TROVANJE ORGANOFOSFORNIM

OTROVIMA I NIKOTINOM
Organofosforni insekticidi
Organofosforni insekticidi – definicija i
upotreba
Prva organofosforna jedinjenja sintetizovana
su prije više od 80. godina, a počela su se
koristiti poslije II svjetskog rata.
Proizvode se od fosforne ili tiofosforne malation
kiseline i po strukturi su alkil ili arilesteri
(ili tioesteri), kao i kiseline.
Prvi organofosforni insekticidi su bili veoma
paration
otrovni, tako da su neki korišteni kao
bojni otrovi. Danas postoji težnja da se
smanji otrovnost za ljude, a da otrovnost diazinon
prema insektima bude ista ili da se
poveća.
NAJPOZNATIJI SU: malation, paration,
naled
diazinon i naled.
Organofosforni insekticidi
- resorpcija, distribucija
RESORPCIJA
Dobro se apsorbuju svim
putevima ulaska u
organizam.
 PROBAVNI SISTEM: apsorbuju
se brzo i u velikoj količini.
 PLUĆA: apsorbuju se kao
aerosoli.
 OČI: moguća apsorpcija, kao i
lokalni efekti na oku.
 KOŽA: dobra apsorpcija.
DISTRIBUCIJA
Dobro prolaze kroz sve barijere u
organizmu i u sva tkiva.
Nakupljaju se u različitim tkivima
(endokrine žlijezde, jetra,
bubrezi, masno tkivo).
Vežu se na razne makromolekule
inaktivirajući razne enzime
(najbolja interakcija s
acetilholinesterazom).
Organofosforni insekticidi
- biotransformacija, mehanizam djelovanja
BIOTRANSFORMACIJA
Biotransformacija je intenzivna.
Na taj način mogu se stvoriti
metaboliti koji su toksičniji od
polazne materije.
Proizvodi biotransformacije
izlučuju se urinom.
MEHANIZAM DJELOVANJA
Blokiraju razgradnju acetilholina
(zbog vezivanja za aktivno
mjesto acetilholinesteraze).
Kod visokih doza pokazuju
neurotoksičnost.
Organofosforni insekticidi
- prva pomoć kod trovanja
PRVA POMOĆ
KOD INGESTIJE NA USTA:
preduzeti ispiranje slanom
vodom nekoliko sati nakon
uzimanja otrova (uz dodavanje
natrijevog sulfata za ubrzanje
motiliteta).
KOD TROVANJA PUTEM KOŽE:
skinuti odjeće, kožu
dekontaminirati.
KOD TROVANJA PREKO OKA:
isprati oči mlazom vode, a
nakon toga ispirati infuzijskim
rastvorom.
KOD TROVANJA PUTEM PLUĆA:
primijeniti opšte upute kao
kod ulaska drugih otrova ovim
putem.
Organofosforni insekticidi
- terapija trovanja

Suzbijanje efekata acetilholina Suzbijanje neurotoksičnosti

Najvažnije je suzbiti efekte Primjenjuje se hemoperfuzija na
acetilholina, pa se daje aktivnom uglju.
ATROPIN (specifični antidot)
u dozama koje su potrebne da
se povuku znaci trovanja
acetilholinom.

Takođe se daju OKSIMI koji

sprečavaju stvaranje hemijske
veze otrova sa aktivnim
mjestom enzima.
TROVANJE NIKOTINOM
 NIKOTIN
NIKOTIN je sastojak izolovan iz listova
duhana, koji se u organizam unosi uživanjem
te biljke (žvakanjem, pušenjem,
ušmrkivanjem). Koristi se i kao pesticid.
NIKOTIN
resorpcija, distribucija, metabolizam, eliminacija
RESORPCIJA
PLUĆA: apsorpcija se odvija
impakcijom duhanskog
dima.
Pri pušenju cigarete: dijelom se
otapa u pljuvačci i kroz
probavni sistem dospijeva u
krvotok.
Pri pušenju lule ili cigare: glavni
put apsorpcije ide preko
probavnog sistema.
PROBAVNI SISTEM: apsorpcija
je brza i visoka je biološka
raspoloživost.
DISTRIBUCIJA
DISTRIBUCIJA: dobro se
raspodjeljuje u organizmu, prolazi
placentnu barijeru, dospijeva u
majčino mlijeko, nađen i u kosi.
METABOLIZAM: veoma se brzo
metabolizira u kotinin.
ELIMINACIJA: vrijeme
polueliminacije brzo, a njegov
metabolit kotinin se zadržava
duže.
NIKOTIN - toksičnost

TOKSIČNOST - simptomi
LAKA TROVANJA: javlja se SMRTNA DOZA: 40-80 mg.
glavobolja, mučnina i Kod pušača: dnevne
vrtoglavica, povraćanje, koncentracije nikotina u krvi su
tremor u rukama, slabost u prosječno oko 0,3 mg/l.
nogama. Kod umrlih: koncentracije
TEŽA TROVANJA: kolaps, usporen nikotina u krvi bile 5-50 mg/l.
puls, hladan znoj, trzaji mišića,
bolovi u cijelom tijelu, proliv.
TEŠKA TROVANJA: jaki grčevi,
zastoj disanja i rada srca, i
smrt.
 TROVANJE INSEKTICIDIMA,
HERBICIDIMA, FUNGICIDIMA
TROVANJE INSEKTICIDIMA
 INSEKTICIDI
U skupinu insekticida spada veliki broj jedinjenja za uništavanje
insekata i gamadi.

PREDNOST UPOTREBE: iskorijenjene su neke zarazne bolesti koje

prenose insekti, spriječene su štete na ljudskim imanjima, i dr.

NEDOSTACI: poremećaj prirodne ravnoteže u prirodi, šteta po zdravlje

ljudi, ugrožene su neke grane (npr. pčelarstvo) i dr.

DANAS: težnja da se ograniči primjena insekticida u borbi protiv

insekata.

NAJPOZNATIJE SKUPINE: halogenirani insekticidi, organofosforni

insekticidi, karbamatni, nitrati i dr.
Organohlorni insekticidi
Organohlorni insekticidi - definicija

ORGANOHLORNI INSEKTICIDI su najstarija sintetska grupa

insekticida. Koristili su se 40-ih i 60-ih godina XX vijeka zbog toga što
su hemijski stabilni, slabo isparljivi, liposolubilni i sporo se
biotransformišu u organizmu.

U okolini imaju sporu degradaciju pa poslije dugotrajne upotrebe

dolazi do njihove akumulacije u biljkama, tkivima domaćih i divljih
životinja i ptica, kao i do ulaska u lance ishrane. Kod životinja su
uočeni brojni toksični efekti koji su se uglavnom odnosili na
reproduktivne funkcije. Kod ljudi je dolazilo do akumulacije u
lipidnim depoima. Primjena niza ovih jedinjenja u Evropi i SAD je
zabranjena (npr. DDT).
Organohlorni insekticidi – DDT
DDT je u prošlosti
korišten u velikoj mjeri
dok nisu uočeni brojni
negativni efekti što je
dovelo do njegove
zabrane.
Organohlorni insekticidi – DDT

Ulazak u lanac ishrane

Organohlorni insekticidi - vrste

U ovu skupinu spadaju:

aldrin
DDT - Dihlordifeniletani (DDT, metoksihlor),
- Hlorovani ciklodieni (aldrin, dieldrin,
hlordan),
- Hlorirana jedinjenja benzena ili
cikloheksana (lindan, heksahlorbenzen,
heksahlorcikloheksan). dieldrin

lindan

hlordan
Organohlorni insekticidi
- resorpcija, distribucija, biotransformacija, eliminacija
RESORPCIJA
Dobro se apsorbuju svim putevima
ulaska u organizam, ali postoje velike
razlike.
PROBAVNI SISTEM: razlikuje se (DDT se
slabo apsorbuje, lindan se bolje
apsorbuje).
PLUĆA: zavisi od način pripreme
aerosola (praškasti aerosoli se ne
apsorbuju; aerosoli otopljeni u
organskim rastvorima bolje se
apsorbuju).
KOŽA: dobro se apsorbuju ako su
rastvoreni u organskim rastvorima.
DISTRIBUCIJA,
BIOTRANSFORMACIJA, ELIMINACIJA
Distribucija svih iz ove skupine je
slična, a najvažnije je duboko
odlaganje u tjelesnim mastima
(gdje mogu ostati zauvijek).
Moguć prelazak iz masnog tkiva u
majčino mlijeko. Mogu proći sve
tjelesne barijere (posebno
krvno-moždanu barijeru), kao i
kroz placentu.
Biotransformacija spora, produkti
biotransformacije se izlučuju
bubrezima (a ne sami
organohlorni insekticidi).
Organohlorni insekticidi
- simptomi trovanja

Zbog razlika u hemijskoj strukturi ovih

jedinjenja postoje RAZLIKE u simptomima
trovanja.
Organohlorni insekticidi
- simptomi trovanja

Dihlordifeniletani Heksahlorcikloheksani; Ciklodieni

Akutna ekspozicija:
parestezija jezika i usana,
ataksija, poremećaj hoda,
vrtoglavica, konfuzija,
glavobolja, muka,
povraćanje, periferni
tremor.
Hronična ekspozicija:
gubitak tjelesne težine,
anemija, tremor, mišićna
slabost, anksioznost,
promjene u EEG,
nadražljivost.
Akutna ekspozicija: vrtoglavica, muka,
povraćanje, glavobolja, hiperrefleksija,
hipernadražljivost, konvulzije.
Hronična ekspozicija: glavobolja,
vrtoglavica, gubitak svijesti, grčevi,
psihološki poremećaji, bol u grudima,
crvenilo kože, ataksija, loša koordinacija
pokreta, poremećaj govora, problemi sa
vidom, depresija, gubitak pamćenja,
slabost mišića ruku, poremećaji
spermatogeneze.
Organohlorni insekticidi
- prva pomoć kod trovanja

PRVA POMOĆ
Prvo treba provjeriti oblik
insekticida: ako je rastvor
insekticida u organskom
rastvoru kontraindikovano je
izazvati povraćanje.
Zbog spore apsorpcije želudac
treba ispirati nekoliko sati
nakon trovanja.
Primjena aktivnog uglja pokazala
je dobre rezultate.
Protivotrovi na organohlorne
insekticide ne postoje, niti ima
potrebe za njima.
Tehnike ubrzane eliminacije su
neefikasne zbog njihove
lipofilnosti, široke raspodjele u
organizmu i dubokog
odlaganja u tijelu.
Drugi insekticidi – KARBAMATNI INSEKTICIDI
 KARBAMATNI INSEKTICIDI

Karbamatni insekticidi su manje toksični za čovjeka od

organofosfornih insekticida.

Takođe djeluju na acetilholinesterazu, ali je vezanje reverzibilno,

pa su i posljedice manje nego kod organofosfornih insekticida.
Karbamatni insekticidi
- resorpcija, distribucija, biotransformacija
RESORPCIJA
PLUĆA: apsorpcija je bolja što je
veća isparljivost.
Aldikarb se skoro uopšte ne
apsorbuje plućima (veoma je
toksičan) nego se zadržava na
sluznici disajnog sistema pa se
apsorbuje preko sluznice ili
gutanjem preko probavnog
sistema.
DISTRIBUCIJA,
BIOTRANSFORMACIJA
KOŽA: apsorbuju se dobro kada
su rastvoreni u odgovarajućem
rastvoru.
PROBAVNI SISTEM: brza
apsorpcija uz relativno visoku
biološku raspoloživost.
Slabo prolazi kroz barijere, tako
da ne prolazi u CNS.
Biotransformacijom se stvaraju
biološki slabije aktivne
komponente.
Karbamatni insekticidi
- prva pomoć kod trovanja
PRVA POMOĆ
Slične mjere kao kod
organofosfornih insekticida u
prvim satima nakon trovanja,
ali se ne preporučuje primjena
reaktivatora enzima.
Kod apsorpcije probavnim
sistemom primjenjuje se
aktivni ugalj.
POSEBAN OPREZ: poseban
problem mogu biti rastvori u
kojima je razrijeđen
karbamatni insekticid. Opisani
su slučajevi trovanja
rastvorima, dok su znaci
trovanja samim karbamatom
klinički bili nebitni.
TROVANJE HERBICIDIMA
HERBICIDI

HERBICIDI su sredstva za uništavanje korovskih biljaka ili

njihovih pojedinih dijelova. Koriste se u područjima gdje je
neophodno spriječiti širenje korova pri čemu se ne smiju
ispoljiti neželjena dejstva na biljke koje se koriste u ishrani.

DEJSTVO HERBICIDA može biti:

- Selektivno (samo za neke biljne vrste),
- Kontaktno (kada dođe u dodir sa lišćem),
- Translocirano (kada se resorbuju iz zemlje i kroz biljke se prenose na
isti način kao i hranljivi sastojci).
HERBICIDI

Najvažniji put ekspozicije je preko kože. Izazivaju iritaciju kože

dovodeći do kontaktnog dermatitisa i crvenila kože, dok neke
osobe pokazuju hipersenzitivnost (urtikarija, alergijske
reakcije, astmatični napadi, anafilaktička reakcija).

Toksičnost na sisare ispoljavaju:

- HLORFENOKSI JEDINJENJA;
- DERIVATI BIPIRIDILA.
Herbicidi – hlorfenoksilni herbicidi
Herbicidi – hlorfenoksilni herbicidi

Ova skupina herbicida pojavila se na tržištu sredinom XX vijeka

(1946. godine).

Najpoznatiji u ovoj skupini su:

2,4-D 2,4,5-T
(2,4-dihlorfenoksisirćetna (2,4,5-trihlorfenoksisirćetna
kiselina) kiselina)
2,4,5-T
Herbicidi – hlorfenoksilni herbicidi
2,4-D (2,4-dihlorfenoksisirćetna kiselina)
DISTRIBUCIJA, METABOLIZAM,
RESORPCIJA ELIMINACIJA
PROBAVNIM TRAKTOM: spora DISTRIBUCIJA: nije znatna, veže
(zavisi od niza faktora). se za bjelančevine plazme.
PREKO KOŽE: veoma slaba ELIMINACIJA: spora -
(dolazi do oštećenja kože). bubrezima.
PREKO PLUĆA: nema apsorpcije
(kapljice se zadržavaju na
sluznici disajnog trakta).
Herbicidi – hlorfenoksilni herbicidi
2,4-D (2,4-dihlorfenoksisirćetna kiselina)

TROVANJE
SIMPTOMI TROVANJA:
glavobolja, mučnina,
vrtoglavica, abdominalni
bolovi, proliv, respiratorni
problemi, miotonija, bolovi u
mišićima, periferne
neuropatije, poremećaj rada
bubrega, promjene na koži
(akne).
TERAPIJA
Pravovremena dekontaminacija,
ispiranje želuca, sredstva za
adsorpciju otrova (kod unosa
na usta). Alkalna forsirana
diureza.
KOŽA: isprati kožu vodom i
sapunom.
Herbicidi – hlorfenoksilni herbicidi
DIOKSINI
VAŽNO: pri proizvodnji 2,4-D stvaraju
se veće ili manje količine DIOKSINA
(2,3,7,8-TCDD; 2,3,7,8-
tetrahlordibenzodioksin ili TCDD):
- u pitanju je kontaminant ili nečistoća
koja nastaje tokom proizvodnje
2,4,5-T. dioksin
Dioksin je izuzetno je toksičan jer
izaziva teratogene efekte, tumore,
oštećenja jetre kod laboratorijskih
životinja.
Herbicidi – hlorfenoksilni herbicidi
DIOKSINI
Tokom Vijetnamskog rata (1962-1970) na šume je,
zbog uništavanja lišća, posuto oko 50000 tona
tzv. narandžastog agensa (Agent Orange) koji je
sadržavao smjesu 2,4-D i 2,4,5-T sa dioksinom.
Ovim supstancama bilo je izloženo osoblje koje je
vršilo prskanje, vojnici na tom području, lokalno
stanovništvo i životinje.
Utvrđena je pojava raka mekih tkiva (sarkomi i
limfomi) kod izloženih osoba, kao i niz anomalija
kod djece. Agent Orange - posljedice
Herbicidi – hlorfenoksilni herbicidi
DIOKSINI

Hronična izloženost hlorfenoksilnim

herbicidima povezana je sa
velikim rizikom od nakupljanja
dioksina u organizmu.
Herbicidi – kvaterne amonijeve baze
(derivati bipiridila)
Herbicidi – kvaterne amonijeve baze
(derivati bipiridila)
Glavni predstavnici ove grupe su:
- parakvat,
- dikvat.

PARAKVAT: početak proizvodnje u 1962. godini, i postao često

korišten herbicid (uništavao sve korove, brzo se raspadali na
tlu).
Herbicidi – kvaterne amonijeve baze
(derivati bipiridila) - PARAKVAT
PARAKVAT:
- Neselektivni kontaktni
herbicid,
- Veoma je toksičan (posebno
na pluća);
- Početak proizvodnje u 1962.
godini, i postao često korišten
herbicid (uništavao sve korove,
brzo se raspadali na tlu);
- Toksični efekti su mu brzo
otkriveni (1971. godine u SAD
zbog akutnog trovanja umrlo
više stotina osoba).
Herbicidi – kvaterne amonijeve baze
(derivati bipiridila) - PARAKVAT
RESORPCIJA
PROBAVNI SISTEM: slaba
resorpcija, slaba biološka
raspoloživost. Oštećuje
sluznicu usne šupljine.
PLUĆA: aerosol se ne apsorbira
plućima, jer se kapljice
impakcijom talože na sluznici
disajnog sistema.
KOŽA: slabo se apsorbuje, ali su
moguća teška trovanja ako je
koža oštećena.
DISTRIBUCIJA, METABOLIZAM,
ELIMINACIJA
DISTRIBUCIJA: dobra raspodjela
u većini važnih organa kao što
su jetra, bubrezi i mozak, a
posebno se koncentrira u
plućima.
METABOLIZAM: slab.
ELIMINACIJA: bubrezima, i to
dvofazno (prvih 48 h izluči se
70-80% doze, a preostalih 20-
30% izlučuje se tokom nekoliko
sedmica zbog dubokog
odlaganja otrova).
Herbicidi – kvaterne amonijeve baze
(derivati bipiridila) - PARAKVAT
SIMPTOMI TROVANJA
SIMPTOMI TROVANJA: iritacija
i osjećaj vreline u ustima i grlu,
nekroza sluzokože u ustima,
gastroenteritis sa oštećenjima
jednjaka i želuca, abdominalni
bol, krvave stolice, sa
dominantnim znacima
oštećenja pluća (prestanak
disanja, nedostatak kiseonika,
koma, smrt).
TOKSIČNOST
Parakvat ispoljava toksične efekte
na razne organe sa nekrozom
jetre, bubrega i miokarda i
intenzivnim krvarenjem u
cijelom tijelu.
U organizmu parakvat podliježe
oksidoredukcionim reakcijama
u kojima se stvaraju slobodni
radikali (koji utiču na
funkcionalni integritet ćelija i
membranski transport).
Herbicidi – kvaterne amonijeve baze
(derivati bipiridila) - PARAKVAT
PRVA POMOĆ
- Brza dekontaminacija je od
posebnog značaja;
- Spriječiti dalju resorpciju
ispiranjem želuca, a zatim
davanjem mineralnih
apsorbenata (kaolin ili aktivni
ugalj) koji će vezati preostali
parakvat u probavnom traktu;
- Resorbovani parakvat se može
ukloniti iz krvotoka
dugotrajnom hemoperfuzijom
ili hemodijalizom (ne
preporučuje se forsirana
diureza i hemodijaliza, a podaci
o primjeni hemoperfuzije su
kontradiktorni u literaturi):
- U cilju izbjegavanja oštećenja
kiseonik se daje u manjim
koncentracijama, a primjena
hiperbaričnog kiseonika je
kontraindikovana.
Herbicidi – kvaterne amonijeve baze
(derivati bipiridila) - DIKVAT
DIKVAT:
- Manje toksičan od parakvata,
ali može izazvati akutna i
hronična trovanja;
- Znaci trovanja su blaži i ne
pokazuju efekte na plućima.
Promjene su na mukoznim
membranama, poremećaj rada
bubrega, oštećenja jetre.
TROVANJE FUNGICIDIMA
FUNGICIDI

FUNGICIDI su sredstva koja se koriste u borbi protiv nižih biljaka,

plijesni i gljivica. Važnost zaštite od gljivica, posebno hrane, danas
postaje sve važnija zbog štetnosti proizvoda njihovog metabolizma
na zdravlje ljudi.
U grupu fungicida danas spada veliki broj jedinjenja. Procjenjuje se da
fungicidi danas čine oko 6% svih rezidua pesticida u hrani. Pokazuju
citotoksično djelovanje što je i osnova njihovog djelovanja, a većina
je kancerogena.
Najpoznatiji u ovoj grupi su:
- Pentahlorfenol,
- Heksahlorbenzen,
- Tiokarbamati i ditiokarbamati.
FUNGICIDI - Pentahlorfenol
RESORPCIJA
PROBAVNI SISTEM: dobra i brza
resorpcija.
PLUĆA I KOŽA: brza i efikasnija
resorpcija nego kod resorpcije
probavnim sistemom.
DISTRIBUCIJA, ELIMINACIJA
DISTRIBUCIJA: kao lipofilna
supstanca dobro se
raspodjeljuje u masnom tkivu i
prolazi sve tjelesne barijere.
Nakuplja se u jetri.
ELIMINACIJA: 75% se izluči
bubrezima u nepromijenjenom
obliku.
FUNGICIDI – Heksahlorbenzen (HCB)

METABOLIZAM, TOKSIČNOST TROVANJA

PLUĆA I KOŽA: dobra resorpcija. U Turskoj je u periodu 1955-1959.
Hemijski stabilan, godine oko 4000 ljudi otrovano
perzistentan, sporo se nakon upotrebe žita tretiranog
razgrađuje, bioakumulira se HCB. Simptomi su bili: promjene
u masnom tkivu. na koži, hepatomegalija, uvećanje
Pokazuje relativno nisku štitne žlijezde, velika smrtnost
toksičnost, osim što prolazi novorođenčadi i male djece.
placentu i pokazuje
toksičnost na plod, a prolazi
i u mlijeko. Toksični efekti
češći kod hronične
izloženosti.
FUNGICIDI –Tiokarbamati i ditiokarbamati

TOKSIČNOST
Slabije toksične tvari i nema podataka o
trovanju ljudi ovim spojevima.
Zabilježene su alergijske reakcije na
koži nakon njihove primjene, a postoje
podaci i o njihovoj teratogenosti. tiokarbamati
Neki od ditiokarbamatnih jedinjenja mogu
u biljnim i životinjskim organizmima ili
tokom prerade i termičke obrade
hrane preći u derivate etilen-tioureje
koji pokazuju teratogene, mutagene,
antitireoidne i kancerogene osobine.
ditiokarbamati