Kaliplama 2

T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
MEGEP
(MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)
METALURJİ
KALIPLAMA–2
ANKARA 2007
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;
• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak
yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında
amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim
materyalleridir (Ders Notlarıdır).
• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye

rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve
geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında
uygulanmaya başlanmıştır.
• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği

kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması
önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.
• Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik

kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.
• Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.
• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında

satılamaz.
İÇİNDEKİLER
AÇIKLAMALAR ............................................................................................................... ii
GİRİŞ ..................................................................................................................................1
ÖĞRENME FAALİYETİ-1 .................................................................................................3
1. YOLLUK BAĞLAMA ....................................................................................................3
1.1. Yolluk Sistemlerinin Tanıtılması ..............................................................................3
1.2. Yolluk Sisteminin Görevleri .....................................................................................4
1.3. Yolluk Sistemlerinin Bölümlenmesi .........................................................................4
1.3.1. Havşa ve Hazne ................................................................................................4
1.3.2. Gidici ...............................................................................................................5
1.3.3. Topuk...............................................................................................................5
1.3.4. Curufluk ...........................................................................................................6
1.3.5. Meme ...............................................................................................................6
1.4. Yolluk Çeşitleri ........................................................................................................7
1.4.1. Çağlayan Yolluklar...........................................................................................7
1.5. Kalıp Kapatılırken Dikkat Edilecek Noktalar ............................................................8
1.6. Kalıba Yolluk Bağlama Uygulamaları (Kademeli Model) .........................................9
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ................................................................................12
ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ...............................................................................................14
2. ÇIKICI BAĞLAMA ......................................................................................................14
2.1. Çıkıcıların Tanıtılması ............................................................................................14
2.2. Çıkıcıların Yerleri...................................................................................................14
2.3. Çıkıcıların Büyüklükleri .........................................................................................15
2.4. Mala Yüzeyine Çapak Kesme.................................................................................15
2.5. Kalıba Çıkıcı Bağlama Uygulamaları (Izgara Dilimi)..............................................16
ÖĞRENME FAALİYETİ-3 ...............................................................................................20
3. BESLEYİCİ BAĞLAMA...............................................................................................20
3.1. Besleyicilerin Tanıtılması .......................................................................................20
3.2. Çöküntünün Meydana Gelişi ..................................................................................20
3.3. Besleyicinin Yerleri................................................................................................21
3.4. Besleyici Çeşitleri...................................................................................................21
3.5. Besleyicilerin Biçim ve Boyutları ...........................................................................22
3.7. Kalıba Besleyici Bağlama Uygulamaları (Küp).......................................................25
MODÜL DEĞERLENDİRME...........................................................................................31
CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................32
KAYNAKÇA ....................................................................................................................33
i
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD 521MMI062
ALAN Metalurji
DAL/MESLEK Dökümcülük
MODÜLÜN ADI Kalıplama-2
MODÜLÜN TANIMI Kalıplama metodlarının işlendiği öğrenim materyalidir.
SÜRE 40/32
ÖN KOŞUL Kalıplama-1 Modülünü başarmış olmak
YETERLİK Kalıbın ek kısımlarını bağlamak
Genel Amaç: Gerekli ortam sağlandığında istenilen ölçüye ve

tekniğe uygun kalıbın ek kısımlarını, bağlayabileceksiniz.
Amaçlar:
MODÜLÜN AMACI
1. Tekniğine uygun, kalıba yolluk bağlayabileceksiniz.
2. Tekniğine uygun, kalıba çıkıcı bağlayabileceksiniz.
3. Tekniğine uygun, kalıba besleyici bağlayabileceksiniz.
Ortam: Atölye
EĞİTİM ÖĞRETİM
Donanım: Kum, çift derece, plaka, elek, kürek, sivri ve düz
ORTAMLARI VE
tokmak, mastar, yüzey ayırıcı madde, takalama demiri, model
DONANIMLARI
çıkarma vidası, basınçlı hava, model, besleyici.
Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, modülde

verilen ölçme araçlarıyla; çoktan seçmeli ve uygulama
sorularıyla kendinizi değerlendiriniz.
ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME
Öğretmeniniz her modül sonunda ölçme aracı
uygulayarak sizin modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi
ve becerinizi değerlendirecektir.
ii
GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,
Bu modülü başarıyla tamamlamanız durumunda tekniğine uygun, kalıba yolluk, çıkıcı,

besleyici bağlamayı öğrenmiş olacaksınız.
Döküm sanayinde büyük ağırlığı olan bu modüle gereken önemi veriniz. Onu en iyi
bir şekilde kavrayınız. Bu modülde kalıbın ek kısımlarını doğru uygulamakla zamandan,
işçilikten, maliyetten büyük tasarruflar elde ederek döküm sanayinde rekabet şansını ve
üretim miktarını artıracaksınız. Dolayısıyla aranan kalifiye eleman olarak sanayide kendinize
sağlam bir yer edinebileceksiniz.
Ülkemizin ve sanayimizin nitelikli insan gücü ihtiyacını bir birey olarak karşılamanın
yanında kendisine, ailesine, çevresine, milletine faydalı olmanın mutluluk ve sevincini
yaşayacaksınız.
1
2
ÖĞRENME FAALİYETİ-1
AMAÇ
Bu faaliyette uygun atölye ve donanım ortamı sağlandığında tekniğine uygun olarak

kalıba yolluk bağlayabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Ø Çeşitli metal ve alaşımlardan kalıplanan modellere uygulanan yolluk

sistemlerini, gözlemleyerek bir rapor hazırlayınız.
1. YOLLUK BAĞLAMA
1.1. Yolluk Sistemlerinin Tanıtılması
Ergiyik metalin kalıp boşluğuna gidişini sağlayan kanalların toplamına yolluk sistemi
denir. Yolluk sistemleri; dökülen parçanın biçim ve boyutları ile alaşımına göre çeşitli
şekillerde olurlar. Potadan dökülen sıvı metal yolluk sistemini meydana getiren düşey ve
yatay kanallardan geçerek kalıp boşluğunu doldurur (Şekil 1.1).
Şekil 1.1: Yolluk sistemi
3
1.2. Yolluk Sisteminin Görevleri
Ø Kalıbın tam ve kusursuz dolmasını sağlamak,

Ø Curuf, oksit ve pisliklerin kalıp içine sürüklenmesini önlemek,
Ø Madenin akışında çarpma ve çalkantı meydana getirmemek,
Ø Sıvı metalin akış hızını ayarlamak,
Ø Soğuma ve katılaşmanın dengeli bir şekilde olmasını sağlamak,
Ø Hava ve diğer gazların kalıp içine sürüklenmesine engel olmak,
Ø Kalıp işçiliğini arttırmamak,
Ø Metal kaybını en aza indirmek,
Ø 9.Metalin kalıptan veya maçalardan parça koparmasını ve maçaları yerinden
oynatmasını önlemek,
Ø 10.Aşırı ısı kaybına sebep olmamak,
Ø 11.Kalıba giriş yerlerinde (meme ağızlarında) aşırı sıcak kısımlar meydana
getirmemektir.
1.3. Yolluk Sistemlerinin Bölümlenmesi
Bir yolluk dört bölümden meydana gelir: Havşa, gidici, curufluk (veya yatay kanal)
ve meme yolluğun bölümleridir.
1.3.1. Havşa ve Hazne
Havşa sıvı madenin kalıba rahat dökülmesini sağlar. Silindirik olan gidicinin üst kısmı,
genellikle kesik koni biçiminde genişletilerek meydana getirilmiştir. Havşa el takımlarıyla
açılır (Şekil 1.2).
Dereceye yakın havşa Havşa
Şekil 1.2
4
Şekil 1.3: Yolluk hazneleri
Havşanın görevi, potadan dökülen sıvı metalin etrafa sıçramadan dengeli bir şekilde
gidiciye akışını sağlamaktır. Genellikle büyük parçaların dökümünde, yukarıdaki amaçlar
için havşalar büyütülür. Bunlara hazne (havuz) adı verilir. Sıvı metali durgunlaştırırlar,
temizleyerek gidiciye gönderirler (Şekil 1.3).
1.3.2. Gidici
Havşaya dökülen sıvı madenin cürufluğa ve yatay kanala gidişini sağlayan düşey
kanala gidici adı verilir. Genellikle dairesel, bazen dikdörtgen kesitli olur (Şekil 1.4), (Şekil
1.5)
Şekil 1.4: Dairesel gidici Şekil 1.5: Dikdörtgen gidici
1.3.3. Topuk
Memenin arka kısmı derinleştirilmiştir.

Gidicinin altına rastlayan bu oyuk kısma topuk adı
verilir. Topuk, gidiciden düşen sıvı metalin yön
değiştirirken hızının kesildiği yerdir (Şekil 1.6).
Şekil 1.6
5
1.3.4. Curufluk
Mala yüzeyinde bulunan yatay kanallardır. Gidiciden inen sıvı metalin yönünü yataya
dönüştürür ve memelere dağılmasını sağlarlar. Curuf tutma özelliğinden dolayı curufluk
ismini alırlar. Curuflukların görevleri:
Ø Bütün memeleri gereği gibi eşit olarak beslemeli

Ø Sıvı metalin içindeki curuf ve pislikleri tam olarak tutmalı
Ø Sıvı metalin soğumasına engel olmalı
Ø Metalin katılaşmasında çekmenin etkisini azaltmalıdır.
İnce parçalarda, büyük kesitli uzun curufluklar; kalın parçalarda kısa curufluklar
kullanılmalıdır.
Kesitleri Şekil 1.7’de görüldüğü gibi üçgen, yamuk, yarım daire vb. şekilde olur.
Şekil 1.7: Curufluk kesitleri
1.3.5. Meme
Yolluğun kalıp boşluğuna açılan kısmına meme adı verilir. Sıvı metal kalıba bu
ağızdan dolar.
Memeler, dökülen parçaların biçimlerine ve döküm şartlarına göre değişik şekillerde

olur. Meme ağızlarının belli başlıları Şekil 1.8’de gösterilmiştir. Şekilde ‘a’ üçgen, ‘b’ kare,
‘c’ dikdörtgen, ‘d’ bıçak ağzı, ‘e’ yamuk, ‘f’ çapak ağzı, ‘g’ balık sırtı, ‘h’ yarım yuvarlak
meme kesitleri görülmektedir. İnce parçalara yassı kesitli (çapak ağzı, balık sırtı, vb.)
memeler açılır. Parça kalınlıkları arttıkça meme kesitleri derinlikleri artar. Yükseklikleri
fazla olan parçalara düşey dikdörtgen ve bıçak ağzı meme verilir. Orta kalınlıklar için üçgen,
kare, yarım yuvarlak, yamuk vb. kesitli memeler yeterli görülür.
Şekil 1.8: Meme kesitleri
6
Kalıp boşluğuna açılan meme ağızları genellikle 45o pahlandırılır (Şekil 1.9).
Şekil 1.9
1.4. Yolluk Çeşitleri

Dökülecek parçanın alaşımına, biçim ve boyutlarına göre çeşitli şekillerde yolluklar
açılır.
1.4.1. Çağlayan Yolluklar
Sıvı metal, kalıbın içine yüksekten dökülür. Metalin kalıp dibine yüksekten düşüşü,
çağlayana benzediği için bu ismi alır. Çeşitleri:
Ø Düz Çağlayan Yolluklar: Sıvı maden, kalıp boşluğuna üst kısımdan açılan bir düşey
kanaldan dökülerek kalıbı doldurur (Şekil 1.10).
Şekil 1.11: Kama
Şekil 1.12: Topuklu çağlayan

Şekil 1.10: Düz çağlayan
Şekil 1.11’de görülen düz ve dikdörtgen kesitli yolluğa kama yolluk adı verilir. Geniş
yüzeyli ince parçalarda kullanılır.
Ø Yağmur Yolluklar: Metal içine ince kanallar yardımıyla yağmura benzer şekilde
bölünerek kalıp içine dökülür.
7
Ø Topuklu Çağlayan Yolluklar: Sıvı metal doğrudan doğruya kalıp boşluğuna
dökülmez. Gidici, kalıp boşluğunun dışındadır. Sıvı metal mala yüzeyine kadar iner.
Gidici dibindeki topukta duraklayarak yön değiştirir. Meme yardımıyla kalıba girer.
Yüksekten kalıp dibine dökülür (Şekil 1.12).Yolluk çeşitleri ileriki modüllerde daha
geniş işlenecektir.
1.5. Kalıp Kapatılırken Dikkat Edilecek Noktalar

Yaş ve kuru kalıplar döküme hazır hale getirilmesi için maçaları varsa yerleştirilir.
Maçalar kalıba yerleştirilmeden önce kontrol edilir. Yüzeylerinin temiz, pürüzsüz ve hava
kanallarının açık olmasına dikkat edilmelidir. Ölçüleri bir ölçü aleti ile kontrol edilir. Seri
imalatta ise önceden hazırlanmış şablonlarla kontrol edilir. Maça üzerinde pürüzler varsa eğe
yardımıyla maça temizlenmelidir.
Alt ve üst derecede maça ile kalıp arasındaki et payı yuvarlatılmış killerle kontrol
edilmelidir. Gerekiyorsa maçalar, maça destekleriyle desteklenmelidir. Mala yüzeyinde,
maça gazının rahatça kalıp dışına çıkabilmesi için gerekli kanal açılmalıdır.
Özellikle kurutulmuş kalıplarda maça gaz alma kanalına sıvı metalin girmemesi için
maça başlarına yağlı grafit sürülmelidir. Hava kanalları için de aynı tedbir düşünülmelidir.
Bu iş için yağlı grafit yerine amyant halat lifleri veya özel malzemeler de kullanılabilir.
Maçalar kalıptaki yerlerine maçabaşı denilen kısımlardan oturtulur. Sadece üst

dereceye oturan maçanın düşmemesi için aynı dereceye telle veya çivilerle bağlanması
gerekir.
Sadece alt dereceye oturtulan maçalarda, sıvı metalin yüzdürme etkisine karşı
koyabilmek için alt dereceye bağlanır.
Kurutulmuş kalıplara çapak kesilmez; kalıpların mala yüzeylerine yağlı grafit veya bu
amaç için üretilmiş özel malzemeler sürülür. Yağlı grafit gereğinden fazla sürülmemelidir.
Kalıpların aralarında boşluk kalmamalıdır.
Sıvı metalin döküm anında mala

yüzeyinden sızarak dışarı akmasını önlemek için
son tedbir olarak dereceler kapatıldıktan sonra,
birleşme yüzeyleri çamurlanır (Şekil 1.13).
Çamur, normal meydan kumundan yapılır.
Tutuculuğun daha iyi olması arzu edildiği zaman,
çamur için hazırlanan kuma kil ilavesi yapılabilir.
Şekil 1.13: Maça havası çıkış yeri
8
Derecelerin birleşme yerlerine çamur hiç boşluk bırakılmadan ve derece üzerine
taşmayacak şekilde sıvanmalıdır. Yolluk ve civarı daha dikkatli sıvanmalıdır. Maça gaz
kanallarının isabet ettiği yerler çamurla sıvanmamalıdır. Maça gaz kanalının bulunduğu yer
bir okla işaretlenmelidir. Kalıbın mala yüzeyinden gazların dışarı daha rahat çıkabilmesi için
ince bir tel veya şiş yardımıyla çamurla sıvanan iki derece arasındaki şiş çekilmelidir.
1.6. Kalıba Yolluk Bağlama Uygulamaları (Kademeli Model)
Şekil 1.14
Ø Kalıp kumunu hazırlayınız (Bkz. Kalıplama 1 Modülü).
Ø Alt dereceyi plaka üzerine koyunuz .

(İş önlüğünü giymeyi unutmayınız).
Resim 1.1
Ø Derece içine modeli uygun olarak
yerleştiriniz.
Şekil 1.15
Ø Alt dereceyi tekniğe uygun kalıplayınız
(Bkz. Kalıplama 1 Modülü).
(Çalıştığınız alanı temiz ve düzenli
tutunuz).
Şekil 1.16
9
Ø Alt dereceyi ters çeviriniz ve mala ediniz.
Ø Mala yüzeyine yüzey ayırıcı serpiniz .
(Arkadaşlarınızla yardımlaşınız).
Ø Üst dereceyi alt derece üzerine koyunuz.
Ø Gidiciyi uygun yere koyunuz.
Şekil 1.17
Ø Üst dereceyi tekniğe uygun kalıplayınız .
Ø Kum yüzeye şiş çekiniz .
Şekil 1.18
Ø Üst dereceyi açınız.
Ø Modelin çevresine fırça ile su çekiniz .
Ø Kalıba uygun yolluk sistemi bağlayınız.
Şekil 1.19
• Curufluk kanalını üst derecede gidici alt ağzından kalıba bağlanan memelere
kadar açınız.
10
• Üst dereceye açılan curufluğu derinleştiriniz ve perdahlayınız.
• Gidici ağzını huni şeklinde havşa açarak genişletiniz (Şekil 1.21).
Not: Havşayı ispatül, kum, kanca veya ütü kancanın sap kısımları veya mala ile
açınız.
• Açılan havşayı perdahlayınız.
• Yolluk havşasını besleyici ve çıkıcılardan ayırabilmek için havşa kenarına
ispatül ile kertik açınız (Şekil 1.22).
Ø Gerekli tamiratı yapınız.

Ø Modeli tekniğine uygun çıkarınız .
Ø Kalıbın içini basınçlı hava ile temizleyiniz.
(Zamanı iyi kullanınız).
Ø Kalıbı kapatınız.
11
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı, aşağıdaki soruları cevaplayarak

belirleyiniz.
A. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)
1. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yolluk sistemini en doğru bir şekilde açıklar?
A) Sıvı metalin gidişini sağlayan kanala denir.

B) Sıvı metalin havşadan dökülmesini sağlayan kanala denir.
C) Sıvı metalin kalıp boşluğuna gidişini sağlayan kanalların toplamına denir.
D) Sıvı metalin gidiciden dökülmesini sağlayan kanala denir.
2. Aşağıdakilerden hangisi yolluk sisteminin görevlerinden değildir?

A) Kalıp işçiliğini arttırmamak
B) Metal kaybını en aza indirmek
C) Metalin akış hızını ayarlamak
D) Metalin soğuk gelmesini sağlamak
3. Aşağıdakilerden hangisi yolluk sisteminin bölümlerinden değildir?

A) Dökülen iş
B) Havşa ve hazne
C) Gidici
D) Meme
4. Aşağıdakilerden hangisi curufluğun görevleri arasında sayılmaz?

A) Bütün memeleri gereği gibi eşit olarak beslemeli
B) Metalin soğumasına engel olmamalı
C) Metalin içindeki curuf ve pislikleri tam olarak tutmalı
D) Metalin soğumasına engel olmalı
5. Aşağıdaki meme çeşitlerinden hangisi yanlış verilmiştir?

A) Bıçak sapı meme
B) Kare meme
C) Üçgen meme
D) Çapak ağzı meme
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarlarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevaplarınız için faaliyetin

ilgili konularını tekrar ediniz.
12
B. UYGULAMALI TEST
Kademeli modeli kalıplayınız?
KONTROL LİSTESİ
Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

Ø İş önlüğünü giydiniz mi?
Ø Kalıp kumunu hazırladınız mı?
Ø Alt dereceyi plaka üzerine koydunuz mu?
Ø Alt dereceyi tekniğine uygun kalıpladınız mı?
Ø Alt dereceyi ters çevirip mala ettiniz mi?
Ø Mala yüzeyine yüzey ayırıcı madde serptiniz mi?
Ø Üst dereceyi alt derece üzerine boşluğunu alarak pimlediniz
mi?
Ø Gidiciyi uygun yere koydunuz mu?
Ø Üst dereceyi tekniğine uygun kalıpladınız mı?
Ø Kum yüzeye şiş çektiniz mi?
Ø Modelin çevresine fırça ile su çektiniz mi?
Ø Modeli tekniğine uygun çıkardınız mı?
Ø Kalıba uygun yolluk sistemi bağladınız mı?
Ø Gerekli tamir ve perdahlama işlemini yaptınız mı?
Ø Kalıbın içini basınçlı hava ile temizlediniz mi?
Ø Kalıbı tekniğine uygun kapattınız mı?
Ø Zamanı iyi kullandınız mı?
Ø Kullandığınız takımları yerlerine koydunuz mu?
Ø Çalıştığınız alanı temiz ve düzenli tuttunuz mu?
DEĞERLENDİRME
Uygulama esnasında yaptığınız işlemleri değerlendirme tablosu ile kontrol ediniz.

Başarılı olabilmeniz için tüm yanıtlarınızın evet olması gerekmektedir. Hayır cevabı
verdiğiniz işlem basamakları için uygulama tekrarı yapınız.
Başarılıysanız bir sonraki faaliyete devam ediniz.
Başarısızsanız faaliyete tekrar dönerek araştırarak ya da öğretmeninizden yardım
alarak faaliyeti tamamlayınız.
13
AMAÇ
Bu faaliyetle uygun atölye ve donanım ortamı sağlandığında tekniğine uygun olarak

kalıba çıkıcı bağlayabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Ø Çeşitli metal ve alaşımlardan kalıplanan modellere uygulanan çıkıcı sistemlerini

gözlemleyerek rapor hazırlayınız.
2. ÇIKICI BAĞLAMA
2.1. Çıkıcıların Tanıtılması
Döküm sırasında kalıp gazlarının kalıptan çıkmasını sağlamak için açılan kanallara
çıkıcı denir.
Kalıp gazları; kalıp boşluğundaki hava, kumdaki yanıcı maddeler, su buharı, sıvı
metalin oksitlenmesiyle açığa çıkan gazlar ve dökülen metalin kalıba sürüklediği hava
karışımıdır.
Kalıp, sıvı metalle dolarken kalıp gazları giderek küçülen kalıp boşluğuna sıkışır.
Kalıp içinde bir basınç meydana gelir. Bu basınç ve kalıptan çıkamayan gazlar çeşitli döküm
hatalarına sebep olabilir.
Sıkışan gazlar, kalıp kumunun taneleri arasındaki boşluklardan veya şiş deliklerinden,
kalıbı terk ederler. Gaz çıkışı yeterli olmadığında uygun yerlere açılacak çıkıcılardan
yararlanılır.
Çıkıcının, kalıp gazlarını boşaltma görevi yanında şu yararı da vardır.
Kalıpta sıvı metalin yükselişi ve kalıbın doluşu, çıkıcılar yardımı ile çok iyi
gözlemlenebilir.
2.2. Çıkıcıların Yerleri

Kalıp sıvı metalle dolarken hava ve gazlar kalıp boşluğunun üst kısmında
toplanacaktır. Buna göre, çıkıcılar bu kısımlara, yani modellerin veya kalıpların en yüksek
kısımlarına, konur.
14
Düz ve geniş yüzeyli parçalarda çıkıcılar, yolluğun karşı tarafına konur. Sıvı metal
yolluktan çıkıcıya doğru akarak gazları buraya doğru iter. Böylece gazların çıkışı sağlanır.
2.3. Çıkıcıların Büyüklükleri

Dökülen parçanın durumuna, kalıbın yapılışına ve bileşimine ve metalin ergitilişine
göre gazlar çok değişik şartlarda oluşur. Bunun için çıkıcı ölçüleri daha çok deney ve
tecrübelere bağlıdır. Çeşitli döküm parçalarda daha önce kullanılan çıkıcılarla alınan
sonuçlar göz önünde tutulmalıdır.
Çıkıcı kesiti küçük olursa, sıvı metal erken katılaşarak çıkıcı ağzını tıkar. Çıkıcı görev
yapamaz. Parçaya bağlandığı yerde bir gaz boşluğu meydana gelebilir. Ayrıca gaz sıkışması
ile sıvı metal çıkıcıdan tehlikeli bir şekilde fışkırabilir.
Çıkıcı kesiti büyük olursa parçaya bağlandığı yerde sıcak kısım ortaya çıkar.
Katılaşma sırasında burada bir çöküntü boşluğu veya sıcak yırtılma meydana gelebilir.
Uygun çıkıcı kesiti kullanıldığında, kalıp dolduğu anda yolluk ve çıkıcılar arasında,
kapalı kaplar prensibine göre bir denge meydana gelir.
Çıkıcıların yararları yanında bazı sakıncaları da vardır.
Gereksiz veya gereğinden büyük çıkıcılar metal kaybına sebep olur.
Çıkıcılardan kalıp içine kum düşme tehlikesi vardır.
Ölçüleri uygun düşmediği zaman çıkıcı diplerinde çöküntü ve gaz boşlukları meydana
gelebilir.
2.4. Mala Yüzeyine Çapak Kesme

Kalıp yapımında modelin kumdan çıkarılması yolluk, çıkıcı ve besleyicilerin açılması
ve mala yüzeyinin aşırı perdahlanması mala yüzeyindeki düzgün yüzeyi az da olsa
bozulabilir. Diğer taraftan kurutulmuş kalıplarda hacim küçülmesinden dolayı, alt ve üst
dereceler kapatıldığında yüzeyler iyice temas etmez. Dökülmek üzere kapatılan kalıbın mala
yüzeyinde meydana gelen bu değişiklikler dikkate alınmazsa, kalıba sıvı metal
döküldüğünde, metal, kalıbın mala yüzeyinden kalıp dışına sızar.
Mala yüzeyinden metal sızmasını önlemek için kalıpların alt derecesinin mala
yüzeyine çapak kesilir (Şekil 2.1). Çapak kesmeden önce kalıbın bütün çevresi bir şerit
halinde fırça ile nemlendirilir. Nemlendirilmiş kum yüzey, ispatülün düz kısmı ile belli bir
eğimde yırtılır. Yırtılan kum yüzeyinin, ağzı kalıp boşluğuna doğru olmalıdır. Mala yüzeyine
yağlı grafit veya özel üretilmiş malzemeler de kullanılarak sıvı metalin kalıp dışına sızması
engellenir.
15
Şekil 2.1 Şekil 2.2
2.5. Kalıba Çıkıcı Bağlama Uygulamaları (Izgara Dilimi)
Ø Kalıp kumunu hazırlayınız.

Ø (İş önlüğünü giymeyi unutmayınız).
Ø Alt dereceyi plaka üzerine koyunuz.
Ø Derece içine uygun olarak model koyunuz (Bkz. Kalıplama Modülü 1).
Şekil 2.3
Ø Alt dereceyi tekniğine uygun kalıplayınız.

(Çalıştığınız alanı temiz ve düzenli tutunuz).
Şekil 2.4
16
Ø Mala yüzeyine yüzey ayırıcı serpiniz .
Ø (Kullandığınız aletleri temiz tutunuz).
Ø Üst dereceyi alt derece üzerine koyunuz .
Ø Gidiciyi uygun yere koyunuz (Bkz. Öğrenme Faaliyeti 1).
Ø Çıkıcıyı uygun yere koyunuz (Bkz. Modül 2, Öğrenme Faaliyeti 2).
Ø (Arkadaşlarınızla yardımlaşınız).
Ø Üst dereceyi tekniğine uygun kalıplayınız.
Ø Kum yüzeye şiş çekiniz.
Ø ( Dikkatli çalışınız).
Ø Modelin çevresine fırça ile su çekiniz.
Ø Modeli tekniğine uygun çıkarınız.
Ø (Zamanı iyi kullanınız).
Ø Kalıba uygun çıkıcı bağlayınız. .
Şekil 2.5
Ø Gerekli tamiratı yapınız.

Ø Alt derece mala yüzeyine çapak kesiniz
Ø Şartlar tekniğe uygunsa kalıbı kapatınız.
Ø Kalıp yüzeyi yatay değilse dik olan yüzeylere kil çamuru ya da yağlı grafit
sürünüz.
Ø Alt kalıp mala yüzeyine normal çapak kesilmişse; derece kapatılıp açılır. Üst
derecenin basmadığı yerlere bakılır. Basılmayan yer varsa daha derin ikinci
çapak kesilir ve tekrar kapatılır.
17
belirleyiniz.
1. Aşağıdakilerden hangisi çıkıcının tanımıdır?
A) Döküm sırasında kalıp gazlarının kalıptan çıkmasını sağlamak için açılan kanallara
denir.
B) Sıvı metalin kalıp boşluğuna akmasını sağlayan kanala denir.
C) Sıvı metalin kalıp dışına çıkmasını sağlayan kanala denir.
D) Memenin kalıp boşluğuna açılan kısmına denir.
2. Aşağıdakilerden hangisi çıkıcının uygulama yerlerinden değildir?
A) Kalıpların en yüksek kısımlarına koyulur.

B) Kalıpların en alçak kısımlarına koyulur.
C) Düz ve geniş yüzeyli parçalarda çıkıcılar yolluğun karşı tarafına koyulur.
D) Gidicinin karşısında kalıbın köşelerine koyulur.
3. Aşağıdakilerden hangisi çıkıcının sağladığı yararlardan biridir?
A) Sıvı madenin kalıpta yükselişi ve kalıbın doluşu çıkıcılar yardımıyla gözlenir.

B) Metali çıkıcıdan da kalıp boşluğuna dökebiliriz.
C) Çıkıcılar besleyici görevi de görürler.
D) Kalıpta çıkıcı kullanmayabiliriz.
4. Çıkıcıların büyüklükleriyle ilgili ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Çıkıcı kesiti küçük olursa sıvı metal geç katılaşır.

B) Çıkıcı kesiti küçük olursa sıvı metal erken katılaşarak çıkıcı ağzını tıkar.
C) Çıkıcı kesiti büyük olursa parçaya bağlandığı yerde soğuk birleşme meydana gelir.
D) Çıkıcı büyüdükçe yararı artar.
DEĞERLENDİRME

18
B. UYGULAMALI TEST
Izgara dilimini kalıplayınız.

KONTROL LİSTESİ

Ø İş önlüğünü giydiniz mi?
Ø Modeli konikliğine uygun yerleştirdiniz mi?
Ø Alt dereceyi ters çevirip mala ettiniz mi?
Ø Üst dereceyi alt derece üzerine boşluğunu alarak
pimlediniz mi?
Ø Çıkıcıyı uygun yere koydunuz mu?
Ø Kalıba uygun çıkıcı bağladınız mı?
Ø Alt derece mala yüzeyine çapak kestiniz mi?
Ø Çalıştığınız el ve meydan takımlarını temizleyerek yerine
koydunuz mu?
Ø Zamanını iyi kullandınız mı?
DEĞERLENDİRME

Başarılı olabilmeniz için tüm yanıtlarınızın evet olması gerekmektedir. Hayır yanıtı
verdiğiniz işlem basamakları için uygulama tekrarı yapınız
Başarılıysanız bir sonraki faaliyete devam ediniz. Başarısızsanız faaliyete tekrar

dönerek araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak faaliyeti tamamlayınız.
19
AMAÇ
Bu faaliyetle uygun atölye ve donanım ortamı sağlandığında tekniğine uygun olarak

kalıba besleyici bağlayabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Ø Çeşitli metal ve alaşımlardan kalıplanan modellere uygulanan besleyici

sistemlerini gözlemleyerek rapor hazırlayınız.
3. BESLEYİCİ BAĞLAMA
3.1. Besleyicilerin Tanıtılması
Kalıba dökülen metal ve alaşımlar soğuyup katılaşırken hacimleri küçülür. Bunun
sonucu olarak çöküntü adı verilen boşluklar meydana gelir. Çöküntüler, hatalı dökümlere
sebep olur. Çöküntüsüz döküm parça elde etmek için, kalıbın uygun yerlerine besleyici adı
verilen sıvı metal kütleleri bağlanır. Hacim küçülmesinden meydana gelen çöküntüler
besleyicilerden gelen sıvı metalle karşılanır.
Besleyiciler çok defa çöküntüyü önlemez, ancak parça dışına çıkarırlar. Çöküntü
besleyicide oluşur.
3.2. Çöküntünün Meydana Gelişi

Şekil 3.1’te üzeri açık ve pirizmatik bir kalıpta metalin katılaşması ile çöküntünün
meydana gelişi görülüyor. Kalıp duvarları havadan daha iletkendir. Soğuma ve katılaşma
duvarlardan başlar, katmanlar halinde devam eder. Hacim küçülmeleri, henüz sıvı olan üst
kısımdan beslenir. Çöküntü boşluğu burada meydana gelir. Buna dış çöküntü denir. Tamamı
kapalı kalıpta ise çöküntü en son katılaşan bölge olan merkezde meydana gelir. Buna iç
çöküntü adı verilir.
Şekil 3.2 ve 3.3.’de .üç değişik ölçüden meydana gelen döküm parçada sıvı metalin
katılaşması sırasında çöküntünün nasıl meydana geldiği şematik olarak gösterilmiştir.
Parçanın (1) numaralı kısmı ince, (2) numaralı kısmı daha kalın, (3) numaralı kısmı en kalın
kesite sahiptir (A). Önce (1) numaralı kısım katılaşır. Bu bölgede meydana gelen çekme üst
kısımda bulunan sıvı metal ile beslenir (B). Katılaşmayı (2) numaralı kısım takip eder ve
burada meydana gelen çekme, döküm parçanın en üst kısmında bulunan besleyicideki sıvı
20
metal tarafından karşılanır (C). Ortada bulunan (3) numaralı kısım tamamıyla (1) ve (2)
numaralı kısımların katılaşmasıyla katı metal tarafından izole edilmiş duruma gelir.
Dolayısıyla (3) numaralı kısımda, katılaşmadan kaynaklanan çekmeyi besleyecek sıvı metal
bulunmadığı için ortada iç çöküntü adı verilen çekme boşluğu oluşur (D).
Şekil 3.1 Şekil 3.2 Şekil 3.3
3.3. Besleyicinin Yerleri

Besleyiciler döküm parçanın en son katılaşan kalın yerlerine konur. Kalın yerlerin
üzerinde veya yanında olur. Döküm parçanın yanlarına konulan besleyicilerin döküm parça
ile olan mesafesi besleyebilecek ölçüde olmalıdır. Bazı değişik kesit ve ölçülerdeki parçalara
birden fazla besleyici verilebilir. Döküm parçada besleyici konan kısım, en son katılaşan
kısım olmalıdır. Besleyici bütün parça katılaşıncaya kadar sıvı kalmalı ve en son
katılaşmalıdır.
3.4. Besleyici Çeşitleri

Dökülen alaşıma ve parçanın biçimine göre besleyiciler, aşağıdaki şekillerde olurlar.
Ø Besleyiciler
• Açık Besleyiciler: Üst derecenin üstüne kadar açık olurlar.

• Kör Besleyiciler: Kalıp boşluğunun bir parçası gibi kalıp içinde kalırlar.
21
Ø Parçaya Bağlanışına Göre
• Üst (Direkt) Besleyiciler: Parçanın veya beslenecek kısmın üstüne konan

besleyicilerdir.
• Yan Besleyiciler: Parçalara yan taraflardan bağlanan besleyicilerdir.
(Şekil 3.4). Daha önce örnek olarak alınan, değişik kesitli parçaya verilen üst ve yan
besleyiciler görülüyor.
Şekil 3.4
Genellikle yan besleyiciler kör besleyici, üst besleyiciler ise açık besleyici olacak
şekilde bağlanırlar..
3.5. Besleyicilerin Biçim ve Boyutları

Gereksiz veya gereğinden büyük besleyiciler, sıvı metal kaybına neden olur. Yetersiz
veya uygun düzenlenmeyen besleyiciler, fayda sağlamak yerine zarar verirler. Hatalı
dökümlerin çıkmasına sebep olurlar. Bunun için, besleyicilerin yerleri dikkatli seçilmelidir.
Genellikle besleyicilerin kesitleri ve ölçüleri parçanın veya beslenecek kısmın biçim

ve ölçülerine uygun olur. Gerektiği zaman besleyicinin tam görev yapabilmesi için parçanın
biçiminde değişiklik yapılabilir. Şekil 3.5’te doğru ve yanlış bağlanmış besleyiciler
görülmektedir. ‘A’ besleyicisi küçüktür; parçada çöküntü meydana gelmiştir, ‘B’ besleyicisi
büyüktür; fazla metal harcanmıştır, ‘C’ uygun besleyicidir.
22
Şekil 3.5
Besleyicilerin, özellikle en kalın kısma konması, bu kısmın üst dereceye getirilmesi

uygun olur. Soğuma ve katılaşma, besleyiciye en uzak yerden başlamalı ve besleyicide son
bulmalıdır. En son besleyici katılaşmalıdır. Döküm parçanın kesiti besleyiciye doğru
genişlemelidir.
Besleyicinin kullanılmasında özet olarak şunları söyleyebiliriz.
Ø Besleyicinin besleyeceği kısmın kesitine uygun olması gerekmektedir.
Ø Biçimleri küreye yakın, en azından silindirik yapılmalıdır.
Şekil 3.6: Besleyici ve ölçü oranları (D: besleyici çapı, e:döküm kesit kalınlığı)
Ø Yükseklikleri genellikle çapının ‘1,5’ katı alınmalıdır.
Ø İş ile besleyici arasındaki kesit daralmamalı, katılaşma olup tıkanmayacak şekilde

düzenlenmelidir.
Ø Yan besleyici kullanıldığı zaman, parçaya yakın olmalı ve besleyicinin parçaya

bağlandığı meme kesit alanı, besleyiciden önce katılaşmayacak kadar büyük olmalıdır.
Lamel grafitli dökme demirlerde besleyici ile kalıp boşluğu arasındaki mesafe parça
büyüklüğüne bağlı olarak 5 mm veya daha fazla olmalıdır.
23
Ø Son gelen sıcak metalin besleyicide kalmasına ve katılaşmanın en uzaktan başlayıp
besleyicide sonuçlanmasına dikkat edilmelidir.
Ø Gerektiğinde besleyicinin etkisini artıran işlemlerden yararlanılmalıdır.
3.6. Besleyicilere Yardımcı Olan İşlemler

Besleyicilerin etkilerini arttırmak ve görevlerini tam olarak yapabilmelerini sağlamak
için aşağıdaki işlemler uygulanır. Bunlar, dökülen parçaların biçim ve boyutlarına, dökülen
alaşıma, kalıplama şekline, besleyicilerin biçimine atölyenin imkânlarına göre seçilir.
Ø Yollukların düzenlenmesi, besleyicilerle beraber düşünülür.
Ø Kalıbın uygun yerlerine soğutucular konur.
Ø Büyük besleyicilerin yüzeyleri, kuru ağaç kömürü ile örtülür. Kömür, kırıntı ve toz
halinde olur. Bu örtü, sıvı metalin hava ile temasını keser ve yanarak ısı verir. Sıvı
metalin soğuma hızı azalır. Kok kömürü tozu kullanılır.
Ø Besleyicideki sıvı metalin sıcaklığı, bir şalümo veya elektrik arkı ile yükseltilir. Metal
daha uzun süre sıvı kalabilir.
Ø Besleyicideki metalin sıcaklığı, ısı verici bir reaksiyon meydana getiren cisimler
kullanılarak arttırılır. Bu cisim, açık besleyicilerde yüzeye örtü şeklinde, kör
besleyicilerde parça halinde asılarak konmaktadır. Besleyicide metalin yükselip cisme
teması ile bir yanma meydana gelir. Bunun etkisi ile besleyici daha uzun süre sıvı
kalır.
Ø Besleyicinin yüzeyinde bir kabuk meydana getirilir. Bu kabuğun altına basınçlı bir gaz
gönderilir. Gönderilen gazın basıncı ile besleyicinin etkisi artar.
Ø Sıvı metalle dolmuş besleyici metal bir çubukla pompalanır. Böylece besleyicideki sıvı
metalin parçaya akması sağlanır. Pompalama işlemi, katılaşma parça dışına çıkıncaya
kadar devam eder.
Ø Pompalama işlemi, besleyicinin yeterli olamayacağı düşünülen dar ve yüksek

parçaların dökümünde uygulanır.
Ø Atmosfer basıncından yararlanılarak besleyicilerin etkisi arttırılır. Havanın basıncı;

açık besleyicilerde doğrudan doğruya, kör besleyicilerdeyse kalıp kumunun
gözeneklerinin yardımı ile etkili olabilir. Sıvı metalin soğuyup kabuklaşmasıyla hava
basıncı etkisini kaybeder. Bunun için:
Açık besleyicilerde Şekil 3.7’de görüldüğü gibi gözenekli bir çubuk, besleyicinin üst
kısmına konur. Maden içinde kalan kısım hemen sıvı metal sıcaklığına erişir. Bu kısmın
etrafında bulunan metal katılaşmaz. Çubuğun gözenekleri yardımı ile hava, sıvı metal
24
üzerindeki etkisini sürdürür. Şekil 3.8’de görülen dağınık çöküntüler Şekil 3.’de görüldüğü
gibi bir araya toplanır, böylece parça içinde çöküntü oluşmaz.
Kör besleyicilerde, besleyicinin üst kısmına bir maça konur. Bu maçanın gaz
geçirgenliği çok iyidir ve ortasına ince bir kanal açılmıştır. Kalıp kumunun gözenekleri ve
ortasında bulunan kanal yardımı ile bu maça, atmosfer basıncını besleyici içine iletir.
İşlemi daha basitleştirmek için maça yerine, kalıp kumundan besleyici içine bir çıkıntı
da yapılabilir.
Atmosfer (hava) basıncından yararlanılan besleyicilerde, besleyicinin ağırlığı ve

maliyeti azalmaktadır. Ayrıca parçaların alt kısmına gelen kalın kesitler daha kolay
beslenmektedir.
3.7. Kalıba Besleyici Bağlama Uygulamaları (Küp)

Ø Kalıp kumunu hazırlayınız (Bkz. Kalıplama Modülü 1).
(İş önlüğünüzü giymeyi unutmayınız).
Ø Alt dereceyi plaka üzerine koyunuz).
Şekil 3.9
Ø Derece içine uygun olarak model koyunuz.
25
Şekil 3.10
Ø Alt dereceyi tekniğine uygun kalıplayınız.

(Çalıştığınız alanı temiz ve düzenli tutunuz).

(Kullandığınız aletleri temiz tutunuz).
Ø Mala yüzeyine yüzey ayırıcı sepiniz.
Şekil 3.11
Ø Üst dereceyi, alt derecenin üzerine koyunuz.
Ø Gidiciyi uygun yere koyunuz. ( Arkadaşlarınızla yardımlaşınız).
Ø Besleyiciyi uygun yere koyunuz.
26
Şekil 3.12
Ø Üst dereceyi tekniğine uygun kalıplayınız. (Zamanınızı iyi kullanınız).
Ø Kum yüzeye şiş çekiniz.
Ø Modelin çevresine fırça ile su çekiniz. (Dikkatli çalışınız).
Ø Modeli tekniğine uygun çıkarınız.
Ø Kalıba uygun besleyici bağlayınız.
27
Ø Gerekli tamiratı yapınız. (Dikkatli olunuz).
Ø Alt derece mala yüzeyine çapak kesiniz.
Ø Şartlar tekniğe uygunsa kalıbı kapatınız.
• Kalıp kör maçalıysa, parmak maça yerleştirilir. (Maça havası alınmadan

yerleştiriniz.)
• Besleyici kullanılan kalıplarda egzotermik gömlek kullanılırsa besleyici,

kalıplama sırasında yerleştirilmelidir.
28
ÖLÇMEVE
ÖLÇME VEDEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME

belirleyiniz.
1. Aşağıdaki ifadelerden hangisi besleyicinin tanımıdır?

A) Çöküntüsüz parça elde etmek için kalıbın uygun yerlerine konan sıvı metal
depolarıdır.
B) Besleyicinin diğer adı gidicidir.
C) Çıkıcılar, besleme görevini yerine getirir.
D) Dökümden sonra ilk katılaşma besleyicide olur.
2. Aşağıdaki ifadelerden hangisi besleyiciyle ilgili doğru bir ifadedir?
A) Kalıp boşluğuna sıvı metal çıkıcıdan verilir.
B) En son katılaşma besleyicide olmalıdır.
C) Besleyici kalıbın en ince yerinden bağlanır.
D) İnce parçaların dökümünde besleyici kullanılır.
3. Hacim küçülmeleri, henüz sıvı olan üst kısımlardan beslenir. Çöküntü boşluğu burada
meydana gelir. Buna ………………………. adı verilir.
Yukarıdaki boşluğa hangi ifade gelmelidir?
A) İç çöküntü
B) Yan çöküntü
C) Üst çöküntü
D) Dış çöküntü
4. Aşağıdakilerden hangisi şekillerine göre besleyiciye bir örnektir?
A) Üst besleyici
B) Yan besleyici
C) Kör besleyici
D) Alt besleyici
5. …….. kalıp boşluğunun bir parçası gibi kalıp içinde kalan besleyicidir.
Yukarıdaki boş bırakılan yere doğru ifadeyi koyunuz.
A) Açık besleyici
B) Üst besleyici
C) Kör besleyici
D) Yan besleyici
DEĞERLENDİRME

29
B. UYGULAMALI TEST
Küp modeli kalıplayınız.

KONTROL LİSTESİ

Ø İş önlüğü giydiniz mi?
Ø Derece içine modeli besleyici ve yolluğu göz önüne alarak
koydunuz mu?
Ø Alt dereceyi ters çevirip perdah ettiniz mi?
Ø Üst dereceyi alt derece üzerine boşluğunu alarak pimlediniz
mi?
Ø Besleyiciyi uygun yere koydunuz mu?
Ø Kalıba uygun besleyici bağladınız mı?
Ø Alt derece mala yüzeyine çapak kestiniz mi?
Ø Çalıştığınız el ve meydan takımlarını temizleyerek yerine
koydunuz mu?
Ø Zamanınızı iyi kullandınız mı?
DEĞERLENDİRME

Başarılı olabilmeniz için tüm yanıtlarınızın evet olması gerekmektedir. Hayır yanıtı
verdiğiniz işlem basamakları için uygulama tekrarı yapınız.
Başarılıysanız bir sonraki faaliyete devam ediniz. Başarısızsanız faaliyete tekrar

dönerek, araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak faaliyeti tamamlayınız.
30
MODÜL DEĞERLENDİRME
MODÜL DEĞERLENDİRME
Modül faaliyetleri ve araştırma çalışması sonunda kazandığınız bilgi ve becerilerin
ölçülmesi için öğretmeniniz size ölçme araçları uygulayacaktır.
Ölçme sonuçlarına göre sizin modül ile ilgili yeterliliğiniz öğretmeniniz tarafından
değerlendirilecektir.
Bu değerlendirme için öğretmeninize başvurunuz.
31
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ -1 CEVAP ANAHTARI
1. C
2. D
3. A
4. B
5. A
1. A
2. B
3. A
4. B
1. A
2. B
3. D
4. C
5. C
32
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
Ø ATALAY Ö., ÇELİK S., DURAN A.D., ÖZKALAY M., SARAN A., SÜZEN
C., Modelle Kalıplama ve Maça Yapımı İş Yaprakları Sınıf I. MEB
Yayınlar, Ankara, 1991.
Ø ÇELİK S., DOĞMUŞ H., DURAN A.D., FİDANER S, SÜZEN C., Genel
Dökümcülük Bilgisi Cilt I. MEB Yayınlar, İstanbul, 1986.
Ø DURAN A.D., Modelle Kalıplama İşlem Yaprakları Sınıf I. MEB Yayınlar,
İstanbul, 1988.
Ø KEHRİBAR F., Yayımlanmamış Ders Notları.
33

Kaliplama 2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kaliplama 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye

• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği

• Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik

• Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında

MODÜLÜN ADI Kalıplama-2

MODÜLÜN TANIMI Kalıplama metodlarının işlendiği öğrenim materyalidir.

ÖN KOŞUL Kalıplama-1 Modülünü başarmış olmak

YETERLİK Kalıbın ek kısımlarını bağlamak

Genel Amaç: Gerekli ortam sağlandığında istenilen ölçüye ve

Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, modülde

Bu modülü başarıyla tamamlamanız durumunda tekniğine uygun, kalıba yolluk, çıkıcı,

Bu faaliyette uygun atölye ve donanım ortamı sağlandığında tekniğine uygun olarak

Ø Çeşitli metal ve alaşımlardan kalıplanan modellere uygulanan yolluk

Şekil 1.1: Yolluk sistemi

Ø Kalıbın tam ve kusursuz dolmasını sağlamak,

1.3.1. Havşa ve Hazne

Dereceye yakın havşa Havşa

Şekil 1.4: Dairesel gidici Şekil 1.5: Dikdörtgen gidici

Memenin arka kısmı derinleştirilmiştir.

Ø Bütün memeleri gereği gibi eşit olarak beslemeli

Şekil 1.7: Curufluk kesitleri

Memeler, dökülen parçaların biçimlerine ve döküm şartlarına göre değişik şekillerde

Şekil 1.8: Meme kesitleri

1.4. Yolluk Çeşitleri

1.4.1. Çağlayan Yolluklar

Şekil 1.11: Kama

Şekil 1.12: Topuklu çağlayan

1.5. Kalıp Kapatılırken Dikkat Edilecek Noktalar

Maçalar kalıptaki yerlerine maçabaşı denilen kısımlardan oturtulur. Sadece üst

Sıvı metalin döküm anında mala

Şekil 1.13: Maça havası çıkış yeri

1.6. Kalıba Yolluk Bağlama Uygulamaları (Kademeli Model)

Ø Kalıp kumunu hazırlayınız (Bkz. Kalıplama 1 Modülü).

Ø Alt dereceyi plaka üzerine koyunuz .

Ø Modelin çevresine fırça ile su çekiniz .

Ø Kalıba uygun yolluk sistemi bağlayınız.

Ø Gerekli tamiratı yapınız.

Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı, aşağıdaki soruları cevaplayarak

A. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

1. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yolluk sistemini en doğru bir şekilde açıklar?

A) Sıvı metalin gidişini sağlayan kanala denir.

2. Aşağıdakilerden hangisi yolluk sisteminin görevlerinden değildir?

3. Aşağıdakilerden hangisi yolluk sisteminin bölümlerinden değildir?

4. Aşağıdakilerden hangisi curufluğun görevleri arasında sayılmaz?

5. Aşağıdaki meme çeşitlerinden hangisi yanlış verilmiştir?

Cevaplarınızı cevap anahtarlarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevaplarınız için faaliyetin

Kademeli modeli kalıplayınız?

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

Uygulama esnasında yaptığınız işlemleri değerlendirme tablosu ile kontrol ediniz.

Bu faaliyetle uygun atölye ve donanım ortamı sağlandığında tekniğine uygun olarak

Ø Çeşitli metal ve alaşımlardan kalıplanan modellere uygulanan çıkıcı sistemlerini

Çıkıcının, kalıp gazlarını boşaltma görevi yanında şu yararı da vardır.

2.2. Çıkıcıların Yerleri

2.3. Çıkıcıların Büyüklükleri

Gereksiz veya gereğinden büyük çıkıcılar metal kaybına sebep olur.

Çıkıcılardan kalıp içine kum düşme tehlikesi vardır.

2.4. Mala Yüzeyine Çapak Kesme

2.5. Kalıba Çıkıcı Bağlama Uygulamaları (Izgara Dilimi)

Ø Kalıp kumunu hazırlayınız.

Ø Alt dereceyi plaka üzerine koyunuz.