Binh Nhung Tac Pham Tho Noi Tieng t3

BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 1
Mucå lucå
Trúâi haânh (Buâi Hoaâng Taám) ...........................................................................3
"Trûúâng Sún Àöng, Trûúâng Sún Têy" Phaåm Tiïën Duêåt ...................................5
Tiïëp cêån möåt baâi thú Xuên cuãa Baác...............................................................10
Thûúng quaá... "Muâa Xuên..."........................................................................15

Muâa xuên chñn - baâi thú taâi hoa cuãa Haân Mùåc Tûã...........................................17
Thûúng em - möåt baâi thú giaãn dõ maâ caãm àöång..............................................20
Thú tònh - Nguyïîn Troång Taåo .......................................................................23

Thiïëu nûä nguã ngaây .......................................................................................26
Thêm Têm - thi ca vaâ huyïìn thoaåi.................................................................28

Trùm nùm nhúá möåt chuyïën àoâ ......................................................................33
Qua nhaâ - Nguyïîn Bñnh................................................................................35

Öng àöì - Vuä Àònh Liïn ................................................................................40
Nûúác vöëi quï hûúng..................................................................................... 44
Nhúá - Höìng Nguyïn..................................................................................... 49
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Ngöi nhaâ têm höìn trong thú Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng ....................................55
Xuên chûa thaânh..........................................................................................64
Ta vúái ta - àoáng goáp múái cuãa Töë Hûäu............................................................68

Tiïëng àaân Kiïìu cuãa Nguyïîn Du....................................................................73
Vïì baâi thú Cuã khoai cuãa beá...........................................................................77

Meå öëm - Trêìn Àùng Khoa ............................................................................80
Mùæt ngûúâi Sún Têy (Quang Duäng - 1949)..................................................... 84

"Baâ vïì" cuãa Trêìn Hûäu Toâng .........................................................................88
Luäy tre xanh - Höì Dzïënh..............................................................................92
Loâng meå - Nguyïîn Bñnh...............................................................................98

Laá àoã ......................................................................................................... 102
Khùng khñt.................................................................................................106
Hoaâng Cêìm- nhaâ thú tên cöí àiïín .................................................................110
"Huïë thaáng taám"- möåt baâi thú àùåc sùæc ......................................................... 113
Em súå - Lêm Thõ Myä Daå ............................................................................ 116
Àoåc thú ûng Bònh Thuác Daå Thõ................................................................... 119
Trúâ i han
â h (Buâ i Hoan
â g Taá m)
Möåt thúâi so xuái vò yïu

Traái tim cûá àêåp vúái àiïìu vu vú
Ban ngaây möång möång, mú mú

Suöët àïm àúåi àúåi, chúâ chúâ, mong mong
Nhòn àêu cuäng thêëy hoa höìng
Phöë phúâng àöng thïë ngúä khöng coá ngûúâi
Àaä ài qua nûãa cuöåc àúâi
Traái tim vêîn àêåp nhû thúâi treã con

Tûå dûng giêån, tûå dûng húân
Àang vui vö cúá, laåi buöìn vö duyïn

Thûúâng chúâ àúåi caái khöng tïn
Thûúâng mú möång àïën nhûäng miïìn khöng àêu

Vêîn nhòn huyïîn hoùåc vïì nhau
Vêîn vö têm vúái nhûäng cêu vö tònh

Tònh yïu laâ thûá trúâi haânh
Bùæt ngûúâi baåc toác hoaá thaânh treã con.
Àaä coá ti tó àõnh nghôa vïì tònh yïu cuãa con ngûúâi cöí kim àöng têy.
Trong söë àoá riïng Buâi Hoaâng Taám cho rùçng "Tònh yïu laâ thûá trúâi haânh". Caái
àõnh nghôa nghe quen quen maâ cuäng laå lûuâng laâm sao! Quen quen búãi ta àaä
nghe röìi, êëy laâ khi ai àoá bõ bïånh têm thêìn khöng àïën baác sô khaám maâ àïën xem
thêìy boái cö àöìng thïí naâo cuäng àûúåc nghe cêu phaán: bõ trúâi haânh! Coân laå lûuâng
vò keã àang àõnh nghôa vïì tònh yïu kia chùèng chñnh laâ keã àang yïu àêëy ? Biïët
mònh, biïët ngûúâi lùæm chûá, tûå mònh laâm cho mònh khöí àêëy chûá, biïët bõ haânh maâ
cûá lao vaâo nh con thiïu thên. Cúá sao laåi àöí cho trúâi haânh? Thïë nïn tònh yïu
cuäng nh traái àêët chùèng ai khaám phaá àûúåc hïët. Suöët àúâi tònh yïu laâ thûá buâa mï,
huyïìn bñ, thöi miïn ngûúâi ta, laâm biïën daång ngûúâi ta.
Vêng, àuáng thïë, àoåc baâi Trúâi haânh cuãa Buâi Hoaâng Taám múái thêëy keã
yïu töåi tònh laâm sao!
Hònh haâi thò "So xuái vò yïu"
Traái tim thò loaån nhõp "Àêåp vúái àiïìu vu vú", "Àêåp nhû thúâi treã con"
Höìn phaách thò xiïu laåc "Ban ngaây möång möång mú mú/ Suöët àïm àúåi
àúåi, chúâ chúâ, mong mong"
Mùæt muäi thò "quaáng gaâ" "Nhòn àêu cuäng thêëy hoa höìng/ Phöë phúâng
àöng thïë ngúä khöng coá ngûúâi"
Tñnh tònh thò thêët thûúâng: "Tûå dûng giêån, tûå dûng húân/ Àang vui vö cúá
laåi buöìn vö duyïn"
Hoaâi baäo thò vu vú: "Thûúâng chúâ àúåi caái khöng tïn/ Thûúâng mú möång
àïën nhûäng miïìn khöng àêu"
Noái nùng thò cuäng chùèng yá tûá gò: "Vêîn vö têm vúái nhûäng cêu vö tònh"
Vaâ tuöíi taác cuäng kyâ laå chûa: "Bùæt ngûúâi baåc toác hoaá thaânh treã con"
Vúái caách sûã duång liïn tiïëp nhûäng tûâ laáy, tûâ lêëp laáy (úã àoaån àêìu) vaâ
caách chúi chûä taâi tònh (vö cúá, vö duyïn, vö têm, vö tònh), Buâi Hoaâng Taám àaä
dûång àûúåc chên dung keã yïu àuáng vúái moåi mêîu hònh trïn thïë gian. Cha àoåc baâi
thú, tûúãng möîi mònh laâ yïu quaái biïåt, laå luâng, coá khi ngúä mònh bõ bïånh hoaån.
Àoåc xong baâi thú múái thúã phaâo nheå nhoäm. Yïn têm ài! Trïn con àûúâng tònh
yïu àang àöng àuác núâm núåp kia, ngaân vaån keã yïu àïìu coá chung têm traång bõ
trúâi haânh nh ta caã.
Trúâi haânh cuãa taác giaã Buâi Hoaâng Taám laâ möåt baâi thú tònh hay. Nhûng chó
hay vúái nhûäng ai àaä yïu, àang yïu vaâ chó àuáng vúái möåt tònh yïu àñch thûåc.
Ngûúâi cha yïu àoåc seä thêëy nghi ngúâ vaâ hoang mang. Keã yïu toan tñnh thò tûâ
hònh haâi àïën têm höìn, tûâ traái tim àïën con mùæt, tûâ noái nùng àïën tñnh tònh àïìu laånh
lûuâng tónh taáo chûá àêu coá ngêín ngú nh thïë. Nhûng ngûúâi ta laåi súå caái laånh lûuâng
tónh taáo êëy maâ quyá troång caái ngêín ngú khúâ daåi trong tònh yïu búãi noá múái vö t,
àñch thûåc.
Àoåc baâi thú thêëy thûåc. Ngêîm baâi thú thêëy thûúng. Thûúng nhûäng keã yïu
êëy (trong àoá coá mònh). Yïu àïën biïën daång caã thïí xaác, têm höìn. Yïu àïën tan caã
mònh, yïu nhû bõ trúâi haânh. Thïë nhûng nhûäng ngûúâi àang yïu vaâ àûúåc yïu coá
biïët cho àêu!....
Trêìn Maånh Huâng
"Trûún
â g Sún Àöng, Trûún
â g Sún Têy" Phaå m
Tiïnë Duêå t
Cuâng mùæc voäng trïn rûâng Trûúâng Sún

Hai àûáa úã hai àêìu xa thùèm
Àûúâng ra trêån muâa naây àeåp lùæm

Trûúâng Sún Àöng nhúá Trûúâng Sún Têy
Möåt daäy nuái maâ hai maâu mêy
Núi nùæng núi mûa, khñ trúâi cuäng khaác
Nh anh vúái em, nhû Nam vúái Bùæc
Nh Àöng vúái Têy möåt daãi rûâng liïìn
Trûúâng Sún Têy anh ài, thûúng em
Bïn êëy ma nhiïìu, con àûúâng gaánh gaåo
Muöîi bay rûâng giaâ cho daâi tay aáo
Rau hïët röìi, em coá lêëy mùng khöng?
Em thûúng anh bïn êëy Têy muâa Àöng
Nûúác khe caån, búám bay leân àaá
Biïët loâng anh say miïìn àêët laå
Chùæc em lo àûúâng chùæn bom thuâ
Anh lïn xe, trúâi àöí cún mûa
Caái gaåt nûúác xua ài nöîi nhúá
Em xuöëng nuái nùæng vïì rûåc rúä
Caái nhaânh cêy gaåt möëi riïng tû
Àöng sang Têy khöng phaãi àûúâng thû
Àûúâng chuyïín àaån vaâ àûúâng chuyïín gaåo

Àöng Trûúâng Sún, cö gaái "ba sùén saâng" xanh aáo
Têy Trûúâng Sún böå àöåi aáo maâu xanh

Tûâ núi em gûãi túái núi anh
Nhûäng àoaân quên truâng truâng ra trêån

Nh tònh yïu nöëi lúâi vö têån
Àöng Trûúâng Sún nöëi Têy Trûúâng Sún

Nïìn thú chöëng Myä khaá öìn aâo naáo nhiïåt, vúái nhiïìu gûúng mùåt, nhiïìu
goác nhòn, nhiïìu gioång àiïåu, nhûng phêìn tûúng àöìng, na naá nhau laåi coân nhiïìu
hún, vaâ têët caã goáp thaânh möåt thêìn thaái khoá lêîn vúái nhûäng thúâi kyâ khaác, kïí caã vúái
thúâi kyâ chöëng Phaáp. Vaâ nïëu muöën nhêån daång caái thêìn thaái êëy, dïî thûúâng chó cêìn
àoåc möåt vaâi baâi nhû "Trûúâng Sún Àöng, Trûúâng Sún Têy" laâ àuã. Búãi quaã thêåt
baâi thú naây cuãa Phaåm Tiïën Duêåt vïì rêët nhiïìu phûúng diïån hïët sûác tiïu biïíu cho
caã nöåi dung vaâ hònh thûác thú thúâi chöëng Myä, àûúng nhiïn möåt thúâi chöëng Myä
húi nghiïng vïì phña "miïìn Bùæc", phña "hêåu phûúng cuãa tiïën tuyïën" möåt chuát.
Noá cha coá caái têm thïë vaâ khöng khñ cuãa cuöåc àuång àöå toeá lûãa cuãa loaåi lñnh chiïën
trong têìm àaån bùæn thùèng vaâ nhûäng cuöåc giaáp laá caâ, vò vêåy noá coân saåch seä vaâ
nghiïm ngùæn. Tuy nhiïn, noái thïë thöi chûá khöng hiïíu do nguyïn cúá gò maâ röìi
ngay caã nhiïìu baâi viïët ra àúâi ngay trong khoái lûãa, trong caã buân vaâ maáu maâ chêët
dûä döåi, caái muâi möì höi lêu nùm vaâ muâi xaác chïët vöën laâ àùåc thuâ cuãa lñnh trêån nhû
ta vêîn thêëy trong "Lûãa" cuãa Hùngri Bacbuyát chùèng haån, thò trong vùn chûúng ta
thúâi êëy cuäng hiïëm coá lùæm. Vò vêåy, baâi thú cuãa anh Duêåt laåi caâng coá quyïìn tiïu
biïíu cho thú (thêåm chñ caã vùn nûäa) cuãa caã möåt thúâi.
êëy laâ caái thúâi "àûúâng ra trêån muâa naây àeåp lùæm". Chñnh ngûúâi viïët
nhûäng doâng naây trong nhûäng ngaây laâm lñnh trún úã mùåt trêån Quaãng Trõ, nùm
1972, cuäng haát baâi thú àûúåc phöí nhaåc naây lûuön, vaâ luác haát nhû thïë thêëy trong
loâng thú thúái. Nhûng cuäng khöng ñt lêìn chûáng kiïën nhûäng anh lñnh trêån thûåc thuå
vûâa thoaát chïët tûâ trong maån Thaânh Cöí, Tri Bûu, Thaåch Haän chaåy ra thûúâng nùçm
lùn hai bïn vïå àûúâng, muä tai beâo che nûäa mùåt, chó heá nûãa con mùæt maâ nhòn caái
àaám lñnh hoåc troâ chuáng töi nh vûâa chui trong kho quên trang ra àang vûâa ài vaâo
vûâa nghïu ngao caái àêån "cuäng mùæc voäng" àïí maâ neám cho möåt caái nhòn khöng ra
chïë giïîu, cuäng khöng ra thûúng haåi, àoaán lêím bêím cêu gò àoá cuäng khöng nghe
ra àûúåc nöët! Àaä àïën nûúác àoá thò biïët noái nùng laâm sao. Thöi thò möîi cêy möîi
hoa, möîi nhaâ möîi caãnh, ta thêëy thñch thò ta cûá noái laâ thñch, ai thêëy sao thò kïå
ngûúâi ta. Vaâ lûuác àoá töi thñch caái "àûúâng ra trêån muâa naây àeåp lùæm" thûåc loâng.
Coân nhúá, coá anh baån tïn laâ Tïì thò phaãi, coá bêån àang vaác trïn vai cuöån dêy
boåc ba mûúi cên lao êìm êìm tûâ trïn nuái xuöëng, cêy laá quêåt cho toeá àom àoám
mùæt, vêîn coân kõp haát "em xuöëng nuái nùæng vïì rûåc rúä, caái nhaânh cêy gaåt möëi riïng
tû", chó haát vûâa kïu lïn, chó khöng coá cú höåi àïí vöî àuâi nhû nhên vêåt Hoaâng
trong "Àöi mùæt" cuãa Nam Cao: "Caái laäo Phaåm Tiïën Duêåt naây taâi thêåt..."
Thò taâi quaá ài chûá coân gò nûäa. Tûâ lûuác coá con àûúâng Trûúâng Sún, tûác laâ
tûâ nùm 1959 (nh caách goåi phiïn hiïåu con àûúâng naây laâ 5-59) thò maäi mûúâi nùm
sau, tûác laâ khi anh Duêåt laâm baâi thú naây, caái hiïån tûúång con àûúâng Trûúâng Sún
vöën coá hai phña nhaän tiïìn nhû thïë múái coá cú höåi ài vaâo thú, trúã thaânh yá thú rêët
àùæc àõa, vò tûâ göëc thûåc cuãa hònh tûúång múã ra caã möåt chên trúâi cho caã yá thú vaâ
höìn thú bay böíng. Hònh aãnh cuãa con àûúâng chiïën lûúåc vöën laâ xûúng söëng cuãa
cuöåc chiïën àêëu chöëng Myä trong thûåc tïë àaä phên ra laâm hai ngaã nùçm úã phña
Àöng vaâ phña Têy daäy Trûúâng Sún vúái nhûäng khaác biïåt vïì àõa hònh, khñ hêåu,
caãnh trñ, thêåm chñ caã laänh thöí quöëc gia nûäa, nhûng coá chung möåt nhiïåm vuå,
mang möåt têm höìn chung cuãa caã dên töåc àang chiïën àêëu àïí giaãi phoáng Töí
quöëc... Têët caã sûå "giöëng vaâ khaác", "xa vaâ gêìn" êëy nh möåt mêm cöî thõnh soaån maâ
cuöåc söëng baây ra cho ngûúâi laâm thú, vaâ nhaâ thú taâi nùng naây àaä khöng àïí soát
möåt chêët liïåu quyá naâo maâ khöng àûa vaâo mêm cöî thú cuãa mònh. Chùèng haån, àêy
laâ sûå "khaác":
Möåt daäy nuái maâ hai maâu mêy
Núi nùæng núi mûa, khñ trúâi cuäng khaác
Nhû anh vúái em, nhû Nam vúái Bùæc
Sûå "khaác" êëy àïën mûác chan chaát, vúái möåt bïn "mûa nhiïìu" möåt bïn
"nûúác khe caån", bïn "muöîi bay" bïn laåi "bû úám bay" vaâ cao nhêët thò nhû thïí möåt
àöi cêu àöë:
Anh lïn xe, trúâi àöí cún mûa...
Em xuöëng nuái, nùæng vïì rûåc rúä...

Nhûng sûå "khaác" vaâ "xa" cûåc àoan nhû thïë laåi haâm chûáa trong noá möåt
sûå "giöëng" vaâ "gêìn" coân coá sûác thuyïët phuåc hún. Búãi caái "gêìn" àêìu tiïn vaâ caái
sinh ra moåi caái "gêìn"khaác laâ:
Àöng Trûúâng Sún, cö gaái "ba sùén saâng" xanh aáo

Têy Trûúâng Sún, böå àöåi aáo maâu xanh
Àoá laâ caái gêìn guäi töëi thûúång cuãa nhûäng chiïën sô chiïën àêëu chöëng möåt
keã thuâ chung. Coân möëi quan hïå "anh, em" úã àêy àoáng vai troâ nh thïë naâo? Roä
raâng, baâi thú seä khaác hùèn nïëu àêy laâ hai ngûúâi baån chiïën àêëu coá cuâng giúái tñnh
maâ nhúá nhau. Vêåy möëi quan hïå naây coá thïí goåi laâ tònh yïu? Chó biïët rùçng baâi thú
naây thûúâng xuyïn xuêët hiïån caã trong nhûäng tuyïín têåp thú chiïën àêëu lêîn nhûäng
têåp thú tònh. Thò cuäng chùèng coá caách goåi naâo khaác hún khi ta thêëy hai ngûúâi con
trai vaâ con gaái úã àêy quan têm, lo lùæng cho nhau àïën "trïn mûác tònh caãm":
"Trûúâng Sún Têy anh ài, thûúng em...", vaâ em thò "thûúng anh bïn Têy muâa
Àöng" vaâ "chùæc em lo àûúâng chùæn bom thuâ"... úã àêy khöng coá cuöåc gùåp gúä naâo,
khöng möåt lúâi nhùæn nhe, vaâ cuäng khöng coá caã àïën möåt bûác th. Caái gaåch nöëi giûäa
hoå thêåt kyâ laå vaâ cuäng kyâ vô, êëy laâ "nhûäng àoaân quên truâng truâng ra trêån"! Möëi
tònh riïng t úã àêy trúã nïn to lúán dõ thûúâng, noá vûúåt lïn trïn nhûäng söë phêån caá
nhên, lïn trïn caã caánh rûâng àaåi ngaân vaâ nuái non truâng àiïåp. Àoá laâ th tònh yïu
àùåc biïåt chó sinh haå möåt lêìn cuâng nhûäng tònh caãm cao caã cuãa lyá tûúãng vaâ àuã sûác
hoaá thên vaâo trong nuái röång söng daâi:
Nhû tònh yïu nöëi lúâi vö têån

Àöng Trûúâng Sún nöëi Têy Trûúâng Sún
Mûúån nuái söng, trúâi àêët laâm caái cúá àïí noái chuyïån con ngûúâi, laåi àem
tònh riïng hoaâ vaâo trong sûå nghiïåp chung, laâm cho caái nhoã beá trúã nïn cao röång,
coân caái cao röång thò khöng che khuêët caái nhoã beá - möåt baâi thú ngùn ngùæn maâ
chúã àûúåc bêëy nhiïu tònh yá haá laåi khöng phaãi laâ àaåi kheáo vaâ àaåi taâi hay sao?
Anh Ngoåc
Tiïëp cên
å möå t baâ i thú Xuên cuã a Baác
Caách àêy troân 50 nùm, sau baâi: "Thú chuác Tïët Mêåu Tyá" (1948), Baác Höì
coân viïët 5 baâi thú caãm hûáng trûä tònh. Àêy laâ hiïån tûúång ñt thêëy trong saáng taác
thú ca cuãa Baác gêìn 1/4 thïë kyã sau Caách maång (1945- 1969). "Nguyïn Tiïu"
(1948) laâ möåt trong söë àoá:
Kim daå nguyïn tiïu nguyïåt chñnh viïn
Xuên giang, Xuên thuyã, tiïëp xuên thiïn

Yïn ba thêm xûá àaâm quên sûå
Daå baán quy lai nguyïåt maän thuyïìn.

(Rùçm Thaáng Giïng)
Àïm nay, rùçm thaáng giïng, trùng vûâa troân,
Nûúác söng Xuên tiïëp liïìn vúái maâu trúâi xuên
Giûäa núi khoái soáng thùm thùèm, baân baåc viïåc quên
Nûãa àïm trúã vïì, thuyïìn chúã àêìy aánh trùng.
(Thú- Höì Chñ Minh- In lêìn thûá 3- NXB Vùn hoåc Haâ nöåi 1975- tr. 103)
Trong thú Baác hêìu nhû chöî naâo cuäng vúâi vúåi aánh trùng, àiïìu àùåc
biïåt laâ trùng úã caãnh ngöå naâo cuäng rêët saáng: Trùng àïm rùçm, Trùng Trung thu.
Phaãi chùng trong têm tûúãng tònh caãm Baác yïu thñch nhûäng caãnh àeåp rûåc rúä,
saáng trong; khöng chêëp nhêån caái nhêåp nhùçng, múâ töëi cuãa möåt maãnh trùng
khuyïët, möåt aánh trùng non. Ta khöng thêëy möåt àïm trùng lûu trong thú Baác vaâ
möåt àiïìu àùåc biïåt nûäa: Trùng trong thú Baác khöng gúåi buöìn mùåc duâ trong thú
cöí khöng hiïëm nhûäng baâi thú vïì trùng coá lûuác rêët saáng song vêîn gúåi lïn möåt caái
gò àoá man maác àún cöi.
Múã àêìu baâi thú: "Kim daå nguyïn tiïu nguyïåt chñnh viïn" laâ möåt
àïm trùng rùçm maát meã, toaã saáng rûåc rúä caã trúâi xuên, laâ muâa trùng àeåp nhêët trong
mûúâi hai muâa trùng. Thûá tûå sùæp xïëp caác tûâ, caác hònh tûúång thú, tùng giaá trõ thêím
myä, vûâa giaâu chêët taã thûåc, vûâa giaâu chêët tûúång trûng, êín duå.
Trùng trong "Nguyïn tiïu" khöng phaãi traång thaát tônh. Theo thúâi
gian, giûäa caãnh söng nûúác mïnh möng, khöng gian khoaáng àaäng, trùng tûâ tûâ
nhö dêìn lïn khoãi àûúâng chên trúâi nhû "mêm vaâng, àôa ngoåc" (tûâ cuãa Xuên
Diïåu) àïën thúâi khùæc khi taåo thaânh tiïëp àiïím, cuãa möåt hònh troân (trùng) àûúâng
thùèng (mùåt söng) lûuác àoá múái "nguyïåt chñnh viïn" (trùng vûâa troân).
Trong thú Baác, taác giaã vaâ aánh trùng chuã thïí vaâ khaách thïí ài vïì trong
quan hïå gùæn boá thên thiïët, trùng khöng bõ àoáng khung trong caãnh ngöå chêåt heåp,
haån chïë mêët ài nhûäng veã àeåp cöång hûúãng khaác.
Caác thuã phaáp nghïå thuêåt höåi tuå úã cêu thú thûá hai:
"Xuên giang xuên thuyã tiïëp xuên thiïn"

(Nûúác söng xuên tiïëp lêîn vúái maâu trúâi xuên)
Khöng gian nghïå thuêåt rûåc rúä bao la, caãm hûáng thú hoaânh traáng,
saãng khoaái vaâ vö cuâng diïîm lïå. Nïëu nhû "nguyïåt chñnh viïn" taåo nïn sûå liïn
tûúãng vïì thúâi gian, thúâi khùæc "trùng vûâa troân" theo sûå biïën dõch cuãa thúâi gian
trùng cao dêìn, toaã saáng lung linh taåo nïn caãnh "Nûúác söng xuên lêîn maâu trúâi
xuên" laåi gúåi lïn yá niïåm khöng gian bao la, khöng giúái haån. Giûäa mïnh möng
söng nûúác àêët trúâi àêìy trùng êëy, coá con thuyïìn nho nhoã. Hai cêu thú taåo thaânh
möåt bûác tranh xuên vúái nhûäng neát chêëm phaá nghïå thuêåt liïn hoaân: söng - nûúác-
trúâi. Caái löìng löång cuãa möåt höìn thú giao thoa, cöång hûúãng caái löìng löång cuãa àêët
trúâi muâa xuên àêìy hûúng sùæc. Söng – nûúác - trúâi xuên nöëi tiïëp nhau, nêng àúä
nhau, goåi nhau, têìng têìng lúáp lúáp bay lïn trong khöng gian nhû caánh coâ nhû
caánh coâ cuãa Vûúng Böåt trong raáng thu hoaâng hön:
"Laåc haâ dûä cö löå tïì phi
Thu thuyã cöång trûúâng thiïn nhêët sùæc"
(Caánh coâ bay vúái raáng pha

Söng thu trúâi nûúác bao la möåt maâu).
Vaâ cuäng nhû caánh haåc trong giêëc mú cuãa Nguyïîn Traäi caách àêy hún
saáu thïë kyã:
"Taåc daå nguyïåt minh thiïn tûå thuãy

Möång kyâ hoaâng haåc thúång tiïn àaân"
(Àïm qua trùng saáng trúâi nhû nûúác

Möång cûúäi haåc vaâng lïn àaân tiïn)
Chêët saãng khoaái, hoaânh traáng cuãa möåt höìn thú khoaáng àaåt trong hai
cêu àêìu coá khúãi hûáng tûâ möåt hiïån thûåc lõch sûã: Àoá laâ chiïën dõch thu- àöng 1947
àaåi thùæng. Tûâ àêy cuåc diïån khaáng chiïën thay àöíi, chiïën khu Viïåt Bùæc àûúåc múã
röång, taåo nïn niïìm vui traân trïì loâng ngûúâi, khöng gian têm tûúãng hoaâ lêîn khöng
gian hiïån thûåc, caã chiïìu cao löìng löång vaâ caã bïì röång mïnh möng, nöåi haâm thêím
myä àa daång, phong phuá.
Àïën cêu thûá 3: "Yïn ba thêm xûá àaâm quên sûå" thò con thuyïìn böìng
bïình trïn söng xuên êëy vaâo núi "Khoái soáng thùm thùèm" khöng phaãi àïí thûúãng
ngoaån, giaãi toaã möåt têm traång laäng quïn, tröën traánh cuöåc àúâi. Thú xa noái nhiïìu
àïën "khoái soáng". Möåt "Yïn ba giang thúång sûã nhên sêìu" cuãa Thöi Hiïåu, hay
möåt "Yïn ba sêìu saát nhên" trong thú Baåch C Dõ. "Khoái soáng" thûúâng taåo nïn
nöîi buöìn man maác, cö liïu cuãa caác êín sô trûúác cuöåc àúâi phuâ du, dêu bïí.
Con thuyïìn trong àïm "nguyïn tiïu" coân chúã nùång nhûäng lo toan
cuãa Baác. Thiïn nhiïn dêîu coá diïîm lïå cuäng chûa thïí thaã loâng àïí thûúãng ngoaån,
giûäa hiïån thûåc "Yïn ba thêm xûá" tiïëp àïën ba tûâ "àaâm quên sûå" laâm nöíi bêåt t
tûúãng chuã àïì cuãa baâi thú. Búãi biïët bao àïm "Truâ hoaåch thêm canh" (baân tñnh
cöng viïåc maäi cho túái khuya) "Quên vuå nhûng mang" (vêîn coân bêån viïåc quên)
àûúåc möåt "nguyïn tiïu" (rùçm thaáng giïng) thò laåi "àaâm quên sûå". Tûâ trong sêu
xa, têm tûúãng Baác lûuön nghô túái quöëc thaái dên an, ngay caã khi chó coá trùng
xuên trïn söng xuên vö cuâng hoaânh traáng vaâ con ngûúâi Baác laâ möåt höìn thú röång
múã. Chó khi cöng viïåc àaä xong niïìm vui troån veån cuâng thiïn nhiïn múái th thaái
têm höìn:
"Daå baán quy lai nguyïåt maän thuyïìn"

(Nûãa àïm trúã vïì, thuyïìn chúã àêìy aánh trùng)
Nûãa àïm trùng toaã saáng vaâ con thuyïìn chúã àêìy trùng sau khi àaä
"àaâm quên sûå" vúi ài nhûäng suy nghô lo toan, nhûäng tñnh toaán "quên cú quöëc
kïë" nhûng khöng gheá bïën hoang sú nhû möåt êín sô. Trùng thanh dûå baáo möåt
tûúng lai vaâ vêìng trùng vúái nhûäng veã àeåp thú möång cöång hûúãng vúái möåt höìn
thú tûå taåi, laåc quan úã thaânh cöng cuãa cuöåc khaáng chiïën.
Sûå kïët húåp haâi hoaâ giûäa caác thuã phaáp nghïå thuêåt taã chên vaâ taã thûåc
taåo cho baâi thú vûâa coá phong võ cöí àiïín vûâa giaâu tñnh hiïån àaåi. Àêy laâ möåt trong
nhûäng àùåc àiïím nöíi bêåt phong caách thú chûä Haán cuãa Höì Chuã Tõch.
Voä Vônh Khuyïën
Thûúng qua.á .. "Muaâ Xuên..."
Caãnh hai doâng àêìu cuãa baâi thú laâ möåt têëm maân khöng gian nheå:
nùæng traãi röång ra thaânh tûâng "laân" vaâ khoái khöng tuå laåi maâ tan ra. Taâi tònh cuãa
Haân Mùåc Tûã úã chûä "ûãng" vaâ chûä "mú"; vûâa diïîn taã àûúåc caái tûúi múái cuã a nùæng
vaâ caãm giaác hû aão cuãa khoái. Trong caãm nhêån vûâa thûåc, vûâa möång àoá, nhûäng
maái nhaâ tranh àiïím möåt sùæc vaâng quyïën ruä. Coá phaãi aánh nùæng hoaâ trong khoái
mú lan toaã trïn maái nhaâ tranh maâ taåo ra caãnh "lêëm têëm vaâng" chùng?. Trong caái
nïìn thiïn nhiïn thi võ àaä xuêët hiïån möåt "Boáng xuên". "Boáng xuên" àïën khöng
lùång leä maâ nh möåt khaách àa tònh àöång chaåm vaâo cêy laá thiïn nhiïn.
Söåt soaåt gioá trïu taâ aáo biïëc

Trong sûå laã lúi cuãa gioá, vúái taâ aáo, giaân cêy... taåo caãnh, "Boáng xuên" êëy
khöng ai khaác chñnh laâ thiïëu nûä. Naâng àïën. "Boáng xuên sang". Tûâ àêy múã ra
möåt khöng gian. Maâu cuãa taâ aáo biïëc, cuãa giaân thiïn lyá tiïëp vúái maâu xanh bêët têån
cuãa coã
Soáng coã xanh tûúi gúån túái trúâi
Cêu thú khöng nhûäng miïu taã bïì röång, bïì cao maâ coân miïu taã caãm xuác
con ngûúâi trûúác thiïn nhiïn choaáng ngúåp phña trûúác vaâ tiïëng haát xao xuyïën
loâng ngûúâi cuãa caác thön nûä.
Thiïn nhiïn trong thú Haân Mùåc Tûã àêìy têm traång. Con ngûúâi trong àoá
cuäng khöng dïî daäi hoaâ caãm. Nhòn "soáng coã xanh tûúi", nghe tiïëng haát höìn nhiïn
cuãa caác cö thön nûä, Haân Mùåc Tûã àaä nghô túái ngaây mai vúái nhûäng dûå baáo chua
xoát:
Ngaây mai trong àaám xuên xanh êëy
Coá keã theo chöìng boã cuöåc chúi
"Àaám xuên xanh" chñnh laâ cuå thïí hoaá "Boáng xuên" úã khöí 1, laâ "bao cö
thön nûä" àang haát... Nhûäng ngaây vui, ngaây xuên cuãa hoå thêåt ngùæn nguãi. Tònh
yïu vöåi àïën vaâ cuäng vöåi ài
Caách miïu taã tiïëng ca, lúâi noái, bùçng nhûäng tûâ "vùæt veão", "höín hïín", "thêìm
thô" (chûá khöng phaãi "thêìm thò") vaâ doâng thú:
Nghe ra yá võ vaâ thú ngêy..

ta coá thïí thêëy sûå mï maãi, say àùæm, höìn nhiïn cuãa caác thön nûä trong cuöåc
tònh höm nay coá thïí "yá võ" vaâ "thú ngêy" song noá cuäng nhû "laân nùæng ûãng" vaâ
"khoái mú tan" maâ thöi, moãng manh vaâ ngùæn nguãi laâm sao?
"Boáng xuên sang", "Àaám xuên xanh", "Muâa xuên chñn" dêîu laâ caách goåi
khaác nhau song nhûäng cuåm tûâ naây àïìu diïîn taã caái thúâi àeåp nhêët cuãa ngûúâi con
gaái. Thúâi àoá coá thïí vônh viïîn khöng trúã laåi nhûng veã àeåp cuãa Tònh yïu- Muâa
Xuên- thön nûä maäi maäi coân lûu giûä trong têm höìn taác giaã. Tûâ caãm xuác trong
saáng àoá, Haân Mùåc Tûã àaä coá nhûäng giêy phuát bêng khuêng nhúá vïì laâng quï vúái
nhûäng àiïìu day dûát:
Chõ êëy nùm nay coân gaánh thoác
Doåc búâ söng trùæng nùæng chang chang?

Taác giaã nh nhúá vïì "cö thön nûä" "xuên xanh"... àaä thaânh "chõ êëy" bêy giúâ
coá coân gaánh thoác nùång nhoåc ài trïn búâ söng daâi àêìy caát trùæng, àêìy nùæng gioá nhû
bao ngûúâi phuå nûä vêët vaã bûúác ài trong cuöåc àúâi naây.
Vúái yá tûúãng hiïån thûåc laäng maån àêìy tñnh nhên vùn; vúái nhõp àiïåu, caách
hiïåp êm, taåo vêìn, cêu thú naây trúã thaânh möåt trong nhûäng cêu thú hay nhêët cuãa
thúâi thú múái vaâ cuãa thú Viïåt Nam tûâ trûúác àïën nay. Vaâ "Muâa xuên chñn" laâ möåt
trong nhûäng baâi thú hay nhêët cuãa Haân Mùåc Tûã búãi sûå liïn tûúãng- thûåc- hû naây.
Thanh ûáng
Muaâ xuên chñn - baâ i thú taâ i hoa cuaã Han

â Mùcå
Tûã
Haân Mùåc Tûã laâ nhaâ thú taâi hoa. Öng àïí laåi cho àúâi khöng nhiïìu thi phêím
nhûng taác phêím naâo cuãa öng cuäng àaáng trên troång, nêng niu nhû "Muâa xuên
chñn":
Trong laân nùæng ûãng: khoái mú tan

Àöi maái nhaâ tranh lêëm têëm vaâng
Söåt soaåt gioá trïu taâ aáo biïëc,

Trïn giaân thiïn lyá, boáng xuên sang
Soáng coã xanh tûúi gúån túái trúâi

Bao cö thön nûä haát trïn àöìi:
- Ngaây mai trong àaám xuên xanh êëy.
Coá keã theo chöìng boã cuöåc chúi...
Tiïëng ca vùæt veão lûng chûâng nuái,
Höín hïín nhû lúâi cuãa nûúác mêy

Thêìm thô vúái ai ngöìi dûúái truác,
Nghe ra yá võ vaâ thú ngêy...
Khaách xa gùåp luác muâa xuên chñn
Loâng trñ bêng khuêng sûåc nhúá laâng
- Chõ êëy nùm nay coân gaánh thoác
Ngay tïn baâi thú àaä cho thêëy taác giaã laâ ngûúâi duång cöng vúái cêu
chûä. Cêu chûä cuãa öng luön àûúåc chùæt loåc tòm toâi.
Söåt soaåt gioá trïu taâo aáo biïëc

Trïn giaân thiïn lyá, boáng xuên sang.
Cêu thú thêåt gúåi múã. Trïn nhûäng maái nhaâ tranh vaách àêët cuãa laâng
quï ngaây xa lêëm têëm nhûäng laâng quï têëm têëm nhûäng nuå hoa thiïn lyá núã vaâng,
xen giûäa maâu xanh tûúi cuãa laá. Laá vaâ hoa thiïn lyá laâ niïìm àùåc sùæc cuãa hûúng võ
quï hûúng
Thûúng chöìng nêëu chaáo le le
Nêëu canh böng lyá, nêëu cheâ haåt sen
(Ca dao)
Cuãa quyá nhû vêåy, xanh tûúi mún múãn nhû vêåy nïn múái àûúåc gioá
trïu, gioá àuâa, gioá mún man. Laâm bêët chúåt muâa xuên aâo túái.
Soáng coã xanh tûúi gúån túái trúâi,
Bao cö thön nûä haát trïn àöìi:

- Ngaây mai trong àaám xuên xanh êëy
Coá keã theo chöìng boã cuöåc chúi...

Muâa xuên tûâ trong nhaâ àaä lan xa ra vuâng àöìi nuái, tûâ cêy caãnh sang
túái ngûúâi. Con ngûúâi cuãa muâa xuên thêåt treã trung, höìn nhiïn, àêìy sûác söëng. Bao
cö thön nûä trïn àöìi. Haát rùçng: Ngaây mai trong àaám xuên xanh êëy/Coá keã theo
chöìng boã cuöåc chúi...úã laåi laâng chúi vúái caác cö thêåt vui, song ai àoá àûúåc ài lêëy
chöìng cuäng vui khöng keám, thêåm chñ àêy coân laâ sûå phaát triïín cuãa muâa xuên.
Tiïëng ca vùæt veão lûng chûâng nuái,
Höín hïín nhû lúâi cuãa nûúác mêy...

Nhûäng tûâ vùæt veão, höín hïín àûúåc taác giaã duâng thêåt taâi tònh. Vùæt veão úã
cêu trïn chó sûå thú ngêy, höín hïín úã cêu dûúái noái lïn sûå höìi höåp, àúåi chúâ trong
löìng ngûåc cuãa nhûäng cö gaái àang cùng troân sûác söëng. Laâm cho ai àoá àang ngöìi
dûúái truác (trong böëi caãnh naây maâ chõu ngöìi yïn dûúái truác thò chùæc khöng coân úã
tuöíi thanh xuên nûäa) cuäng phaãi röån raâng:
Khaách xa gùåp lûuác muâa xuên chñn
Loâng trñ bêng khuêng sûåc nhúá laâng.
Doåc búâ söng trùæng nùæng chang chang

Thêëy muâa xuên úã quï ngûúâi laåi nhúá túái caãnh laâng mònh, möåt caãnh
laâng muâa haå coá nùæng choái chang vaâ bao nhiïu ngûúâi thên àang oùçn lûng lao
àöång giûäa nùæng. Àêy laâ neát rêët nhên baãn cuãa con ngûúâi luön nùång tònh vúái quï
hûúng xûá súã. Nhúá laâng laâ nhúá nhûäng gò cêìn phaãi suy nghô, seã chia.

Chõ êëy laâ ai vêåy? Rêët coá thïí àêy laâ ngûúâi baån gaái ngaây xûa cuãa
khaách- àang laâ lao àöång chñnh úã quï nhaâ. Doåc búâ söng trùæng nùæng chang chang
nïn àûúåc xem laâ cêu thú thêìn tònh nhêët cuãa Haân Mùåc Tûã. Ta hay noái söng xanh,
söng àoã, àêy nhaâ thú noái söng trùæng. Nùæng àïën trùæng caã söng thò phaãi biïët nùæng
gay gùæt nh thïë naâo. Caác cùåp vêìn trùæng- nùæng; chang- chang kïët húåp vúái nùm phuå
êm "ûng" àûáng cuöëi möîi tûâ laâm cho cêu thú àûúåc keáo daâi vaâ ngên nga maäi.
Àuáng laâ"Muâa xuên chñn", möåt muâa xuên àêìy àùån nïn thú.
Thûúng em - möå t baâ i thú g ian

ã dõ maâ caã m àönå g
Trong têåp "Thú tònh tùång vúå", Nhaâ xuêët baãn Thanh niïn êën haânh nùm
2000, trang 83 coá baâi "Thûúng em" cuãa Buâi vùn Àiïìn. Töi gùåp tïn anh lêìn àêìu,
àoåc thú anh lêìn àêìu. Baâi thú giaãn dõ maâ caãm àöång:
Thûúng em
Chiïìu vaâng nhû mùæt ai mong
Thûác ùn chaáy chúå, chiïìu àöng nghõt ngûúâi
Àêy thõt naåc- àêy caá tûúi
Dûãng dûng giûäa tiïëng chaâo múâi lao xao

Thaáng ngaây ai hiïíu cho àêu
Nay lo giaá mùæc mai sêìu muöån lûúng

Ngöín ngang trùm viïåc àúâi thûúâng
Thïë maâ chñn nhúá, mûúâi thûúng vêîn nöìng

Anh tûâng àaánh Bùæc, deåp Àöng
Nay vïì nghó pheáp laâm chöìng bïn em
Vuång vïì nêëu möåt nöìi cúm

Nûãa khï, nûãa nhaäo- lûãa chúâm raát tay
Nïëu khöng laâm vúå möåt ngaây
Thò sao thêëu hiïíu àùæng cay ngêåm nguâi
Chó mong mûa baäo trïn àúâi
Àûâng gay gùæt- keão hoa tûúi choáng taân
Taác giaã khöng laâm thú maâ quan saát cuöåc söëng, nïu lïn nhûäng
nhêån xeát vïì vúå mònh- ngûúâi quaãn lyá gia àònh, lo sao cho àêìu thaáng- cuöëi thaáng
khöng thiïëu huåt. Lo gia àònh möåt ngaây, anh àaä thêëu hiïíu caái lo möåt àúâi cuãa vúå
bùçng tònh caãm yïu mïën vaâ biïët ún:
Chiïìu vaâng nhû mùæt ai mong

Thûác ùn chaáy chúå, chiïìu àöng nghõt ngûúâi
Àêy thõt naåc, àêy caá tûúi

Dûãng dûng giûäa tiïëng chaâo múâi lao xao
Cuäng biïët laâ nhûäng thûác ngon àêëy nhûng àêy dûãng dûng chùèng thiïët (maâ
coá thiïët cuäng chùèng àûúåc) vò àêy bõ bïånh ... viïm maâng tuái (!)- noái nöm na laâ ñt
tiïìn!.
Tûâ thûåc tïë cuöåc söëng, anh hiïíu vaâ thûúng vúå lùæm:
Thaáng ngaây ai hiïíu cho àêu
Nay lo giaá mùæc mai sêìu muöån lûúng
Chûä "ai" àêy rêët tïë nhõ, chuã yïëu laâ muöën noái chöìng con- nhêët laâ chöìng, súå
ngûúâi chöìng khöng hiïíu cho nhûäng khoá khùn cuãa mònh nh: giaá mùæc (mùæc laâ àùæt-
tiïëng miïìn Nam), muöån lûúng. Ngûúâi chöìng tûã tïë úã àêy ài chúå möåt lêìn laâ hiïíu
àún hiïíu keáp: vûâa hiïíu vúå phaãi vûúåt qua nhûäng khoá khùn nhû thïë vûâa hiïíu vúå lo
chöìng khöng caãm thöng. Khöng nhûäng quaá caãm thöng, anh coân khen ngúåi, biïíu
phûúng nûäa:

Cûá nh baâi thú noái lïn thò ngûúâi chöìng úã àêy laâ ngûúâi lñnh vò "Anh tûâng
àaánh Bùæc deåp Àöng! Nay vïì nghó pheáp laâm chöìng bïn em". Anh thuá nhêån:
Vuång vïì nêëu möåt nöìi cúm
Nûãa cúm, nûãa nhaäo- lûãa chúâm raát tay
Taác giaã hû cêëu chi tiïët naây àïí àïì cao vai troâ ngûúâi vúå trong gia àònh,
nhûng àïì cao phña naây thò haå thêëp phña kia: bêët kyâ anh àaân öng naâo cuäng coá thïí
vuång vïì nh thïë nhûng dûát khoaát khöng phaãi laâ ngûúâi lñnh- böå àöåi Cuå Höì- nhêët laâ
anh lñnh àaä tûâng "àaánh Bùæc, deåp Àöng"!
Àêy laâ àiïím böåc löå baãn lônh nghïå thuêåt thú ca cuãa taác giaã chû a àïën àöå
cao cûúâng!
Böën cêu cuöëi baâi chên thêåt vaâ nhên hêåu:
Nïëu khöng laâm vúå möåt ngaây
Thò sao thêëu hiïíu àùæng cay ngêåm nguâi
Chó mong mûa baäo trïn àúâi

Àûâng gay gùæt keão hoa tûúi choáng taân!
Baâi thú àûúåc viïët ra tûâ möåt têm thïë àêìy chêët liïåu àúâi söëng, àêìy suy tû tònh
caãm , khöng coá nhûäng cêu thêåt àùåc sùæc. Möåc maåc, giaãn dõ nhûng coá tònh vaâ caãm
àöång.
Baån àoåc- nhêët laâ nhûäng ngûúâi úã phaái àeåp- coá thïí tha thûá cho taác giaã úã
caách cêëu taåo baâi thú àún giaãn, chêm chúác cho àöi chöî vuång vïì vïì yá hoùåc vêìn
cha thêåt chónh maâ tiïëp nhêån möåt caách trên troång têëm loâng cuãa ngûúâi viïët àaä hiïíu
hïët, caãm thöng nïn caâng yïu thûúng ngûúâi baån àúâi vêët vaã cuãa mònh.
Nguyïîn Buâi Vúåi
Thú tònh - Nguyïîn Tron

å g Tao
å
Nhû caác thi sô xûa nay, Nguyïîn Troång Taåo cuäng àïì cêåp àïën nhûäng
chuyïån muön thuúã cuãa tònh yïu: chúâ àúåi vaâ heån hoâ, thûúng nhúá vaâ àùæm say,
ngoåt ngaâo vaâ àau khöí... Neát riïng chuã yïëu cuãa thú tònh Nguyïîn Troång Taåo laâ
thú tònh ngûúâi lñnh. Àoá laâ thú tònh cuãa möåt ngûúâi àûáng tuöíi àaä daây dùån qua thûã
thaách. Ngûúâi lñnh êëy àaä gúãi laåi tuöíi xuên cuãa mònh úã nuái rûâng Trûúâng Sún, úã
nhûäng núi àaån bom aác liïåt. Ngûúâi lñnh êëy tûâng "nguã trïn coã sau möîi lêìn àaánh
trêån", tûâng viïët nhûäng bûác thû cho ngûúâi thûúng úã "cuöëi trúâi suáng ran":
Nùæng ma nhoeâ laá thû vaâng
Chùèng coân mong nhêån möåt haâng chûä quen.
Àïí röìi àïën khi trúã vïì sau hún mûúâi nùm xa caách thò biïët tin ngûúâi thûúng
cuãa mònh àaä ài lêëy chöìng tûâ bao giúâ. Ngûúâi lñnh êëy cuäng àaä tûâng yïu möåt ngûúâi
khöng quen. Cö ta àaä cûáu söëng anh, àaä chùm soác anh trong möåt lêìn anh bõ
thûúng nùång:
Laâ khi chúåt tónh cún mï
Nhêån ra maái toác böån bïì ngûåc töi.
Vaâ dêîu chûa möåt lêìn gùåp laåi nhau, àïën tïn naâng chùæc anh cuäng cha kõp
biïët nhûng anh vêîn cûá tin "Ngûúâi khöng quen söëng rêët nhiïìu cho töi"
Thúâi àêët nûúác thanh bònh, ngûúâi lñnh vêîn laâ ngûúâi lñnh. Hoå vêîn àoáng chöët
úã biïn giúái, úã tiïìn tiïu haãi àaão. Hoå vêîn yïu theo kiïíu cuãa mònh. Vò hoå biïët: "nïëu
loâng mònh àöíi khaác, giùåc seä traân qua àaão cuãa mònh àêy!". Nïn hoå yïu maâ khöng
hïì buöng lúi tay suáng. Hoå vêîn àaâo cöng sûå "xuyïn ngaây, xuyïn àïm", hoå vêîn
phaãi keáo phaáo lïn nhûäng àónh döëc "lïånh caã trúâi xanh". Àiïìu àaáng noái laâ cho duâ
söëng trong tû thïë sùén saâng chiïën àêëu nhû vêåy ngûúâi lñnh vêîn möång mú vaâ laäng
maån. Nhûäng buöíi saáng tuêìn tra ven àaão anh chúåt böìi höìi:
Nùæng nhû nùæng nhúá àêët liïìn

Töi nhû töi chùèng xa em bao giúâ
Anh thaânh thêåt thuá nhêån:

Khöng em, gioá thöíi tûâ böën phña
Khöng chiïëc hön hêîng huåt boáng dûâa
Nhûäng phuát êëy anh khöng chó thûúng cho mònh maâ coân thûúng cho bao
hoân àaão àûáng "àöåc thên" nhû anh. Nhûäng phuát êëy ta caâng thêëm thña vò sao anh
cûá bùn khoùn, cûá trùn trúã:
Hoân Kiïën boâ trïn soáng baåc
Àïën bao giúâ gùåp töí phña àêët nêu?
Thú tònh Nguyïîn Troång Taåo khöng coá caái söi nöîi, raåo rûåc cuãa tònh yïu
mûúâi taám, àöi mûúi. Ta bùæt gùåp úã trong thú anh sûå chñn chùæn cuãa möåt ngûúâi quaá
tûâng traãi. Anh yïu vaâ chêëp nhêån têët caã:
Ta chêëp nhêån nhûäng gò ta àaä biïët
Caã nhûäng gò chûa biïët cuäng vêåy thöi!

Bêy giúâ anh àaä hiïíu caái giaá tònh yïu maâ anh phaãi traã. Búãi vò con àûúâng
àïën vúái tònh yïu àêu chó coá hoa thúm, coã laå:
Töi coân ài mûa gioá àûúâng daâi
Traái tim phaãi löåi qua bao thaác luä

Dêîu gioá laånh thöíi maäi con chim nhoã
Em àûâng buöìn- trúâi röång phña yïu thûúng...
Nhûng tònh yïu laâ thïë, cho duâ anh laâ ngûúâi lñnh àaä quaá daån daây, àaä qua
bao nhiïu thûã thaách ài chùng nûäa thò noá vêîn àuã sûác laâm àaão löån têët caã... Noá coá
thïí biïën treã hoaá giaâ, biïën giaâ hoaá treã. Biïën möåt öng Vua trúã thaânh haânh khêët vaâ
biïën ngûúâi haânh khêët trúã thaânh öng Vua. Noái nhû Nguyïîn Du caái "soáng khuynh
thaânh" êëy laâm cho "àöí quaán xiïu àònh nhû chúi". Búãi thïë cho nïn khi gùåp laåi
ngûúâi baån gaái nùm xûa:
Vêîn coân chïëch choaáng chai mûa

Töi tin laâ rûúåu em mua cuãa trúâi
Ngûúâi lñnh êëy qua bao nhiïu chúâ àúåi àïën khi yïu múái nhêån ra rùçng:
Bao nhiïu chúâ àúåi trïn trúâi
Böîng dûng anh hiïíu khi ngöìi àúåi em.
Bom àaån quên thuâ, khoá khùn gian khöí ngûúâi lñnh àêu coá súå, thïë maâ àïën
khi yïu anh tûå böåc löå:
... Lêìn àêìu anh biïët súå
Tiïëng coâi taâu thaãng thöët phña ngoaâi ga.
Tònh yïu àaä laâm cho "biïín baåc àêìu" vêîn "nöng nöîi thuúã hai mûúi". Caái
muön thuúã cuãa tònh yïu laâ vêåy. Chñnh vò àiïìu àoá maâ thú tònh Nguyïîn Troång
Taåo khöng chó laâ thú tònh cuãa nhûäng ngûúâi lñnh maâ coân thú tònh cuãa moåi ngûúâi.
Ai cuäng coá thïí tòm thêëy möåt chuát mònh trong thú cuãa anh. Têët nhiïn nhûäng
ngûúâi lñnh vêîn laâ nhûäng ngûúâi àöìng caãm vúái anh nhêët. Àùåc biïåt laâ nhûäng ngûúâi
lñnh àaä àûáng tuöíi- caái lûáa tuöíi tuy "chûa giaâ" nhûng "cuäng chùèng bao giúâ treã
laåi".
Mai Vùn Hoan
Thiïu
ë nûä nguã ngaây
Muâa heâ hêy hêíy gioá nöìm àöng
Thiïëu nûä nùçm chúi quaá giêëc nöìng
Lûúåc truác biïëng caâi trïn maái toác

Yïëm àaâo trïî xuöëng dûúái nûúng long
Àöi goâ böìng àaão sûúng coân ngêåm

Möåt laåch àaâo nguyïn suöëi chûãa thöng
Quên tûã duâng dùçng ài chùèng dûát

Ài thò cuäng dúã úã khöng xong.
(Höì Xuên Hûúng)
Neát àùåc sùæc khiïën baâi thú cuãa Baâ Chuáa thú Nöm treã maäi khöng giaâ
trong kyá ûác vùn hoåc cuãa nhiïìu ngûúâi coá leä laâ úã chöî baâi thú taåo dûång àûúåc möåt
tònh huöëng trúá trïu, kõch tñnh song cuäng rêët thú. Möåt anh chaâng nho sinh ngûúâi
xa àõnh danh chung laâ "quên tûã" vö tònh tröng thêëy caãnh tûúång cö thiïëu nûä nguã
ngaây. "Nam nûä thuå thuå bêët thên", lïî giaáo phong kiïën khùæt khe khöng cho pheáp
anh chaâng th sinh tûå tiïån chiïm ngûúäng caái "toaâ thiïn nhiïn" trong thêëp thoaáng
yïëm aáo êëy, lïî giaáo àêíy anh ài nhûng veã àeåp thanh tên cuãa ngûúâi thiïëu nûä, veã
àeåp cuãa bûác hoaå loaä thïí nûãa vúâi keáo anh laåi.
Laâm sao möåt chaâng trai tuöíi xuên ruä aáo boã ài cho àûúåc khi trûúác
mùæt anh ta löì löå "möåt toaâ thiïn nhiïn" nûãa kñn nûãa phö bêìy, phö bêìy khöng phaãi
do ngûúâi con gaái cöë yá maâ do sûå vö tònh, do ngoån gioá nöìm mún trúán da thõt, do
giêëc nguã ngaây chúåt àïën nïn veã àeåp caâng tûå nhiïn, caâng khiïën ngûúâi trai mï àùæm
hún. Hai cêu àêìu coá thïí goåi laâ thú kïí, ngoaåi trûâ hai tûâ "thiïëu nûä" chó cö gaái vaâ tûâ
"àöng" chó phûúng hûúáng thuöåc tûâ göëc Haán Viïåt, song cuäng xem nhû Viïåt hoaá
lêu àúâi, coân laåi laâ tûâ thuêìn Viïåt.
Muâa heâ hêy hêíy gioá nöìm àöng
Thiïëu nûä nùçm chúi quaá giêëc nöìng
Tûâ laáy "hêy hêíy" chó ngoån gioá söëng àöång, tûâ thuêìn Viïåt "gioá nöìm",
caách noái "giêëc nöìng" cuãa ngûúâi Viïåt chó giêëc nguã say khiïën cho lúâi thú - kïí vûâa
dên daä laåi vûâa hoám hónh. Giêëc nguã tra heâ chúåt àïën àaä laâm xö lïåch möåt caách
àaáng yïu caái yïëm trïn thên hònh thiïëu nûä. Qua hai cêu thú:
Lûúåc truác biïëng caâi trïn maái toác
Yïëm àaâo trïî xuöëng dûúái nûúng long
Ngûúâi ta coá thïí tûúãng tûúång ra sûå xö lïåch àaáng yïu êëy. Hai tûâ cöí
"nûúng long" chó phêìn ngûåc cuãa ngûúâi con gaái, liïn tûúãng àïën cêu thaânh ngûä
"Nûúng long möîi ngaây möåt cao - Maá àaâo möîi ngaây möåt àoã". Veã thanh tên cuãa
cö gaái àûúåc hai cêu thú sau noái ra bùçng hònh aãnh ûúác lïå:
Àöi goâ böìng àaão sûúng coân ngêåm
Möåt laåch àaâo nguyïn suöëi chûãa thöng

Hònh aãnh êín duå êëy buöåc ngûúâi thûúãng thûác thú Baâ Chuáa thú Nöm
liïn tûúãng àïën thûåc tïë trêìn tuåc nhûng khöng dung tuåc. Myä tûâ "àaâo nguyïn" -
suöëi hoa àaâo, gúåi nhúá tñch xa Lûu Nguyïîn laåc thiïn thai vaâ "böìng àaão" - chó
khuön ngûåc thanh tên, coá leä nhùçm ca ngúåi veã àeåp trinh nguyïn cuãa cö thiïëu nûä
nguã ngaây. Veã àeåp êëy àaä khiïën cho chaâng nho sinh xa lêm vaâo caãnh huöëng tiïën
thoaái lûúäng nan:
Quên tûã duâng dùçng ài chùèng dûát

Ài thò cuäng dúã úã khöng xong
Tûâ laáy thuêìn Viïåt "duâng dùçng" coá leä laâ biïën êm cuãa "nhuâng nhùçng"
chó tònh thïë quanh quêín, khoá quyïët àõnh dûát khoaát. Coân tûâ "dúã" úã àêy coá leä
khöng nhùçm chó tònh traång xêëu, keám maâ hiïíu röång tûâ ngûä caãnh thú laâ sûå tiïëc reã.
Khöng coá sûå phên thên naâo laåi àûúåc biïíu trûng sinh àöång nhû thïë giûäa möåt bïn
laâ sûå söëng höìn nhiïn, àoâi hoãi tûå nhiïn cuãa tuöíi treã bùçng nghõch caãnh: chaâng nho
sinh àûáng trûúác cö thiïëu nûä nguã ngaây cuãa Baâ Chuáa thú Nöm Höì Xuên Hûúng.
Chñnh yá nghôa phöí quaát àêåm àaâ tinh thêìn nhên baãn êëy khiïën cho
ngûúâi àúâi nhúá thú Thiïëu nûä nguã ngaây, cho duâ thúâi gian àaä phuã buåi trïn trang
thú cuãa Baâ Chuáa thú Nöm vaâi trùm nùm tuöíi.
Thêm Têm - th i ca v aâ huyïn

ì thoaå i
Khöng phaãi cho àïën khi thi sô Thêm Têm vônh biïåt cuöåc àúâi, tûâ nûãa thïë
kyã nay, ngûúâi ta múái noái vïì thú öng vaâ nhûäng huyïìn thoaåi tònh yïu coá möåt
khöng hai trong laâng thú Viïåt luác bêëy giúâ. Ngay luác coân sinh thúâi, vaâo nhûäng
nùm cuöëi thêåp niïn 30 vaâ àêìu thêåp niïn 40, giûäa luác cao traâo thú múái àang höìi
rûåc rúä trïn thi àaân, böîng xuêët hiïån möåt Thêm Têm Nguyïîn Tuêën Trònh lêëp laánh
sùæc maâu hoa Ty-gön u buöìn, leã loi möåt coäi thú riïng vúái möåt tònh yïu àùæm say
vaâ dang dúã. Àaä nûãa thïë kyã ài xa, nhûng bêët cûá luác naâo nhùæc vïì thi sô, ai cuäng dïî
liïn tûúãng àïën möåt ngûúâi con gaái vúái caái tïn T.T.KH àêìy bñ êín, àaä ài vaâo thú
öng laâm löång lêîy möåt nöîi buöìn, chon von möåt con àûúâng thú ca cö àún vaâ àêìy
nöîi niïìm trùæc êín.
Maâu hoa Ty-gön àaâ biïën sùæc

Tim ngûúâi yïu cuä phuã maâu tang
Àaä khöng biïët bao nhiïu giêëy mûåc, suåc saåo tòm kiïëm cho ra caái
nhan sùæc cuãa ngûúâi con gaái kyá tïn T.T.KH dûúái nhûäng baâi thú àùng trïn baáo
Tiïíu Thuyïët Thûá Baãy vaâ nhûäng baâi thú höìi êm cuãa Thêm Têm. Nhûng moåi giaã
thuyïët vêîn laâ nhûäng giaã thuyïët. Cho duâ sau naây, khi nhaâ thú àaä qua àúâi, cuå
Nguyïîn Vyä (thi sô àöìng thúâi vúái öng) àaä chûáng minh trong nhûäng doâng höìi kyá
cuãa mònh vïì caái tïn bñ êín êëy laâ ai. Nhûng coá veã nhû ngûúâi ta cûá muöën caái tïn
T.T.KH kia maäi hû aão trong khoái sûúng, àeåp nao loâng trong nhûäng cêu thú
buöìn cuãa thi syä. Suy cho cuâng, moåi cuöåc tòm kiïëm, cöët laâ àïí phuå hoaå cho caái
nhan sùæc êëy àaä bñ êín laåi caâng thïm bñ êín, àaä àeåp laåi caâng löång lêîy hún àïën laâ
huyïîn tûúãng, hoang àûúâng.
Gôa tûâ nhûäng cêu thú buöìn, cuäng nhû nhiïìu nhaâ thú khaác thuöåc
thïë hïå cuãa mònh, nghe theo tiïëng goåi sún haâ, öng àaä coá mùåt trong lúáp nhûäng vùn
nghïå sô àêìu tiïn bûúác vaâo cuöåc trûúâng chinh khaáng chiïën chöëng Phaáp. Vaâo
nhûäng nùm thaáng laâm baáo úã mùåt trêån biïn giúái phña Têy- Bùæc cuâng vúái nhaâ thú
Vuä Cao, thò möåt cún bïånh àöåt biïën quaái aác àaä cûúáp mêët cuöåc àúâi taâi hoa cuãa
möåt thi sô. Sûå nghiïåp vùn chûúng nûãa àûúâng dang dúã. Gia taâi vùn hoåc öng àïí laåi
khöng nhiïìu. Möåt söë vúã kõch vaâ truyïån daâi, truyïån ngùæn vaâ thú àaä àùng trïn caác
túâ baáo trûúác àoá. Cho maäi àïën nùm 1988, nhaâ xuêët baãn vùn hoåc múái têåp húåp xuêët
baãn möåt têåp thú "Thú Thêm Têm" àöå chûâng vaâi chuåc baâi. ñt oãi laâ vêåy, nhûng vúái
möåt thi taâi àöåc àaáo, taác phêím cuãa öng àaä vaâ seä söëng maäi vúái thúâi gian.
Thêm Têm tïn thêåt laâ Nguyïîn Tuêën Trònh, öng sinh vaâo ngaây
12/5/1917 taåi thõ xaä Haãi Phûúng trong möåt gia àònh ngheâo, àöng con. Thúâi niïn
thiïëu öng ùn hoåc úã quï nhaâ, bûúác vaâo tuöíi thanh niïn öng vaâ gia àònh lïn sinh
söëng úã Haâ Nöåi. Nhúâ nùng khiïëu höåi hoaå vaâ hoåc úã nhaâ trûúâng, Thêm Têm bùæt
àêìu cuöåc àúâi veä vúâi kiïëm söëng. Cuâng thúâi gian naây, thú öng àùng trïn caác túâ
baáo: Tiïíu Thuyïët Thûá Baãy, Ngaây Nay, Tiïíu Thuyïët Thûá Nùm... Do hoaân caãnh
kinh tïë gia àònh khoá khùn, ngheâo tuáng, àúâi söëng lêy lêët eo seâo, öng àaä nhòn cuöåc
àúâi vúái bao nöîi buöìn vêy buãa.
Tuy vêåy, nöîi buöìn àïën vúái öng nhû möåt sûå giùçng xeá, àïí röìi vúái möåt gioång
àiïåu can trûúâng, luác naâo cuäng khao khaát dêën thên vúái möåt chñ caã. Cuäng cöët laâ àïí
giaãi toaã búát nhûäng u uêët, vuâng vêîy nhûäng mong heá múã möåt chên trúâi, nhûäng baâi
thú theo thïí Haânh àêìy khñ võ cöí xa cuãa öng ra àúâi àaä chinh phuåc traái tim ngûúâi
àoåc suöët nhiïìu thïë hïå nûãa thïë kyã nay. Möåt trong nhûäng àónh cao êëy, chùæc rùçng
"Töëng biïåt haânh" laâ àónh cao nhêët. Chñnh tûâ àêy öng àaä nghiïîm nhiïn ngöìi
chung chiïëu trong thi nhên Viïåt Nam. Caái chñ caã "Traáng sô nhêët khûá hïì" nhû
möåt thûá men say cho thi sô bay lïn trong aánh mùæt hoan laåc nhòn ra möåt chên trúâi
röång múã.
Àûa ngûúâi, ta khöng àûa sang söng

Sao coá tiïëng soáng úã trong loâng
....
Àa ngûúâi ta chó àûa ngûúâi êëy
Möåt giaä gia àònh möåt dûãng dûng
Coá thïí con àûúâng dêën thên ra ài êëy cuäng laâ con àûúâng mong
manh vaâ bïë tùæc
Chñ lúán chûa vïì baân tay khöng
Àaânh laâ vêåy, nhû ng thên trai traáng khöng thïí boá tay trûúác söë phêån. Nïn
chñ àaä quyïët, phaãi dûát aáo lïn àûúâng
Ngûúâi ài! ûâ nhó ngûúâi ài thêåt
Meå giaâ coi nhû chiïëc laá bay...
Tûúãng nhúá öng, nhùæc laåi möåt ñt khñ võ "Töëng biïåt haânh". Tûâ nhûäng
caãm xuác coá thûåc êëy, ta hiïíu öng àïën vúái Caách maång nhû möåt sûå khai phoáng
àûúåc múã toang löìng ngûåc hñt thúã, hoaâ nhêåp vaâo thaác luä quêìn chuáng nhên dên
trong cöng cuöåc khaáng chiïën chöëng ngoaåi xêm. yá thûác cöng dên vaâ traái tim cuãa
möåt thi sô àêìy nhaåy caãm giûäa luác dên töåc àang dêìu söi lûãa boãng, àaä thöi thuác thi
sô trúã thaânh ngûúâi cêìm suáng xöng pha chiïën trûúâng. Thúâi gian naây, öng cöng
taác úã baáo Vïå quöëc quên (tiïìn thên cuãa baáo Quên àöåi nhên dên ngaây nay). Möåt
söë thú vùn cuãa öng trong giai àoaån naây àaä àaánh dêëu möåt quan àiïím saáng taác
múái gêìn guäi vúái nhên dên vaâ cöng cuöåc khaáng chiïën
Chiïìu mûa àûúâng söë 5
Àêët tïì söng quaånh vùæng
Ngöìi kñn dûúái nhaâ tranh

Nghe gioá lûuâa ùæng lùång
(Chiïìu mûa àûúâng söë nùm)

Tiïëc thay taâi nùng möåt thi sô àûúng àöå ba mûúi, öng ra ài àïí laåi
bao tiïëc thûúng cho àöìng àöåi, nhêët laâ nïìn thú ca Viïåt Nam mêët ài möåt thi taâi
(öng mêët vaâo ngaây 18.08.1950)
Nûãa thïë kyã tröi qua, nhúá àïën nhaâ thú, bêët cûá ai cuäng àïìu coá thïí
cêët lïn: "Àûa ngûúâi , ta khöng àûa sang söng...". Cuöåc àúâi vaâ sûå voång tûúãng
möåt taâi thú chó ngêìn êëy. Nhûng trong moåi lúáp hoåc tûâ khùæp moåi núi, thò "Töëng
biïåt haânh" laâ möåt aáng thú àaä khaãm khùæc vaâo têm höìn têët caã hoåc sinh. Vaâ àêu àoá,
bïn chuyïån kïí vïì nhûäng tònh yïu, vïì möåt thúâi thú ca vang boáng trûúác Caách
maång thaáng Taám, ngûúâi ta ñt ai laåi khöng nhúá àïën caái sùæc maâu "hoa Ty-gön"
huyïìn thoaåi, möåt nöîi buöìn khön nguöi chuyïån lûáa àöi, maâ chñnh thi sô laâ ngûúâi
gieo haåt giöëng moåc àïën vö têån nhûäng muâa sau "Thöi em haäy giûä caânh hoa uáa.
Kyã niïåm ngaân nùm möåt cuöåc àúâi"...
Nguyïîn Nhaä Tiïn
Trùm n ùm nhúá möå t chuyïn

ë àoâ
Nhúá möåt töëi giûäa rûâng Viïåt Bùæc
Àûúåc xuöëng àoâ theo Baác sang ngang
Nuái xa viïìn aánh trùng vaâng

Coá àöi mùæt saáng àiïím maân trúâi sao
Àoá laâ Baác maâ naâo biïët trûúác

Tûúãng cuå giaâ miïìn ngûúåc sang söng
Dao rûâng caâi goån bïn höng

Gêåy song cùæp naách, tuái voâng qua vai
Gêìn cêåp bïën, nûúác lay soáng dûång
Àoâ troâng traânh töi àûáng nghiïng nghiïng
Cuå giaâ daáng rêët dõu hiïìn
Àa tay töi võn, töi vin vûäng dêìn
Khi biïët Baác, Baác lêìn ài khuêët
Phña meá rûâng phaãng phêët ma bay
Têìn ngêìn nhòn voång haâng cêy
êëm ran da thõt húi tay cuãa Ngûúâi
Chuyïån cuä àaä hai mûúi nùm trûúác
Coân daåt daâo soáng nûúác söng Lö
Trùm nùm nhúá möåt chuyïën àoâ
Chïnh vïnh laåi àûúåc Baác Höì cêìm tay
(Thaáng 9 nùm 1969- Thanh Tõnh)
Ngûúâi àûúåc ca ngúåi trong baâi thú "Trùm nùm nhúá möåt chuyïën àoâ"
àaä ài vaâo coäi vônh hùçng 31 nùm vaâ taác giaã baâi thú- nhaâ thú Thanh Tõnh- cuäng àaä
vônh biïåt chuáng ta troân möåt giaáp (1988) nhûng chuyïån kïí vïì Baác, baâi thú vïì
Baác thò coân.
Àêy laâ möåt baâi thú coá sûå tñch. Caái tñch êëy àûúåc kiïím chûáng qua
lúâi kïí cuãa nhaâ thú Töë Hûäu" Nhûäng nùm úã Viïåt Bùæc, Baác khöng àïën nhûäng núi
ngûúâi ta böë trñ trûúác. Baác caãi trang vaâ ài. Khi thò laâ möåt öng giaâ Taây rêu àen,
mùåc aáo chaâm ngöìi trïn mònh ngûåa; khi thò laâ möåt öng giaâ Meâo àêìu àöåi noán
giang, dao rûâng tra vaâo voã, caâi bïn höng". Coá àún võ böå àöåi àoáng traåi úã lûng
chûâng nuái, Baác lïn, àûáng sûäng trûúác mùåt caác chiïën sô, chó huy vêîn chûa biïët.
Khi biïët laâ Baác, böå àöåi àöìng thanh hö "Baác Höì muön nùm!" thò Baác cûúâi hiïìn:
"Leo nuái moãi chên lùæm; caác chaáu cho Baác nùçm voäng nghó möåt laát röìi Baác noái
chuyïån thúâi sûå cho maâ nghe!"
Cho nïn caái viïåc nhaâ thú Thanh Tõnh àûúåc ài cuâng Baác trong möåt
chuyïën àoâ qua söng Lö laâ rêët dïî hiïíu. Khöng ai nghô öng giaâ "dao rûâng caâi goån
bïn höng/ gêåy song cùæp naách, tuái voâng qua vai" laâ Baác Höì. Nhûng àïën lûuác
"Gêìn cêåp bïën, nûúác lay soáng dûång/ Àoâ troâng traânh töi àûáng nghiïng nghiïng/
Cuå giaâ daáng rêët dõu hiïìn/ Àa tay töi võn, töi vin vûäng dêìn" thò sûå ên cêìn àoá àaä
maách baão nhaâ thú rùçng cuå giaâ töët buång vaâ chu àaáo vúái moåi ngûúâi àêëy laâ Baác Höì.
Khi nhaâ thú nhêån ra thò "Baác dêìn ài khuêët/ Phña meá rûâng phaãng
phêët ma bay"... Caái kyã niïåm àeåp àeä êëy àaä àoång mêåt trong têm höìn Thanh Tõnh:
Chuyïån cuä àaä hai mûúi nùm trûúác
Coân daåt daâo soáng nûúác söng Lö
Trùm nùm nhúá möåt chuyïën àoâ
Chïnh vïnh laåi àûúåc Baác Höì cêìm tay
Baâi thú àûúåc viïët theo thïí song thêët lûuåc baát vúái êm àiïåu ngoåt
ngaâo mang phong võ dên gian. Duâ laâ chuyïån thêåt 100% hay laâ chuyïån nhaâ thú
"bõa nhû thêåt" thò caái cöët loäi cuãa baâi thú vêîn laâ 100% vò caách söëng cuãa Baác, sûå
quan têm cuãa Baác àöëi vúái moåi ngûúâi laâ nhû thïë.
Qua nhaâ - Nguy ïn

î Bñnh
Caái ngaây cö chûa coá chöìng
Àûúâng gêìn töi cûá ài voâng cho xa

Löëi naây lùæm búám nhiïìu hoa...
( Ài voâng àïí àûúåc qua nhaâ àêëy thöi)
Möåt höm thêëy cö cûúâi cûúâi
Töi yïu yïu quaá nhûng húi mêët loâng
Biïët àêu laåi chaã noái choâng:
"Laâng naây khöëi àûáa phaãi loâng mònh àêy!"
Möåt nùm àïën lùæm laâ ngaây
Muâa Thu muâa cöëm vaâo ngay muâa höìng
Tûâ ngaây cö ài lêëy chöìng
Gúám sao coá möåt quaäng àöìng maâ xa
Búâ raâo cêy búãi khöng hoa
Qua bïn nhaâ thêëy bïn nhaâ vùæng teo
Lúån khöng nuöi àûúåc ao beâo
Giêìu khöng dêy chùèng buöìn leo vaâo giaân
Giïëng thúi mûa ngêåp nûúác traân
Ba gian àêìy caã ba gian nùæng chiïìu
Trong phong traâo thú múái giai àoaån (1930 -1945) khi nhiïìu nhaâ thú coá
yá " hiïån àaåi hoáa" thú mònh vïì moåi mùåt thò coá möåt nhaâ thú lùång leä, êm thêìm saáng
taác vaâ ài theo möåt con àûúâng riïng. Àoá laâ Nguyïîn Bñnh.
Àûúng thúâi, àaánh giaá vïì thú Nguyïîn Bñnh coá nhiïìu yá kiïën rêët khaác
nhau. Thêåm chñ coá ngûúâi coân cho rùçng, thú Nguyïîn Bñnh chó àïí nhûäng ngûúâi
möåc maåc "chên quï" àoåc vaâ thûúãng thûác maâ thöi. Nhûng thêåt kyâ laå caâng traãi
qua thúâi gian húi thú möåc maåc, quï muâa, hûúng àöìng gioá nöåi êëy caâng ùn sêu,
baám rïî trong loâng ngûúâi àoåc. Nhiïìu thïë hïå ngûúâi Viïåt Nam àaä àoåc, àaä thuöåc vaâ
say mï thú Nguyïîn Bñnh. Chñnh húi thúã quï muâa, dung dõ êëy laâ yïëu töë khùèng
àõnh võ trñ Nguyïîn Bñnh trong nïìn vùn hoåc Viïåt Nam.
Nhûäng baâi thú tònh yïu chiïëm tyã lïå khaá cao trong thú Nguyïîn Bñnh.
Nhiïìu baâi thú tònh cuãa öng rêët nöíi tiïëng nhû: Tûúng tû, Muâa xuên, Ngûúâi haâng
xoám, Ghen...Möîi baâi thú àïìu coá neát àùåc sùæc riïng. Trong söë nhûäng baâi thú tònh
cuãa thi sô Nguyïîn Bñnh, "Qua nhaâ" laâ baâi thú khaá àöåc àaáo. Xeát vïì yá tûá, böë cuåc
"Qua nhaâ" chia laâm hai phêìn khaá roä: Tû tûúãng tònh caãm cuãa nhên vêåt trûä tònh
"töi" àöëi vúái cö gaái thêìm yïu, tröåm nhúá trûúác vaâ sau khi cö gaái ài lêëy chöìng.
Tònh yïu laâ lônh vûåc tònh caãm cûåc kyâ tïë nhõ, phûác taåp vaâ àùåc biïåt bêåc
nhêët cuãa con ngûúâi. Thi sô àaä phaát hiïån vaâ böåc löå sûå tinh vi, tïë nhõ, àùåc biïåt êëy
trong " Qua nhaâ".
Coá thïí noái, khi àaä thêìm yïu, tröåm nhúá hoùåc ngêìm àïí yá àïën ai thò
ngûúâi àang yïu coá àïën hún möåt nghòn caái cúá àïí àïën vúái nhau. Coá lûuác chó cêìn
nhòn thêëy ngûúâi thûúng möåt chuát thöi, thïë laâ thoaã maän lùæm röìi. Chùèng thïë maâ
ngaây xa àïí taåo àiïìu kiïån ài laåi gùåp gúä Kiïìu, Kim Troång àaä chùèng thuï nhaâ troå
hoåc úã gêìn nhaâ Kiïìu àoá sao.
Caái ngaây cö chûa coá chöìng
Àûúâng gêìn töi cûá ài voâng cho xa
Löëi naây lùæm bûúám nhiïìu hoa
( Ài voâng àïí àûúåc qua nhaâ àêëy thöi).
Möåt ngûúâi naâo àoá àaä noái: khi yïu con ngûúâi ta ai cuäng trúã thaânh thi
syä. Tònh yïu laâm caãm xuác cuãa con ngûúâi dêng traâo daâo daåt. Trong mùæt ngûúâi
àang yïu caãnh vêåt vaâ ai cuäng àeåp àeä, thú möång biïët bao.
Dêëu chêëm lûãng sau cêu thûá 3 vaâ cêu thú thûá tû àùåt trong ngoùåc àún
thêåt laâ chên thaânh, yá võ. Nhaâ thú àaä phaát hiïån hïët sûác tinh tïë têm lyá cuãa ngûúâi
àang yïu. Tònh yïu bao giúâ cuäng coá caái lyá riïng cuãa noá. Nhiïìu khi àiïìu vö lyá
hïët sûác laåi nùçm trong caái coá lyá vö cuâng. "Àûúâng gêìn töi cûá ài voâng cho xa", vö
lyá quaá! Nhûng laåi rêët coá lyá ( ài voâng àïí àûúåc qua nhaâ àêëy thöi).
Àiïìu àaáng noái laâ úã chöî tònh yïu cuãa "töi" vúái cö gaái trong nhaâ thú "
Qua nhaâ" laåi laâ tònh yïu àún phûúng, möåt phña: thêìm yïu, tröåm nhúá da diïët
nhûng chûa möåt lêìn daám thöí löå, giaãi baây vúái ngûúâi mònh yïu. Con ngûúâi ta mêëy
ai noái àûúåc lúâi yïu möåt caách maånh baåo, trún tru àêu?
Thúâi gian cûá vö tònh tröi ài. Tuöíi xuên cuãa ngûúâi con gaái coá thò "hoa
àïën thò hoa phaãi núã, àoâ àêìy, àoâ phaãi sang söng". Röìi möåt ngaây kia àïën duyïn,
cö gaái cuäng phaãi ài lêëy chöìng àïí laåi trong loâng "töi" möåt nöîi tröëng vùæng mïnh
möng:
Tûâ ngaây cö ài lêëy chöìng
Gúám sao coá möåt quaäng àöìng maâ xa
Búâ raâo cêy bûúãi khöng hoa
Qua bïn nhaâ thêëy bïn nhaâ vùæng teo
Lúån khöng nuöi àùåc ao beâo

Giêìu khöng dêy chùèng buöìn leo vaâo giaân.
Tû tûúãng, tònh caãm, têm traång cuãa " töi" bêy giúâ quaá àöíi khaác xa.
"Caái ngaây cö chûa lêëy chöìng" laåi caâng xoát xa, buöìn tuãi bêëy nhiïu.
Vêîn caãnh cuä, nhaâ xa nhûng giúâ àêy trong têm tûúãng cuãa ngûúâi yïu
möåt phña, àún phûúng thêåt khaác xa: àûúâng nhû xa hún, búãi chùèng coá böng hoa
naâo, nhaâ vùæng teo, khöng nuöi lúån, beâo àùåc ao...Àïën dêy giêìu khöng cuäng thêîn
thúâ, naäo ruöåt " chùèng buöìn leo vaâo giaân". Caách mêëy trùm nùm Nguyïîn Du àaä
viïët nhûäng cêu thú àêìy têm traång trong Kiïìu:
Caãnh naâo caãnh chùèng àeo sêìu
Ngûúâi buöìn caãnh coá vui àêu bao giúâ
Khi chúâ àúåi, buöìn tuãi, ngoáng tröng ngûúâi ta coá caãm giaác thúâi gian
tröi ài chêåm chaåp nhû öëc, nhû sïn. Khi vui veã, ngûúâi ta coá caãm giaác thúâi gian
vuân vuåt nhû tïn bay, àaån bùæn. Àoá laâ thúâi gian têm lyá. Vúái "Qua nhaâ", Nguyïîn
Bñnh àaä thïí hiïån thúâi gian têm lyá, caãnh vêåt têm lyá cuãa nhên vêåt trûä tònh thêåt tinh
tïë, sêu sùæc:
Giïëng thúi muâa ngêåp nûúác traân
Ba gian laâ caã ba gian nùæng chiïìu
Baâi thú kïët laåi trong khung caãnh àêìy hoang vu, xaâo xaåc tröëng vùæng
àïën têån àaáy loâng. Tònh yïu àún phûúng, möåt phña àûúåc thïí hiïån trong thú
Nguyïîn Bñnh khaá nhiïìu. Möëi tònh àún phûúng trong thú Nguyïîn Bñnh thêåt àaáng
nuöëi tiïëc nhûng cuäng àaáng chia seã, caãm thöng. Trûúác sau trong thú Nguyïîn
Bñnh vêîn àêìy ùæp nhûäng hònh aãnh thön quï möåc maåc, chêët phaác. Àoá chñnh laâ chêët
vaâng mûúâi cuãa têm höìn con ngûúâi. Àoá cuäng chñnh laâ maãnh àêët, nguöìn nûúác
nuöi dûúäng vun àùæp cho cêy àaåi thuå thú Nguyïîn Bñnh maäi maäi tûúi xanh.
Nguyïîn Àûác Têm
Öng àöì - Vuä Àònh Liïn
Möîi nùm hoa àaâo núã
Laåi thêëy öng àöì giaâ

Baây mûåc taâu giêëy àoã
Bïn phöë àöng ngûúâi qua.
Bao nhiïu ngûúâi thuï viïët

Têëm tùæc ngúåi khen taâi
"Hoa tay thaão nhûäng neát

Nhû phûúång muáa röìng bay"
Nhûng möîi nùm möîi vùæng

Ngûúâi thuï viïët nay àêu?
Giêëy àoã buöìn khöng thùæm
Mûåc àoång trong nghiïn sêìu...
Öng àöì vêîn ngöìi àêëy
Qua àûúâng khöng ai hay
Laá vaâng rúi trïn giêëy
Ngoaâi trúâi mûa buåi bay
Nùm nay àaâo laåi núã
Khöng thêëy öng àöì xa
Nhûäng ngûúâi muön nùm cuä
Höìn úã àêu bêy giúâ?
Hònh nhû vùn hoåc nghïå thuêåt noái chung vaâ thú ca noái riïng sinh ra
laâ vò nhûäng nöîi buöìn àau, nhûäng phen tuãi hêån, nghôa laâ nhûäng nguöìn cún bô cûåc
cuãa con ngûúâi hún laâ daânh cho nhûäng thúâi khùæc sûúáng vui, hoan hó. Tûâ cöí kim
àöng têy, vùn nghïå vêîn laâm cöng viïåc êëy nhiïìu hún, taâi gioãi hún, coá hiïåu quaã
hún coá leä cuäng chñnh vò con ngûúâi thûåc sûå cêìn àïën noá hún trong nhûäng tònh
huöëng êëy. Vaâ cuäng búãi coân möåt leä àún giaãn nûäa laâ trong hoaân caãnh thuêån cheâo
maát maái, thöng àöìng beán gioåt, con ngûúâi ñt coá dõp thïí hiïån àûúåc mònh thêåt
phong phuá, tinh vi vaâ phûác taåp nh khi gùåp khoá khùn, trùæc trúã, gùåp thêët baåi, bïë
tùæc, thêåm chñ bõ döìn àïën chöî cuâng àûúâng. Tuy nhiïn, khi khai thaác nhûäng mötñp
kiïíu êëy, nhûäng ngûúâi viïët keám taâi thûúâng sa vaâo muâi mêîn, khai thaác quaá àaâ chêët
bi luyå caãi lûúng laâm haå thêëp giaá trõ nhên baãn vaâ thêím myä. Trong trûúâng húåp
naây, tñnh liïìu lûúång seä quyïët àõnh àùèng cêëp giaá trõ cuãa taác phêím.
Nhêån àõnh trïn coá thïí daânh chung cho moåi taác phêím nghïå thuêåt
cuâng loaåi, súã dô àùåt vaâo àêy laâ búãi möåt baâi thú nhû "Öng àöì" laâ rêët tiïu biïíu àïí
minh hoaå cho yá tûúãng naây.
êën tûúång àêìu tiïn khi àoåc baâi thú naây laâ noá hoaân toaân mang daáng
veã tûå nhiïn, khöng möåt dêëu vïët sùæp xïëp, baây àùåt. Noá phêìn naâo giöëng nhû möåt
bûác tranh, hay àuáng hún, nhû möåt àoaån phim ghi nhanh maâ taác giaã cuãa noá bêët
ngúâ chúáp àûúåc trïn àûúâng phöë. Nhûäng caãnh nhû thïë xa nay vêîn coá àêìy ra àêëy,
nhûng khöng mêëy ai àïí yá ngùæm nghña chûá àûâng noái laâ ghi laåi àïí lûu giûä cho
mònh. Thïë röìi thöët nhiïn xuêët hiïån möåt con ngûúâi vúái traái tim vaâ cùåp mùæt àêìy
mêîn caãm vaâ nhaåy caãm vúái nöîi àúâi vaâ nöîi ngûúâi, laåi àûúåc höî trúå búãi möåt nùng
lûåc sûã duång ngön tûâ tinh thöng cuãa möåt thi sô, caái caãnh trñ têìm thûúâng noå böîng
thùng hoa thaânh möåt taác phêím thú laâm rung àöång loâng ngûúâi. Caái caãm giaác nhùåt
àûúåc, nhû thiïn phuá cuãa baâi thú khiïën noá caâng quyá giaá.
Caã baâi göìm nùm khöí, möîi khöí coá nùm chûä, goån vaâ chùåt maâ vêîn àêìy àuã,
khöng thûâa khöng thiïëu möåt chûä. Tûâ mêëy doâng giúái thiïåu "möîi nùm hoa àaâo núã/
laåi thêëy öng àöì giaâ..." bùæt vaâo khöí thú then chöët cuãa phêìn àêìu- phêìn khúãi sûå vui
veã cuãa cêu chuyïån- taác giaã cuäng chó sûã duång coá veãn veån hai cêu cûãa miïång giaãn
dõ: "Hoa tay thaão nhûäng neát/ nhû phûúång muáa röìng bay". Thïë laâ xong möåt cao
traâo thú. Tiïëp àêëy, chuyïín sang àoaån noái têm thïë xuöëng döëc, cuäng chó vúái vaâi
doâng rêët tiïët kiïåm: "Nhûng möîi nùm möîi vùæng/ ngûúâi thuï viïët nay àêu"... úã
àêy chó xin noái thïm möåt chuát vïì mùåt nghïì nghiïåp, kyä thuêåt: Caách chuyïín tiïëp,
moác nöëi trong vùn maåch lùæm luác khöng hïì dïî daâng möåt chuát naâo, thêåm chñ
thûúâng khi chuáng coân laâ möåt trong nhûäng thûúác ào taâi nùng àiïìu khiïín ngön tûâ
cuãa ngûúâi viïët- chuyïín maåch nhanh vaâ goån nhû taác giaã "Öng àöì" úã àêy cuäng àaä
taâi laâ vêåy. Àoaån thú cú baãn nhùçm cûåc taã caái caãnh thï lûúng cuãa nghïì viïët thuï
chûä Haán vaâ laâ sûå aám aãnh ngaây taân cuãa nïìn Nho hoåc àûúåc viïët ra búãi möåt traái tim
caãm thûúng thùm thùèm:
Giêëy àoã buöìn khöng thùæm
Mûåc àoång trong nghiïn sêìu...
Öng àöì vêîn ngöìi àêëy
Qua àûúâng khöng ai hay

Laá vaâng rúi trïn giêëy
Ngoaâi trúâi mûa buåi bay

Hai cêu àêìu vúái viïåc duâng thuã phaáp nhên caách hoaá, thöíi nöîi
"buöìn", "sêìu" vaâo luä giêëy mûåc laâ taác giaã àaä mùåc nhiïn àem tònh riïng can thiïåp
vaâo caãnh, khöng coân laâ ngön ngûä cuãa khaách quan, nhûng àïën "laá vaâng rúi trïn
giêëy/ ngoaâi trúâi mûa buåi bay" thò mùåc duâ khöng hïì trûåc tiïëp toã thaái àöå, nhûng tûå
thên hònh tûúång thú quaá biïíu caãm àaä noái höå têët caã têëm tònh xoát thûúng vö haån
cuãa ngûúâi viïët trûúác caái chïët tûâ tûâ vaâ khöng gò cûáu vaän nöíi cuãa caã möåt lúáp
ngûúâi, möåt thúâi àaåi, möåt nïìn vùn hiïën vöën àaä coá mêëy ngaân nùm gùæn boá vúái
maãnh àêët naây. Bùçng chuã yïëu ngön ngûä khaách quan cuãa taã vaâ kïí, ngûúâi viïët àaä
àïí loâng mònh lùång leä traân trïn mùåt giêëy. Àoá laâ caái caách maâ nghïå thuêåt vêîn laâm
lay àöång höìn ngûúâi- caái caách khöng bònh luêån, chùèng trûåc tiïëp baây toã thaái àöå,
maâ cûá àïí mùåc cho nhûäng caãnh, nhûäng chuyïån thay ngûúâi noái lïn têët caã nhûäng
caãm xuác- thûá caãm xuác àa têìng, àa nghôa, àêìy u uêín maâ chó coá ngön ngûä nghïå
thuêåt múái coá thïí cêët lïn. Röët cuöåc, chó coá hai cêu kïët:
Nhûäng ngûúâi muön nùm cuä
Höìn úã àêu bêy giúâ?
múái laâ ngön ngûä trûåc tiïëp cuãa taác giaã. Nhûäng tûâ ngûä haâm chûáa vaâ chñnh
xaác- "muön nùm cuä", "höìn úã àêu"- àaä cö àuác caã sûác nùång têm linh vaâ yá thûác cuãa
ngûúâi viïët vaâo trong möåt cêu hoãi bêng khuêng khöng lúâi àaáp, nhû muöën gúãi àïën
têët caã xa sau, têët caã nhûäng ai àa sêìu, àa caãm trong chuáng ta nöîi khùæc khoaãi vïì
möåt nöîi àau nhên thïë khöng dïî gò xoa dõu nöíi.
Anh Ngoåc
Nûúcá vöië quï hûúng
Àïm rûâng giaâ ài nghe mûa rúi
Möåt maãnh aáo tûúi che chùèng kñn ngûúâi

Nûúác chaãy qua möi, húáp tûâng nguåm nhoã
Böîng nhúá meå ngöìi bïn êëm gioã

Nûúác vöëi mùån nöìng
ngoåt ngaâo chuyïån cuä
Öi nhúá sao,
Maãnh vûúân quï hûúng ta àoá
Cêy vöëi giaâ baåc phïëch nùæng mûa

Möîi nhaánh möëc gêìy àïìu in dêëu tuöíi thú
Thaáng nùm túái caânh chó coân thêëy nuå

Nuå chñn vaâng meå lêëy vaâo dêëm uã
Haåt khö roân trong nùæng nhoã xön xao

Röìi nhûäng ngaây ngêu traân chum nûúác göëc cau
Nhûäng thaáng reát traãi rúm laâm öí nguã

Bùæc êëm nûúác mûa, con ngöìi nhoám lûãa
Nuå tñch mêëy muâa meå laåi seã ra pha
Cheán nûúác êëm nöìng ngai ngaái võ thuöëc ta
Maâ nhêëp khoãi cûá ngoåt ngaâo àêìu lúäi
Con uã tay dûúái nùæp böng noáng höíi
Nghe rò rêìm cêu chuyïån cuä nùm nao
Coá gaâ chñn cûåa, ngûåa chñn höìng mao
Trêån thuyã chiïën nûúác dêng cuöìn cuöån

Cö gaái laáng giïìng leán sang nghe tröåm
Böîng hoãi döìn:

- Sún Tinh thùæng hay khöng?
Meå úi,
Quï ta àïm nay coá nùång haåt mûa giöng
êëm vöëi àùåc chùæc vêîn nöìng trong gioã

Thaáng nùm röìi, vöëi trong vûúân kïët nuå
Cö laáng giïìng coân haái giuáp meå khöng?
Chuáng con ài giûäa rûâng àïm mûa xöëi

Loâng vêîn ngoåt ngaâo võ nûúác vöëi quï hûúng
Suáng chùæc trong tay, gaåo cuöën bïn sûúân

Theo bûúác chên nhau gaåt cêy bùng túái
Àêët nûúác mònh coân àaån thuâ caây xúái

Giuåc giaä chuáng con nhanh bûúác trong mûa
Meå haäy noái giuâm con vúái cö gaái tuöíi thú:
- Ta seä thùæng hún Sún Tinh thuúã trûúác!
Con seä vïì vúái bao nhiïu heån ûúác
Bïn êëm vöëi nöìng kïí laåi meå nhûäng chiïën cöng
Thoang thoaãng àêìu nhaâ nuå vöëi àûa hûúng
(Nguyïîn Troång Àõnh)
Nhaâ thú, nhaâ baáo Nguyïîn Troång Àõnh hy sinh nùm Mêåu Thên,
khi múái 26 tuöíi, úã mùåt trêån Quaãng Nam, núi anh coá mùåt vúái tû caách laâ phoáng
viïn Mùåt trêån cuãa baáo Nhên dên. Àúâi ngûúâi vaâ àúâi vùn cuãa anh thêåt ngùæn nguãi,
nhûng may mùæn anh àaä kõp àïí laåi möåt söë taác phêím, dêîu ñt oãi, nhûng phaãn aánh
àuáng con ngûúâi vaâ têm höìn anh, maâ Nûúác vöëi quï hûúng coá leä laâ möåt trong
nhûäng baâi tiïu biïíu.
Töi coá may mùæn laâ baån hoåc cuâng lúáp vaâ coân chúi khaá thên vúái
Nguyïîn Troång Àõnh úã Khoa Vùn, Àaåi hoåc Töíng húåp, khoaá 1961- 1964, vaâ töi
biïët Nûúác vöëi quï hûúng àûúåc Àõnh viïët tûâ luác êëy, nghôa laâ trûúác khi anh ài
chiïën trûúâng khaá lêu. Tuy nhiïn daåo êëy khöng khñ chiïën tranh àaä tûâ miïìn Nam
traân ra caã nûúác vaâ àuáng laâ khñ thïë "toaân quên toaân dên möåt yá chñ" àaä bûâng lïn,
maâ mö tñp chuã àaåo cuãa baâi thú naây phaãn aánh rêët roä. Baâi thú mang àêåm thêìn thaái
cuãa thïë hïå treã lûuác êëy chuêín bõ bûúác vaâo cuöåc chiïën àêëu möåt mêët möåt coân vúái
àïë quöëc Myä. Chó laâ chuêín bõ hoùåc cuâng lùæm laâ múái bùæt àêìu vaâo cuöåc, chûá cha
hùèn àaä laâ têm traång cuãa nhûäng cûåu binh daån daây chinh chiïën. Noá vêîn coân
nguyïn caái veã tûúi tùæn àïën thú ngêy vúái möåt niïìm tin chuã yïëu bùæt nguöìn tûâ
nhûäng nhêån thûác tiïëp thu àûúåc tûâ nhaâ trûúâng vaâ saách vúã.
Nhêån thûác êëy coá leä coân bùæt nguöìn tûâ xa hún nûäa, trong cuöåc chiïën tranh
giûä nûúác vô àaåi cuãa Liïn xö (cuä) vúái cêu noái nöíi tiïëng cuãa Ilya Erenbua vöën àaä
thaânh chêm ngön cuãa thïë hïå chuáng töi "Tònh yïu Töí quöëc bùæt àêìu tûâ tònh yïu
nhûäng vêåt têìm thûúâng nhêët..." Nghôa laâ mö tñp chung cuãa doâng thú naây chuã yïëu
laâ cùæt nghôa lyá do vaâ lyá giaãi sûác maånh cuãa cuöåc chiïën àêëu cuãa chuáng ta. Sûác
maånh àoá bùæt nguöìn tûâ phña sau ngûúâi lñnh, tûác toaân böå nhûäng tònh yïu thûúng,
gùæn boá ruöåt thõt vúái con ngûúâi vaâ maãnh àêët quï hûúng... vaâ mùåt traái cuãa noá
àûúng nhiïn laâ loâng cùm thuâ quên giùåc. Àoá coá leä laâ doâng thú chuã yïëu cuãa thúâi
àêìu chöëng Myä. Noá bao göìm hêìu hïët caác baâi trong têåp Hûúng cêy, bïëp lûãa (Lûu
Quang Vuä, Bùçng Viïåt), Hoa doåc chiïën haâo (Xuên Quyânh), caác baâi Hûúng thêìm,
Xoám àï cuãa Phan thõ Thanh Nhaân vaâ úã nhiïìu ngûúâi viïët khaác... Ngay caã ngûúâi
viïët nhûäng doâng naây cuäng goáp vaâo àoá nhûäng Bïn lúã bïn böìi, Tiïëng mña quï ta,
Cao àiïím... (trong têåp Hûúng àêët, maâu cúâ)
Nûúác vöëi quï hûúng nùçm trong doâng chaãy àoá. Cho nïn vïì mùåt yá
tûúãng khöng coá gò phaãi baân thïm. Noá àuáng vaâ cêìn trong hoaân caãnh êëy. Maâ cuäng
khöng thïí naâo khaác àûúåc. Vêën àïì laâ úã chöî: cuâng xûã lyá möåt nöåi dung êëy, nhûng
möîi ngûúâi viïët phaãi tòm möåt caách riïng, möåt chêët liïåu vaâ gioång àiïåu riïng àïí coá
quyïìn töìn taåi trong loâng baån àoåc. Vúái Lûu Quang Vuä thò hêåu phûúng àoá laâ möåt
khu vûúân cuãa tònh yïu, möåt muâi hûúng laá búãi, laá chanh; vúái Xuên Quyânh laâ möåt
tiïëng gaâ tra gúåi vïì tuöíi thú vaâ meå; vúái Phan thõ Thanh Nhaân laâ möåt kyã niïåm khoá
quïn vïì caái xoám àï lam luä maâ nùång tònh nùång nghôa, hoùåc möåt thoaáng khùæc da
diïët khöng noái nïn lúâi cuãa thuúã ban àêìu lûu luyïën trong Hûúng thêìm...
Coân vúái taác giaã Nûúác vöëi quï hûúng thò xem ra laâ göìm gêìn nhû àuã caã
nhûäng ngûúâi, nhûäng caãnh. Trïn caái nïìn tònh caãm chung vúái quï hûúng, vúái meå,
vúái cö gaái laáng giïìng, Nguyïîn Troång Àõnh àaä kheáo choån möåt súåi chó àoã àïí liïn
kïët têët caã: êëy laâ caái muâi võ cuãa thûá nûúác uöëng dên daä, àùåc thuâ cuãa nhûäng laâng
quï ngheâo Viïåt Nam- nûúác vöëi. Nhûäng tònh caãm, nhûäng ên nghôa sinh ra trong
ngheâo khöí, cú cûåc bao giúâ cuäng laâ nhûäng tònh caãm thêëm thña vaâ lêu bïìn nhêët.
Chao öi, laâ caái thûá nûúác vöi dïî thûúâng khöng mêët tiïìn mua, thûá nûúác uöëng coá
àêu nh tûâ thúâi caác Vua Huâng àïën lêåp nghiïåp úã xûá ta, böîng chöëc trúã nïn thûúng
mïën laå thûúâng khi con ngûúâi àaä troát nùång tònh quï kiïíng:
Cêy vöëi giaâ baåc phïëch nùæng mûa

Möîi nhaánh möëc gêìy àïìu in dêëu tuöíi thú
Uöëng thò cuäng nhû ùn, ngûúâi xa thûúâng daåy: tiïëng chaâo cao hún
mêm cöî, bûäa tiïåc khöng quan troång bùçng caách mûúâi. Nûúác vöëi úã àêy àêu coân
chó laâ thûá nhu yïëu phêím vêåt chêët, maâ noá àaä laâ möåt phêìn cuãa höìn ngûúâi. Noá àûúåc
haái tûâ thên cêy vêîn toaã boáng xuöëng vûúân nhaâ, toaã hûúng vaâo tuöíi thú. Caái ngon
ngoåt úã àêy chñnh laâ úã cöng sûác cùåm cuåi vaâ têëm loâng nêng niu, trên troång cuãa
ngûúâi meå ngheâo:
Nuå chñn vaâng meå lêëy vaâo dêëm uã
Haåt khö roân trong nùæng nhoã xön xao
Nùæng nhoã laâ gò? Sao laåi xön xao? Töi khöng thïí vaâ cuäng khöng muöën cùæt
nghôa thêåt têån tûúâng. Coá nhûäng veã àeåp tûå thên noá àaä noái lïn têët caã. Ngûúâi toâ moâ,
hiïëu kyâ cuäng phaãi àûáng xa ra möåt chuát. Töi chó chúåt nhúá àïën Nguyïîn Duy khi
anh viïët vïì caái àïm haânh quên lúä àöå àûúâng, àûúåc ngûúâi meå àöìng chiïm loát öí
rúm cho nguã:
Rúm vaâng boåc töi nhû keán boåc tùçm
Töi thao thûác trong hûúng mêåt ong cuãa ruöång
Trong húi êëm hún chùn àïåm
Cuãa nhûäng coång rúm xú xaác, gêìy goâ
Caái hûúng võ nûúác vöëi cuãa Nguyïîn Troång Àõnh vaâ húi êëm öí rúm
cuãa Nguyïîn Duy gêìn nhau biïët mêëy, mùåc duâ möåt bïn laâ tûâ meå àeã, möåt bïn laâ
cuãa ngûúâi meå lúán nhên dên
yá thú àöåc àaáo nhêët vaâ cuäng laâ caái àinh trong hïå thöëng hònh aãnh
cuãa baâi thú nùçm úã cêu: Cheán nûúác êëm nöìng ngai ngaái võ thuöëc ta. Caái lyá thuá cuãa
cêu thú laâ úã chi tiïët thûåc cuãa quan saát, tûúãng àún giaãn nhûng khöng coá möåt àöå
nhaåy caãm tinh tïë khoá maâ nùæm bùæt àûúåc, vaâ laåi chñnh nhúâ caái göëc thûåc àïën cuå
thïí, chi tiïët nh thïë múái neo giûä cho nhûäng suy tû, caãm xuác khaác coá thïí bay böíng
röång daâi. Búãi àaâng sau noá laâ quï hûúng, laâ meå, laâ em, laâ nhûäng kyã niïåm tuöíi
thú- maâ möåt trong nhûäng kyã niïåm êëy laâ nhûäng cêu chuyïån meå kïí bïn bêåp buâng
bïëp lûãa. Dïî daâng thêëy laâ caã cêu chuyïån kïí vaâ hònh aãnh cö gaái laáng giïìng àïìu laâ
pheáp baây àùåt cuãa ngûúâi viïët. Taåo dûång àêëy, nhûng vûäng tay, húåp núi húåp lûuác,
nïn thuêån leä, thêëu tònh vaâ coá sûác truyïìn caãm.
Àûúng nhiïn, sau nhiïìu nùm àoåc laåi, bïn sûå phúi phúái, tûúi tùæn
cuãa ngaây naâo, ta cuäng thêëy dêëu vïët cuãa nhûäng haån chïë maâ thúâi gian àïí laåi trïn
baâi thú. Veã laåc quan coá phêìn dïî daäi, nöíi nïnh; caách baây biïån, dêîn dùæt, múã àoáng
baâi thú thïí hiïån roä caách thûác lêåp yá, duâng lúâi cuãa möåt thúâi coân khaá àún giaãn. Tuy
nhiïn, noái sau bao giúâ cuäng dïî. Vaâo thúâi êëy, viïët àûúåc möåt baâi thú nhû Nûúác
vöëi quï hûúng cuãa Nguyïîn Troång Àõnh àaä laâ möåt thaânh cöng thûåc sûå.
Anh Ngoåc
Nhúá - Hön
ì g Nguyïn
Luä chuáng töi,
Boån ngûúâi tûá xûá,

Gùåp nhau höìi chûa biïët chûä
Quen nhau tûâ buöíi "möåt hai"
Suáng bùæn chûa quen,
Quên sûå mûúi baâi,
Loâng vêîn cûúâi vui khaáng chiïën
Löåt sùæt àûúâng taâu
Reân thïm dao kiïëm

aáo vaãi chên khöng
Ài luâng giùåc àaánh,
Ba nùm röìi gûãi laåi quï hûúng,
Maái lïìu gianh,
Tiïëng moä àïm trûúâng,
Luöëng caây àêët àoã
ñt nhiïìu ngûúâi vúå treã
Moân chên bïn cöëi gaåo canh khuya.
Chuáng töi ài
Nùæng mûa súân meáp ba lö,
Thaáng nùm baån cuâng thön xoám
Nghó laåi lûng àeâo
Nùçm trïn döëc nùæng
Kyâ höå lûng nhau ngang búâ caát trùæng

Quúâ chên tòm húi êëm àïm mûa
- Àùçng núá vúå chûa?
- Àùçng núá?
- Túá coân chúâ Àöåc lêåp

Caã luä cûúâi vang bïn ruöång bùæp
Nhòn o thön nûä cuöëi nûúng dêu.

Chuáng töi ài mang cuöåc àúâi lûu àöång
Qua nhiïìu núi khöng nhúá hïët tïn laâng
Àaä nghó laåi rêët nhiïìu nhaâ dên chuáng

Töi nhúá búâ tre gioá löång
Laâng xuöi xoám ngûúåc maái raå nh nhau

Coá nùæng chiïìu àöåt kñch mêëy haâng cau
Coá tiïëng gaâ gaáy súám

Coá "khai höåi, yïu cêìu, chêët vêën"
Coá meå hiïìn bùæt rêån cho nhûäng àûáa con xa
Trùng lïn têåp húåp haát om nhaâ
Töi nhúá
Giûúâng kï caánh cûãa
Bïëp lûãa khoai vuâi
Àöìng chñ núá vui vui
Àöìng chñ núá daåy töi nùm töëi chûä
Àöìng chñ mö nhúá nûäa
Kïí chuyïån Bònh Trõ Thiïn

Cho bêìy töi nghe vñ
Bïëp lûãa rung rung àöi vai àöìng chñ

- Thûa trong núá hiïån chûâ vö cuâng gian khöí
Àöìng baâo ta phaãi khaáng chiïën ra ri.
Àïm àoá chuáng töi ài

Noâng suáng nghiïng nghiïng
Àûúâng moân thêëp thoaáng...
Trong àiïëm nhoã

Mûúi ngûúâi trai traáng
Súâ chuöi lûåu àaån

Ngöìi thöíi nuân rúm
Thûác vûâa raång saáng

Nhòn trúâi sûúng nhêím bûúác chuáng töi ài
Chuáng töi ài nhúá nhêët cêu ni
Dên chuáng cêìm tay lùæc lùæc
Àöåc lêåp nhúá gheá viïìn chúi cho chùæc.
"Nhúá" laâ möåt baâi thú hay cuãa Höìng Nguyïn. Höìng Nguyïn tïn thêåt laâ
Nguyïîn Vùn Vúång, sinh nùm 1922, mêët nùm 1954. Baâi thú "Nhúá" àûúåc viïët
vaâo nùm 1946 khi nhaâ thú sùæp lïn àûúâng vaâo Vinh laâm viïåc úã túâ baáo Dên Múái.
Baâi thú " Nhúá" gùæn vúái buát danh Höìng Nguyïn tûâ àoá àïí thúâi gian vêîn nhúá túái
möåt gûúng mùåt thú taâi hoa maâ àoaãn mïånh cuãa xûá Thanh.
Noái àïën baâi thú "Nhúá", Nhaâ thú Haâ Quang Nguyïn, PCT Höåi Vùn Nghïå
Thanh Hoaá cho rùçng:" Nhúá" laâ möåt sûå löåt xaác taâi tònh. Höìng Nguyïn cha bao
giúâ viïët truåc trùåc phaá luêåt nhû thïë maâ vêîn àûúåc caái hay, caái khñ phaách cuãa ngûúâi
lñnh vïå quöëc. Tûâ ngaåc nhiïn àïën hûáng thuá, "Nhúá" laâm töi ûáa nûúác mùæt khi nghe
àoåc úã Höåi trûúâng Tam Laåc.Trong möåt baâi baáo viïët vïì beâ baån, nhaâ baáo Minh Àïå
viïët:" Caái coân laåi trong loâng ngûúâi thên beâ baån vaâ nhûäng ngûúâi yïu thú laâ baâi
thú "Nhúá". Rêët ñt coá nhûäng nhaâ thú vúái möåt têëc phêím duy nhêët àaä gêy àûúåc
trong loâng ngûúâi àoåc nhû Höìng Nguyïn vúái baâi thú " Nhúá".
Baâi thú "Nhúá" cuãa Höìng Nguyïn laâ vêåy. Vúái öng, thú laâ kyá ûác cuãa cuöåc
àúâi."Nhúá" chñnh laâ kyá ûác vïì cuöåc àúâi chiïën sô, möåt cuöåc àúâi lûu àöång vúái bao
kyã niïåm khoá quïn, nhúá thûúng da diïët cuãa thuúã ban àêìu bûúác vaâo cuöåc khaáng
chiïën, laâ àiïím tuå, àiïím gùåp gúä quen thên cuãa ngûúâi chiïën sô.
Luä chuáng töi
Böå ngûúâi tûá xûá.

Gùåp nhau höìi chûa biïët chûä
Quen nhau tûâ buöíi möåt hai
Àiïím tuå phaát ra nhûäng tia saáng àêìu tiïn cho nöîi nhúá khaác vúái baâi thú
"Àöìng chñ" cuãa Chñnh Hûäu bùæt àêìu tûâ nhûäng àiïím rúâi, tûâ nhûäng àiïím phên taán "
Quï hûúng anh nûúác mùån àöìng chua. Laâng töi ngheâo àêët caây nïn soãi àaá" àïí ài
túái caái ta, caái chung"Àöìng chñ".
Tònh àöìng chñ àûúåc thïí hiïån trong " Nhúá" laâ hònh aãnh ngûúâi chiïën sô gùæn
boá vúái nhau tûâ trêån àaánh àêìu tiïn trong cuöåc khaáng chiïën chñn nùm." Löåt sùæt
àûúâng taâu reân thïm dao, kiïëm, aáo vaãi chên khöng ài tòm giùåc àaánh". Hònh aãnh
thêåt rùæn roãi sinh àöång. Húi thúã thêåt chùæc khoãe, haâo huâng. Têët caã àïìu taåc vaâo nöîi
nhúá nhûäng êën tûúång khoá quïn.
Kyã niïåm vïì tònh àöìng àöåi cuãa nhûäng ngûúâi lñnh vïå quöëc quên gùæn liïìn
vúái nhûäng hònh aãnh bònh dõ maâ àeåp laå lûuâng:
Kyâ höå lûng nhau, ngang búâ caát trùæng
Quúâ chên tòm húi êëm àïm mûa
Chi tiïët "Quúâ chên tòm húi êëm àïm mûa" vûâa gêìn guäi, thiïët thûåc àöëi vúái
cuöåc söëng àêìy gian lao cuãa nhûäng ngûúâi lñnh vïå quöëc nùm xa. Höìng Nguyïn
thûåc sûå taâi hoa khi öng viïët vïì nhûäng cung bêåc tònh caãm ngûúâi lñnh trong nhûäng
ngaây haânh quên ra trêån. Nöîi nhúá nhaâ, nhúá vúå con luön thöi thuác ngûúâi lñnh.
Tònh thûúng vûâa cuå thïí, vûâa khaái quaát, laåi dên daä laåi àêìy xao àöång.
ñt nhiïìu ngûúâi vúå treã

Moân chên bïn cöëi gaåo canh khuya
Nöîi nhúá hiïån hûäu ngay caã trong tiïëng cûúâi treã trung trong saángcuãa ngûúâi
lñnh tûâ vuâng quï ngheâo khoá ra ài.
-Àùçng núá vúå chûa.

-Àùçng núá?
-Chûa.Túá coân chúâ àöåc lêåp
Caã luä cûúâi vang bïn ruöång bùæp
Nhòn o thön nûä cuöëi nûúng dêu.
Àöåc lêåp, niïìm khaát khao mú ûúác vaâ haånh phuác. Àoá laâ àiïím tuå thûá hai cuãa
ngûúâi lñnh vïì vúái ngûúâi lñnh, àïí ngûúâi lñnh trúã vïì vúái nhên dên, vaâ àïí nöîi nhúá
laåi chaáy lïn tia saáng maånh meä tiïëp theo
Töi nhúá búâ tre gioá löång
Töi nhúá giûúâng kï caánh cûãa
Chuáng töi ài nhúá nhêët cêu ri
Dên chuáng cêìm tay lùæc lùæc
Àöåc lêåp nhúá gheá viïìn chúi cho chùæc.
Tònh àöìng chñ, àöìng àöåi laâ nguöìn maåch cho nöîi nhúá. Vaâ hún thïë nûäa àaä
laâm nïn sûác maånh cuãa dên töåc, cuãa cuöåc khaáng chiïën, laâ khaát voång cuãa àöåc lêåp,
tûå do. Nhûäng kyã niïåm bûâng lïn, lan toaã miïn man qua nhûäng con àûúâng moân
thêëp thoaáng, nhûäng xoám laâng,lûng àeâo, döëc nùæng cuãa ngûúâi lñnh"Nùæng ma sún
meáp ba lö" àïí laåi trúã vïì vúái hònh aãnh "Dên chuáng cêìm tay lùæc lùæc. Àöåc lêåp nhúá
gheá viïìn chúi cho chùæc"
"Nhúá" nhû möåt baãn nhaåc hay, giaâu tiïët têëu, giai àiïåu , lay àöång loâng
ngûúâi. Nhõp thú biïën têëu theo nhûäng cêu daâi ngùæn khaác nhau, coá nhûäng cêu chó
hai êm tiïët, cuäng coá nhûäng cêu nhiïìu êm tiïët nhùçm diïîn àaåt nhûäng cung bêåc tònh
caãm vaâ caãm xuác cuãa nhaâ thú."Nhúá" àûúåc viïët theo thïí thú tûå do, tûå do nh nöîi
nhúá, nh cuöåc àúâi giaãn dõ möåc maåc chên thaânh tha thiïët.Nhûäng cêu hoãi cêu kïí
àêìy tñnh khêíu ngûä mang baãn sùæc cuãa möåt àõa phûúng, möåt vuâng àêët, thuêåt ngûä
chñnh trõ möåt thúâi "khai höåi", "yïu cêìu", " chêët vêën" vêîn àûúåc dung naåp vaâo thú
vûâa tûå nhiïn thanh thoaát, vûâa gúåi caãm.
Sau Caách Maång Thaáng Taám, ài vaâo khaáng chiïën vúái nhûäng hònh aãnh
cuöåc söëng vaâ con ngûúâi múái, Höìng Nguyïn àaä thaânh cöng baâi thú "Nhúá"- möåt
trong söë khöng nhiïìu nhûäng baâi thú hay nhêët cuãa khaáng chiïën chñn nùm haâo
huâng vaâ àaä chaáy saáng trong nïìn thú Viïåt Nam mêëy chuåc nùm qua.
Vûúng Höìng Hoan
Ngöi nhaâ têm hönì trong thú Hoaâng Phuã

Ngocå Tûúnâ g
( Nhên àoåc têåp thú " Ngûúâi haái phuâ dung" cuãa Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng")
Têåp thú "Ngûúâi haái phuâ dung", chuã yïëu laâ nöîi buöìn, nöîi buöìn viïët
hoa àûúåc nêng lïn thaânh triïët lyá, coá sûác aám aãnh lúán vïì nhûäng àiïìu muön thúã,
liïn quan àïën sûå" hiïån sinh"cuãa taác giaã, röång ra, àïën khùæp caã kiïëp ngûúâi: Tònh
yïu, sûå söëng, caái chïët...Têët caã àïìu àûúåc nhaâ thú tû duy bùçng kinh nghiïåm buöìn
cuãa chñnh mònh thöng qua sûå àöëi chiïëu vúái caác phaåm truâ nhû: thúâi gian, tònh
yïu, cuöåc söëng...
Múã àêìu têåp" Ngûúâi haái phuâ dung", taác giaã àaä khaái quaát möåt caách
triïët hoåc vïì sûå moãng manh, ngùæn nguãi cuãa thúâi gian àúâi ngûúâi qua sûå àöíi maâu
cuãa loaâi hoa phuâ dung caánh trùæng:
Anh haái caânh phuâ dung trùæng
Cho em niïìm vui cêìm tay

Maâu hoa nhû maâu aánh nùæng
Buöíi chiïìu chúåt tñm khöng hay

Tûâ tûá thú àöåc àaáo naây, bùçng viïåc quan saát, so saánh vúái caác sûå vêåt, hiïån
tûúång chung quanh vaâ sûác liïn tûúãng àöåc àaáo, taác giaã àaä triïín khai vaâ chûáng
minh thaânh mïånh àïì triïët hoåc àêìy sûác aám aãnh vïì sûå"xuêín ngöëc" cuãa thúâi gian
söëng möåt àúâi ngûúâi. Tûâ àoá, ruát ra yá nghôa vaâ khaát voång vônh cûãu vïì sûå hiïån diïån
cuãa nhûäng ngûúâi con biïët söëng:
Duâ nùm duâ thaáng em úi
Tim anh chó àêåp möåt àúâi
Nhûng traái tim mang vônh cûãu

Trong tûâng haåt maáu àoã tûúi
(Duâ nùm duâ thaáng)

Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng luön coá aám aãnh phuâ du. Noá ùn sêu trong
tiïìm thûác vaâ kinh nghiïåm söëng cuãa anh. Àúâi ngûúâi cuäng nh con phuâ du kia, sinh
ra àïí yïu, àïí khaát voång, bûâng saáng röìi chïët? Khaác chùng laâ con ngûúâi hay buöìn
vaâ mú möång, búãi leä,"Nöîi khaát voång vö cuâng" àaä"neám vaâo têån àaáy" vêîn coân
dang dúã nhûng loâng tin thò cûá maäi saáng trong "Duâ nùm duâ thaáng", "Noái vúái
boáng mònh in trïn vaách", "Núi töi gûãi boáng", "Àïm qua"...laâ nhûäng khaám phaá
nghïå thuêåt bêët ngúâ vïì sûå söëng, caái chïët àûúåc tû duy bùçng quy lûuêåt cuãa thúâi
gian vaâ"ngöi nhaâ têm höìn" cuãa chñnh taác giaã. Vò vêåy, vûâa triïët lyá vûâa nhên baãn.
Chñnh trïn hïå quy chiïëu naây maâ trong tònh yïu, Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng
cuäng coá caách trêìm tû aão diïåu. Anh quan niïåm, vúái tònh yïu khöng thïí giaãn àún
búãi àoá laâ haânh vi vaâ tiïëng noái vi tïë, kyâ laå nhêët cuãa traái tim. Cho nïn ngûúâi naâo
àau khöí trong tònh yïu múái coá thïí ruát ra nhûäng triïët lyá cho riïng mònh. Vúái taác
giaã, Tònh yïu laâ möåt kinh nghiïåm buöìn:
Thöi em caãm taå chúâ mong

Ngaây anh ài haái phuâ dung chûa vïì
Àïm qua hûúng àaä taân mï

Maây ai coân dêëu trùng thïì nh in
(Àïm qua)
Cêu thú àeåp nhû lúâi kinh saám höëi. úã möåt núi xa naâo àoá, coá möåt
ngûúâi con gaái chúâ àúåi thuãy chung, coân anh thò maäi mï vúái möåt loaâi hoa bêët chúåt
àöíi thay. Nhûng em coá biïët àêu, núi naây, trong nhûäng giêëc mú höìng, boáng em
vêîn"chúân chúå" bïn anh: naây möi, naây mùæt, naây trùng.
Chñnh bùçng kinh nghiïåm êëy maâ thú tònh Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng
tuy buöìn nhû ng vúâi vúåi, mang veã àeåp lung linh, tònh sûã. Nöîi àau, haånh phuác
trïn kyã niïåm giêån húân cuãa anh cuäng laå vaâ xuác àöång biïët bao.
Trïn kyã niïåm giêån húân

Coá ngöi sao chiïìu tñm
Laâ möi em cuái xuöëng

Trïn mònh anh vïët thûúng
(Baâi ca sao)
"Daå khuác"laâ möåt tònh sûã buöìn diïîn taã bùçng ngön ngûä bi kõch. Khi nuå hön
nöìng naân vûâa trao cuäng laâ khi nöîi àau àoåan trûúâng."Ngoåt ngaâo nhû traái nho
tûúi"bùæt àêìu tûâ àêëy. Vaâ coân àêy nhûäng àiïåp khuác ngên vang, keáo daâi nhû nhûäng
lúâi tûå vêën trong àïm.
Coá buöíi chiïìu naâo möång mõ vêy quanh
Nûãa vaânh mi cong húân döîi
Em xoäa muöån sêìu trïn göëi
Röëi búâi nhû múá tú xanh
Àïí coá möåt buöíi chiïìu, trong cùn phoâng àêìy boáng töëi- "Anh lùång
thêìm nhû laâ caái boáng- Hoa taân möåt mònh maâ em khöng hay"
Nïëu trûúác àêy Taãn Àaâ tûå noái vïì mònh möåt caách trêìn truåi cuãa möåt
con ngûúâi thñch têån hûúãng vaâ xï dõch thò ngaây nay Hoâang Phuã Ngoåc Tûúâng laåi
noái vïì mònh möåt caách têm linh, quùån thùæt qua neát veä bùçng thú.
Veä töi möåt nûãa mùåt ngûúâi

Nûãa kia mï muöåi cuãa thúâi hoang sú
Veä töi möåt tiïëng mú höì

Baân tay em vöî bïn búâ hû khöng
Veä töi möåt àoáa böng höìng
Taân phai tûâ bûäa em cêìm trïn tay
Veä töi möåt neát möi cûúâi
Möåt doâng nûúác mùæt, möåt àúâi phuâ du.
( Veä töi)
Ngay caã núi úã cuãa mònh, anh cuäng coá caách liïn tûúãng bêët ngúâ àöåc
àaáo:" Nhaâ töi úã phöë Àaåm Tiïn". Núi àoá, coá muâi hûúng cuãa coã hoa kïët thaânh nöîi
sêìu huyïìn thoaåi. vaâ coá möåt chaâng laäng tûã lang thang mú möång, röìi nùçm nguã
dûúái trùng mú thêëy möåt naâng tiïn nûä tûâ chöën vônh hùçng nhòn mònh nhûng khöng
bao giúâ haånh ngöå. Giêëc mú êëy àaä thaânh hiïån thûåc cö àún, chó coân laåi thi nhên
,mang nöîi buöìn thúång cöí qua hònh aãnh hao gêìy cuãa ngoån nïën höìng àang tan
tûâng gioåt giêëc mú.
Töi coân ngoån nïën hao gêìy
Chaãy nh nûúác mùæt tûâ ngaây sú sinh
Töi xin em chuát loâng thaânh

Caâi lïn möåt phiïën u tònh laâm hoa.
( Àõa chó buöìn)

Vúái thú, anh quan niïåm: Möîi ngûúâi chó thûåc sûå laâ chñnh mònh trong
cùn nhaâ cuãa mònh. Thú cuäng vêåy. Thú cêìn phaãi trúã vïì cùn- nhaâ- úã-àúâi cuãa noá laâ
nöîi buöìn. Möåt quyïìn cuãa thi sô laâ quyïìn àûúåc buöìn.
Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng hay lo êu vïì caái chïët ( thûåc chêët cuäng laâ
nöîi buöìn) trong tûúng quan vúái sûå söëng. Àoá cuäng chñnh laâ kiïíu t duy triïët hoåc.
Bùçng vöën triïët hoåc, vùn hoåc, sûã hoåc cuãa mònh, anh àaä triïët lûuêån vïì nhûäng vêën
àïì trïn möåt caách sêu sùæc.
Khi chia tay ngûúâi yïu, mang nöîi buöìn thên phêån nïn hoa cuãa höìn
thi sô cuäng taân trong phuát chöëc, khöng coân ai àïí khoác vaâ "Anh chïët möåt mònh
trong àïm qua".
" Noái vúái boáng mònh trïn vaách" cuäng laâ caách nghô suy vïì caái chïët - sûå kïët
thuác möåt voâng "luên höìi ", nhûng vêîn mang theo húi êëm cuãa sûå söëng, cuãa khaát
voång àúâi ngûúâi.
Moán quaâ tùång sau cuâng àúâi daânh cho anh
Laâ nùæm àêët uã húi baân tay beâ baån
Seä gúãi theo anh.
Trûúác caái vö thûúâng cuãa taåo hoáa, sûå söëng vêîn cao hún caái chïët
Öi! Cuöåc söëng àaáng quyá biïët bao nhiïu!

Nhûng röìi, àúâi ngûúâi ai cuäng vïì vúái coã, àiïìu àaáng súå nhêët laâ khi tûâ
giaä coäi àúâi "Khöng coân laåi gò trong nhûäng ngûúâi khaác". Àoá laâ thú coá ñch, thú
cuöåc àúâi.
Nöîi buöìn trong thú Hoâang Phuã Ngoåc Tûúâng mang maâu sùæc Àöng
Phûúng, gêìn guäi vúái con ngûúâi hiïån àaåi, àûúåc thïí hiïån bùçng ngön ngûä trûä tònh,
trang nhaä. Vò vêåy, sûác bêåt cuãa cêu chûä, neát vang ngên, huyïìn aão cuãa êm nhaåc,
höåi hoåa cûá hiïån lïn möåt caách quyïën ruä.
Thiïn nhiïn trong thú anh lûuön xuêët hiïån nh möåt niïìm ên huïå.. Nöîi
buöìn khöng tòm àïën thiïn nhiïn, àïí bùçng ngön ngûä cuãa thiïn nhiïn maâ thanh
loåc vaâ tiïëp tuåc mú möång thò nöîi buöìn seä khöng àuã sûác ài tiïëp cuöåc haânh trònh
àau khöí cuãa noá. Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng yá thûác sêu sùæc vïì àiïìu naây. Anh biïët
ún tûâ caánh phuâ dung àïën sûúng muâ, coã lau; tûâ caánh höìng, böng violet nhoã àïën
hoa sêìu àöng laâ nhûäng niïìm vui mong manh, beá nhoã dïî bõ boã rúi.Àöìng thúâi anh
cuäng biïët ún nhûäng caái vônh hùçng cao röång nhû bêìu trúâi, vêìng trùng, ngoån lûãa,
vò sao... laâ nhûäng veã àeåp hûúáng thúång bïìn vûäng, raåo rûåc coá khaã nùng thanh loåc
vaâ laâm cao sang nöîi buöìn.
Thûa rùçng ngûúâi àaä quïn töi
Töi vïì chúi vúái ngoån àöìi coã may
Khaát voång tûå do cuãa anh cuäng khaác. Àoá laâ khi àaä ài kïët cuöåc kiïëm tòm vaâ
thûåc hiïån lúâi nguyïìn dêng hiïën.
Töi trúã vïì tòm trong hûúng coã
Dõu daâng möåt chuát bònh yïn

Tûå do nhiïìu khi laâ im lùång
Àïí àûâng nghe ai goåi tïn
( Töi biïët núi kia coá möåt chöî ngöìi)
Hoâang Phuã Ngoåc Tûúâng lûuön quan niïåm caái hiïån sinh cuãa con
ngûúâi laâ chñnh úã vöën kyá ûác trong têm höìn mònh qua tûâng niïìm vui, nöîi buöìn
gùæn vúái nhûäng hoaân caãnh vaâ quan hïå cuå thïí; trong àoá coá sûå tûå do lûåc choån cuãa
chñnh mònh. Cho nïn triïët lyá vïì nöîi buöìn trong thú anh mang nöîi àau vaâ khaát
voång àúâi thûúâng, àaánh thûác úã ngûúâi àoåc nhûäng àöìng caãm, suy tû thêm trêìm sêu
sùæc. Vúái Hoâang Phuã Ngoåc Tûúâng, tûå do cuãa thú, cuäng chñnh laâ cuãa baãn thên anh
laâ nöîi buöìn. Thú anh, vò vêåy àêìy tñnh triïët lyá, hêëp dêîn ngûúâi àoåc úã bïì sêu, úã sûå
trang troång, quyá phaái. Thïí thú lûuåc baát, nùm chûä, saáu chûä, taám chûä... maâ anh u
tiïn thïí hiïån laâ möåt sûå choån lûåa. Noá phuâ húåp vúái nöåi têm vaâ yá tûúãng maâ anh cêìn
diïîn àaåt. Chêët trûä tònh truyïìn thöëng, chêët hoaâi niïåm, chêët thêm trêìm, cuäng nh
chêët hoaânh traáng trong thú Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng chñnh laâ àùåc àiïím cuãa caác
thïí thú trïn. Riïng lûuåc baát, anh àaä àem laåi sûå hêëp dêîn múái úã chêët quyá phaái maâ
hiïån àaåi cuãa noá. Trong thú anh àaä phaát huy tñnh nhaåc möåt caách triïåt àïí qua viïåc
sûã duång thïí loaåi, àïí tûâ àoá , anh thïí hiïån taâi gieo vêìn vaâ taåo tiïët têëu, phuâ húåp vúái
chaát thú buöìn cuãa anh.
Vúái têåp Ngûúâi haái phuâ dung, Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng tûå taåo cho
mònh möåt danh hiïåu múái: Nhaâ thú cuãa Nöîi buöìn.
Muâa Xuên, ta xin haát.

"Muâa Xuên, ta xin haát
Cêu Nam ai, Nam bònh

Nûúác non ngaân dùåm mònh
Nûúác non ngaân dùåm tònh

Nhõp phaách tiïìn xûá Huïë.."
(Thanh Haãi)
Vêng, àaä coá möåt Muâa Xuên nhû thïë- möåt Muâa Xuên êm vang tiïëng haát tûâ
trong loâng ngûúâi àïí röìi lan toaã caã àêët trúâi- möåt Muâa Xuên trïn quï hûúng xûá
Huïë giaâu chêët thú vúái bao veã àeåp quyïën ruä laâm say àùæm loâng ngûúâi. Muâa Xuên
laâm àöíi múái, khúãi sùæc thiïn nhiïn, taåo vêåt vaâ böîng dûng têm höìn con ngûúâi traân
trïì möåt niïìm yïu àúâi, vui söëng maänh liïåt. Nhaâ thú Thanh Haãi, möåt ngûúâi con
cuãa Huïë àaä nùæm bùæt vaâ truyïìn vaâo loâng ngûúâi nhûäng caãm xuác chan chûáa yïu
thûúng êëy bùçng möåt baâi thú coá nhan àïì rêët khiïm töën: "Muâa Xuên nho nhoã".
Thïë nhûng baâi thú tûâ luác ra àúâi àaä cêët cao tiïëng haát laåc quan tûâ traái tim nhaâ thú
hoaâ vaâo baãn hoaâ- têëu- cuöåc- àúâi röång lúán, êm vang suöët chiïìu daâi thúâi gian tûâ
bêëy àïën nay. Baâi thú àaä thûåc sûå thaânh baâi haát nöíi tiïëng àûúåc moåi ngûúâi yïu
chuöång.
Múã àêìu baâi thú laâ möåt bûác tranh Muâa Xuên tûúi àeåp, khöng gian bao la,
baát ngaát múã ra caã ba chiïìu:
Moåc giûäa doâng söng xanh
Möåt böng hoa tñm biïëc

úi con chim chiïìn chiïån
Hoát chi maâ vang trúâi
Tûâng gioåt long lanh rúi
Töi àûa tay töi hûáng.
Trïn caái nïìn khöng gian röång lúán êëy, nöíi bêåt nhûäng hònh aãnh, àûúâng neát,
maâu sùæc thêåt nïn thú vaâ gúåi caãm, ïm aái, dõu daâng, àaáng yïu biïët bao. Möåt maâu
xanh tûúi saáng traãi röång mïnh möng laâm nïìn vaâ tön thïm veã àeåp nöíi bêåt cuãa
"böng hoa tñm biïëc". Möåt maâu "tñm biïëc" lûung linh, lêëp laánh giûäa "doâng söng
xanh" laåi caâng thú möång.Veã àeåp cuãa bûác tranh thiïn nhiïn àûúåc nhaâ thú phaác
hoaå bùçng hai hònh aãnh vúái nhûäng àûúâng neát mïìm maåi, thanh sú, maâu sùæc haâi
hoaâ àaä thïí hiïån caái "höìn" cuãa Muâa Xuên: möåt sùæc Xuên àêìy sûác söëng vaâ quyïën
ruä
Moåc giûäa doâng söng xanh
Möåt böng hoa tñm biïëc.
"Moåc" laâ vún lïn, tröîi dêåy tûâ loâng àêët. Àùåt tûâ "moåc" ngay tûâ àêìu cêu thú,
baâi thú àaä gêy cho ngûúâi àoåc vïì sûác söëng maänh liïåt, bêët ngúâ àïën ngaåc nhiïn cuãa
thiïn nhiïn, taåo vêåt. Bûác tranh Muâa Xuên khöng chó coá hònh aãnh, maâu sùæc maâ
coân coá caã êm thanh. Àoá laâ êm thanh tiïëng chim chiïìn chiïån hoát ngên vang,
thaánh thoát caâng laâm cho buöíi súám xuên coá khöng khñ naáo nûác laå thûúâng. Àûáng
trûúác veã àeåp àêìy sûác hêëp dêîn vaâ quyïën ruä cuãa bûác tranh Xuên êëy, têm höìn nhaâ
thú laâm sao ngùn àûúåc nhûäng xuác àöång maänh liïåt. Têm höìn nhaåy caãm cuãa thi
nhên vaâ nhûäng taác àöång ngoaåi caãnh àaä khúi dêåy bao nguöìn caãm xuác. Tònh yïu
thiïn nhiïn, loâng yïu àúâi, yïu cuöåc söëng traâo dêng chan chûáa, traân àêìy. Tiïëng
thú laâ tiïëng loâng taác giaã thöët lïn tûâ traái tim rung àöång daâo daåt:
úi con chim chiïìn chiïån
Hoát chi maâ vang trúâi.
Hai cêu thú nhùçm böåc löå caãm xuác cao àöå. Coá caái gò ngoåt ngaâo, rêët Huïë
trong gioång thú tròu mïën, thên thûúng qua nhûäng tûâ ngûä chên quï, möåc maåc:
"úi... chi maâ..". Phaãi thûåc sûå laâ ngûúâi söëng gùæn boá vúái Huïë qua bao thaáng nùm
bùçng tònh yïu tha thiïët, múái hiïíu àûúåc caái gioång Huïë ngoåt ngaâo trong lúâi thú
Thanh Haãi. "Hoát chi maâ vang trúâi" cûá ngúä nhû laâ möåt lúâi traách nhûng laâ traách
yïu àêëy thöi; chan chûáa yïu thûúng. Vúái möåt têm höìn nhaåy caãm vaâ möåt tònh
yïu maänh liïåt nhû thïë, tiïëng chim àaä taác àöång vaâo trñ tûúãng tûúång phong phuá
cuãa nhaâ thú, taåo nïn nhûäng aão giaác. Têm höìn taác giaã àang úã traång thaái "tônh"
chuyïín sang traång thaái "say". Trñ tûúãng nhaâ thú ài tûâ coäi thûåc dêìn vaâo coäi
möång. Vò thïë maâ tiïëng chim hoát, nhaâ thú cûá ngúä nhû laâ "tûâng gioåt long lanh rúi"
coá thïí nhòn thêëy, coá thïí àûa tay hûáng àûúåc:
Tûâng gioåt long lanh rúi
Töi àûa tay töi hûáng.

Têm höìn nhaâ thú àaä bõ cuöën huát maänh liïåt búãi tiïëng chim. Vaâ caái cûã chó
"Töi àa tay töi hûáng" laâ möåt biïíu hiïån cao àöå cuãa niïìm say mï àoá. Coá caái gò naáo
nûác, röån raä, xao xuyïën khöng chó thïí hiïån qua cûã chó maâ coân chûáa àûång trong caã
lúâi thú, gioång thú. Nhõp thú döìn dêåp, êm hûúãng ngên vang rêët cao nh möåt baãn
hoaâ têëu, bùæt àêìu thong thaã, nhoã nheå röìi nhanh dêìn, vuát cao bùçng möåt thanh trùæc
úã cuöëi àoaån: "töi àa tay töi hûáng". Tiïëng hoát cuãa loaâi chim trong thiïn nhiïn àaä
khúi dêåy tiïëng haát trong loâng taác giaã. Dûúâng nhû, tûå trong loâng mònh, nhaâ thú
àaä cêët cao tiïëng haát. Tiïëng haát cuãa niïìm laåc quan yïu àúâi, yïu cuöåc söëng thiïët
tha. Nhaâ thú àaä haát cuâng thïë hïå, haát maäi möåt niïìm khaát voång, möåt leä söëng töët
àeåp: khaát voång cöëng hiïën phêìn nhoã beá cuãa baãn thên mònh àïí laâm cho cuöåc àúâi
chung ngaây möåt tûúi àeåp:
Ta laâm con chim hoát
Ta laâm möåt caânh hoa
Ta nhêåp vaâo hoaâ ca
Möåt nöët trêìm xao xuyïën.
Leä söëng êëy àaä trúã thaânh àiïìu têm niïåm vaâ àiïìu têm niïåm êëy àûúåc laáy ài
laáy laåi nhû möåt àiïåp khuác trong baãn hoaâ têëu ngúåi ca Quï hûúng, Muâa Xuên vaâ
Cuöåc söëng.
Thuãy Triïìu
Xuên ch ûa than
â h
Muâa xuên ài yïíu àiïåu
Giúän hoaâi gaái muöån chöìng
Bao nhiïu bêìy con sñt

Àaä tònh bùçng qua söng
Tröëng cúm goåi tröëng quên

Múái xuên qua... xuên laåi...
Àaám treã haát ngoaâi söng

Voång vïì vùng vùèng maäi
Vaâi nuå chanh soáng soaäi
Trïn nïìn mêëy laá tú
Goác sên cêy búãi möëc
Dòu hûúng àûa gioá àûa
Ba gian nhaâ vùæng thûa
Chó coân gaái muöån chöìng
Bùæc ghïë tröìi trûúác cûãa
Chùm vun mêëy khoám höìng
Àúåi muâa xuên trúã laåi
Hoa tùång möåt vaâi böng...
(Vuä Thõ Huyïìn)

Lônh vûåc hön nhên gia àònh ngaây caâng àùåt ra nhiïìu bûác baách cho
vùn hoåc, cho thú: hïët taão hön, ly hön, laåi àïën muöån hön. Viïåc caác cö gaái muöån
kïët hön, do hoaân caãnh khaách quan, laâ möåt vêën àïì thúâi sûå cuãa xaä höåi. Chuáng ta
tûâng coá nhûäng "xoám khöng chöìng", nhûäng "ngöi nhaâ khöng coá àaân öng". Hoaân
caãnh cuãa hoå thêåt àaáng thöng caãm. Vaâ khi viïët vïì hoå phaãi rêët tïë nhõ, tinh tïë. Nhû
Xuên chûa thaânh cuãa Vuä Thõ Huyïìn.
Muâa xuên ài yïíu àiïåu

Giúän hoaâi gaái muöån chöìng
Muâa xuên lûuön lûuön gùæn liïìn vúái cö gaái. Cö gaái lûuön àûúåc vñ nhû
muâa xuên. Tûúãng hai maâ möåt. Àêu phaãi thïë, muâa xuên thò cûá tröi ài nhû keáo cö
gaái cuâng ài, nhûng muâa xuên ài röìi muâa xuên laåi coân cö gaái chó biïët ài maâ
khöng thïí quay vïì. Vò thïë tûâ "giúän" úã àêy àûúåc duâng thêåt chñnh xaác. Song vö
tònh maâ giúän thöi chûá àêu coá chuã yá. Moåi sûå viïåc xaãy ra trûúác mùæt cö gaái nhû
trïu ngûúi cuäng chó laâ vö tònh:
Bao nhiïu bêìy con sñt
Àaä tònh bùçng qua söng

Tröëng cúm goåi tröëng quên
Múái xuên qua... xuên laåi...

Àaám treã haát ngoaâi söng
Voång vïì vùng vùèng maäi

Àêy laâ nhûäng baâi haát múái nùm naâo cö gaái àaä tûâng haát, nhûäng troâ
chúi múái nùm naâo cö gaái àaä tûâng chúi. Nhûäng baâi haát, troâ chúi cuãa tuöíi thú úã
núi thön daä. Múái àoá maâ giúâ àêy cö àaä thaânh ngûúâi ngoaâi cuöåc. Nùçm trong nhaâ
àêìy tiïëng voång cuãa chuáng, cö coá muöën nghe khöng?
Àïën khöí thú tiïëp theo:
Vaâi nuå chanh soáng soaäi
Trïn nïìn mêëy laá tú
Goác sên cêy búãi möëc
Dòu hûúng àûa gioá àûa
Taác giaã àaä coá möåt êín duå tinh vi. Taã hoa, taã hûúng coân àoá maâ nhû àaä
taân. Cêy chanh sau vûúân, göëc búãi àêìu sên àïìu àaä qua kyâ xuên sùæc. Noá vêîn ra
nuå, tröí hoa laâ vò sûác söëng deão dai cuãa noá. Sûác söëng naây àaä khöng cûúäng laåi àûúåc
tuöíi taác, búãi àoá laâ quy luêåt cuãa thiïn nhiïn.
Sau khi àaä chuêín bõ àêìy àuã yá tûá, taác giaã miïu taã cuå thïí ngöi nhaâ:
Ba gian nhaâ vùæng thûa
Chó coân gaái muöån chöìng
Ngöi nhaâ ba gian chûá àêu phaãi nhoã, noá vöën laâ núi àoaân tuå cuãa caã
möåt gia àònh. Sau nhiïìu nùm biïën thiïn, keã mêët ngûúâi coân, ngûúâi ài keã úã chó
coân laåi möåt mònh cö. Sûå röång raäi cuãa khöng gian caâng laâm cho loâng ngûúâi se
laånh. Loâng se laånh ngûúâi caâng mau giaâ. Chùèng biïët tûâ khi naâo cö gaái àaä coá kiïíu
sinh hoaåt cuãa ngûúâi luöëng tuöíi:
Bùæc ghïë ngöìi trûúác cûãa
Chùm vun mêëy khoám höìng

"Treã tröìng na giaâ tröìng chuöëi". Cö gaái cha phaãi tröìng chuöëi àïí kõp
ùn nhûng tûâng vui chúi tröëng cúm tröëng quên khi naâo cö àaä chuyïín sang vui
chúi cêy caãnh:
Àúåi muâa xuên trúã laåi

Hoa tùång möåt vaâi böng...
Theo trêåt tûå cuá phaáp cuãa hai cêu thú naây coá thïí hiïíu cö cûá say mï
chùm bùém nh thïë, khi muâa xuên àïën seä coá hoa chúi.
Phêìn kïët cuãa baâi thú nïëu vêåy thò thûúâng quaá. Chùæc laâ taác giaã muöën noái:
Cö gaái àang chuã àöång àúåi muâa xuên trúã laåi (chûá khöng súå caãnh möîi nùm thïm
möåt tuöíi) àïí tùång hoa cho muâa xuên. Muâa xuên àaä thêëy chûa, àûâng coá "giúän
hoaâi gaái muöån chöìng" naây nheá!
Vûúng Thûâa Viïåt
Ta vúiá ta - àon
á g gop
á múá i cuaã Töë Hûu
ä
Vaâo nhûäng ngaây cuöëi cuâng cuãa möåt thïë kyã sùæp kheáp laåi, Töë Hûäu laåi àem
àïën cho baån àoåc möåt tùång phêím tinh thêìn múái: têåp thú Ta vúái ta (1). Ta vúái ta
thêu nhêån vaâ chûáng kiïën möåt thïë kyã nhiïìu biïën àöång. Nhûäng cuöåc caách maång
lúán lao, xaác lêåp quyïìn laâm chuã cuãa nhûäng ngûúâi lao àöång khöí, sûå vuâng lïn cuãa
caác dên töåc àêëu tranh cho bònh àùèng, tûå do. Nhûäng phaát minh khoa hoåc kyâ diïåu
nêng cao têìm voác vaâ võ thïë cuãa con ngûúâi trong viïåc chinh phuåc thiïn nhiïn vaâ
vuä truå. Mùåc khaác thïë kyã XX cuäng chûáng kiïën nhûäng cuöåc chiïën tranh taân baåo,
nhûäng xung àöåt sùæc töåc keáo daâi gêy àau khöí, tang toác cho haâng triïåu ngûúâi. Vaâ
àau xoát hún caã laâ möåt thïë giúái höìng àaä "Vúä tan tûâng maãnh hoáa thaânh khöng".
Tuy nhiïn Töë Hûäu khöng bi quan, khi nhêån xeát con ngûúâi trong möåt trùm nùm
qua:
Dêîu bao àiïn àaão baäo buâng

Thïë kyã hai mûúi thïë kyã àeåp vö cuâng!
Vúái möåt àiïím nhòn saáng suöët vaâ bònh tônh, Töë Hûäu àaä choån loåc trïn doâng
biïën àöång cuãa cuöåc àúâi phêìn öín àõnh, trïn caái bêët thûúâng leä vö thûúâng, lêëy bêët
biïën ûáng vaån biïën:
Àaão àiïn thiïn haå àöíi maâu tïn
"Bêët biïën" laâ ta, vûäng chñ bïìn

Töë Hûäu suy nghô nhiïìu àïën chên lyá cuãa cuöåc àúâi qua nhûäng àöíi thay. Coá
thïí tòm chuêín mûåc úã àêu xa hay chñnh laâ úã con àûúâng ài cuãa dên töåc qua nhûäng
chùång àûúâng lõch sûã vúái nhûäng khöí àau nhoåc nhùçn vaâ vinh quang töåt àöå, vúái sûác
saáng taåo vaâ àöíi múái úã nhûäng bûúác ngoùåt lõch sûã. Chuáng ta tûå tin nhûng khöng
baão thuã, àöíi múái nhûng khöng àöíi maâu, nïn sau trûúác ta rêët khaác ta, nhû ng vêîn
laâ ta:
Súå chi khuác khuyãu àûúâng muön dùåm

Ta vêîn laâ ta, ta vúái ta
Töë Hûäu qua têåp thú àaä biïíu hiïån möåt caái nhòn chuã àöång, saáng toã giûäa
trùm ngaân sûå viïåc nhiïìu lûuác nh coân lêîn löån. Vêîn coân àoá nhûäng khoá khùn vaâ
nhûäng tïå naån xaä höåi laâm cho nhaâ thú luön nhûác nhöëi xoát xa:
Xoám thúå àoá lïìu che tre öí chuöåt
Laâng quï ngheâo xú xaác chaáo cêìm húi

Vêîn coân nhiïìu khoaãng caách vaâ nhûäng nghõch lyá cuãa caãnh giaâu ngheâo
trong xaä höåi.
Öi thõ trûúâng cuäng "chiïën trûúâng" thùæng baåi
Coân chöî chùng, cho tònh thûúng, leä phaãi?
(Du xuên)
Nhêån thûác vïì xaä höåi, Töë Hûäu rêët nhaåy caãm úã khña caånh àaåo lyá vaâ baão vïå
nhên caách cuãa con ngûúâi. Duâ trong hoaân caãnh naâo thò con ngûúâi cuäng vêîn phaãi
giûä àûúåc phêím chêët töët àeåp cuãa hai chûä "con ngûúâi". Vêîn coá möåt ranh giúái roä
rïåt giûäa con ngûúâi, tònh ngûúâi vúái thuá tñnh hoang daåi "Àúâi ngûúâi khöng thïí laåi
laâ kiïëp con".
Ta vúái ta laâ têåp thú coá nhiïìu niïìm vui. Àiïìu laâm cho nhûäng trang thú aánh
lïn niïìm vui, niïìm tin úã cuöåc àúâi vaâ con ngûúâi chñnh laâ nhaâ thú àaä tòm àûúåc
nhûäng súåi dêy raâng buöåc vûäng chùæc vúái àêët nûúác, vúái nhên dên. Nhên dên laâ bêët
tûã, truyïìn thöëng kiïn cûúâng cuãa nhên dên laâ àaáng tûå haâo. Töë Hûäu khöng thuyïët
lyá chung chung maâ tòm vïì vúái nguöìn maåch cuãa truyïìn thöëng dên töåc. Nhaâ thú
nh ngúä ngaâng vúái cêu chuyïån cuãa Hûng Àaåo Vûúng vaâ Baâ haâng nûúác. Baâi thú
ca ngúåi trñ tuïå cuãa nhên dên, baâ cuå haâng nûúác bònh dõ nhûng thêåt cao caã, phi
thûúâng, goáp mu kïë cho Hûng Àaåo Vûúng thùæng giùåc. Nhên dên suy tön baâ laâ
"Vua baâ" vaâ nùm thaáng qua ài chó coân laåi ngöi miïëu Vua baâ vaâ têëm loâng thaânh
kñnh cuãa nhên dên. Töë Hûäu ngúäng möå ngûúâi xa nhû möåt têëm gûúng linh thiïng
àang hiïín hiïån.
Öi! Ngûúâi laâ ai, baâ meå quï ta hay tiïn Phêåt vúái Baâ!
Trúã vïì vúái Vaån Xuên, Töë Hûäu tòm thêëy sûác maånh cöåi nguöìn cuãa möåt thúâi
àêët nûúác veã vang thùæng giùåc.
Vaån Xuên naây muön thuúã xanh tûúi
Vaâ hiïån taåi tûâ khi coá Àaãng, sûác maånh cuãa dên töåc laåi khúi dêåy vúái bao
tinh anh vaâ haâo khñ. Nhûäng àöìng chñ laänh àaåo cuãa Àaãng nh Nguyïîn Thõ Minh
Khai, Nguyïîn Vùn Cûâ, Voä Vùn Têìn, Phan Àùng Lûu àaä ngaä xuöëng úã mûúâi taám
thön Vûúân Trêìu àïí laåi tiïëc thûúng vaâ loâng biïët ún vúái nhûäng ngûúâi àaä khuêët. Töë
Hûäu qua têåp thú àaä tiïën haânh möåt cuöåc haânh hûúng vïì nhiïìu miïìn àêët thiïng
liïng cuãa àêët nûúác. Nhûäng chuyïën ài nhû sûå trúã vïì cöåi nguöìn. Thúâi gian tröi
qua coân àoång laåi bao kyã niïåm, möîi kyã niïåm àûúåc taåo nïn bùçng nhiïìu chiïën tñch,
nhûäng cêu chuyïån caãm àöång, nhûäng têëm gûúng. Möîi kyã niïåm vêîn coân mang húi
êëm cuãa cuöåc àúâi vaâ lûuön coá khaã nùng höìi sinh àïí taåo nïn möåt sûác maånh múái
trong cuöåc àúâi hiïån taåi. Töë Hûäu àaä tiïëp nhêån vaâ taåo àûúåc nhiïìu caãm hûáng àeåp
trong thú ca. Caãm hûáng xaä höåi cuãa nhaâ thú vêîn thiïët tha, àùçm thùæm vaâ maånh
meä. Töë Hûäu coân nhêån àûúåc sûå tiïëp sûác cuãa thïë giúái baån beâ. Cuöåc gùåp gúä giûäa
nhaâ thú vúái chõ An vúå Mö-ri-sún vaâ chaáu Ï-mi-ly gúåi laåi nhiïìu xuác àöång. Ba
mûúi ta nùm àaä qua, cêu chuyïån àaä ài vaâo lõch sûã nhûng ngoån lûãa nùm xa vêîn
chaáy saáng. Baâi thú Ï-mi-ly con àaä àûúåc viïët ra vúái nhûäng caãm xuác àau thûúng
vaâ trñ tûúãng tûúång cuãa nhaâ thú trong vúâi vúåi khöng gian xa caách. Vaâ cuöåc gùåp
gúä xuác àöång nhiïìu yïu thûúng vaâ nûúác mùæt àaä àïí laåi cho Töë Hûäu nhiïìu tònh
caãm àeåp.
Àúâi húäi àúâi! Coá lûuác naâo àeåp thïë
Tònh ngûúâi trong nh ngoåc trai dûúái bïí
Töi nùæm tay cö gaái Myä thên tònh

Ï-mi-ly chaáu haäy tin
Viïåt Nam cuäng laâ möåt gia àònh

Cuãa chaáu
Ta vúái ta laâ têåp thú mang nùång tònh àúâi, tònh caãm vúái àêët nûúác, nhên dên,
baån beâ. Caãm hûáng thú ca laåc quan, tin cêåy duâ cho nhûäng caãnh àúâi vaâ söë phêån
àêy àoá coân nhiïìu khoá khùn. Nhûäng tònh caãm trïn caâng coá yá nghôa trong nhûäng
nùm thaáng cuöëi cuãa cuöåc haânh trònh thú. Tûâ Tûâ êëy àïën Ta vúái ta, thú Töë Hûäu
vêîn laâ nguöìn maåch thi ca múã vaâ àoán nhêån hûúng sùæc vaâ bao nöîi niïìm cuãa cuöåc
àúâi.
Ta vúái ta cuäng laâ têåp thú mang nhiïìu kyã niïåm thúâi gian cuãa caá nhên. Töë
Hûäu sùæp bûúác vaâo tuöíi taám mûúi. Taám mûúi nùm cuãa tuöíi àúâi vaâ trïn saáu mûúi
nùm cuãa tuöíi thú. Gêìn nhû nhaâ thú àaä chûáng kiïën vaâ tham dûå vaâo hêìu hïët nhûäng
sûå kiïån quan troång cuãa thïë kyã hai mûúi, möåt thïë kyã maâ caâng úã vaâo nhûäng thêåp
kyã cuöëi cuâng caâng coá nhiïìu biïën àöång röëi búâi, phûác taåp. Töë Hûäu trûúác sau vêîn
gùæn boá vúái cuöåc àúâi, nhêåp thïë vúái tinh thêìn tñch cûåc. Têëm loâng mang nùång cöng
ún Baác, sûå chung thuãy sùæt son vúái lyá tûúãng, tònh nghôa vúái quï hûúng vaâ àöìng
chñ vúái baån beâ lûuön taåo nïn sûác maånh tinh thêìn àïí vûúåt lïn tuöíi taác vaâ nùm
thaáng.
Meå úi! Söëng àaä baãy lùm nùm

Con vêîn coân ài, chùèng chõu nùçm
Khöng laâm nïn nuái thò nïn àaá

Loát dùåm àûúâng xa, àúä buåi lêìm
(Huïë laåi huy hoaâng)

Tûâ têëm loâng nhên hêåu giaâu yïu thûúng, nhaâ thú hiïíu roä nhûäng giúái haån
vïì thúâi gian vúái möîi cuöåc àúâi vaâ nhûäng úác mong cuãa nhaâ thú cuäng gêìn guäi
mang nùång tònh àúâi, tònh ngûúâi nhû "Cêy lûuáa vaâng thúm haåt", "Tiïëng chim
thanh vui hoát", "Haâng gaåch laát maát àûúâng thön". Doâng àúâi söi àöång vaâ doâng
thúâi gian cho riïng mònh lùång leä tröi xuöi. Nhûäng cêu thú cuãa Töë Hûäu trùn trúã u
tû nhûng thanh thoaát vúái nhiïìu yá tònh cao àeåp. Trúâi àaä vaâo cuöëi thu röìi nhûng
trúâi vêîn xanh, vaâ coá thïí möåt muâa àöng àaä àïën nhûng giaá laånh khöng ngùn caãn
àûúåc cêy cöëi naãy mêìm. Thú cuãa Töë Hûäu nhû ngaây naâo vêîn taåo àûúåc sûå caãm
thöng röång raäi. Nïëu Tiïëng àúâi laâ lúâi thú tòm sûå hoâa àöìng vúái traái tim cuãa moåi
ngûúâi thò Ta vúái ta biïíu thñ sûå thêëu hiïíu tònh àúâi, leä àúâi cuãa möåt têm höìn thú
àeåp, giaâu nhên baãn:
Dêîu khöng húi sûác khúi doâng thùèng
Coân chuát phuâ sa cuäng gùæng böìi
Tûâ Tûâ êëy àïën Ta vúái ta, trïn saáu mûúi nùm àaä qua nhûng doâng thú cuãa
Töë Hûäu vêîn ài giûäa cuöåc àúâi, vêîn giûä sûác lay àöång vaâ niïìm tin úã con ngûúâi, vêîn
laâ nhûäng giaá trõ tinh thêìn cao àeåp gùæn vúái àêët nûúác vaâ nhên dên.
(1) Ta vúái ta - têåp thú cuãa Töë Hûäu - Nxb Vùn hoåc, 2000.
Haâ Minh Àûác
Tiïn
ë g àan
â Kiïu
ì cu aã Nguyïn
î Du
Trong gia taâi vùn chûúng àöì söå cuãa àaåi thi haâo Nguyïîn Du coá nhiïìu aáng
thú hay miïu taã tiïëng haát, tiïëng àaân. Àiïìu àoá cho thêëy Nguyïîn Du rêët mï àaân,
mï haát, vaâ chùæc chùæn gioãi àaân, gioãi haát. Khöng coá gò laå, nïëu chuáng ta biïët rùçng,
cha öng laâ Nguyïîn Nghiïîm (ngûúâi Nghïå Tônh) vaâ meå laâ Trêìn Thõ Tên (ngûúâi
Bùæc Ninh). Cha meå öng khöng chó hay chûä maâ coân hay ca haát vaâ àaân haát hay
nhûäng laân àiïåu dên ca àùåc sùæc vaâ cûåc kyâ phong phuá.
Trong 3.255 cêu thú Kiïìu, Nguyïîn Du àaä gúãi troån loâng caãm thûúng sêu
sùæc, sûå quyá troång vaâ tön vinh qua nhûäng vêìn thú àeåp nhêët, hay nhêët, têm huyïët
nhêët... öng viïët vïì Kiïìu.
Kiïìu àeåp:
"Laân thu thuãy neát xuên sún
Hoa ghen thua thùæm, liïîu húân keám xanh

Möåt hai nghiïng nûúác, nghiïng thaânh..."
Kiïìu àaä xinh àeåp laåi coá taâi cêìm, kyâ, thi, hoåa. Nhûng dûúâng nhû... Nguyïîn
Du mï taâi àaân, taâi haát hoùåc giaã, Kiïìu coá phêìn... vûúåt tröåi hún vïì êm nhaåc, nïn
chi Nguyïîn Du viïët kyä hún. Ngay sau khi khen Kiïìu "Thöng minh vöën sùén tñnh
trúâi. Pha nghïì thi hoaå àuã muâi ca ngêm" Nguyïîn Du say sûa:
"Cung thûúng lêìn bêåc nguä êm
Nghïì riïng ùn àûát höì cêìm möåt chûúng
Khuác nhaâ tay lûåa nïn xoang..."

Trong "Truyïån Kiïìu", coá túái 4 lêìn Nguyïîn Du taã tiïëng àaân Kiïìu. Duâ laâ
nhûäng "Thiïn Baåc mïånh", nhûng lêìn naâo tiïëng àaân Kiïìu cuäng laâm xuác àöång
loâng ngûúâi.
1- Tiïëng àaân giao duyïn giûäa Kiïìu vaâ Kim Troång:
"...So dêìn dêy vuä dêy vùn
Böën dêy to nhoã theo vêìn cung thûúng

Khuác àêu Haán Súã chiïën trûúâng
Nghe ra tiïëng sùæt tiïëng vaâng chen nhau

Khuác àêu Tû Maä Phûúång cêìu
Nghe ra nhû oaán nhû sêìu phaãi chùng

Kï Khang naây khuác Quaãng lùng
Möåt rùçng lûu thuãy hai rùçng haânh vên

Quaá quan naây khuác Chiïu quên
Nûãa phêìn luyïën chuáa nûãa phêìn tû gia
Trong nhû tiïëng haåc bay qua

Àuåc nhû nûúác suöëi múái sa nûãa vúâi
Tiïëng khoan nhû gioá thoaãng ngoaâi

Tiïëng mau sêìm sêåp nhû trúâi àöí ma..."
2- Tiïëng àaân Kiïìu trong cún ghen Hoaån Th:

"...Böën dêy nhû khoác nhû than
Khiïën ngûúâi trïn tiïåc cuäng tan naát loâng

Cuâng trong möåt tiïëng tú àöìng
Ngûúâi ngoaâi cûúâi nuå ngûúâi trong khoác thêìm"
3- Tiïëng àaân Kiïìu sau khi Tûâ Haãi bõ giïët:

"...Möåt cung gioá thaãm mûa sêìu
Böën dêy nhoã maáu nùm àêìu ngoán tay

Ve ngêm vûúån hoát naâo taây..."
4- Tiïëng àaân Kiïìu sau 15 nùm lûu laåc, taái húåp Kim Troång:
"...Phñm àaân dòu dùåt tay tiïn
Khoái trêìm cao thêëp tiïëng huyïìn gêìn xa

Khuác àêu àêìm êëm phûúng hoâa
êëy laâ Höì àiïåp hay laâ Trûúâng sinh
Khuác àêu ïm aái xuên tònh

êëy höìn Thuåc àïë hay mònh Àöî quyïn?
Trong sao chêu nhoã duyïình quyïn

êëm sao haåt ngoåc Lam àiïìn múái àöng!"
Tiïëng àaân Kiïìu... naäo loâng àïën vêåy nhûng thêåt coá nhiïìu cung bêåc. Tiïëng
àaân Kiïìu úã àoaån 1, 4 vêîn buöìn nhûng coá phêìn... say sûa, vò àûúåc àaân cho ngûúâi
mònh yïu nghe. Àoaån 1, Nguyïîn Du... duâng túái 14 cêu thú vaâ àoaån 4 duâng 8 cêu
thú. Nghe thú Nguyïîn Du, chuáng ta coá caãm giaác nghe àûúåc tiïëng àaân Kiïìu.
Tiïëng àaân àoaån 1 nhû thïí coá aánh mùæt cûúâi giao duyïn "Loâng trong nhû àaä mùåt
ngoaâi chón e" cuãa caã Kiïìu vaâ Kim Troång. Búãi khöng thïë sao laåi coá chuyïån
"Nghe trong êu yïëm coá phêìn laã lúi", hay "Rùçng quen mêët nïët ài röìi".
Nïëu tiïëng àaân àoaån 1 coá 14 cêu vaâ àoaån 4 coá 8 cêu thò tiïëng àaân Kiïìu úã
àoaån 3 vaâ 4 ngùæn thùæt ngheån laåi. Têm traång àau àúán töåt cuâng cuãa Kiïìu àaä khiïën
tiïëng àaân Kiïìu àûát àoaån, chó coân 4 cêu khi àaân cho Hoaån Th nghe, vaâ chó coân 3
cêu khi Kiïìu àaân cho Höì Tön Hiïën nghe, sau khi Tûâ Haãi - chöìng naâng bõ Höì
giïët chïët. Kiïìu khöng àaân nöíi vaâ... Nguyïîn Du cuäng khöng viïët nöíi!
Xin trñch vaâi nhêån xeát bùçng thú vïì thiïn taâi cuãa Nguyïîn Du.
Nhaâ thú Töë Hûäu viïët:
"...Tiïëng thú ai àöång àêët trúâi

Nghe nhû non nûúác voång lúâi ngaân thu
Nghòn nùm sau nhúá Nguyïîn Du

Tiïëng thûúng nhû tiïëng meå ru nhûäng ngaây
Húäi Ngûúâi xa cuãa ta nay..."

Vaâ nhaâ thú Chïë Lan Viïn viïët: "Nguyïîn Du viïët Kiïìu, àêët nûúác hoáa
thaânh vùn...". Vùn àêy laâ Vùn Thú, laâ Hoa Vùn, laâ Vùn hoáa Nghïå thuêåt... vêåy!
(*) Thú trñch trong "Truyïån Kiïìu" - NXB Àaåi hoåc vaâ Trung hoåc chuyïn
nghiïåp, 1972.
Laåc Thi
Vïì baâ i thú Cuã kh oai cuaã beá
Vúái hún 30 têåp thú, têåp truyïån viïët cho thiïëu nhi,
Phaåm Höí laâ möåt taác giaã àûúåc caác em àùåc biïåt yïu quyá. Saáng
taác cuãa öng thûúâng nhùçm vun àùæp cho caác em loâng yïu
thûúng tûâ cêy coã, loaâi vêåt àïën con ngûúâi. Sau àêy laâ têm sûå
cuãa öng vïì möåt baâi thú àûúåc saáng taác khi caác con cuãa öng
phaãi ài sú taán - baâi thú khiïën öng bêy giúâ möîi lêìn àoåc laåi
vêîn ûáa nûúác mùæt.
Töi viïët baâi thú naây sau khi nhêån àûúåc quaâ cuãa Söng Àöng gûãi tûâ núi
sú taán vïì. Àoá laâ vaâo nùm 1968, khi cuöåc khaáng chiïën chöëng Myä, cûáu nûúác àang
vaâo giai àoaån quyïët liïåt nhêët, gia àònh töi phaãi sú taán möîi ngûúâi möåt núi. Töi
cöng taác taåi Baáo Vùn nghïå (Höåi Nhaâ vùn) nïn cho Söng Höìng vaâ Söng Àöng ài
sú taán vïì Àöng Du (Bùæc Ninh) cuâng con em caán böå trong cú quan. Söng Hûúng
thò theo nhaâ töi sú taán cuâng trûúâng Àaåi hoåc Töíng húåp úã trïn Thaái Nguyïn. Cûá
hùçng tuêìn Toâa soaån àïìu cho ngûúâi xuöëng nùæm tònh hònh sinh hoaåt cuãa caác chaáu.
Thúâi àoá àúâi söëng kinh tïë khoá khùn, nhûng àúâi söëng tònh caãm thêåt giaâu
coá. Hònh nh ngûúâi naâo cuäng vêåy, hùçng ngaây hoå nghô vïì ngûúâi khaác hún laâ nghô
vïì baãn thên mònh. Ngûúâi úã thaânh phöë sùæm sûãa caác thûá àïí gûãi vïì núi sú taán àaä
àaânh, ngûúâi úã núi sú taán cuäng lûuön nghô tòm quaâ gò àoá gûãi vïì Haâ Nöåi. Thûúâng
laâ múá töm, múá caá mua úã chúå quï vïì kho mùån cho khoãi hoãng röìi gûãi theo xe vïì
thaânh phöë. Söng Höìng vaâ Söng Àöng cuãa töi cuäng theo ngûúâi lúán ài chúå. Thêëy
ngûúâi lúán mua töm caá, hai àûáa baân nhau mua möåt cuã khoai lang roä to. Vïì nhaâ,
thêëy ngûúâi lúán thöíi lûãa rúm kho töm, nêëu caá thò hai àûáa nghô caách núáng khoai,
vò àoá laâ viïåc laâm dïî nhêët maâ coá thïí laâm àûúåc, àïí gûãi vïì nhaâ cho böë meå.
Tònh cúâ höm àoá nhaâ töi cuäng tûâ Thaái Nguyïn vïì qua nhaâ. Nhêån àûúåc
khoai cuãa con vûâa mûâng vûâa tuãi, biïët tin laâ Söng Höìng vaâ Söng Àöng vêîn khoãe
maånh. Bêån cöng taác, àûúâng saá xa xöi, nguy hiïím, thûúng nhúá con maâ khöng
biïët laâm thïë naâo. Chó chúâ àïën ngaây chuã nhêåt àïí gûãi xuöëng cho con ñt baánh myâ
khö vúái lûúng khö. Phaãi noái thêåt, lûuác àoá Söng Àöng coân beá quaá, chó biïët vuâi
khoai vaâo tro noáng, chûá khöng biïët söëng chñn ra sao. Nïn khi chuáng töi boác
khoai ra thò giaâ nûãa phêìn coân söëng. Böë meå ùn khoai maâ caãm nhêån caái tònh cuãa
con nhoã núi sú taán, nûúác mùæt rûng rûng.
Ta cuâng nghe laåi baâi thú àoá:

Cuã khoai cuãa beá
Ruã nhau ra chúå

Chõ, múá caá nhoã
Chõ, múá töm con
Vïì, thöíi lûãa rúm

Vïì, àun lûãa cuãi...
Toác vûúng tro buåi

Con mùæt àoã hoe
Caá naây töm kia

Chiïìu vïì Haâ Nöåi...
Quaâ gûãi böë meå

Riïng beá loay hoay
Choån möåt cuã khoai
Àem vuâi tro noáng

Laâng xa sú taán
Khoai vïì àïën nhaâ

Meå nhêån, boác ra:
Nûãa bïn coân söëng!

Khoai vêîn ngon lùæm
Loâng con ngoåt buâi

Mùæt meå rúám úát
Tay cêìm chia àöi...

Khi viïët baâi thú naây, töi cöë gùæng viïët rêët thêåt, khöng coá sûå trau chuöët lúâi
thú àïí phuâ húåp vúái suy nghô cuãa Söng Àöng cuäng nh phuâ húåp vúái lûáa tuöíi thiïëu
nhi. Ngay àêìu àïì baâi thú cuäng àaä noái lïn àiïìu àoá. Cuã khoai cuãa beá àaä àûúåc in
trong têåp thú Chuá võt con vaâ khi Trung úng Àoaân Thanh niïn, Höåi Nhaâ vùn múã
cuöåc vêån àöång saáng taác cho thiïëu nhi (1968) thò baâi thú àaä àûúåc trao giaãi
thûúãng A. Àïën bêy giúâ, möîi khi nhúá laåi kyã niïåm vïì caác con, töi àïìu ûáa nûúác
mùæt. Àêët nûúác hoâa bònh, gia àònh àoaân tuå, cuöåc söëng êëm no, töi caâng thêëy yïu
quyá cuöåc àúâi hún. Vaâ viïët cho caác em seä maäi maäi laâ sûå lûåa choån cho caã cuöåc àúâi
töi.
Nguyïîn Thõ Bñch
Meå öm
ë - Trên
ì Àùng Kho a
Trêìn Àùng Khoa in baâi thú àêìu tiïn nùm 1966, khi Khoa lïn taám
tuöíi. Nhûng bùæt àêìu laâm thò chùæc coân súám hún. Àoá laâ hiïån tûúång hy hûäu trong
lõch sûã vùn hoåc nûúác ta, laâ sûå gùåp gúä cuãa nhûäng yïëu töë chuã quan vaâ khaách quan
coá möåt khöng hai, àuã sûác taåo ra möåt hiïån tûúång tuyïåt àeåp cuãa thúâi àaåi caách
maång. Tuy nhiïn úã àêy töi cha muöën noái nhiïìu vïì hiïån tûúång naây, maâ chó thûã
xem xeát àïën möåt trong nhûäng saáng taác thúâi niïn thiïëu cuãa "thêìn àöìng thú" naây,
hy voång qua àoá coá thïí khaám phaá ra möåt vaâi neát gò àoá trong baãn sùæc thú Trêìn
Àùng Khoa chùng.
Vaâo lûáa tuöíi coân ham chúi giun dïë, nhûng bïn caånh nhûäng baâi thú höìn
nhiïn rêët treã con, nhaâ thi sô tñ hon àaä toã ra giaâ trûúác tuöíi rêët nhiïìu khi khöng ñt
lêìn àem vaâo thú nhûäng chuyïån chùèng treã con möåt tñ naâo. Nhûng baâi nh thïë
khöng coá töåi tònh gò vaâ cuäng rêët Trêìn Àùng Khoa thöi, nhûng khi thúâi cuöåc àaä ài
qua, cuäng nhû nhiïìu taác phêím cuâng thúâi khaác, sau naây àoåc laåi ta coá caãm giaác
sûác söëng cuãa chuáng hao moân ài khaá nhiïìu, àöi luác coân gêy dõ ûáng. Coá leä vò thïë
maâ töi àaä choån baâi "Meå öëm" àïí viïët nhûäng doâng naây, vò úã baâi thú naây, Khoa àaä
àaåt àïën caã tñnh chên thûåc cuöåc söëng cuäng nhû tñnh chên thûåc nghïå thuêåt rêët cao.
Baâi thú mang tñnh chên thûåc trûúác hïët vò noá laâ thûá tònh caãm thiïng liïng
cuãa muön àúâi, möåt thûá baãn nùng göëc, tûác laâ loâng yïu thûúng vö búâ cuãa àûáa con
vúái ngûúâi meå, huöëng chi àêy laåi laâ möåt àûáa con coân beá boãng. Ngûúâi ta coá thïí
khön ngoan úã àêu, maánh lúái vúái ai, nhûng khi àïën trûúác ngûúâi meå ruöåt, ta lûuön
trúã laåi laâ möåt àûáa treã thú ngêy, höìn nhiïn nhû thuúã coân têëm beá:
Moåi höm meå thñch vui chúi

Höm nay meå chùèng noái cûúâi àûúåc àêu
Noái "meå thñch vui chúi" laâ caách noái cuãa treã con, nhòn tûâ goác àöå treã
con, tûác laâ tiïëp thu hònh aãnh ngûúâi meå qua lùng kñnh treã con, cuäng nhû cêu tiïëp
àoá "höm nay meå chùèng noái cûúâi àûúåc àêu" - ta nghe nhû cêåu beá àang phên bua
vúái ai àoá, mùåc duâ cêåu chó tûå noái möåt mònh: àùåc thuâ cuãa treã con laâ luön tûúãng
mònh laâ ngûúâi lúán, vaâ vò vêåy chuáng laåi caâng treã con hún. Vaâ treã con thò thñch toâ
moâ, ûa quan saát:
Laá trêìu khö giûäa cúi trêìu
Truyïån Kiïìu gêëp laåi trïn àêìu bêëy nay

Cêu thú trïn ngúä nhû tûå nhiïn nh khöng, nhûng àoá laâ möåt löëi noái maâ
khöng coá kyä nùng nghïì nghiïåp khöng dïî duâng àûúåc. Coân cêu dûúái, vúái chi tiïët
"Truyïån Kiïìu" thò àïí löå möåt baâi thú roä rïåt, vò chi tiïët rêët thûåc trong àúâi thûåc naây
laåi mang àêìy sûác maånh nghïå thuêåt, búãi noá noái lïn bao àiïìu vïì ngûúâi meå, àïën
mûác nïëu ta muöën giaãng giaãi cho ra nheä thò phaãi töën khöng ñt giêëy mûåc! Tûâng
bûúác möåt, ta thêëy xuêët hiïån möåt baãn lônh thú thûåc sûå, nghôa laâ khaã nùng nghe ra
àûúåc nhûäng tiïëng noái sêu thùèm vöën laâ baãn chêët cuãa hiïån tûúång maâ ngûúâi thûúâng
khöng dïî gò nghe ra vaâ hún thïë nûäa - khaã nùng diïîn àaåt nhûäng biïíu hiïån tinh vi
êëy bùçng thûá ngön ngûä giaãn dõ, chñnh xaác vaâ giaâu hònh aãnh coá thïí gêy hiïåu quaã
tònh caãm maånh meä:
Nùæng mûa tûâ nhûäng ngaây xûa
Lùån trong àúâi meå àïën giúâ chûa tan

Hai cêu thú taâi tònh búãi àaä goåi àuáng tïn sûå viïåc, möåt sûå viïåc bao
göìm caã möåt àúâi ngûúâi, nïëu khöng muöën noái bao göìm moåi àúâi ngûúâi, trong coá
veãn veån mûúâi böën êm tiïët. Möåt àûáa con, dêîu coân mùng sûäa, maâ àaä yá thûác sêu
sùæc àïën thïë vïì nhûäng chõu àûång, hy sinh trúâi bïí cuãa ngûúâi meå thêåt àaä khiïën cho
khöng chó ngûúâi meå, maâ ngay caã ngûúâi àoåc chuáng ta cuäng khöng giêëu nöíi caãm
àöång. Caã hai doâng thú cö àuác, khöng coá tûâ naâo khöng haâm chûáa möåt lûúång
thöng tin cêìn thiïët, àùåc biïåt vúái tûâ "lùån" khöng thïí chñnh xaác vaâ biïíu caãm hún.
Nhaâ thú mûúâi hai tuöíi naây thêåt àaä göìm vaâo trong thú caã taâi vaâ tònh khi tiïëp tuåc
laâm ta kinh ngaåc vò nhûäng chi tiïët nhêån xeát khöng phaãi chó bêåt lïn tûâ con mùæt
maâ laâ tûâ trong sêu thùèm traái tim:
Caã àúâi ài gioá ài sûúng
Bêy giúâ meå laåi lêìn giûúâng têåp ài
Coân nhúá coá lêìn Trêìn Àùng Khoa àaä tûâng noái rùçng Khoa khöng phaãi
laâ nhaâ thú viïët cho thiïëu nhi. Quaã thûåc àiïìu naây cuäng dïî nhêìm lêîn. Àaä àaânh möåt
àûáa treã àùåt buát thò moåi àiïìu cêån ta viïët ra àïìu laâ cuãa möåt àûáa treã. Nhûng möåt
àûáa treã thi sô thò laâ cuãa chung têët caã moåi ngûúâi, cêåu beá hay cö beá êëy coá thïí àem
caã thïë giúái vaâo trong thú theo caách cuãa mònh, maâ võ têët caách êëy àaä keám sêu sùæc,
keám thêëu thõ hún úã nhûäng ngûúâi lúán.
Vúái möåt cêu thú nhû cêu thú trïn, nhûäng thi sô lúán tuöíi cuäng phaãi ngaã muä
chaâo, búãi dêîu coá àûúåc caái tinh tïë vaâ nhaåy caãm thi sô nhû Khoa thò ñt ra nhûäng
ngûúâi lúán cuäng hoùåc laâm cho cêu thú giaâ ài hoùåc laâm cho noá mang caái veã treã
con giaã vúâ rêët khoá chõu. Vúái trûúâng húåp nhûäng cêu thú kyâ diïåu nhû thïë naây,
cuâng luác Trêìn Àùng Khoa phaãi vêån àöång theo hai quaá trònh ngûúåc nhau: phaãi
trûúãng thaânh lïn àïí nhòn nhêån sûå viïåc bùçng sûå tûâng traãi cuãa möåt ngûúâi lúán, laåi
phaãi quay trúã vïì vúái baãn chêët treã con cuãa mònh! Sûå phên thên, hay chñnh laâ nhêåp
thên khöng biïët nûäa àaä laâm cho cêåu beá nh coá hai cuöåc àúâi trong möåt con ngûúâi.
Khöí thú tuyïåt vúâi tiïëp àoá caâng khùèng àõnh khaã nùng phên thên naây cuãa taâi nùng
thiïn bêím Trêìn Àùng Khoa:
Meå vui, con coá quaãn gò
Ngêm thú, kïí chuyïån, röìi thò muáa ca

Röìi cao diïîn kõch giûäa nhaâ
Möåt mònh con sùæm caã ba vai cheâo

Xûa nay coá nhiïìu cêu thú hay nhûng rêët ñt àaåt àïën song toaân: hoùåc
caái taâi lêën caái tònh, hoùåc ngûúåc laåi. Böën cêu thú trïn cuãa Khoa, cuâng vúái caã
nhûäng cêu trïn kia nûäa, cuâng luác laâm cho ta vûâa trên troång caái tònh, laåi vûâa
khêm phuåc caái taâi, thêåt laâ taâi tònh troån veån. Nhaâ nghïå sô tñ hon thuúã êëy àaä laâm
àûúåc cuâng luác nhûäng viïåc ngúä nh traái ngûúåc nhau: vûâa treã con, vûâa ngûúâi lúán,
vûâa tónh taáo, vûâa àùæm say, möåt chên àùåt giûäa àúâi möåt chên àûáng vûäng trïn
maãnh àêët cuãa nghïå thuêåt. Möåt sûå kïët húåp taâi tñnh àïën nhû vêåy, khöng chó trong
thïë kyã naây, maâ trong caã lõch sûã cuäng thêåt hiïëm hoi.
Anh Ngoåc
Mùæt ngûúiâ Sún Têy (Quang Dun

ä g - 1949)
Em úã thaânh Sún chaåy giùåc vïì
Töi tûâ chinh chiïën cuäng ra ài

Caách biïåt bao ngaây quï Bêët Baåt
Chiïìu xanh khöng thêëy boáng Ba Vò
Vêìng traán em mang trúâi quï hûúng

Mùæt em dòu dõu buöìn Têy phûúng
Töi nhúá xûá Àoaâi mêy trùæng lùæm

Em àaä bao ngaây em nhúá thûúng?
Meå töi, em coá gùåp àêu khöng

Bao xaác giaâ nua ngêåp caánh àöìng
Töi nhúá möåt thùçng con beá nhoã

Bao nhiïu röìi xaác treã tröi söng!
Tûâ àöå thu vïì hoang boáng giùåc
Àiïu taân öi laåi nöëi àiïu taân!

Àêët àaá ong khö nhiïìu suöëi lïå
Em àaä bao ngaây lïå chûáa chan?
Àöi mùæt ngûúâi Sún Têy

U êín chiïìu lûu laåc
Buöìn viïîn xûá khön khuêy

Töi gûãi niïìm thûúng nhúá
Em mang giuâm töi nheá

Ngaây trúã laåi quï hûúng
Khuác hoaân ca rúám lïå

Bao giúâ trúã laåi àöìng Búng Cêën
Vïì nuái Saâi Sún ngoá lûuáa vaâng
Söng Àaáy chêåm nguöìn qua Phuã Quöëc

Saáo diïìu khuya khoùæt thöíi àïm trùng
Bao giúâ töi gùåp em lêìn nûäa

Chùæc àaä thanh bònh röån tiïëng ca
Àaä hïët sùæc muâa chinh chiïën cuä

Coân coá bao giúâ em nhúá ta?
Nïëu "Têy tiïën" laâ baâi ca haâo huâng trong nhûäng ngaây khaáng chiïën
chöëng Phaáp gian khöí cuãa àoaân quên Têy tiïën thò "Àöi mùæt ngûúâi Sún Têy" laåi laâ
cung trêìm, sêu lùæng, xoát xa trong maåch nhûäng baâi ca thuãa êëy. úã Têy tiïën, bûác
tranh vïì cuöåc söëng cuãa nhûäng ngûúâi lñnh Têy tiïën hiïån lïn roä neát, sinh àöång vúái
têët caã caái bi, caái huâng cuãa möåt thúâi àaåi lõch sûã thò úã "Mùæt ngûúâi Sún Têy" laåi laâ
sûå àêîm xoát xa, thao thûác, nhung nhúá àïën quùån loâng cuãa ngûúâi thi sô taâi hoa.
Trong thú Quang Duäng, tuác trûåc möåt nöîi nhúá vaâ sûå thao thûác khön
nguöi. Caãm hûáng nghïå thuêåt cuãa Quang Duäng thûúâng ài sau sûå xuác àöång, trùn
trúã vïì con ngûúâi vaâ cuöåc söëng. Trong "Mùæt ngûúâi Sún Têy" bûác tranh vïì quï
hûúng trong khaáng chiïën chöëng Phaáp hiïån lïn vúái têët caã niïìm àau vaâ nöîi nhúá.
Trong caái caãnh höîn loaån, tang thûúng cuãa vuâng quï bõ giùåc chiïëm àoáng vaâ taân
saát daä man, nhûäng xaác ngûúâi vö töåi chïët möåt caách thaãm khöëc: "Nhûäng xaác giaâ
nua ngêåp caánh àöìng", "bao nhiïu röìi xaác treã tröi söng"... Quang Duäng coá thïí
noái gò àêy khi böën bïì chung quanh, nhûäng aánh mùæt "u uêín chiïìu lûu laåc" vúái
nhûäng nöîi "buöìn viïîn xûá khön khuêy"? Theo doåc nguöìn caãm xuác, löå trònh trong
nöîi nhúá vaâ sûå àau àaáu trong thú Quang Duäng coá nhûäng luác oùçn laåi, xoát xa. Möåt
neát chêëm phaá cuãa quï hûúng trong maâu xanh xûá súã "Chiïìu xanh khöng thêëy
boáng Ba Vò", trong nhûäng veã àeåp mêy trùæng xûá Àoaâi, trong nöîi buöìn xa xùm
cuãa ngûúâi con xûá Phêåt "Mùæt em dòu dõu buöìn Têy phûúng"... àaä khöng chó laâ
nhûäng nöët nhêën trong baâi ca trûä tònh da diïët, mïnh möng sêu lùæng naây.
Khúãi nguöìn cuãa caãm xuác laâ caãnh biïåt ly. Biïåt ly trong àau thûúng vaâ
mêët maát. Quang Duäng hoãi vïì quï hûúng xûá súã, hoãi vïì nhûäng söë phêån leo leát ruãi
may trûúác nhûäng töåi aác taây trúâi cuãa giùåc. Hoãi àïí tûå traã lúâi vúái chñnh mònh vaâ tûå
chêët vêën chñnh mònh. Khi àaä nhêån ra "Àiïu taân öi laåi nöëi àiïu taân" thò cuäng laâ
lûuác thi sô öm troån tònh quï trong nöîi "buöìn viïîn xûá khön khuêy" laâm haânh
trang lïn àûúâng àïí heån vúái ngûúâi thên, quï hûúng: "ngaây trúã laåi quï
hûúng/khuác hoaân ca rúám lïå".
Nïëu "Mùæt ngûúâi Sún Têy" laâ bûác tranh phên caãnh töëi saáng tûúng
àöëi thaânh cöng cuãa thi sô - hoåa sô taâi hoa Quang Duäng maâ maãng töëi nhaåt nhoaâ úã
phêìn àêìu thò phña sau laåi laâ khoaãng saáng rûåc rúä laâm reo vui loâng ngûúâi khöng dïî
gò ai cuäng laâm àûúåc. Maãng töëi vúái sûå leo leát cuãa ngûúâi söëng, caái bi thûúng cuãa
ngûúâi chïët, caái u sêìu trong têm traång, caái uêín trong aánh nhòn ... thò maãng saáng
laåi uâa vaâo trong bûác tranh khi nhûäng neát phaác thaão cuãa nhaâ thú hoåa tiïët vïì tûúng
lai :
" ... Bao giúâ trúã laåi àöìng Bûúng Cêën

Vïì nuái Saâi Sún ngoá luáa vaâng
Söng Àaáy chêåm nguöìn qua Phuã Quöëc

Saáo diïìu khuya khoùæt thöíi àïm trùng ..."
Thúâi gian chûa àõnh hònh nhûng sûå viïåc laåi laâ cuå thïí. Caái ngaây maâ
Saâi sún, Búng Cêën rûåc lïn maâu vaâng no êëm trïn nhûäng caánh àöìng vaâ bûác tranh
thanh bònh trong tiïëng saáo àïm trùng àaä khöng chó laâ taã maâ laâ gúåi lïn niïìm thao
thûác trong möîi con ngûúâi. Ngûúâi lñnh Têy tiïën, nhaâ thú, hoåa sô taâi hoa êëy àaä
khöng hiïíu vò sao mònh laåi chùm chùm "gûãi niïìm nhúá thûúng" cho ngûúâi thên
àïí "ngaây trúã laåi quï hûúng" ài trong "khuác hoaân ca rúám lïå".
Sûå gùåp gúä lêìn naây chó coá vêåy thöi. Nhûng Quang Duäng laåi heån ngaây
taái ngöå:
" ... Bao giúâ töi gùåp em lêìn nûäa
Chùæc àaä thanh bònh röån tiïëng ca
Àaä hïët sùæc muâa chinh chiïën cuä

Coá bao giúâ em nhúá ta?"
Ngûúâi àaä cuâng àoaân quên Têy tiïën kiïu huâng "khöng moåc toác" vúái
"quên xanh maâu laá dûä oai huâm"àaä tûâng tuyïn thïå "chiïën trûúâng ài chùèng tiïëc
àúâi xanh" cuäng laâ ngûúâi troån àúâi hy sinh àïí cho àêët nûúác "thanh bònh röån tiïëng
ca" cuäng laâ àiïìu àïî hiïíu. Trong "Mùæt ngûúâi Sún Têy" ta àaä khöng chó gùåp möåt
caái nhòn sêu lùæng maâ coân caãm nhêån àûúåc möåt têëm loâng, möåt sûå thao thûác rêët
nhên baãn cuãa thi sô. Vaâ, sûå thao thûác êëy àaä giuáp nhaâ thú vûäng tin, thaânh cöng
trïn löå trònh àïën vúái caái àeåp trong coäi vùn, caái cao quyá trong lyá tûúãng - àùåc biïåt
qua nhûäng trang thú öng àïí laåi cho àúâi ...
Chu Thõ Thúm
"Baâ vï"ì cuaã Trên

ì H ûu
ä Ton
â g
Baâ xa böën chuåc nùm troân

Chaáu baâ vêîn thêëy baâ coân gêìn àêy
Baâ öm chaáu, ngoán tay gêìy

Baâ nhòn chaáu, mùæt gêëp àêìy nïëp nhùn
Miïëng trêìu baâ goái vuöng khùn
Vaá vai têëm aáo tûá thên nêu soâng
Nhúá ngaây gaåo chúå, nûúác söng
Nuöi con, nuöi chaáu lûng coâng, coâng lûng
Chaáo rau tra töëi cêìm chûâng
Seã àêìy baát chaáu múái bûng baát baâ
Ai cho têëm baánh àöìng quaâ

Boåc vaâo cheáo aáo vïì nhaâ chaáu ùn
öí rúm, chiïëu coái àïm nùçm
Tay öm êëp chaáu lûng ngùn gioá luâa
Baâ ru cêu chuyïån ngaây xa
Töëng Trên àöî Traång voäng àûa vïì laâng
Traång Nguyïn che têëm loång vaâng
Maâ khöng quïn caãnh cú haân... xin ùn...
Baâ xa troân böën chuåc nùm
Àïm àïm baâ vêîn vïì chùm chaáu baâ.
Cêu thaânh ngûä "Con hû taåi meå, chaáu hû taåi baâ" phaãi chùng coân
nhùçm noái lïn sûå gêìn guäi, chúã che cuãa meå cuãa baâ àöëi vúái con chaáu. Ngûúâi con
naâo chùèng coá meå, ngûúâi chaáu naâo chùèng coá baâ. Möëi quan hïå huyïët thöëng naây
trong gia àònh àûúåc xem laâ caãm àöång nhêët, sinh àöång nhêët. May mùæn thay ta
vûâa coá meå, vûâa coá baâ- nhûäng ngûúâi àaä nêng niu, chùm chuát ta tûâ khi ta coân àoã
hoãn. Duâ mai sau coá lúán àïën àêu, trûúãng thaânh àïën àêu ta vêîn laâ àûáa con àûáa
chaáu trong ngöi nhaâ maái raå àêìu thön.
Baâ xa böën chuåc nùm troân
Chaáu baâ vêîn thêëy baâ coân gêìn àêy
Coá thïí ngûúâi chaáu thûúâng thêëy baâ trong giêëc chiïm bao, coá thïí
trong höìi tûúãng. Song, höìi tûúãng hay chiïm bao thò ngûúâi chaáu cuäng thêëy baâ
hiïån lïn thêåt roä neát, thêåt cuå thïí, àuáng laâ baâ mònh:
Baâ öm chaáu, ngoán tay gêìy
Baâ nhòn chaáu, mùæt gêëp àêìy nïëp nhùn
Miïëng trêìu baâ goái vuöng khùn
Vaá vai têëm aáo tûá thên nêu soâng
Caãnh baâ thûúng chaáu trong vuâng quï ngheâo caâng caãm àöång laâm
sao:
Chaáo rau tra töëi cêì m chûâng

Seã àêìy baát chaáu múái bûng baát baâ
Ai cho têëm baánh àöìng quaâ

Boåc vaâo cheáo aáo vïì nhaâ chaáu ùn
öí rúm, chiïëu coái àïm nùçm
Tay öm êëp chaáu lûng ngùn gioá luâa
Nhûäng cêu thú taã thûåc, trêìn truåi àïën mûác khöng thïí thêåt hún àûúåc
nûäa. Song ai daám baão laâ nöm na? Ai daám baão laâ thiïëu chêët thú? Ai daám baão laâ
"quï" naâo? Khoá maâ viïët giaãn dõ hún thïë, cuäng khoá maâ viïët hay hún thïë. Taác giaã-
nhaâ thú Trêìn Hûäu Toâng, khi viïët baâi naây àaä sang tuöíi nguä tuêìn, thûúng nhúá baâ
nöåi cuãa anh maâ laâm thú.
Baâ mêët àaä 40 nùm anh vêîn thêëy baâ thên thûúng gêìn guäi. Anh laâm thú nhû
laâm àïí tùång baâ, laâm cho baâ àoåc. Laâm cho baâ àoåc thò phaãi viïët giaãn dõ nh con
ngûúâi baâ thïë chûá. Coá caãm tûúãng nhû anh chùèng phaãi daây cöng tòm toâi, saáng taåo,
h cêëu gò. Moåi thûá baâ laâm cho hïët. Anh chó viïåc cheáp laåi lúâi baâ noái, ghi laåi viïåc
baâ laâm vúái caãm xuác thûåc cuãa ngûúâi chaáu laâ thaânh baâi thú hay. Nïëu pha chuát
maâu meâ, kiïíu caách vaâo àêy baâ chõu laâm sao, viïët modern quaá baâ àoåc laâm sao?
Baâ àaä tûâng ru chaáu bùçng ca dao, kïí chaáu nghe bao chuyïån cöí tñch, chuyïån nöm
khuyïët danh- kïí cho chaáu nghe maâ thûåc ra laâ rùn daåy chaáu àêëy:
Baâ ru cêu chuyïån ngaây xûa
Töëng Trên àöî Traång voäng àûa vïì laâng

Traång Nguyïn che têëm loång vaâng
Maâ khöng quïn caãnh cú haân.. xin ùn...

Lúâi ru tûúãng nhû tònh cúâ nhûng thêåt thêm thuyá. Baâ muöën chaáu baâ
cuäng vûúåt lïn àûúåc caãnh ngheâo àoái thi àöî tam khoa. Nhûng thaânh danh röìi,
thaânh àaåt röìi phaãi giûä lêëy lïì, àûâng àïí mêët göëc. Con ngûúâi sao maâ coá trûúác coá
sau, thuyã chung, nhên nghôa.
Baâ xa troân böën chuåc nùm
Àïm àïm baâ vêîn vïì chùm chaáu baâ.
Vïì chùm chaáu chûá khöng phaãi vïì thùm. Chaáu baâ khöng coân treã nûäa.
Nhûng àïm àïm baâ vêîn vïì chùm chaáu. Thò ra "ngaây laâm sao àïm chiïm bao
laâm vêåy" khi thûác anh luön nghô vïì baâ, khi nguã anh luön thêëy baâ bïn caånh. Thêëy
baâ vêîn chùm chuát nhû thïí mònh coân êëu thú.
Öi baâ, caã kiïëp trûúác lêîn kiïëp sau baâ chó biïët hy sinh vò con vò chaáu.
Vûúng Thûâa Viïåt
Luy
ä tre x anh - Höì Dzïn
ë h
Coá möåt baâi thú luåc baát daâi 4 khöí 12 cêu mang àêìu àïì Luyä tre xanh maâ caã
baâi thú chó veãn veån duâng möåt tûâ tre
Coá möåt baâi thú chó veãn veån duâng möåt tûâ tre maâ veä lïn chên dung caã ngöi
laâng xanh maát, yïn bònh vaâ thêåt thên quen gêìn guäi vúái cuöåc àúâi möîi chuáng ta.
Baâi thú êëy coá trong têåp thú Quï ngoaåi cuãa nhaâ thú Höì Dzïënh saáng taác
caách àêy hún 60 nùm:
Luäy tre xanh
Laâng töi thùæt àaáy lûng... tre
Söng daâi, coã múåt àûúâng àï tûá muâa
Nhõp àúâi àõnh sùén tûâ xa
Ûúm tú thaáng saáu, lïn chuâa thaáng giïng
Chúå laâng möîi quyá, mûúi phiïn
Àong ngö àöíi gaåo, trang tiïìn bùçng khoai

Trong laâng lùæm gaái, tha trai
Nïn thûúâng coá luêåt chöìng hai vúå liïìn

Laâng gêìn àö thõ tuy nhiïn
Mùæt trong vêîn giûä àûúåc niïìm sùæt son
Lêu röìi truyïìn tûã lûu tön
Maâu duyïn ên aái mêy coân thoaãng bay
Töi yïu... nhûng chñnh laâ say
Tònh quï Nam Viïåt baân tay dõu daâng
Thú töi: àï thùæm, bûúám vaâng
Con söng be beá, caái laâng xa xa...

(Höì Dzïënh)
Àuáng thïë, caã baâi thú chó coá möåt tûâ "tre" nhûng àoá laâ möåt tûâ àùæt. Noá
àùæt vò noá xuêët hiïån bêët ngúâ vaâ laâ sûå phaát hiïån àöåc àaáo: "Thùæt àaáy lûng... tre".
Ngûúâi àoåc vêîn quen cêu "thùæt àaáy lûng ong" khi noái vïì voác daáng ngûúâi con gaái
nay àûúåc nghe "thùæt àaáy lûng.. tre" thò laå. Nhûng ngêîm thêëy àuáng. Caâng ngêîm
caâng thêëy taâi. Taâi thêåt. Caái hònh tûúång "thùæt àaáy lûng... tre" vûâa giúái thiïåu àûúåc
àùåc àiïím caái laâng nhiïìu tre nhû bao nhiïu laâng quï khaác úã nöng thön Viïåt Nam,
vûâa khoe àûúåc baãn chêët truyïìn thöëng cuãa caái laâng thuêìn phaác nöng nghiïåp, con
ngûúâi vöën cêìn cuâ lûúng thiïån, chõu thûúng chõu khoá, thùæt lûng buöåc buång nhû
cêy tre cuãa laâng.
Tûâ "tre" xuêët hiïån ngay doâng thú àêìu tiïn nhû neát buát àêìu tiïn taác giaã veä
bûác chên dung cuãa laâng vêåy. Laâng êëy coá tre, laâng úã bïn söng vaâ coá con àï coã m-
úåt tûá muâa. Tre, söng, àï, coã chó laâ phaác thaão bùçng hún möåt doâng lûuåc baát maâ sao
caái laâng àaä hiïån ra xanh maát trûúác mùæt ta, laâm ta saãng khoaái dïî chõu nh àûúåc
àùæm mònh trong khöng gian thiïn nhiïn thanh khiïët. Yïu ngöi laâng bònh yïn
xanh maát vaâ cuäng thûúng ngöi laâng ngheâo cuãa thúâi kinh tïë giaãn àún:
Chúå laâng möîi quyá, mûúi phiïn
Àong ngö àöíi gaåo, trang tiïìn bùçng khoai
Coá leä àoá laâ ngöi laâng cöí, xa cuä lùæm so vúái thúâi ta àang söëng höm
nay. Thúâi êëy, con ngûúâi hònh nhû khöng coá nhu cêìu baán mua, tiïu tiïìn. Möîi quyá
mûúi phiïn chúå. Con ngûúâi àïën chúå mang nhûäng thûá mònh coá àïí àöíi lêëy nhûäng
thûá mònh cêìn. Vêåt ngang giaá laâ gaåo, ngö, sùæn... laâ lûúng thûåc cêìn thiïët phaãi coá
àïí söëng. Con ngûúâi cha nghô àïën nhûäng nhu cêìu khaác. Vêåy nïn con ngûúâi chó
biïët laâm ùn vö t, söëng hiïìn laânh khöng tham voång quyïìn uy sang giaâu vaâ coá leä
ngay caái "luêåt chöìng hai vúå liïìn" hoå cuäng coi nhû àïí àiïìu hoaâ tònh traång "lùæm
gaái tha trai" chûá cuäng khöng bêët bònh trûúác sûå phên biïåt àöëi xûã cuãa chïë àöå
phong kiïën xa.
Yïu ngöi laâng xanh maát, bònh yïn, thûúng ngöi laâng ngheâo, nhûng
hún caã laâ quyá ngöi laâng vò nhûäng truyïìn thöëng töët àeåp vêîn àûúåc laâng giûä gòn
nguyïn veån:
Nhõp àúâi àõnh sùén tûâ xa
Ûúm tú thaáng saáu, lïn chuâa thaáng giïng...
Laâng gêìn àö thõ tuy nhiïn
Mùæt trong vêîn giûä àûúåc niïìm sùæt son
Lêu röìi truyïìn tûã lûu tön...
Khöng thïí tûúãng tûúång àûúåc úã gêìn àö thõ maâ laåi coá möåt ngöi laâng
thuêìn nöng ngheâo nhûng nïì nïëp àïën nhû thïë. Caái àeåp cuãa hònh tûúång baâi thú coá
phaãi úã chöî naây chùng?
Thûã hoãi nïëu laâng khöng coá tre, khöng coá söng, khöng coá àï vaâ coã...
laâng toaân nhaâ cao têìng xêy xi mùng cöët theáp vúái nhûäng siïu thõ dêåp dòu suöët
ngaây, suöët thaáng, tiïìn cuãa quay nh chong choáng... thò coân àêu laâ laâng? Vaâ laâng
khöng lûuäy tre. Mêët moåi khaã nùng chúã che, khöng coân raâo luyä baão vïå... laâm sao
cuöåc söëng coá thïí bònh yïn bïìn vûäng?
Àoá múái chñnh laâ caãm hûáng troång têm cuãa baâi thú.
Àoá múái chñnh laâ lyá do vò sao taác giaã àùåt tïn baâi thú laâ "Luäy tre xanh"
àïí röìi tuyïn ngön thú cuãa mònh:
Thú töi: àï thùæm, búám vaâng
Con söng be beá, caái laâng xa xa...
(Nguyïîn Thõ Mai)

Lyá ngûåa ö àûúng àaåi
Nhûäng voâng xe àaåp
Haäy öm chùåt nûäa ài em!
Nhû thúâi son treã ïm àïìm ngaây xa
Heån hoâ súám àoán chiïìu àa
Voâng xe àaåp lúån nöëi voâng muâa yïu thûúng
Ta tûâng vûúåt nhûäng dùåm trûúâng
aáo cúm vûúng vñu neão àûúâng thi ca

Chung loâng taát caån giang haâ
Yïn nhöm khung sùæt hoaá ra kiïåu vaâng

Bon bon xe àaåp caâ taâng
Vúå chöìng con caái doåc ngang àêët trúâi

Bùng qua thïë kyã hai mûúi
Cûúâi ngúâm ngúåp mùæt, thúã suâi suåt tai...

Nguyïîn Thanh Mûâng (Tuyïín thú Viïåt Nam hiïån àaåi 1975- 2000)
Bùçng nhûäng tñn hiïåu thêím myä cuãa thi ca, baâi thú thöng baáo vúái
chuáng ta, nïëu noái bùçng vùn xuöi, thò nhû sau: Àêy laâ tiïíu gia àònh möåt nhaâ thú
ngheâo nhûng haånh phuác. Hai vúå chöìng cuâng "nuöi chñ lúán" trong vùn nghiïåp.
Dêîu àaä con caái àeâo boâng, hoå vêîn yïu nhau nhû thuúã ban àêìu vaâ laåc quan qua
moåi gian lao cuãa àúâi thûúâng.
Toám laåi nöåi dung baâi thú töi àaä laâm caái viïåc"daä man" laâ beã àöi caánh
cuãa chuá chim àang bay, khiïën chuá nùçm quay ra àoá, tuy àïëm khöng thiïëu möåt
chiïëc löng vuä naâo, nhûng àoá chó coân laâ caái xaác chim, coân caái thêìn thaái, sûác bay
cuãa noá thò àaä bõ huyã diïåt!
So saánh nhû vêåy àïí thêëy hiïåu ûáng thi ca cuãa möåt baâi thú hay noá taác
àöång àïën naâo túái ngûúâi àoåc!
Ngön ngûä thú thöng thûúâng laâ xuác tñch, ngùæn goån hún vùn xuöi
mang cuâng thöng baáo êëy. Nhûng khi cêìn noá vêîn giaän ra àïí thu toám moåi sùæc thaái
cuãa möåt hoaân caãnh, möåt thúâi àiïím:
Haäy öm chùåt nûäa ài em

Nhû thúâi son treã ïm àïìm ngaây xa
Heån hoâ súám àoán chiïìu àa

Phûúng tiïån cuãa yïu thûúng chó laâ chiïëc xe àaåp àïí noái caãnh ngheâo
cuãa taác giaã, nhûng chiïëc xe àaåp êëy laåi coá khaã nùng veä lïn bûác tranh haånh phuác:
voâng xe àaåp lûúån nöëi muâa yïu thûúng
úã khöí 2, vêîn chiïëc xe àaåp thö sú êëy àaä mang àöi baån tònh qua moåi
dùåm trûúâng, nhûng àêy laâ dùåm daâi cuãa thúâi gian: neão àûúâng thi ca. Khi hoå cuâng
chung chñ hûúáng "thuêån vúå thuêån chöìng taát bïí àöng cuäng caån" nûäa laâ taát caån
giang haâ, thò chiïëc xe thö sú yïn nhöm khung sùæt êëy coá thua gò möåt chiïëc kiïåu
vaâng àïí "àoán naâng vïì dinh"!
Khöí cuöëi cuâng laâ khuác ca khaái quaát vïì loâng tûå haâo (vaâ tûå traâo) cuãa
taác giaã: Ta tuy ngheâo vêåy nhûng vêîn doåc ngang trúâi àêët nhû ai maâ vûúåt sang thïë
kyã múái, dêîu coá vêët vaã hún ngûúâi àöi chuát!
Bon bon xe àaåp caâ taâng
Vúå chöìng con caái doåc ngang àêët trúâi

Bùng qua thïë kyã hai mûúi
Taác giaã àaä phaát hiïån ra thêåt chñnh xaác thêìn thaái cuãa ngûúâi àaåp xe
àûúâng trûúâng: cûúâi ngúâm ngúåp mùæt, thúã suåt suâi tai (thêëy caã möì höi àêîm trïn mi
mùæt vaâ húi thúã ra àùçng tai cuãa hoå)
Khai thaác mùåt àöëi lêåp, àùåt chuáng caånh nhau àïí laâm nöíi bêåt yá àöì laâ
thuã phaáp thûúâng duâng cuãa thú, nhûng möîi nhaâ thú sûã duång möåt khaác. Nguyïîn
Thanh Mûâng múã riïng cho mònh caách ài: Anh thûúâng duâng hïå thöëng tûâ Haán
Viïåt vúái nhûäng khaái niïåm, tûâ ngûä ûúác lïå thúâi "thanh gûúm yïn ngûåa" xa xa àùåt
lêîn vaâo nhûäng chi tiïët àúâi thûúâng ngaây höm nay, laâm cho caái àúâi thûúâng trúã nïn
lêëp laánh, khöng phaãi àïí laâm sang maâ àïí àuâa cúåt, tûå traâo: kiïåu vaâng bïn yïn
nhöm khung sùæt, röìi taát caån giang haâ, doåc ngang trúâi àêët... Hùèn àoá laâ êm hûúãng
nhûäng vúã tuöìng lõch sûã tûâng vang àöång thuúã thiïëu thúâi cuãa taác giaã?
Nhûäng voâng xe àaåp laâ möåt baâi lyá ngûåa ö daânh suy tön con ngûåa sùæt
xe àaåp, "sang troång" chùèng keám gò, maâ laåi "hiïån àaåi", vúái gioång tûå traâo coá
duyïn cuãa taác giaã. Cûúâi trïn nöîi gian lao, gian lao chó coân möåt nûãa, maâ phêím
caách ngûúâi thò àaáng troång gêëp hai!
Vên Long
Lon
â g meå - Nguyïn
î Bñnh
Gaái lúán ai khöng phaãi lêëy chöìng
Can gò maâ khoác, nñn ài khöng!

Nñn ài, mùåc aáo ra chaâo hoå
Roä quyá con töi, caác chõ tröng!

Ûúng úng dúã dúã quaá ài thöi!
Cö coá coân thûúng àïën chuáng töi
Thò àûáng lïn naâo! Lau nûúác mùæt
Mònh cö laâm bêån mêëy mûúi ngûúâi
Naây aáo àöìng lêìm, quêìn lônh tña

Naây gûúng, naây lûúåc, naây hoa tai
Muöën gò töi sùæm cho cö àuã

Naâo àaä thua ai, àaä keám ai ?
Ruöång töi caây cêëy, dêu töi haái

Nuöi daåy em cö töi àaãm àûúng
Nhaâ cûãa töi coi, núå töi giaã

Töi coân maånh chaán! Khiïën cö thûúng!
Àa con ra àïën cûãa buöìng thöi,
Meå phaãi xa con, khöí mêëy mûúi!
Con aå! àïm nay mònh meå khoác
Àïm àïm mònh meå laåi àûa thoi.
(1936)
Mûúâi taám tuöíi viïët àûúåc möåt baâi thú nh thïë naây thò quaã laâ thiïn taâi!
(Nguyïîn Bñnh sinh nùm Mêåu Ngoå 1918). Baâi thú noái vïì têëm loâng cuãa ngûúâi meå
cho con gaái ài lêëy chöìng. Giêy phuát êëy, loâng meå quaã laâ ngöín ngang trùm möëi:
vûâa mûâng laâ con gaái àaä lúán, àaä trûúãng thaânh, àaä coá haånh phuác; vûâa lo cho con
vïì laâm dêu nhaâ ngûúâi khöng biïët röìi coá thuêån cheâo maát maái, chó biïët chùæc chùæn
möåt àiïìu tûâ giúâ phuát naây noá khöng àûúåc aáp trong àöi caánh meå nûäa; mûâng maâ laåi
tuãi thên vò cöng dûúäng duåc, nghôa sinh thaânh, nuöi con lúán chûâng êëy, bêy giúâ noá
vïì nhaâ ngûúâi ta...
Ngöín ngang nhû thïë nhûng meå phaãi göìng lïn, noái cûáng:
Gaái lúán ai khöng phaãi lêëy chöìng
Can gò maâ khoác, nñn ài khöng!

Nñn ài! Mùåc aáo ra chaâo hoå
Roä quyá con töi! Caác chõ tröng

Ûúng úng dúã dúã quaá ài thöi!
Cö coá coân thûúng àïën chuáng töi
Thò àûáng lïn chaâo! Lau nûúác mùæt
Mònh cö laâm bêån mêëy mûúi ngûúâi.
Lúâi ngûúâi meå thêåt möåc maåc, thêåt chên quï, caâng chên quï chûâng naâo
caâng tûå nhiïn chûâng êëy. Ngön ngûä thú khoá nhêët laâ viïët sao cho tûå nhiïn.
Nguyïîn Bñnh dûúâng nhû khöng nhaáp, khöng sûãa, cûá "xuêët khêíu thaânh chûúng"
vêåy! Ta coá caãm giaác giêy phuát êëy, baâ meå nhaâ quï naâo cuäng phaãi "mùæng yïu"
con nhû thïë, khöng ai coá thïí noái khaác àûúåc. Trong lúâi "mùæng yïu" con gaái,
ngûúâi meå khöng giêëu àûúåc niïìm vui sûúáng vaâ tûå haâo vïì con. Mêëy tiïëng coá veã
nhû noái móa "Roä quyá con töi" thêåt ra laâ rêët thûúng; röìi mêëy tiïëng "Ûúng ûúng
dúã dúã" gioång nhû chï maâ thêåt ra laâ àêìy thöng caãm.
Khöí thú tiïëp theo laâ niïìm tûå haâo cuãa ngûúâi meå - maâ laâ ngûúâi meå nhaâ
quï: nuöi con lúán, daåy con thaânh ngûúâi vaâ may sùæm cho con gaái bùçng chuáng
bùçng baån, bùçng chõ, bùçng em:
Naây aáo àöìng lêìm, quêìn laänh tña

Naây gûúng, naây lûúåc, naâ y hoa tai
Muöën gò töi sùæm cho cö àuã

Naâo àaä thua ai, àaä keám ai ?
Böën cêu thú coá veã "kïí cöng" vúái con gaái chñnh laâ lúâi bùæt buöåc con àûâng
duâng dùçng, khoác loác nûäa, dûát aáo meå maâ vïì nhaâ chöìng ài thöi!
Cö con gaái suåt sõt thöí löå nöîi loâng thûúng meå giaâ yïëu, caác em coân daåi,
chõ ài lêëy chöìng, ai laâ ngûúâi chùm soác meå àêy thò ngûúâi meå laåi "lïn gioång" gaåt
phùæt:
Ruöång töi caây cêëy, dêu töi haái
Nuöi daåy em cö töi àaãm àûúng
Nhaâ cûãa töi coi, núå töi giaã
Töi coân maånh chaán! Khiïën cö thûúng!

Gioång ngûúâi meå úã àêy thêåt laâ... cong cúán, àanh àaá (nhûng laâ möåt thûá
cong cúán, àanh àaá giaã taåo, lïn gên lïn cöët cho con gaái yïn loâng maâ vïì nhaâ
chöìng!) Ngoaâi sûå cong cúán, àanh àaá, ba tûâ "khiïën cö thûúng!" coân coá chuát
"nhêîn têm" nûäa nhûng àoá cuäng laâ sûå "nhêîn têm" cöë yá... laâm ra "nhêîn têm" maâ
thöi!
Àang... huâng höìn nhû thïë, khöí thú cuöëi cuâng hêîng hùèn:
Àûa con ra àïën cûãa buöìng thöi,
Meå phaãi xa con, khöí mêëy mûúi!

Con aå! àïm nay mònh meå khoác
Àïm àïm mònh meå laåi àûa thoi.
Àêy múái laâ khöí thú thêåt loâng 100%, Nguyïîn Bñnh viïët vïì meå: Con
aå! Àïm nay mònh meå khoác. Caái gioåt nûúác mùæt khoác thêìm cuãa meå, chaâng thi sô
mûúâi taám tuöíi àaä thêëu hiïíu vaâ diïîn àaåt möåt caách thêåt taâi tònh. Vêng, àïm con
gaái vïì nhaâ chöìng, chó mònh meå khoác thöi. Con chó khoác lûuác sùæp vïì nhaâ chöìng
coân bêy giúâ thò àang ngêy ngêët haånh phuác! "Àïm àïm mònh meå laåi àûa thoi" ,
cêu thú sao maâ cö àún, maâ ngao ngaán àïën vêåy!
Nguyïîn Bñnh àùåt tïn baâi thú laâ "Loâng meå" vaâ àaä phö diïîn taâi tònh caác
cung bêåc tònh caãm, diïîn biïën têm lyá cuãa ngûúâi meå khi con gaái ài lêëy chöìng, qua
àoá toaát lïn tònh thûúng vö búâ bïën cuãa meå vúái con.
Àoåc ài àoåc laåi bao nhiïu lêìn, töi vêîn khöng hïët ngaåc nhiïn vïì sûå hiïíu
biïët têm lyá thêëu àaáo, cùån keä, hiïíu viïåc àúâi sêu sùæc cuãa Nguyïîn Bñnh vaâ caách
diïîn àaåt tûå nhiïn nhû húi thúã cuöåc söëng trong thú öng. 18 tuöíi viïët àûúåc baâi thú
nhû thïë naây quaã laâ "danh bêët hû truyïìn".
Laá àoã
Gùåp em trïn cao löång gioá

Rûâng laå aâo aâo laá àoã
Em àûáng bïn àûúâng nhû quï hûúng

Vai aác baåc quaâng suáng trûúâng.
Àoaân quên vêîn ài vöåi vaä
Buåi Trûúâng Sún nhoaâ trúâi lûãa.
Chaâo em, em gaái tiïìn phûúng
Heån gùåp nhau nheá giûäa Saâi Goân.
Em vêîy cûúâi àöi mùæt trong.
(Nguyïîn Àònh Thi, Trûúâng Sún, 12/1974)
Àaä hún möåt lêìn nhaâ thú Nguyïîn Àònh Thi cho nhûäng cö gaái Viïåt
Nam nhoã beá khoaác suáng trûúâng. Lêìn trûúác, caách thúâi àiïím cuãa baâi thú naây ngoát
chuåc nùm, khi cuöåc chiïën tranh chöëng Myä múái lan ra miïìn Bùæc, trong baâi Chia
tay trong àïm Haâ Nöåi, öng àaä cho nhên vêåt trûä tònh cuãa mònh trûúác lûuác lïn
àûúâng soáng bûúác bïn ngûúâi yïu:
Em ài bïn anh toác xoaâ bay röëi
Nhoã nhùæn vai em khoaác suáng trûúâng
Vaâ caái hònh aãnh kïët thuác nh thêåt nh giaã, nhûng coá sûác gúåi:
Anh öm em vaâ öm caã khêíu suáng trûúâng bïn vai em.

Lêìn naây, ngûúâi con gaái beá nhoã cuãa hêåu phûúng ngaây naâo àaä khöng
cam chõu úã laåi phña sau, cö àaä ra mùåt trêån. Àaä àaânh rùçng trong cuöåc chiïën tranh
vûâa qua, ranh giúái giûäa tiïìn tuyïën vaâ hêåu phûúng rêët mú höì, vaâ trïn khùæp àêët
nûúác ta ngaây êëy, úã àêu cuäng coá thïí trúã thaânh tiïìn tuyïën, nhûng... àêy laâ möåt tiïìn
tuyïën thûúâng trûåc, tiïìn tuyïën cuãa tiïìn tuyïën: con àûúâng Trûúâng Sún aác liïåt vaâ
haâo huâng, núi saãn sinh ra bao nhiïu huyïìn thoaåi múái maâ hònh aãnh nhûäng ngûúâi
con gaái kiïn cûúâng nhû nhên vêåt cuãa baâi thú naây laâ möåt trong söë àoá. Lêìn naây
chùèng coân ai tiïîn àûa ai. Taác giaã - hay nhên vêåt trûä tònh cuäng thïë - ài trong doâng
ngûúâi àang haânh quên vöåi vaä, bêët chúåt:
Gùåp em trïn cao löång gioá...
Àuáng chó laâ möåt thoaáng khùæc, möåt caái ngûúác nhòn, möåt pö aãnh chuåp
vöåi. Nhûng àoá laâ möåt thoaáng khùæc àêìy tñnh biïíu tûúång, àêìy chêët thú. Trûúác hïët,
búãi vò noá laå. Noái nhû thi sô treã cuãa thúâi àoá Lûu Quang Vuä: Thú laâ sûå ngaåc nhiïn
trûúác cuöåc söëng, hoùåc xa hún nûäa, àúâi Thanh bïn Trung Quöëc, Thiïìu Àaåi
Nghiïåp coá cêu: Giang sún kiïën quaán tên thi thiïíu (Taåm dõch: Söng nuái xem
nhaâm thú múái ñt). Caái gò àaä nhaâm chaán, moân cuä thò khöng coân thú nûäa. Àoá laâ
quy luêåt muön àúâi cuãa caãm hûáng saáng taåo nghïå thuêåt. úã àêy ngûúåc laåi, êën tûúång
Trûúâng Sún àêåp vaâo taác giaã hoaân toaân múái meã, laå lêîm khaác thûúâng: trïn cao,
löång gioá, rûâng laå, aâo aâo laá àoã... trong àoá nöíi bêåt lïn caái maâu laá àoã, dûä döåi vaâ haâo
huâng, khöng phaãi maâu laá xanh cuãa bònh yïn vaâ quen thuöåc. Trong möåt chuyïën
vaâo Nam trûúác àoá khöng lêu, Töë Hûäu cuäng àaä khöng boã qua chi tiïët naây cuãa
Trûúâng Sún: Buåi bay, buåi àoã laá rûâng (Nûúác non ngaân dùåm).
Nhû vêåy, vúái Töë Hûäu, maâu àoã cuãa laá laâ vò buåi. Ai àaä ài qua Trûúâng Sún
nhûäng nùm thaáng êëy hùèn khöng thïí quïn àûúåc caãnh buåi, khöng phaãi thûá buåi lay
phay cuãa àöìng bùçng, buåi Trûúâng Sún mõt muâ trúâi àêët, buåi daây haâng gang, haâng
mêëy gang, ö tö coá thïí patinï vò buåi... vaâ buåi, êëy laâ àùåc thuâ cuãa muâa khö, muâa
cuãa chiïën trêån, cuãa nhûäng ngaây têët bêåt cuãa con àûúâng... Nhûng cuäng coá thïí maâu
àoã laá rûâng cuäng coân vò nhûäng leä khaác: vò nùæng chaáy, vò aánh chiïìu taâ, vò àún giaãn
àoá laâ maâu cuãa laá, Trûúâng Sún baåt ngaân rûâng nuái thiïëu gò cêy laå, caãnh laå... Chó
biïët àoá laâ möåt êën tûúång maånh. Vaâ nhaâ nghïå sô nhaåy caãm khöng thïí boã qua, öng
àaä kõp giûä laåi noá cho mònh vaâ cuäng laâ cho ngûúâi àoåc, ngûúâi nghe. Àïí cûåc taã êën
tûúång laå àoá, nhaâ thú àaä duâng àïën nhûäng tûâ sùæc, maånh, vúái cêu thú xiïët chùåt àïën
cuâng: Buåi Trûúâng Sún nhoaâ trúâi lûãa... Vêîn laâ sûå choån lûåa riïët roáng, sûå döìn neán
(chûá khöng phaãi laâ nhöìi nheát) cuãa tûâ ngûä vöën laâ àùåc thuâ cuãa ngoâi buát Nguyïîn
Àònh Thi tûâ buöíi àêìu laâm thú.
Coá thïí noái, àïí chúã nhûäng thöng àiïåp vïì nöåi dung maånh meä, nhûng rêët
giaãn dõ, dïî hiïíu nhû lyá tûúãng chiïën àêëu cuãa chuáng ta ngaây êëy, taác giaã àaä duâng
àïën nhûäng thuã phaáp nghïå thuêåt khöng àún giaãn möåt chuát naâo: nhûäng hònh aãnh,
êm thanh, maâu sùæc àûúåc choån loåc tinh vi vaâ àùåt àuáng chöî, àuã sûác taåo êën tûúång
vaâ löi cuöën caãm xuác cuãa ngûúâi àoåc.
Vaâ, giûäa caãnh huâng traáng maâ laå lêîm êëy cuãa chiïën trûúâng hiïån lïn hònh
aãnh ngûúâi con gaái beá boãng, thên gêìy, vúái vai aáo baåc nhû cuöåc àúâi lam lûuä cuãa
meå cha, vúái trïn vai khêíu suáng trûúâng cuäng àaä trúã nïn quen thuöåc, àaä àûúåc àúâi
thûúâng hoaá vaâ nûä tñnh hoaá tûâ lêu. Trong böëi caãnh êëy, goåi têët caã hònh aãnh mïën
thûúng maâ lêîm liïåt naây laâ quï hûúng thò thiïët tûúãng khöng coân gò chñnh xaác vaâ
gúåi caãm hún. úã àêy ta thêëy sûác maånh cuãa nûä tñnh thêåt ghï gúám. Ngúä nh caã khi
buöåc phaãi cêìm sùæt theáp trïn tay, coá mùåt giûäa möåt núi àêìy maáu lûãa, thò ngûúâi phuå
nûä vêîn khöng àaánh mêët ài nhûäng thuöåc tñnh thiïn taåo, nhûäng phêím chêët laâm nïn
möåt hêåu phûúng êëm aáp vaâ chúã che... Chñnh hoå àaä taåo dûång lïn nhûäng hêåu
phûúng ngay giûäa loâng tiïìn tuyïën. Möåt nhaâ vùn Nga àaä viïët: Chiïën tranh khöng
mang gûúng mùåt phuå nûä, nhûng úã àêët nûúác ta, möåt khi phuå nûä tham gia vaâo
chiïën tranh thò hoå àaä laâm thay àöíi gûúng mùåt cuãa noá. Vaâ thïë, taác giaã thöët lïn
möåt lúâi chaâo maâ cuäng laâ möåt lúâi heån hoâ àêìy tin cêåy, hûúáng túái caái àñch lúán cuãa
toaân dên töåc, têët nhiïn - gùåp nhau giûäa Saâi Goân - nhûng trong àoá vêîn khöng
giêëu nöíi möåt sùæc thaái gò àoá riïng tû tha thiïët, vúái caách goåi tïn em gaái tiïìn
phûúng haâm chûáa biïët bao êu yïëm.
Nguyïîn Àònh Thi nhiïìu taâi nhûng viïët ñt, nhêët laâ vúái thú. Öng gúåi ta nhúá
àïën möåt nhaâ thú khaác: Chñnh Hûäu. Caã hai öng, vïì söë lúång vaâ chêët lúång thú coá
nhûäng neát khaá gêìn nhau. Tuy nhiïn, phêìn khaác nhau cuäng khöng nhoã. Riïng vúái
Nguyïîn Àònh Thi, öng àaä toã ra trung thaânh vúái tuyïn ngön thú cuãa mònh àûúåc
tung ra tûâ nhûäng ngaây àêìu khaáng chiïën chöëng Phaáp. Öng laâ ngûúâi coá yá thûác rêët
súám rùçng muöën phuåc vuå töët cho caánh maång, cho cuöåc söëng thò thú trûúác hïët
phaãi laâ thú, nghôa laâ thú chó coá ñch chûâng naâo noá hay, noá löi cuöën ngûúâi àoåc
khöng chó bùçng nöåi dung maâ bùçng caã sûác maånh cuãa nghïå thuêåt, vúái nhûäng tòm
toâi, nhûäng àöíi múái vaâ saáng taåo khöng ngûâng... Àïí àaåt àïën caái àñch chuyïín taãi
àûúåc nhûäng yá tûúãng vaâ cao hún laâ nhûäng êën tûúång, nhûäng caãm xuác cho ngûúâi
àoåc, nhaâ thú taáo baåo naây àaä sùén saâng tûâ boã caác luêåt lïå cuãa thú truyïìn thöëng àïí
chó giûä laåi nhûäng gò cêìn thiïët nhêët: Sûác haâm chûáa cuãa tûâ ngûä, sûác gúåi múã cuãa
hònh tûúång, sûác lay àöång cuãa nhaåc tñnh... Coá leä vò thïë maâ thú öng gêìn vúái êm
nhaåc, hay ngûúåc laåi, chñnh vò öng coân laâ möåt nhaåc sô nïn thú öng thûâa hûúãng
àûúåc nhûäng ûu àiïím êëy chùng?
Anh Ngoåc
Khùng khñt
Em coá chaáu goåi "baâ"

Goåi "em" anh vêîn goåi
Nùm mûúi tuöíi, ai giaâ

Chuáng mònh sao treã vêåy
Anh àoåc truyïån em nghe
Em muöën em laâ "Têëm"
Loâng hoaâng tûã- anh mï
Tûâ buöíi àêìu em lêëm
Em goåt khïë cuöëi muâa
Anh cùæn tûâng laát nhoã
Öi, quaã thûúâng võ chua

Maâ mong nhiïìu thûúng nhúá
Bao bêån anh lïn àûúâng
Ngaây vïì thûúâng sai heån
Giûäa luác em döîi húân
Thû anh liïìn kõp àïën
Bao bêån em se mònh
Giaânh cúm, anh nêëu chaáo
Öi àêu phaãi muâi haânh
Möì höi em thêëm aáo
Haåt nùæng nhaãy trong vûúân
Khiïën "loâng àöi" xao xuyïën

Coá phaãi ngaây ta thûúng
Möåt muâa heâ quaá ngùæn

Chiïëc aáo cûúái nùm xa
Muâi hoâm rûúng nïëp gêëp

Ûúám laåi röång khöng vûâa
Em vêîn khen tú chùæc.

Ta gùæn nhau tûâ àêìu
Caâng gùæn nhau vïì cuöëi
Àêu nghô laâ xa nhau

Cho àïën giúâ hêëp höëi.
(Yïën Lan)
Nùm 1994, ài bònh thú úã caác tónh Quaãng Nam Àaâ Nùéng, Bònh
Àõnh, Khaánh Hoaâ vaâ Bònh Thuêån, töi coá àïën thùm nhaâ thú Yïën Lan úã thõ trêën
An Nhún. Vui chuyïån, töi hoãi öng vïì caái buát danh mang tïn rêët con gaái naây thò
nhaâ thú thöë löå: Thúâi öng ài daåy trung hoåc, coá hai cö nûä sinh cuâng yïu thêìm nhúá
tröåm thêìy giaáo Lêm Thanh Lang (tïn thêåt cuãa nhaâ thú). Möåt cö tïn laâ Yïën, möåt
cö tïn laâ Lan. Sau khi ra trûúâng, biïët thêìy Lêm Thanh Lang àaä ngoã lúâi vúái Lan,
Yïën boã nhaâ ài tu. Caãm kñch trûúác tònh yïu cuãa hai cö Yïën vaâ Lan, thêìy giaáo daåy
vùn Lêm Thanh Lang lêëy buát danh laâ Yïën Lan. Yïën Lan àaä coá nhûäng baâi thú
nöíi tiïëng nhû: Bïën My Lùng, Laåi vïì tónh nhoã...
Baâi "Khùng khñt" naây, nhaâ thú viïët caách àêy ngoát ba mûúi nùm
khi hai öng baâ àaä ngoaâi tuöíi 50:
Em coá chaáu goåi "baâ"
Goåi "em" anh vêîn goåi
Nùm mûúi tuöíi, ai giaâ
Chuáng mònh sao treã vêåy
Nhaâ thú tûå kheáp mònh möåt caách höìn nhiïn, khöng cêìn giûä yá, khöng
súå ai bùæt beã "chï cûúâi". Kïí caái viïåc xng hö goåi ngûúâi vúå àaä cûáng tuöíi laâ "em",
vúái Yïën Lan cûá nhû laâ möåt phaát hiïån, thêåt ra úã xaä höåi hiïån àaåi, àoá laâ viïåc bònh
thûúâng. Caái chêët thi sô höìn nhiïn, ngú ngaác cuãa öng thïí hiïån roä nhêët úã khöí thú
àêìu êëy.
Röìi, caã baâi, bao nhiïu khöí thú tiïëp theo àïìu noái lïn sûå khùng khñt
cuãa àöi vúå chöìng tuöíi cao maâ tònh coân treã bùçng nhûäng chi tiïët àúâi söëng tûúi
xanh vaâ cuå thïí:
- Anh àoåc truyïån em nghe
Em muöën em laâ "Têëm"

- Em goåt khïë cuöëi muâa
Anh cùæn tûâng laát nhoã
- Giûäa luác em döîi húân
Thû anh liïìn kõp àïën
- Bao bêån em se mònh
Giaânh cúm, anh nêëu chaáo
...v. v ...
Tònh yïu thúâi treã thûúâng àùæm say, ngêy ngêët vúái nhûäng nuå hön nöìng
naân, nhûäng heån ûúác, thïì nguyïìn, nhúá thûúng chaáy boãng coá lûuác cuäng ... hoang
tûúãng, "giúâi úi"! Coân ngûúâi coá tuöíi gùæn boá vúái nhau bùçng nhûäng chi tiïët haånh
phuác àaä trúã thaânh kyã niïåm. Vaâ khi àaä laâ nhûäng kyã niïåm àeåp thò noá rêët bïìn.
úã baâi thú naây, nhaâ thú Yïën Lan khöng laâm thú. Öng khöng phaãi
lêåp tûá, tòm yá tûúãng, tòm böë cuåc maâ chó thong thaã kïí hïët cho baån àoåc nhûäng gò
öng baâ daânh cho nhau, quan têm àïën nhau, söëng vò nhau vò caã hai vúå chöìng rêët
yïu nhau, khùng khñt vúái nhau.
Baâi thú àïën vúái ngûúâi àoåc nhû möåt lúâi ruã ró chuyïån troâ, chên tònh
vaâ tin cêåy. Yïu nhau luác caã hai coân treã thò dïî, yïu nöìng naân úã tuöíi trung niïn àaä
khoá, yïu thùæm thiïët úã tuöíi 50, 60 àïí coân... laâm thú àûúåc quaã laâ khöng dïî chuát
naâo!
Phaãi chùng, àoá cuäng laâ thöng àiïåp nhaâ thú gúãi àïën baån àoåc.
Hoan
â g Cêì m- nhaâ thú tên cöí à iïín
Khöng hiïíu sao trong têm thûác thú ca cuãa töi luön aám aãnh búãi Haân
Maåc Tûã vaâ Hoaâng Cêìm, duâ thú cuãa hai thi sô naây rêët khaác nhau vïì höìn thú vaâ
gioång àiïåu. Haân Maåc Tûã thùng hoa coäi trêìm vaâo coäi mú: "Thú coá tñch vaâ chiïm
bao coá tuöíi", Hoaâng Cêìm laåi phêët caánh diïìu thú tûâ trêìm tñch cuãa vùn hoaá Kinh
Bùæc "Giaãi yïëm loâng trai phaãi phêët cúâ". Haân Maåc Tûã mêët nùm 28 tuöíi (1940)
cuäng laâ luác Hoaâng Cêìm xuêët hiïån trong laâng thú vaâ túái nay àaä 78 tuöíi vêîn coân
sung buát. Töi nhúá höìi nhoã àaä tûâng cheáp tay haâng chuåc baâi thú cuãa Haân Maåc Tûã,
vaâ sau chiïën tranh trúã vïì Haâ Nöåi (1976) töi laåi maãi miïët cheáp vaâo söí tay têåp thú
Vïì Kinh Bùæc tûâ baãn thaão cuãa Hoaâng Cêìm, búãi thú öng rêët löi huát nhûäng nhaâ thú
treã chuáng töi lûuác bêëy giúâ. Quãa laâ thú Hoaâng Cêìm coá möåt ma lûåc kyâ laå úã sûå
caách tên, úã höìn cöët vùn hoaá laâng quï Viïåt.
Thûåc ra, thïë hïå chuáng töi lúán lïn sau vuå Nhên vùn- Giai phêím ñt àûúåc
àoåc Hoaâng Cêìm duâ trûúác Caách maång 1945, öng àaä àoáng goáp khöng nhoã cho
kõch thú vúái hai vúã Hêån Nam quan vaâ Kiïìu Loan cuâng vúái nhûäng baâi thú khaáng
chiïën, tiïu biïíu laâ Bïn kia söng Àuöëng nöíi tiïëng vaâ trûúâng ca Tiïëng haát Quan
hoå. Thú cuãa öng àeåp möåt veã àeåp thûoát tha maâ laåi daåt daâo, haâo saãng:
Söng Àuöëng tröi ài
Möåt doâng lêëp laánh

Nùçm nghiïng nghiïng trong khaáng chiïën trûúâng kyâ
Nhûäng hònh aãnh thên thûúng gêìn guäi cuãa quï laâng vaâo thú öng böîng
trúã nïn sang troång laå lûuâng:
Nhûäng cö haâng xeán rùng àen
Cûúâi nh muâa thu toaã nùæng
Noái nhû nhaâ thú Nguyïîn Thuyå Kha thò thú Hoaâng Cêìm "trêìm àêìy
möåt nöîi phûúng Àöng". Àuáng nhû vêåy, caái "nöîi phûúng Àöng" lûuön "trêìm
àêìy" chñnh laâ nhúâ öng àaä nhêåp hoaâ höìn thú mònh vaâo chiïìu sêu vùn hoaá Viïåt àïí
röìi hiïån ra trïn trang giêëy vúái daáng veã nùng àöång cuãa thú moái trong sûå luên
chuyïín vïì hiïån àaåi.
30 nùm vùæng boáng trïn thi àaân (1958- 1988) laåi chñnh laâ thúâi gian maâ
Hoaâng Cêìm àaä taåo nïn sûå àöåt khúãi trong sûå nghiïåp thú cuãa öng bùçng têåp Vïì
kinh Bùæc vaâ nhiïìu têåp thú leã nhû Men àaá vaâng, Ma thuêån thaânh, 99 baâi tònh....
Nhiïìu baâi thú trong têåp thú naây, maâ àùåc biïåt laâ têåp Vïì kinh Bùæc àaä trúã thaânh
"ngön truyïìn" trong cöng chuáng vúái nhûäng Laá diïu böng, Quãa vûúân öíi, Cêy tam
cuác, Coã böìng thi... Theo Hoaâng Cêìm thò Vïì kinh Bùæc chñnh laâ têåp thú cöåt söëng
cuãa àúâi öng. Àêy laâ möåt têåp thú maâ tinh tuyá cuãa vùn hoaá Quan hoå- Kinh Bùæc àaä
àûúåc chûng cêët, kïët àoång laåi. Öng chia têåp thú thaânh caác "nhõp" vúái nhûäng àïm
Kim, Möåc, Thuyã, Hoaã, Thöí nh neán laåi àïí röìi laâm thùng hoa thú Viïåt trong möåt
khöng gian, thúâi gian thûåc aão biïën hoaá khön lúâng. Àoåc thú öng, ta gùåp möåt con
ngûúâi Viïåt nguyïn khöi qua húi thúã cuãa luåc baát, nguä ngön vaâ nhõp tûå do taâi tònh
lúát qua khuön pheáp. Chñnh vò thïë maâ thú öng khöng cuä ài trong cöí àiïín,vaâ cuäng
khöng quaá xa laå trong hiïån àaåi.
Maãng thú tònh cuãa Hoaâng Cêìm laåi laâ möåt àoáng goáp àaáng kïí vïì caãm
giaác tònh yïu trong thú ca. Àêëy laâ möåt caãm giaác si mï hûng phêën trong aái tònh,
maâ coá ngûúâi nhêìm tûúãng laâ kñch àöång nhuåc caãm. Thûåc ra, nhuåc caãm trong thú
tònh Hoaâng Cêìm luön àa nghôa, maâ cuöëi cuâng hûúáng vïì caái àeåp e êëp luön coá
nguy cú biïën mêët. Trong àúâi thûåc, Hoaâng Cêìm laâ möåt ngûúâi àa caãm vaâ cuäng àa
tònh lùæm. Da trùæng, möi son vêîn coân phaãng phêët trïn gûúng mùåt chûä àiïìn dûúái
maái àêìu baåc trùæng nh cúác. Cho duâ àaä gêìn tuöíi 80, öng vêîn thûúâng khaát khao
möåt möëi tònh chên thaânh, àùæm àuöëi. Coá leä nhúâ thïë maâ traái tim trong thú öng vêîn
röån raâng nhûäng àiïåu nhaåc xa xùm:
Ai baãy mûúi tûúi roân
Nùçm mú àûa voäng meå
Ru say doâng mêîu hïå
Voâng tay quï bïë böìng
hoùåc:
Em úi! em úi!
Toác xanh baåc oáng
Nhû hai con soáng

Dïî gò cheã àöi...
Ngoaâi tònh yïu vaâ thú ca, Hoaâng Cêìm cuäng laâ ngûúâi coân nhiïìu àam
mï khaác. Mûúi nùm laåi àêy, nhiïìu baâi phï bònh, tiïíu luêån vaâ höìi kyá cuãa öng
thûúâng laâm giêåt mònh ngûúâi àoåc vïì möåt trñ tuïå vaâ khaã nùng sung maän trong
saáng taåo. Têåp Vùn xuöi Hoaâng Cêìm khoaãng 500 trang àang sùæp sûãa phaát haânh,
seä cung cêëp cho baån àoåc nhiïìu àiïìu lyá thuá bêët ngúâ. Tuy sûác àaä yïëu, Hoaâng Cêìm
vêîn khao khaát àûúåc chung tay vúái Höåi nhaâ vùn ra möåt túâ baáo THÚ àïí thuác àêíy
thú ca ngaây caâng àaåt túái nhûäng thaânh cöng múái vaâ àaáp ûáng nhu cêìu cuãa cöng
chuáng yïu thú. Àoåc nhûäng lúâi têm sûå cuãa öng trïn baáo, caâng thêëy khaát voång êëy
cuãa öng nhûác nhöëi àïën chûâng naâo: "Thú laâ möåt mùåt vö cuâng troång yïëu cuãa àúâi
söëng tinh thêìn dên töåc ta, thò laåi khöng coá möåt túâ baáo dêîu chó laâ hai trang thöi!.
Lêëy àêu ra sûác maånh àêíy thú lïn túái mûác hiïån àaåi hoaá vùn chûúng vaâ nghïå thuêåt
cho kõp vúái caác traâo lûu thïë giúái?"...
Nhûng maâ, duâ chûa coá baáo THÚ, Hoaâng Cêìm vêîn lùång leä saáng taåo.
Höm qua, öng laåi vûâa àoåc cho töi nghe mêëy baâi thú múái, vaâ vêîn coân tiïëp tuåc sûãa
chûäa. Nhòn öng toác baåc, da trùæng, möi son vaâ cùåp mùæt aánh lïn nhûäng tia saáng
àùæm àuöëi, töi nhû thêëy caã thúâi tuöíi treã cuãa öng vêîn coân song haânh cuâng öng trïn
con àûúâng vùn chûúng àêìy mï àùæm.
Nguyïîn Troång Taåo
"Huïë th an
á g taá m"- möå t baâ i thú àùcå sùæc
Caâng vïì sau cuâng vúái tuöíi taác thú Töë Hûäu caâng yá nhõ, sêu sùæc tònh àúâi,
tònh ngûúâi. Nhûng caái söëc vaác, treã trung vaâ hûâng hûåc sûác söëng thò chó coá nhiïìu,
rêët nhiïìu úã thúâi cuãa "Tûâ êëy".
Àoåc "Huïë thaáng taám" trong nhûäng ngaây naây, coá caãm giaác nhû lõch sûã àaä
thûác dêåy sau nhiïìu nùm nguã yïn. Möåt Huïë àêët thêìn kinh, trêìm mùåc vaâ kiïu
haänh, nhêåp nhoaâ giûäa xûa vaâ nay:
Huïë trêìm mùåc höm nay sao khaác khaác
Nhûäng mùæt huyïìn ngú ngaác hoãi thêìm nhau.

Nhiïìu nùm söëng vúái Huïë vaâ coá caã möåt thúâi baåch diïån thû sinh, Töë
Hûäu àaä nhòn Huïë tûâ goác nhòn cuãa nhûäng caánh phûúång àoã, vúái möåt thoaáng riïng
tû tim tñm aáo daâi ai:
Huïë xön xao, lo lùæng nhûäng àïm mú
Khaát khao hoaâi nh cö gaái mong chúâ
Sau cûãa heá ngûúâi yïu cha biïët mùåt
Duâ noái vïì "nhûäng mùæt huyïìn mú" hay coá caã ngûúâi yïu sau caánh cûãa,
nhûng "Huïë thaáng taám" khöng phaãi laâ möåt baâi thú tònh riïng tû. Êm hûúãng chuã
àaåo cuãa baâi thú vêîn laâ nhûäng sûå kiïån lõch sûã àûúåc chuyïín taãi qua yá thûác cöng
dên. Trïn caái nïìn cuãa möåt quaá khûá xa cuä, hay noái chñnh xaác hún laâ cuãa möåt thúâi
àaåi àaä xa, vúái sûå im ùæng cuãa tiïëng àaân vaâ ngoaâi kia doâng Hûúng lùång ngùæt; Baão
Àaåi- võ vua cuöëi cuâng cuãa triïìu Nguyïîn thûåc sûå cö àöåc vúái cêu hoãi vïì vêån mïånh
dên töåc:
Ngûúâi àûáng àêy. Trùm hoå àang vïì àêu?
Àònh thêìn àoá rêìu rêìu thên àaá trùæng
Sûå thoaái võ cuãa vua Baão Àaåi àûúåc nhaâ thú nhêån thûác nhû laâ möåt têët
yïëu cuãa lõch sûã- "Möåt ngai vaâng khöng thïí thùæng caã giang sún- Ngûúâi phaãi lui
cho dên tiïën nûúác coân".
Qua baâi thú" Huïë thaáng taám", sûác maånh cuãa dên töåc dûúái sûå laänh àaåo
cuãa Àaãng traâo lïn nhû nûúác triïìu dêng:
Haäy múã mùæt quanh hoaâng cung biïín lûãa
Àaä dêng lïn ngêåp Huïë àoã cúâ sao
Àoá laâ möåt sûác maånh vö àõch khöng gò ngùn caãn àûúåc:
Chûâ àêy Huïë, Huïë úi!
Xiïìng göng xa àaä gaäy
Haäy bay lïn! Söng nuái cuãa ta röìi.
Sinh thúâi nhaâ thú"Àiïu taân"Chïë Lan Viïn tûâng cho rùçng thú öng chó
laâ con söng Thûúng nhiïìu àa caãm, coá lûuác tûå àaánh àùæm caã àúâi mònh; coân thú Töë
Hûäu àoá laâ "con söng Maä, gêìm reáo trong àaån lûãa".Coá àoåc "Huïë thaáng taám" múái
thêëy caái sûác maånh ghï gúám bêåt ra tûâ möåt nöåi lûåc thú àaä àûúåc reân luyïån qua bao
ngaây lao tuâ. Niïìm vui giaãi phoáng, niïìm vui àöåc lêåp dên töåc àûúåc nhaâ thú thïí
hiïån möåt caách taâi tònh, tûå nhiïn nhû thïí khöng coân coá niïìm vui naâo lúán hún:
Nûúác mùæt ta traâo,huáp mñ, traân möi
Cöí ta reá trùm trêån cûúâi, trêån khoác
Ngûåc leáp böën ngaân nùm tra nay cún gioá maånh
Thöíi bûâng lïn, tim böîng hoaá mùåt trúâi
Kïët thuác baâi thú laâ möåt hònh aãnh àeåp, lûu dêëu trong loâng baån àoåc:
Vaâng vaâng bay, àeåp quaá, sao sao úi
Ta ngaä vêåt trong doâng ngûúâi cuöån thaác
Mö taã triïìu Nguyïîn- möåt thïë giúái vïì chiïìu heáo uáa, phaãn aánh vaâ khùæc hoåa
sûác maånh cuãa dên töåc àang ruä buân àûáng dêåy, "Huïë thaáng taám" coân coá nhûäng
thaânh cöng riïng vïì mùåt nghïå thuêåt. Coá thïí noái traâo lûu "Thú múái" àaä thöíi vaâo
têm höìn nhaâ thú- ngûúâi chiïën caách maång, caái sûác söëng cuãa "Nhúá rûâng".
Caã baâi thú laâ möåt chuöíi cêu liïn hoaânh, nhõp thú nhû soáng döìn àuöíi.
Nhûäng cêu hoãi tu tûâ liïn tuåc, àûúåc àùåt ra àaä xoaáy sêu vaâo têm lyá ngûúâi àoåc vaâ
thuyïët phuåc möåt sûå thêåt hiïín nhiïn: caái cuä àaä qua ài, caái múái àang àïën vaâ khöng
möåt sûác maånh naâo coá thïí caãn trúã dên töåc Viïåt Nam trong cuöåc haânh trònh giaânh
àöåc lêåp. Vêån duång taâi tònh nhõp àiïåu" Thú múái", "Huïë thaáng taám" coân rêët thaânh
cöng úã caách duâng tûâ sinh àöång, giaâu biïën hoaá, gêy êën tûúång maånh, goåi àuáng sûå
vêåt bùçng tïn sûå vêåt, úã cêëu truác giaãn dõ, dïî nhúá.
Hún 50 nùm àaä tröi qua, lõch sûã dên töåc qua bao thùng trêìm cuäng àaä lêåt
sang möåt trang múái. Huïë vêîn coân àoá nhûäng thaânh quaách rïu phong. Cûãa Ngoå
Mön- núi vua Baão Àaåi thoaái võ , giúâ têëp nêåp du khaách.
Cuâng vúái thúâi gian, baâi thú"Huïë thaáng taám" vêîn giûä nguyïn giaá trõ nghïå
thuêåt, giaá trõ lõch sûã àöåc àaáo, àaánh dêëu chùång àûúâng thú àêìy nhiïåt huyïët cuãa
möåt nhaâ thú lúán.
Hoaâng Bònh Thi
Em súå - Lê m Thõ Myä Daå
Nhûäng luác anh khen

"Em töi xinh àeåp"
Mùåt em treã àeåp

Xin anh àûâng khen
Laâ luác em buöìn
Tònh yïu khöng úã
Vaâ em thêëy gheát...
Trïn gûúng mùåt em
Möåt nöîi lo êu
Nùm thaáng cuöën tröi
Buöët trong ngûåc treã

Möåt thúâi con gaái
Lúâi anh ngoåt ngaâo
Trïn gûúng mùåt em
Loâng em àau xeá
Neát buöìn àoång laåi.
Em thöi xinh àeåp
Anh coân yïu ai?
Baâi thú coá 4 khöí àûúåc xêy dûång trïn nïìn nghïå thuêåt cuãa löëi thú tûá tûå
- möåt löëi thú khaá tûå do. Mûúâi taám doâng, baãy hai con chûä xoay quanh caái têm sûå
muön àúâi khöng cuä, êëy laâ hûúng sùæc tuöíi treã vúái nùm thaáng vaâ tònh yïu.
Khöí möåt - böën doâng thú àêìu àoåc lïn nghe nhû coá àiïìu gò phi lyá, mêëy
ai trong àúâi laåi khöng thñch àûúåc khen, nhêët laâ àöëi vúái phaái àeåp, phaái thûúâng
ganh sùæc, thñch phö chûúng... Vêåy maâ "Em" trong baâi thú laåi khöng thñch àûúåc
khen "Mùåt em treã àeåp". Àoåc, lùæng nghe êm hûúãng caác doâng thú, ta nhû gùåp úã
àêy möåt cö gaái höìn nhiïn maâ àêìy yá tûá. Cö noái "Buöìn" vaâ "Gheát" "Nhûäng luác
anh khen mùåt em treã àeåp", laâ thûåc hay cöët giêëu loâng mònh? Xeát maåch phaát triïín
têm traång nhên vêåt trong baâi thú, ta nhêån ra caái sûå "Buöìn" vaâ "Gheát" àûúåc em
nhùæc túái luác naây coá leä chó laâ caách noái úã buöíi sú àêìu, àuáng hún em chó húi "ghen
gheát" kiïíu nh "gheát caái mùåt!" trong ngön ngûä thûúâng nhêåt cuãa caác cö gaái múái
lúán, nghôa laâ caái sûå gheát naây chó coá úã lúâi thú nhûng laåi khöng thûåc úã coäi loâng.
Hai sûå naây àan xen nhau lêëp laánh nhû vaâng vaâ àöìng trong tiïëng vang ngên cuãa
möåt quaã chuöng nhaâ thúâ naâo àoá.
Böën doâng thú tiïëp böåc löå roä hún têm traång em. Caái sûå "Buöìn" vaâ
"Gheát" úã khöí thú trïn luác naây àaä coá tïn laâ "Lo êu", möåt nöîi lo êu "Buöët trong
ngûåc treã", àang lúán dêìn trong em möåt caách mú höì. Sûå êu lo êëy cha coá hònh, roä yá.
Ngûúâi ta baão: Con gaái phaãi deâ chûâng vúái nhûäng lúâi ngoåt ngaâo cuãa àaân öng! Em
nghô: Mêëy ai thñch nghe lúâi noái xùéng, vaã laåi, coân coá ngûúâi thïë naây, ngûúâi thïë
khaác! Phaãi àêu ai cuäng nhû ai.. tin vaâ ài àïën vúái tònh yïu bùçng loâng tin êëy, em
lûuác naây muöën àûúåc nghe vaâ nghe nhiïìu lêìn tiïëng noái cuãa anh! Nhûäng ngaây naây
em coá thïí quïn ùn àïí söëng bùçng chñnh tiïëng noái ngoåt ngaâo êëy. Nùm thaáng lùång
leä lùn ài, röìi möåt höm bêët chúåt trúâi khöng nùæng, khöng mûa, chó vûâa vûâa gúåi
nhúá vaâ em lúâ múâ nhêån ra hònh nhû nhûäng lúâi ngoåt ngaâo kia khöng nùçm úã phña
traái tim, chuáng cuäng khöng nùçm trong àöi mùæt maâ chó nùçm trong lúâi noái cuãa anh
thöi!!! Àêy phaãi chùng laâ àõa chó khúãi sûå cho moåi "lo êu" vaâ "em súå"?
Khöí thú thûá ba, taác giaã àïí em - nhên vêåt trûä tònh cuãa baâi thú böåc löå
roä hún nhûäng "lo êu" dêîn àïën "em súå" ngay trong nhûäng ngaây coân àang yïu
anh. Múã khöí thú bùçng "Em töi xinh àeåp" vaâ àöëi tiïëp: "Xin anh àûâng khen", lúâi
thú tuy vêîn dõu daâng, thanh nhaä nhûng nïëu ta àïí têm lùæng nghe seä thêëy chen
trong caác tiïëng vang ngên cuãa böën thanh ngang vaâ huyïìn laâ êm hûúãng xa vùæng
laånh lûuâng, phaãi chùng àêy laâ têm traång, laâ thaái àöå cuãa em tûâ sau caái ngaây nhêån
ra tiïëng noái cuãa traái tim anh chûa hïì lïn tiïëng, chûa hïì thöín thûác thûåc sûå vïì em
vaâ tònh yïu cuãa em.
Hai cêu thú tiïëp sau noái roä hún vïì suy nghô naây. Taåi àêy phêím haånh cö
gaái laåi saáng lïn lêìn nûäa, êëy laâ lúâi noái nheå nhaâng, bònh tônh àuã nghe, àuã yá maâ dûát
khoaát: "Tònh yïu khöng úã/Trïn gûúng mùåt em". Nhû vêåy tònh caãm giûäa em vaâ
anh àaä roä raâng, em buöìn àêëy nhûng biïët laâm sao!!! Qua àêy ta thêëy "em" laâ cö
gaái súám tiïëp nhêån àûúåc neát àeåp giúái tñnh - biïët lo xa caái cêìn phaãi lo cho àúâi
mònh, yïu thûúng àuáng mûåc, khöng dûåa trïn veã àeåp hònh thûác, khöng dûåa trïn
khuön mùåt cuãa em. Àaânh rùçng caái àeåp laâ cêìn thiïët song khöng phaãi laâ têët caã.
Saáu cêu coân laåi xem nhû möåt xen àöåc thoaåi cuãa nhên vêåt thú, noá laâ d
êm àûúåc phaát ra tûâ nhûäng doâng têm sûå trïn àang lan ngên trong khöng gian, gúåi
ngûúâi àoåc, ngûúâi nghe suy ngêîm vaâ liïn tûúãng vïì nhûäng cuöåc àúâi - nhûäng möëi
tònh àaä xêy dûång trïn nïìn tònh yïu hònh thûác, trïn nïìn cuãa möåt trong hai ngûúâi
bõ àöång, vöåi vaâng chûa thêåt hiïíu nhau. Nhûäng cêu thú êëy nhû nhûäng tiïëng voång
hoùåc nöët nhêën, nöët lùång trong möåt baãn àaân, khúi gúåi moåi ngûúâi haäy suy nghô
cuâng em, giuáp em, giuáp mònh giaãi quyïët möåt thûåc tïë, möåt baâi hoåc vaâo àúâi.
Baâi thú àaä kheáp laåi maâ sûå lùæng kïët vang ngên cuãa noá - tiïëng loâng
ngûúâi baån, ngûúâi chõ, ngûúâi meå chuyïín laåi cho àaân em vaâ nhûäng àûáa con àang
àûáng trûúác ngûúäng cûãa tònh yïu, ngúäng cûãa cuöåc àúâi, möåt baâi hoåc nheå nhaâng
maâ cêìn thiïët.
Nguyïîn Àûác Khuï
Àocå thú ûng Bònh Thucá Daå Thõ
Lõch sûã vùn hoåc Viïåt Nam thúâi kyâ cêån hiïån àaåi àaä saãn sinh ra nhiïìu
nhaâ thú Haán lúán cuãa thïë kó. Nhûäng cöëng hiïën cuãa hoå vïì ngön ngûä vaâ thïí loaåi àaä
àùåt nïìn taãng cho sûå hiïån àaåi hoaá thú ca sau naây. Trong söë nhûäng nhaâ thú êëy coá
thïí kïí àïën Taãn Àaâ- Nguyïîn Khùæc Hiïëu, Tuá Xûúng vaâ ûng Bònh Thuác Daå Thõ.
Sûå nghiïåp trûúác taác cuãa ng Bònh Thuác Daå Thõ rêët àöì söå, bao göìm 1000 baâi
thú chûä Nöm, 227 baâi thú chûä Haán, 2 vúã tuöìng cöí vaâ nhiïìu lúâi ca, hoâ Huïë nöíi
tiïëng. Sinh ra trong buöíi giao thúâi, cuäng laâ luác maâ sûå giao lûu vùn hoaá Viïåt-
Phaáp gùæn boá àïën mûác cao nhêët, nïn sûå nghiïåp thi ca cuãa ûng Bònh Thuác Daå Thõ
laâ sûå nghiïåp cuãa möåt võ quan triïìu Nguyïîn, u thúâi mêîn thïë, luön luön hûúáng vïì
nhên dên vaâ gêìn guäi vúái nhên dên. Coá thïí nhòn thêëy sêu nùång vaâ trûúác hïët úã thú
öng, àoá laâ nöîi àau mêët nûúác. Öng hay buöìn baä vò mònh coá chûác phêån maâ khöng
laâm àûúåc viïåc gò khaã dô giuáp dên:
" Caái núå tang böìng thên phaãi gaánh
Têëm gûúng ngay thaão, daå thûúâng soi".
Vaâ cuäng chñnh ûng Bònh Thuác Daå Thõ laâ taác giaã cuãa möåt baâi thú àaä
thaânh lúâi haát nöíi tiïëng:
"Chiïìu chiïìu trûúác bïën vùn lêu

Ai ngöìi, ai cêu, ai sêìu, ai thaãm
Ai thûúng, ai caãm, ai nhúá, ai mong

Thuyïìn ai thêëp thoaáng bïn söng
Àa cêu maái àêíy, chaånh loâng nûúác non".

Vaâ cuäng chñnh nhaâ thú cho biïët chûä "ai" nöíi tiïëng trong baâi thú laâ
nhaâ vua Duy Tên nhûäng ngaây mûu sûå lúán, giaã daång thûúâng dên chúâ gùåp Trêìn
Cao Vên mêåt baân quöëc sûå úã bïën Phu Vùn Lêu.
Qua nùm thaáng, giaá trõ nöåi dung vaâ nghïå thuêåt cuãa thú ûng Bònh Thuác Daå
Thõ caâng toaã saáng, vúái möåt chiïìu sêu múái, trong möåt caãm nhêån múái. Tû duy thú
ca cuãa öng laâ sûå kïë tuåc cuãa tû duy triïët hoåc phûúng Àöng. Luön luön nhêån thûác
roä caái hûäu haån cuãa àúâi ngûúâi, àïí hûúáng thiïån vaâ nhên aái. Nïn duâ quyïìn cao
chûác troång, ûng Bònh Thuác Daå Thõ vêîn laâ möåt võ quan thanh baåch:
"Caãnh tiïn chuâa Phêåt thûúâng lui túái

Neão lúåi, àûúâng danh ñt laåi qua
Biïët àuã dêìu khöng chi cuäng àuã

Nïn lûui àaä coá dõp thò lui".
Lïn caãnh tiïn, vaâo chuâa Phêåt, hûúãng chûä nhên cuãa bêåc nho gia, thoaát
voâng tuåc luåy nhûng chûa bao giúâ ng Bònh Thuác Daå Thõ laåi yïn loâng thuå hûúãng
chûä nhên. Canh caánh trong loâng öng vêîn laâ sûå caãm thöng daânh cho "con àoã".
"Hoãi ta ta biïët nhún tònh àoá
Biïët laåi caâng thïm nöîi xoát thûúng"

Tröën neão lúåi, tröën àûúâng danh vïì vúái thiïn nhiïn cêy coã, hiïíu leä àúâi,
hiïíu tònh ngûúâi...Thú ûng Bònh Thuác Daå Thõ coá gò àoá gêìn guäi vúái thú Nguyïîn
Traäi búãi coá möåt têëm loâng trung liïîn hiïëu. Àïm àïm thûác nhùén neão sú chung".
Nhûng nïëu thú cuãa Nguyïîn Traäi laâ thú cuãa thúâi thõnh, thò thú cuãa ûng Bònh
Thuác Daå Thõ laâ thú cuãa thúâi suy. Sinh thúâi tûå haâo öng viïët:
"Vyä Daå thön coá Laäo Vûúng Tön laâ Thuác Giaå
ûng ca, ûng haát, ûng giaä gaåo hoâ khoan
Ham vui àiïåu cöí thi àaân
Nghe cêu tuyïåt xûúáng muön vaâng cuäng mua"

Coá caãm giaác nhû ûng Bònh Thuác Daå Thõ chó laâ möåt thi sô "ham
chúi", möåt taâi tûã traâ dûå tûãu hêåu, àam mï cêìm kò thi hoaå, laánh xa thïë tuåc. Thûåc ra
caách haânh xûã cuãa öng khöng nùçm ngoaâi têm traång cuãa möåt cö quan; hiïíu, chêëp
nhêån, bêët lûåc vaâ àau xoát trûúác thúâi thïë. Coá leä cuäng giöëng nhû nhûäng nhaâ thú
múái sau naây, öng àaä tröën maâ khöng thoaát. Vaâ sûå trúã vïì vúái traâ, rûúåu, vúái hoa vaâ
thiïn nhiïn suy cho cuâng laâ sûå lûåc choån möåt löëi haânh xûã khaá phöí biïën cuãa bêåc
tuác nho taâi hoa:
"Rûúåu coá muâi hûúng nïn uöëng maäi
Thi laâ thuöëc böí cûá ngêm chúi

Thuúã ra sên khêëu khöng laâm röån
Khi haå vai tuöìng ñt höí ngúi".

Möåt mûåc chên chó vúái quan niïåm söëng thanh tao thoaát tuåc, thú ûng
Bònh Thuác Daå Thõ rêët gêìn vúái lúâi ùn tiïëng noái cuãa nhên dên. Phûúng ngûä Huïë
trong thú öng cuäng laâ möåt neát àöåc àaáo, àoåc lïn nghe sêu nùång vaâ êm vang khoá
taã. Nhûäng cêu thú nhû:
"Cuåm hoa núã ngoaâi cûúâi
Yïën taå hûäu Têën sau noã biïët".

Hoùåc"Te reåt daám khoe cêìn voäng àoã
Daäi dêìu nïn chuöång baát cúm lûúng"
luön gúåi lïn möåt àiïìu gò àoá nhû laâ cuöåc söëng bònh dõ.
Àaä 36 nùm qua, Huïë vùæng boáng ûng Bònh Thuác Daå Thõ. Sûå ra ài cuãa öng
cuäng ñt nhiïìu lùång leä nhû baãn sùæc vaâ cöët caách cuãa loaâi hoa sen- qua nùm thaáng
vaâ thúâi gian cûá thúm maäi nhû lúâi thú bêët tûã vïì möåt bïën xûa" Chiïìu chiïìu trûúác
bïën Vùn Lêu..."
Hoaân Bònh Thi

Binh Nhung Tac Pham Tho Noi Tieng t3

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Binh Nhung Tac Pham Tho Noi Tieng t3

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 1

Trúâi haânh (Buâi Hoaâng Taám) ...........................................................................3

Thûúng quaá... "Muâa Xuên..."........................................................................15

Thûúng em - möåt baâi thú giaãn dõ maâ caãm àöång..............................................20

Thú tònh - Nguyïîn Troång Taåo .......................................................................23

Thêm Têm - thi ca vaâ huyïìn thoaåi.................................................................28

Qua nhaâ - Nguyïîn Bñnh................................................................................35

Nûúác vöëi quï hûúng..................................................................................... 44

Nhúá - Höìng Nguyïn..................................................................................... 49

Xuên chûa thaânh..........................................................................................64

Ta vúái ta - àoáng goáp múái cuãa Töë Hûäu............................................................68

Vïì baâi thú Cuã khoai cuãa beá...........................................................................77

Mùæt ngûúâi Sún Têy (Quang Duäng - 1949)..................................................... 84

Luäy tre xanh - Höì Dzïënh..............................................................................92

Loâng meå - Nguyïîn Bñnh...............................................................................98

Àoåc thú ûng Bònh Thuác Daå Thõ................................................................... 119

Möåt thúâi so xuái vò yïu

Ban ngaây möång möång, mú mú

Nhòn àêu cuäng thêëy hoa höìng

Phöë phúâng àöng thïë ngúä khöng coá ngûúâi

Àaä ài qua nûãa cuöåc àúâi

Traái tim vêîn àêåp nhû thúâi treã con

Àang vui vö cúá, laåi buöìn vö duyïn

Thûúâng mú möång àïën nhûäng miïìn khöng àêu

Vêîn vö têm vúái nhûäng cêu vö tònh

Bùæt ngûúâi baåc toác hoaá thaânh treã con.

Trêìn Maånh Huâng

Cuâng mùæc voäng trïn rûâng Trûúâng Sún

Àûúâng ra trêån muâa naây àeåp lùæm

Möåt daäy nuái maâ hai maâu mêy

Núi nùæng núi mûa, khñ trúâi cuäng khaác

Nh anh vúái em, nhû Nam vúái Bùæc

Nh Àöng vúái Têy möåt daãi rûâng liïìn

Trûúâng Sún Têy anh ài, thûúng em

Bïn êëy ma nhiïìu, con àûúâng gaánh gaåo

Muöîi bay rûâng giaâ cho daâi tay aáo

Rau hïët röìi, em coá lêëy mùng khöng?

Em thûúng anh bïn êëy Têy muâa Àöng

Nûúác khe caån, búám bay leân àaá

Biïët loâng anh say miïìn àêët laå

Chùæc em lo àûúâng chùæn bom thuâ

Anh lïn xe, trúâi àöí cún mûa

Caái gaåt nûúác xua ài nöîi nhúá

Em xuöëng nuái nùæng vïì rûåc rúä

Caái nhaânh cêy gaåt möëi riïng tû

Àöng sang Têy khöng phaãi àûúâng thû

Àûúâng chuyïín àaån vaâ àûúâng chuyïín gaåo

Têy Trûúâng Sún böå àöåi aáo maâu xanh

Nhûäng àoaân quên truâng truâng ra trêån

Àöng Trûúâng Sún nöëi Têy Trûúâng Sún

Möåt daäy nuái maâ hai maâu mêy

Núi nùæng núi mûa, khñ trúâi cuäng khaác

Nhû anh vúái em, nhû Nam vúái Bùæc

Em xuöëng nuái, nùæng vïì rûåc rúä...

Àöng Trûúâng Sún, cö gaái "ba sùén saâng" xanh aáo

Nhû tònh yïu nöëi lúâi vö têån

Xuên giang, Xuên thuyã, tiïëp xuên thiïn

Daå baán quy lai nguyïåt maän thuyïìn.

Àïm nay, rùçm thaáng giïng, trùng vûâa troân,

Nûúác söng Xuên tiïëp liïìn vúái maâu trúâi xuên

Nûãa àïm trúã vïì, thuyïìn chúã àêìy aánh trùng.

"Xuên giang xuên thuyã tiïëp xuên thiïn"

Thu thuyã cöång trûúâng thiïn nhêët sùæc"

(Caánh coâ bay vúái raáng pha