1 Marek Skawiski DWA TOMY ROCZNIKA ORAWSKIEGO Gdy w 1994 r.

zainicjowaa sw dziaalno Rada Muzealna Orawskiego Parku Etnograficznego, jednym z jej zamierze byo podjcie edycji pisma su cego publikacji rezultatw bada naukowych z zakresu szeroko pojtych nauk spoecznych oraz dokumentacji dziejw i kultury Orawy. Podjte zamierzenie udao si zrealizowa w roku 1997. Rocznik Orawski nosi charakter naukowy sensu stricto. Jest to pierwsze tego typu polskie pismo powicone problematyce orawskiej. Pomysodawc i redaktorem Rocznika Orawskiego jest przewodniczcy Rady Muzealnej Orawskiego Parku Etnograficznego doc. dr hab. Tadeusz M. Trajdos. Periodyk jest podzielony na sze dziaw. S to: - Rozprawy i artykuy; - Materiay i przyczynki; - rda Orawy (Fontes Arvae); - Sprawozdania z prac i czynnoci Muzeum; - Recenzje; - Bibliografia Orawy. Znakomitym uzupenieniem treci zawartych w Roczniku Orawskim s rysunki autorstwa p. Stanisawa Wyrtla zamieszczone na okadkach oraz ilustrujce poszczeglne dziay omawianego pisma. Rozprawy i artykuy Teksty opublikowane w tym dziale charakteryzuj si znacznym zr nicowaniem tematycznym. I tak: przeomowego w dziejach Orawy pocztku XX wieku dotycz dwa teksty dr. Jerzego M. Roszkowskiego: Problem wiadomoci narodowej mieszkacw Grnej Orawy do 1914 r.(tom I Rocznika) oraz Rola Adorina Divkyego w polskiej akcji budzicielskiej na Grnych Wgrzech 1910-1920 (t. II). Autor tych tekstw jest historykiem, pracownikiem Muzeum Tatrzaskiego w Zakopanem, czonkiem Rady Muzealnej Orawskiego Parku Etnograficznego (OPE), czonkiem Zarzdu Gwnego Towarzystwa Przyjaci Orawy (ZG TPO), czonkiem polsko-sowackiej komisji historycznej PAN. Artykuy dr. Roszkowskiego oparte s w znacznej mierze na materiale rdowym, dotychczas nie publikowanym i wnoszcym wiele nowego w kwestii pogranicza etnicznego polsko-sowackiego. W pierwszym z tych tekstw autor przypomina relacje prasowe dotyczce Orawy i rezultaty XIX-wiecznych bada nad obliczem jzykowym i etnicznym grali orawskich. Nastpnie dr Roszkowski przedstawia procesy wpywajce na fluktuacje wiadomoci narodowej tej spoecznoci, w tym zwaszcza rol duchowiestwa sowackiego. Z kolei w tekcie o A. Divkym autor, opierajc w znacznym stopniu na materiaach rdowych nie tylko wyjania tytuow rol Divkyego, ale zarazem przedstawia podstawowy problem dziaaczy polskich przed I wojn wiatow na Grnych Wgrzech jak postaw przyj wobec Sowakw, a jak wobec Wgrw? Wczeniejszego, kluczowego dla utrzymania to samoci religijnej i narodowej Polakw na Orawie okresu dotyczy wszechstronne, wielowtkowe opracowanie doc. Tadeusza M. Trajdosa pt. Luteranie w Jabonce (t. II). Autor jest historykiem, pracownikiem Instytutu Historii PAN, profesorem MWSHP w owiczu, przewodniczcym Rady Muzealnej OPE, wiceprezesem ZG TPO, przewodniczcym polsko-sowackiej komisji historycznej PAN. W artykule swym T. M. Trajdos, tytuem wstpu omawia genez wsi, pocztki Reformacji na Orawie, w tym i na Polskiej Orawie, wreszcie luterask organizacj kocieln. Zasadnicz cz tekstu stanowi kilka rozdziaw dotyczcych kolejno: sposobu utrzymania fary luteraskiej, wityni (jej wyposa enia i wystroju), personelu fary, geografii wyznaniowej wsi w 1659 r. i wreszcie, co szczeglnie istotne, ycia religijnego Jabonki w tym okresie, a zwaszcza antagonizmu wyznaniowego luterasko-katolickiego. Opracowanie koczy si opisem procesu zaniku luteranizmu w Jabonce i na Orawie Polskiej. Obok powy szych tekstw o charakterze cile historycznym, w dziale Rozprawy i artykuy znalazo si tak e opracowanie interdyscyplinarne, z pogranicza historii, geografii osadnictwa i etnografii pt. Tradycyjne i wspczesne oblicze wsi Chy ne (t. I), ktrego autork jest mgr Jadwiga Pilchowa etnograf, kustosz MuzeumOrawskiego Parku Etnograficznego w Zubrzycy Grnej, czonek TPO. Prof. Ryszard Kantor w pracy pt. Potencja kulturowy wspczesnej wsi orawskiej (t. I) swe rozwa ania na powy szy temat poprzedzi szerokim wstpem na temat obecnej sytuacji wsi polskiej, a tak e jej potencjau kulturalnego, tradycji (wraz z omwieniem tego pojcia) i kultury ludowej. Nastpnie autor przedstawi potencja kulturowy i przemiany na tym tle, wspczesnej wsi orawskiej w szerokim kontekcie oglnopolskim. Scharakteryzowa te istniejce zagro enia i ich rda. Zasygnalizowany zosta rwnie problem wiadomoci narodowej i etnicznoci. Autor przy tym poruszy kwesti wysoce niekompetentnych, ale nagonionych opinii kilku badaczy polskich, ktrzy w lad za rodowiskami sowackimi neguj etniczn polsko mieszkacw Grnej Orawy, w tym niepodwa alny atrybut jej narodowej to samoci jakim jest jzyk. Kolejny tekst prof. Ryszarda Kantora pt. Zabawki dzieci na Orawie na podstawie wstpnych bada w latach 1995-96 (t. I) dotyczy bada przeprowadzonych przez grup studentw U.J. pod kierunkiem autora. Ten e w swym artykule omawia metodyk bada, rol zabawek w yciu dziecka na Orawie. W tekcie znalaza si rwnie klasyfikacja zabawek. Prof. Ryszard Kantor , etnolog, jest pracownikiem uniwersytetw: Jagielloskiego,

2 Opolskiego i lskiego (filia w Cieszynie), a tak e czonkiem Rady Muzealnej OPE, czonkiem TPO, czonkiem polsko-sowackiej komisji historycznej PAN. Rezultatem przeprowadzonych bada jest obszerne opracowanie dr. Antoniego Wontorczyka pt. Dynamika wartoci edukacyjnych w tradycyjnych rodzinach orawskich (t. II). Dr Antoni Wontorczyk, socjolog, jest adiunktem w Instytucie Psychologii UJ, jest tak e czonkiem Rady Muzealnej OPE i TPO. Peni funkcj wjta gminy Jabonka. W artykule swym autor scharakteryzowa pojcie rodziny tradycyjnej i przemiany jakim ona podlega, a tak e kwesti aspiracji edukacyjnych w tych e rodzinach. Przechodzc do meritum zagadnienia dr Wontorczyk omwi kryteria su ce okreleniu udziau rodzin tradycyjnych na Orawie, a tak e metody swej pracy badawczej. Zasadnicz cz tekstu stanowi wyniki bada i ich omwienie wraz z wnioskami prowadzcymi do podziau badanej populacji na grupy odpowiadajce modelowym orientacjom poznawczym w zakresie wartoci edukacyjnych. Wreszcie dwa artykuy poruszaj problematyk literack. W tomie I Rocznika dr Emil Kowalczyk prezentuje Tematyk orawsk w literaturze polskiej. Autor, polonista z wyksztacenia, jest poet. Peni funkcj przewodniczcego Rady Gminy w Lipnicy Wielkiej, jest czonkiem TPO i Rady Muzealnej OPE. Obszerny artyku dr. Kowalczyka stanowi retrospektywne ujcie obecnoci Orawy w pimiennictwie polskim poczwszy od pierwszych wzmianek u progu XIX wieku, a po czasy nam wspczesne. Przedmiotem artykuu jest zarwno pimiennictwo o Orawie jak i dorobek Orawiakw piszcych o rodne ziymi. Tekst dr. Kowalczyka obejmuje pimiennictwo szeroko pojte: obok literatury piknej tak e prace dotyczce problematyki spoecznej, historii i kultury. Mgr Jerzy Kiersztyn, polonista, poeta, dyrektor szkoy w Zubrzycy Grnej-Zimnej Dziurze, laureat wielu nagrd i wyr nie w konkursach literackich jest autorem opracowania pt. Poetycki wiat Orawy i jego ograniczenia (t. II). Opracowanie to w pewnym stopniu nawizuje do omawianego ju tekstu prof. R. Kantora o potencjale kulturowym wspczesnej wsi orawskiej. Przedmiotem opracowania J. Kiersztyna s bowiem przemiany wsi orawskiej, w tym zanik tradycji, przejaww kultury materialnej i duchowej. W czci pierwszej swego artykuu autor prowadzi nas od czasw dawnych, gdy panowaa, jak pisze niepowtarzalna atmosfera wsplnoty i swojskoci, a kolejno pr roku i wysoko sonka dyktoway kolejno gospodarskich zaj, poprzez czas burzliwych przemian o charakterze cywilizacyjnym: wsplna miska orawskiego >zwyku<, niegdy tak gorca i ask pena zacza odchodzi w zapomnienie. I stawia autor zasadnicze pytanie: czy korzenie Orawy zostan przecite? Bardzo istotne s rodki wyrazu, jakich u y do zarysowania problemu. Bowiem ta cz jego tekstu jest zarazem swoistym przegldem poezji orawskiej. Jerzy Kiersztyn czerpie tu z dorobku zarwno swojego jak i z twrczoci Emila Kowalczyka, Bolesawa Pieroga, Franciszka Stechury i Jana Czerwienia. Natomiast w czci drugiej autor omawia tytuowe ograniczenia. Wanie zanik tradycji, kultury materialnej, gwary sprawia, e czytelnik pewnych rzeczy mo e ju nie skojarzy, pewnych zwrotw nie zrozumie, a jeli nie pojmie logiki rzdzcej fabu wiersza, tre rozprynie si w wyobrani na szereg lunych, bezadnych obrazw. Autor koczy swj tekst wyra ajc nadziej, e jednak tradycyjny rys kulturowy Orawy zostanie zachowany. Materiay i przyczynki W dziale tym prezentowane s drobniejsze teksty i plon dokumentacji. W tomie I na dzia ten zo yy si materiay z zakresu jzykoznawstwa. cilej, sownictwa gwarowego dotyczy tekst Emila i Roberta Kowalczykw: Orawskie nazewnictwo pasterskie. W czci wstpnej autorzy, z wyksztacenia polonici, pokrtce charakteryzuj pasterstwo orawskie oraz poruszaj problem wpywu przemian spoeczno-ekonomicznych na zanik pasterstwa, a w lad za tym rwnie znajomoci zwizanej z nim terminologii aczkolwiek, jak twierdz, ostatnio obserwuje si jednak powrt do gwary. Zasadnicz cz opracowania Kowalczykw stanowi sowniczek wybranych terminw pasterskich (w liczbie prawie 270), wraz z wymow i definicj poszczeglnych sw. In . Stanisaw Waach, emerytowany nadleniczy w Zubrzycy Grnej, b. prezes Oddziau Zwizku Podhalan w Zubrzycy Grnej jest autorem dwch tekstw z zakresu toponomastyki. Pierwsze opracowanie pt. Nazwy rl i nazwiska z przydomkami wsi Zubrzyca Grna ma za cel wykazanie przetrwania niektrych nazwisk od chwili zasiedlenia wsi Zubrzyca Grna do obecnego czasu mimo r nych niesprzyjajcych warunkw w cigu okoo 370 lat i zawiera: wykaz rl i niektrych nazwisk na tych rolach wedug inwentarza z 1624 roku, wykaz hipoteczny rl z roku 1860-62 i obecnie wystpujcych na tych rolach niektrych nazwisk z przydomkami, nazwiska niektrych nowych osadnikw z przydomkami, na poszczeglnych rolach. Do artykuu doczona jest mapa Zubrzycy Grnej z podziaem na role wg stanu z 1860/62 roku. Kolejne opracowanie S. Waacha nosi tytu Nazewnictwo ludowe na Kamionku w Zubrzycy Grnej. We wstpie autor krtko charakteryzuje tytuowe wzgrze, a nastpnie podaje w porzdku alfabetycznym wykaz nazw ludowych na Kamionku w wersji literackiej i gwarowej. Nazwy te zostay zlokalizowane na doczonej do tekstu mapie. W tomie II Rocznika Orawskiego, w dziale Materiay i przyczynki Tadeusz M. Trajdos kreli Szkice do portretu; dawni plebani Orawy, nawizujc w swym tekcie do prac ks. Jozefa Kohutha sowackiego historyka-regionalisty z koca XIX wieku. Wzmianki ks. Kohutha z jego artykuw w Katolickch Novinach autor rozwija, czsto rwnie prostujc omyki sowackiego historyka. Szkic Tadeusza M. Trajdosa obejmuje parafie w Zubrzycy Grnej i Orawce. Dr Marian Kornecki jest historykiem sztuki, inwentaryzatorem zabytkw, rzeczoznawc Ministra Kul-

3 tury i Sztuki ds. rewaloryzacji zabytkowych zao e urbanistycznych i zabytkowej architektury, jest rwnie ekspertem w dziedzinie drewnianej architektury Maopolski. Artyku dr. Korneckiego stanowi pewnego rodzaju refleksj, wspomnienie jego pierwszych kontaktw z Oraw na pocztku lat 50. Prezentuje nam wczesny krajobraz kulturowy regionu na przykadzie wsi Podwilk i przemiany jakie dokonay si do czasw nam wspczesnych. Przyczynek dr. Korneckiego obejmuje rwnie dokumentacj fotograficzn. Tematem kolejnego materiau jest Podzia administracyjny Orawy Sowackiej. Mgr Marek Skawiski, autor tego opracowania, jest geografem, doktorantem w Instytucie Geografii UJ, specjalist w zakresie stosunkw etnicznych na Sowacji. Peni funkcj sekretarza Zarzdu Gwnego TPO. W swym opracowaniu autor przedstawia ewolucj podziau administracyjnego Orawy Sowackiej w tym stuleciu, poczwszy od struktury obowizujcej przed I wojn wiatow, poprzez kolejne reformy administracyjne, a do roku 1996, kiedy to podzia administracyjny przybra posta obowizujc obecnie. Ponadto w artykule znalazo si zestawienie przedstawiajce powierzchni, ludno i gsto zaludnienia poszczeglnych miejscowoci, a dla jednostek wy szego rzdu, rwnie wskaniki ruchu ludnoci. W konkluzji autor krtko charakteryzuje region pod ktem stopnia urbanizacji i mobilnoci demograficznej ludnoci, zwracajc uwag na fakt, i szczeglnie wysoki przyrost naturalny ma miejsce na obszarze polskiego zasiedlenia etnicznego, co do pewnego stopnia niweluje procesy asymilacyjne Polakw na Sowacji. Prezentowany materia zawiera bogat dokumentacj kartograficzn na ktr skadaj si: mapa przegldowa Orawy, bardzo szczegowa mapa administracyjna caej Orawy, cztery mapki prezentujce ewolucj struktury administracyjnej Orawy, mapa gstoci zaludnienia regionu. Ponadto do artykuu doczono mapy obrazujce rozmieszczenie (w podziale na wsie) spoecznoci ewangelickiej na Dolnej Orawie i Grali Polskich na Grnej Orawie przed I wojn wiatow i obecnie. rda Orawy (Fontes Arvae) W dziale tym wydawane s materiay archiwalne objaniajce przeszo Orawy. Trzy teksty Tadeusza M. Trajdosa zawarte w tomie I Rocznika Orawskiego s plonem jego kwerend w Pastwowym Archiwum Obwodowym w Bytczy. Materiay zebrane przez autora w tym e archiwum bd publikowane w kolejnych edycjach periodyku. I tak: w tekcie Jurysdykcja kocielna w Chy nem przed erekcj parafii (1787 r.) autor ostatecznie rozstrzyga dat przenosin drewnianego kocioa z Lipnicy Wielkiej do Chy nego. Autor charakteryzuje rwnie status materialny chyniaskiego kocioa. Kolejny publikowany przez T. M. Trajdosa dokument (w oryginale aciskim i przekadzie polskim) stanowi fragment rkopisu bdcego rejestrem rodzin i posiadoci szlachty komitatu orawskiego z r. 1741, przedstawiajcy dobra Moniakw w Zubrzycy Grnej. W krtkim wstpie autor dokona analizy dokumentu i przypomnia okolicznoci zwizane z nadaniem szlachectwa Moniakom. Trzeci wydany przez doc. Trajdosa dokument: Wizytatorzy o figurach kamiennych w Orawce i Lipnicy Wielkiej jest fragmentem protokow wizytacji z lat 1820 i 1833. Autor publikuje powy sze dokumenty w oryginale (po acinie) i w tumaczeniu na jzyk polski. Przypisy stanowi obszerny komentarz i rozwinicie tez autora zawartych w jego wczeniejszych publikacjach na ten temat. We wstpie autor zaznacza rwnie , e Od czerwca tego roku w posiadaniu naszego Muzeum pozostaj kopie wizytacji z lat 1820 i 1833 dla wszystkich parafii Orawy z obszaru zasiedlenia polskiego. W najbli szych latach przygotujemy odrbn ksi kow edycj tych rde o kapitalnym znaczeniu dla sztuki sakralnej, organizacji i ycia religijnego dawnej Orawy. Rodziny Moniakw dotyczy kolejny dokument, tym razem wydany przez dr. Jerzego M. Roszkowskiego (t. II). Jest to pierwsza pena edycja w oryginale: Akt nobilitacyjny cesarza Leopolda I dla Moniakw z 21. lutego 1674 roku. Orygina tego dokumentu jest przechowywany w zbiorach archiwalnych Muzeum Tatrzaskiego w Zakopanem. Kapitalne znaczenie maj opublikowane przez dr. Roszkowskiego w tomie I Rocznika Dwa sprawozdania polskiej administracji Spisza i Orawy z 1919 r. S to sprawozdania kierownika Administracji Spisza i Orawy - dr Jana Bednarskiego dla Generalnego Delegata dla Galicji oraz dla MSW w Warszawie z okresu gdy cay obszar Spisza i Orawy zosta tymczasowo przekazany Czechosowacji. Teksty te znakomicie pokazuj jak polityk na terenach okupowanych prowadzia czechosowacka administracja. Chodzi tu m.in.: o stosowany wobec miejscowej ludnoci terror i rekwizycje, okolicznoci i metody przeprowadzenia tzw. spisu ludnoci, ktrego wyniki miay posu y stronie czechosowackiej za argument w sporze z Polsk, wreszcie w sprawozdaniach opisano nastroje ludnoci. Materia wydany przez dr. Roszkowskiego rzuca nowe wiato na niektre kwestie z historii ksztatowania si poudniowej granicy Polski, a ponadto dotyczy terenw tak e obecnie znajdujcych si po stronie sowackiej. Protok delimitacyjny z dnia 30. listopada 1938 r. (t. II) w czci dotyczcej Orawy, zosta wydany przez Marka Skawiskiego. Sam dokument zawiera skad komisji delimitacyjnej, art. I okrelajcy cile przebieg linii granicznej oraz szereg artykuw dodatkowych. Natomiast w swej analizie M. Skawiski nakreli przebieg odcinka orawskiego granicy wyznaczonej w 1920 r. wraz z pniejszymi korektami, a tak e okolicznoci i charakter zmian granicznych w roku 1938. W swej analizie autor porwna proces delimitacji i korekty granicy sowackiej w latach 1920-24 na odcinku z Polsk, z analogicznym procesem na odcinku z Wgrami, dochodzc do wniosku, e uzyskanie grnej czci Lipnicy Wielkiej nie powinno by uwarunkowane odstpieniem Suchej Gry i Godwki. Ponadto, wbrew przyjtej opinii, w 1938 r. Polska nie odzyskaa w caoci pozo-

4 staych po 1924 r. na Sowacji fragmentw katastra Lipnicy Wielkiej, lecz jedynie wiksz cz z nich. Materia uzupenia mapa przegldowa Orawy z oznaczeniem granicy z roku 1924 i z 1938 oraz granicy etnicznej wyranie wskazujcej, e rozgraniczenie z 1920 (obowizujce obecnie), a nawet z 1938 wiksz cz obszaru polskiego zasiedlenia etnicznego na Orawie pozostawio po stronie sowackiej. Ponadto trzy mapki w sposb cisy pokazuj korekty z listopada 1938. Sprawozdania z prac i czynnoci Muzeum Dyrektorem Muzeum-Orawskiego Parku Etnograficznego jest mgr in . Eugeniusz Moniak, za kustoszem placwki mgr Jadwiga Pilchowa. Sprawozdanie za lata 1993-1996 (t. I) sporzdzili: E. Moniak i J. Pilchowa, za Sprawozdanie za rok 1997 (t. II) pracownik Muzeum in . Roman Ciok. W tomie II znalazo si rwnie Sprawozdanie z dokona dziau etnografii - Muzeum-OPE w Zubrzycy Grnej w roku 1997 autorstwa p. J. Pilchowej. Sprawozdania te zawieraj informacje o: dziaalnoci konserwatorskiej, remontach bie cych i pracach adaptacyjnych, dokonanych zakupach, zorganizowanych wystawach, imprezach folklorystycznych, spotkaniach literackich, prelekcjach, wsppracy z mediami, dziaalnoci popularyzatorskiej, owiatowej i innych wydarzeniach w yciu Muzeum, a tak e o badaniach terenowych, nabytkach biblioteki muzealnej oraz wydawnictwach Muzeum-OPE. W kolejnym sprawozdaniu: Rada Muzealna 1994-1997 (t. I), przewodniczcy Rady - doc. Tadeusz M. Trajdos przedstawi rol, skad i zadania Rady Muzealnej oraz przebieg prac badawczych i dokumentacyjnych przeprowadzonych przez czonkw Rady. W tomie II opublikowane zostao archiwalne sprawozdanie autorstwa Jacka K. Ciesielskiego Krajoznawcze zamiowania studentw dzkiego ZSP przekazane przez p. Janusza Machulika. Jest to sprawozdanie ze studenckich obozw etnograficznych z lipca 1971, ktre odbyway si w Zubrzycy Grnej. Do sprawozdania doczono opis zwyczajw wigilijnych na Orawie sporzdzony na podstawie przeprowadzonych wwczas wywiadw. Recenzje Jak dotychczas ukazaa si na amach Rocznika (t. I) jedna recenzja tj. autorstwa T. M. Trajdosa Uchylmy kocielne wrota stanowica wnikliwe omwienie i ocen pracy Andrzeja Skorupy pt. Kocioy Polskiej Orawy. Bibliografia Orawy Autorem opracowa w tym dziale jest Marek Skawiski. W tomie I Rocznika Orawskiego znalaza si Bibliografia Orawy za lata 1988-1996. Bibliografia niniejsza obejmuje publikacje wydane w formie artykuw i wydawnictw cigych noszce charakter naukowy bd popularnonaukowy z zakresu szeroko pojtych nauk spoecznych. Zastosowany zosta ukad systematyczny, a w jego ramach ukad chronologiczny i alfabetyczny. Pi podstawowych dziaw to: Historia, Historia sztuki, Etnografia, Archeologia, Filologia. W ramach tych dziaw wyr niono jednostki ni szego rzdu. Wybr roku 1988 jako daty pocztkowej nie by przypadkowy. Rok ten bowiem oznacza powrt, po z gr czterdziestu latach, zorganizowanego polskiego ruchu spoecznego na Oraw. Wtedy wanie sw dziaalno rozpoczo TPO, a wrd rodowisk naukowych zaznaczy si znaczny wzrost zainteresowania omawianym regionem. W pierwszej edycji Bibliografii zapowiedziano jej kontynuacj w cyklu rocznym. W tomie II, zgodnie z zapowiedzi ukazaa si Bibliografia Orawy za rok 1997 w analogicznym do poprzedniego ukadzie systematycznym i alfabetycznym. Suplementem do edycji Bibliografii w tomie I by wykaz publikacji popularnonaukowych za lata 1988-1996, za aneks w tomie II zawiera uzupenienie bibliografii za okres sprzed 1997 roku. cznie w Bibliografii za okres ostatnich dziesiciu lat ujtych zostao ok. 400 pozycji. Rocznik Orawski zamykaj Noty o autorach oraz spis treci. Przedmow do tomu I redaktor zakoczy sowami: Rozpoczynamy z nadziej na dobry pocztek i podn wytrwao. Niebagatelny dorobek naukowy, ktry zo y si na tre pierwszych dwch tomw tego jak e cennego wydawnictwa pozwala sdzi, e powy sze sowa zyskuj potwierdzenie. Marek Skawiski DWA TOMY ROCZNIKA ORAWSKIEGO [w:] Maopolska. Regionyregionalizmymae ojczyzny, T. 2: 2000, s. 297305.