Bukmevecapak Alma Kaliplari

T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
MEGEP
(MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)
METAL TEKNOLOJİSİ
BÜKME VE ÇAPAK ALMA KALIPLARI
ANKARA 2006
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;
• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı
Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında
kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim
programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik
geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).
• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye
rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış,
denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve
Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.
• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği
kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve
yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.
• Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki
yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden
ulaşılabilirler.
• Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak
dağıtılır.
• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında
satılamaz.
İÇİNDEKİLER
AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................ii
GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1
ÖĞRENME FAALİYETİ- 1 .................................................................................................... 3
1. BÜKME KALIBI VERME .................................................................................................. 3
1.1. Elastik ve Plastik Şekil Verme ...................................................................................... 3
1.1.1. Elastik Şekillendirme ............................................................................................. 4
1.1.2. Kalıcı ( Plastik) Şekillendirme ............................................................................... 4
1.2. Sıcak Bükme Kalıpları .................................................................................................. 5
1.2.1. Sıcak Bükme Kalıplarının Tanımı ve Kullanım Alanları....................................... 6
1.2.2. Bükülecek Parçaların Açınım Boyunu Hesaplama ................................................ 7
1.2.3. Sıcak Bükme Kalıplarının Çeşitleri........................................................................ 9
1.2.4. Sıcak Bükme Kalıbının Yapımında Kullanılan Malzemeler ................................ 11
1.2.5. Sıcak Bükme Kalıplarının Resimlerini Çizmek ................................................... 12
UYGULAMA FAALİYETİ............................................................................................... 15
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME..................................................................................... 18
ÖĞRENME FAALİYETİ - 2 ................................................................................................. 20
2. BÜKME KALIPLARINDA ÇALIŞMAK ......................................................................... 20
2.1. Kalıbın Makineye Bağlanması .................................................................................... 20
2.2. Kalıplarda Emniyetli Çalışma Kuralları...................................................................... 21
ÖĞRENME FAALİYETİ - 3 ................................................................................................. 26
3. ÇAPAK ALMA KALIPLARINDA ÇALIŞMAK ............................................................. 26
3.1. Çapak Alma Kalıplarının Tanımı ve Kullanım Alanları ............................................. 26
3.2. Çapak Alma Kalıplarının Çeşitleri .............................................................................. 28
3.2.1. Düz Yüzeyli Kesme Kalıpları .............................................................................. 28
3.2.2. Eğik veya Çok Yüzeyli Kesme Kalıpları ............................................................. 29
3.3. Çapak Alma Kalıplarının Yapımında Kullanılan Malzemeler .................................... 30
3.4. Çapak Alma Kalıplarının Resimlerini Çizmek............................................................ 30
3.5. Çapak Alma Kalıplarında Çalışma.............................................................................. 32
MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 37
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 38
ÖNERİLEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 39
KAYNAKLAR....................................................................................................................... 40
i
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD 521MMI217
ALAN Metal Teknolojisi

DAL/MESLEK Sıcak Kalıp Dövmeciliği
MODÜLÜN ADI Bükme ve Çapak Alma Kalıpları
Bu modül Bükme ve çapak alma kalıplarında sıcak
MODÜLÜN TANIMI şekillendirme yapabilmesi için bilgi ve becerilerin verildiği bir
öğrenme materyalidir.
SÜRE 40/32
Yarı açık ve kapalı sıcak iş kalıpları modülünü almış
ÖN KOŞUL
olmak
YETERLİK Bükme ve çapak alma kalıplarında çalışmak
Genel Amaç
Gerekli ortam ve ekipman sağlandığında, tekniğine
uygun olarak bükme ve çapak alma kalıplarında sıcak
şekillendirme yapabileceksiniz.
Amaçlar
¾ Tekniğine uygun olarak bükme kalıbı yapmayı
MODÜLÜN AMACI
öğrenebileceksiniz.
¾ Tekniğine uygun olarak bükme kalıplarında sıcak
şekillendirme yapabileceksiniz.
¾ Tekniğine uygun olarak çapak alma kalıplarında
çalışabileceksiniz.
Ortam: Sınıf ve atölye ortamı

EĞİTİM ÖĞRETİM
Donanımlar: Kaynak makinesi, kesme makine ve takımları,
ORTAMLARI VE
demirci ocağı(tavlama araçları), çelik malzeme, sıcak iş
DONANIMLARI
takımları, şahmerdan, pres, bükme ve çapak alma kalıbı
Bu modül içerisinde her öğrenme faaliyetinden sonra
çoktan seçmeli sorular ve uygulamalı sorularla kendi kendinizi
ÖLÇME VE değerlendirebileceksiniz.
DEĞERLENDİRME Modül sonunda öğretmeniniz tarafından yapılan
uygulamalı sınavla, kazandığınız bilgi ve beceriler
değerlendirilecektir.
ii
GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,
Metallerin sıcak şekillendirilmesindeki önemli konulardan birisi kalıplarda sıcak şekil

vermedir. Kalıpçılık, günümüzde hızla gelişmekte ve sektör olarak büyümektedir. Evlerdeki
süs eşyaları, mutfak malzemeleri, atölyelerdeki aletler ve makineleri kalıplar sayesinde ucuz
ve bol miktarlarda üretilebilmektedir.
Metal mamullerin seri üretiminde kalıp kullanımı yaygınlaşmıştır. Bu konularda

tecrübeli teknik eleman ihtiyacı da artmaktadır. Bilgi ve becerilerinizi bu yönde
geliştirdiğinizde iş probleminiz kalmayacaktır.
Bu modülde sıcak bükme kalıplarının yapımı hakkında bilgiler verilecektir. Bu bilgiler

doğrultusunda, bükme ve çapak alma kalıplarında çalışabileceksiniz. Kendinizi
geliştirdiğinizde basit ama faydalı kalıp tasarımları yapabileceksiniz. Yeni fikirlerin verdiği
duygularla kendinize olan güven artacaktır.
1
2
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
ÖĞRENME FAALİYETİ- 1
AMAÇ
Bu faaliyet sonunda gerekli ortam sağlandığında tekniğine uygun olarak bükme kalıbı
yapmayı öğreneceksiniz.
ARAŞTIRMA
Sanayideki işletmelerde hangi iş parçaları için bükme kalıbı hazırlanıyor.? Araştırma
yaparak, rapor hazırlayınız.
1. BÜKME KALIBI VERME

1.1. Elastik ve Plastik Şekil Verme
Madeni malzemelerde, endüstriyel ve günlük hayatta faydalanabilmek için
biçimlendirilebilme ve istenilen şekle sokabilme özelliğine sahip olması aranır. Kullanma
alanlarında diğer özellikleri uygun olduğu takdirde kolay biçimlendirilen malzemeler tercih
edilir.
Madeni malzemelerde biçimlendirilme yetenekleri, kristal kafesleriyle yakından

ilgilidir. Kristal kafesleri meydana getiren atomlar ne oranda kayabilme yeteneğine sahip ise
metal o oranda kolay biçimlendirilir.
Şekil 1.1: Kuvvet etkisiyle atomlar arasında meydana gelen kayma
Genel olarak yüzey merkezli kristal kafese sahip metaller daha çok kayma yüzeyine
sahip olduklarından kolay biçimlendirilirler (Şekil 1.2.). Hacim merkezli kafese sahip olanlar
biraz daha zor, hegzagonal kristal kafese sahip olanlar ise en zor biçimlendirilen metallerdir.
3
Şekil 1.2: Yüzey merkezli kristal Şekil.1.3: Hegsagonal kristal
kafesi ve kayma yönleri kafesi ve kayma yönleri
1.1.1. Elastik Şekillendirme
Atomlar, bir kafes içersinde birbirlerine bağlı konumdadır. Atomlar arasındaki bu bağ
kuvveti, kafes sisteminin korunmasını sağlar. Madeni malzemelere bir kuvvet
uygulandığında, malzemenin içyapısında gerilmeler ve biçim değişiklikleri meydana gelir.
Bu uygulanan kuvvet ile atomlar arasındaki mesafe açılarak aralarındaki bağ zorlanır.
Kuvvet küçük ise malzeme tıpkı bir yay gibi şekil değiştirir. Malzemelerin küçük kuvvetler
karşısında gösterdiği şekil değişimi kalıcı değildir. Malzemeye uygulanan kuvvet etkisi
ortadan kaldırıldığında eski haline dönüyorsa bu tarz şekil değiştirmelere elastik
şekillendirme adı verilir. Elastik şekillendirmeye örnek olarak otomobil yayı ve kamyon
makası gösterebiliriz.
Resim 1.1: Kamyon makası ve otomobil yayı
1.1.2. Kalıcı ( Plastik) Şekillendirme
Bütün makine parçalarında sadece elastik biçimlendirmeye izin verilir. Ancak bazı
malzeme parçalarını biçimlendirmede kalıcı şekil değişimi gereklidir. Malzemede şekil
değişiminin kalıcı olabilmesi için, uygulanan kuvvetin elastik sınırlarının üzerinde olması
gereklidir ve bu uygulanan kuvvetlerin meydana getirdiği şekil değişimine kalıcı
şekillendirme denir (şekil 1.4).
4
Şekil değiştirmemiş Geri dönebilen Kalıcı şekil
tabakalar şekil değiştirme(elastik) değiştirme(plastik)
Şekil 1.4: Kuvvet etkisiyle oluşan atom hareketleri
Malzemeye elastik sınırların üzerinde uygulanan yüklerde, kristal grupları birbiri

üzerinde kayar (şekil.1.1) Bir gurup kristal yer değiştirir. Yer değiştirme ile beraber kafes
yapısı değişir. Böylece parça biçim değiştirmiştir. Kalıcı biçim değiştirmeye örnek olarak
kalıpta dövülmüş çeşitli parçalar gösterebilir ( Resim.1.2).
Resim. 1.2: Kalıcı şekillendirme yapılmış parçalar
1.2. Sıcak Bükme Kalıpları

Sıcak bükme kalıpçılığı, kalıbın malzemesi ve işçiliği ile birlikte çok özen
gösterilmesi gereken işlerden birisidir. Günümüzde çelikle ilgili her sanat dalında
kullanılmaktadır. Bu kalıplar sayesinde düşük maliyetlerde kaliteli ve düzgün işler
çıkmaktadır. Bu alanda teknik eleman ihtiyacı her zaman bulunmaktadır.
5
Resim 1.3. Sıcak bükme kalıbında çalışma
1.2.1. Sıcak Bükme Kalıplarının Tanımı ve Kullanım Alanları
Isı ile veya ısı yardımı olmaksızın, talaş kaldırmadan, malzemenin bir eksen etrafında
biçimlendirilmesi işlemidir. Buradan bükme kalıbının tanımını yapacak olursak, şerit ve sac
malzemeleri ekseni etrafında bir yönde döndürmeye yarayan kalıplara sıcak bükme kalıpları
denir. Diğer kalıp çeşitlerine göre yapımları daha basit ve maliyetleri düşük kalıplardır.
Bazen atölye ortamında, kalıp imalatı yapan işletmelere gitmeden, basit ama iş görebilecek
kalıplar yapmak mümkündür.
Resim 1.4: Basit kavisli bükme kalıbı komple resim
Sıcak bükme kalıpları, metal endüstrisinde çok geniş kullanım alanına sahiptir.
Bunlardan bazılarını örnek vererek açıklayalım.
¾ Otomotiv sanayisinde; şasi, krank mili, damper akis kovanı yapımında

kullanılır.
6
Resim.1.5. Krank mili
¾ Makina sanayisinde; makine gövdesi, , sanayi tipi aspiratör, vagon

yapımında kullanılır.
¾ Süsleme demirciliğinde; motif, parmaklık, sanayi tipi mutfak eşyaları
yapımında kullanılır.
Resim.1.6: Süsleme demirciliğinde kullanılan C motifi
¾ Çelik yapılarda; Çatı, köprü, kiriş yapımında ve kalıplarının yapımında

kullanılır.
1.2.2. Bükülecek Parçaların Açınım Boyunu Hesaplama
Malzemeler bükülmeye zorlandığı zaman dış yüzeylerinde uzama, iç yüzeylerinde

daralma meydana gelir. Bunların arasında kalan, herhangi bir uzama ve kısalma olmayan
eksene nötr eksen denir.
7
Şekil. 1.5: Bükmede eksenin durumu
Bu teoriye göre, parçanın tam boyunu bulmak için bükülen kısmın tarafsız eksen
üzerindeki tam boyu hesaplanır. Bunun için bükme açısı, bükme kavis yarıçapı ve malzeme
kalınlığının bilinmesi gerekir. Yapılan uygulamalarda ölçü alırken ve tam boyu hesaplarken
ölçüleri mutlaka nötr eksene göre almalıyız.
Açınım Boyu Hesaplamasında Kullanılan Semboller

L = Açınım boyu (kesilecek parça boyu ) (mm),
RB = Bükülen parçanın iç yarı çapı (mm),
RN = Bükülen parçanın nötr ekseni (mm),
RÇ = Bükülen parçanın çekilen ekseni (mm),
S = Bükülen parçanın kalınlığı(mm),
α = Bükme açısı.
Şekil.1.6: Sembollerin gösterilişi
8
Örnek 1. 10mm kalınlığındaki malzemenin, resme göre açınım boyunu (malzemenin
kesilecek boy ölçüsünü ) hesaplayınız?
α = 90o
Şekil.1.7: Açınım boyu hesaplanacak parçanın görünüşü
L=L1+ ( 2πRNα ) / 360o + L2+2( 2πRNα)/ 360o +L3+L4+( 2πRNα )/ 360o +L5
L=72+(2x3.14x40x90
/360+120+2(2x3.14x70x90)/360+150+100+(2x3.14x50x90)/360+60
L=72+62.8+120+109.9+150+100+78.5+60
L=753.2mm (Kesilecek boy)
1.2.3. Sıcak Bükme Kalıplarının Çeşitleri
1.2.3.1. El ile Bükmede Kullanılan Kalıplar

Tavlanan parçaları, önceden belirlenen şekillerde kol kuvvetiyle bükmeye yarayan
aparatlara el ile bükme kalıpları denir. El ile bükme kalıpları daha çok süsleme
demirciliğinde kullanılan ve seri olarak motif yapılan kalıplardır.
Resim1.7: Elde bükme kalıbı
9
1.2.3.2. Makinede Kullanılan Kalıplar
Talaş kaldırmadan, işin özelliğine göre pres ve şahmerdanlara bağlayarak, kullanılan
kalıplardır. Özelliklerine göre kalıp çeşitleri aşağıdaki şekilde sınıflandırabiliriz.
Şekil 1.8: Basit bükme kalıbı
¾ Bükme kalıpları: Metal malzemelere arzu edilen şekilleri verme ve dayanım

kazandırmak amacıyla yapılan kalıplardır. V bükme kalıpları, U bükme
kalıpları, kavis bükme kalıplarını örnek gösterebiliriz (Şekil.1.9).
Şekil.1.9. Basit bükme kalıbı
10
¾ Kenar bükme kalıpları: Bükme esnasında malzemenin bükme boyu uzar. Bu
uzamayı kontrol altına almak ve kenarlara kavis vererek dış görünüşe estetik
kazandırmak için kullanılır.
¾ Katlama ve kenet bükme kalıpları: Kalıplanan parçaların ucundaki çapakları

gidermek ve parçaya dayanım kazandırmak amacıyla yapılan kalıplardır.
¾ Kıvırma bükme kalıpları: Genellikle kenar kısımların mukavemetini arttırmak

ve çapakları gidermek amacıyla kullanılan kalıplardır.
¾ Oluklu bükme kalıpları: Şerit malzemelerde şekil değiştirilmesini önlemek

amacıyla yapılan kalıplardır.
Şekil 1.10: Basit kalıp örnekleri
1.2.4. Sıcak Bükme Kalıbının Yapımında Kullanılan Malzemeler
Sıcak iş bükme kalıplarının yapımında kullanılacak gereçler, çalışma koşullarına bağlı

olarak seçilir. Kalıp, malzemesinin ekonomik ve uzun ömürlü olması için doğru gereçten
yapılmalıdır.
Sıcak iş kalıplarını diğer kalıplardan ayıran en önemli özellik, sıcaklık altındaki

çalışma ortamlarıdır. Bu tür kalıplar, genelde 530 oC civarında sıcaklıklara maruz kalırlar.
Bu sıcaklık, kalıbın her yerine etki etmese de dayanım gerektiren bölgelerde, iş parçasından
gelen ısı unutulmamalıdır. Bu tür kalıplarda kullanılan çelikler, havada bulunan oksijenin
yıpratıcı etkisi altında kalırken, yüksek sıcaklıktan dolayı problemlerle de karşı karşıya kalır.
Çelik, 350 oC’ye kadar önemli bir etkilenme altında kalmaz. Ancak bu sıcaklığın üzerindeki
değerlerde çeliğin iç yapısında değişimler başlar. Bu nedenle 350 oC’nin üzerinde ısı ile
çalışan çelikleri seçmek gerekir.
Kalıp kenar ve yüzeyleri 530 oC’nin üzerinde ısıya maruz kalacaksa bu tür kalıpların
yapımında orta ve yüksek volframlı çelikler yüksek sertlik özelliği nedeniyle tercih edilir.
Ancak çatlama ihtimali unutulmamalıdır.
Sıcaklık 530 oC’ nin altında ise, yağda sertleşebilen, % 0.5 karbon ve % 2 tungsten
bulunan çelikler ile daha az karbonlu çelikler kullanılır. Kalıbın ebatları büyük ise içinde
%0.5 oranında krom bulunan gereçler seçilir. Bu özeliklerdeki çelikler, hızlı soğutulduğunda
gerilme ve zorlamalara karşı koyabildiğinden tercih edilirler.
11
Kalıp seçiminde dikkat edilecek hususları şu şekilde sıralayabiliriz.
¾ Seçilen gereç sertleşebilecek özellikte olmalı, içersinde en az % 0.5 karbon

bulunmalıdır.
¾ Kalıplanacak yüzeylerle temas ettiğinde karşılaşacağı sıcaklıktan
etkilenmemelidir.
¾ Sertleşme sonucunda deforme olmamalıdır.
¾ Çalışma esnasında karşılaşacağı gerilmelere ve zorlanmalara karşı dayanım
gösterebilmelidir.
1.2.5. Sıcak Bükme Kalıplarının Resimlerini Çizmek
Bükme yapılacak parçaya göre kalıbın tasarımı yapılır. Tasarımı yapılmış kalıp, bir
eksen çizgisinin üzerine üst kalıp ile tezgâha bağlanacak alt kalıp ve diğer elemanların tam
kesit alınmış komple resmi çizilir.
Şekil.1.11: Kalıbın numaralandırılmış komple resmi
Teknik resim kurallarına uyularak üç görünüş çizilir. Gerekli görülen parçaların detay
resimleri çizilir. Antetin üst kısmına aşağıdaki örnekteki gibi malzeme listesi eklenir.
12
Parça no Parçanın adı Malzeme ve açıklamalar
1 Alt tabla Ç 1060
2 Alt kalıp Ç 5190
3 Merkezleme pimi Ç 1060 6mm
4 Bağlantı civatası DIN 912- 8G
5 Baskı parçası Ç 1060
6 Baskı merkezleme pimi Ç 1060 6mm
7 Baskı bağlantı civatası DIN 912- 8 G
8 Üst kalıp Ç 5190
9 Üst tabla Ç 1060
10 Üst bağlantı civataları DIN 912- 8G
11 Kalıp sapı Ç 1060
Tablo 1.1: Malzeme listesi
Aşağıda resmi verilen kalıp, 140 mm boyunda 30×5 lamadan kesilmiş ve kenarları
yuvarlatılmıştır.
Şekil.1.12: Bükülecek parçanın hazırlanmış ve bükülmüş çizimi
Bu parçaya göre yapılan bükme kalıbının üç görünüşünün resmini incelediğimizde, alt

kalıp seti üzerine B blok parçasının bağlandığı görülüyor. B bloğunun üzerine A mastarları
bağlanmıştır. C bükme zımbasıdır. C’ nin üzerindeki F pimi parçanın kolay çıkmasına
yardımcı olur. Pres baskı plakası aşağı indiğinde iş parçası, D baskı plakası ile sıkıca tutulur.
Pres kursunu ( dönme hareketini) tamamladığında, iş parçası zımba ve bükme blokları

arasında U biçiminde bükülmüş olur. Bükülen parça E ve F pimleri sayesinde sıkışmadan
çıkartılır.
13
Şekil.1.13: Bükme kalıbının üç görünüşünün çizimi
14
UYGULAMA
UYGULAMA FAALİYETİ
FAALİYETİ
Aşağıdaki işlem sırasına göre bükme kalıbını yapınız.
İşlem Basamakları Öneriler

¾ Ölçüleri verilen C motifine göre kalıbı ¾ Kroki resmi çizerken, ölçüleri
yapılacak iş parçasını tasarlayarak kroki kontrol etmeyi unutmayınız. İşe
resmi çiziniz. başlarken önlük giyiniz.
¾ Kalıp için gerekli malzeme seçimini ¾ Uygun malzemeyi seçiniz. Atölye

yapınız. güvenlik kurallarına uyunuz
¾ Kalıp yapılacak malzemeleri verilen ¾ Parçaları gönyesinde kesiniz.
ölçülere göre kesiniz. Kesme işlemini yaparken dikkatli
çalışınız
¾ Kalıp malzemesini demirci ocağında ¾ Malzemeyi yakmadan, eldiven
tavlayıp motife göre şekil veriniz kullanarak, uygun kısaç
kullanarak şekillendiriniz.
¾ Yaptığınız kalıbın alt tabla ve desteğini ¾ Puntalamayı yaparken, iş

tasarlanan yapıda puntalayınız parçasını koyacağımız yerleri
(toparlayınız). kaynatmamaya özen gösteriniz.
Çünkü parça kalıba oturmayabilir.
15
¾ Kalıp içinde iş parçasının çalışmasını
kontrol ediniz.
¾ Kontrol sırasında çapak

olmamasına özen gösteriniz.
• Mesleğinizle ile
.
¾ Kalıpta bükme işlemini yapmak için
uygun bir tezgâha bağlayınız.
¾ Kalıbı uygun boyda sıcak iş

mengenesine bağlayınız.
¾ İş parçasını kalıbı kullanarak bükünüz.
¾ Kalıpta çalışırken mutlaka eldiven

kullanınız. Oksit tabakalarının
göze gelmemesine dikkat ediniz.
16
¾ Bükülen iş parçasını resimdeki ölçülerle
karşılaştırarak kontrol ediniz.
¾ Kontrol işlemini aydınlık ortamda

yapınız.
¾ Kalıbın kaynaklarını sağlamlayınız
¾ Kaynatma sırasında, maske ve

eldiven kullanınız.
17
ÖLÇME
ÖLÇME VE
VE DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
Bu faaliyet kapsamında hangi bilgiler kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplandırarak
belirleyiniz.
A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR
1. Kalıp yapılacak malzemeler kaç oC ’ye kadar yapısal değişiklik göstermez.?

A) 650 oC B) 1000 oC C) 150 oC D) 350 oC
2. Bükülen parçanın açınım boyu toplamı hangi harf ile gösterilir?
A) A B) S C) L D) Z
3. Bükme kalıbı aşağıdaki hangi makineyi bağlanır?

A)Eksantrik pres
B)Matkap tezgahı
C)Giyotin
D)Caka
4. Malzemeye uygulanan kuvvet kaldırıldığında, eski haline dönüyorsa bu tip
şekillendirmelere ne denir?
A) Kalıcı B) Elastik C) Geçici D) Bükme
5. Açınım boyu hesaplarken ölçüyü nereden almalıyız?
A)İç kenardan
B)Dış kenardan
C)Nötr ekseninden
D)Ucundan
6. Bükme kalıplarında hangi işlem yapılmaz?
A) V bükme
B) U bükme
C) Oluklu bükme
D) Rondelâ
7. Bükme yapacak bir kişi açınım boyunu küçük hesaplamıştır. Yaptığı hata hangisidir?
A) Ölçüyü nötr eksenine göre almamıştır.
B) Ölçüyü dış eksene göre almıştır.
C) İç ölçülere göre hesaplamıştır.
D) Dış ölçülerden parça kalınlığını düşmemiştir.
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek

kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız
sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz
Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.
18
B) UYGULAMALI TEST
Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek eksik veya hatalı

gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.
KONTROL LİSTESİ
DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır
İş önlüğü ve eldiven kullandınız mı?
Malzemeleri ölçüsüne uygun ve gönyesinde kestiniz mi?
Parçayı tasarlandığı gibi puntaladınız mı?
Motifin açınım boyunun ölçüsünü doğru buldunuz mu?
Kalıbı ve parçayı soğuttunuz mu?
Kalıbın ölçüleri doğru mu?
Kalıptan çıkan parça ölçüleri doğru mu?
Kalıbın ve kaynakların temizliğini yaptınız mı?
Güvenlik kurallarına uydunuz mu?
Çalışma bitiminde temizlik yaptınız mı?
DEĞERLENDİRME
Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden

geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ederek veya araştırarak
eksiklerinizi gideriniz.
Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.
19
AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ - 2

Bu faaliyet sonucunda gerekli araç, gereç ve ortam sağlandığında tekniğe uygun
olarak sıcak iş bükme kalıplarında çalışabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Çevrenizde kalıpla üretim yapan, işletmelerde iş kazalarından korunmak için ne gibi
önlemler alınmış, araştırarak hazırlayınız
2. BÜKME KALIPLARINDA ÇALIŞMAK

2.1. Kalıbın Makineye Bağlanması
Bükme kalıplarında uygulanan pres kuvveti diğer kalıplardan farklıdır. Bükme
kuvveti, parçanın kalıcı şekil değiştirme ve son biçimi almasına kadar uygulanır.
Parça bükülmeye zorlandığında iç yüzeylerde basma, dış yüzeylerde çekme meydana

gelir. Bükme kuvveti malzemenin gösterdiği karşı dirençten büyük, kalıbın gösterdiği karşı
dirençten küçük olmalıdır. Aksi takdirde kalıp kırılır.
Alt kalıbı bağlama cıvatalarıyla pres tezgahına sıkıca bağlayınız. Kalıbın iyi bağlanıp
bağlanmadığını mutlaka kontrol ediniz.
Resim2.1: Alt kalıbın bağlanması
Üst kalıbı bağladıktan sonra alt kalıp ile oturması ayarlanır. Presin kurs boyu ayarlanıp
çalışmaya başlanır.
20
Resim.2.2: Presin kurs boyunu ayarlanması
Parça kalıpta bükülürken kuvvetin etkisiyle sağa veya sola kayabilir. Bu yüzden
simetrik bükülmeyebilir. Kalıbın köşe kavisleri eşit yapılmalı ve bağlama parçaları iyi
ayarlanmalıdır.
2.2. Kalıplarda Emniyetli Çalışma Kuralları

Atölyelerde ve işletmelerde meydana gelen iş kazaları sonucunda sakat kalma, iş
kaybı ve ölüm gibi olumsuzluklar meydana gelmektedir. Kazalar, çalışanların
bilgisizliğinden ve gerekli tedbirlerin alınmamasından kaynaklanmaktadır. İş kazalarını
önlemek amacıyla çalışırken aşağıdaki kurallara mutlaka uyalım.
¾ Tav fırınlarının çevresi koruyucu kapak ve kafesle kapatılmalıdır.

¾ Kalıp yarımları, pres tezgahına emniyet kurallarına uygun olarak bağlanmalıdır.
¾ Kalıplama işleminin yapılacağı alan koruyucu kafes ile kapatılmalıdır.
¾ Sıcak olarak bükülecek parça tavlandığı yerden yarı otomatik veya otomatik bir
düzenekle alınmalıdır.
¾ Presin kurs boyu, parça boyutlarına uygun olarak ayarlanmalı ve pres boşta
çalıştırılıp kontrol edilmelidir.
¾ Çalışma esnasında gözlük ve kulaklık kullanmalıyız.
¾ Kalıbın iyi bağlanıp bağlanmadığını kontrol ediniz.
¾ Makinelerin periyodik bakımlarını yapınız.
¾ Aynı tezgâhta birden fazla kişi çalışacaksa kontrol bir kişide olmalıdır
¾ Çalışılan ortam iyi havalandırılmalı, zehirlenmelerde müdahale edilmelidir.
21
UYGULAMA
FAALİYETİ

¾ Kalıbı bükme işleminin yapılacağı ¾ Kalıbı üst kalıp alt kalıba iyice
makineye bağlayınız. oturacak şekilde dikkatlice
bağlayınız. Kurs boyunu
ayarlayınız. Önlük ve eldiven
kullanınız.
¾ Açınım boyuna göre bükülecek ¾ İş parçasını gönyesinde kesiniz.

parçayı kesiniz. Çapaklarını temizleyiniz.
¾ Demirci ocağını yakınız ve iş parçasını ¾ Elinizi yakmayınız. Parçayı uygun

tavlayınız. kısaç ile sıkıca tutunuz.
22
¾ Tavlanan kalıp gerecinin üzerindeki ¾ Tel fırça ile iyice temizleyiniz.
tufal ve pislikleri temizleyiniz. Mutlaka gözlük kullanınız.
¾ Tavlanan parçayı kalıp içerisine ¾ Parçayı kalıba dikkatli yerleştiriniz.

yerleştiriniz. Kısaçla sıkıca tutunuz.
•
¾ Presin pedalına basarak malzemeyi ¾ Güvenlik kurallarına göre dikkatli

kalıp içinde bükünüz. çalışınız.
23
ÖLÇME
ÖLÇME VE
VE DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
belirleyiniz.
DOĞRU YANLIŞ TESTİ
Vereceğiniz yanıtlara göre, doğru veya yanlış seçeneğinin önündeki kutucuğu

işaretleyiniz.
1. Parça bükülmeye zorlandığında iç yüzeylerde çekilme meydana gelir.
□ Doğru □ Yanlış
2. Bükme kuvveti, parça istenilen şekle gelinceye kadar uygulanır.
3. Kalıpta çalışırken oluşan kazaların bir kısmı çalışanlardan kaynaklanır.
4. Kalıp bağlantı parçalarını iyi ayarlamalıyız. Çünkü parça bükülürken kaymasın.
5. Parçayı ocaktan eldivenle almalıyız.
6. Aynı tezgahta birden fazla çalışan varsa hepsi de çalışabilir.
7. Malzemenin direnci kalıbın direncinden küçük olmalıdır.

24
B) UYGULAMALI TEST
Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı

KONTROL LİSTESİ
Kalıbı prese doğru bağladınız mı?
İş önlüğü, eldiven, gözlük kullandınız mı?
Malzemeyi doğru seçtiniz mi?
Motifin açınım boyunun ölçüsünü doğru mu?
Parçayı istenilen şekilde tavladınız mı?
Uygun kısaç seçtiniz mi?
İş parçasının tufallerini temizlediniz mi ?
Ocağın konumunu korudunuz mu?
Parçayı istenilen şekilde büktünüz mü?
Çalışma bitiminde ortamı temizlediniz mi?
DEĞERLENDİRME

geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi
araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.
Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.
25
AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ - 3

Bu faaliyet sonunda gerekli araç, gereç ve ortam sağlandığında tekniğe uygun çapak
alma kalıplarında çalışabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Çevrenizdeki işletmelerde kullanılan basit çapak alma kalıplarını araştırınız. Rapor
hazırlayınız.
3. ÇAPAK ALMA KALIPLARINDA

ÇALIŞMAK
3.1. Çapak Alma Kalıplarının Tanımı ve Kullanım Alanları
İş parçalarına uygulanan kuvvet sona erdiğinde gereç, kalıpta gidebileceği tüm
noktalara kadar yayılmış olur. Her tarafa eşit yaymanın ve gerecin hacminin tespitinde
oluşan zorluklar sonucunda, çapak dediğimiz gereç fazlalığı ortaya çıkmıştır. İki kalıp
arasında bırakılan fazlalıklara da çapak boşluğu diyoruz (Şekil 3.1). Parça, kalıptan etrafı
çapaklı olarak alınır. Başka bir kalıpta çapaklar kesilir, parça son şeklini almış olur. Bu işlem
için geliştirilen özel kalıplara çapak alma kalıpları adı verilir.
Şekil.3.1. Kalıptaki çapak ve boşluğu
26
İki parçalı makine kalıplarında en önemli faktör çapak çizgisinin kalıplanacak işin
neresinde olacağıdır. Ayırma çizgisi, parça yüksekliğini iki eşit parçaya bölen çizgi kabul
edilir ve çapak bunun üzerinde oluşur. Dövme yönü de buna bağlı olarak belirlenir. Çapağın
kesilen yerine kesme hattı denir (Şekil 3.2).
Şekil 3.2: Düz ayırma çizgisi
Kalıpta çapak boşluğu bırakılmazsa gerecin tüm kalıp yüzeyini doldurmama gibi bir
problem ortaya çıkar ki bu da özellikle işlenen gerecin uç noktalarında boşluklar oluşmasına
yol açar. Bu kalıp üzerinde çapak oyukları veya çapak kalınlıkları bırakılması ile çözülür.
Küçük parçaların çapağı genelde soğuk, büyük parçaların ise sıcak olarak kesilir.
Resim 3.1: Çapağı sıcak olarak kesilecek parçalar
Soğuk kesme yapılan kalıpların kesme zımbasının ömürleri uzundur. Sıcak olarak
çapak almada zımba kesicisinin kenarları, yeterince soğutulmadığından sertliğini kaybeder.
Bu yüzden bu kalıpların kademeli olarak soğutulmaları gerekir.
Çapak kesme kalıpları, sıcak dövme kalıplarıyla iş yapılan her alanda kullanılır.
Başlıca kullanım alanlarını aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz.
27
¾ Otomotiv sanayisinde
¾ El aletleri yapımında (Resim 3.2),
Resim 3.2: Kalıptan çıkmış anahtarın çapaklı görünüşü
¾ Makine ve yedek parça yapımında,
¾ Mutfak eşyaları yapımında,
¾ Süsleme demirciliğinde kullanılır.
3.2. Çapak Alma Kalıplarının Çeşitleri

Çapak alma kalıpları ya tek parça ya da birkaç adet kalıptan çıkan parçaların çapağını
almak için yapılır. Çapak alma kalıpları ikiye ayrılır.
3.2.1. Düz Yüzeyli Kesme Kalıpları
Ayırma çizgisi üzerinde bulunan çapakların alınması amacıyla yapılmış en çok

kullanım alanına sahip kalıplardır. Bu tip kalıplar, açık kalıp olup, iş parçasının çevresine
göre biçimlendirilmiştir (Resim 3.3).
Resim. 3.3: Kalıba takılmak için hazırlanan çapak alma kalıbı

28
İş parçası kalıba yerleştirildikten sonra üstünden bir yastıkla itilir. Kalıbın kesme ağzı
iş parçasının tam ayırma çizgisine göre yapıldığından tam düz olarak keser. Bu tür kalıplar
çoğunlukla pres tablasındaki delikten geçebilen küçük parçalar için kullanılır.
Şekil 3.3: Düz çapak kesme kalıbı ve kesme işlemi
3.2.2. Eğik veya Çok Yüzeyli Kesme Kalıpları
Düz yüzeyli kalıplarda alınması mümkün olmayan çapaklar için geliştirilen eğik
kalıplarda, özellikle düzenli çapak oluşumu meydana gelmemiş parçaların çapakları alınır.
Ayırma çizgisi düzenli olmayan kalıplanmış iş parçaları, düzgün olmayan bu çapaklara
uygun olarak biçimlendirilmiş eğik yüzeyli kalıplar ile işlenir (Şekil 3.4).
Çapak almayı gerektiren parçalar için birçok tipte kesme kalıbı yapmak mümkündür.
Kalıp iç yüzeyinde meydana gelen çapakların alınması için kullanılır.
29
Şekil 3.4: Çok yüzeyli çapak kesme kalıbı
3.3. Çapak Alma Kalıplarının Yapımında Kullanılan Malzemeler

Çapak alma kalıbı sıcak olarak kullanılacak ise yağda sertleşebilen ve içerisinde
%0.5karbon, %0.2 volfram bulunan az alaşımlı çelikler kullanılır. Kalıp hacmi büyük ise
içerisine %5 oranında krom katılarak dayanımı fazlalaştırılır.
Çapak alma kalıbında soğuk olarak çalışılacaksa içerisinde %0.7-%1.4 karbon

bulunan çelikler ile alaşımlı çelikler kullanılmalıdır.
3.4. Çapak Alma Kalıplarının Resimlerini Çizmek

Çapak alma kalıpları, yapımları en basit olan kalıplardandır. Kolayca kalıp tasarımı
yapabilirsiniz. Ancak parçanın düzgün çıkabilmesi için hassas olarak ayarlanması gerekir.
Çizimi yaparken eksen çizgisi ve zımba üst parçaya bağlanacak şekilde ayarlanır.
30
Şekil 3.5: Basit çapak alma kalıbı
Kalıbın çizimi bittikten sonra antetin üstüne alttaki çizelge gibi liste hazırlanır.
Parça no Parça adı Açıklamalar

1 Kalıp sapı Ç 1060
2 Üst tabla Ç1020
3 İş parçası St 37 60mm
4 Baskı Parçası Ç 1060
5 Alt tabla Ç1060
Tablo 3.1: Malzeme listesi
Tezgâha bağlanacak dişi kalıp çizilir. Aşağıdaki Şekil 3.6’da örnek çapak alma kalıbı
verilmiştir. Bu örneğe göre başka kalıp tasarlayabilirsiniz..
Şekil 3.6: Çapak alma kalıbı ve çalışması
31
3.5. Çapak Alma Kalıplarında Çalışma
Çapak alma kalıplarında sadece parçaya baskı uygulanır. Çapak kesilir ve parça dişi
kalıbın arasından aşağıya düşer. Zımba ölçüleri parça ölçülerine göre ayarlanır. Zımba biçimi
basit ve çapağı kesilirken kaymaması için parçanın şekline göre yapılır. Bazen basit çelik
parçayla da yapılabilir. Bu şekilde hızlı üretim yapılabilir. Parçanın çapağı kesildikten sonra
kolay düşmesi için aşağıya doğru açılı yapılır.
Şekil 3.7: Çapak alma kalıbı ve çalışması
32
UYGULAMA
FAALİYETİ
¾ Kalıbı prese bağlayınız.

¾ İşe başlamadan önce önlük, eldiven
ve gözlüğü mutlaka takınız.
¾ Kalıbı dikkatli takınız kurs boyunu

ayarlayınız.
¾ Çapağı alınacak parçayı kalıba

yerleştiriniz.
¾ İş parçasını elle tutmayınız. Kısaçla

sıkı olarak tutunuz.
¾ Parçayı kalıba doğru yerleştiriniz.
33
¾ Presin pedalına basarak çapağın ¾ Preste çalışırken güvenlik
kopmasını sağlayınız. önlemlerini alınız. Bu kurallara
mutlaka uyunuz.
¾ Çapağı kopan iş parçasını kalıptan

alarak bir kap içerisine koyunuz.
¾ İş parçasını kalıptan dikkatlice

alınız.
¾ Kopan çapağı kalıbın üzerinden

alarak, toplama kabına koyunuz.
Ölçülerini kontrol ediniz. ¾ Çapağı kalıp üzerinden kısaçla
alırken dikkatli olunuz.
¾ Mesleğinizle ilgili etik ilkelere

uygun davranınız.
34
ÖLÇME
ÖLÇME VE
VE DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
belirleyiniz.
DOĞRU YANLIŞ TESTİ
Vereceğiniz yanıtlara göre, doğru veye yanlış seçeneğinin önündeki kutucuğu

işaretleyiniz.
1. İki kalıp arasındaki boşluğa çapak boşluğu denir?
2. Düzenli çapak oluşumu meydana gelmemiş parçaların çapakları, düz kesme yüzeyli
kalıplarda alınır
.
3. Çapak alma kalıplarında zımba pres tablasına, dişi kalıpta pres başındaki yuvaya
takılır.
4. Çapak alma kalıbı iki ağızlı anahtar yapımında kullanılır.
5. Ayırma çizgisi üzerinde bulunan çapakları almada eğik yüzeyli kesme kalıpları
kullanılır.
6. Çapak alma kalıplarının yapımında karbonlu ve alaşımlı çelikler kullanılır.
7. Çapak boşluğu bırakılmazsa kalıptan çıkan parçanın uçlarında boşluklar oluşur.
8. Çapağın kesme yerine eşik denir.
35
B) UYGULAMALI TEST
Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı

KONTROL LİSTESİ
Parçayı kalıba doğru yerleştirdiniz mi?
Parça kalıptan ölçülerine uygun çıktı mı?
Parça ve çapak için uygun kısaç kullandınız mı?
Çapağı alırken kısaç kullandınız mı?
Çalışma bitiminde ortamı temizlediniz mi?
DEĞERLENDİRME

geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ederek veya araştırarak
eksiklerinizi tamamlayabilirsiniz.
Cevaplarınızın tamamı evet ise modül değerlendirmeye geçiniz.
36
MODÜL DEĞERLENDİRME
MODÜL DEĞERLENDİRME
PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME)
Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki kriterlere göre ölçünüz.
KONTROL LİSTESİ
Malzemeyi doğru seçtiniz mi?
Motifin açınım boyunun ölçüsünü doğru buldunuz mu?
Parçayı istenilen şekilde tavladınız mı?
Uygun kısaç seçtiniz mi?
İş parçasının tufallerini temizlediniz mi ?
Ocağın konumunu korudunuz mu?
Parçayı istenilen şekilde büktünüz mü?
Bükme kalıbını doğru tasarlıyabildiniz mi?
Yaptığınız kalıptan çıkan malzemenin ölçüleri uygun mu?
Çapak alma kalıbı tasarımı yaptınız mı?
Çapağı istenilen yerden kestiniz mi?
DEĞERLENDİRME
Yapılan değerlendirme sonunda hayır cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.

Kendinizi yeterli görmüyorsanız modülü tekrar ediniz.
Bütün cevaplarınız evet ise modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size
çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz.
37
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ -1’İN CEVAP ANAHTARI
1 D
2 C
3 A
4 B
5 C
6 D
7 A
ÖĞRENME FAALİYETİ -2’NİN CEVAP ANAHTARI
1 Y
2 D
3 D
4 D
5 Y
6 Y
7 D
Cevaplarınızı cevap anahtarları ile karşılaştırarak kendinizi değerlendiriniz.
38
ÖNERİLEN KAYNAKLAR
ÖNERİLEN KAYNAKLAR
¾ ÇALIŞKAN Hikmet, Sıcak Dövme Kalıpçılığı, Ankara 1977.
¾ SERFİÇELİ Y.Saip, Meslek Bilgisi, Ankara 1995.
¾ UZUN İbrahim, Yakup ERİŞKİN, Saç Kalıpçılığı, İstanbul 1983.
¾ İlgili internet ortamı kaynakları
39
KAYNAKLAR
KAYNAKLAR
¾ ADSAN Kasım, Arif AKSOY, Ahmet YEŞİLMADEN, Sıcak İşlemler, İstanbul
1980.
¾ ATAŞİMŞEK Sami, Saç Kalıpları, Bursa 1977.
¾ BAĞCI Mustafa, İlhan SEZGİN, Fevzi ERCAN, Temel Kalıp Yapımı, Ankara
1970.
¾ ÇALIŞKAN Hikmet, Sıcak Dövme Kalıpçılığı, Ankara 1977.
¾ GÜNEŞ A.Turhan, Pres İşleri Tekniği, Ankara 1989.
¾ KIRMIZI Coşkun, Kalıp Yapımı ve Çiziminde Temel Kurallar, Ankara 1978.
¾ SERFİÇELİ Y.Saip, Meslek Bilgisi, Ankara 1995.
¾ SERFİÇELİ Y.Saip, Malzeme Bilgisi, İstanbul 2000.
¾ UZUN İbrahim, Yakup ERİŞKİN, Hacim Kalıpçılığı, İstanbul 1984.
¾ UZUN İbrahim, Yakup ERİŞKİN, Saç Kalıpçılığı, İstanbul 1983.
40

Bukmevecapak Alma Kaliplari

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bukmevecapak Alma Kaliplari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

BÜKME VE ÇAPAK ALMA KALIPLARI

ALAN Metal Teknolojisi

Ortam: Sınıf ve atölye ortamı

Metallerin sıcak şekillendirilmesindeki önemli konulardan birisi kalıplarda sıcak şekil

Metal mamullerin seri üretiminde kalıp kullanımı yaygınlaşmıştır. Bu konularda

Bu modülde sıcak bükme kalıplarının yapımı hakkında bilgiler verilecektir. Bu bilgiler

1. BÜKME KALIBI VERME

Madeni malzemelerde biçimlendirilme yetenekleri, kristal kafesleriyle yakından

Şekil 1.1: Kuvvet etkisiyle atomlar arasında meydana gelen kayma

1.1.1. Elastik Şekillendirme

Resim 1.1: Kamyon makası ve otomobil yayı

1.1.2. Kalıcı ( Plastik) Şekillendirme

Şekil 1.4: Kuvvet etkisiyle oluşan atom hareketleri

Malzemeye elastik sınırların üzerinde uygulanan yüklerde, kristal grupları birbiri

Resim. 1.2: Kalıcı şekillendirme yapılmış parçalar

1.2. Sıcak Bükme Kalıpları

1.2.1. Sıcak Bükme Kalıplarının Tanımı ve Kullanım Alanları

Resim 1.4: Basit kavisli bükme kalıbı komple resim

¾ Otomotiv sanayisinde; şasi, krank mili, damper akis kovanı yapımında

¾ Makina sanayisinde; makine gövdesi, , sanayi tipi aspiratör, vagon

Resim.1.6: Süsleme demirciliğinde kullanılan C motifi

¾ Çelik yapılarda; Çatı, köprü, kiriş yapımında ve kalıplarının yapımında

1.2.2. Bükülecek Parçaların Açınım Boyunu Hesaplama

Malzemeler bükülmeye zorlandığı zaman dış yüzeylerinde uzama, iç yüzeylerinde

Açınım Boyu Hesaplamasında Kullanılan Semboller

Şekil.1.6: Sembollerin gösterilişi

Şekil.1.7: Açınım boyu hesaplanacak parçanın görünüşü

1.2.3. Sıcak Bükme Kalıplarının Çeşitleri

1.2.3.1. El ile Bükmede Kullanılan Kalıplar

Resim1.7: Elde bükme kalıbı

Şekil 1.8: Basit bükme kalıbı

¾ Bükme kalıpları: Metal malzemelere arzu edilen şekilleri verme ve dayanım

Şekil.1.9. Basit bükme kalıbı

¾ Katlama ve kenet bükme kalıpları: Kalıplanan parçaların ucundaki çapakları

¾ Kıvırma bükme kalıpları: Genellikle kenar kısımların mukavemetini arttırmak

¾ Oluklu bükme kalıpları: Şerit malzemelerde şekil değiştirilmesini önlemek

Şekil 1.10: Basit kalıp örnekleri

1.2.4. Sıcak Bükme Kalıbının Yapımında Kullanılan Malzemeler

Sıcak iş bükme kalıplarının yapımında kullanılacak gereçler, çalışma koşullarına bağlı

Sıcak iş kalıplarını diğer kalıplardan ayıran en önemli özellik, sıcaklık altındaki

¾ Seçilen gereç sertleşebilecek özellikte olmalı, içersinde en az % 0.5 karbon

1.2.5. Sıcak Bükme Kalıplarının Resimlerini Çizmek

Şekil.1.11: Kalıbın numaralandırılmış komple resmi

Tablo 1.1: Malzeme listesi

Şekil.1.12: Bükülecek parçanın hazırlanmış ve bükülmüş çizimi

Bu parçaya göre yapılan bükme kalıbının üç görünüşünün resmini incelediğimizde, alt

Pres kursunu ( dönme hareketini) tamamladığında, iş parçası zımba ve bükme blokları

İşlem Basamakları Öneriler

¾ Kalıp için gerekli malzeme seçimini ¾ Uygun malzemeyi seçiniz. Atölye

¾ Yaptığınız kalıbın alt tabla ve desteğini ¾ Puntalamayı yaparken, iş

¾ Kontrol sırasında çapak

¾ Kalıbı uygun boyda sıcak iş

¾ İş parçasını kalıbı kullanarak bükünüz.

¾ Kalıpta çalışırken mutlaka eldiven

¾ Kontrol işlemini aydınlık ortamda

¾ Kalıbın kaynaklarını sağlamlayınız

¾ Kaynatma sırasında, maske ve

A) OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

1. Kalıp yapılacak malzemeler kaç oC ’ye kadar yapısal değişiklik göstermez.?

3. Bükme kalıbı aşağıdaki hangi makineyi bağlanır?

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek