BİLİMSEL METİN YAZIMINDA ETİK

HAZIRLAYANLAR:

BÜŞRA SÜMEYYE BIYIK

EDA ÇETİN
ŞENGÜL ÜMÜRHAN
YASEMİN KAYA
ZÜBEYDE BİLİR
 Etik Nedir?
Etik, bireylerin ve toplumun yaşantılarını ahlaki açıdan düzenleyen
ilkeler bütünüdür.

Bir bilimsel araştırma yürütülürken uyulması gereken bazı kurallar

ve ölçütler vardır. Bu kurallar ve ölçütler bilim etiği kapsamına
girmektedir (Erdem, 2012). Bilim etiğine dair kurallar yasalarla ve etik
yönetmeliklerle belirlenmektedir (Demircioğlu, 2014).
 Sanat, edebiyat ve bilim dünyasında yapılan çalışmaların yayılma
sürecinde kasıtlı veya kasıtsız olarak yapılan hataların ilgili alanlara zarar
vermesi etik ihlal davranışı olarak tanımlanmaktadır (Özenç Uçak ve
Birinci, 2008).

Bu etik dışı davranışlar içinde en sık rastlanılan ihlal intihaldir (Öztürk,

2008).
 İntihal Nedir?
İntihalin çeşitli tanımları vardır. Türk Dil
Kurumunun (2010) tanımına göre intihal:
“Başkalarının yazılarından bölümler, dizeler
alıp kendisininmiş gibi gösterme veya
başkalarının konularını benimseyip değişik bir
biçimde anlatmadır.” (akt. Uçak, 2012).
 Neden Atıf Yapılır?
Bilim dünyasında yapılan araştırmaların bireyin ve toplumun yararı
için paylaşılma gerekliliği vardır(Özenç Uçak ve Birinci, 2008). Her yapılan
yeni araştırma temeli, önceki araştırmalara dayanır. Bu yüzden yeni
araştırmalar yayınlanırken önceki araştırmalara atıf yapılmaktır.
 Neden Atıf Yapılır?
Yayınların birbirleriyle bağlantılarını kurarak bilimin devamlılığını
sağlamak.

Araştırmacının hipotezine dayanak oluşturmak istemesi.

Konuyla ilgili önceki çalışmalara ulaşabilmeye sağlamak.

Daha önceki çalışmaların eleştirisini yapmak vb. olarak sayılabilir(Uçak

ve Birinci).
 Atıf, kaynak hırsızlığını önlemek amaçlı yapılır. Ancak
atıf yapmak bu hırsızlığı önlemek için yeterli değildir. Çünkü
intihal hem kaynak göstererek hem de kaynak göstermeden
yapılabilmektedir.
 Kaynak göstermeden yapılan intihaller
nelerdir?
Hayalet Yazar (The ghost writer): Yararlanılan kaynaktan birebir alıntı yapılması.

Mevcut Yazı (The potluck paper): Birçok kaynaktan yararlanılıp derlenen bilgileri şahsın kendi
fikriymiş gibi göstermesi.

 Zayıf / Yetersiz Gizleme (Kılık Değiştirme Saklama) (The poor disguise): Metin içindeki kelimeleri
değiştirerek kullanılması.

 Kendinden Aşırma (The self-stealer): Kişinin kendi yaptığı önceki çalışmalarından aynen alıntı
yapması.

Fotokopi (The Photocopy): Bir kaynağın bir bölümünün direk alınması.

 Emek Tembelliği (The Labor of Laziness): Araştırmacının yeni bilgi üretmek için gayret göstermek
yerine çalışmasını tamamen alıntılarla oluşturması.
Kaynak göstererek yapılan intihaller
nelerdir?
 Unutulan Dipnot (The forgotten footnote): Araştırmasından yararlanılan yazarın adının
verilmesi, ancak kaynağa ulaşılmaması için eksik verilmesi.

 Yanlış Bilgilendirme (The misinformer): Araştırmasından yararlanılan kaynağa

ulaşılmaması için yanlış bilgi verilmesi.

 Fazla Mükemmel Alıntı (The Too-Perfect Paraphrase): Kelimesi kelimesi alıntı yapılan
kaynağa atıf yapılması ancak tırnak işareti konulmaması.

 Becerikli Atıf Yapma (The Resourceful Citer): Yazarın metninde bütün atıf yapma
kurallarına uyması, ancak metninin kendine ait yeni bir fikir içermemesi.

 Mükemmel Suç (The Perfect Crime): Yazarın metnin bir kısmında atıf yaparken geriye
kalan kısımlarındaki analizleri kendine mal etmesi(Uçak ve Birinci, 2008).
TÜBA (2002)’nın raporuna göre Türkiye’ deki etik dışı
davranışların nedenleri:

a) Okullarda etik davranışa yönelik bilinçlendirmenin yeteri kadar yapılmadığı,

b) Akademik alanda yükselme, bir an önce ün kazanma ve hırs gibi bireysel faktörler,

c) Çeşitli gerekçelerle çok sayıda yayın yapmakla yayınların niceliksel değerlerinin
niteliksel değerlerinin önüne geçmesi,

d) Burs ve proje desteğinin kaybedilmesi korkusu gibi ekonomik nedenlerdir (akt. Uçak
ve Birinci, 2008).
 İntihal Nasıl Önlenebilir?

İntihalin önlenebilmesi ilk olarak kişilerin

bilinçlendirilmesine bağlıdır. Bu bilinçlendirme, kişilere akademik
yazım becerilerinin kazandırılmasıyla gerçekleştirilebilir.

Akademisyenler verdikleri ödevlerin belirli bir akademik

yazım kılavuzuna uygun hazırlanmasını, hazırlandıktan sonra intihal
yapılıp yapılmadığını tespit edecek programlara yüklenmesini isteyip
ve onların bu konuda bilinçlenmeleri için geri dönütte
bulunmalıdırlar. Bilimsel yayınlarda ve ödevlerde intihali
önleyebilmek için çeşitli akademik yazım kılavuzları ve bilgisayar
yazılımları mevcuttur.
 Örneğin APA 6 (American Psychological Association,
TÜBA-AR Dergisi Yayın ve Yazım Kuralları ) akademik yazım
kılavuzlarına örnek verilebilir.

iTechnicate, Turnitin ise İntihali tespit etmek amacıyla

geliştirilen bazı yazılımlardır.


İntihali de kapsayan yayın etiğine aykırı davranışların
yaptırımlarından bazıları TÜBİTAK (2001) tarafından şöyle
sıralanmıştır:
1) Eğer intihal tespit edilirse yayımlanmış makale geri çekilir ve
yayınlandığı dergide makalenin kaldırılma gerekçesi, makale ile birlikte
yayınlanır.
2) Yayın etiğine uygun hareket etmeyenlerin kurum destekli dergi ve
kitaplardaki daha önce yayınlanan yayınları gerektiğinde kurulca
incelenip değerlendirilebilir.
3) eğer bir yazarın yayın etiğini ihlal etiğine dair bir kanıt bulunursa,
ihlalin ne olduğu bağlı olduğu kurum ve kuruluşlara, üyesi olduğu
dernekler bilgilendirilir (Esenlik ve Bolat, 2010).
 Türkiye' de intihal ve önlenmesi ile ilgili yetki ve sorumluluklar
yasa ve yönetmelikle YÖK’te ve üniversitelerdedir. Bu nedenle YÖK
disiplin yönetmelikleri çıkarmaktadır.

Öğrenciler için yaptırımlar nelerdir?

28388 sayılı YÖK Öğrenci Disiplin Yönetmeliği’ne göre seminer, tez
ve yayınlarında intihal yapan öğrenciler bir yarıyıl uzaklaştırma cezası
almaktadırlar.

Fakat yeni YÖK kanun taslağı önerisinde intihal ve diğer disiplin

hükümlerinde esneklik tanınmıştır. Yeni taslağa göre, disiplin cezası verilirken,
cezaya yol açan eylemin ne kadar ağır olduğuna göre bir haftadan bir aya kadar
uzaklaştırma, bir veya iki yarıyıl uzaklaştırma, yükseköğretim kurumundan
çıkarma gibi ağır cezalar veya uyarma ve kınama gibi daha hafif cezalar
verilmesi önerilmiştir.
Öğretim Elemanları İçin Yaptırımlar
Nelerdir?
17789 sayılı YÖK Yönetici, Öğretim Elemanı ve Memurları Disiplin
Yönetmeliği’ne göre kendisine ait olmayan bilimsel bir eser veya çalışmanın tamamını
veya bir bölümünü kaynağını belirtmeden kendi eseriymiş kullanan öğretim
elemanlarının öğretim mesleğinden çıkartılması kararı vardır (Gücükoğlu ve Reis,
2016 ).
 Öğretim Elemanları İçin
Yaptırımlar Nelerdir?
Ancak Eylül 2012’de Danıştay İdari Dava Daireleri
Kurulu yürürlükteki 657 sayılı ve 2547 sayılı kanunlarda bu
suça yönelik bir uygulama olmadığını belirterek intihalin
suç olmadığını duyurdu.

Ancak YÖK intihalin kamu görevinden çıkarılma

cezası gerektirdiğini kararlaştırırak 11.12.2013 tarihinde
Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme Müdürlüğüne göndermiştir.
Yeni yönetmelik 29.01.2014 tarihinde 28897 sayı ile Resmi
Gazetede yayımlanmıştır (Gücükoğlu ve Reis, 2016 ).
 Türkiye örnekleminde akademisyenlerin araştırma etiğine dair
tutumları hakkında nitel bir araştırma yapılmıştır.
Bu çalışmada katılımcılara bazı etik dışı davranışların etik olup
olmadığı, bu davranışları gösterip göstermedikleri ve meslektaşlarının
bu davranışları gösterip göstermediğine dair yüzdeler elde edilmiştir.
 Cevaplara bakıldığında;

Araştırma verilerini değiştirme, uydurma, kendisine aykırı gelen

verileri yok etme, araştırma yöntemi hakkında yanlış bilgi verme, kaynak
göstermeden alıntı yapma/aşırma, projeye katkısı olmayan kişileri ortak
yazar olarak ekleme maddelerinin tamamen etik bulunmadığı görülmüştür.
 Cevaplara bakıldığında;

Aynı araştırmayı birden fazla toplantıda sunma ve

meslektaşlarla ilgili yapılan tartışmalarda ortaya çıkan fikirleri
araştırmasında temel alma maddelerini etik bulanların yüzdelerinin
oldukça yüksek olduğu görülmüştür.

Ayrıca kendi yaptığını söyleyenlerin yüzdesi düşükken,

meslektaşlarının yaptığını söyleyen katılımcıların yüzdesi oldukça
yüksektir.
 Aynı örnekleme etik dışı davranış için önerilerinin ne olduğu da
sorulmuştur. Öne çıkan bazı maddeler şöyledir:

Akademisyenlerin araştırma etiği konusunda lisans ve lisansüstü öğrencileri

Yetiştirmeleri ve eğitim programlarında bu konuya daha fazla yer ayırmaları

 Denetimin arttırılması

 Yasal ve caydırıcı uygulamaların ve cezaların koyulması

Araştırmaların hakemli dergilerde yayımlanması olarak sıralanabilir (Köklü,

2003).
Örnekler
Uluslararası Bir İntihal Olayı:

X üniversitesinde profesör olan M.U.’ nun doçentlik çalışması olarak hazırlayıp

yayınladığı ve Yüksek Öğretim Kurumuna (YÖK) sunduğu kitabının yaklaşık 100 sayfalık
kısmını ve 350 adet izahlı dipnotunu yurtdışındaki bir üniversitede profesör olan A.K.M.’
nin İngilizce olarak yayınladığı kitabından aynen aldığı ortaya çıkmıştır. YÖK'ün
uygulamaları, Profesör M.U.’ nun üniversiteden ihracını ve doçentlik-profesörlük
unvanlarının geri alınmasını gerektiriyor. YÖK Disiplin Yönetmeliği'nin 11. maddesi "Bir
başkasının bilimsel eserinin tümünü veya bir kısmını kaynak belirtmeden kendi eseri gibi
gösterenin üniversiteden ihracını gerektiriyor. A.K.M. tarafından M.U.’ ya dava açılmış ve
hapis isteminde bulunulmuştur. YÖK’ ün verdiği karara göre M.U.‘nun haksız olarak elde
ettiği akademik unvanı elinden alınmıştır ve M.U. yardımcı doçentliğe indirilmiştir.
 Örnekler

Bir Askeri Hastanede görevli K.K.nın, uzmanlık tezinde intihal yaptığı alınan
bilgiler ışığında Yüksek Denetleme Kurulu (YDK)’nın raporuyla ortaya kondu. K.K. bir
doktorun tezinin bir bölümünü olduğu gibi almış, metnin bazı kısımlarındaki yazım hatalarını
dahi düzeltmeden tezine dâhil etmiş, alıntı yaptığı bazı kısımların kaynaklarına yer
vermemiştir. Bu olay 2012 yılında gerçekleşmiştir. 2012-2014 yılları arasında intihalle ilgili
herhangi bir yasal yaptırım olmadığı için K.K. hakkında yasal bir işlem yapılamamıştır.
 Örnekler
Türkiye’ nin önde gelen bir üniversitesinde rektörlük görevini yürüten K.A.
yazdığı bir kitapta intihal yaptığı suçlamasıyla 2003 yılında iki ay meslekten men
cezası almış, 2004 yılında ise rektörlük görevinden alınmıştır.
 Örnekler

Türkiye’ de bir üniversitede görev yapmakta olan N.A. uzmanlık tez

çalışmasında üç ayrı İngilizce kitaptan çeviri yoluyla derleme yapmış, fakat
kitapların kaynaklarına yer vermemiştir. Tezinin kabul edilme aşamasında intihal
yaptığı ortaya çıkan N.A. 6 ay üniversiteden uzaklaştırma cezası almıştır. Ancak daha
sonra farklı bir tezle profesör olmuştur.
 Örnekler
Türkiye’de bir üniversitede görevli Prof. Dr. H.A.’nın,
yayınlanan 58 yayınının 45’inin intihalli olduğu iddiasında
bulunuldu. İddianın sahibi Y.Y. , H.A. ‘nın yayınlarını
ayrıntılarıyla incelemiş, yakın zamanda yayınladığı kitabında da
H.A.’nın intihali nasıl yaptığını ayrıntılı olarak açıklamıştır.
Kitabın yayınlanmasının ardından H.A. hakkında YÖK’ e suç
duyurusunda bulunulmuştur.
 Örnekler

Yazar N.B.’ nin bir kitabı Türk televizyonlarında dizi olarak yayımlanmaya
başlamasının ardından Rusya’da da yoğun ilgi görmüştür. Bunun üzerine N.B.
kitabını Rusça’ya çevirip yayınlamak üzere çalışmalara başlar ancak M.V. adıyla
birinin kitabı yayınladığı haberini alır. Kitabın adı değiştirilmiş, karakterler ve
hikayenin ana kurgusu üzerinde birtakım değişiklikler yapılmıştır. N.B. ‘nin
yayınevi intihalli kitabı basan yayınevine kınama yazısı gönderir.
Örnekler

F.Ü.’de C.E.E.’nin tez danışmanlığını yaptığı A.T. ve M.E. ‘nin tezleri

aynı yıl yayınlanıyor ve tezler A.T. ve M.E.’nin birbirlerine teşekkürüyle başlıyor.
Tezlerden biri, kristal yapılı ferrokrom; diğeri ise granüle yapılı ferrokrom üzerine
yazılmış. İki sözcük dışında tezler neredeyse birbirinin aynısıdır. Tezlerin sonunda
da aynı fotoğraflar kullanılıyor. Her iki tezin komitesinde de yer alan Dr. C.E.E. ve
Dr. Ö.K. bu konu üzerinde durmamış ve tezleri onaylamışlardır.
 Kaynaklar
Demircioğlu, M.Y. (2014). Üniversitelerde 2014 yılından önce işlenen intihal suçlarıyla ilgili disiplin soruşturması ve
cezalandırma sistemi. Ankara Barosu Dergisi, 4, 32-362.

Erdem, A.R. (2012). Bilim insanı yetiştirmede etik eğitimi. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 2(1), 25-32.

Eren, A.M. (27 Eylül 2012). 5 üniversitede çalıntı tez skandalı. 4 Mayıs 2016, http://www.saglikx.org/haberler/5- üniversitede-
calinti-tez-skandali-5207.html

GATA'da İntihal Skandalı !(2011, 25 Temmuz), Aktifhaber. http://www.aktifhaber.com/gatada-intihal-skandali- 472797h.htm

Gence, H.(2015, 10 Ağustos).Kurt Seyit ve Şura'yı Rus diplomatın eşi mi çaldı?, 4 Mayıs

2016,Hürriyet. http://www.hurriyet.com.tr/

Gücükoğlu, B. ve Reis A. Z. (2016). Türkiye’de ve dünyada intihalin yaptırımları. 1 Mayıs

2016 tarihinde ab.org.tr/ab14/bildiri/323.pdf adresinden erişildi.

Hançerlioğlu, A.(2011) ODTÜ’ deki İntihal Skandalı. 4 Mayıs 2016,

https://istifhane.files.wordpress.com/2011/01/hancerlioglu.pdf

Karadayı'nın oğlu intihal yapmış (2013, 8 Şubat), Aktifhaber. http://www.aktifhaber.com/karadayinin-oglu-intihal-

yapmis732445h.htm
Kıvanç, T.(2005, 21 Ekim) . İntihal ha! Alın size intihal...4 Mayıs 2016, www.yenisafak.com

Köklü, N. (2003). Akademisyenlerin araştırma etiği konusundaki görüşleri. Eğitim Bilimleri ve

Uygulama Dergisi, 2(4), 137-151.

Merkel’e yakın bakan istifa etti(2013, 10 Şubat), Milliyet. http://www.milliyet.com.tr/merkel-

e- yakin-bakan-istifa- etti/dunya/dunyadetay/10.02.2013/1666856/default.htm

Özenç Uçak, N. (2012). Öğrencilerin intihal algısı. Prof. Dr. K. Gülbün Baydur`a Armağan
içinde (s. 173-182). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi
Bölümü.

Özenç Uçak, N. ve Birinci, H.G.(2008). Bilimsel etik ve intihal. Türk Kütüphaneciliği, 22(2)
187-204.

Öztürk, N. (2008). Akademik kimlik ve etik. Akademik Dizayn Dergisi, 2(2), 47-56.

Profun tezinin aynısını yüksek lisans tezi yapmışlar (2008, 10 Nisan), Memurlar.net

http://www.memurlar.net/haber/107136/
Serengil, Y. (2006). İntihal. Bilim, Eğitim ve Düşünce Dergisi, 6(1), 9. Uluslararası intihal
skandalı (2013, 8 Temmuz) . Kanal7. http://www.haber7.com/guncel/haber/1046688-
uluslararasi- intihal-skandali

Ülman Y. L. (2006). Bilimsel bilgi üretiminde yayın etiği (Örnekleriyle bilimsel yanıltma
türleri)”, Tıbbi Yayın Hazırlama Kuralları ve Yayın Etiği, İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp
Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Programı, Nobel Yayınevi, 49-62.

Virginia Üniversitesi, Alemdaroğlu’nu teşhir etti (2002, 23 Haziran), Hürriyet.

http://www.hurriyet.com.tr/virginia-universitesi-alemdaroglu-nu-teshir-etti- 38365143

Yıldız, İ. (2016, 16 Nisan). AKP’li dekandan intihal rekoru: 58 yayında 45 intihal 4 Mayıs 2016
http://www.evrensel.net/haber/277695/akpli-dekandan-intihal-rekoru-58- yayinda-45
intihal

Yıldız gazetecinin kariyeri intihal yüzünden askıda (2012, 12 Ağustos), M

http://www.milliyet.com.tr/yildiz-gazetecinin-kariyeri-intihal-yuzunden
askida/dunya/dunyadetay/12.08.2012/1579773/default.htm