeine ya srecek. Kimlerin nasl yapacan bilemem ama bunun tantanas mutlaka yaplacak.() Bir gn onun srtndan byle oyunlar oynanaca ve Ermeni ilan edilecei hi aklma gelmezdi.

80

lm insanlar yalanlara, iftiralara yant veremez. Onlarn zerinden oyun oynamak en kolay yoldur. Yazk, ayp, gnah. Bu iddia kimlerin hangi amalarna hizmet etti? Kendini savunmas mmkn olmayan lm bir insann arkasndan niin ortaya atld? Bilmiyorum, anlamyorum. Sabiha Gken'in aziz manevi varlndan zr diliyorum.173

laana gre Sabiha Gkenin Ermeni ilan edilmitir ve bu bir iftiradr. Yazsnda Ermeni olmak su deildir, ayp deildir diyen laan buna karlk Sabiha Gkenin Ermeni kkenli olduunu iddia etmenin iftira olduunu ve lm bir kii hakknda byle bir iddiann dile getirilmesinin ise Yazk, ayp, gnah olduunu belirtmektedir. stelik bu dayanaksz iddiann sahibinin Ermeni olmas laana gre belirtilmesi gereken bir husustur. stelik laan bunu yaparken kendi gazetesinin manete tad haberdeki sorumluluunu gz ard ederek hedefine Ermeni Agos Gazetesini koymutur. laann yazsnda iki kere Agostan bahsederken stanbulda yaynlanan bir Ermeni gazetesi vurgusunu yapmas da dikkat ekicidir. laan bu ifadeyle stanbulda bir Ermeni gazetesinin yaynlanmasn ayrca belirtilmesi gereken bir durum olarak sunmutur.

Radikal Gazetesi yazar Murat Belge, 5 Mart 2004 tarihli ve Asl endie kayna balkl yazsnda Genelkurmay Bakanlnn

aklamasndaki mant yle eletirmektedir:

173

Emin laan, Ermeni imi!!! Hrriyet Gazetesi, 24 ubat 2004

81

()Diyelim ki iddia sahipleri ya da herhangi biri bu kken konusunun gerekten byle olduunu kantlad. Peki, ne olacak? Cumhuriyet'in temel ilke ve deerleri tehlikeye mi girecek? Bu bildiride yer alan szlere bakarak karlabilecek tek mantkl sonu, evet (ve maalesef) bu kelimeleri yazan bilince gre, bunun byle olduu... Atatrkn manevi kznn Ermeni olmasnn, ulusu, devleti, deeri, ilkeyi, her eyi mahveden bir olgu gibi anlalmas. Ama bu, byk ounluuyla Trkiye'nin byle grd bir sorun deil sanrm -ve umarm. Byle grmek zorunda olduunu da sanmyorum. Byle grmenin, 'Sabiha Gken Ermeni'dir' dendi diye saylan btn bu felaketlerin gerekleeceini dnmenin, salkl bir dnce biimi olduuna da inanmyorum.174

Belge, Genelkurmay Bakanlnn aklamasnn salkl bir dnce biimi olmadna inandn belirtirken Gkenin Ermeni asll olmasnn Cumhuriyetin temel deerlerini tehlikeye sokmayaca savndan hareket etmektedir. Belge, Genelkurmay Bakanlnn aklamasndaki zihniyeti eletirirken bu zihniyetin altnda yatann ne olduunu ortaya koymamaktadr. Oysa, Sabiha Gkenin Ermeni asll olmasna ramen, bu kimliinin uzun yllar ortaya konulmam olmas ihtimali, Cumhuriyet dnemi ncesinden balayan Ermenilere ynelik rk uygulamalarn Cumhuriyet dneminde de devam ettii, Cumhuriyetin ulus devlet yaratma projesinde tek bir ulus yaratma hedefine paralel olarak asimilasyon ve inkarn Cumhuriyetin kurucu dneminin temel felsefesi olduu gereini ortaya koymaktadr. Genelkurmay Bakanlnn egemen medya yazarlarnca bile ar bulunan aklamasnn altnda yatan da budur. Bir kere baz Trk byklerinin Trk kkenli olmadklar, baka bir etnik kkenden gelmelerine ramen bunu saklamak zorunda kaldklar gerei ortaya konulduunda tek ulus paradigmas yara alacaktr. Sabiha Gken haberleri zelinde bu durum bir Ermeninin yetim
174

Murat Belge, Asl endie kayna, Radikal, 5 Mart 2004

82

kalmas sonucu ortaya kmtr. Bu durum ayn zamanda, Ermenilere ynelik soykrm, katliam, tehcir olarak farkl farkl nitelense de en genel olarak etnik temizlik operasyonu olarak nitelenebilecek tarihsel gerei artracaktr.

Hrriyetin genel yayn ynetmeni Erturul zkk, gazetesinde yaynlanan habere ynelik Genelkurmay Bakanlnn tepkisine Yoksa resmi tezimiz mi deiti? balkl 25 ubat 2004 tarihli yazsnda yant vermitir:

Genelkurmay bildirisini okurken kendi kendime unu dndm. Acaba Trkiye, son alt yedi yldr btn dnyaya duyurduu resmi tezinden vaz m geiyor? Biz btn dnyaya, Ermeni olaylar ile ilgili konuda siyasetiler deil, brakn tarihiler tartp karar versin demiyor muyuz?. yi ama, Sabiha Gken'le ilgili tartmaya bile tahamml edemeyen bir lke, 1.5 milyon Ermeni'nin tehciri ile ilgili iddialarn tartlmasna nasl tahamml edebilecek?() Bakn Hristiyan dnyas Hazreti sa'nn Magdalal Meryem'le evli olup olmadn bile tartyor. Magdalal Meryem, baz Hristiyan belgelerinde ''fahie'' diye tantlan bir kadn. O toplumlar bu tr tartmalara bile tahamml edebilirken, bizim Sabiha Gken'le ilgili bir iddiaya bu kadar tepki gstermemiz doal m? stelik Sabiha Gken iin ne denmi? Fahie mi, hrsz m, dolandrc m? () Ama beni en ok zen ey u oldu. Sabiha Gken'in Ermeni kkenli olduu iddiasna kar kanlar, onun ''Bonak'' olduunu yazdlar. Ne var ki, Gken'in Ermeni kkenli olduu iddiasna ar tepki gsterenler, Bonak olduu iddiasna hi ses karmadlar. Demek ki sorun ''Ermeni'' kelimesinden kaynaklanyormu. O zaman da u sorunun cevabn aramalyz. Acaba mesele ''etnik'' mi, yoksa ''dini'' mi? Cevab ne olursa olsun, bu olay bize unu gsterdi. Bazlarmzn derin bilinaltnda hl halledilmemi bir mesele var. Buna karlk, bu tartmaya son derece uygar ve yapc bir ekilde katlan ok sayda yazar da vard.

83

Neticede ne oldu? Sabiha Gken'in tarihi kiiliine bir zarar m geldi? Atatrk zarar m grd? Hazreti sa, Magdalal Meryem tartmasndan zarar grd m ki, Atatrk ve Sabiha Gken grsn... Ama gelin, bu tartmann altnda emperyalizmin parman arayacak kadar kendinden geenlere bunu anlatn. 175

zkk, Sabiha Gkenin Ermeni olduu iddiasna kar kanlarn bu teze karlk Gkenin Bonak olduunu sylemelerini eletirirken meselenin Ermeni kelimesinden kaynaklandn isabetle tespit etmektedir. Ancak Ermeni kelimesinin tartma yaratmasnn nedeninin etnik deil dinsel bir meseleden kaynaklandn savunmaktadr. Gkenin etnik kkeninin Arap, erkez, Krt olduu iddia edilseydi byle bir tepkinin verilmesinin

beklenmemesi normaldir. Gerekten de Trkiyede yaygn olarak Trk etnik kkenli olduu varsaylan birok kiinin baka etnik kkenlerden geldii iddia edilmi ancak hibirinde Sabiha Gkenin Ermeni olduu iddias kadar byk bir tartma yaanmamtr.176 Ancak Sabiha Gkenin Ermeni olduuna ilikin iddiann tepki ekmesinin sadece Ermenilerin Hristiyan olmasndan kaynaklandn savunmak da Trkiyede Ermenilere ilikin algnn farknda olmamak ya da bunu gizlemeye almaktr. Gkenin Alman ya da Fransz gibi Mslman olmayan bir etnik kkenden geldiinin iddia edilmesi halinde kukusuz Genelkurmay Bakanlnn milli btnle aykr bir tartma yrtld ynnde bir aklama yapmas beklenmezdi. Ermeniye ynelik

175 176

Erturul zkk, Yoksa resmi tezimiz mi deiti?, Hrriyet Gazetesi, 25 ubat 2004 Mimar Sinan'a Bulgarlar, Byk Atatrk'e Arnavutlar sahip kar. Falih Rfk Atay Atatrk'n 'Son byk Makedon' olduunu yazar... Oktay Eki, Sabiha Gken Tartmas, Hrriyet Gazetesi, 24 ubat 2004

84

tepkinin

aznlklara

kar

uygulanan

politikann

bir

devam

olduu

gizlenmektedir.

Genelkurmay Bakanlnn aklamasna ynelik en btnlkl eletiriyi Yeni afak Gazetesinden Krat Bumin yapmtr:

Genelkurmay'n Aklama's ok ar bir aklama. () Aklama'da belirtildiinin aksine bu ve benzer tartmalarn milli btnle ve toplumsal bara byk katks olmas da kuvvetle muhtemel. yle deil mi; eer milli btnlk ve toplumsal bar denilen eylerin ezbere dayanmayp, bilinli ve anlamaya ynelik abalarn eseri olduuna inanyorsak, tabii ki byle... () Hereyden nce neyin habercilik olup olmadna karar verecek olan Genelkurmay deil bizzat haberciler ve haber dnyasnn (iinde tabii ki okurlar da olmak zere) dier mensuplardr. Bu byle olmak zorunda, yoksa iin altndan kalkmak mmkn deildir. Neyin habercilik olduunu neyin olmadn bu trden Aklamalarla tayine baladmz zaman, iin sonunun nereye varaca herkesin malumudur... Aklama'nn son paragraf, aklamadan ok bir uyar niteliinde: () Bir kere, iinde bu kadar ok sayda Trk ad geen yaym ilkeleri ile ortaya kacak olan eyin medya adn tayabilmesi imkanszdr. () u husus da nemli: Ulusun Trk medyasndan hangi grevleri yerine getirmesini beklediini iletmek niin Genelkurmay'n grevleri arasnda olsun? ()177

Genelkurmay Bakanlnn aklamasnn etkisi gazetelerde hemen kendisini gstermitir. Bir yandan Sabiha Gkenin Ermeni asll olduu iddialarna karlk Gkenin Ermeni asll olmasnn hibir nemi olmad, dolaysyla tartmann da gereksiz olduu ynndeki yaklam arln artrrken; gazete sayfalarnda da Gkenin Ermeni asll olmadna ilikin haberlere de bir teze kar dile getirilen anti-tezler olarak deil, gereklik

Krat Bumin, Aklama'nn izdii 'medya resmi' iyi bir resim deil Yeni afak Gazetesi, 25 ubat 2004

177

85

atfedilerek yaplan haberlere dnmtr. Genelkurmayn aklamas Hrriyet zerinde de hemen etkisini gstermitir. Gkenin Ermeni olduuna ilikin iddiay sorulu bir balkla (Sabiha Gken mi Hatun Sebilciyan m?) veren gazete, Genelkurmay Bakanlnn aklamasndan bir gn sonra Gkenin Ermeni asll olmad ynndeki ilk iki haberi ile aksi yndeki iddiay te soyaac balyla vererek ilk iddiann temelsiz olduunu vurgulamay tercih etmitir:

lk Adatepe basn toplantsnda anlatt: Sabiha Gkenin babas Hafz Mustafa zzet Efendi Edirne vilayetinde alan bir memurdu. Dnemin Padiah 2'nci Abdlhamit, Hafz Mustafa zzet Efendi'yi, Jntrk olduu gerekesiyle Bursa'ya srd. ATATRK'n manevi kz lk Adatepe, kendisi gibi Ata'nn manevi kz olan, ilk kadn Trk sava pilotu Sabiha Gken'in Ermeni asll olduu iddialarna tepki gsterdi. Sabiha Gken'in Ermeni olduu iddialarna karlk ili'deki evinde basn toplants dzenleyen Atatrk'n hayatta olan tek manevi kz lk Adatepe, unlar syledi: Sabiha Gken'i manevi ablam olmas dnda, ilk eimin akrabas olmas dolaysyla da ok iyi tanyorum. Sabiha Gken, Bursa'da bir Trk ailesinin kzlar olarak domutur. ddialar tamamen aslszdr()lk Adatepe, ei ke Adatepe ve gazeteci-yazar Orhan Karaveli Sabiha Gken iin kendi el yazlaryla hazrladklar soy aacn basn mensuplarna datt.178

Gazetenin te soyaac diye sunduu soyaacnn belgelere dayanmayan, iki kiinin kendi iddialarn glendirmek iin elle yazdklar bir yaz olmas, haberin sunuunun okurda belli bir kanaati glendirmeye ynelik olduunu gstermektedir.

178

te Soyaac Hrriyet Gazetesi, 23 ubat 2004

86

Milliyet Gazetesi de Ermeni iddiasn, ilk uu tarihi rtt balkl haberle Sabiha Gkenin Ermeni olduu ynndeki iddiaya kar bir haber yaynlamtr:

Hazrlad belgesel iin 3 yldr Sabiha Gken'in hayatn aratran yapmc Glah eliker, Ermeni iddialarn tarihi verilerle yalanlad: Gken, 5-6 yanda evlat edinilmi olsayd, 1935'teki ilk uuunda 15 yanda olmas gerekirdi ama o tarihte 22 yandayd... 179

Sabiha Gkenin Ermeni olduu ynndeki iddiann dava konusu bile olabilecei haberlerde yer alabilmitir:
"Atatrk'n ismini erefiyle tayan muhterem bir insana byle iftiralar atlmas beni zd" diyen (lk) Adatepe, Gken'in ailesinden yaayan kimse kalmad iin yasal yollara bavurma hakknn da olmadn syledi.180

Sabiha Gkenin Ermeni olmadna ilikin iddialarna ynelik tepkilerde ortaya kan Ermeni algs kendisini en ok Gkenin Ermeni deil, Bosnal olduu ynndeki iddiada ortaya koymutur. Bu tezin Sabiha Gkenin Ermeni olduu ynndeki iddiay rtmek iin ortaya atlmas da tartmada asl rahatsz olunann, Gkenin Trk etkin kkeni dnda bir etnik kkenden geldiinin iddia edilmesi deil, Ermeni olduunun iddia edilmesi olduunu ortaya koymutur:

Sabiha Gken'in ilk einin akrabas olduu iin soyaacn iyi bildiini syleyen Atatrk'n dier manevi kz lk Adatepe, Gken'in annesinin Bosna'l, babasnn ise Edirne'li olduunu hatrlatt. Gken'i 'vatann seven, Atatrk bir Trk kadn'

179

nay Ylmaz, Ermeni iddiasn, ilk uu tarihi rtt Milliyet Gazetesi, 23 ubat 2004 180 Glay Frat, 'Ailesini biliyorum, iddialarn asl yok' Milliyet Gazetesi, 23 ubat 2004

87

olarak tanmlayan Adatepe, lmnn nc ylnda ortaya kan iddialarn gerek olmadn belirtti..181

Melih Ak da Milliyetteki kesinden Sabiha Gken balkl yazsyla Sabiha Gkenin Ermeni olmas ihtimalinin olmadn savunmakta ve bu haberin maksatl olduunu ima etmektedir. Aka gre Sabiha Gkenin Ermeni olduuna ilikin Hrriyette yaynlanan haberin kaynann Agos Gazetesi olmas ve Agosun da Ermeni gazetesi olmas haberin ipsiz sapsz bir iddia olduunu gstermektedir: ddia eden kim? Ermenice Trke yaymlanan Agos gazetesi...182 Yazsnda Sabiha Gkenin Trk olduuna ilikin resmi tezleri tekrarlayan Aka gre de Sabiha Gkenin Ermeni olduunu iddia etmek saygn bir isim zerinde kuku yaratmak anlamna gelmektedir.183

Sava Ay da 23 ubat 2004de, Sabah Gazetesindeki kesinde Emin laann Sabiha Gken haberini eletirirken haberin Agos Gazetesinde yaynlandn belirttiini, buna karn Hrriyette yaynlandn grmezden geldiini belirterek laan eletirmektedir:

Oldu mu ya abi? Olay sadece dnk Hrriyet'ten, Emin laan'n bu yazsndan okuyan birinin ne dnecei gayet ak: Vay gidinin stanbul'da yaynlanan Ermeni gazetesi vaaay!.. Bu dayanaksz tutarsz szleri gndeme tarsn haaa?.. diyecek, tepki koyacak o okuyucu di mi?..Ama byle deil maalesef. laan'n bu yazy yazd, dnk Hrriyet varsa, evveli gnk Hrriyet de var. Yani olsa olsa 3-5 bin satan Agos gazetesinin, laan tarafndan bile; dayanaksz, tutarsz iddialar diye

181 182

Ekin Trkantos, Gken Ermeni Deil Bosnal, Akam Gazetesi, 23 ubat 2004 Melih Ak, Sabiha Gken, Milliyet Gazetesi, 22 ubat 2004 183 Ak, agy

88

nitelenen bir haberini manetine tayan, bylelikle milyonlarn okumasn salayan Trkiye'nin byk gazetesi Hrriyet de var... 184

Ay,

bylece

suluyu

Agos,

su

ortan

ise

Hrriyet

olarak

gstermektedir. Agostaki habere dayanarak iddialar haberletiren Hrriyetin niin ofsayta dt ise Ayn yazsnda aka belirtilmemekle birlikte Gkenin Ermeni olduu iddiasn yaynlamaktr.

Hrant Dinkin Sabiha Gkene ilikin haberi ve bu haberin Hrriyette yaynlanmasndan sonra Hrant Dink ve Agos Gazetesi basnn gndemine girmitir. almann bundan sonraki blmnde Dinke ynelik yaplan haber ve yorumlar analiz edilecektir.

5 Hrant Dinke ynel(til)en tepkiler

Sabiha Gken ile ilgili haberden sonra, haberin asl sahibi olan Hrant Dinke ynelik ilk yazlardan biri Hasan Pulur imzasyla 25 ubat 2004de Milliyet Gazetesinde yaynlanan Sabiha Gken'in Ermenilii nereden mi kt? balyla yaynlanmtr:

HIRANT Dink'i ka kii tanrd, birka televizyon programnda grnse bile... stanbul'da Agos adnda Ermenice bir gazete ktn ve O'nun da bu gazetenin genel yayn ynetmeni olduunu ka kii bilirdi? Ama imdi O'nu da, gazetesini de ok daha fazla kii tanyor. Niye? ***

184

Sava Ay, Agos orta, Hrriyet ut, ofsaaayt! Sabah Gazetesi, 23 ubat 2004

89

ERMENSTAN'dan Trkiye'ye hizmetilik yapmak iin gelen bir Ermeni kadnn "Atatrk'n manevi kz Sabiha Gken Ermeniydi" laflarn gazetesinde yaymlamasndan, ipe sapa gelmez bu laflarn zerine de, baz sazanlarn balklama atlamasndan sonra Hrant Dink'ten de, gazetesinin mevcudiyetinden de, ok kii haberdar oldu. *** HIRANT Dink ilgin bir kii, Osmanl ynetimini hayrla yad eder ama, Cumhuriyet ynetimiyle aras iyi deildir. Osmanl iin yle der: Osmanly trene benzetecek olursanz, her millet kendi kompartmannda, kendi alan ierisinde memnundur; Ermeniler de kendi kompartmanlarnda bir sistem iinde yaarlar. Lakin Osmanl ynetiminde de birtakm eitsizlikler vardr. Nedir bunlar? Hrant Dink sralar: Hristiyan evinin cumbas Mslman evinin cumbasn geemez. Ya da kilisenin annn ykseklii, oradaki minarenin altnda kalmaldr. Ya da Mslman kaldrmda yrrken, dieri kaldrmdan inmelidir. Bak u Osmanl'ya! *** PEK, Osmanl dnemi, Cumhuriyet dnemi ile kyaslanrsa... Hrant Dink ok dertli, ok yanktr: Cumhuriyet dnemindeki adaletsizlikler ve eitsizlikler Osmanl dnemindeki adaletsizlik ve eitsizlikten kat be kat fazla olmutur. Oysa Cumhuriyet dneminde laik sistem vardr, Cumhuriyet vardr, demokrasi vardr. Ama Cumhuriyet dnemindeki adaletsizlikler ve eitsizlikler maalesef Osmanldan daha fazla ypratc olmutur. *** HIRANT Dink, eitimin yerel ynetimlere verilmesinden yanadr, okkltrllk kavram iin bu ok nemlidir, Meclis'teki, kamu ynetimi tasarsndan mitlidir, fakat kendisine maalesef eitim yerel ynetimlerin yetki alan dna karld denilince ok zlr, hayflanr: yle mi? Yazk olmu! *** HIRANT Dink'in alfabe iin de nerisi vardr. Hani Ali topu tut / Ali topu Veli'ye at / Ali topu Aye'ye at yerine Ali topu Lorenzo'ya at / Ali topu Yorgo'ya at denilse, bu lkede onlarn da yaadklar retilse fena m olur? *** HIRANT Dink akacdr da:

90

Bir keresinde aka olsun diye sylemitim, buraya yine tekrarlayaym u aznlklarn kymetini vallahi hi bilmediniz yani! Bari bundan sonra bilin de, bizimle beraber farkllklarla bir arada yaamay iyi renin. Yarn, br gn Avrupa Birlii'ne girerseniz, elin, elli tane gavuru ile beraber yaayacaksnz. imdi bizimki bir antreman sreci olsun, deil mi yani! Trke'yi iyi bildii anlalan Hrant Dink, acaba Aba altndan sopa gstermek deyimini de hi duymu mu?185

Hasan Pulurun tamamen okurun rk, aznlk dman yarglarna seslenen bu yazs Dinki alayc bir slupla tahkir etmenin dnda Cumhuriyet ve Trkiye dman bir Ermeni olarak lanse etmekte, onun aba altndan sopa gsterdiini iddia etmektedir. Sabiha Gken haberinin Dinki ve gazetesini tannr hale getirdiini belirterek bu duruma hayflanan Pulur, Dinki Trkeyi iyi bildii anlalan szleriyle de Trkiyeli kimliini yok

sayarak bir yabanc gibi sunmaktadr. Pulur ayrca, Dinkin grlerini ortalama okurun Ermenilere ve aznlklara kar nyarglarn pekitirecek ekilde aktarmtr,

Hrriyet Gazetesi yazar Emin laan, Sabiha Gken haberini yapan Agos Gazetesi ve Hrant Dinke ynelik tepkisini 28 ubat 2004de yaynlanan Ufak ufak, yava yava... balkl yazsnda net biimde ortaya koymutur. Yazsnn banda TRKYE'de iler nereye srklenecek? eride ve darda altmz oyma ilemleri nerede nasl srecek, nerede bitecek? Belirtileri gryoruz da, yantn bugnden net olarak bilemiyoruz diye yazan laan, toplumsal tedirginlii Yeni afak Gazetesinde imam nikhnn

185

Hasan Pulur, Sabiha Gken'in Ermenilii nereden mi kt? Milliyet Gazetesi, 25 ubat 2004

91

geerli olmasn savunan yazs nedeniyle Hayrettin Karaman eletirdikten sonra bu grler ile Avrupa Birlii yelii arasnda u balanty kurmutur:

Tohumlar topraa serpilir, vakvaklar rktp rktmediklerine baklr. Tepki geliyorsa bir adm geri ekilip daha uygun bir zaman beklenir. Gelmiyorsa, ayn dorultuda atlara daha hzl tempoda devam edilir. AB iin bouna yalvar yakar olmuyorlar. AB demek ''fikir ve ifade zgrl'' demek! Yasak yok, zgrlk var! Yaz yazabildiin kadar! eriat kurallarna gre ynetilmeyi iste, irtica iste, Apo'ya zgrlk iste, Trkiye'nin blnmesini iste!.. Dilin kemii yok. te size bir baka rnek. stanbul'da yaynlanan Ermeni AGOS Gazetesi'nde rahmetli Sabiha Gken'in Ermeni olduunu hibir belgeye dayanmadan iddia edebilen Hrant Dink' in, ayn gazetede kan 13 ubat 2004 tarihli yazsnn ilk iki cmlesi aynen: ''Trk'ten boalacak o zehirli kann yerini dolduracak temiz kan, Ermenilerin Ermenistan'la kuraca asil damarnda mevcuttur. Yeter ki bu mevcudiyetin farknda olunsun.'' lkemizde fikir ve ifade zgrl geliiyor, AB yolunda hzla ilerliyoruz! Her ey serbest, her ey zgr! mam nikhndan Arapa yazya, Trk'n zehirli kanna kadar... AB'yi babalarnn hayrna istemiyorlar! 186

laan, Dinkin szlerini tamamen balamndan kopararak alntlayan dier yazarlar gibi bu szlerden Dinkin Trkn kannn zehirli olduunu sylediini ileri srmektedir. Byle bir sylemin ve arptmann okur zerindeki etkisi byk olacaktr.

laan, bu arptmayla Hrant Dinki eriat zlemi olanlar, Trkiyenin blnmesini isteyenler, Apoya zgrlk isteyenlerle birlikte saymaktadr. Bu kategoride vurgu yaplan gruplarn devlet algsndaki yeri dnldnde, laann Dinki bir i dman kategorisinde sunduu
186

Emin laan, Ufak ufak, yava yava... Hrriyet Gazetesi, 28 ubat 2004

92

ortaya kmaktadr. laan, Hrant Dinkin Trk Ceza Kanununun 301. maddesinden yarglanmasna neden olan bu szleri arpk bir ekilde alntlayarak Dink etrafnda oluturulan rk kuatmann temelini atanlardan olmutur.

Hrant Dinkin hedef gsterilmesinde Cumhuriyet Gazetesi yazar Deniz Somun zel bir yeri olmutur:

Haftalk Ermeni gazetesi Agos'un ynetmeni Hrant Dink yazsna yle balyor: Trk'ten boalacak o zehirli kann yerini dolduracak temiz kan, (Trkiye'deki) Ermeni'nin Ermenistan'la kuraca asl damarnda mevcuttur. Yeter ki, bu mevcudiyetin farknda olunsun... Bu gr, rklktan baka bir ey deildir ve dnyann en byk faistlerinden Adolf Hitler'in bile aklna gelmemi bir damardan kan temizleme operasyonudur! Bu gr bir kenarda tutalm, tekrar stanbul'da yaymlanan haftalk Ermeni gazetesi Agos'a dnelim... Agos, Kemal Atatrk 'n manevi kz ve Trkiye'nin ilk kadn sava pilotu Sabiha Gken'in Ermeni asll olduunu yazmtr. Belge olarak da Ermenistan'dan Trkiye'ye gelen Hripsime Sebilciyan Gazalyan adnda bir temizliki kadnn anlattklar gsterilmitir. Buna gre Gazalyan'n teyzesi Hatun; Gken'in annesidir ve bykanne Mariam tarafndan yetimhaneye verilmitir. Bir baka belge de Gazalyan, Trkiye'ye geldiinde bir televizyon programnda Sabiha Gken'i grm ve bir elmann ikinci yars gibi ninesine benzetmitir. Bu yaznn sahibi de Hrant Dink'tir. Ama Sabiha Gken'in Ermeni asll olduunu kamuoyuna tama grevini Hrriyet gazetesi yerine getirmi ve Agos'tan alnt yaparak Sabiha Gken'in 80 yllk srrn ifa etmitir. faat, iddia olarak gndeme getirildiyse de ayrntlar nemli deildir nk kamuoyunun aklnn bir kesinde Sabiha Gken ve Ermeni szckleri yan yana getirilmitir. Hrriyet gazetesi bir sonraki gn bu kez bir baka iddiay gndeme tam ve Sabiha Gken'in Ermeni deil Bonak olduunu yazmtr.() Bu iin altnda, Genelkurmay Bakanl'nn aklad gibi neyin amalandnn sorgulanmas gerekir.

93

Bu iin asl, aslsz iddialarla kamuoyunun gndemini igal etmek ve birilerinin damardan kan temizleme operasyonuna anak tutmaktr. Ege Ordu Komutan Orgeneral Hurit Tolon'un iimizden hainlerden sz etmesi bouna deildir.187

Deniz Som, Hrant Dinkin daha sonra hakknda Trk Ceza Kanununun 301. maddesini ihlal ettii ve Trkl aalama suunu iledii gerekesiyle dava almasna neden olacak olan szlerini balamndan ve anlamndan kopartarak aktarmakta ve damardan kan temizleme operasyonu ile sulad Dinki, Adolf Hitlerin bile ilerisinde bir faist olarak nitelemektedir. Som, daha sonra bu szleri syleyen Hrant Dinkin Sabiha Gken haberinin de mimar olduunu belirterek bir ba kurmaktadr. Soma gre Faist Hrant Dinkin gndeme getirdii iddia, Genelkurmay

Bakanlnn aklamasnda da iaret ettii gibi altnda baka amalar tayan bir iddiadr. Som, bu baka amalar da yine Hrant Dinkin szlerine atfta bulunarak damardan kan temizleme operasyonu olarak

aklamaktadr. Soma gre Dink, hainlerden biridir.

Hurit Tolon'un bahsettii iimizden

Somun rklktan baka bir ey olmadn ne srd Dinkin bir yazsndan yapt alnty "Trk'ten boalacak o zehirli kann yerini dolduracak temiz kan, (Trkiye'deki) Ermeni'nin Ermenistan'la kuraca asl damarnda mevcuttur. Yeter ki, bu mevcudiyetin farknda olunsun..." eklinde aktarmtr. Yazar, Dinkin szlerini alntlarken parantez iinde [(Trkiyedeki)] ifadesini eklemitir. Bu parantez iindeki kelimenin Hangi Ermeninin? sorusuna aklk getirmek zere yazarn kendisi tarafndan m konulduu,
187

Deniz Som, Sabiha Gken Cumhuriyet, 24.02.2004

94

yoksa yaznn orjinalinde mi yer aldna ilikin bir kayt bulunmamaktadr. Gerekte, Dinkin yazsnda parantez iinde bir Trkiyedeki ifadesi yer almamaktadr. Bu durumda Somun, Dinkin Ermenilerle hangi Ermenileri kastettiine ilikin okura aklayc bir bilgi aktard dnlmelidir. Ancak Dinkin alnt yaplan yazs diasporadaki Ermenilere ilikindir ve hangi Ermeniler? sorusunun yant Trkiyedeki deil diasporadaki olacaktr.

Somun yazsnda yapt tahrifatn nedeni kukusuz yazsnn btnlnden karlmaktadr. Som, yazsn Hrant Dinkin rk, faist, hain, i dman olduunu ispatlamak zerine kurmutur. Esasnda Trkten boalacak zehirli kan ifadesi bal bana, kullanld balamdan

soyutlanarak aktarldnda okur iin olumsuz bir alg yaratmaya uygundur. Ama bu zehirli kann yerini dolduracak temiz kann diasporadaki Ermeninin deil de [(Trkiyedeki)] Ermeninin, stelik Ermenistanla kuraca asil damarnda mevcut olmas, Somun amacn kolaylatrmaktadr.

Trkiyedeki Ermeni, bir i dman algs yaratmaktadr. Trkiyedeki Ermeninin Ermenistanla kuraca asil damarnda mevcut olmas da i dmann d balantsdr.

Dinkin hedef haline getirilmesinde ok nemli bir yeri olan bu yazsnn hangi balamda anlatld Yargtay 9. Ceza Dairesinin 01.05.2006 gn ve 711-2497 sayl kararnda yle belirtilmektedir:

Final niteliindeki (Dinkin yaz dizisi kapsamnda kaleme ald son yaz kastediliyor - bn) sekizinci yazsnda ise, Trk'ten boalacak o zehirli kann yerini dolduracak temiz kan, Ermeni'nin Ermenistan'la kuraca asil damarnda mevcuttur, yeter ki bu

95

mevcudiyetin farknda olunsun diyen sank, burada asl sorumluunun ise Diasporada deil Ermenistan hkmetinde olduunu vurgulamakta, ancak bamszlk dnemine baklrsa Ermenistan'n bu sorumluluun bilincine henz varamadn, () ifade etmektedir.188

Hrant Dinkin yarglanmas srecinde bu szlerle neyi anlatmak istedii bilirkii raporuyla yle ortaya konulmutu:

Yaynda geen Trkten boalacak o zehirli kann yerini dolduracak temiz kan, Ermeninin Ermenistanla kuraca asil damarnda mevcuttur ifadeleri incelendiinde ise ortaya kan sonu sann Ermeni kimliinde bir ruhsal sorun olarak ifade ettii Trk olgusunu, yani 1915te yaananlar Ermeni kimliinin hayati bir unsuru olarak benimseyip, tm abalarn ve birlikteliin bu olgu zerine kurulmasn, 1915 olaylarn soykrm olarak dnyaya kabul ettirme abas ve inadndan kurtulmak gerektiini sylemektedir. Sank daha nceki yazlarnda da bu anlay ve abay Ermeni kimliini kemiren bir husus, ruhsal bozukluk ve zaman kayb olarak nitelendirmektedir. Zehirli kan olarak ifade edilen husus, Trklk ya da Trkler deil Ermeni kimliinde yer alan sann ifadesi ile hatal anlaytr. Tm bu aklamalar bir arada deerlendirildiinde, sann ifadelerinin 159. maddede dzenlenen [Yeni Trk Ceza Kanununun 301. maddesi -bn] anlamda Trkl tahkir ve tezyif olarak nitelendirilmesi mmkn deildir.189

Hrant Dink, Somun bu yazs zerine hemen bir yant gndermi ve bu yant Deniz Som, 25 ubat 2004te Hrant Dinkten balkl yazsnda yer almtr:

Haftalk Ermeni Gazetesi Agosun genel yayn ynetmeni Hrant Dink, "Trk'ten boalacak o zehirli kann yerini dolduracak temiz kan, Ermeni'nin Ermenistan'la kuraca asl damarnda mevcuttur. Yeter ki, bu mevcudiyetin farknda olunsun... eklindeki gr zerine u aklamay yapt:

Yargtay 9. Ceza Dairesinin 01.05.2006 gn ve 711-2497 sayl karar stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Ceza Ceza Usul Hukuku Anabilim Dal Aratrma grevlisi Serdar Talas , Selman Dursun , Hasan Snardan oluan bilirkii heyetinin hazrlad rapor. (ili 2. Asliye Ceza Mahkemesinin 2004-184 sayl dosyas [Hrant Dink Dava dosyas])
189

188

96

Yazmdan alntladnz blmler diasporadaki Ermenilere yaplm bir ardr ve bizim literatrmzde Trkiyeli Ermeniler Diaspora deildirler: Sz konusu ettiimiz yaz Ermeni kimlii zerine yapmaya altm denemelerin sekizincisine aittir ve ncesindeki yedinci ve altnc yazlar da tamamen bu konuyla ilgili sreklilii arz eder. Altncs olan Ermeninin Trk balkl blmde Trk olgusunun Ermeni kimliinde yaratt tarihsel etkiler irdelenmi ve bugn zellikle Diaspora Ermenilerinin kimliinde Trk olgusunun yaratt olumsuz etkiye dikkat ekilerek bu etkinin Ermeni kimliinde bir zehir ama diyalog kurulabilirse ayn zamanda da panzehir rolnn rnekleri bizzat Trklerle bir arada yaayan biz Trkiyeli Ermenide grlebilir, ne var ki diasporal Ermenilerin byle bir ans yoktur. () Asl niyetimin Ermeni kimliinin salkl bir zemine oturtulmasyla ilgili olduu sanrm bu aklamamdan sonra siz ve okurlarnzca yeterince anlalr.190

Hrant Dinkin bu aklamasna yer veren Deniz Som, ertesi gn, yani 27 ubat 2004de Ermenistanla tanmak balkl ke yazsnda bu defa Dinkin, sulamaya konu olan ifadelerin yer ald, ancak ilk yedi yaz ile btnlkl okunmas gereken yazsn kesinde yaynlamtr:

stanbulda yaymlanan haftalk Ermeni gazetesi Agosun genel yayn ynetmeni Hrant Dinkin bir yazsndan alnt yapm, bu alnt iinde Ankaradan Mustafa Yldrmn yorumunu aktarm, daha sonra da Dinkin bu konudaki aklamasna yer vermitik. Bugn, kemizin snrlarn zorlayarak Hrant Dinkin Ermeni kimlii zerine kaleme ald yazlarndan sekizincisi olan ve Ermenistanla tanmak baln tayan sz konusu yazy aynen yaymlyoruz. Yorum sizin: ()191

Somun Dinkin yantna ve ardndan yazsna yer vermesi, ok ar bir sulama ynelttii Dinkin yant hakkn kullanmasn salamak olarak deerlendirilebilir. Bu iyi niyetli yorumun yannda Somun Yorum sizin diyerek okura adeta kendisinin yapt yorumun doru olduuna ilikin gvenini sergilemektedir. Gerekten de Som, daha sonraki yazlarnda da bir
190 191

Deniz Som, Hrant Dinkten, Cumhuriyet Gazetesi 25 ubat 2004 Deniz Som, Ermenistanla tanmak Cumhuriyet Gazetesi, 27 ubat 2007 Dinkin yazsnn tamam, nemi nedeniyle almaya ek olarak (Ek 2) alnmtr.

97

yorum yanll yaptn ifade eden veya Dinkten zr dilediini belirten hibir ifade kullanmamtr.

Dinkin bu szlerini Som tarafndan bu ekilde alntlanmas nce Vatan Gazetesinde de gndeme getirilmi ve Dinkin Trkleri aalad iddia edilmitir. nce Vatan Gazetesinin bayazs niteliindeki Bugnlk kesinde Orhan Kirveolunun 26 ubat 2004de yaynlanan Hrantn hrlay balkl yazsnda Agosa ve Dinke ynelik saldrlarn en ar vardr:

()Masamda, elime nceki gn tututurulan ve ayrca gazetemizin idarehanesine gnderilen Ermeni tarihilii ile vazifelendirildii belli, patlam bir kanalizasyon borusu halinde Trkle nefret, kin ve dmanlk pskren bir haftalk gazete var: AGOSstunlarnda Trkle aleni hakaretleri pervaszca kusan ve Darvini hakl karan ilk ve tek numune varlk olarak maymun genlerini tayan ruhunun aksettii surat karsnda, orangutan maymununun dahi tiksinti duyduu Hrant Dinkin, kimden cesaret alarak kstahlat mehul bir diklenme ile, 13 ubat 2004 tarihli AGOStaki hrlay aynen yledir: - Trkten boalacak o zehirli kann yerini dolduracak temiz kan Ermeninin Ermenistanla kuraca asil damarnda mevcuttur ncirdibi Protestan Okulu mezunu olup, Ermenilerin koruyuculuu maskesi altnda tarihibaln yaparak, Trkle hrlayan Hrantn kafasna dank edecek bir kanun hala olmal ve insan kalbndaki bu, maymun genleri sahibinin cismen ve eklen yanl kopyalanm olduu ortaya kartlarak tbben tescil edilmelidirAksi halde hayvan hayvanlndan, insan insanlndan utanr hale gelirHrantn kimden cesaret alarak hrlad ortaya karlmal ve garip mahluka dersi verilmelidir192

Dinke ve Agos Gazetesine ynelik bu yaz, normal artlarda hukuksal olarak yazarna ar klfetler getirecek nitelikte bir yazdr. Buna karlk yazarn bunu gze alarak en ar hakaretleri ard ardna sralamasndaki
192

Orhan Kirveolu, Hrantn hrlay nce Vatan Gazetesi, 26 ubat 2004

98

pervaszlk, Dinki ak bir hedef haline getirmekteki gz karalk, Dinkin Ermeni kimliine ynelik nefretin boyutlarn ortaya koymas bakmndan ibret verici bir rnektir. Yaznn slubu, Hrant Dinkin Trk dmanl konusunda herhangi bir tartmay, sorgulamay gereksiz klmakta, adeta Hrant Dinkin varolusal bir nitelii olarak Trk dmanln tad belirtilmektedir. Kalpsal, demagojik bir dnce sistemine dayanan faizmin bu zellii ile dmanla herhangi bir ortak nokta braklmamakta, onun insan olma vasf adeta yok edilmektedir. Gerekten de Hrant Dink ile ilgili yaratlan bu hava daha sonra Hrant Dinki ldren silahn tetiini eken Ogn Samastn ruh haline yle yansmtr:

()Dink cinayetinin tetikisi 17 yandaki O.S. ile gren, gemiini, aile, okul, arkada ilikilerini ve cinayeti anlattran, psikolojik testler yapan uzman psikolog Derya Deniz ve sosyal hizmet uzman ebnem Ergndz ayrntl bir Sosyal nceleme Raporu hazrlad. O.S. kendisiyle olay annda neler hissettiini soran uzmanlara Dinki bir anda karsnda grnce herhangi bir gerginlik yaamadn syledi. O.S., Seri katiller gibi hedefime kilitlendim ve vurdum ifadesini kullanrken vurduu insann bir Ermeni olduunu ve bunu hak ettiini savundu. Hem Trk dman hem de stanbul gibi bir yerde yayor, gitsin lkesinde yaasn diyen O.S. Dinki arkasndan vurmu olmann kendisi iin nemli olmadn nk her ne art altnda olursa olsun onu grd yerde vurmaya kararl olduunu zellikle vurgulad. Hrant Dinkin bir ailesi olduunu ise hi tahmin etmediini syledi.193

Hrant Dinki insanlk d bir noktada tasvir eden yazlar nce Vatan Gazetesinde, zellikle Bugnlk ad verilen bayazlarda devam etmitir. Orhan Kilerliolunun 1 Mart 2004 tarihinde Bugnlk kesinde yaynlanan Trk Kannn Zehiri balkl ke yazs yledir:
193

Kemal Gkta, Bir bebekten nasl katil yaratlr?, Vatan Gazetesi, 12 Mays 2007

99

Kainatn tabi seyri ierisinde saysz beeri illetlerin ifas olan Trkn asil kan, tarih boyunca esaretten, cehaletten, vahetten kurtarc olmunsanoluna hrriyeti., adaleti, sevgiyi, yardm, ilmi ve merhamete tantp sevdirerek milletlerin hasretle bekledikleri biricik ifa timsali vasfn korumutur Hayat kadar aziz ve mukaddes Trk kan, bu mstesna ve asil mevcudiyeti ile, dosta gven, dmana korku oluu yannda, zehirli ve kahredici zellie de sahip bulunmaktadr Trkn kan, tarihin her devrende insanlk dmanlarn, huzur ve prriyet dmanlarn zehirli tesiri ile itlaf etmitir Kan sarhou insanlk cellatlar iin daima zehirli olmuturTrkn kan Trk devletinin ekmeini yiyip, ona ihanet eden, Trkn cmerte sunduu nimetlere isyan eden, arkadan vuran, kahpe ruhlu Trk dmanlarna zehirdir Trkn kan, Trk Devletinin ltuf ve nimetlerinden tarih boyunca en ok istifade edip, nimet ve ltfe kar her frsatta kfran iinde olmu, devlete isyan, Trke soykrm tatbik etmeyi, Trk yurduna saldrmay, anne karnndaki bebekleri hanerlemeyi adet haline getirmi, sadk grnp kahpece arkadan vuranlara zehirli olmutur. Trkn kan bugn de tarihte olduu gibi, Ermeni rkdalarn Trk devletine kar kkrtan, Trk yurdunda Trkle, Atatrke alaka saldran huzur dmanlar iin zehirdir nsann tkr ylann aznda zehir olup, zehir alayac bu srngeni tesirsiz hale getirdii gibi, insan suretindeki Ermeni tarihisi srngenlere de Trk kannn zehirli vasfn itimai ifa niyetine gstermek lazm.194

Hrant Dinke ynelik kfrlerin dozajn artrarak devam eden yazar, insan suretindeki Ermeni tarihisi srngenlere de Trkn kannn zehirli vasfn itimai ifa niyetine gstermek lazm ifadesiyle ok ak Dinkin ldrlmesi ars yapmaktadr. biimde

Orhan Kilerliolu, Dink ve Agosla ilgili olarak 2 Mart 2004de, ayn keden Agosun Saldrs bal altnda unlar yazmtr:

194

Orhan Kilerliolu, Trk Kannn Zehiri nce Vatan, 1 Mart 2004

100

()Bir asrdan fazladr, devletimize, milletimize, diplomatlarmza en kahpece saldrlar devam ettiren, Trklk ve insanlk dman kzl ruhlu Ermeni ekiyann yeniden canlanmasna abalayan Ermeni tarihisi AGOS Gazetesi bir salyal kuduz deheti tavrnda Trkle ve Atatrke saldrma pervaszln sergilemeye devam ediyor Ermeni nankrlne misal AGOS Gazetesi, kan sarhou Ermeni etesinin alak ve aalk bozuk kann Trk damarndan vehmederek, bunu hrlay eklinde ifade etmekten ekinmiyor, ayn zamanda Atatrkn Trk Genliine hitabesine de saldrya da abalyor. Sicili bozuk Ermeni Tahrikisi AGOSun saldrlarna dur denmeyecek mi? Hayvan bile komunun tarlasna keyfince dalamazken AGOSa bu hayvani baboluktan beter tecavz cesaretini veren kimdir ve nedir.. Ermeni diasporasnn Trkiyede AGOSa sylettirdiklerine hakettikleri cevap verilecek?..195

nce Vatanla ayn kulvarda yayn yapan, ancak daha geni bir okur kitlesine ulaan Yenia Gazetesinde de Arslan Tekinin, 25 ubat 2004 tarihli Trkn zehirli kan ne demek oluyor! balkl yazsnda hedef Hrant Dink ve szleridir:

Hrant Dink Trk milliyetilii ile alay ederek Ermeni milliyetilii yapmtr. Onun milliyetilii meru, Trk milliyetilerininki gayri meru!.. Bu cmleden bu netice kmaktadr. stelik slup yapacam diye, Mustafa Kemali de alaya almtr. Asil damar meselesi Mustafa Kemalin Genlie Hibatebesinde hepinizin bildii gibi yledir: Muhta olduun kudret damarlarndaki asil kanda mevcuttur. Hrant Dink bu cmleyi yaz dizisinin hangi paragraf ile balantl grrse grsn, herey vaz Bu cmleyi baka trl anlamak mmkn deildir. Trk milliyetiliine kar uur altnda yatan dmanlk (Mnhasran Trk milliyetiliine dman Trk yazar izerin istemediiniz kadar mebzul olduu bir lkede Ermeni Hrant Dinkin dmanln bir nebze anlamak mmkndr! ()

195

Orhan Kilerliolu, Agosun Saldrs, nce Vatan Gazetesi, 2 Mart 2004

101

Hrant Dink bir Trkiye Cumhuriyeti vatandadr. Lozan Antlamasnda aznlklara tannan haklardan istifade etmektedir. Onun Trkleri sevmesini, hele Trk milliyetilii ile dost olmasn beklemiyorum. Ama bu kadar aleni bir dmanla meyil etmesi dndrcdr. ()196

nce Vatan Gazetesinde Dink ve Ermeniler aleyhine balatlan bu kampanya egemen medyada da destek bulmakta zorlanmamtr.

Dinkin yarglanmasna ve 6 ay hapis cezas almasna neden olan bu yazsndaki ifadenin Somun ilk yazsnda seilmi olmas nemlidir. nk bu Dinkin hedef haline gelen bir siyasi figr olmasnda kilometre tadr. Bu szlerin balamndan koparlarak alntlandnda kamuoyundaki algsnn nasl olaca da Dinki hapse mahkum eden mahkeme kararnn gerekesinde yle belirtilmitir:

"Her lkenin kendine gre deerleri vardr. yle lke vardr ki bayrandan ort yaparsn, hogrlr. yle lke vardr ki ineine dokunursun, infial yaratr. yle millet vardr ki kan dedin mi akla bu topraklarn her santiminde bulunan ecdat kan gelir. ()Bu topran her karesi kanla sulanmtr. Atatrk, bu vatann bu kanla kurtulduunu gayet iyi bildii iin, genlie her zor koulda muhta olduu kudretin bu kanda olduunu sylemitir. Oysa sank, bu kann zehirli olduunu ifade etmitir. Bu Trk atalarna, ehitlere, milleti meydana getiren deerlere saygszlktr ve tabii ki aalayc, inciticidir.() Olaymzda da sank yle ustalkla hareket etmi. yle iyi hazrlanm, tutmu Mustafa Kemal Atatrk'n Trk Cumhuriyetini emanet ettii, Trk Genliine Hitabetinde yer alan 'muhta olduun kudret damarlarndaki asil kanda mevcuttur' bu ok nemli sz Trkl kk drc, incitici bir slupla 'Trk'ten boalacak o zehirli kann verini dolduracak temiz kan Ermeninin Ermenistan'la kuraca asil

196

Arslan Tekin, Trkn zehirli kan ne demek oluyor! Yenia Gazetesi 25 ubat 2004

102

damarnda mevcuttur' eklinde deitirmi, tabir yerinde ise tavan ka taz tut demitir."197

Nitekim mahkemenin bu gerekeli karar da gazetelerde Dinkin sulanmasna vesile olmutur. Hrriyet Gazetesi mahkemenin gerekeli kararna ilikin haberinde Ata'nn szlerini arptt baln kullanmtr. Mahkemenin gerekeli kararndaki bir ifadenin ksaltmas olan bu balkta herhangi bir trnak iaretinin kullanlmamas dikkat ekicidir. nk trnak iareti kullanlmayan ifadeler gazetenin kendi ifadeleridir. Okur da trnak iareti iinde verilen balktaki ifadenin bir alnt olduunu bilir. Haberin ara balklar ise dikkat ekicidir: (Dnce zgrl) Snrsz deil,

Saygszlk , Suu sabittir, zel kast var. 198

Irk

yayn

organlarnda

ise

mahkemenin

bu

karar,

Dinkin

sululuunun kant olarak sunulmu, milliyeti ifadelerle ykl gerekeli karara da geni yer verilmitir.

Trklere hakaret eden Agos Gazetesi Genel Yayn Ynetmeni Hrant Dink davasna ilikin hazrlanan gerekeli karar herkesin okumas gerekir. ()199

yle ki, Hrant Dinkin yarglanmas srecinde Dinki sulamaya ynelik bir ifade kullanmamaya dikkat eden baz gazeteler de mahkeme kararnn gerekesini haberletirirken; bir mahkeme karar iin olduka artc ve
197

Kemal zmen Kan Dedin mi Akla Ecdat Kan Gelir, 19 Ekim 2005 , Bianet, (http://eski.bianet.org/2005/10/19/69042.htm) 198 Ayegl Usta, Ata'nn szlerini arptt, Hrriyet Gazetesi, 30 Kasm 2005 199 Hrant Dink, davasnda tokat gibi karar, Ortadou Gazetesi, 30 Kasm 2005

103

subjektif, sana kar hasmane ifadeler tayan bir gerekenin kaleme alnm olunmas zerinde durmamlardr. rnein Yeni afak Gazetesi, haberi mahkemenin gerekesinde geen bir ifadeden alntlayarak vermeyi tercih etmitir: Kan deyince akla ecdat kan gelir.200 Milliyet Gazetesi de mahkemenin gerekeli kararn, tpk Yeni afak gibi gerekeden bir ifadeyi balna tayarak sunmay tercih etmitir: Bu topraklarn her karesi kanla suland.201 Zaman Gazetesi de haberi Dink, Atatrk`n szlerini arptp, Trkleri aalad balyla vermitir. 202 Hrant Dinke verilen bu ceza, Milliyet Gazetesi yazar Melih Ak tarafndan bir karlatrma yaplarak ele alnmtr:

Ermeni asll yazar Hrant Dink , 6 ay cezaya arptrlmasna, ceza tecil edilmesine ramen zlm. lkeyi terk etmekten sz etmi... Ceza hukuk d gdlerle verildiyse elbet zlnr, knanr. Hrant karde... Sen haksz bir mahkeme kararna hakl olarak zldn... Peki 70 milyonluk bir ulusu , herhangi bir yarg karar olmadan kendisinden nce yaanm olaylardan dolay soykrm sulusu ilan ederken bunda da bir hakszlk gryor musun? Grmyor musun?203

Melih Akn yapt bu karlatrma, Dinkin dncelerinden tr sulu ilan edilmesinin vehametini gizlemekte ve adeta Ermenilerin soykrm iddialarna karlk olarak verilmi bir yant gibi sunulmaktadr.

Sabah Gazetesinde, Erdal afakn Hrant Dinkin ldrlmesinden sonra yaynlanan ke yazsnda verdii ok nemli bir bilgi, kamuoyunda
200 201

Kan deyince akla ecdat kan gelir, Yeni afak Gazetesi, 30 Kasm 2005 Bu topraklarn her karesi kanla suland Milliyet Gazetesi, 30 Kasm 2005 202 Dink, Atatrk`n szlerini arptp, Trkleri aalad Zaman Gazetesi, 30 Kasm 2005 203 Melih Ak, Hrant Dinke soru, Milliyet Gazetesi, 30 Kasm 2005

104

Dinke ynelik oluan yargnn Dinkin davalarna bakan hakimler zerinde nasl bir etki yarattn ve bu durumun hakimlerin siyasal tavrlaryla birletiinde nasl bir manzara oluturduunu da ortaya koymutur:

Geen yln sonbahar aylaryd. Hrant Dink davalarna bakan yarglardan biriyle tesadfen bir araya geldik. Sohbet srasnda Dinkin Mahkum olursam Trkiyeyi terk ederim szn hatrlattk. Yarg byk altndan gld ve bamz dndren bir yant verdi: Ya sevecek ya terk edecek. Baka seenei yok!204

afakn bu yazy kaleme ald tarih Hrant Dinkin ldrlmesinden yaklak 6 ay sonra, hkimle bir araya gelmesinden ise yaklak 10 ay sonradr. Bu kadar sre Trkiyenin gndemde en ok konuulan

davalarndan olan Dink davasnda, karar verici pozisyonda olan hkimin syledii szlerin yaynlanmamas dikkat ekicidir. ncelikle hkimin bu szlerinin haber deeri tad mutlaktr. Ancak hkimin yazlmamak kaydyla bu szleri syledii dnlebilir. Olay byle olmusa afakn bu szleri cinayetten sonra yazmas yine gazetecilik kurallarna aykrdr. Ancak anlalan hkim yazlmamak kaydyla konutuunu belirtse bile bu tr bir bilginin okurdan saklanmasnn sorumluluu yazara aittir. Dink ldrldkten sonra ve faillerin yarglanmasnn arifesinde yazlan yazda bu szlere yer verilmesi bu sorumluluu ortadan kaldrmamaktadr.

Hrant Dink ise yapt haber zerinden balayan tartmann kendisinin hedefe konulduu bir sreci balattn Anka Ajansna verdii ve En ok

204

Erdal afak, Byk Resim Sabah Gazetesi, 2 Temmuz 2007

105

Trk dman demelerine zldm balyla yaynlanan demecinde ortaya koymutur:

AGOS Gazetesi Yayn Ynetmeni Hrant Dink, Trk dman gibi gsterildii yazy Trklerle Ermenilerin nasl bir arada yaayabileceini gstermek amacyla yazdn syledi. Sulamalar nedeniyle AGOS'u kapatmay bile dndn belirten Dink, bu kararn, Trkiye'nin AB yeliine zarar verebileceini dnerek uygulamadn aklad. Kendisi ve gazete hakknda, bir kaynaktan yrtldne inand bir kampanya balatldn savunan Dink, Ermeni kimliine ynelik kaleme ald 8 yazy ieren bir diziden cmbzlanan baz cmlelerle Trk dman gibi gsterilmeye alldn kaydetti. Dink, unlar syledi: "Buna ok zldm. nk tam tersi iin alan bir yazarm. Beni suladklar yazlarda Trk ve Ermeni kimliklerinin nasl birlikteliklerini, bir araya gelebileceklerini analiz etmeye alyordum. Temel konum, diasporadaki Ermenilerin kimliidir. Diaspora Ermenilerine kimliklerini kazanmalar iin Trk dmanlndan kurtulmalar gerektiini sylyorum.()" 205

Ancak Dinkin youn bir rk kampanyann hedefi haline geldii gnlerde yaplan bu ajans haberi egemen medyada kendine yer bulamam, sadece Hrriyet Gazetesinin internet sayfalarnda yaynlanmtr.

Irk yayn organlarnda Hrant Dink aleyhine balatlan kampanya, rk rgtlerin Agos Gazetesi ve Hrant Dinki hedeflerine almalarna neden olmutur. Bu yayn organlarnda yaynlanan yazlarn en nemlilerinden biri Ortadou Gazetesinde Alican Satlmn kaleme ald ve Dinke ynelik dmanlk duygularn aa vuran yazdr:

Hrant Dink, "En ok Trk dman demelerine zldm" Anka Haber Ajans Blteni, 6 Mart 2004

205

106

()AKP iktidarndan cesaret alan baz hainler, ilerindeki zehiri kusmaya balamlardr. Ararat filmi dolaysyla yaptmz aklamadan alntnn yer ald yukardaki pasajda ad geen Ermeni 'Agos' gazetesi genel yayn ynetmeni 'Hrant Dink' gazetesindeki kesinde bakn neler yazmaya cesaret ediyor:Trk'ten boalacak o zehirli kann yerini dolduracak temiz kan, Ermeni'nin Ermenistan'la kuraca asil damarnda mevcuttur. Yeter ki bu mevcudiyetin farknda olunsun. imdi ilgililere (belki de ilgisiz demek daha doru olur) soruyoruz: Ayn eyleri biz Ermeni'den boalacak o zehirli kan eklinde yazsak, bunun bir yaptrm yok mudur ? AB mktesebatna, Kopenhag Kriterlerine uygun mudur; yoksa byle bir hak, sadece hainlere mi tannmtr ? Oynanan oyun bellidir; Siyonist - Hristiyan efendileri AKP'ye emredecek, AKP hainlere bo alan aacak, hainler de her trl ihaneti sergileyecektir. nce tepkileri lmek iin Ararat filmini gndeme tadlar, daha sonra 'masum aznlklar' kinlerini rahata boaltsn diye AKP iktidar nlerindeki engelleri kaldrd ve onlar da harekete geti. Fakat unutulmasn ve bilsinler ki bu devran byle devam etmeyecektir. Tanr Trk Korusun Ve Yceltsin.206

Ayn zamanda lk Ocaklar Genel Bakan olan Alican Satlmn bu yazsnn yaynland gn, Agos Gazetesi nnde rk bir gsteri yaplmtr. Hrant Dinkin su duyurusunda bulunmamasna karn, Dinke destek veren bir grup aydn Dinke ynelik bu rk gsteri nedeniyle su duyurusunda bulunmutur. Su duyurusunda olay yle anlatlmtr:

"26 ubat 2004 Perembe gn () stanbul lk Ocaklar yesi bir grup, MHP ili ile binas nnden 'Ya sev ya terk et', 'Kahrolsun Asala' sloganlar atarak, Pangalt'da bulunan Agos gazetesi binasna doru yrye geti. Gazete binas nnde grup adna aklama yapan lk Ocaklar stanbul l Bakan Levent Temiz, Agos gazetesinin yayn politikas ve baz yazarlaryla toplumsal bar bozacak araylar iersine girdiini iddia etti. Temiz 'Trk milletinin onurunu zedeleyecek yaklamlar iddetle knyoruz. Hrant Dink yazd bir yazda 'Trk'ten boalacak o zehirli kann yerini dolduracak temiz kan Ermenilerin Ermenistan'da kuraca asil

206

Alican Satlm, Masum Aznlklar Canavarlarken Ortadou Gazetesi, 26 ubat 2004

107

damarnda mevcuttur' diyor. Hrant Dink bundan sonra btn fkemizin ve nefretimizin hedefidir, hedefimizdir' diye konutu. 207

Hrant Dinkin aka hedef alnd ve tehdit edildii bu gsteri Gndem ve Yenia Gazeteleri dnda hibir gazetede haber yaplmamtr. Yukardaki alntda yer alan haber ise Dink ldrldkten sonra yazlmtr. Oysa bir gazetecinin polislerin gz nnde tehdit edilmesiydi sz konusu olan ve egemen medya bunda bir haber deeri grmemitir.

Protestoyu haber yapan Yenia Gazetesi ise bu tehditkar eylemden vgyle bahsetmitir:

Agos gazetesinin 13 ubat 2004 tarihli saysnda, Genel Yayn Ynetmeni Hrant Dink kesinde Trk milletine ar hakaretler etmi, Atatrkn Genlie Hitabesine atfen; Trkten boalacak o zehirli kannn yerini dolduracak temiz kan, Ermeninin Ermenistanla kuraca asil damarlarda mevcut demiti. Hrant Dink bununla da yetinmeyip, Atatrkn manevi kz Sabiha Gkenin Ermeni olduunu iddia etmiti. Bu gelimeler zerine gazetenin ilideki binasnn nne gelen yurtsever genler uzun sre slogan atarak gazetenin yayn politikasn protesto ettiler. Burada bir basn aklamas yapan stanbul lk Ocaklar l Bakan Levent Temiz, Agos Gazetesi ve Hrant Dinkin Trkiyenin toplumsal dzenini bozmaya altn syledi. () 208

Dinkin Trk Ceza Kanununun Trkl aalamak suunu dzenleyen 301. maddeden yarglanmasna neden olacak szlerini ilk kez gndeme getirmekle vnen nce Vatan Gazetesinde ise bu eylem, Abdullah Akosman imzal yazda byk bir heyecan ve vgyle karlanmtr:

207

Celal Balang, Hepiniz Hrantsnz, aman yle kaln!, Radikal Gazetesi, 22 Ocak 2007 208 Hseyin olak, Agos, Dzenimizi Bozamaz Yenia Gazetesi, 27 ubat 2004

108

Trk basnnda ilk kez gazetemizde gndeme getirilen, Ermenilerin haftalk olarak stanbul ilide yaynladklar AGOS Gazetesindeki Sapparigce isimli kesinde Hrant Dink, "Ermeni kimlii zerine" isimli yazsnda: "Trk'ten boalacak o zehirli kann yerini dolduracak temiz kan, Ermeni'nin Ermenistan'la kuraca asil damarinda mevcuttur" ifadesi, ulusunu seven tm Trkleri rahatsiz etmistir. Yaynmz zerine, lk Ocaklar ve Dou Perinek'in i Partisi mensuplar bir protesto yry tertip etmilerdir. Yazy yazarken, Trk Milletine hakareti uygun gren AGOS Gazetesi personeli, protesto karsnda nereye kaacaklarn armlardr. 209

Radikal Gazetesi yazar Yldrm Trker 7 Mart 2004 tarihli ke yazsnda medyann haber deeri grmedii olaya ilikin unlar yazmtr:

()Olaanst nlemlerle gazete ve alanlarn koruma altna alm olan polis, gstericilere mdahale etmedi. Anlalan tehditi rk militanlar, demokratik gsteri hakkn kullanan vatandalar kapsamnda deerlendiriliyordu. () Yalnz zgr Gndem ve Yeni a'n haber olarak yanstt bu olay karsnda basnn tutumunu nasl aklamak gerekiyor? Haber deeri tamas iin kan dklmesi, bomba atlmas m gerekiyordu? Yoksa btn basn organlar toplu olarak kafa kafaya verip en fazla 30 kiinin gerekletirdii bu olay duyurmann toplumun birlik - beraberlik-dirlik-dzenliine zarar dokunacana m karar vermitir? Basn Konseyi, Trkiye Gazeteciler Cemiyeti, ada Gazeteciler Dernei'nin sessiz kalmasn kim, nasl aklayabilir? Grmediimiz, bilmediimiz, bamz uzaklara evirdiimiz takdirde bu topraklarda kan dkmeye yeminli rk rgtlenme zamanla kendiliinden eriyip gidecek midir? Ermeni vatandalarn, balarna gelen saldr ve tehdit olaylarnn grmezden gelinmesi karsnda gvence duygularnn tahrip olmas hi mi nemli deildir? Basn ve Emniyet bir azdan onlara, 'ben gerektiinde cann korurum, yeter ki sen sesini kes' mi demektedir? Yoksa iin iin byle bir gzda vermenin zaman geldiine mi inanmakta sz konusu merciiler. ()20-30 deil, bir kiinin bile rk ayrmc tehditkr bir dili kuanmas karsnda btn toplumun iddetli tepki gstermesi gerek. Bu apaul milliyeti milislerin devletle ve Cumhuriyeti-Kemalist-mubah teorisyenleriyle dirsek temasna dikkat etmeliyiz. Ermeniler korku ve huzursuzluk iinde. Siz ne alemdesiniz? 210

209 210

Abdullah Akosman, Ermeni birlikileri Rahatsz nce Vatan Gazetesi, 3 Mart 2004 Yldrm Trker, Grnmeyen Saldr, Radikal ki, 7 Mart 2004

109

Hrant Dink ve Agos Gazetesine ynelik rktc szlerin sarf edildii bu eyleme Yldrm Trker gibi kar kan yazarlardan biri de Akam Gazetesinden Aye nal olmutur. nal, 29 ubat 2004de Akam

Gazetesinde yaynlanan yazsnda unlar yazmtr:

Bu makus lkede eini zor bulacanz bir adam, zor zamanlarmn dostu, dnce yoldam, Hrant Dink, pavyon kabadaylarnca tehdit edildi, taciz edildi, hakarete urad. lk ocaklar Agos Gazetesi'ni, alanlarn tehdit edip, ynetmeni Hrant Dink'i alenen hedef gsterdi. Sahneden silinmek zere olan bu bykl gruhla bir ilgim yok. Dnyaya geldiime piman ederler diye sindiimi sanmayn. lmek korkusunu takmayacak kadar lmcl hatralardan geliyorum. tam erkek kabadaylar gruhuyla denkleyemem. Hrant'a at yakmaya gerek yok. Barts konusunda 'anneannem de rtnrd ama niyeti dini deildi,' samalklarnda olduu gibi, 'Ermeni kardelerimiz korumamz altndadr,' ensest potansiyelli aabeylik gsterisi midemi bulandryor. Hrant, insan haklar ve zgr dnce idealinde timsahlar tarafndan paralanacan bilerek yola koyulmutu. Derdim, Trkiye Ermenileri'ni bar bayramlarnda etinden, stnden, derisinden faydalanaca kurbanlar sanan, sopa grdnde de onlar linte yapayalnz brakan Trkiye'nin yksek ahlaksz zgrlk cemaatidir.211

Aye naln bu yazs Yenia ve nce Vatan gazetelerinde tepkiyle karlanmtr. Yenia Gazetesi ke yazar srafil Kumbasar, 2 Mart 2004 tarihli Hrant, Aye, Etyen balkl yazsnda Bir aklama duyurusu altnda lk Ocaklar Genel Merkezinin konuya ilikin aklamasna yer vermitir:

BR AIKLAMA: () Kendi lkesinde Trklne svdrmeyecek kadar eref ve namus tayan bir zihniyetin refleksi olan lk Ocaklarnn bu tavr, Aye nal denen satlm kalemin cann skm olmal ki, Akam Gazetesinde yazd Erkek lkenin milli kabadaylar yazs ile Yoldam, dostum dedii Hrant Dink slubuyla yerden yere vurulmutur.

211

Aye nal, Erkek lkenin milli kabadaylar, Akam Gazetesi, 29 ubat 2004

110

Ermeni Agos Gazetesi Genel Yayn Ynetmeni Hrant Dink ile hangi meslek d ilikilerde dostluk ve yoldalk kazand belli olmayan Aye nal, Hrant Dinkin zntsn Trk milliyetilerine ve onlarn uruna her eylerini feda edecekleri Trklne saldrarak kapatmaya almtr. Ahlakszln kaleminin mrekkebinden damla damla aktan Aye nal, Trklne sahip kt diye lkcleri kabadaylkla sulam ve Ermeni svgclerin yannda yer alarak onlarla dostluunu ilerletme yoluna gitmitir. Hrant Dinkin Trkle saldrsn hibir ey olmam gibi karlayan ve bunun karsnda demokratik tepkisini ortaya koyan lkclere, Trkn vatannda kalemi ile saldr yapan Aye nal, sen hangi lkede yayorsun, kimin adna alyorsun? Hrant Dink ile znt paylaarak oynamalarn sana Trk milliyetilerine ve Trkle saldrma hakk m veriyor? Trkiyedeki demokrasi senin Hrant Dink gibi dnce yoldalarnn, hayat arkadalarnn Trkle saldrmasnda ara m olmal? Trk milletine Trkten boalacak o zehirli kan gibi cmlelerle saldran Hrant Dinki protesto ettikleri iin lkclere zr diletmekten bahseden senin, akli dengen yerinde mi acaba? lkcleri Trkl savunmaktan sulu bulup, zr diletecek hibir g ve kuvvet yeryznde peydah olmamtr. Trk milletine saldrda bulunan Ermenilerin yannda kaleminden irin fkran ve onlarn safnda oynaan Aye nala Trkiyede yaadn hatrlatyor ve bylesi bir karaktersizlie msaade eden Akam Gazetesini Trk milleti ve Trk milliyetilerinden zr dilemeye davet ediyoruz. lk Ocaklar Genel Merkezi212

lk Ocaklarnn aklamasnda Aye nal kadn kimlii nedeniyle aalanmaya allmtr. Aklamada, cinsel imalar ieren Ermeni Agos Gazetesi Genel Yayn Ynetmeni Hrant Dink ile hangi meslek d ilikilerde dostluk ve yoldalk kazand belli olmayan Aye nal, Hrant Dink ile znt paylaarak oynamalarn ve Dink gibi dnce yoldalarnn, Trkiyedeki demokrasi senin Hrant hayat arkadalarnn Trkle

saldrmasnda ara m olmal? ifadeleriyle nala saldrlmaktadr.

212

srafil K. Kumbasar, Hrant, Aye, Etyen Yenia Gazetesi, 2 Mart 2004

111

Aye nal sulayan bir baka yaz nce Vatan Gazetesinde yaynlanmtr. Abdullah Akosman tarafndan yazlan 3 Mart 2004 tarihli Ermeni birlikileri Rahatsz balkl ke yazsnda naln yazsndan bir blm aktarlarak u deerlendirme yaplmtr:

lk Ocaklarnn bu tepkisini 29 ubat 2004 tarihli Aksam Gazetesindeki kesinde eletiren Aye nal'n Ermeniler'in avukatlna soyunduunu ibretle grdk. () Hrant Dink'in ulusumuza yapt hakareti grmeyen Aye nal, ar hakaretlerini milletimize sarfetmekten kendini alamamtr.. Takdiri okurlarmzn deerlendirmesine brakyoruz.

Yenia Gazetesi, 9 Ekim 2004 tarihinde, Hrant Dinkin Avrupa Birlii srecinde Trkiyede yaplan reformlar vd Ho gidiler ola balkl yazsn tamamen arptarak Ermeniye Bak balkl bir manet haber yapmtr.

Hrant Dink, 7 Ekim 2004de Birgn Gazetesinde yaynlanan ke yazsnda 21. yzyln en byk projesi olan Avrupa Birlii'ne doru kimi zaman yava kimi zaman sratle yol alyoruz ve ite nemli bir da daha atk. Bundan sonrasnda artk demokratik kazanmlarmz korumaya ve gelitirmeye alacaz. Yolun ak olsun Trkiyem... Yolun ak olsun cmleleriyle balad yazsn Dayatmac, statkocu ve atmac

zihniyetler artk uurumun dibine doru gidedursun... lkem insanln en byk bar projesine doru yoluna devam ediyor. Ho gidiler ola... Ho gidiler ola213 cmleleriyle bitirmektedir.

213

Hrant Dink, Ho gidiler ola Birgn Gazetesi, 7 Ekim 2004

112

Yenia Gazetesi ise, Ermeniye Bak manetinde Dinkin bu cmlelerle Hrant Dinkin AKPnin AB eliyle balatt Trkiye Cumhuriyetini tasfiye srecinden cesaret ald, Birgn gazetesinde yaynlanan yazsna Ho Gidiler Ola baln kulland, bununla Atatrk ve kurduu Trkiye Cumhuriyetini tasfiye etmeyi kastettii, bylece Hrant Dinkin Atatrke dil uzatt, nk bu deyiin Ermeni katliamndan kurtulan Trklerin Atatrk karlad --Ho Geliler Ola Mustafa Kemal Paa

trksndeki zdeyii artrd, bunun yazar tarafndan balkta ve yazda kastl olarak kullanldn iddia etmitir. AKPnin AB eliyle balatt Trkiye Cumhuriyetini tasfiye srecinden cesaret alan Hrant, Ho gidiler ola yazsyla Atatrke dil uzatt ile balayan haberin spotunda u ifadeler kullanlmtr:

KNN KUSUYOR HRANT Dink adl Ermeninin Byk nder Gazi Mustafa Kemal Atatrk ima ettii, Ho gidiler ola balkl yazs byk tepki ekti. Kstah yazy okuyan vatanseverler Ermeni Hrantn Avrupa Birlii ve teslimiyeti AKP iktidarndan g alarak Trk milletine hakaret ettiini savundu. Hrantn Ermeni etelerinin mezaliminden kurtulanlarn Atatrk karlad Ho Geliler Ola Mustafa Kemal Paa trksn diline dolamas, kinini kusmas olarak nitelendirildi. PUSUDA YATIYORDU VATANDALAR, Aklnca, Gazi Mustafa Kemal Atatrkle alay etmeye kalkyor! Ruslarla birlikte olan ve Trk askerini srtndan sngleyen Ermeni etelerinin klarna yedii tekmenin acsn karmaya alan Hrant, her frsatta bunu yapyor diyerek tepki gsterdi. Bir okurumuz da Ho geliler ola Mustafa Kemal Paa trksn Ho gidiler ola diye evirmesi, o ve onun gibilerin 81 yldr Trkiye Cumhuriyeti Devletine kar pusuda yattn gsteriyor dedi. 214

214

Ermeniye Bak!, Yenia Gazetesi, 9 Ekim 2004

113

Haberde, altnda Kym alklayan szde gazeteci! yazan Hrant Dinkin bir fotorafna da yer verilerek u ifadeler kullanlmtr:

Idr Soykrm Ant (solda) Ermeni eteleri tarafndan kahpece, vahice ve kallee katledilen Trk vatandalar ansna yaptrld. Blgede yaplan kazlarda ortaya karlan toplu mezarlarda Ermeni vahetine maruz kalan silahsz halkn dramn grmezden gelen Ermeni gazeteci Hrant Dink, AB ve teslimiyeti AKP hkmetinden cesaret alp Atatrke dil uzatmaktan ekinmedi.

Haberin, gazetenin 8. sayfasndaki devamnda Tayyipden cesaret alyorlar bal, st spotunda ise Ermeni asll gazeteci Hrant Dink Trk milletine hakaret etti ifadesi kullanlmtr. Haberde ise, adeta eski Trk filmlerindeki sahneleri artran, bilimsel ve tarihsel gereklik asndan hibir deeri olmamasnn yan sra haberle de Ermeni dmanl dnda hibir ilikisi olmayan bir metin kaleme alnmtr:

MEZALMDEN KURTULU Trkn anl tarihini yazan byk nder Gazi Mustafa Kemal Paa, Karsa geliinde bu trkyle karlanmt. Yllardr ermeni mezalimi altnda inleyen Trkler, kurtarclarn karlarnda grnce coku ve heyecan iinde birbirlerine sarlarak bu mutlu gn kutlamlard. nk bir gn ncesine kadar, Ermeni eteleri tarafndan minicik yavrular ekmek frnlarnda yaklyor, hamile kadnlar snglerle delik deik ediliyor, zavall yallar ise balta ve kazmalarla kafalar, vcutlar paralanarak hunharca katlediliyordu. Kyler kan glne dnerken kudurmu Ermeni eteleri zevk iinde kahkaha atp, arap iiyorlard Yllardr komuluk yapp ekmeini yedikleri kadnlarn el ve ayaklarn kazklara balayp rzlarna geiyorlard Uzmanlar ise yaptklar aratrmalarda tarihe u kayd dyorlar: Tarih boyunca Osmanl Devletinde bask ve zulm yaplmadan rahat yaayan, dinlerine dokunulmayan, hibir etnik zorlua uramayan Ermeniler, yalnz lkenin i ve d ticaretinde deil, devlet kurumlarnda da st makamlarda grev alyorlard. Ancak Ermeniler, ellerine frsat geirdiklerinde kendi dindalar ve Mslmanlar iinde Trk dmanlar ile ibirlii yaparak ksa bir zaman iinde Trklere kar, dmanlklarn silahsz halkn soykrm ile tezahr ettirdiler

114

te bu mezalimden kendilerini kurtaran Gaziyi karsnda gren yal bir kadn, bandaki rty karp ky meydanna att ve destanlaan bu trksyle oyununa balad.215

Yenia Gazetesinin bu haberine kar Hrant Dink, Basn Konseyine su duyurusunda bulunmu ve Konsey aadaki karar almtr:

()ikayet konusu yaynlar inceleyen Basn Konseyi Yksek Kurulu (BKYK), 11.11.2004 gnl toplantsnda, haberde, Ermeniye Bak! balyla gazeteci Hrant Dinkin Ermeni kimliinin n plana karlp rk bir yaklam sergilendii, Hrant Dinkin Ho Gidiler Ola bal altnda Trkiyenin ABye yelik yolunda ilerlemesini yorumlad, Yenia gazetesinin kulland hitap tarzyla yazara kar zorbal zendirme tehlikesi yaratabilecei gerekesiyle, Basn Meslek lkelerinin Yaynlarda hi kimse; rk, cinsiyeti, sal, bedensel zr, ya, sosyal dzeyi ve dini inanlar nedeniyle knanamaz, aalanamaz ierikli 1. ve iddet ve zorbal zendirici, insani deerleri incitici yayn yapmaktan kanlr ierikli 13. maddesinin ihlal edildii sonucuna vararak, Yenia gazetesinin Uyarlmasna oyokluuyla karar vermitir. 216

Basn Konseyi bu karar oyokluu ile almtr. Karar metninden Basn Konseyinin baz yelerinin Yenia Gazetesinin arptmaya dayal rk bir yayn yaptn tescil eden karara kar kt anlalmaktadr. Karara imza atan ve kar kan yelerin kimler olduunu renmek iin Basn Konseyine yaptmz bavuru Basn Konseyi kararlarnda kimin nasl oy verdii ilke olarak aklanamaz. Ayrca szn ettiiniz karar tarihinde karar kabul eden ve etmeyenlerin kaytlar da tutulmuyordu eklinde yantlanmtr.

215 216

Tayyipden cesaret alyorlar, Yenia Gazetesi, 9 Ekim 2004, s. 8 Basn Konseyi nternet Sitesi (www.basinkonseyi.org) (http://www.basinkonseyi.org.tr/modules.php?name=News&file=article&sid=429)

115

Hrant

Dinkin

Trk

Ceza

Kanununun

301.

maddesinden

yarglanmasna ilikin haberlerde kullanlan dil de Dinki sulu gstermeye ynelik bir dil olmutur:

Ertelenen cezasna 'uslanmaz' temyizi Ermeni Konferans'n engellemek iin mahkeme karar aldrtmasyla tannan avukat Kemal Kerinsiz ve Mehmet Soykan, Agos Gazetesi yazar Hrant Dink'e alt snrdan 6 ay hapis cezas veren ve erteleyen mahkeme kararn temyiz etti. () Dilekede, 'Ayn sutan baka mahkemelerde davasnn olmas sann benzer sular ilemeyecei konusunda uslanma iersinde olmadn gstermektedir' denildi.217

Hrant

Dinkin

Trk

Ceza

Kanununun

301.

maddesinden

yarglanmasna neden olan szlerinin Trk dmanl olarak lanse edilmesinin ardndan, Dinkin aklad grlerine ynelik de tepkiler sreklilemitir. ounlukla Dinkin sylemek istediklerinden farkl bir mecrada sunulan bu grlere ynelik olarak Dinki aalayan ok sayda yaz kaleme alnmtr:

Genel alkanlktr, Trkiyede hep dine, devlete, millete kfretmek geer akedir. Ne kadar iyi kfrederseniz Trk dmanlarnn nezdinde itibar sahibi olursunuz ve o kadar da prim yaparsnz. Hele AB sreci yayoruz ya ellerine frsat geti. stedikleri gibi atp tutuyorlar. Ermeni asll Gazeteci Hrant Dink , bildiiniz gibi Trkle alenen hakaretten yarglanyor. Dink , Antalyada yaplan Dnce zgrl panelinde laf dndrp dolatrp bu kez stiklal Marna getirmi ve baz blmleri blc bulduunu sylemi. Dink efendi, Kahraman rkma bir gl blmne gelince susuyorum. Herkes kendi rkna gnderme yapyor . Bu dizeleri mesela alkan halkma diye deitirelim diyor. te demokratikletike niyetler birer birer ortaya kyor. Ancak bunlar bertaraf edilmeyecek hadiseler deildir yeter ki, bertaraf edilmek istensin. Atatrkn Muhta olduun kudret damarlarnzdaki asil kanda mevcuttur sznn

217

Mutlu Koser, Ertelenen cezasna 'uslanmaz' temyizi Hrriyet Gazetesi, 14 Ekim 2005

116

Trkiye dmanlarna hatrlatlmas yeterlidir sanrm. Her ne kadar rk bir yaklam olsa da tek zm bu yaklamda olsa gerek.218

Hrant Dinkin eitli toplantlarda yapt aklamalar, zellikle rk yayn organlar tarafndan sk ekilde takip edilmi ve ounlukla syledikleri szler balamndan koparlarak ve rk bir grn szgecinden geerek aktarlmtr. Bunlar yaplrken Hrant Dinkle ilgili kullanlan sfatn srekli olarak Trkle hakaretten yarglanan Ermeni gazeteci eklinde kullanlmas da dikkat ekmitir.

Trkle hakaretten yarglanan Ermeni gazeteci Hrant Dink , imdi de Krt stratejistliine soyundu... DYARBAKIR `da katld bir seminerde Ermeni soykrmn ima edip szde nasihatlarda bulunan Hrant Dink , Bu topraklarda 150 yl nce Ermenilerin bana gelenler eer dikkatli olunmazsa Krtlerin de bana gelebilir. Korkuyorum, nk olaylar gemitekinin ayns gibi diye konutu. ()219

Hrant Dinkin aklamalarna ynelik olarak yeni su duyurular yaplmas da bu yayn organlarnn temel yaklamlar arasndadr. Dinke Trk Ceza Kanununun 301. maddesinden verilen hapis cezasnn ertelenmesine ynelik olarak da ska eletiriler ynelten bu yayn organlar Dinke ok daha ar cezalar verilmesi iin adeta bir kampanya amlardr.
Trkle hakaretten 6 ay hapis cezasna arptrlan Ermeni gazeteci 1915te yaanm olann anlam da, ad da vardr. Soykrmdr dedi. () Her frsatta Trkiyeye fesatlk yapan Hrant Dink , Milliyet gazetesinde Derya Sazakla yaplan syleide yine iindeki kini kustu ve 1915`te olanlar bizim bir tek kelimeyle anlayacak durumumuz yok, bugn her Ermeni iin o tarihte yaanm olann bir anlam vardr. Ad da vardr,anlam da. Soykrmdr dedi.
218 219

Faruk Mangrc, Hrant efendi, baka arzun var m?, Star Gazetesi, 21 ubat 2006 Hrant kayor Yenia Gazetesi, 20 ubat 2006

117

SU LEMTR Yargtay eski Basavcs Vural Sava , Agos gazetesi Genel Yayn Mdr Hrant Dinkin Milliyet gazetesinde yaynlanan syleide Ermenilerin tarihte yaadklarnn ad soykrmdr szlerinin su tekil ettiini belirtti. 305.MADDE Sava , TCK `nin 305.maddesini ihlal ettii aka ortada. Hrant Dink , bu aklamalarnn yaynlanacan bildii halde bilerek sylemitir dedi . ADALETE BASKI Hakim ve savclarmz ne yazk ki hkmet etkisinin altnda diyen Sava yle devam etti: Bundan dolay Dinkin hakknda dava alacandan pheliyim . Adaletin zerinde byk bir bask var... Hrant Dink 305.maddeyi ihlal etmitir Milliyet gazetesinde yaynlanan syleide soykrm safsatasn yine diline dolayan Hrant Dink/in yeni bir su ilediine dikkat eken Sava , Bu suu basn yoluyla bilerek ilemitir. Soruya stne basa basa soykrm diye cevap veriyor dedi.
220

Yenia Gazetesinin ve Vural Savan Dink hakknda iletilmesini istedikleri Trk Ceza Kanununun 305. maddesi Temel milli yararlara kar faaliyette bulunmak suunu dzenlemekte ve bu suu ileyenlere 3 yl ila 10 yl arasnda bir hapis cezas verilmesini ngrmektedir.

Basnda Hrant Dink adnn bile bal bana bir tahrik unsunu olarak ele alndn gsteren rneklerden biri Melih Akn Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesinde her yl dzenlenen geleneksel nak Bayramna Hrant Dinkin katlma ihtimali zerine yazd yazdr:

Ankara Siyasal Bilgiler Fakltesi'nin geleneksel "nek Bayram"nn bu yl 26 - 27 Mays tarihlerinde yaplmas gerekiyordu. Faklte Ynetim Kurulu, bayram haziran sonuna erteledi... Kararn "nek Bayram'nn daha ziyade bir 'elence ortam' oluturduu ve lkemizde son gnlerde yaanan zc olaylar karsnda, toplum
220

Hrant Uslanmad Yenia Gazetesi, 30 Kasm 2005

118

nezdinde yarataca olumsuz deerlendirmeler gz nne alnarak..." verildii akland. Bayramn bu gerekelerle ertelenmesi olaan m? Grnte deil. Ancak Mlkiyelilerin mail trafiinden anlalyor ki, olayn perde arkasnda baka etkenler de var. Mesela... ki gnlk bayram srasnda dzenlenen bir syleiye Prof. Baskn Oran'la birlikte Hrant Dink'in katlacak olmas. Bu konuda Dekanla haber verilmemesi... Diyarbakr'dan Krte mzik yapan bir ekibin festival komitesinin parasyla davet edilmesi gibi... Dekanln bu gibi etkinliklerde provokatif olaylar kmasndan kayg duyduu syleniyor... Ksa sre nce Turgut zakman'n konumac olarak okula davet edilmek istendii ama yine tepkilerden ekinilerek davetinrencilerce iptal edildii gazetelere yansmt. Dnnz ki Turgut zakman'n okula daveti bile artk mesele oluyor. Bir srpriz gelime de dn yaanyor... Mlkiyeliler Birlii, dekanln kararna ramen, 26 Mays'ta okulda enlik dzenleneceini bildiriyor. Gelimeler grenleri zyor..221.

Melih Aka gre Turgut zakmann okula davet edilmesinin mesele olmas alacak bir eydir. Oysa Ak, ayn yazsnda Hrant Dinkin, Baskn Oranla birlikte davet edilmesini kendisi bir mesele olarak grdn ortaya koymaktadr. Dinkin bu ekilde ele aln kukusuz onun bir siyasal figr olarak Turgut zakmann temsil ettii ulusalc izginin karsnda yer aldna ilikin alg ve bu algya bal yanstmadan kaynaklanmaktadr.

221

Melih Ak, nek Bayram, Milliyet Gazetesi, 26 Mays 2006

119

SONU

Hrant Dinkin kamuoyunda Trk dman bir Ermeni olarak alglanmasna neden olan srecin balangc Sabiha Gkenin Ermeni asll olduuna ilikin haberi ve bu haberin Hrriyet Gazetesinde 21 ubat 2004de yaynlanmasndan sonra Genelkurmay Bakanlnn yapt aklamadr. Genelkurmay Bakanl kamusal bir tartmaya aka mdahale etmi ve basndan bu tartmay sonlandrmasn istemitir. Genelkurmay

Bakanlnn aklamas etkisini Sabiha Gkenin Ermeni asll olup olmad tartmasnn yeterince yaplmadan kapatlmasna neden olmutur. Genelkurmay, burada adeta militan bir eik bekisi rol oynamaya

soyunmutur ve bunda da baarl olmutur.

Aklamadan sonra basnda arlkl olarak bu iddiann haber deeri tayp tamadna ilikin yeni bir tartma balamtr. Genelkurmay Bakanlnn kamusal bir tartmann sonlandrlmas biimindeki

aklamas, halkn haber alma zgrl ile basn zgrl kavramlar etrafnda deil, yine bu aklamann sahibi olan Genelkurmayn izdii ulusal gvenlik ve resmi ideoloji (Atatrk milliyetilii) paradigmas erevesinde tartlmtr.

Basnn izdii erevede, zgr bir kamusal tartmann nasl yrtlmesi gerektiine ilikin bir tartmann yerini Atatrk milliyetiliinin ispatlanmas almtr. Hemen hemen tm yazarlar Gkenin Ermeni asll

120

olduu iddias gerek olsa bile onun tarihsel kiiliine bir halel getirmeyecei noktasnda tartma yrtrken Gkenin niin yetim kald, niin Ermeni kkenli olmasna ramen kkenlerinden koparlarak bir Trk gibi yetitirildii sorular sorulmamtr. Hatta Gkenin Ermeni asll olabileceine iddetle itiraz edenler ve haberin yaynlanmasn maksatl bulanlar, Gkenin etnik kkeninin saklanmasnn dnlmeyeceini ileri srerek tartmann

gereksiz olduunu ileri srmlerdir.

Genelkurmay Bakanlnn aklamasndan sonra dikkatler, Sabiha Gken haberini yapan Hrant Dink zerine evrilmitir. Dinkin kaleme ald yaz dizisi iindeki son makalede geen bir ifade, balamndan koparlarak alntlanm ve Sabiha Gken haberini yapan Dinkin nasl bir Trk dman olduu ispatlanmaya allmtr. Dinkin cmlelerinin provokatif biimde sunuluu etkisini, rk rgtlerin Dink ve gazetesi Agosa ynelik tehditlerini gazete nnde protesto gsterileri dzenlemeleriyle gstermitir. Dinke ynelik rk kuatma bir yandan gazete stunlarnda kendine yer edinirken bir yandan da Agos Gazetesi nnde rk sloganlarn atld gsteriler dzenlenmesine kadar varmtr. Dinke ynelik bu tehlikeli saldrganlk gazetelerde kendine yer bulamayarak yok saylmtr.

Hrant Dinkin Sabiha Gken haberinden sonra bulunan ve cmbzlanarak alntlanan cmlesinden tr yarglanmas srecinde de gazeteler, dnce zgrlnn savunucusu olmaktan kanmtr. Bilirkii raporlarnda, Dinkin afie edilen bu cmlesiyle, Trkl aalama kastnn

121

olmad, aksine Ermenileri eletirdii belirtilmesine ramen, Dink srekli olarak Trkl aalad iin yarglanan Ermeni gazeteci olarak sunulmutur. Dinkin dncelerini aklad iin mahkum olmas da egemen medyann snrl bir kesiminde ve Avrupa Birlii ile ilikiler balamnda eletirilmitir.

Hrant Dinke ynelik egemen basnda yer alan haber ve yorumlarda kullanlan dilin aka rk yayn yaptklar bilinen gazetelerdeki yorumlardan ton olarak farkl olduu grlmektedir. Buna ramen egemen basnda yanstlan bak as ile rk yaynlarda yanstlan bak as arasnda ok byk fark yoktur. kincisindeki dil, hedef kitlesine uygun olarak daha sivri daha aksiyoner iken, egemen basndaki dil daha dolayldr.

Ancak rk basnda Dinke ynelik dilin bylesine sivri olmasn salayan nedenlerden biri kukusuz egemen basndaki dilden g almasdr.

Hrant Dink rneinde grlmektedir ki, Trkiyede egemen kamusal alan ideolojik nitelii ar basan bir kamusal alandr. Bu kamusal alanda devletin resmi ideolojisinin erevesi dna kan haber ve yorumlara zaman zaman yer verilse bile sklkla devletin yetkili kurumlarnn (rneimizde Genelkurmay Bakanl) kamusal alandaki tartmalara mdahalesi sz konusu olmaktadr. zgr bir kamuoyunun oluturulmas iin gerekli olan dncelerin serbeste ifadesi, yasalar ve fiili uygulamalarla engellenmekte, yan sra egemen kamusal alana farkl grlerin szmas nlenmektedir.

122

Kamusal alan btn reform sylemlerine ramen devletin resmi ideolojisinin cenderesi altndadr.

Bu kamusal alanda Trk milliyetilii temel deerdir. Irk bir ideolojinin argmanlar milli birlik ve beraberlik sylemiyle sunulmaktadr. Aznlklar bu kamusal alanda ancak teki olarak vardrlar ve ska tartma konusu olan Anayasal erevenin izdii vatandalk tanmnn bile gerisinde, rk bir ayrmcln hedefidirler.

Trk Ceza Kanununun 301. maddesinden alan btn nemli davalarda beraat ya da dme kararlar karken Hrant Dinkin Avrupa Birlii srecine ramen mahkm edilmesinde basnn Dinkin Ermeni kimliine yapt vurgu etkili olmutur. Nitekim bu durum Dinki, mahkm eden mahkemenin gerekeli kararndaki hukuk d, milliyeti sylemle kendisini gstermitir. Dinkin siyasi bir suikastin hedefi olarak seilmesinde de kukusuz basn yayn organlarnca yaratlan kamuoyundaki Dink algsnn nemli bir etkisi olmutur.

123

KAYNAKA

KTAP VE MAKALELER

Akllolu, Tekin, Kamu Yarar Kavram zerine Dnceler, Amme daresi Dergisi, C.24, S.2, Haziran 1991

Alemdar Korkmaz - Erdoan rfan, teki Kuram, Erk Yaynlar, Ankara, 2005

Aymaz, Gksel, Doru lgi, Gerek Kanaat, Evrensel Kltr Dergisi Say 136, Nisan 2003

Bekta, Arsev, Kamuoyu, letiim, Demokrasi, Balam Yaynlar, stanbul, 2000

Cangzbay, Kadir, Globalleme ve Kamusal Alan, Kamusal Alan der: Meral zbek, Hil Yaynlar stanbul, 2004

Curran, James, Medya ve Demokrasi: Yeniden Deer Bime, Medya Kltr Siyaset, der. Sleyman rvan, Ark Yaynlar, Ankara 1997

aha, mer, deolojik Kamusal Alann Krizi, (http://www.fatih.edu.tr)

apl, Blent, Medya ve Etik, mge Kitabevi Yaynlar, Ankara 2002

Duran, Ragp, Medya, Kavram Szl - Sylem ve Gerek, Editr: Fikret Bakaya, zgr niversite Kitapl, Ankara, 2005

Fejes, Fred, Yok Olan zleyici Sorunu, Medya ktidar deoloji, der. ve ev. Mehmet Kk, Bilim ve Sanat, Ankara, 2005

Fiske, John, letiim almalarna Giri, ev. Sleyman rvan, Bilim ve Sanat Yaynlar, Ankara, 2003

Forester, John, Habermasn letiim Toplum Kuram, Kitle letiim Kuramlar, der. ve ev. Erol Mutlu, topya Yaynlar, Ankara, 2005

Frazer,

Nancy,

Kamusal

Alan

Yeniden

Dnmek:

Gerekte

Varolan

Demokrasinin Eletirisine Bir Katk, Kamusal Alan, der. Meral zbek, Kamusal Alan, stanbul, 2004

Garnham,

Nicholas,

Medya

ve

Kamusal

Alan,

ev.

Sevda

Alanku,

(ilef.ankara.edu.tr/id/yazi.php?yad=795 - 54k)

Gke, Orhan, erik zmlemesi, Turkuaz Yaynevi, Eskiehir, 1994

Habermas, Jurgen, Kamusal Alan, Kamusal Alan, der. Meral zbek, Hil Yaynlar, stanbul, 2004

II

Habermas, Jrgen, Kamusalln Yapsal Dnm, ev. Tanl Bora, Mithat Sancar, letiim Yaynlar, stanbul, 1997

Hallen, Daniel C., Eletirel Kuram Persfektifinden Amerikan Haber Medyas, Kitle letiim Kuramlar, der. ve ev. Erol Mutlu, topya Yaynlar, Ankara 2005

Hardt, Micheal Negri, Antonio, okluk-mparatorluk anda Sava ve Demokrasi, ev. Bar Yldrm, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 2004

nal, Aye, Haberi Okumak, Temuin Yaynlar, Ankara 1996

nal, Kemal, Kanl Sava in Hesapsz Propaganda, Evrensel Kltr Dergisi Say 136, Nisan 2003

Iyengar, Shanto, Siyasette Eriim Yanll: Televizyon Haberleri ve Kamuoyu, Medya Kltr Siyaset, der. Sleyman rvan, Ark Yaynlar, Ankara 1997

Kabolu, brahim ., Anayasa ve Toplum, mge Kitabevi Yaynlar, Ankara 2000

Kapani, Mnci, Politika Bilimine Giri, Bilgi Yaynevi, Ankara 1989

Karada,

Ahmet,

Kamusal

Alan

Modelleri:

oulcu

Perspektiften

Bir

Deerlendirme, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, Cilt: 58 Say: 3 Yl: 2003

III

Kejanlolu, Beybin, Kamusal Alan, Kavram Szl - Sylem ve Gerek, Editr: Fikret Bakaya, zgr niversite Kitapl, Ankara, 2005

Kejanlolu, Beybin, Medya almalarnda Kamusal Alan Kavram, Kamusal Alan, editr: Meral zbek, Hil Yayn, stanbul, 2004

Kellner, Douglas,

Habermas,

Kamusal Alan ve Demokrasi: Eletirel

Mdahale, ev: Suat Sungur, (http://www.istanbul.edu.tr/4.boyut/dosya.html)

Marx, Karl Engels, Frederich, Alman deolojisi [Feurbach], ev. Sevim Belli, Sol Yaynlar, Ankara 1992

Moressi, Enrico, Haber Etii Ahlaki Gazeteciliin Kuruluu ve Eletirisi, ev: Frat Gen, Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara, 2006

Noelle-Neumann, Elisabeth, Suskunluk Sarmal Kuramnn Medyay Anlamaya Katks, Medya, Kltr, Siyaset, der: Sleyman rvan, Ark Yaynlar, Ankara, 1997

Peters, John Durhan Cmiel, Tenneth, Medya Etii ve Kamusal Alan ev. mit Hsrev Yorsal, Medya Kltr Siyaset, der. Sleyman rvan, ARK Yaynlar, Ankara, 1997

Polat, Fatih, YDD Diplomasisinin Sonu, Evrensel Kltr Dergisi, Say 136, Nisan 2003

IV

Poyraz, Bedriye, Haber ve Haber Programlarnda deoloji ve Gereklik, topya Yaynlar, Ankara 2002

Reese, Stephen D., Shoemaker Pamela, deolojinin Medya erii zerindeki Etkisi, Medya Kltr Siyaset, der: Sleyman rvan, Ark Yaynlar, Ankara 1997

Sancar, Serpil, Hegemonya, Kavram Szl - Sylem ve Gerek, Editr: Fikret Bakaya, zgr niversite Kitapl, Ankara, 2005

Tomlinson, John, Kltrel Emperyalizm - Eletirel Bir Giri ev. Emrehan Zeybekolu, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 1999

Yaylagl, Levent, Kitle letiim Kuramlar Egemen ve Eletirel Kuramlar, Dipnot Yaynlar, Ankara, 2006

GAZETELER Agos Akam Cumhuriyet Hrriyet Milliyet nce Vatan Sabah Radikal Yeni afak

Yenia Ortadou Vatan

NTERNET STELER

Ankara niversitesi letiim Fakltesi (www.ilef.ankada.edu.tr) Fatih niversitesi (www.fatih.edu.tr) Hrriyet Gazetesi (www.hurriyetim.com.tr) stanbul niversitesi (www.istanbul.edu.tr) Medyatava (www.medyatava.net) Milliyet Gazetesi (www.milliyet.com.tr) Sabah Gazetesi (www.sabah.com.tr) Trk Dil Kurumu (www.tdk.gov.tr)

VI

EK 1: HRRYETTE YAYINLANAN SABHA GKEN HABER Sabiha Gken mi Hatun Sebilciyan m Ersin KALKAN Ermeni cemaatinin yayn organ Agos Gazetesi'nin iddiasna gre, Antep asll Ermenistan vatanda Hripsime Gazalyan, "Sabiha Gken

teyzemdi" dedi. Antep asll Ermenistan vatanda Hripsime Sebilciyan Gazalyan, ilk Trk kadn pilotu Sabiha Gken'in yeeni olduunu iddia etti. Dedesi Nerses Sebilciyan'n 1915 olaylar srasnda ldn syleyen Gazalyan ''ki kzndan biri Hatun, dieri benim annem Diruhi'ydi. Hatun, Sabiha Gken'dir ve benim teyzemdir'' dedi. ATATRK'n manevi kz ve ilk Trk kadn pilot Sabiha Gken'in Ermeni asll olduu iddia edildi. Ermeni cemaatinin yayn organ Agos Gazetesi'nde yer alan habere gre, Sabiha Gken 1915 olaylarnda ailesini kaybettikten sonra bir yetimhaneye verildi ve ardndan Atatrk tarafndan evlat edinildi. Ermenistan'dan Trkiye'ye gelerek temizlik ilerinde alan Hripsime (Sebilciyan) Gazalyan'la Agos Gazetesi'nden Hrant Dink ve Diran Lokmagzyan grt. Gazetenin 6 ubat tarihli saysnda 'Sabiha-Hatun'un Srr' balyla yaymlanan rportajda, Gken'in Ermeni bir aileden geldii yolundaki iddialarn ilk kez 1972'de Beyrut'ta yaymlanan 'Ler yev CagadakirDa ve Alnyazs' adl kitapta gndeme getirildii hatrlatld. Yazar Simon Simonyan'n kitapta Sabiha Gken'in tm aile yelerinin adlarn sralad belirtildi. ddialarn Ermeni kaynaklarnca da desteklendii belirtilen rportajda Hripsime (Sebilciyan) Gazalyan, ailesinin ve Hatun Teyze olarak tand Sabiha Gken'in yksn yle anlatt:

2 KIZ, 5 ERKEK KARDE Biz Antepliyiz. Ailenin annesi Mariam Sebilciyan'd. Baba ise Nerses Sebilciyan. Nerses 1915'teki olaylar srasnda ld. Maryam ile Nerses'in 2'si kz, 7 ocuklar oldu. Kzlardan biri Diruhi, benim annemdi. Dieri de Hatun'du. te bu Hatun, Sabiha Gken'dir. Benim teyzemdir. Kardelerinin, yani daylarmn adlar ise Sarkis, Boos, Haik ve Hovhannes

Sebilciyan'dr. CBN YETMHANES Bykannem Mariam zaten birok ocuun bakmn stlenmi. Annem ve teyzemi gtrp Cibin'deki yetimhaneye vermi. (Sinek anlamna gelen Cibin, anlurfa'nn Halfeti lesi'ne bal bir ky. Kyn bugnk ad Saylakkaya. Sineklik anlamndaki cibinlik de bu kyn adndan

tretilmi.) Atatrk o dnemde gelmi. Evlad olmadndan, yetimhaneyi dolap kzlarn en sevimlisini evlat edineceini sylemi. Teyzemi grm, irin bir kz ocuu olduundan parmayla iaret etmi ve teyzemi kucaklam. Annem diyor ki; 'O alayarak gitti, ben de aladm ve bylece ayrlmz. te o zaman ablam 5-6 yandayd.' SURYE'DEN ERMENSTAN'A Biz nce Suriye'ye, 1946'da ise Erivan'a g ettik. Bykannem ve daylarm Suriye'de kald. 11-12 yalarnda annem duymu ki teyzem Atatrk'n kz olmu, ismini deitirmiler. Annem Erivan'dan birka kez Hayreniki Tzayn gazetesine ilan verip kardeinin bulunmasn istemi, Emiadzin'e gidip papazlardan yardm istemi. Ona ''imdi artk Hatun deil Sabiha Gken'dir'' demiler. Resmi kaytlarda Bursa doumlu

II

RESM kaytlarda ve kendisiyle yaplan syleilerde Sabiha Gken'in 21 Mart 1913'te Bursa'da doduu belirtiliyor. 2001 ylnda, doum gnnde kaybettiimiz Gken, bu kaytlara gre, II. Abdlhamid tarafndan Bursa'ya srgne gnderilen vilayet bakatibi Hafz Mustafa zzet'in kz. Babasn ilkokula gittii yllarda kaybetti. Eitimini kardelerinin yardmyla srdrd. 1925'teki yurt gezisi srasnda Atatrk'n dikkatini ekti. Atatrk tarafndan evlat edinildi. Trkiye'nin ilk kadn pilotu oldu.

Mezarndan bir avu topra stme koyun Hripsime (Sebilciyan) Gazalyan, annesinin ld ana kadar kz kardeinin zlemini ektiini belirterek, vasiyetini yle aklad: ''Annem ld ana kadar hep unu sylerdi: 'Eer kz kardeim lmse mezarndan bir avu toprak getirip benim mezarmn stne koyun ki ben de yattm yerde rahat uyuyaym.' Annem, teyzem sa ise de akrabalar olduun bilmesini istiyordu. Yani 'Annesi, kardeleri, sahipsiz deil' diyordu.'' TIPKI NNEM Gazalyan, Sabiha Gken'in lmnden 3 ay nce stanbul'da olduunu belirterek, unlar syledi: ''Televizyonda grdm. Tpk ninemdi. Bir elmann ikinci yars gibiydi. Annemin daysnn olu Halep'ten, Sabiha Gken'i ziyarete gitmi. Gken ona para ve altn vermi, her tr yardmda bulunmu ona.'' Agos Gazetesi Genel Yayn Ynetmeni Hrant Dink: "ddialar bizi artmad" Hripsime (Sebilciyan) Gazalyan 3 yl nce gelip, bu yky anlatt. O srada Sabiha Hanm hayattayd. ddialar dayanaklardan yoksundu. Gken'in krlacan dnp yaynlamadk. Gazalyan geen ay gazeteye tekrar geldi.

III

Fotoraflar getirdi. Bir sre nce de elimize Simon Simonyan'n Beyrut'ta kan kitab gemiti. Ermenistan'da da bu iddiay destekleyen ok sayda belge olduunu rendik. ddia beni artmad, nk Trk Tarih Kurumu Bakan Yusuf Halacolu geen hafta bir gazetede yaymlanan rportajnda bu konuya deiniyordu. 1915 olaylar srasnda iddia edildii gibi 1.5 milyon Ermeninin ldrlmediini, bunlardan 644 bin 900'nn geri dndn sylyordu. Peki bu Ermeniler nereye gitti? Bunlardan bir ksm daha sonraki yllarda gt, byk bir blm ise Mslmanl seip topluma kart. Okuduum kaynaklar, ulatm kiiler ve bilgiler bana pek ok insann yaadn, kiminin kimlik deitirdiini ya da Mslman olduunu gsterdi. Sabiha Gken'le ilgili iddialar teden beri cemaat iinde bilinir. Gazalyan'n anlattklar, Simonyan'n hikayesi ve Ermenistan'dan gelen fotoraflar, bir gazeteci iin ok kkrtc olan bu iddialar daha da glendirdi. 1

Ersin Kalkan, Sabiha Gkenin 80 Yllk Srr, Hrriyet, 21 ubat 2004 (vurgular gazeteye ait) (hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?viewid=373270 - 45k)

IV

EK 2: HRANT DNKN YAZISI

Hrant Dinkin Trk Ceza Kanununun 301. maddesinden 6 ay hapse mahkum olmasna neden olan ve basnda Dinkin hedef haline getirilmesi srecinde nemli yeri olan yazs:

Ermenistan'la tanmak 'Trk'ten boalacak o zehirli kann yerini dolduracak temiz kan, Ermeni'nin Ermenistan'la kuraca asil damarnda mevcuttur. Yeter ki bu mevcudiyetin farknda olunsun. Bu farkndaln asl sorumlusu ise Diaspora'ya yaylm Ermenilerden ziyade Ermenistan ynetimleridir. Ermenistan hkmetlerinin sorumluluklarnn bilincinde olmalar ve gereini yerine getirmeleri aslolandr. Ne var ki 12 yllk bamszlk dneminde Diaspora ile Ermenistan ilikilerine bakldnda, Ermenistan hkmetlerinin henz bu sorumluluun bilincine yeterince varmadklar grlr. Birka gsterili 'Pan Armenian Bulumas' dnda ilevsel bir 'Diaspora-Ermenistan bulumas' mekanizmas dahi kurulamamtr. Ermenistan'n Diaspora ile ilikileri bazen Diaspora'nn bazen de Ermenistan'n inisiyatifinde ar aksak yrtlm, kalc ve daha ziyade Ermenistan merkezli bir kurumlamaya gidilememitir. Oysa Ermenistan'n oktan zel ve ok gl bir Diaspora Bakanl kurmu olmas gerekirdi. Bu bakanlk sayesinde de dnyann en cra kelerine dahi dalm ve dalacak tek Ermeni bireyinin dahi nasl kucaklanabilecei temel bir kaygya

dntrlebilir, sonrasnda bu kayg dorultusunda hareket edilir ve buna gre projeler gelitirilebilirdi. Bunun yaplmam olmas hl byk bir eksik olarak gzkyor. Bu kaygszlyla Ermenistan kendisinin ne denli bir ana kk olduunun farknda deil ki Diasporadakiler'e de bunu hissetirebilsin. Bu da gsteriyor ki Ermenistan elbette layk ama Ermenistan ynetimleri henz Diasporalya layk deil. Ermenistan'n Diasporal bireyle kuraca birebir ilikinin Diaspora Ermeni'sinin kimliinde ve kimliin yeni cmlelerinin kuruluunda oynayaca rol ok byktr ve tartmaszdr. Bugn Diaspora'da ak tutulan Ermeni okullarnn, dil kurslarnn, sosyal ya da kltrel kurumlarn ya da dier tm kollektif faaliyetlerin yegne amac Ermeni kimliini yeni kuaklara tamak, korumak ve mmknse gelitirmektir. Bu ama iin milyonlarca dolar harcanr. Sonuta elde edilen, bilinen ama konuul(a)mayan bir dil ile arada bir kilisesine giden ama o kadarla yetinen bir kimliktir. Oysa dier taraftan yle bir gerek vardr ki bunun gereini yerine getirmek artk kanlmazdr. O da Ermenistan'la Diasporal'nn kuraca moral diyaloun bizatihi kendisinin en doal okul olduudur. Diasporal gencin bu okullarda okumam, bu kiliselere gitmemi olsa da bir kez Ermenistan denilen doal okulla tanmas kimlii iin ok ey ifade eder. Diaspora gencine on yllar iinde eitimle ve kiliseyle verilen Ermeni kimliiyle, o gencin Ermenistan' bir kez ziyaret ederek edinecei kimlik arasnda ikincisinin lehine ar basan bir kkllk sz konusudur.

II

Bu dediimizin ne denli doru olup olmadn denemek o denli pahal bir ey deildir. Bir kenara ayrlacak be kurula bir gencin yllk tatilinin 15 gnn Ermenistan sokaklarnda geirmesi pekl salanabilir. Ermenistan' ziyaret eden ve ncesinde Ermeni kimliinden bir hayli de uzak gzken gencin, 15-20 gnlk bu srede edinmi olduu kimliin nasl damardan absorbe edildii grlecektir. Artk o dakikadan itibaren gencin bu kimliini dnyann neresinde yayor olursa olsun unutmas bir daha olanakszdr. Gayr o kimlik ona damardan rngalanmtr... Dolaysyla genler iin Ermenistan'a zel seyahat turlarnn dzenlenmesi birincil derecede kimlik kazandrc faaliyettir. Bu almalar ne pahasna olursa olsun her yerde yllk programlarn bana alnmaldr. Ermeni kimliinin dorudan Ermenistan'dan edinilecek cmleleri, kelimelerle anlatlamayacak denli zengin kazanmlardr. Bu durum, saksda yetitirilmeye allan narin bir bitkinin kendi topra, kendi suyu ve kendi gneiyle tanmasna da benzetilebilir. Denemesi bedavadr... Herkese nerilir.1

Hrant Dink, Ermenistanla Tanmak Agos Gazetesi, 13 ubat 2004

III