Professional Documents
Culture Documents
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)
METAL TEKNOLOJS
BORULARI BKME
ANKARA 2006
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.
NDEKLER
AIKLAMALAR ........................................................................................................ii GR ........................................................................................................................... 1 RENME FAALYET- 1........................................................................................ 3 1. EL LE BORU BKME .......................................................................................... 3 1.1. Bklecek Borularda Anm Hesaplamalar.................................................... 3 1.2. El Ve Aparatlarda Boru Eme Bkme ........................................................... 4 1.2.1. i Bo Borular Elde Bkme Yntemleri .................................................. 4 1.2.2. i Doldurulan Borularn Elde Bkme Yntemleri .................................... 4 1.2.3. Hidrolik Boru Bkme Aparat (Konusu Anlatlacak) ................................ 4 UYGULAMA FALYET........................................................................................ 5 LME VE DEERLENDRME........................................................................... 8 RENME FAALYET-2....................................................................................... 10 2. MAKNALARDA BORU BKME ...................................................................... 10 2.1. Boru Bkmede Kullanlan Makinalar ............................................................. 10 2.1.1.Malafal Boru Bkme Makinelar ............................................................. 10 2.1.2. Hidrolik Boru Bkme Makinesi............................................................... 11 2.1.3. Profil Bkme Makinas ............................................................................ 12 2.1.4. CNC Mandreli Bkme Makinesi.............................................................. 13 UYGULAMA FALYET...................................................................................... 15 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 18 MODL DEERLENDRME .................................................................................. 21 CEVAP ANAHTARLARI......................................................................................... 22 NERLEN KAYNAKLAR...................................................................................... 23 KAYNAKLAR........................................................................................................... 24
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI 521MMI219 Metal Teknolojisi Metal Doramacl Borular Bkme Bkme aparatlarnda ve makinelerde boru bkme ilemi ile ilgili bilgi ve becerilerin verildii renim materyalidir. 40/24 Makinelerde Kesme modln alm olmak Borulara eitli biimlerde bkme yapmak Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam ve ekipman salandnda, tekniine uygun olarak, el ile aparatlarda ve makinede boru bkme ilemini yapabileceksiniz. Amalar Teknie uygun olarak borular el ile aparatlarda istenilen a ve llerde bkebileceksiniz. Teknie uygun olarak borular makinelerde istenilen a ve llerde bkebileceksiniz. Ortam: Atlye ortam ve gerek alma ortam. ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Donanmlar: Mengene, markalama takmlar, basit bkme kalplar, bklecek boru gere, bkme makinelar.
MODLN AMACI
LME VE DEERLENDRME
Bu modl ierisinde her renme ve uygulama faaliyetinden sonra yaplan lme ve deerlendirmeler ile kendi kendinizi deerlendirebileceksiniz. Modl sonunda retmeniniz tarafndan yaplan uygulamal testlerle, kazandnz bilgi ve beceriler deerlendirilecektir.
ii
GR GR
Sevgili renci, Bu modlle size metal teknolojileri alannda mesleiniz ile ilgili souk ekillendirme ksmnn en nemli konularndan biri olan borular bkmeyi reneceksiniz. Her geen gn gelimekte olan teknoloji ile deiik makineler piyasaya srlmektedir.aa ayak uydurabilmemiz iin daima kendimizi gelitirmeliyiz. Evimizde kullandmz mobilyalarn ou boru bkme yntemi ile imal edilmektedir (masa, sandalyeler vb). Otomotiv sektrnde koltuk iskeletleri yapmnda kullanlmaktadr. Bu rnekleri daha da artrabiliriz. Elde ve makinelerde; boru bkme yntemlerini renecek, deiik ekil ve ebatta eyalar yapabileceksiniz. Elde ve makinelerde boru bkme ilemi, paralarn ekillendirilmesi, l ve gnyesine Getirilmesi, istenilen a ve llerin elde edilmesi bizim iin nemlidir. Bu modl baaryla tamamladnzda mesleki yeterliliinizi daha da artrarak, sektrn istedii vasflardan birine daha sahip olacaksnz.
AMA
Bu faaliyet sonucunda uygun ortam, ara-gere, ekipman ve koullar saland taktirde istenilen a ve llerde, el aparatlar ile boru bkme ilemini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
evrenizdeki el ile boru bkme ilemi yapan iletmelere gidip bkme ilemlerini yerinde inceleyerek sonucu rapor halinde arkadalarnza sonunuz.
1. EL LE BORU BKME
1.1. Bklecek Borularda Anm Hesaplamalar
D : D ap d : i ap dm: ortalama ap L : Anm uzunluu (tam boy) l1,l2 : ksmi uzunluk : Bkm as
rnek: D = 180 mm; d = 160 mm; = 2200 dm = ? ;L = ? dm = ( D + d ) / 2 = (180 + 160 ) / 2 = 170 mm L = ( dm ) / 3600 = (3,14 170 2200 ) / 3600 = 326.21 mm Toplam uzunluk: L = l1 + l2 +
rnek: D = 360mm; d = 350 mm ; l2 = 70mm; =2700 L = ? dm = (D + d) / 2 = (360 + 350) /2 = 355 mm L = l1 + l2 = ( dm ) / 3600 + l2 = (3,14 355 2700) /360 + 70 = 906.025 mm
lem basamaklar n hazrl yapnz. Bklecek a ve ekle gre anm boyunu hesaplayarak paray kesiniz. Bkmek istediiniz ekle gre basit kalp hazrlaynz.
neriler nl ve eldiven kullannz. Ara ve gereleri hazr hale getirniz. Anm hesaplarn dikkatli yapnz. Yanl bulacanz anm boyu, parann hatal kesilmesi ve hurdaya atlmasna sebep olur.
Mengene kolunu iyice sknz. Boru ularnn sk bir ekilde kapal olup olmadn kontrol ediniz. Aksi durumda ulardan dklecek madde borunun boalmasna sebep olacandan salkl bkm elde edemeyiz. Eer kum doldurulacaksa, scak bkmlerde kumun kuru olmasna dkkat ediniz.
Scak ya da souk bkme trne gre borunun iini uygun madde ile doldurarak malzemenin ularn kapatnz.
Bklmek istene ly krmz kalem ile iaretleyiniz Bkm ksmnn i tarfndan da doru stnz. Isnn 200- 500 oC arasnda olmasna dikkat ediniz. Scak ksma dokunmaynz Bkmeyi yava ekilde yapnz. Aksi durumda hatal bklebilir.
Bklecek malzemeye basit bir kalpta el ile istenilen ekli veriniz. Bklmek istenen ly ayarlaynz.
Resim 1.6: Doru bkm
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz
B) UYGULAMALI TEST Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz. KONTROL LSTES DEERLENDRME KRTERLER n hazlk yaptnz m? Bklecek a ve ekle gre anm boyunu hesapladnz m? Markalama izgisine uygun paray kestinz mi? Bkmek istediiniz ekle gre basit kalp hazrladnz m? Scak ya da souk bkme trne gre borunun iini uygun madde ile doldurarak malzemenin ularn kapatnz. m? Bklmek istenen ly ayarladnz m? Scak bkm yaplacaksanz, oksi-gaz ile sttnz m? Bklecek malzemeyi basit bir kalpta el ile istenilen ekli verdinizmi? lsn kontrol ettiniz mi? Asn kontrol ettiniz mi? i zamannda bitirdiniz mi? Bu ilemleri gerekletiriken gvenlik kurallarna uyduniz mu? Evet Hayr
DEERLENDRME Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.
AMA
Bu faaliyet sonucunda uygun ortam, ara-gere, ekipman ve koullar saland taktirde istenilen a ve llerde makineler ile boru bkme ilemini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
evrenizdeki makineler ile boru bkme ilemi yapan iletmelere giderek bkme ilemlerini yerinde inceleyip sonucu rapor halinde arkadalarnza sonunuz
Et kalnl ince olan mobilya ve bro eyas yapmnda kullanlan borularn bklmesinde kullanlr. ki metreye kadar olan uzunlukta borular bklebilir. Bklecek borularn l2 boyunda (ekil 1.1e baknz) bkm kalbnn apna bkm asna gre ksalmalar meydana gelir.
10
Hidrolik boru bkme makinesi, shhi tesisat ileri iin gerekli olan boru bkme ilerine ok uygun olmaktadr. zellikle hidorlik dzeneinin insan gcyle almas antiye ilerine uygun olmaktadr. Aparat zerinde ou kez parmak cinsinden boru aplarna uygun dii ve erkek kalplar vardr. Bunlar araclyla borular belli bkm yaraplarnda 900 ye kadar bklebilir. Kullanlan kalplar Resim 2.3te verilmitir. Paann makineye balanmas Resim 2.4, makinada bkme Resim 2.5 Parann makinedan kartlmas Resim 2.6 da verilmitir.
11
Merdaneler piramit eklinde dizilmi olup, st merdane tahriksiz, yukar ve aa doru st merdane ayar kolu vastasyla ayarlanabilir ( Resim 2.8 ). Alt merdaneler motor tahrikli olup ileri-geri sarma pedallar ile altrlr ( Resim 2.9 ) Profil bkme makinesi ile kavis eklindeki bkmler yaplmaktadr ( Resim 2.10 ). Kvrlabilen profil tipleri: , L, T, Z, Y, vs. ( ekil 2.1 )
12
Bklmek istenen borularn resimleri hazrlanarak kotrol panelindeki bilgsayara yklenir. Gerekli komutlar verilerek altrlr ( Resim 2.12 ). Hassas bkmlerin yaplmasnda kullanlan CNC boru bkme makineleri ayn paray deiik a ve llerde bker. 3000mm uzunluunda, 0-5mm et kalnlnda borular mandrele balanarak (Resim 2.13) 00-2100 ye kadar ayn paray 8 deiik a ve lde bkebilir( Resim 2.14 ). Daha ok otomotiv sektrnde koltuk iskeleti yapmnda vb seri retimler iin tercih edilir.
13
Makinalarda Boru Bkmede Dikkat Edilecek Hususlar Malafal boru bkme makinasnda bkm yaparken bkm kalbnn apna ve bkm asna gre borunun l2 boyunda ksalmalar meydana geleceinden, bu durumu gz nnde bulundurunuz. Srtnmeyi azaltmak iin malafay yalaynz. Dikili borularn bkme ileminde diki yeri ntr eksen zerine getirilmelidir. Hidrolik boru bkme makinesi ile alrken bklecek ksm iaretlenmeli, a ekli tebeir ile yere izilmeli ve birbirine parelel bkmler iin boru ayn eksende tutulmaldr. CNC mandreli bkme makinesi sadece gerekli teknik bilgiye sahip kiiler tarafndan kullanlmaldr. Bkm yaplan alann dnda durulmaldr, aksi durumda dnen boru size arparak i kazalar meydana gelir. Makinalern Takm Ve Avadanlklarn Koruma Makine bulunan yalama tertibatlar kontrol edilerek gerektiinde yalanmaldr. Kalp deiimi sonrasnda kalp balama vidalar iyice sklmaldr. bittikten sonra makine temizlenmeli ve eski konumuna getirilmelidir.
14
lem basamaklar Bklecek a ve ekle gre ann boyunu hesaplayarak paray kesiniz. Bklecek boru malzemesine gre ve bkme asna gre malafa boyunu ayarlaynz.
neriler Anm hesaplarn dikkatli yapnz. Yanl bulacanz anm boyu, parann hatal kesilmesi ve hurdaya atlmasna sebep olur.
15
Bkme kalbnn ap ve bkme asndan dolay borunun l2 boyunda ksalma meydana geleceinden malafa boyunu ayarlarken bu durumu gz nnde bulundurunuz.
Bask skma pabucunu sknz. Kalp skma kolunu iyice sknz. Bkme kolundan tutarak bkmek istediiniz ay, a ayar dzenei zerindeki aya getiriniz.
Kalp skma kolunu gevetiniz ( Resim 3.6). Bask pabucu skma kolunu gevetiniz.
16
Bkme kolunu balang konumuna getiriniz (Resim 3.7).Paray ekiniz. Uygulama faaliyeti-1 deki a ve l kontrol yntemlerini uygulaynz.
Resim 3.6: Kalp skma kolunu gevetilmesi
17
18
5. Aadakilerden hangisi makinelerde boru bkerken dikkat edilececk hususlardan biri deildir? A ) Dikili borularn bkme ileminde diki yeri ntr eksen zerine getirilmelidir B ) CNC mandreli bkme makinesini sadece gerekli teknik bilgiye sahip olan kiiler tarafndan kullanlmaldr. C ) Birbirine parelel bkmler iin boru ayr eksende tutulmaldr. D ) Bkm yaplan alann dnda durulmaldr. DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz
19
B) UYGULAMALI TEST Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz. KONTROL LSTES DEERLENDRME KRTERLER n hazrlk yaptnz m? Bklecek a ve ekle gre anm boyunu hesapladnz m? Markalama izgisine uygun paray kestiniz mi? Bklecek boru malzemeye gre ve bkme asna gre malafa boyunu ayarladnz m? Bklecek malzemeyi bkme makinesine baladnz m? Bask skma pabucunu ve Kalp skma kolunu iyice sktnz m? Bkme kolundan tutarak bkmek istediiniz ay, a ayar dzenei zerindeki aya getirdiniz mi? Bklecek malzemeyi makina ile istenilen ekli verdiniz mi? lsn kontrol ettiniz mi? Asn kontrol ettiniz mi? i zamannda bitirdiniz mi? Bu ilemleri gerekletiriken gvenlik kurallarna uydunuz mu? Evet Hayr
DEERLENDRME Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ederek veya aratrarak eksiklerinizi tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise modl deerlendirmeye geiniz.
20
DEERLENDRME Yaplan deerlendirme sonunda hayr cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz modl tekrar ediniz. Btn cevaplarnz evet ise modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.
21
22
23
KAYNAKLAR KAYNAKLAR
SERFEL, Y. Sait, Metal leri Meslek Teknolojisi, MEB Yaynlar, stanbul 2002. LALK ,Stk. (eviren), Arbeitsstelle fr Betriebliche Berufsausbildung, Bonn ABB, BEUT-VERTRIEB GMBH. BERLIN W 15.KLN.FRANKFURT (MAIN) KULAKSIZ, zcan ( evirmen ), Metal Mesleinde Tablolar, Ajans-Trk Matbaaclk Sanayii A.. , Ankara 1995. ALIKAN, Hikmet, Metalleri Souk ekillendirme, Ankara 1979. Major, S.K.T A., CNC Mandreli bkme makinas, Bursa 2005. Tezmaksan Mak. San. ve Tic A. ,stanbul 2005. Treci makina Ticaret ,stanbul 2005. www.torecimakina.com.tr
24