Volkanizma

Tanmlar Volkanizma: Magmann yerin

derinliklerinden hareket ederek
yeryzne kmas veya
yeryzne yakn derinliklere
kadar gelerek soumas olaydr.

Magma: yerkabuunu oluturan

kayalarn ergimi halidir. Ta
hamuru veya Ta lapas anlamna
gelen mama (akkor) yer iinde
bulunan ergimi bir silikat
karmdr. Bileiminde ok
miktarda erimi (znm)
gazlar bulunur; O, ayn zamanda
bir sv + kristal karmdr.
Magma kayna
Magmann olutuu/bulunduu alanlar:
st manto : astenosfer
Yaklak 50-250 km derinlik
Yksek scaklk (800-11000C), orta derece basn
Tamamen veya ksmen ergimi kayalar
Diverjan plaka snrlar
Dalma-batma zonu zeri
Scak noktalar
Magma: ergimi kaya (sv iyonlar+ znm gazlar+ kat kristaller)
Volkanlarn dal
Volkanlarn dal
2 ana blgede toplanmtr.
Pasifik evresi
Alp-Himalaya kua

Bunlarn dnda da
Asya ve Afrika
Atlantik okyanusu
Pasifik okyanusu
Volkanlarn dal
 ~500 milyon insan volkanlara yakn yaamaktadr.
Son 125 ylda 100,000 insan hayatn kaybetmitir.
Son 20 ylda ise 23,000 insan.
~1500 aktif volkan bulunmaktadr.
Son yzylda 400 volkanik pskrme yaanmtr.
Her yl 50 volkanik faaliyet gereklemektedir.
u anda 20 pskrme olumaktadr.
Tipik volkan anatomisi
baca

Volkan konisi

kanal

Magma odas
 baca
krater
Parazit koni
lav
piroklastikler

kanal
Volkanik tehlike
Volkanik tehlikenin bykl
Volkan tipine
Lav tipine
klime
Topografyaya
Nfus younluuna

baldr.
Volkan ekilleri
 Volkan tipleri
Kalkan ekilli volkanlar :
Hawaii tipi

Koni ekilli volkanlar

o Basit volkanlar
o Bileik volkanlar

Kaldera ekilli volkanlar

Kalkan tipi

Bazik lav akntlar

Patlamasz volkan
Koni ekilli
Koni ekilli :
basit volkanlar

Asidik lavlar
%60 Si ierikli lav
Koni ekilli : bileik volkanlar
 Bileik Volkanlar
Mt. Fuji, Japan

Pinatubo 1991 Mayon

Kaldera tipi
Si>%70 ierikli lav
Patlamal volkanlar
Kaldera: Mazama volkan

1 3

4
2
Meke maar (Karapnar-Konya)

Dier volkan ekilleri

Maar: Bir veya birden fazla
patlamalarla meydana gelen ve sadece
tflerden oluan krater biimli
volkanlara denir.

Saint Helen
Domlar: Akkanlklar dk asidik-
felsik (rn., riyolit) magmalarda geliir.
Yzeye ulaan magma, dk
akkanl nedeniyle fazla mesafe
katedemeden hemen hemen k
merkezinde katlar.
 Lav tipi
Bazaltik magma
Silis ierii %50 den dktr,
patlamasz volkanlar oluturur
(Kalkan tipi volkan)
Andezitik magma
~ % 60 Silis ierir, patlamal
volkanlar oluturur (Koni-bileik
tipi)
Riyolitik magma
~ %70 ve zeri Silis ierir,
patlamal volkanlar oluturur
(Kaldera tipi volkanlar)
Mazama volkan
Volkanizma rnleri

1. Lav
2. Tefra
3. Gazl piroklastikler (Nue ardentes)
4. Volkanik amur akntlar (Lahar)
5. Gazlar
1.Volkanizma rnleri:
Lavlar
aa
Pahoehoe veya Aa, iki farkl lav
akntsna Hawaii dilinde verilen
adlardr. Bunlar birbirlerinden volkanik
gazlarn lavdan k biimleriyle ayrlr.

Yava hareket ederler, bu nedenle

kontrol edilmeleri mmkn olabilir.

pahoehoe
Kalapana HI (1990)
Hawaii
Courtesy of www.swisseduc.ch
 2.Volkanizma rnleri:Tefra
Volkanlar byk miktarda tefra ieriyorsa patlayarak
pskrrler. Volkanik cam ierikleri nedeniyle andrc zellie
sahiptir. Tefray oluturan taneler drt grupta toplanr.
Toz
Kl(< 2 mm)

Lapilli (2 - 64 mm)

Blok ve bomba (> 64 mm)

Volkanik kl :kaya, mineral ve cam paracklar ierir (<2 mm)
ou tefralar PMS eklindedir. Pmis %50den daha fazla gzeneklilie sahip
olduka vesikler camdr.
Vesikl: kapanlanm gazlarn genlemesi ile lav iinde oluan hava kabarc ekilli boluk

Pmis
Bazik mamadan olumu cams volkanik materyal iin Scoria terimi
kullanlr.

Scoria
Lapilli: talyancada kk ta" anlamndadr.
Volkanik bomba Volkanik blok
Volkanik bomba are lava fragments that were ejected while viscous (partially molten)
and larger than 64 mm in diameter.
 VolkanoklastikTane VolkanoklastikKaya

Volkan bombas Agglomera

Blok Volkanik Bre

64 mm

Lapilli Lapillita

2 mm
Volkanik T
ri Kl
kumta

0,06 mm
nce Kl (Toz) Volkanik F
amurta
3.Volkanizma rnleri: gazl piroklastikler

nue ardentes
Scaklk: 660C
HIZ: 200 km/saat
Augustine volkan, Alaska, St. Helen Volkan, 1980 pskrmesi
1996 pskrmesi(M.E. Yount, USGS) J.W. Vallance, USGS.
 Pinatuba
1991 pskrmesi

Patlamal volkanlardan
yaylrlar.

Piroklastik malzeme
ve gaz ierirler.

ok yksek scakla sahiptir.

Hzlar fazladr, 200km/saat

Pinatuba: uyar sisteminin uygulanmas

sonucu felaket az zararla atlatlmtr.
Nue Ardente
Mont Pele, 1902
*25,000 40,000 insan yaamn yitirdi
 nce

MT Pelee, 1902

sonra

29.000 kii hayatn yitirmi,

sadece 2 kii canl kalmtr
 Mont Pele 1902
Martinik, West Indies
25.000 den fazla canl yaamn yitirmitir.

St. Pierre
 4. Volkanizma rnleri: Lahar
St. Helens, 1982
 Lahar
Volkanik amur akntsdr.

Nevado del Ruiz,

Kolombiya 1985

23.000 den fazla can kayb

Risk haritalar ve acil

Uyar sistemi dikkate alnmamtr.
Comet elalesi ,15 August 2001
(J.W. Vallance).

Mount Ranier WA
5. Volkanizma rnleri: Zehirli gazlar
 GAZLAR: H2O, CO2, CO, SO2, H2S, HF2

Mammoth V., CA

Slfr k, Lassen Ulusal

Volkanik Park, CA
Yanarda blgelerinde
eitli kzgn gazlarn
pskrd atlaklara
rastlanr. Bu atlaklara
FMEROL denir. bu
kuru fmerollerden
pskren gazlarn
scakl 500C yi
bulabilir.
Austos, 1986
Nyos Gl
1700 kii hayatn
yitirmitir
Volkanizma etkileri
 Heyelan
Piroklastik
akntlar

Lavlar
Volkanizma etkileri
Pompei Kamerun
1986 ylnda Filipinlerde Mayon
volkannn patlamas sonucu oluan
amur aknts nedeniyle 1814 kii
lmtr.
 klime etkisi

Etna, Sicily
(2002)
nceden tahmin edilebilir mi?
lmler
Fiziksel ve kimyasal deiimler llr.
Bu deiimler:
Yerin eilmesi ve yer deitirme
Yzey scaklndaki art
Gaz oranndaki deiimler
Sismik aktiviteler
Deformasyon lm
GPS veya tiltmetre/eim ler ile
Yer deitirme veya
volkan yamacndaki eim deiimleri izlenir.
A

Deformasyon
B lm
 GPS: Bulunduu yerdeki yatay ve dey
deiimleri ine ucu hassaslnda lyor.

GPS

Tiltmetre: Bulunduu yerdeki

eilmenin asn ler.
Scaklk deiimleri :
Yzey scaklndaki artlar yere gmlen sensrler ile
kaydedilir

Ayrca Yeraltsuyu scaklndaki deiimlerde srekli

izlenir.
Zemindeki Karbondioksitin
deiimi llyor.
Gaz lmleri
UZAKTAN ALGILAMA
PATLAMA BULUTLARINI ZLEMEK
PATLAMA BULUTLARINDAK SLFR ORANI
Sismik aktivite
Felaketlerin nlenmesi
Etkilerinin nlenmesi veya azaltlmas

Risk haritalarnn hazrlanmas

Lavlarn ynlendirilmesi
Lav nlerinin soutulmas
Acil uyar sisteminin oluturulmas
En temelde yaplmas
gereken, ehirleri
volkanik blgelerden
uzaklara kurmaktr.

Filipinler, lahar aknts

Rainer volkan, seattle, ABD
Lahar ve lavlarn
durdurulmas ve
ynlendirilmesi
amacyla beton
duvar/barikatlarn
yaplmas

Filipinler, Mayon
volkan
Blong, 2000
Laharlar iin
Dinlendirme ve
geciktirme
havuzlar
oluturmak
Lavlarn
ynlendirilmesi

Peterson ve Tilling, 2000,

 Risk haritalar
Etkin bir volkann pskrme
sonrasnda evresini nasl
etkileyeceini nceden
kestirebilmek amacyla
hazrlanan haritalardr.

Bu haritalar pskrme
sonrasnda ortaya
kabilecek lav aknts,
veya lahar aknts gibi
tehlikelerden etkilenebilecek
alanlar gsterir.
Volkanizmann baka ne gibi etkileri olabilir?
Volkanik aktivitenin etkiledii alanlar:
Su
Hava
Toprak
SICAK SU KAYNAKLARI
SU
RNEK: Yellowstone Ulusal Park, ABD: scak su
kaynaklar
Gayzer Volkanik alanlardaki yerin
derinliklerindeki scak gazlarn
uygulad basncn etkisiyle
yeryzne su ve buhar
eklinde pskrerek kan
sulardr.

Bu kaynaklar Yeni
Zellanda,zlanda ve Endonezya
gibi aktif volkanlarn
bulunduu lkelerde yaygn
olarak rastlanmaktadr.
SU: Gayzer
SU
zlanda: okyanus taban yaylma merkezi
Magma ykselerek levhalar uzaklatrr.
Scak YAS enerji kayna olarak kullanlmaktadr.
Jeotermal spa!
Silis ve slfr gibi mineralce zengin sular
FMEROL
Scak su kaynaklarna benzer ancak su yerine buhar ve
eitli gaz klar vardr.
VOLKANK AMUR
HAVA: volkanik gazlar ve kl etkisi
Slfr dioksit+su asitler asit yalar
Asit yamurlar sonunda bitkiler ve canllar lr.
Volcanik gazlar havay etkiler
Scakl drr
Kller hava olaylar ile ok uzak mesafelere tanabilir
ok kk partikller havada yllarca asl kalabilir.
Toprak
Volkanik aktiviteler sonucunda yeni karalar, yeni
yerleim yerleri oluur,
yeni ve verimli araziler oluabilir,
Ancak verimli arazilerde volkanik malzeme ile
kaplanarak oraklap verimsizleebilir.
ABD Ulusal park
Stunsal lavlar stten grn

Yastk lavlar
YASTIK YAPILI LAVLAR :
Bazaltik lavlarn deniz altnda akmalaryla oluur. st ste istiflenmi yastklar
andrr. Bunlarn aplar birka 10 cm olabilir. Yastklarn i zonlar tipik bazalt
dokusuna sahiptir, ancak d eperleri hzl souma sonucunda kristallenmeye
frsat bulamaz ve cam halinde katlar. st ste dizilen yastklarda, sttekiler
altta bulunan yastklarn aralarn doldurur. Bu nedenle ular aaya doru
incelir.
????
Lav platolar
Lav tnelleri
St. Helen Pskrmesi (Mays 1980)
St. Helen
Harry Glicken

St.Helen 1980
Pskrme ncesi