Stelling: Journalisten mogen de wet overtreden Onderzoeksjournalist Brenno de Winter, die onder meer werkt voor NU.nl en webwereld.

nl, wordt niet vervolgd voor het reizen met gekraakte ov-chipkaarten. () Volgens het Openbaar Ministerie heeft De Winter weliswaar de wet overtreden, maar was dat in het kader van zijn journalistieke werkzaamheden te billijken., aldus Nu.nl op jongstleden 8 september 2011. Geen straf, ondanks dat bewezen is dat je de wet overtreedt. Het is slechts n voorbeeld uit velen. De wet overtreden mag niet. Dat klinkt simpel, maar toch overtreden honderden, zo niet duizenden mensen per dag de wet. Van het fietsen zonder licht tot het doorrijden na een veroorzaakt ongeluk, het mag allemaal niet. Dat geldt voor iedereen, dus ook voor journalisten. Toch lijkt deze groep er goed weg mee te komen. Want ondanks dat er een strafbaar feit wordt bewezen, kan de journalist er zonder straf mee wegkomen. Neem de zaak van undercoverjournalist Alberto Stegeman. In 2008 wilde hij aantonen dat de beveiliging van Schiphol zo lek als een mandje was en besloot dat in beeld te laten zien door het binnenterrein van het vliegveld binnen te dringen. Met een nagemaakte KLM-pas verschafte hij zichzelf toegang tot een regeringstoestel waar later de dag de Koningin mee zou vliegen. Door het kraken van voicemails is vorige maand de Engelse krant News of the World opgeheven. Deze journalisten gingen volgens velen te ver in de illegale nieuwsvergaring. Er werd zelfs een spoeddebat in de Engelse Kamer over gehouden, iets wat uniek is. De vraag die dan oprijst is hoe ver een journalist kan gaan. Mag een journalist de wet overtreden?

De wet geldt voor iedereen. Of toch niet..? In 1814 kwam in Nederland de Grondwet tot stand. In hoofdstuk n van deze wet staan de rechten van de inwoners van Nederland, de grondrechten. Deze rechten kunnen worden gezien als de basisrechten van het democratische Nederland waar wij nu in leven. Denk dan aan het recht op privacy, maar ook aan sociale rechten als het recht op gezondheidszorg. Iedere inwoner van Nederland kan terugvallen op deze wet. Artikel 1 van de Grondwet zegt het volgende: Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan. Ofwel; iedereen in Nederland is gelijk. Dit betekent dus ook dat niemand de wet mag overtreden. Ook journalisten niet. Toch valt daar mee te spelen. En terecht. In lid 1 van artikel 7 van de Grondwet staat dat niemand voorafgaand verlof nodig heeft om door de drukpers gedachten of gevoelens te openbaren, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet. Deze zelfde strekking is te lezen in artikel 10 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens. Persvrijheid is dus immens belangrijk. Het beroep journalist is niet beschermd, dat betekent dat iedereen zich journalist mag noemen. Onder bijzondere omstandigheden bijvoorbeeld als het gaat om het aantonen van maatschappelijke misstanden heeft de journalist meer ruimte dan de gewone burger. Dat zal die journalist echter wel moeten aantonen. Het Openbaar Ministerie is dan ook niet bang dat van die journalistieke ruimte door gewone burgers misbruik zal worden gemaakt.

Belangen In mijn inleiding noemde ik al de voorbeelden van de journalisten Brenno de Winter en Alberto Stegeman. Laatstgenoemde persoon is duidelijk als het gaat om het overtreden van de wet. In een interview met dagblad NRC Next zegt hij dat journalisten het recht hebben maatschappelijke misstanden aan de kaak te stellen, zolang zij anderen niet tot last zijn of vernielingen aanrichten. Stegeman: Met mijn reportage had ik valsheid in geschrifte gepleegd en was ik een verboden terrein binnengedrongen, maar die overtredingen wogen volgens de rechter niet op tegen het veiligheidsrisico dat met de uitzending werd blootgelegd. De gedupeerde bedrijven vinden echter van niet. Is het wel de taak van een journalist om op deze manier aan nieuwsgaring te doen? Journalisten moeten informeren, niet beschadigen. Trans Link Systems, het bedrijf dat eigenaar en verantwoordelijk is van en voor de OV-chipkaart deed zelfs aangifte tegen De Winter. Het hacken van onze chipkaart is niet toegestaan. Bovendien reisde Brenno de Winter drie weken lang met deze anonieme chipkaart. Dat betekent dat hij dus fraude pleegde. En dat mag gewoon niet , aldus Jannemieke Zandee, woordvoerster van het transportbedrijf. De Winter werd uiteindelijk niet door het Openbaar Ministerie vervolgd. Wij hebben dat besluit te respecteren. Ook in het geval van Alberto Stegeman pikte het gedupeerde bedrijf de gang van zaken niet. Stegeman moest een boete betalen van 1740 euro voor het vervalsen van een KLM-pas en omdat hij meerdere keren op verboden bedrijventerreinen kwam op Schiphol. De uitzending van zijn programma Undercover in Nederland mocht gelukkig wel worden uitgezonden. Het Nederlands democratisch stelsel vindt de media gelukkig erg

belangrijk. Volgens Erwin Boerstra, woordvoerder van het Openbaar Ministerie, mag een journalist in sommige gevallen de wet overtreden: In principe moeten journalisten zich net als alle andere burgers aan de wet houden. Als bepaalde maatschappelijke misstanden alleen aan het licht kunnen worden gebracht door de wet te overtreden, is het toegestaan. Het is uiteindelijk aan de rechter om te oordelen of de journalist terecht de wet heeft overtreden om een misstand aan de kaak te stellen. Het mag natuurlijk ook niet zo zijn dat bedrijven dwars gaan liggen nadat een journalist hun misstanden aan de kaart hebben gebracht. Aangifte doen vanwege fraude omdat je eigen chipkaart niet goed werkt. Ja, lekker makkelijk. Dat lijkt mij meer dan de omgekeerde wereld. Gelukkig denkt de het Openbaar Ministerie en de rechterlijke macht er in Nederland ook zo over. Bronbescherming Een journalist heeft de taak om zijn of haar bronnen te beschermen. Sterker nog, daar is zelfs wetgeving over in de vorm van het Goodwin arrest. In 1989 weigerde de 23-jarige stagiair bij het blad The Engineer zijn bronnen te onthullen. De zaak diende uiteindelijk in maart 1996 voor het Europese Hof die Goodwin gelijk gaf door te kijken naar artikel 10 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (EVRM): Het ontbreken van die bescherming kan bronnen ervan weerhouden de pers te helpen bij het informeren van het publiek over zaken van openbaar belang. Dit kan de rol als openbare waakhond van de pers ondermijnen en de pers hinderen bij het verschaffen van accurate en betrouwbare informatie. Bronbescherming is dus essentieel. Dat lijkt vrij duidelijk. Toch dacht toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Guusje ter Horst er in 2009 totaal anders over. Zij gaf

toestemming aan de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD)om de telefoon van journalist Jolande van der Graaf af te luisteren. Zij schreef in maart van dat jaar een stuk in De Telegraaf over het falen van de AIVD wat betreft zaken als Irak en de komst van de Dalai Lama. Volgens Ter Horst waren er staatsgeheimen gelekt en dat is bij wet verboden. DeCommissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten gaf Ter Horst en de AIVD gedeeltelijk gelijk. Het afluisteren was rechtmatig, alleen wel twee maanden te vroeg begonnen. Hoofdredacteur Sjuul Paradijs wilde daarom ook terecht het excuus van Ter Horst. Deze is nooit gegeven. Gelukkig is in Nederland het afluisteren van journalisten geen trend. Het is een absolute doodzonde om journalisten af te luisteren, meent mediaethicus Huub Evers. Een journalist moet de vrijheid hebben om nieuws te verzamelen. Bovendien mag hij of zij zijn bronnen gewoon beschermen. De rechter vond dit een speciaal geval. Ik ben het daar niet mee eens. Daar slaat Evers de spijker volledig op zijn kop. Wie denkt mevrouw Ter Horst wel niet wie zij is? Haar eigen inlichtingendienst faalt en dus moeten journalisten maar even afgeluisterd worden? Zo werkt dat in mijn ogen niet. News of the World Voor deze stelling is het ook interessant om gelijkenissen te trekken met Engeland. Daar is dit jaar veel te doen geweest over het overtreden van de wet door journalisten, en dan doel ik met name op de (oud)krant News of the World. In juli 2011 werd bekend dat de krant de voicemail van de vermoorde Milly Dowler heeft gehackt. Later bleek dat ook familieleden van in Irak omgekomen Britse soldaten werden gehackt. Er werd door de Britse Kamer en het volk met afschuw gereageerd en er kwam een

onafhankelijk onderzoek. Het betekende uiteindelijk zelfs het einde van de krant News of the World, die hiermee een kille dood sterft. Net zo kil als het afluisteren van een al vermoord meisje. Dat lijkt toch apart waar kranten leven van de losse verkoop en telkens de wet overtreden om verhalen te maken. Volgens correspondent van de NOS in Groot-Brittanni, Arjen van der Horst, ging deze krant nu toch echt te ver. Engeland is allesbehalve braaf en het overtreden van de wet gebeurt eigenlijk elke dag wel. Maar het afluisteren van voicemails van gewone burger zonder specifieke aanleiding gaat er hier niet in. Voor de rest hoor je niemand over het overtreden van de wet. De kranten leven er van. Het is normaal hier. Een aantal jaar geleden is hier ook de ovchipkaart gekraakt. Niemand die je toen hoorde hoor! Volgens Van der Horst is een schandaal als News of the World niet voor te stellen in Nederland. Nederland is erg braaf in het naleven van journalistiek. Men gaat zelden te ver. Ik vind zelfs dat Nederland t braaf is. Hoewel ik ergens wel begrijp wat Van der Horst bedoelt, vind ik dat we de grenzen in Nederland niet al te vaak moeten gaan opzoeken. Laten we alsjeblieft ver weg van afluisterschandalen als News of The World blijven. Ook moeten we blij zijn dat we hier geen krantencultuur als in GrootBrittanni hebben. Keer op keer de grens opzoeken en de wet overtreden (privacy) en geen haan die er naar kraait. Dan kan je wachten op een grote misstap van een krant. En zo blijkt De krant sloot de laatste editie af met op de cover de tekst Thank you and goodbye. Inderdaad. Bedankt en tot ziens! Open vizier Soms zijn journalisten in Nederland niet braaf. Een journalist hoort met

open vizier te werken en zich dus kenbaar te maken. In artikel acht van het EVRM staat ook dat een ieder recht heeft op privacy. Een wet die je niet zomaar kunt omzeilen. Ook niet als je beroep doet op maatschappelijk belang en de persvrijheid. Zo mocht misdaadverslaggever Peter R. de Vries de beelden en geluidsopnamen die hij maakte in een tbs-kliniek van moordenaar Koos H. niet uitzenden. Koos H. zit in een levenslange gevangenisstraf uit vanwege de moord op drie minderjarige meisjes. In de uitzending draagt een vriend van Koos H. een verborgen camera met zich mee en doet Koos H. opmerkelijke uitspraken over kinderen. Bovendien krijgt hij dvds waarop tienermeisjes seksuele handelingen verrichten. De rechter vond dat alleen beeld en geluid mocht worden uitgezonden dat uit gewone nieuwsgaring komt. De privacy van Koos H. zou teveel worden aangetast. Huub Evers is het hier helemaal mee eens: Journalisten willen soms alleen maar spannende televisie maken. Dan besluiten ze maar met een camera op pad te gaan en alles te gaan gebruiken. Het algemeen belang verzinnen ze dan achteraf pas. Zo werkt dat natuurlijk niet. En terecht! Volgens producent Endemol en zender SBS was de uitspraak van de rechter wat betreft de zaak Koos H. niet redelijk: Dit zou zwaarder moeten wegen dan de privacy van een tot levenslang veroordeelde lusten kindermoordenaar. Ze besloten de uitzending dan toch uit te zenden. De Vries: Als een zaak het waard is doe ik dat. Ik kan en wil mij hier niet bij neerleggen. Het leverde een boete van 15.000 euro. Volgens de rechter wordt echter de privacy geschonden. Zijn tbs-cel moet je zien als zijn woning. Dus priv. Natuurlijk wil Peter R. de Vries zich niet bij deze zaak neerliggen. Bovendien begrijp ik dondersgoed dat hij

vindt dat het om maatschappelijk belang gaat. Een kindermoordenaar die tienersfilms mag kijken in zijn kliniek en gruwelijke details geeft over de misdrijven die hij heeft gepleegd. Hoe heb ik het? Dit soort mensen hoeven van mij niet beschermd te worden. Wel ben ik van mening dat je je altijd aan de uitspraak van de rechter moet houden. Hoe zuur en onterecht het soms ook in jouw ogen is. Conclusie Een journalist mag de wet overtreden. Als journalist zijnde ben ik, op enkele voorwaarden na, het uiteraard eens met deze stelling. Het kan niet zo zijn dat misstanden niet aan de kaak worden gesteld omdat dat volgens de wet niet zou mogen. Dat journalisten van De Telegraaf werden afgeluisterd door de AIVD is natuurlijk een grove schande. Ook al gaat het hier om staatsgeheimen die gelekt werden door hun eigen mensen, dat betekent nog niet dat je zomaar kunt gaan afluisteren. Journalisten hebben recht op bronbescherming en dat is in deze zaak niet het geval geweest. Of zet je daarmee de beroepsgroep voor schut en maak je het daarmee moeilijker voor de journalist om bronnen te vinden. Die zullen wellicht iets minder snel iets lekken omdat ze door dit voorbeeld bang zijn om bekend te worden. Uiteraard moet je er niet in doordraven. Alleen als het gaat om zwaarwegende maatschappelijke belangen mag je wat mij betreft de wet overtreden. Als journalist weet je zelf dondersgoed hoe ver je kan gaan. Er hoeven hier absoluut geen News of the World-praktijken plaats te vinden. Wat dat betreft ben ik het eens met de mening van het Openbaar Ministerie en lijkt er een goede samenwerking tussen deze twee partijen te zijn.

Mocht iemand het er toch niet mee eens zijn, kan die altijd naar de rechter stappen, die in de meeste gevallen de journalist gelijk zal geven. En terecht. De begrippen informeren aan de bevolking en nieuwsgaring zijn inherent aan de journalistiek. Daar mag de wet in een democratisch land als Nederland best wel eens voor worden overtreden.