T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MAKNA TEKNOLOJLER SONSUZ VDA VE KARILIK DLS AMA

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER

AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. SONSUZ VDA AMA ...................................................................................................... 3 1.1. Sonsuz Viday Tanma .................................................................................................. 3 1.2. Sonsuz Vida ve Dili Sisteminin Kullanld Yerler ................................................... 4 1.3. Sonsuz Vida Elemanlarnn Tantm ............................................................................ 5 1.3.1. Sonsuz Vida Elemanlar ........................................................................................ 5 1.4. Sonsuz Vida Elemanlarnn Hesaplanmas ................................................................... 7 1.4.1. Dili ark Donanm Hesab................................................................................... 7 1.5. niversal Freze Tezghnn Sonsuz Vida Am in Hazrlanmas............................. 8 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 9 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 10 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 14 2. KARILIK DLS AMA.............................................................................................. 14 2.1. Karlk Dilisi Elemanlar.......................................................................................... 15 2.2. Karlk Dilisi Elemanlarnn Hesaplanmas ............................................................. 17 2.3. Karlk Dilisin Azdrma ile Tamamlanmas............................................................. 18 2.4. Karlk Dilisinin Kontrolnn Yaplmas ................................................................ 19 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 22 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 23 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 26 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 27 KAYNAKA ......................................................................................................................... 28

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLLK 521MMI111 Makine Teknolojisi Bilgisayarl Makine malat Sonsuz Vida ve Karlk Dilisi Ama Sonsuz vida ve dili sistemini tanma, kullanma ve ama ile ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/24 Freze makinelerinde kesicileri ve i paralarn balamak, i kazalar, i gvenlii ve alan ortak modlleri alm olmak Sonsuz vida ve karlk dilisi ilemlerini yapmak Genel Ama Bu modl ile uygun ortam ve ara gereler salandnda sonsuz vida ve karlk dilisi ilemlerini yapabileceksiniz. Amalar Frezede sonsuz vida ama ilemlerini yapabileceksiniz. Karlk dilisi ama ilemlerini yapabileceksiniz. Atlye ortam, snf, niversal freze tezgah, sonsuz vida ve karlk dilisini amak iin gerekli kesici takmlar, lme ve kontrol aletleri. Her ilem sonunda ilemle ilgili yeterlilikleri lmek iin belirlenmi bir srede test ve uygulama ilemi gerekletirilecektir. Dersin ilenmesi srasnda soru cevap yntemi uygulanacaktr. Verilen ii verilen srede yapabilme yeterlilii salanacaktr. lem basamaklarn ayrtracak en ksa ilemi sralayabilecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci,
Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceriler ile birok sistemde kullanlan sonsuz vida ve karlk dilisini tanyarak teorik ve pratik bilgilere sahip olacaksnz. Makine elemanlar ierisinde nemli bir yere sahip olan dili arklar, ve bu dili arklar ierisinde kullanlan sonsuz vida ve karlk dili sistemini renmeniz sizler iin faydal olacaktr. Bu modlde, sonsuz vida ve karlk dili sistemini daha iyi kavrayabilmeniz iin konu iki ana blm halinde ele alnmtr. Birinci blmde; sonsuz vida ve vida elemanlar tanmlanm,vida elemanlarnn rneklerle hesaplamalar yaplmtr. Ayrca sonsuz vidann niversal tezgahta yapl yntemleri anlatlarak rneklerle dili ark donanm hesaplamalar yaplmtr. kinci ve son blmde ise karlk dilisi ele alnm, karlk dilisi ve dili elemanlar tantlmtr.Dili yapm iin gerekli hesaplamalar ile ilgili rnekler zlmtr.Ayrca karlk dilisinin bir niversal tezgahta yapm ilem sras anlatlarak dili aldktan sonra alan dilinin kontrolnn yaplmas anlatlmtr. Bu modl sonunda, sonsuz vida ve karlk dilisini tanma ve yapm ile alakal gerekli teorik bilginiz olaca gibi, ayn zamanda tezgah banda sonsuz vida ve dilisini yapacak pratik bilgiye de sahip olacaksnz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1

AMA
Frezede sonsuz vida ama ilemlerini yapabilecektir.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Bir sonsuz vida bularak yakndan inceleyip dier vidalarla karlatrnz. Dier vidalarla arasndaki benzerlikleri ve farkllklar tesbit etmeye alnz. Sonsuz vidann kullanm amalarn, zelliklerini ve kullanld sistemleri inceleyiniz. Aratrma ilemleri iin internet ortam, dili ark imalat ve satn yapan firmalar ile sonsuz vida ve karlk dilisinin kullanld eitli sistemleri (divizrler, dner tablalar, vinler, direksiyonlar vb) inceleyiniz. Kazanm olduunuz bilgi ve deneyimleri arkada gurubunuz ile paylanz.

1. SONSUZ VDA AMA

1.1. Sonsuz Viday Tanma
Sonuz viday dier vidalara benzetmek mmkndr. Tek fark vida kanallarnn frezelenmesinden bildiimiz gibi, sonsuz vidann admnn Modl cinsinden olmasdr. Dolaysyla vidann dier lleri bulunduunda profiline uygun olarak yaprak aklaryla , niversal freze tezgahlarnda alabilir. Diler, dili mili etrafnda belirli bir a ile dnen helislerden teekkl eder. Eksenler birbirine paralel veya deiik olabilir. En yaygn bilinen sonsuz vida mekanizmas, silindirik sonsuz vida ve sonsuz vidann evresini ksmen saran diliden meydana gelir. Sonsuz vida ve dilinin dileri arasndaki temas bir izgi boyuncadr, ayrca g iletimi kapasitesi oldukca iyidir. Vida kenar yzleri dz birer eikten teekkl etmi ve di as 30 olan bir kremayerdir.Bu vidalar dier vidalarda olduu gibi, karlklarnn iinde deil dnda alr. Sonsuz vidann adm, karlk dilisinin evresel admdr. Vidann Ykselim as dilinin Helis asna eittir.Bu ay genelletirerek vidalarda olduu gibi Eim as demek normaldir. ile gsterilir. Ayrca vidalarda Ykselimi vidann az says ile admnn arpmndan bulabiliriz. 3

Sonsuz vidalar, mil zerinde kamalanarak kullanlacak biimde yapld gibi, mil ile birlikte de yaplabilir. Sonsuz vidalar alma durumlarna gre sa veya sol yaplmakta olup 1, 2, 3, 4 ve daha ok azl olabilir.Vidann iletimindeki balca zellii, byk hzlar kk hzlara evirmi olmasdr.

Resim 1.1: Sonsuz vida

1.2. Sonsuz Vida ve Dili Sisteminin Kullanld Yerler

Sonsuz vida ve karlk dili sistemi, genel olarak dnme hznn yksek oranlarda drlmesi gereken yerlerde ve eksenleri 90 a yapan birbirini kesmeyen millerde kullanlr. rnek olarak divizrlerde dner tablalarda, vinlerde, direksiyonlarda vb sistemlerde kullanlr.

Resim 1.2: Sonsuz vida ve karlk dilisi

Sonsuz vida ve karlk dili sistemi, birbiriyle kesimeyen miller arasnda giletiminde kullanlr ve vidann diliyi evirmesi eklinde alan makine elemanlardr. 4

Sonsuz vida yksek hzl mil zerinde bulunarak alm olduu hareketi karlk dili arkna ileterek dnme hareketini belirli oranlarda yavalatmaya yarar. Sonsuz vida bir devir yaptnda karlk dilisi, 1/Z orannda dner. Veya sonsuz vida Z (di says) defa dndnde karlk dilisi bir devir yapar. Yalnz sistemde sonsuz vidann eviren (dndren), karlk dilisinin ise evrilen (dndrlen) olarak kullanlaca bilinmelidir. Ancak aksi mmkn deildir.Yani hareket tek ynl akar.Hareketin arktan, sonsuz vidaya gemesi sz konusu deildir. Aksi taktirde bu dili metodunda, di kilitlenmesi sz konusudur. te bu zelliinden dolay; vinlerde, kaldrma makinelerinde, tama aralarnda ve endstrinin eitli dallarnda hz drme sistemlerinde yaygn olarak kullanlr.

1.3. Sonsuz Vida Elemanlarnn Tantm

Sonsuz vida ve karlk dili arknn elemanlar, aadaki sonsuz vida ve karlk dilisinin yapm resmi zerinde gsterilerek tabloda formlleriyle birlikte verilmitir.

ekil 1.1: Sonsuz vida elemanlar

1.3.1. Sonsuz Vida Elemanlar

Sonsuz vidann, dili arklarda olduu gibi nemli apndan (di st ap, di dibi ap, blm dairesi ap) baka nemli elemanlar unlardr. Az says: Z1 = N2.Z2 / N1 N1:Sonsuz vidann devir says N2:Dilinin devir says Z2:Dili arkn di says 5

Di adm: P = .m Di adm, vidann bir di dolusu ile bir di boluunun blm izgisindeki zincirleme uzunluudur.Di adm, karlk dilisinin admna eittir. Helis adm: Pz = Z1.P Helis adm, di adm ile az saysnn arpmna elittir. Helis adm, ayrca vidann ykselim olarak bir devirde ald yoldur. Vida boyu: L =2m(Z2 + 1) Vida boyu, helis oluklarn dnme ekseni zerindeki uzunluudur.

Tablo 1.1: Sonsuz vida elemanlar formlleri

1.4. Sonsuz Vida Elemanlarnn Hesaplanmas

Sonsuz vida elamanlarnn hesaplanmasn yukardaki tablo da verilen formllerden de yararlanarak rnekle inceleyelim. rnek: Di says 40 karlk dilisinin, sonsuz vidas 2 azl olup modl 2 mm ve d1=40 mmdir. Sonsuz vida yapm iin gerekli olan elemanlar hesaplaynz. ( =3,14) zm: Helis adm Pz= .z1.m = 3,14 . 2 . 2 = 12,56 mm Di st ap da1=d1+2.m= 40+2 .2 = 44 mm Eksenler aras uzaklk a=(d1+d2) / 2 = (40+80) / 2 = 60 mm

1.4.1. Dili ark Donanm Hesab

Divizrn sonsuz vidas arktan kurtarlr ve i paras divizre balanr. Frezenin tabla miline Z dilisi, divizrn kuyruk malafasnada Z1 dilisi taklarak tabla milinin dndrlmesi ile tabla zerindeki i paras ilerleme hareketi, Z ve Z1 dilileri yardm ile de ekseni etrafnda dnme hareketi alr. parasnn bir devirde ald yol helis adm kadar olur. H = Helis adm Ht = Tabla mili adm Z = eviren dili ark ( Tabla miline taklr ). Z1 = evrilen dili ark ( Divizr kuyruk malafasna taklr ). Z = Z1 alnarak tabla miline bir devir yaptrlrsa; Z dilisi, Z1 dilisi ve i paras da birer devir yapar. Tabla Ht kadar ilerleyeceinden H = Ht olur. 2Z = Z1 alnarak tabla miline iki devir yaptrlrsa; Z1 dilisi ve i paras birer devir yapar ve H = 2Ht olur. 2Z = Z1 den, Z / Z1 = 1/2 olur. H = 2Ht den, Ht / H = 1/2 olur. Yukardaki iki eitliin sa taraflar eit olduundan sol taraflarda eit olur. Z / Z1 = Ht / H bulunur. rnek: Tabla mili adm 8 mm olan bir freze tezgahnda 12 mm adml bir sonsuz vida alacaktr. arklar ne olmaldr. zm: eviren / evrilen = Z / Z1 = Ht / H = 8 / 12 = 8 x 4 /12 x 4 = 32 / 48 32 Dilisi = eviren ark olarak tabla miline taklr. 48 Dilisi = evrilen ark olarak divizr kuyruk malafasna taklr. 7

1.5. niversal Freze Tezghnn Sonsuz Vida Am in Hazrlanmas

niversal freze tezgahnda sonsuz vida am iin kesici olarak , gerekli modl freze veya ayn adm ve profili verebiliecek zel parmak freze kullanlr. Sonsuz vidann am iin gerekli eleman hesab yapldktan sonra, vida modl profiline ve hatvesine gre yaprak freze veya ift konikli freze aksyla, masa ve divizr kuyruk mili arasndaki bantdan yararlanarak alr. Yaprak frezesi veya ift konikli freze niversal bala ve sonsuz vida da, ayna ile punta arasna balanr. Sonsuz vidann amnda takip edilecek ilem sras, frezede atmz helisel oluklarn almasndaki ilem srasna benzerdir.

Resim 1.3: Sonsuz vida almas

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI
Sonsuz vidann almas iin gerekli elemanlarn hesaplaynz. Sonsuz vida iin modl frezesini seiniz ve malafaya balaynz. Modl frezesinin eksene ayarn yapnz. i tezgaha balaynz. Modl frezesini ie teet hale getiriniz. Mikrometrik bilezii sfra ayarlaynz. Paso vermek ve bir sonraki azn almas iin divizr kullannz. Modl kumpas yapnz. ile iin kontroln

NERLER
Gerekli eleman hesaplamalar iin tabloda verilen formllerden yararlannz. Modl freze aksn malafaya salam baladnzdan emin olunuz ve emniyet tedbirlerini alnz. Modl frezesinin tam eksende olmasna dikkat ediniz. parasnn tezgaha salam balandndan emin olunuz ve gerekli emniyet tedbirlerini alnz. Sonsuz vidann almasnda kazalarna kar dikkatli olunuz. l ve kontrol hassasiyetini kontrol ediniz i

aletlerinin

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aada verilen lme deerlendirmede; doru yanl lme deerlendirme kriterleri uygulanmtr. 1. 2. 3. Vidann iletimindeki balca zellii, byk hzlar kk hzlara evirmi olmasdr. A) Doru B) Yanl Sonsuz vida ve karlk dilisi kesimeyen miller arasnda g iletiminde kullanlr. A) Doru B) Yanl Sonsuz vidann adm, karlk dilisinin evresel admna eit deildir. Dolaysyla vidann Ykselim as dilinin Helis asndan farkldr. A) Doru B) Yanl Sonsuz vidalar alma durumlarna gre sa veya sol yaplmakta olup 1, 2, 3, 4 ve daha ok azl olabilir. A) Doru B) Yanl Sonsuz vida ok azl yapld taktirde hz oranda az says ile orantl olarak artar. A) Doru B) Yanl Sonsuz vida bir devir yaptnda karlk dilisi 1/z orannda dner. (z:karlk dilisinin di says) A) Doru B) Yanl Normal adm ve az says verilmi olan bir sonsuz vida da helisel adm bulabilmek iin baka verilerinde bilinmesi gerekir. Aksi takdir de sonsuz vidann helisel admn hesaplayamayz. A) Doru B) Yanl Sonsuz vidann am iin gerekli eleman hesab yapldktan sonra, vida modl profiline ve hatvesine gre yaprak freze veya ift konikli freze aksyla, masa ve divizr kuyruk mili arasndaki bantdan yararlanarak alr. A) Doru B) Yanl Sonsuz vida ve karlk dili sistemi, dnme hznn yksek oranlarda drlmesi gereken yerlerde kullanlr. A) Doru B) Yanl Sonsuz vida ve karlk dili sistemi, karlk dilisinin sonsuz viday evirmesi eklinde alan makine elemanlardr. A) Doru B) Yanl 10

4.

5. 6.

7.

8.

9.

10.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

11

PERFORMANS TEST -1
Aada belirtilen uygulama faaliyetini gzlenecek davranlar dikkate alarak gerekletiriniz. lemi yapabilme sresi = 6 Ders saatidir. Kullanlacak Alet ve Avadanlklar: 1-niversal freze tezgah ve divizr 2-Uygun modl aks 3-Modl kumpas 4-Soutma svs 5- nl rnek: Bir sonsuz vida sisteminde modl m = 2.5 , vida az says Z1 =2 di (2 azl) ve blm dairesi ap d1 = 40 mm, karlk dilisi di says Z2 = 40 olduuna gre, sonsuz vida yapm iin gerekli olan dier elemanlar hesaplayarak sonsuz viday anz. Helis as = 11 30 dir.

lem basamaklar ve nerilerde belirtilen hususlar dikkate alarak sonsuz viday anz.

12

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

AIKLAMA: Aada listelenen davranlarn gzlediyseniz gzleyemediyseniz HAYIR, stununda bulunan kutucua (X) iareti koyunuz. EVET,

DEERLENDIRME KRITERLERI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Sonsuz vida amak iin gerekli olan eleman hesaplarn yaptnz m? Sonsuz vida amak iin uygun olan modl freze aksn setiniz mi? Uygun olan modl frezesini doru ve emniyetli bir ekilde malafaya baladnz m? Modl frezesinin eksene ayarn yaptnz m? parasn tezgaha doru ve emniyetli bir ekilde baladnz m? Modl frezesini i parasna teet hale getirip mikrometrik bilezii sfra ayarladnz m? Sonsuz vida amak iin gerekli olan kesme parametrelerini (devir says, kesme hz, soutma svs vb.) ayarladnz m? Deneme tala verip adm kontrol ettiniz mi? Di llerini modl kumpasyla kontrol ettiniz mi (di derinlii, di genilii ve di boluu)? Son pasolar birka kez tekrarladnz m? Sonsuz vida ama ilemi bittikten sonra viday son kez kontrol etiniz mi? gvenlii kurallarna uydunuz mu? lemi zamannda yapabildiniz mi? lme ve kontrol aletlerinin hassasiyetlerini kontrol ettiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Eer faaliyette gzlediiniz eksiklik varsa, faaliyete tekrar dnp retmeninize danarak bunlar tamamlaynz.

13

RENME FAALYET2 RENME FAALYET-2

AMA
Karlk dilisi ama ilemlerini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlar olmaldr: Bir karlk dili ark bularak yakndan inceleyip dier dili arklarla karlatrnz. Dier dili arklarla arasndaki benzerlikleri ve farkllklar tesbit etmeye alnz. Karlk dilisinin kullanm amalarn, zelliklerini ve kullanld sistemleri inceleyiniz. Aratrma ilemleri iin internet ortam, dili ark imalat ve satn yapan firmalar ile sonsuz vida ve karlk dilisinin kullanld eitli sistemleri (divizrler, dner tablalar, vinler, direksiyonlar vb) inceleyiniz. Kazanm olduunuz bilgi ve deneyimleri arkada gurubunuz ile paylanz.

2. KARILIK DLS AMA

Karlk dilisi , dileri dz veya kavisli biimde olan zel bir helis diliden oluur. Karlk dilisinin dileri, sonsuz viday bir somun gibi kavrad iin kavisli olarak, sonsuz vida admnda ve ayn modlle alr. Sonsuz vida karlk dilileri, alacaklar yere, grecekleri i ve dolaysyla verimleri bakmndan birok ekillerde yaplmlardr. Bunlardan mekanik alanda en ok kullanlanlar unlardr: bkey yan profilli karlk dililer: Bu dililerde, ykn ar ve hz orannn kk olduu yerlerde, az bir kuvvet ile byk verimler elde edilmektedir. Dili ark sonsuz viday daha fazla yzey alan ile kavrad iin daha fazla yk iletiminde tercih edilirler.

ekil 2.1: bkey yan profilli karlk dilisi

14

Dbkey yan profilli karlk dililer: Bu dililer, genellikle ykn orta ve hz orannn az olduu yerlerde kullanlr.

ekil 2.2: Dbkey yan profilli karlk dilisi

Dz yan profilli karlk dililer:Bu dililer, genellikle yk ve hz orannn az olduu yerlerde kullanlr.

ekil 2.3: Dz yan profilli karlk dilisi

ki paral karlk dilileri: Aadaki ekilde de grld gibi, di tac ve gbek ayr ayr yapldktan sonra,cvata ve bilezik iine gerek kalmadan sadece ufak vidalarla ta gbee tesbit edilerek tercihen kullanlr. Ayn zamanda bu yapm ekli daha kolay ve ekonomiktir.

ekil 2.4: ki paral karlk dilisi

2.1. Karlk Dilisi Elemanlar

Sonsuz vida karlk dili arknn elemanlar, aadaki sonsuz vida ve karlk dilisinin yapm resmi zerinde gsterilerek tabloda formlleriyle birlikte verilmitir

15

ekil 2.5: Karlk dilisi elemanlar

Sonsuz vida dilisinin, dier dililerde olduu gibi di st ap, di dibi ap ve blm dairesi apna ek olarak dier nemli olan elemanlar unlardr: En byk ap: dA = da2 + m (En byk ap, dili taslann tornaland d aptr.) Profil yarap: rk = d1/2 m (arkn dilerine, sonsuz viday somun gibi uyumlu kavramas iin rk yarapl profil verilir.) Pah as (): Profilden dolay di ularnn keskin ve krlgan olmamas iin kadar pah krlr. Helis ayar as (): tan = tan dr. arkn dilerinin sonsuz vidann helisine uymas iin verilen adr. Helis alar, hem sonsuz vida da hemde karlk dilisinde ayndr.

16

Tablo 2.1: Karlk dilisi elamanlarnn formlleri

2.2. Karlk Dilisi Elemanlarnn Hesaplanmas

Karlk dilisi elamanlarnn hesaplanmasn yukardaki tablo da verilen formllerden de yararlanarak rnekle inceleyelim. rnek: Helis adm Pz = 22 mm olan Z1 = 2 azl sonsuz vidann blm dairesi ap d1 = 50 mm dir. Sonsuz vida dilisinin di says Z2 = 60 olacana gre gerekli elemanlarnn hesaplanmas: Dili ve sonsuz vida admlar eit olduu iin grnen adm; Px (vida) =Pz / Z1 =22 / 2 = 11 mm = P (dili) Modl m = P / = 11 / 3,14 m = 3,5 17

Blm dairesi ap d2 = m.Z2 = 3,5 . 60 = 210 mm Di st ap da2 = d2 + 2.m = 210 + 2 . 3,5 = 217 mm Di dibi ap df2 = d2 2,33 . m = 210 2,33 . 3,5 =201,85 mm Di derinlii h = 2,167 . m = 2,167 . 3,5 = 7,58 mm En byk ap dA = da2 + m = 217 + 3,5 = 220,5 mm Profil yarap rk = ( d1 / 2 ) m = ( 50 / 2 ) 3,5 = 21,5 mm Dili tornada hazrlanrken dA apnda torna edilir.ki tarafna pahlar krlarak, profil yarap da 21,5 mm olan zel kalem ile yan yzeyin ortasndan da2 apna profil torna edilir.Bylece arkn di st, sonsuz vida di dibini kavrayacak ekilde kavisli (profili) hazrlanm olur. arkn dilerini, sonsuz vida helisine uygun duruma getirmek iin: Helis ayar as () : cot = Pz / . d1 veya tan = .d1 / Pz = 3,14 . 50 / 22 = 7,136 ve = 82 Buradan helis eim as = 8 olur. < 15 ise arkn hesab dz diliye gre, > 15 ise arkn hesab helis diliye gre yaplr. Delikli ayna hesab nk = i / z = 40 / 60 veya 20 / 30

2.3. Karlk Dilisin Azdrma ile Tamamlanmas

Aadaki ilem sras ile bir karlk dilisinin en ksa yoldan ve ksmen hatasz olarak almas ve azdrma frezesi ile tamamlanmas anlatlmtr. Dili da2 apna gre hesaplanarak, resim llerinde torna edilerek hazrlanr. niversal frezenin tablas Eim as kadar dili ynne gre evrilir. Eer vida sa ynl ise, dilide sa ynl olur. Ancak bu a 15 den sonra helisel dilideki helis as olarak masaya verilir. Sonsuz vida apnda veya benzer lde modl aks tezgah malafa miline balanarak iin eksenine merkezlenir. Karlk dili tasla, divizr ve gezer punta arasna balanr. in akya tezgh konsolundan yaklamas salanr. akya yaklatrma, masann ileri-geri hareketiyle deil, masann aa yukar hareketiyle yaplr. ak, sonsuz vidann bir dii olarak dnlr ve di boyuna ortalanr. Di derinlii dz dilide olduu gibi hesaplanr, 3/4 kadar verir. ak olduu yerde kesme ynnde dndrlerek birinci kanal alr. kinci kanala gemeden, 18

masa konsoldan aaya di derinlii kadar indirilir. Blme ilemi divizrden yaplr. Masa yeniden kesme yapacak biimde yukarya kaldrlr. Buna dilerin kabaca frezelenmesi denir. Kabaca frezelemeden sonra masaya verilen eim as kaldrlr. Dili iki punta arasnda serbest dnecek biiminde tespit edilir. Modl aks malafa milinden karlarak yerine Azdrma Frezesi taklr. Azdrma Frezesi sonsuz vidann apna uygun olarak ve ayn modl numarasnda bulunabilirse, diler hatasz olarak yaplr. Tezgh altrlarak ark, azdrmaya vidalama da olduu gibi kavratlr. Serbest konumdaki ark, azdrmaya gre ekseninde dner. arkn di st, azdrmann di dibine deinceye kadar azar azar tala kaldrlarak diler alr. Bu son ileme, vida ve arknda altrma denir.

Resim 2.1: Karlk dilisinin azdrma freze aksyla almas

2.4. Karlk Dilisinin Kontrolnn Yaplmas

Alan karlk dilisinin, dili yapm ncesi hesaplam olduumuz deerler dorultusunda alp almadn kontrol etmek maksadyla modl kumpaslar, modl mikrometreleri, modl pasametreleri gibi eitli lme ve kontrol aletlerinden faydalanrz. Aadaki Resim 2.2de gsterildii gibi modl kumpas ile alan bir karlk dilisinin modln, blm dairesi zerinden di kalnln ve admn lebiliriz. Modl kumpasnn yatay cetveli di kalnln, dikey cetveli de modl ler. Her iki cetveldeki blntlerin aras 1/2 mmdir. Dik cetvel zerindeki hareketli ksm, dili arkn dii zerine oturacak olan bir lamay tar.Bu lamann kumpas eneleri ucuna kadar inememesi nedeni ile 1,25 modlden kk modllerle alan dili arklarn di kalnl llemez.

19

Resim 2.2: Dili arkn modl kumpas ile llmesi

Resim 2.3de ise bir modl mikrometresi ile alan dili arkn llmesi gsterilmektedir. Modl mikrometresi ile dili arkn di kalnln ve admn lebiliriz. Ayrca modl mikrometreleri bilinmeyen dili ark modlnn bulunmas iin de kullanlr. Bu mikrometreler, bir modl ve daha byk modl ile alm dili arklarn llmesinde de kullanlr.

Resim 2.3: Dili arkn modl mikrometresi ile kontrol

Alan dilinin kontroln modl kumpas, modl mikrometreleri ile yapabildiimiz gibi ayrca Resim 2.4de de grld gibi modl pasametrelerini de kullanarak, dili arkn blm dairesi zerinden, di kalnl ve adm kontrol edilebilir.

20

Resim 2.4: Dili arkn modl pasametresi ile kontrol

21

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI
Karlk dilisinin hesaplaynz. gerekli elemanlarn

NERLER
Gerekli eleman hesaplamalar iin tabloda verilen formllerden yararlannz. Modl freze aksn malafaya salam baladnzdan emin olunuz ve emniyet tedbirlerini alnz. Modl frezesinin tam eksende olmasna dikkat ediniz. . parasnn tezgaha salam balandndan emin olunuz ve gerekli emniyet tedbirlerini alnz. Karlk dilisinin almasnda i kazalarna kar dikkatli olunuz. l ve kontrol aletlerinin hassasiyetini kontrol ediniz

Karlk dilisi iin modl frezesini semek ve malafaya balaynz. Modl frezesinin eksene ayarn yapmak. i tezgaha balaynz. Modl frezesini ie teet hale getiriniz. Mikrometrik bilezii sfra ayarlaynz. Paso vermek ve bir sonraki azn almas iin divizr kullannz. Modl kumpas ile iin kontroln yapnz.

22

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aada verilen lme deerlendirmede; doru yanl ve boluk doldurma lme deerlendirme kriterleri uygulanmtr. 1. Karlk dilisinin dileri, sonsuz viday bir somun gibi kavrad iin kavisli olarak, sonsuz vida admnda ve ayn modlle alr. A) Doru B) Yanl Ykn ar ve hz orannn kk olduu yerlerde, az bir kuvvet ile byk verimler elde edilmek istendii zaman dz yan profilli karlk dililer kullanlr. A) Doru B) Yanl Karlk dilisi yaplrken helis eim as olan < 15 ise arkn hesab dz diliye gre, > 15 ise arkn hesab helis diliye gre yaplr. A) Doru B) Yanl Karlk dili ark frezede alaca zaman apna gre hesaplanarak, resim llerinde torna edilerek hazrlanr. arkn dist, azdrmann di dibine deinceye kadar azar azar tala kaldrlarak diler alr. Bu son ileme, vida ve arknda denir. Dileri dz veya kavisli biimde olan zel bir helis diliden oluan ve bir vidann evirmesi eklinde alan dili arklaradenir.

2.

3.

4. 5.

6.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.

23

PERFORMANS TEST -2
Aada belirtilen uygulama faaliyetini gzlenecek davranlar dikkate alarak gerekletiriniz. lemi yapabilme sresi = 6 Ders saatidir. Kullanlacak Alet ve Avadanlklar niversal freze tezgah ve divizr Uygun modl aks Modl kumpas Soutma svs nl rnek: Bir sonsuz vida ve karlk dilisi sisteminde modl m = 2.5 , vida az says Z1 =2 di (2 azl) ve blm dairesi ap d1 = 40 mm, karlk dilisi di says Z2 = 40 olduuna gre, Karlk dilisi yapm iin gerekli olan dier elemanlar hesaplayarak karlk diisini anz. (Helis as = 11 30 dir.)

lem basamaklar ve nerilerde belirtilen hususlar dikkate alarak karlk dilisini anz.

24

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

AIKLAMA: Aada listelenen davranlarn gzlediyseniz gzleyemediyseniz HAYIR, stununda bulunan kutucua (X) iareti koyunuz. EVET,

DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Karlk dilisi amak iin gerekli olan eleman hesaplarn yaptnz m? Karlk dilisi amak iin uygun olan modl freze aksn setiniz mi? Uygun olan modl frezesini doru ve emniyetli bir ekilde malafaya baladnz m? Modl frezesinin eksene ayarn yaptnz m? parasn tezgaha doru ve emniyetli bir ekilde baladnz m? Modl frezesini i parasna teet hale getirip mikrometrik bilezii sfra ayarladnz m? Karlk dilisi amak iin gerekli olan kesme parametrelerini (devir says, kesme hz, soutma svs vb) ayarladnz m? Deneme tala verip adm kontrol ettiniz mi? Di llerini modl kumpasla kontrol ettiniz mi? (di derinlii, di genilii ve di boluu) Son pasolar birka kez tekrarladnz m? Karlk dilisi ama ilemi bittikten sonra diliyi son kez kontrol etiniz mi? gvenlii kurallarna uydunuz mu? lemi zamannda yapabildiniz mi? lme ve kontrol aletlerinin hassasiyetlerini kontrol ettiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Eer faaliyette gzlediiniz eksiklik varsa, faaliyete tekrar dnp retmeninize danarak bunlar tamamlaynz.

25

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

PERFORMANS TEST (YETERLK LME)
Modl ile kazandnz yeterlii aadaki kriterlere gre deerlendiriniz.

DEERLENDRME KRTERLER
Sonsuz vida ve karlk dili sistemi A) Sonsuz vida ve karlk dili sisteminin kullanld yerleri incelediniz mi? B) Sonsuz vida ve karlk dili sisteminde hareketin ak yn ve alma eklini incelediniz mi? Sonsuz Vida A)Bir sistemde alan sonsuz viday yakndan incelediniz mi? B)Sonsuz Vidann dier vidalarla arasndaki benzerlik ve farkllklar incelediniz mi? Sonsuz Vida A)Bir sonsuz vida yapm iin gerekli olan elemanlarnn hesaplamalarn yaptnz m? B)Bir niversal freze tezgahn sonsuz vida amak iin hazrlayp sonsuz viday atnz m? Karlk Dilisi A)Bir karlk dilisi yapm iin gerekli olan elemanlarnn hesaplamalarn yaptnz m? B)Karlk dilisini amak iin gerekli olan freze aklarn tesbit ettiniz mi? Karlk Dilisi A)Bir niversal freze tezgahn karlk dilisini amak iin ayarladnz m? B)Karlk Dilisini amak iin delikli ayna hesabn yaptnz m? Karlk Dilisi A)niversal freze tezgahnda karlk dilisini atnz m? B)Azdrma frezesi kullanarak karlk dilisini tamamladnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz. 26

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 D D Y D D D Y D D Y

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 D Y D da2 Altrma Sonsuz vida karlk dilisi

Cevaplarnz cevap anahtarlar ile karlatrarak kendinizi deerlendiriniz.

27

KAYNAKA KAYNAKA
BACI Mustafa, ERGN Yakup, ASLANER Mustafa, Talamaclk ve Alet Bileme Teknolojisi, Mesleki ve Teknik retim Kitaplar, Etd Ve Programlama Dairesi Yaynlar, NO:65, Milli Eitim Basmevi, stanbul, 1982. PEKOLU Nusret, Frezecilik Temel Ders Kitab, STANBUL 1984. ZKARA Hamdi, Meslek Teknolojisi III, ANKARA 1998. ZKARA Hamdi, Meslek Resmi III, ANKARA 2002 SARILIGL Sami, Dili Sanayi, BURSA 2005 EN . Zeki, ZLNGR Nail, Makine Meslek Resmi II, STANBUL 2004 YAZICIOLU Osman, Makine Elamanlar, STANBUL 1999,

28