Midzynarodowe stosunki gospodarcze - wykady.

WYKAD1 MIDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE. Nauk o midzynarodowych stosunkach gospodarczych naley traktowa jako teori ekonomii. Przedmiotem tej dyscypliny s zasady i mechanizmy rzdzce t gospodark narodow. W gospodarce wiatowej zachodz szybkie przemiany, rozwijaj si rynki. Dziedzina ta wic zyskaa na duej popularnoci. Przedmiotem bada s stwierdzenia bardzo oglne gwnie stosunki midzynarodowe. Wymiana midzynarodowa obejmuje przepywy towarw, czynnikw produkcji (kapita i technologia), usug. Przepywy te mona bada w skali wiatowej z punktu widzenia powiza danego kraju z zagranic. Polityka w zakresie stosunkw midzynarodowych nazywa si polityk zagraniczn lub polityk midzynarodow okrela metody i narzdzia osigania przez pastwo celw gospodarczych gwnie przez tworzenie i udzia midzynarodowych instytucji gospodarczych. WYMIENIALNO WALUT I KURS WALUTOWY. Wymiana midzynarodowa powoduje powstanie nalenoci i zobowiza midzy podmiotami znajdujcymi si w rnych krajach. Regulowanie nalenoci midzy podmiotami znajdujcymi si w rnych krajach nazywa si rozliczeniami midzynarodowymi. Rozliczenia mog by prowadzone z udziaem pienidza, ale wtedy gdy istnieje wymienialno walut narodowych. Istniej rwnie rozliczenia midzyn. nawet wtedy gdy nie ma wymienialnoci walut. S to rozliczenia bez udziau pienidza tzw. transakcje kompensacyjne (clearing). Istnieje te bezporednia wymiana towaru na towar bez udziau pienidza czyli tzw. barter. Aby waluty mona byo wymienia potrzebny jest przelicznik czyli kurs walutowy. Kurs walutowy to cena pacona w walucie krajowej za jednostk waluty obcej, np. 1$=3,50z. Gdy kurs waluty ulega obnieniu to jest to tzw. deprecjacja waluty. Gdy kurs waluty ulega podwyszeniu to jest to tzw. aprecjacja waluty. Kurs waluty spenia bardzo wane funkcje w gospodarce. Przede wszystkim jest to: funkcja informacyjna umoliwia ustalenie nalenoci i zobowiza. Kurs zawiera podstawowe informacje dla importerw, eksporterw i producentw. funkcja cenotwrcza kurs umoliwia przenoszenie zagranicznego ukadu cen na ukad krajowy czyli istnieje moliwo porwnywania cen w kraju z cenami zagranicznymi. Porwnywalno ta moe by ograniczona, gwnie wtedy gdy istniej ca, podatki i inne opaty zwizane z eksportem i importem, bo znieksztacaj one ceny. Kurs walutowy w gospodarce jest wan ...... i jest wanym narzdziem polityki gospodarczej pastwa. Pastwo prowadzi taka polityk kursow, ktra pozwala realizowa mu okrelone cele. Czynniki okrelajce poziom kursu walutowego: relacja popytu i poday danej waluty na krajowym rynku walutowym, polityka pastwa w zakresie wymienialnoci walut i rodzaju polityki kursowej, rnice w poziomie cen w kraju i zagranic, czynniki polityczne i psychologiczne oraz dziaania spekulacyjne. Istniej dwa typy kursu walutowego: 1. stay kurs walutowy 2. pynny kurs walutowy Te dwa typy kursw rzadko wystpuj w czystej postaci.

AD1 Stay kurs walutowy- ustalany jest przez pastwo. Gdy rzd zobowizuje si do utrzymywania staego kursu to konieczna jest interwencja rzdu przy pomocy rezerw dewizowych gromadzonych przez Bank Centralny. Gdy rzd zdecyduje si obniy kurs stay to jest to dewaluacja (gdy jest tendencja do deprecjacji waluty). Jeeli jest tendencja do aprecjacji waluty to rzd moe podwyszy kurs stay czyli jest to rewaluacja. AD2 Pynny kurs walutowy jest to sytuacja gdy kurs walutowy ksztatuje si swobodnie w zalenoci od popytu i poday walut oraz nie ma tu interwencji rzdu. Wspczesne kursy walutowe Do lat dwudziestych naszego wieku mielimy do czynienia z systemem waluty zotej. Od lat 70-tych dominuje pienidz papierowy. Wraz z pojawieniem si pienidza papierowego pojawi si coraz bardziej skomplikowany system walutowy. W 1944 roku na mocy umowy z Brekford Woods utworzono Midzynarodowy System Walutowy. Organizacja ta miaa czuwa nad systemem walutowym, a take miaa wiadczy pomoc dla krajw czonkowskich majcym problemy z kursem walutowym. Po II wojnie wiatowej w ramach tego systemu przyjto zasad kursw staych. Na pocztku lat 70-tych zaama si system kursw staych a upowszechniy si kursy pynne. Byy to jednak kursy pynne regulowane, umoliwiajce pewien zakres ingerencji pastwa. Obecnie s stosowane na wiecie w ramach zalece MFW trzy typy gwnych systemw kursowych: 1. kurs pynny (nieograniczenie pynny)-bez adnej interwencji pastwa, 2. kursy pynne administrowane (regulowane, kierowane)- kursy te wyznacza popyt i poda ale pastwo moe interweniowa w pewnych granicach, 3. kurs stay (kurs centralny)-pastwo utrzymuje sta relacj kursu wasnej waluty w stosunku do jednej wybranej waluty obcej lub do wizki takich walut. Dopuszcza si pewien wski zakres waha walut. Po ich przekroczeniu pastwo bardzo czsto interweniuje. Na wiecie stosuje si: -kursy nieograniczenie pynne (48 krajw) -kursy pynne administrowane (38 krajw) -kursy centralne (81 krajw) WYMIENIALNO I KURS POLSKIEGO ZOTEGO. Wymienialno waluty -to prawo swobodnego kupowania i sprzedawania zagranicznego pienidza za walut krajow i dokonywanie rozlicze midzynarodowych w dowolnej walucie bez ograniczejest to tzw. cakowita (absolutna) wymienialno. Od 1914 roku absolutna wymienialno praktycznie nie istnieje. Najczciej mamy do czynienia z ograniczeniami wymienialnoci waluty, wprowadzanymi przez prawo dewizowe poszczeglnych krajw, czyli tzw. wymienialnoci czciow. Dewiza to pienidz zagraniczny uywany w rozliczeniach midzynarodowych prowadzonych przez banki. Jest to pienidz w rnych formach np. zagraniczne papiery wartociowe. Dewiza nie dotyczy pienidza krajowego. Wymienialno waluty moe by ograniczona tylko do obrotw handlu zagranicznego. Najczciej wystpuj ograniczenia wymiany walut ze wzgldu na podmiot wymiany. Mamy tu: wymienialno wewntrzn- prawo do wymiany waluty krajowej na obc maj tylko obywatele danego kraju, podmioty gospodarcze z tego kraju i inne instytucje i jednostki okrelone przez prawo dewizowe czyli tzw. rezydenci krajowi;

 wymienialno zewntrzna- prawo dewizowe upowania rezydentw zagranicznych czyli obcokrajowcw do dokonywania wymiany waluty danego kraju. Wymiany walut dokonuje si na rynkach walutowych gdzie ksztatuje si cena kursu walutowego. Na rynkach walutowych ksztatuje si popyt i poda, ustalaj si transakcje kupna i sprzeday. Uczestnikiem jest przede wszystkim Bank Centralny. Taki rodzaj rynku jest to krajowy rynek walutowy. Gdy do transakcji dopuszczeni s uczestnicy z rnych krajw to mwimy o midzynarodowym rynku walutowym. Transakcje na takim rynku zawierane s 24 godziny na dob. MFW w art.8 precyzuje jaki ma by rodzaj wymienialnoci. Fundusz zaleca nie stosowanie adnych ogranicze wymiany walut w zakresie transakcji biecych z zagranic (s to przede wszystkim obroty towarowe i usugowe)- chodzi o wymienialno zewntrzn i wewntrzn. Na pocztku lat 90-tych okoo 70 krajw czonkowskich speniaa warunki MFW. Wymienialno polskiego zotego wprowadzono w ramach planu Balcerowicza 01.01.1990roku. Bya to tylko wymienialno wewntrzna ograniczona do rezydentw krajowych i obrotw biecych z zagranic. Postanowiono, e wywz i przywz polskiego zotego jest zabroniony. Wczeniej istniaa gospodarka nakazowo-rozdzielcza. Istniao wic rozdzielnictwo waluty. Kursy byy jedynie przelicznikami, suyy do ewidencji. Od 1982 roku prbowano prowadzi pewne reformy. Istniay rne kursy. 01.01.1990roku wprowadzono kurs na poziomie 1$ USD= 9500 starych zotych. By to poziom zbliony do kursu czarnorynkowego. Czarny rynek przesta wic istnie. By to kurs stay w stosunku do dolara czyli tzw. kurs centralny. Od 17 maja 1991 roku przeprowadzono dewaluacj zotwki (1$=11000z). Wprowadzono ustalanie kursu w stosunku do wizki (koszyka) 5 walutdolar USD (45%), marka niemiecka (35%), funt (10%), frank szwajcarski (5%), frank francuski (5%). Od 14 padziernika 1991 roku wprowadzono tzw. kurs stay pezajcy czyli crawling peg. Wprowadzono zasad e zotwka bdzie ulegaa miesicznie deprecjacji o 1,8%- zasada codziennej dewaluacji. Zasad staego obniania wartoci zotwki zmieniano najpierw do 1% a 26.02 1998r. podano, e zotwka bdzie ulegaa deprecjacji 0,8% miesicznie. Wiksze zmiany w zakresie systemu kursowego rozpoczy si 16 maja 1995roku- przeprowadzono tzw. czciowe upynnienie kursu walutowego polskiego zotego. Przedzia waha wok kursu centralnego rozszerzono z pierwotnych +2, -2 % do +7,-7%. Bank Centralny mg jednak interweniowa znacznie szybciej nawet gdy odchylenie byo np. +3(3)%.Utrzymano zasad dewaluacji zotwki .Od koca lutego 1998r. pasmo waha rozszerzono na +10(-10)% . B.C sprzedaje i kupuje waluty od bankw komercyjnych w granicach tych waha. Banki komercyjne uzyskay moliwo przeprowadzania transakcji walutowych midzy sob i ze swoimi klientami po kursach jakie ustal w granicach waha +10(-10)% od kursu centralnego. Zmiany te wg. niektrych oznaczay czciowe upynnienie kursu zotwki. Cigle jednak utrzymywana jest interwencja B.C. Rok 1995 by przeomowy w polityce walutowej i kursowej Polski. Od 01.01.1995r. Polska wprowadzia istotne zmiany w prawie dewizowym. Zadeklarowano wol przyjcia przez Polsk wymienialnoci waluty wg. standardw MFW (wymienialnoci zewntrznej). Po 1995r. prbuje si liberalizowa prawo dewizowe w zakresie obrotw kapitaowych. Obcokrajowcy otrzymali zezwolenie na zakup bonw skarbowych , akcji i obligacji notowanych na polskiej giedzie.(nie otrzymali jeszcze prawa otrzymania rachunkw dewizowych w bankach polskich).Prawo dewizowe wprowadza te pewne udogodnienia w zakresie obrotu zagranicznymi papierami wartociowymi. WYKAD 2: BILANS PATNICZY KRAJU I SYTUACJA PATNICZA POLSKI. Bilans patniczy to zestawienie wszystkich transakcji dokonanych midzy rezydentami krajowymi

a zagranic. Zestawienie to dotyczy okrelonego czasu- zwykle 1 rok; sporzdza si te bilanse kwartalny , proczne. Bilans patniczy wyraa wizi gospodarcze jakie dany kraj posiada z zagranic oraz wyraa stopie otwarcia gospodarki wobec zagranicy. W sposb istotny wpywa na polityk gospodarcz, monetarn, fiskaln, w zakresie handlu zagranicznego. Stan bilansu wpywa na poziom kursu walutowego i na polityk kursow pastwa. Czci skadowe bilansu patniczego: 1.rachunek (bilans) obrotw biecych, 2.rachunek (bilans) obrotw kapitaowych: - zmiany stanu oficjalnych rezerw dewizowych pastwa. Rezerwy dewizowe s to zasoby walut obcych trzymane w B.C. AD1. Rachunek obrotw biecych s to: (towary) transakcje zwizane z przepywem towarw, czyli eksport i import towarw. Eksport i import powoduje powstanie pewnych zobowiza. Jest to tzw. handel z zagranic. Transakcje zwizane z usugami (patnoci powstajce z tyt. sprzeday i zakupu usug ) np. usug transportowych, frachty morskie, turystyka. Dochody netto z inwestycji zagranicznych (dywidendy i odsetki otrzymywane przez dany kraj od zagranicznych pap. wartociowych, odsetki jakie trzeba paci od zacignitych kredytw za granic). Patnoci zwizane z utrzymaniem placwek dyplomatycznych za granic Wydatki wojskowe Dochody danego kraju z patentw i licencji Dochody z pracy obywateli danego kraju za granic Transfery nieodpatne (rzdowe skadki do organizacji midzyn. ) AD2. Rachunek obrotw kapitaowych- obejmuje: transakcje finansowe (krtko i dugoterminowe) z zagranic. Chodzi tu o przepyw kapitaw czy pienidzy osb prywatnych, rzdu, B.C , lub bankw komercyjnych. W obrotach kapitaowych nie uwzgldnia si caoci transakcji ale tylko zmiany stanu jakie powoduj transakcje finansowe. Transakcje kapitaami dugoterminowymi (kapitay rzdowe, prywatne czy organizacji midzyn.) . Formy obrotu tymi kapitaami: -inwestycje bezporednie, -inwestycje portfelowe, -kredyty dugoterminowe. Gdy inwestorzy zagraniczni inwestuj w danym kraju otwierajc swoje przedsibiorstwa lub filie to nastpuje napyw kapitau poprzez inwestycje bezporednie (zwizane z dziaalnoci produkcyjn). Inwestycje portfelowe to inwestycje zwizane z zakupem pap. wartociowych (akcji, obligacji). Kredyty dugoterm. to zaciganie poyczek przez rzd lub dane firmy lub udzielanie kredytw dugoterm. Transakcje kapitaami krtkoterm. (poyczki, kredyty, lokaty o terminie zwrotu do 1 roku) np. krtkoterm. kredyty handlowe, krtkoterm. pap. wartociowe, wkady na rachunkach bankowychczyli tzw. hot money, ktry ma czsto charakter spekulacyjny co wynika z rnic w stopach procentowych i oczekiwania na zmiany kursw walutowych. RWNOWAGA BILANSU PATNICZEGO

Z rachunkowego punktu widzenia bilans jest zawsze zrwnowaony. Bilans jest zestawieniem sporzdzonym wedug oglnych zasad ksigowoci czyli kada transakcja jest ksigowana podwjnie. Z ekonomicznego punktu widzenia bilans jest zrwnowaony gdy saldo obrotw na rachunkach biecych rwny jest saldu obrotw na rachunkach kapitaowych. Gdy kurs walutowy jest nieograniczenie pynny to bilans rwnoway si w sposb automatyczny. Gdy kurs walutowy jest kursem centralnym to nie ma automatycznego rwnowaenia si bilansu. Saldo nie musi rwna si zero i zwykle wystpuje nadwyka lub deficyt w bilansie patniczym. Konieczne s wtedy transakcje wyrwnawcze polegajce na zmianie stanu oficjalnych rezerw walutowych pastwa i zacigniciu przez pastwo poyczek w taki sposb, e deficyt w obrotach biecych musi by zrwnowaony. Aby oceni czy bilans jest zrwnowaony dokonuje si podziau transakcji na 2 kategorie: 1. Transakcje autonomiczne: Obroty biece + przepyw kapitaw dugoterminowych (z kredytami); 2. Transakcje wyrwnawcze: Przepyw kapitaw krtkoterminowych (przede wszystkim w formie poyczek, ktre powoduj zmiany zaduenia kraju) Zmiany stanu rezerw dewizowych. Jeeli obroty automatyczne zrwnowa si to mamy bilans zrwnowaony. Jeeli potrzebne s operacje wyrwnawcze to ozn, e bilans jest niezrwnowaony. Przyczyny zakce bilansu mog by rnorakie np. - zmiany relacji cen krajowych do cen zagranicznych, - zmiany wysokoci stopy % za granic w stosunku do stopy krajowej, - zmiany terms of trade (warunki wymiany handlowej- zmiany relacji cen dbr eksportowanych do dbr importowanych), - klski naturalne. W dugich okresach czasu (wicej ni 5 lat) o rwnowadze bilansu patniczego decyduj takie czynniki jak: krajowa stopa oszczdnoci inwestycji, polityka budetowa pastwa, postp techniczny i wydajno pracy, zmiany struktury wasnociowej, rozwj rynku kapitaowego. Rwnowaga bilansu patniczego w duszym okresie moe by zachowana tylko wwczas gdy wzrostowi gospodarczemu towarzyszy wzrost krajowych oszczdnoci i napyw kapitau zagranicznego. Gdy oszczdnoci krajowe s zbyt mae istnieje tendencje do wzrostu importui pogbiania si deficytu obrotw biecych. Jeeli nie da si tego skompensowa to topniej rezerwy dewizowe lub kraj si zadua. RODKI PRZYWRACANIA RWNOWAGI W BILANSIE PATNICZYM polityka monetarna (wysokie st% mog spowodowa napyw kap. krtkoterm., ale zniechcaj te do inwestowania), polityka fiskalna, polityka dewizowa, polityka cenowa, polityka konkurencji. Czsto uywa si narzdzia typu: dewaluacja (obnienie kursu). Daje ona wzrost konkurencyjnoci

gospodarki w krtkim okresie , bo tanieje eksport a droeje import. Dewaluacja wpywa rwnoczenie na wzrost cen krajowych. W kraju pojawiaj si lub wzmacniaj tendencje inflacyjne. Rewaluacja- to podwyszenie staego kursu walutowego. Rewaluacj stosuje si gdy w bilansie patniczym w duszym okresie wystpuje nadwyka waluty. Rewaluacja jest przesuniciem o charakterze deflacyjnym, moe spowodowa obnienie stanu zatrudnienia i poziomu koniunktury. SYTUACJA PATNICZA POLSKI 1997r: eksport towarw wyraony w $ wzrs o 6,4% a import powikszy si o 13,2%. Ujemne saldo obrotw towarowych wynioso ( 14,2mld$). Saldo obrotw biecych: w 1995r byo dodatnie, 1996r (1,4mld$), 1997r (ok. 6mld$). Deficyt ten w 1997r zosta pokryty napywem kapitau zagranicznego gwnie w formie inwestycji bezporednich i porfelowych. Inwestycje bezporednie wyniosy ok. 5mld$ a w 1996r ok. 7mld$. W sumie 17mld$. Stan rezerw walutowych Polski na koniec 1997r wynis 20mld$. Saldo bilansu patniczego od kilku lat jest dodatnie: 1995r (9mld$) nadwyki, 1996r (ok. 3mld$), 1997r (ok. 3mld$). W 1998r szacuje si e bdzie saldo zerowe lub nieznacznie ujemne. Kryzys walutowy- to niekontrolowane (gwatowne) zaamanie si kursu zotego wobec walut obcych. Gdy wystpi kryzys dochodzi do silnej dewaluacji waluty. Rzdy podejmuj dziaania oszczdnociowe. Dochodzi do tego, e gospodarka wchodzi w stan zaamania. Kryzys wystpuje wwczas gdy wystpi w kraju silne wzgldnie trwae niezbilansowanie zasobu oszczdnoci krajowych z potrzebami inwestycyjnymi. Czy Polsce grozi kryzys walut? Miar jest tu stosunek deficytu w obrocie biecym do PKB. Jeeli wynosi on 57% granica niebezpieczna. WYKAD 3: GOSPODARKA WIATOWA (Wg. Maka): to zbir rnorodnych inwestycji i organizmw funkcjonujcych na poziomie kraju jak i na poziomie midzynarodowym, zajmujcych si dziaalnoci gospodarcz i powizanych ze sob w pewien caociowy system poprzez sie wzajemnych oddziaywa czyli midzynarodowe stosunki ekonomiczne. Jest to system dynamiczny, bdcy w cigym ruchu i rozwoju. Zachodz w nim nieustanne przemiany. Instytucje oddziaywujce na siebie: przedsibiorstwa, gospodarki narodowe, ugrupowania integracyjne krajw, organizacje midzynarodowe, przedsibiorstwa trans narodowe. (Wg. prof. Sodaczuka): to system powiza ekonomicznych midzy gospodarkami narodowymi i ich podmiotami; zmieniajcy si w czasie. Powizania ekonomiczne s bardzo rnorodne (finansowe, handlowe, ekonomiczne itp.). Powstanie gospodarki wiatowej czy si z powstaniem kapitalizmu. Proces ksztatowania gos.wiat. odbywa si w cigu ostatnich stuleci. Mona wiza powstanie gosp.wiat. z przeomem XV-XVI wieku. Trwae wizi ekonomiczne midzy podmiotami zlokalizowanymi w rnych krajach wytworzyy si wraz z rozwojem midzynarodowego podziau pracy- (to szczeglna forma spoecznego podziau pracy ktra dotyczy specjalizowania si wielkich grup ludnoci w wykonywaniu pewnych dziaa produkcyjnych. W historii mwimy o dwch dziaach : 1. wyodrbnienie si rolnictwa 2. wyodrbnienie si handlu i rzemiosa.) Midzynarodowy podzia pracy mona rozumie w ujciu :

- statystycznym- bada si struktur towarow i geograficzn produkcji i handlu, - dynamicznym- zakada si, e zachodz nieustanne zmiany w strukturze towarowej i geograficznej, zmieniaj si moliwoci rozwojowe gospodarek i nastpuje adaptacja do zmiennych moliwoci rozwojowych. Czynniki ksztatujce midzyn. podzia pracy: wewntrzne-(to 1.predyspozycje poszczeglnych krajw do okrelonej specjalizacji w produkcji i handlu a wic pooenie geograficzne, klimat, zasoby natur., czynniki demogr., 2.osignity poziom rozwoju i struktura gospodarki a wic wi si z dziedzictwem przeszoci , czyli zasoby kapitaowe, infrastruktura techn.-organiz.) zewntrzne- istotne dla kraju o maym i zacofanym potencjale ekonomicznym. Zwizane s z bodcami wynikajcymi ze stanu rozwoju gosp. wiatowej. Moe on dawa impulsy dodatnie lub ujemne dla poszczeglnych gospodarek. Wiek XV-XVI to okres wielkich odkry geogr. ,podry Kolumba, Magellana. Wyksztaci si wwczas system okrelany syst. gospodarki europejskiej gdzie kilka krajw zachodnich specjalizowao si w produkcji towarw przemysowych (potga- Anglia). Europa rod. i wsch. to rolnictwo i przemys surowcw. Kolejnym etapem byy podboje kolonialne i ekspansja na inne kontynenty (pkul zach. ,Azj i Afryk). Wspzalenoci ekonomiczne o charakterze globalnym wyksztaciy si w II po. XIXw. Powizania gosp. jakie wyksztaciy si na przeomie XVIII-XIXw. (rewolucja przemysowa) okrela si jako tradycyjny midzynarodowy podzia pracy. By to podzia wiata na centrum przemysowe i zaplecze surowcowo rolnicze oraz rynki zbytu. W XIXw. syst. gospodarki wiatowej oparty na tradycyjnym podziale pracy by rozwinity na tyle, e produkcja przemysowa i handel midzyn. wzrosy 30-krotnie. T.m.p.pracy przetrwa do I wojny w. , w wyniku ktrej doszo do gwatownych zmian politycznych, spoecznych i gospodarczych. Zacza si zasadnicza przebudowa caej struktury gosp. wiatowej. Zmiany te dokonyway si te po II w.w. i trwaj do dzisiaj. Gwne czynniki zmian to: v rozpad syst. kolonialnego i dwubiegunowej struktury t.m.p.pracy. v rewolucja w Rosji v wojny wiatowe (zwaszcza II w.w.) v rozpad bloku socjalistycznego i upadek komunizmu w Europie ( po II w.w.) v wyanianie si nowej struktury gosp. wiatowej okrelanej wspczesn gosp. wiatow (po II w.w.) W obrbie tej gosp. wiatowej dochodzi do zmian ilociowych i jakociowych. Zmiany ilociowe zachodz w strukturze produkcji i handlu . Zmiany jakociowe to: - przeksztacenia struktury towarowej i geograficznej handlu midzynar. - zmiany w zakresie struk. podmiotowej gosp. wiatowej. (inna regionalizacja , podsystemy ekonomiczne, orodki dominujce- Japonia, rosnca rola organizacji midzyn. ) -pojawienie si nowych form wsppracy gospodarczej (to specjalizacja technologiczna i przedmiotowa w dziedzinie produkcji ). Specjalizacja przedmiotowa ozn. koncentrowanie nakadw na niektrych wybranych grupach wyrobw. Specjalizacja technologiczna ozn. koncentracj nakadw na wybranych procesach technologicznych lub fazach procesw technologicznych np.: monta wyrobw gotowych. Specjalizacja umoliwia obnienie jednostkowych kosztw wytworzenia gdy produkcja dokonywana

jest na du skal. Tworz si powizania kooperacyjne. Kooperacji towarzysz zakupy licencji i dbr inwestycyjnych. Powizania kooper. cz wic aparat wytwrczy podmiotw ktre wsppracuj ze sob. Zmiany w zakresie m.p.pracy: szybkie tempo postpu naukowo- technicznego silna konkurencja midzynarodowa bardzo dua rola nauki, techniki i technologii. WYKAD 4: STRUKTURA PODMIOTOWA GOSPODARKI WIATOWEJ Gwne podmioty gospodarki wiatowej: gospodarki narodowe wraz z instytucj pastwa przedsibiorstwa krajowe przedsibiorstwa midzynar.(korporacje transnarodowe) midzyn. ugrupowania integracyjne midzyn. organizacje gospodarcze GOSPODARKI NARODOWE Interesy gospodarek narodowych reprezentuje instytucja pastwa. Rzdy krajw nawet jeli nie wchodz w bezporednie wizi gospodarcze prbuj oddziaywa na stosunki ekonomiczne z zagranic. Jest to jeden z gwnych czynnikw okrelajcych stopie intensywnoci i ksztat powiza gospodarczych midzy krajami. Rzdy poszczeglnych krajw mog w sposb bezporedni zawiera kontrakty i porozumienia. Taka bezpo. dziaalno pastwa miaa miejsce w byych krajach socjalistycznych. Kade pastwo prowadzi okrelon polityk dotyczc oddziaywania pastwa na ksztatowanie stosunkw z zagranic- jest to tzw. zagraniczna polityka ekonomiczna (wytyczanie celw przez pastwo, wybr instrumentw ich realizacji). Zagr.polit.ekon. utosamia si czsto z pojciem polityki handlowej. Ma to wytumaczenie historyczne gdy pierwsze wizi gosp. to wizi handlowe (wymiana towarowa) pniej obrt usugami i czynnikami pracy. Zakres polit. ekonomicznej jest wic szerszy ni polit. handlowej. Zagr.polit.ekon. dzieli si na 2 podstawowe typy: 1. Polit. autonomiczna- ma charakter jednostronny ; s to decyzje pastwa dotyczce stosunkw gosp. z zagranic. 2. Polit. umowna- polega na zawieraniu przez pastwo z innymi krajami umw midzynarodowych (um.dwustronne ,wielostronne lub dotyczce np. obniania stawek celnych czy zasad wzajemnego traktowania w stosunkach midzyn. ) Analogicznie instrumenty polit. zagranicznej mog mie charakter: 1. autonomiczny 2. umowny W ewolucji zagr.polit.ekon. wyoniy si 2 gwne kierunki: 1. polityka wolnego handlu 2. polityka protekcjonizmu AD1 Polit. wolnego handlu ozn. usuwanie wszelkich ogranicze i przeszkd w stosunkach gosp. z zagranic zwaszcza w zakresie wymiany towarowej. Jest to koncepcja uksztatowana w ramach doktryny liberalizmu gosp. Ozn. to e zwolennicy wolnego handlu d do jak najmniejszego wpywu pastwa na stosunki gosp. z zagranic i uwaaj e pastwo nie powinno wiadczy pomocy wasnym przedsibiorstwom w konkurowaniu z zagranic. Polit. wolnego handlu w penym zakresie realizowano w Anglii XIXw.

AD2 Polit. protekcjonizmu ozn. ograniczenie przez pastwo swobody w dostpie do rynku krajowego a wic wprowadzenie rnorodnych barier chronicych kraj przed konkurencj z zagranicy (np. ca). W zakres tej polit. wchodzi te udzielanie pomocy przedsibiorstwom krajowym w konkurencji z zagr. (np. subsydiowanie eksportu). Skrajn postaci polit. protekcjonizmu jest polit. autarkii gospodarczej, ktra zakada denie do moliwie penej samowystarczalnoci gospodarczej danego kraju (przede wszystkim zastpienie importu produkcj wasn oraz ograniczanie stosunkw gosp. z zagr. do absolutnie koniecznego minimum). PRZEDSIBIORSTWA NARODOWE Przedsibiorstwa poszczeglnych krajw wchodz w kontakty poprzez eksport i import, kooperacj w dziedzinie produkcji, powizania technologiczne zwizane z udzielaniem licencji, patentw, zwizki kredytowo-kapitaowe a wic wsplne inwestycje czy przedsiwzicia. Mwi si o procesach umidzynaradawiania . Wyrnia si dwa etapy wczania przedsibiorstw w system gospodarek wiatowych: 1. umidzynarodawianie wymiany towarowej (eksport i import) 2. wejcie na rynki midzynar. Poprzez podjcie z zagr. dziaalnoci gospodarczej (produkcyjnej, handlowej, usugowej) 3. pene umidzynarodowienie czyli prowadzenie dziaalnoci w skali wiatowej a wic stosowanie globalnej strategii, globalnej dziaalnoci produkcyjnej czy handlowej (przedsib. krajowe staj si tzw. korporacjami trans narodowymi). KORPORACJE TRANSNARODOWE Korporacje przedsibiorstwa zorganizowane zwykle w formie spek akcyjnych. Korporacje trans narodowe (wg. ONZ) to przedsibiorstwa prowadzce w co najmniej 2 krajach i posiadajce rwnie w co najmniej 2 krajach filie lub oddziay bdce w caoci lub w czci wasnoci przedsib. macierzystego. Zasig dziaania tych przedsibiorstw jest zasigiem krajowym. Gwny motyw powstawania i rozwoju korp. trans narod. to zagraniczne inwestycje bezporednie (przepyw kapitau zwizanego z dziaalnoci produkcyjn ). Przykady korp. trans narod. General Motors, IBM, Walt Disney , Pepsico, Coca Cola, Ford Motor, Exxon, Shell, Toyota. MIDZYNAR. UGRUPOWANIA INTEGRACYJNE 1959r-Europejska Wsplnota Gospodarcza(EWG), w latach 90-tych Unia Europejska; Europejska Strefa Wsplnego Handlu (EFTA). Integracja przebiega wg etapw: 1. znoszenie przeszkd w wymianie handlowej 2. unia celna- za zewntrz ugrupowania jest jednolite polityka celna 3. wsplny rynek w zakresie przepywu kapitau, towaru i rynku pracy 4. unia ekonomiczna i walutowa- ujednolicenie i harmonizacja polityki gosp. MIDZYNARODOWE ORGANIZACJE GOSPODARCZE Po IIw.w rola tych organizacji wzrosa- peni one funkcje regulacyjne w ramach gosp. w. , ustalaj pewne wzorce, zalecenia, normy postpowania. Do takich m.org.gosp. nale org.finansowe : Midzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank wiatowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. W tej grupie mona wyrni te pewne porozumienia i organizacje: Ukad oglny w sprawie ce i handlu (GATT) od 1995r zastpiona wiatow Organizacj Handlu (WTO) W zakresie m.stos.gosp. dziaa szereg organizacji wiadczcych humanitarn i spoeczn pomoc np. ONZ, wiatowa Org. Do Spraw ywnoci (FAO), wiatowa Organizacja Zdrowia (WHO), Organizacja do spraw Pomocy Dzieciom (UNICEF).

WYKAD 5: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA GOSPODARKI WIATOWEJ I PIENIDZ WIATOWY. Gospodarki narodowe stykaj si na midzyn. rynkach o zasigu regionalnym lub wiatowym. Rynki zawsze s wyspecjalizowane. S to rynki towarowe (surowcw, ywnoci, maszyn), rynki usug (turystycznych, przewozowych i in.) rynki finansowe (midzyn. rynek walutowy i midzyn. rynek kredytowy, terminowe rynki finansowe). Ceny na rynku wiatowym maja zwizek z cenami krajowymi. Jeli nie ma przeszkd w wymianie (wolny handel) i pomija si koszty transportowe to mwimy e dziaa prawo jednej ceny, czyli cena danego towaru bdzie jednakowa na caym wieci. Ceny mog si take ksztatowa na giedach towarowych. Odzwierciedlaj one ceny rynkowej rwnowagi, ale mog te by ksztatowane przez monopole. Pienidz wiatowy to pienidz sucy do rozlicze w sferze stosunkw midzyn. Historycznie pienidzem wiatowym byo zoto (XIXw.). Do lat 70-tych system dewizowo-zotowy. Dolar by zrwnany ze zotem i peni funkcj pienidza wiatowego. Na pocztku lat 70-tych system walutowy wielodewizowy. Funkcje pienidza wiatowego peni rne waluty narodowe i rne rodzaje pienidza. Skadniki rezerw walutowych w krajach czonkowskich MFW: 1. Zoto monetarne 2. Waluty rezerwowe (dolar amerykaski, marka niemiecka. W mniejszym stopniu- waluty krajw UE i frank szwajcarski) 3. Specjalne prawa cignienia (SDR-y)-jest to pienidz midzynarodowy kreowany od 1995r przez MFW. Warto jego (parytet) zaley od koszyka 5 gwnych walut. Nie jest to pienidz gotwkowy. Suy do regulowania zobowiza i regulowania bilansw patniczych krajw czonkowskich MFW. HANDEL MIDZYNARODOWY Handel midzyn. to cz wymiany narodowej. Obejmuje on obroty towarowe. Obejmuje te obrt czynnikiem kapitaowym, pracy i transfer technologii oraz obrt usugami. Ceny w handlu midzyn. Korzyci z handlu midzyn. dla poszczeglnych krajw zale od tego jak ksztatuj si ceny towarw eksportowanych i importowanych przez dany kraj. Uywa si tutaj wskanika TERMS of TRADE (warunki wymiany). Ozn. on relacj zmian cen dbr eksportowanych do zmian cen dbr import. przez poszczeglne kraje. Terms of Trade moe by cenowy lub nominalny. Wsk. ten pokazuje zmiany siy nabywczej eksportu w stosunku do importu poszczeglnych krajw. Zmiany w czasie tego wsk. wskazuj jak zmieniaj si korzyci krajw prowadzcych wymian. Poprawa ToT nastpuje gdy ceny dbr eksportowanych w okresie 1 roku rosn szybciej ni ceny dbr importowanych. Za eksport bdzie mona kupi wicej dbr importowanych, ronie sia nabywcza eksportu a wic zapacimy mniej za import. Jeeli sytuacja jest odwrotna- relacja jest odwrotna- za eksport mona kupi mniej. Na ksztatowanie si wsk. ToT decydujcy wpyw maja ceny na rynkach wiatowych. Zmiany tych cen mona bada w krtkim lub dugim okresie. Krtkookresowe zmiany cen. Specyfika ksztatowania si cen wiatowych zaley od typu towarw: 1. towary wystandaryzowane 2. towary zindywidualizowane AD1. S to towary masowe o identycznych walorach uytkowych i s atwe do jednoznacznej klasyfikacji. S zastpowalne, np. surowce mineralne, rolne i wikszo art. rolnych (ropa naftowa, mied, cynk, pszenica). Towary te nadaj si do obrotu giedowego. AD2.

Maja zrnicowane walory uytkowe. S produkowane w krtkich seriach. Wystpuje tu due uzalenienie odbiorcy towaru od dostawcy. Zaliczamy tu m.in. wyroby przemysowe. Ceny wiatowe zachowuj si inaczej dla tych grup . wystpuje rny poziom cenowej i dochodowej elastycznoci popytu oraz poday. Artykuy rolne Niska elastyczno cenowa i dochodowa poday. Poda jest wzgldnie usztywniona, sabo reaguje na zmiany cen i dochodw. Gdy spada popyt na produkty rolne a w lad za tym cena eksporterzy czsto zwikszaj poda aby nie straci na wpywach dewizowych. Przyczyn sztywnej poday jest take protekcjonizm pastwowy. Dopuszcza si nawet subsydiowanie eksportu. Popyt na art. rolne cechuje niska elastyczno cenowa i dochodowa. Surowce mineralne Elastyczno poday jest wiksza ale czsto jest usztywniana przez strategie sprzedawcw. Rzdy mog te stosowa polityk ktra prowadzi do sabego reagowania na zmiany cen. Popytna surowce mineralne cechuje niska elastyczno cenowa i dochodowa ze wzgl. na du zaleno procesw technologicznych , np.: wszystkie kraje rozwijajce si uzalenione s od dostaw ropy naftowej. Zwikszony popyt na surowce jest uzaleniony od poprawy koniunktury, konfliktw zbrojnych. Zmiany popytu na surowce s istotnym czynnikiem wpywu na ceny wiatowe surowcw i produktw rolnych. Zale one bardziej od popytu ni od poday. Ceny wiatowe surowcw i produktw rolnych s mao stabilne. Artykuy przemysowe Jest znacznie wiksza elastyczno cenowa poday. Wystpuje tu mniejsza zaleno produkcji od warunkw naturalnych, mniejsze s koszty. Elastyczno cenowa i dochodowa popytu jest bardzo zrnicowana, ale ceny towarw przemysowych cechuje znaczna stabilno. WYKAD 6. DUGOOKRESOWE TENDENCJE W ZAKRESIE CEN WIATOWYCH Dugookresowe zmiany wpywaj na cenowe Terms of Trade. Do badania zmian cen uywa si wskanika tzw. towarowe nominalne Terms of Trade (relacja zmian cen artykuw surowcoworolnych do zmian cen wyrobw przemysowych). W okresie wojennym ceny art. rolnych rosy wolniej ni ceny art. przemysowych (tzw. noyce cen ktre rozwieray si na niekorzy eksporterw art. surowcowo-rolnych czyli krajw rozwijajcych si, wzgldne korzyci dla krajw wysokorozwinitych ktre eksportuj wyroby przemysowe). W tendencji tej istniay 2 wyjtki: 1. Pocztek lat 50-tych okres zimnych wojen (wojna koreaska i groba konfliktu na skal wiatow)- wystpi wwczas zwikszony popyt na surowce. Rosy ceny z czego korzystali eksporterzy. 2. Lata 70-te do pocztku 80-tych poprawi si gwatownie wskanik towarowy ToT bo gwatownie wzrosy ceny surowcw. (lata1979-1980 drugi kryzys naftowy- gwatowny wzrost cen ropy naftowej. Pocztek lat 90-tych susza w rolnictwie). Oglna tendencja bya jednak taka, e kraje eksportujce surowce byy w gorszej sytuacji ni kraje eksportujce art. przemysowe. Zwizane jest to z postpem surowcw energooszczdnych. Spada zuycie surowcw i energii na jednostk wyrobu. Wzrasta znaczenie recyclingu czyli wtrnego zuywania surowcw. Stosunkowo duym eksporterem surowcw, szczeglnie art. rolnych staj si rwnie kraje wysokorozwinite np. EWG. Szybszy wzrost popytu na art. przemysowe w stosunku do innych. Tendencje w handlu midzynarodowym- struktura towarowa i geograficzna handlu

midzynarodowego. We wspczesnej gospodarce zaznacza si w zakresie handlu midzyn. bardzo silna pozycja krajw wysoko rozwinitych (grupa ok. 23 krajw). Udzia tych krajw w produkcji globalnej wiata wynosi ok. 56% ,w eksporcie towarw i usug jest to ok. 76%. Grup t tworzy np. UE, USA, Japonia. Kraje rozwijajce si to 33% produkcji wiatowej i 20% eksportu. Wyodrbnia si te kraje Europy rod.-Wsch. i byy ZSRR 11% produkcji wiatowej i 4% eksportu (w tym Polska). Wzroso znaczenie krajw zaliczanych do grupy krajw trzeciego wiata. Jest to obecnie grupa ktra zostaa wyodrbniona i nazywa si Nowo Uprzemysowione Kraje Azjatyckie (Hong Kong, Tajwan, Korea Pd., Singapur, Malezja i Tajlandia). Struktura towarowa wiatowego eksportu. Jeeli warto wszystkich krajw cznie przyj mniemy za 100% to produkty przetworzone (przemysowe) stanowi 73% wiatowego eksportu. W zakresie struktury towarowej mona wyrni 3 grupy: 1. maszyny i rodki transportu stanowi 38% eksportu, 2.produkty rolne 12% w.eksp., 3.produkty grnicze 12% w tym paliwa 9% w.eksp. Struktura geograficzna wiatowego eksportu ( dane z 1993r.) W handlu pod wzgldem eksportu wiatowego na Europ Zach. przypada 47% w.eksp., na Afryk 0,2%, Bliski Wschd 0,3%, Europ rodk.-Wsch. i byy ZSRR 0,5%.

Korzyci z handlu midzyn. w wietle teorii handlu midzyn. Teoria handlu midzyn. prbuje odpowiedzie na pytania: jakie czynniki okrelaj wielko i struktur towarow i geograficzn wymiany towarw?, od czego zaley stosunek wymiany towarw eksportowanych do importowanych?, jakie korzyci daje handel midzyn. krajom uczestnikom wymiany i krajom trzecim, czyli jak handel midzyn. wpywa na poziom dobrobytu poszczeglnych krajw?. Od strony etyki nie ma jednolitej koncepcji handlu midzyn. ktra odpowiadaaby na te trzy pytania. S rne koncepcje teoretyczne ktre wychodz od rnych zaoe. Myl ekonomiczna ju w staroytnoci i redniowieczu podejmowaa problem handlu midzyn. Staroytni wadcy dyli do zdobycia jak najwikszej iloci dbr (eksploatacja rabunkowa). Na przeomie XVI-XVIIw. Pojawia si doktryna merkantylizmu (kapitalizm kupiecki). Stwierdzono, e rdem bogactwa kadego narodu jest dodatni bilans handlu zagranicznego. Chodzi o to by kruszce (zoto) i pienidze dopyway do kraju. Twrcy tej doktryny zalecali prowadzenie polityki protekcjonizmu czyli popieranie rozwoju rodzimej wytwrczoci i ograniczanie eksportu. Tez merkantylizmu podwayli twrcy ekonomi klasycznej Smith i Ricardo. A.Smith sformuowa pierwsz rozwinit koncepcj handlu midzyn. tzw. teoria kosztw absolutnych (bezwzgldnych). A.Smith stwierdzi, e bezwzgldne rnice w kosztach wytwarzania s podstaw specjalizacji midzynarodowej. Koszty s zawsze mierzone nakadami pracy ludzkiej. Dany kraj nie musi wszystkich produktw wytwarza taniej wystarczy, e ma przewag w absolutnych kosztach wytwarzania niektrych dbr. Zamy , e mamy dwa kraje A i B produkujce produkty X i Y. Kraj A na przewag absolutn w kosztach wytwarzania produkcji X , nie ma przewagi w produkcji Y. Kraj B ma przewag w kosztach absolutnych produkcji Y, nie ma przewagi w produkcji X. Oba kraje osign korzyci z midzynarodowego podziau pracy niezalenie od bilansu, jeeli kraj A, bdzie specjalizowa si w produkcji i eksporcie X a bdzie importowa Y. Kraj B powinien specjalizowa si w produkcji i eksporcie Y i importowa towar X. W sumie dochodzi do lepszego wykorzystania zasad pracy. Wzrasta produkcja zarwno X jak i Y. W przypadku krajw produkujcych wszystkie towary droej od partnerw teoria ta tego nie wyjania.

Na przeomie XVIII-XIXw Ricardo (wg. innych take Torrens) sformuowali teori kosztw komparatywnych (wzgldnych). Powstaa w ten sposb tzw. klasyczna teoria wymiany midzynarodowej. Moliwo korzystnej specjalizacji istnieje nawet wtedy, gdy dany kraj wytwarza wszystkie produkty droej lub taniej ni inne kraje. Wwczas wystarczajc przesank specjalizacji i handlu midzyn. jest wystpowanie wzgldnych rnic w kosztach wytwarzania. Oznacza to, e kraje powinny specjalizowa si w produkcji i eksporcie tych towarw ktre mog wytwarza stosunkowo taniej ni ich partnerzy, tzn. takich towarw gdzie przewaga w kosztach wytwarzania nad partnerami jest najwiksza. rdem korzyci z handlu midzyn. jest bardzo efektywne wykorzystanie zasobw pracy ludzkiej. Zasada kosztw wzgldnych jest podstawow zasad racjonalnego gospodarowania w skali midzynarodowej. Zasad Ricardo i Torrensa mona uoglni. Koszty mona mierzy te rnicami w wydajnoci pracy. Wwczas podstawow specjalizacj w produkcji i eksporcie powinna by wzgldna przewaga w wydajnoci pracy. Podzia korzyci z wymiany w oparciu o zasad kosztw wzgldnych nie jest zawsze rwny tzn. opacalno tej wymiany zaley od tego jak due s rnice w kosztach wzgldnych. Klasyczna teoria handlu midzyn. jest bardzo sformalizowana. Zakada si bardzo uproszczony model wiata tzn. bada si tu tylko dwa kraje i dwa wytwarzane towary. Teoria ta ma charakter statyczny tzn. przyjmuje si stao kosztw i niezmienne relacje kosztw. Klasycy zakadali te doskona konkurencj w skali midzynarodowej i wiatowej czyli brak ogranicze w handlu. Powoduje to, e teorie te nie mog tumaczy caej zoonoci handlu midzyn. Teoria neoklasyczna handlu midzyn. (Heckscher, Ohlin, Samuelson) tzw. teoria obfitoci zasobw. Przesanka handlu zagranicznego s relatywne rnice w kosztach a take w cenach wytwarzania towarw midzy krajami. Rnice w kosztach i cenach wytwarzanych towarw s spowodowane odmiennym wyposaeniem w dwa gwne czynniki produkcji (kapita rzeczowy i praca). Kraj stosunkowo lepiej wyposaony w kapita powinien specjalizowa si w produkcji i eksporcie dbr kapitaochonnych. Jeeli jest lepiej wyposaony w czynnik pracy dbr pracochonnych, czyli powinien eksportowa takie towary ktrych produkcja wymaga zastosowania taszego czynnika pracy. Leontief weryfikowa t teori dla Stanw Zjednoczonych i doszed do nastpujcych wnioskw tzw. paradoks Leontiefa : -Stany Zjed. eksportuj towary pracochonne mimo e obficie wyposaone s w kapita. Wspczesne teorie handlu midzyn. korzyci z wymiany upatruj czsto w innych czynnikach. Wrd wielu wspczesnych teorii mona wyrni dwie grupy: 1. teorie neoczynnikowe, 2.teorie neotechnologiczne. Teorie neoczynnikowe s rozszerzeniem rozwaa nad teori obfitoci zasobw. W teoriach tych uwzgldnia si jednak wiksz ilo czynnikw produkcji (ni kapita i praca) np. zasoby naturalne, zoono czynnikw produkcji, praca prosta , praca zoona (kapita ludzki). Sens teorii neoczynnikowych kady kraj powinien eksportowa towary do ktrych wytwarzania stosuje si relatywnie obfite (tanie) towary. Importowa za takie ktre w kraju s mao obfite (jest ich mao) Teorie neotechnologiczne uwzgldniaj zmiany w zakresie handlu spowodowane rozwojem postpu technicznego np. teoria luki technologicznej (Posner). Teoria ta wychodzi od zaoenia e wystpuj rnice poziomw wiedzy technicznej midzy rnymi krajami. Jest zrnicowane tempo i kierunki postpu technicznego. Teoria dotyczy przede wszystkim handlu dobrami przemysowymi. Twierdzi si e handel midzyn. tymi dobrami przemysowymi (kierunki i struktura tego handlu) jest determinowana przez opnienia poszczeglnych krajw w opanowaniu technik produkcji

nowoczesnych wyrobw i wykorzystaniu osigni postpu technicznego. Kraje o duej innowacyjnoci maja przewag technologiczn atwiej im eksportowa nowe produkty i technologie. (Kraje zapnione staj si imitatorami. Kraje o duej innowacyjnoci- innowatorzy). Wrd wspczesnych teorii s te inne teorie np. koncepcja ycia produktu wg. ktrej nowy produkt przechodzi przez trzy fazy: 1.innowacji, 2.dojrzewania, 3.standaryzacji. WYKAD 7,8 ROLA HANDLU ZAGRANICZNEGO W GOSPODARCE NARODOWEJ Wpyw handlu zagranicznego na wielko PKB (DN)- od strony salda zagranicznego. Mona wyodrbni tu 2 aspekty: 1. Handel zagr. moe wpywa na wielko DN poprzez dodatnie saldo obrotw towarowych z zagranic. Zwiksza wwczas poda towarw dostpnych w kraju. 2. Od strony popytu- handel zagr. zwiksza popyt globalny ponad popyt krajowy. Wpywa to na wzrost DN wytworzonego. W gospodarce zamknitej mona wyliczy jak iloci dbr posuguje si pastwo. Mona to zrobi za pomoc wzoru: Y=I+K+G ; gdzie: Y- dochd narodowy (niekiedy DN liczymy jako: DN= PKB-amortyzacja) I - inwestycje K - kapita G wydatki rzdowe W gospodarce otwartej (tzn. istnieje wymiana gospodarcza z zagranic): Y=I+K+G+NX ; NX= exp-imp gdzie: NX- eksport netto (saldo handlu zagr.) , exp- eksport, imp- import. Gdy exp>imp to Y=DN podzielony jest mniejszy od wytworzonego. Gdy exp Wielko NX odpowiada wielkoci salda DN i wpywa na wielko funduszy przeznaczonych na inwestycje i konsumpcj. Wielko funduszu jaki kraj moe przeznaczy na zuycie konsumpcji i inwestycji to ABSORPCJA. Absorpcj mona zwikszy ponad DN wytworzony w kraju. Dzieje si tak gdy import jest wikszy ni eksport. Oznacza to, e jest wicej dbr z ktrych korzysta spoeczestwo oraz oznacza to, e kraj korzysta z kredytw zagranicznych. Gdy spoeczestwo bdzie zwikszao absorpcj ponad DN jest to sytuacja tylko oresowa, bo w pniejszym okresie trzeba spaci to zaduenie. Problem ten mona przedstawi przy pomocy wykresu: Rys: Finansowanie zagraniczne a absorpcja krajowa. Wpyw handlu zagr. na wielko DN poprzez wielko popytu. Nawizujemy tu do ujcia keynsowskiego- jeeli istniej wolne moce wytwrcze do wielko DN zaley od wielkoci popytu globalnego w gospodarce. Zgodnie z teori Keynsa wielko popytu zaley od wydatkw na inwestycje i kapita. W gospodarce otwartej wielko popytu zaley take od wielkoci exp. i imp. Import a DN: jeeli wzrasta DN to ronie zapotrzebowanie na import. popyt na dobra importowane moe pozostawa w rnej proporcji w stosunku do przyrostu DN. Popyt na import zaley od kracowej skonnoci do importu. Eksport a DN: zaley tu od tego jaki czynnik powoduje przyrost DN, np.(1) jeeli wzrasta popyt krajowy cz popytu skieruje si na dobra ktre byy przedmiotem eksportu (moe nastpi zmniejszenie si eksportu); (2) jeeli wzrasta popyt z zagranicy na dobra eksportowane przez dany kraj mamy do czynienia ze wzrostem eksportu; (3) jeeli wzrasta konkurencyjno towaru danego kraju (lepsza jako)- to ronie eksport.

Wg.Keynesa jeeli w gosp. istniej niewykorzystane moce wytwrcze DN mona zwikszy poprzez mechanizmy mnonikowe. MNONIK INWESTYCYJNY: K i= delta Y/ delta I a, Ia -inw. autonomiczne W gosp. otwartej impulsem takim moe by pojawienie si dodatkowego eksportu. Wielko mnonika zaley od kocowej zdolnoci do konsumpcji. Zakada si e w gosp. otwartej zamiast impulsu jakim jest autonomiczna gospodarka pastwa, takim impulsem moe by pojawienie si moliwoci dodatkowego eksportu. Dodatkowy eksport moe pobudzi popyt w gospodarce (wzrost DN przy zaoeniu e s nie wykorzystane moce wytwrcze w tym rezerwy siy roboczej).W latach 1989-1990 Polska bya w okresie gbokiego zaamania gospodarczego- recesja gospodarcza. W 1990r. nastpi bardzo dynamiczny wzrost eksportu w Polsce. Sdzi si, e by to impuls pierwotny ktry spowodowa oywienie gospodarcze. Nastpio zahamowanie tendencji spadkowej. Z mechanizmami mnonikowymi, w gospodarce otwartej cz si pewne zagroenia. Jeeli mnonik zaley wprost proporcjonalnie od poziomu kracowej skonnoci do konsumpcji krajowej to trzeba stwierdzi e kracowa skonno do konsumpcji krajowej moe si zmniejszy, jeeli cz popytu konsumpcyjnego w kraju skieruje si na dobra importowane. Osabi to dziaanie mechanizmw mnonikowych i dojdzie do wzrostu zatrudnienia ale za granic. Mechanizmy mnonikowe mog te dziaa w kierunku przeciwnym tzn. e w przypadku spadku eksportu i zwielokrotniony w skutek mnonika spadek popytu i DN moe doj do zaamania gospodarczego wcznie. (Przykadem wspczesnym jest Finlandia lat 90-tych. Kraj ten tradycyjnie utrzymywa silne wizi gospodarcze z ZSRR). Wpyw handlu zagr. na zmian struktury DN (dotyczy struktury towarowej). W gosp. zamknitej (gdy nie ma handlu zagr.) zmiany struktury s moliwe ale odbywa si to w dugim okresie czasu. Handel zagr. stwarza moliwoci wzgldnie szybkiej zmiany tej struktury. Handel zagr. stwarza moliwoci importu niezbdnego (jest to wane dla krajw maych lub rednich, gdy rozwj tych krajw bywa uzaleniony od wymiany z zagranic). Handel zagr. ratuje czsto sytuacj w przypadkach ekstremalnych takie jak susza czy powd. Jeeli zmienia si styl ycia zachodz zmiany w konsumpcji i import jest wwczas przydatny. Wpyw handlu zagr. na efektywno gospodarowania. Efektywne gospodarowanie to bardzo racjonalne uytkowanie posiadanych zasobw wytwrczych. Handel zagr. wpywa na efektywno gospodarowania gwnie poprzez specjalizacj midzynarodow i postp techniczny. Specjalizacja midzynarodowa oznacza e dany kraj produkuje niektre potrzebne dobra na potrzeby wasne i na eksport. Z wytworzenia pewnych innych towarw kraj rezygnuje i importuje je dla zaspokojenia potrzeb. Specjalizacja powoduje zmniejszenie kosztw produkcji (tzn. bardzo racjonalne wykorzystanie zasobw). Zmniejszaj si przecitne koszty jednostkowe wytwarzanych dbr. Dziki specjalizacji moemy uzyskiwa korzyci skali produkcji (spadek dugookresowych przecitnych kosztw wytwarzania oznacza e uzyskuje si korzyci skali).specjalizacja umoliwia wic produkcje masow. Za porednictwem postpu technicznego mona obniy koszty produkcji. Wspczenie postp techniczny jest niezwykle kosztowny ze wzgldu na prace badawcze i wdroenie ich rezultatw. Handel zagr. wpywa na efektywno gospodarowania take poprzez: Transfer technologii (licencje, linie produkcyjne), Konkurencje wyrobw zagranicznych na rynku krajowym. Transfer technologii- import technologii np. zakup licencji to jedyna czsto moliwo likwidacji technologicznej. Przykadem zego wykorzystania importu technologii jest Polska epoki Gierka. Konkurencja wyrobw zagranicznych na rynku krajowym- gdy pojawiaj si zagraniczne towary na

naszym rynku zmusza to producentw krajowych do bardziej racjonalnego gospodarowania, obniania kosztw, ulepszania produkcji, unowoczenienia produktw itp. MIDZYNARODOWY HANDEL USUGAMI. Usugi dopiero od niedawna nabray wikszego znaczenia w wymianie midzynarodowej. Trudno jest zdefiniowa usugi ze wzgl. na ich rnorodno i brak porwnywalnych danych statystycznych midzy krajami. Cechy usug: Wikszo z nich nie ma postaci materialnej, nie mona ich magazynowa, tworzy zapasw, produkcja i konsumpcja zachodz jednoczenie; Trudno je rejestrowa, czyli uchwyci moment sprzeday; Ich eksport odznacza si zwykle wysz efektywnoci ni dbr materialnych. Niszy jest koszt stanowiska pracy w porwnaniu z produkcj materialn; Usugi s bardziej pracochonne, czyli uywa si mniej kapitau. Wpywa to na wysz efektywno eksportu usug. USUGI- to wiadczenie spoecznie uytecznych czynnoci nie zwizanych bezporednio z wytwarzaniem bezporednio dbr rzeczowych. W rocznikach statystycznych usugi definiuje si jako: Produkcja materialna- przemys przetwrczy, rolnictwo, lenictwo, przem wydobywczy. Usugi- transport, czno, obrt towarowy. Gwne czynniki wzrostu znaczenia usug i obrotu midzynarodowego nimi to: Wzrost zamonoci spoeczestw i wicej czasu wolnego (przestano wykonywa cz czynnoci w gospodarstwach domowych) Pojawi si popyt na nowe mao znane usugi np. turystyczne, bankowe. Ze wzrostem produkcji towarowej pojawia si konieczno obsugi tego typu towarami ( transportowe, spedycyjne, ubezpieczeniowe) Rozwj techniki (tv sat, komputery), postp techniczny powoduje unowoczenienie usug i pojawienie si nowych rodzajw usug Wiksze moliwoci wiadczenia usug na odlego np. komputerowa rezerwacja biletw na trasy lotnicze. Rozwj wyspecjalizowanych firm usugowych, spedycyjnych (organizacja transportu) Klasyfikacja usug na potrzeby handlu midzynarodowego Statystyka MFW uwzgldnia obok usug czystych: v Usugi czynnika praca v Usugi czynnika kapita S to tzw. usugi czynnikowe. W klasyfikacji MFW usugi dziel si na: I. Usugi transportowe- wyrnia si tu: - transport morski (tranzyt midzynarodowy, przewozy osobowe, przewozy adunkw midzynarodowych) - usugi pomocnicze ( CARGO-ubezp. adunkw; CASCO- ubezp. ransportw) - usugi przeadunkowe, rzeczoznawczo-kontrolne, holowanie, pilota II. Turystyka midzynarodowa III. Usugi pozostae (usugi handlowe, bankowe, giedowe, reklamowe, organizacja targw i wystaw, usugi telekomunikacyjne, techniczne-obroty licencjami, patentami i prawami autorskimi, usugi budowlano- montaowe) IV. Inne usugi zwizane z kultur, sztuk lecznictwem, konsultacje prawne Klasyfikacja MFW obejmuje usugi czynnikowe, a wic kapita i dochody w formie dywidendy i

procentw, oraz usugi pracy- przekazy emigrantw. Rola usug w gospodarce i obrotach handlowych z zagranic. Wystpuje tu pewna prawidowo- im bardziej rozwinity kraj i wyszy poziom rozwoju gospod. tym wiksze znaczenie usug. W krajach rozwinitych udzia usug w tworzeniu PKB wyn. 60-70%, zatrudnienie w sektorze usug 60%. Dla Polski usugi w PKB-45% (pocztek lat 90-tych). wiatowy eksport usug bez dochodw z inwestycji zagranicznych w 1993r stanowi 22% handlu midzynar towarami i usugami. Gwni eksporterzy usug: USA, Francja, Niemcy, Wochy, Wlk. Brytania . Importerzy- (te same kraje oraz: ) Arabia Saudyjska, Meksyk, Azja poudn-wsch. Udzia Polski w wiatowym handlu usugami wyn 0,4% Najwikszy udzia w wiatowym eksporcie usug maj usugi transportowe- 30% wpyww, podre zagraniczne (turystyka)- 23%, reszta- 47% wpyww. Usugi stanowi bardzo wan pozycj w bilansach obrotw biecych. Saldo bilansu handlu zagr. towarw czsto jest ujemne ale wystpuje dodatnie saldo usug ( kompensuj wic ujemne saldo h.z) Wpywy z eksportu usug- niektre kraje np. Grecja maj te wpywy wiksze ni wpywy z eksportu towarw. W Austrii 75% usugi w stosunku do wpyww towarowych, Polska 29%, Francja 50%. WYKAD 9 MIDZYNARODOWA WYMIANA CZYNNIKW PRODUKCJI KAPITA Przepyw kapitau w szerokim znaczeniu- to kady odnotowany w bilansie patniczym ruch kapitau przez granic. W wskim znaczeniu- to przepywy podejmowane z motywu zysku. Obroty kapitaowe prowadzone przez BC nie maj motywu zysku, take gdy kraje wiadcz pomoc innym krajom, np.: w stanie klski ywioowej. Klasyfikacja przepyww kapitaowych: 1. wg. czasu: krtkoterminowe (do 1 roku) dugoterminowe 2. wg. pochodzenia kapitau: ze rde publicznych (rzdy, agendy rzdowe, org. midzynar.) ze rde prywatnych (banki komercyjne, przedsibiorstwa, instytucje, osoby prywatne) 3. wg. formy wywozu kapitau: lokaty na rynku walutowym (krtkoterm. depozyty na zagr. rynkach lub niektre pap.wart.) kredyty handlowe inwestycje portfelowe inwestycje bezporednie kredyty finansowe kredyty handlowe s zwizane z obsug handlow. Eksporter udziela go importerowi. Czsto maj one posta wekslow. Jeli chodzi o formy wywozu kapitau, to wyrniamy te nastpujcy podzia: kapita poyczkowy (kredyty handlowe i finansowe) inwestycje bezporednie inwestycje portfelowe Kredyty finansowe nie s udzielane na konkretny cel. Mog ich udziela rzdy pastw, banki lub organizacje midzyn. Duo ich udzielano w latach 1970-1980. Udzielano ich bez konkretnego celu co doprowadzio do wielkiego kryzysu zadueniowego (zaduenie krajw rozwijajcych si wzroso z 70 mld $ w 1970r. do 1000 mld $ w 1980r.). Po roku 1980r. zaczy dziaa niekorzystne tendencje w zakresie terms of trade i okazao si e dunicy nie s w stanie spaca ani rat

kapitaowych ani odsetek. Inwestycje portfelowe- s to lokaty w zagraniczne pap.wart. (akcje, obligacje, bony skarbowe). Inwestycje bezporednie- to podejmowanie dziaalnoci gospodarczej zagranic (zakup lub utworzenie przedsibiorstw, przejcie kontroli nad ju istniejcym przedsibiorstwem). Inwestycj portfelow bdzie lokata w zagraniczne papiery w celu udziau w zyskach (dywidenda) lub otrzymanie odsetek. W przypadku inwestycji bezporednich chodzi o udzia w kierowaniu przedsibiorstwem. Inwestycje portfelowe rozwiny si w XIX XX wieku. Byy to wwczas gwnie inwestycje w obligacje zagraniczne. We wspczesnej gospodarce jest tendencja wzrostu inwestycji w akcje. Inwestycje bezporednie s najczciej podejmowane przez korporacje trans narodowe. Jest to element strategii przedsibiorstw dcych do ekspansji na rynek wiatowy. Wywozowi temu towarzyszy transfer technologii i technik zarzdzania. J Mona bada jak inwestycje bezporednie wpywaj na: kraj macierzysty kraj przyjmujcy inwestycje. Kraj macierzysty W krtkim okresie w kraju macierzysty moe wystpi pogorszenie bilansu patniczego. W duszym okresie zyski trafiaj do kraju macierzystego i to moe wpyn dodatnio na bilans patniczy. Inwestycje bezporednie mog pobudza eksport, a co za tym idzie- zatrudnienie w kraju macierzystym bo omija si bariery w eksporcie, rozwija si eksport kooperacyjny (czci zamienne, materiay, podzespoy), rozpoznaje si rynek, filie zagraniczne powoduj wzrost zainteresowania produktami kraju macierzystego. W myl innych pogldw- produkcja w filiach zagranicznych moe sta si konkurencyjna w stosunku do eksportu kraju macierzystego. Kraj lokaty Wpyw jest pozytywny szczeglnie w przypadku krajw rozwijajcych si, gdzie brak jest rodzimego kapitau. Tym inwestycjom towarzyszy dopyw technologii. Jeli obcy koncern wchodzi tylko po to by zdoby rynek i zniszczy rodzime przedsibiorstwawpyw negatywny. PRACA W szerszym znaczeniu mwi si o midzynarodowym przepywie ludnoci. Jest to: ruch turystyczny, migracje z powodw politycznych, religijnych itp. migracje zarobkowe. W przypadku migracji zarobkowych motywem jest osignicie wyszego dochodu lub znalezienie pracy. W migracjach zarobkowych pomija si migracje przygraniczne i sezonowe. Wyrniamy migracje : czasowe wyjazdy w celach zarobkowych na okres duszy ni 1 rok; Wielkie przepywy ludnoci rozpoczy si w wiekach rednich. XIX wiek to okres masowych migracji midzykontynentalnych gwnie z Europy do USA, Kanady, Argentyny, Brazylii, Australii. Po II w.w. zostay utrzymane tradycyjne kierunki emigracji z tym e zaczo wyjeda duo ludzi dobrze wykwalifikowanych. Od poowy lat 50-tych pojawi si nowy kierunek- od Europy Zach. z Europy Pd. (Wochy, Jugosawia, Portugalia, Turcja, Afryka Pn). W latach 70-tych do krajw Zatoki Perskiej (Kuwejt, Liban) napyw imigrantw z Egiptu, Palestyny, Pakistanu. Dla krajw pochodzenia emigrantw jest to korzystne gdy w kraju jest bezrobocie. Niekorzyci to: emigracja kadr wysokokwalifikowanych uszczupla rodzime zasoby kapitau ludzkiego. Moe to by agodzone przez przekazy dewiz dokonywane przez emigrantw. Kraje przyjmujce imigrantw- jeli s to kadry kwalifikowane to jest to korzy. Skutki ujemne to

problemy spoeczne. Korzyci s jednak zwykle wiksze ni niekorzyci. WYKAD 10. POLITYKA HANDLOWA Polityka handlowa jest gwn czci skadow zagranicznej polityki ekonomicznej pastwa. Zagr. polityka ekonomiczna to oddziaywanie na stosunki gospodarcze z zagranic. Istnieje cise wspzalenoci tej polityki z polityk gospodarcz wewntrzn (krajow). W zakres celw zagr. polit. ekonomicznej naley w dugich okresach czasu pobudzanie eksportu i wzrost aktywnoci gospodarczej. Wzrost eksportu wymaga spenienia celw polityki wewntrznej. Narzdzia (instrumenty- bariery) polit. handlowej dzielimy na 3 grupy: 1. ca 2. bariery parataryfowe 3. bariery pozataryfowe. Ca s najstarszym instr. polityki protekcjonizmu. Przy po,ocy ce wpywa si na cen towaru w wymianie zagranicznej. CO to opata pobierana od towaru przy przekraczaniu tego towaru przez granic. Ca mog by pobierane od importu, eksportu i tranzytu. Najczciej stosuje si ca importowe. Istota ca polega na tym, e produkt importowy staje si droszy od krajowego. Wyrniamy ca: ilociowe (ustalane od iloci) wartociowe (ustalane od wartoci). BARIERY PARATARYFOWE wpywaj na wymian dbr w wymianie midzynarodowej. Do barier tych nale: - zmienne opaty wyrwnawcze; - subsydia eksportowe; - podatek od importu; - dumping; - inne opaty importowe. Do NARZDZI POZATARYFOWYCH zaliczamy wszystkie pozostae przeszkody w handlu a wic - zakazy importu lub eksportu (embargo); - kontyngenty (ustalanie ilociowo pewnych kwot); - normy techniczne; - przepisy sanitarne weterynaryjne, fitosanitarne (dotyczce rolin). - licencje importowe i eksportowe (czyli zezwolenia); - dobrowolne ograniczenia eksportu (VERs). SUBSUDIA (SUBWENCJE) EKSPORTOWE to dopaty pastwa do eksportu. Aby zwikszy konkurencyjno cena za granic (w eksporcie) jest nisza ni cena tego dobra w kraju. Rnic midzy cenami dopaca producentom pastwo. Wyrniamy: subsydia bezporednie wypacane producentom subsydia porednie ulgi podatkowe lub kredytowe dla producentw. Subsydia stosuj rzdy pastwa. DUMPING oznacza sprzeda za granic po cenach niszych ni w kraju a czasem nawet poniej kosztw produkcji. Dumping stosuj same przedsibiorstwa. Przedsibiorstwa chc zwikszy eksport a wic ustalaj wiksze ceny eksportu. Dumping jest zakazany na mocy porozumienia midzynarodowego. Kraj importujcy ma prawo do obrony przed dumpingiem. Moe naoy ca antydumpingowe. Musi udowodni, e towary te eksportuje si po cenach niszych ni w kraju i on ponosi straty. ZMIENNE OPATY WYRWNAWCZE jest to taka sytuacje ,kiedy rzd ustala na rynku

wewntrznym minimalne ceny gwarantowane. Rzd nie dopuszcza do importowania dbr po cenach niszych ni gwarantowane- w przeciwnym wypadku importer musi dopaci rnic. Kontyngenty - dotycz gwnie importu. Najczciej wprowadza si licencj na import by kontrolowa ograniczenia . Chodzi o to by chroni krajowych producentw. VERs dobrowolne ograniczenia eksportu. NORMY TECHNICZNE, JAKOCIOWE, SANITARNE -Wszystkie te normy mog sta si przeszkod w handlu gdy s naduywane w celu ochrony przed importem. Midzy krajami wystpuj rnice w regulacjach prawnych. Obecnie dziki porozumieniom midzynarodowym rola ce jest coraz mniejsza. Zyskuj na znaczeniu innego typu bariery a gwnie przeszkody pozataryfowe. W 1948r ukad GATT ukad oglny w sprawie ce i handlu. Porozumienie wielostronne. Dy do zliberalizowania handlu wiatowego. Dopiero od 1995roku porozumienie to zastpiono WTO - wiatowa Organizacja Handlu. W ramach GATT postanowiono, e ca s narzdziem przy pomocy ktrego mona ochroni rodzim produkcj przed konkurencj. Za cel postawia sobie stopniow redukcj taryf celnych i eliminowanie innych przeszkd w wymianie handlowej. GATT stworzy kodeks postpowania w handlu midzynarodowym. Zaleca przede wszystkim zasad stosowania niedyskryminacji i rwnoci traktowania partnerw handlowych. Wprowadzono Klauzul Najwikszego Uprzywilejowania KNU- ozn. rwno traktowania partnerw w wymianie (np. jaki kraj da przywileje jednemu partnerowi to ta klauzula zobowizuje do podobnego potraktowania innych partnerw). Obowizuje te zasada wzajemnoci (co za co). Moliwo interwencji w handlu tylko za pomoc ca. Dopuszcza si pewne ograniczenia ilociowe w wymianie np. wprzypadku ochrony bilansu patniczego. Przyjto te Klauzul Narodow stwierdza ,e produkt importowany musi by traktowany tak jak produkt krajowy (chodzi tu o podatki lub o przepisy). Klauzula Narodowa dotyczy te obywateli innych krajw, osb prawnych, statkw innych krajw Runda urugwajska-

W latach 70-tych odbywaa si tzw. runda tokijska- zajto si tam spraw dumpingu (postanowienia- ca dumpingowe). Runda Kenediego- zajto si obnianiem stawek celnych. W ramach wiatowej Organizacji Handlu naley si spodziewa, e organizacja ta bdzie czuwa nad realizacj tych postanowie. WYKAD 11 MIDZYNARODOWA INTEGRACJA GOSPODARCZA Midzyn integ gospod (wg. prof. Kanieckiego) ozn. scalanie si gospodarek krajowych w jednolit struktur ekonomiczn, ktry to organizm ze wzgldu na wysoki stopie wewntrznych powiza gospodarczych wyodrbnia si w widoczny sposb z caoksztatu gospodarki wiatowej. Integracja (ac. Integer )-scala. W integracji podstawowym celem jest wzrost efektywnoci gospodarowania, co ozn. szybszy wzrost i rozwj gospodarczy. O rozwoju decyduje prz.wsz. produkcja przemysowa i dlatego olbrzymie znaczenie ma postp techniczny i przepyw technologii. Na wikszym rynku, jaki si tworzy w wyniku integracji, atwiej jest osign korzyci, ni w gospodarce jednego kraju. Korzyci z integracji: powstaje wielki rynek, gdy znikaj (s znoszone) bariery w wymianie; wielki rynek umoliwia korzyci jakie daje specjalizacja ( w zakresie produkcji, wymiany oraz

postpu technicznego); wielki rynek umoliwia osiganie tzw. korzyci skali (chodzi tu o produkcj masow)- obnianie si dugookresowych przecitnych kosztw wytwarzania w miar wzrostu skali produkcji; na wielkim rynku wystpuj korzyci zwikszonej konkurencji. Integracja zawsze daje wzrost wymiany handlowej midzy tymi krajami w wyniku znoszenia przeszkd tej wymiany. Podstawowe formy integracji: Strefa Wolnego Handlu (jako najnisza forma integracji)- polega na znoszeniu ce i innych przeszkd pozataryfowych w wymianie w obrbie krajw integrujcych si. W stosunku do krajw trzecich prowadzona jest polityka autonomiczna. Unia Celna polega na zastpieniu polityki