 Specifične okolnosti razvoja kapitalizma te

složenih socijalnih i političkih odnosa u Italiji

nakon II. Svjetskog rata.

1
 Migracije radne snage Rezultat tog procesa
bila je izrazito polarizovana socijalna
struktura društva sa politizovanom i
agresivnom radničkom klasom na jednoj
strani i sa novom industrijskom i
finansijskom buržoazijom na drugoj strani.

2
 Jug Italije je ostao nerazvijen te ekonomski i
finansijski zavisan od razvijenog sjevera.
 Regionalno pitanje relativno siromašnog juga
je prije svega imalo ekonomsku dimenziju i
nije sadržavalo političke zahtjeve u smislu
autonomije ili nezavisnosti.

3
 Nakon II Svjetskog rata u regijama na
sjeveroistoku Italije su dominantnu političku
ulogu imali Kršćanski demokrati i katoličke
asocijacije.
 U regijama centralne Italije većinu je imala
Komunistička partija.

4
 Regionalizam na sjeveru Italije se razvijao
uporedo sa vladavinom Krščanskih demokrata
na državnom nivou.
 Komunistička partija je usljed isključenosti iz
vlasti na državnom nivou poticala
regionalizaciju kako bi očuvala dominaciju u
regijama centralne Italije.

5
 Istovremeno je sa druge strane ekonomska
vitalnost sjevernih regija sa razvijenim malim
i srednjim preduzećima, a ne ekonomska
zaostalost južnih regija, otvorila pitanje
regionalne autonomije. (Povećanje poreza
kako bi se povećali prihodi države i
finansirale nerazvijene regije na jugu je
izazvalo oštre reakcije razvijenih regija
sjevera.)

6
 Proces regionalizacije Italije je prošao tri
najznačajnije faze razvoja.
 Prvo iskustvo regionalizacije Italija je imala
neposredno nakon II. Svjetskog rata.
 Prije nego što je ustavotvorna skupština
počela sa radom u donošenju novog Ustava
Republike, Siciliji su posebnim vladinim
dekretom dodijeljene zakonodavne
nadležnosti i finansijska autonomija.

7
 Sicilija je tako bila prva regija koja je ostvarila
autonomiju još 1946. godine.
 Zahtjevi za regionalnom autonomijom Sicilije
su imali ekonomsku dimenziju, jer je država
smatrana odgovornom za njeno siromaštvo i
ekonomsku nerazvijenost.

8
 Ustav Italije je usvojen 1948. godine.
 Prema Ustavu Republika Italija je podijeljena
na 14 „običnih regija“. Njihovo uređenje je
definisano Ustavom države.
 Pored 14 običnih regija, Ustav je uspostavio 4
regije sa posebnim statusom: „Sardinija“,
„Sicilija“, „Trentino – Južni Tirol“, i „Valle
d'Aosta
 Danas Italija ima 15 regija sa „običnim
statusom“, jer je 1963. godine regija „Abruzzi
e Molise“ podijeljena na dvije regije.

9
1. Regije su dobile zakonodavne nadležnosti, ali u jasno navedenim
oblastima, dok je državna zakonodavna nadležnost bila opšta i
neograničena.
2. U oblastima za koje su bile nadležne, regionalni statuti su morali
slijediti temeljna načela i pravila državne politike;
3. Država je mogla mjenjati zakonodavne nadležnosti regija, ukoliko
procjeni da je to u nacionalnom interesu;
4. Državna vlada je imala mogućnost podnošenja tužbe pred Ustavnim
sudom, ukoliko je smatrala da Statut regije nije u skladu sa Ustavom;
pored toga vlada se mogla obratiti i državnom Parlamentu ako smatra
da Statut regije nije u skladu sa nacionalnim interesom;
5. Izvršne ovlasti regija su bile ograničene isključivo na pitanja za koje su
nadležne;
6. Regije su bile autonomne u fiskalnim i ekonomskim pitanjima, ali samo
u okviru statutarne autonomije koje je odobrila država;

10
Druga faza regionalizacije je provedena
sredinom 70-tih godina 20. stoljeća.
Od 1970. godine Italija je bila među
vodećim evropskim državama koje su
uspostavljale i jačale regionalne
institucije. U tom vremenu često je
korištena kao primjer uspješne
regionalizacije države, a nadležnosti
regija su obuhvatale sva pitanja od
regionalnog značaja: socijalne usluge,
ekonomski razvoj, zaštitu životne
sredine i planiranje regionalnog razvoja

11
 Autonomija regija je posebno povećana
nakon ustavne reforme 2003. godine. (Treća
faza)
 Ustavnom reformom 2003. godine su
redefinisane ustavne funkcije regija i znatno
je proširena njihova autonomija.

12
 Državni Parlament je promjenio određene
članove Ustava koji su bili uređivali odnose
između regija i države.
 U odnosu na predhodno Ustavno rješenje
kroz izmjene Ustava regije su dobile opšte
zakonodavne nadležnosti, dok su pitanja iz
zakonodavne nadležnosti države jasno
navedena i ograničena.

13
 Odredba o „nacionalnom interesu“ kao
temeljno načelo u uređenju odnosa između
različitih nivoa vlasti je isključena iz Ustava.
 Umjesto toga prihvaćeno je načelo
supsidijarnosti u podjeli nadležnosti između
različitih nivoa vlasti.
 Provedenom reformom Ustava povećana je i
fiskalna autonomija regija.
 Regije su statusno izjednačene sa drugim
nivoima upravljanja, odnosno sa gradovima,
provincijama i metropolitenskim područjima

14
 Uspostavljeni institucionalni pluralizam
podrazumijeva da država, regije, provincije i
metropolitenska područja imaju različite
upravne funkcije ali jednak ustavni status.
 To znači da svaki nivo vlasti može djelovati
samo u okviru svojih ustavnih nadležnosti.
 Prema novom ustavnom uređenju ukinuta je
supremacija državne vlasti.
 Uspostavljena je ustavna jednakost svih
teritorijalnih jedinica.

15
 Republika Italija je u socijalnom i institucionalnom
pogledu izrazito regionalizovana država.
 Podijeljena je na 20 regija, 95 provincija i oko 8.100
opština.
 Regije u prosjeku imaju oko 2,8 mil. stanovnika i
veliku autonomiju.
 Institucije regija su Skupština kao zakonodavni
predstavnički organ, koja se bira na nivou provincija
te vlada kao izvršni organ.
 Na čelu regionalne vlade je Predsjednik koji ima
značajnu političku ulogu. On predstavlja regiju,
potpisuje usvojene zakone i izvršava poslove
prenesene od države.

16
 Iako imaju široku političku i finansijsku
autonomiju najveći problem u regionalizaciji
Italije predstavlja veliki ekonomski disparitet
između razvijenog sjevera i relativna
nerazvijenost juga države.
 Taj disparitet je još uvijek prisutan, uprkos
posebnim mjerama koje je posljednjih
decenija poduzimala državna vlada ali i
finansijskim poticajima strukturnih fondova
Evropske unije.

17
 U 60-tim godinama 20. stoljeća kroz državne
investicije smanjena je razlika u ekonomskoj
razvijenosti između sjevra i juga, dijelom
kroz masovne migracije radne snage sa juga
na sjever.
 U 80- tim godinama je uspostavljeno i
jedinstveno evropsko tržište. Povećena su
izdvajanja iz strukturnih fondova Evropske
zajednice, posebno za nerazvijene regije.

18
 Uvod

 Od 18. stoljeća pa sve do pada Frankove

diktature i donošenja demokratskog Ustava
1978. godine Kraljevina Španija je bila visoko
centralizovana država.
 Rat za nezavisnost na početku 19. stoljeća je
označio početak historijskog konflika između
izgradnje španske nacije i perioda
modernizacije.

19
 Sukobi između tradicionalista i liberala su u
toku 19. stoljeća doveli do tri građanska rata.
Iz tog razloga španska država je u 19.
stoljeću ostala relativno slaba i neuspješna u
izgradnji kulturnog i nacionalnog jedinstva.
 Industrijalizacija je bila koncentrisana na mali
broj područja, i to upravo u dvije historijske
regije: Kataloniji i Baskiji
 Nije postojao vanjski neprijatelj
 Izgubljen status kolonijalne sile

20
 Svaka promjena vladajućeg režima značila i
promjenu teritorijalne i političke organizacije
 U vremenu Prve Republike (1873-1874)
uklonjena monarhija i uvedena federalna
Republika kako bi se udovoljilo zahtjevima
baskijaca i katalonaca
 Poslije sloma Prve Republike ponovo je
uvedena monarhija i još snažniji sistem
državnog centralizma.

21
 U vremenu Druge Republike (1931 – 1939)
ponovo su uvedeni elementi regionalne
autonomije. (katalonski nacionalisti su
proglasili nezavisnu Republiku Kataloniju)
 Građanski rat 1936. godine je doveo do
sloma Druge Republike i dolaska na vlast
Frankovog režima.
 U temelju Frankove diktature bila su dva
politička opredjeljenja: „antikomunizam“ i
„antiseparatizam”

22
 Regionalna autonomija javila kao ključno
pitanje u transformaciji španskog političkog
sistema nakon Frankove diktature.
 Demokratska tranzicija Španije je počela i
prije Frankove smrti 1975. godine. Izolacija
Španije 60-tih i 70-tih godina od procesa
integracije zapadno – evropskih država je bila
ekonomski neodrživa.

23
 1977. godine održani su prvi demokratski
izbori i stvoreni su preduslovi za pripremu
novog Ustava.
 Ustav iz 1978. godine donesen uz saglasnost
svih političkih stranaka.
 Španija je postala liberalna demokratska
država sa vrijednostima na kojima su
utemeljene druge zapadno – evropske
demokratije.

24
 Državni teritorij Španije podijeljen je na:
1. autonomije (regije),
2. provincije i
3. zajednice.
 U Španiji je od 1979. do 1983. godine osnovano
17 autonomnih zajednica i 2 gradske autonomije
na afričkoj obali uz viskok stepen autonomije.
 Autonomne zajednice, koje su dalje podijeljene
na 50 provincija, predstavljaju regijske zajednice
sa vlastitim, neposredno izabranim
predstavničkim tijelima i izvršnim organima.

25
 Ustav iz 1978. godine je poseban u tome što
sadrži određene kvazi – federalne elemente
ali i elemente koji pozivaju na jedinstvo
španske nacije po uzoru na tradicionalni
francuski centralizam.
 Ustav - model integracije i kompromisa
između centralista i regionalista.

26
 Katalonija, Baskija,
Galicija i Andaluzija
iskoristile ustavnu
mogućnost za brže
ostvarenje autonomije

 Ustav je utvrdio dva načina za sticanjem

autonomije (sve regije uz referendum građana
mogu postati autonomne zajednice)

27
 U raspravi za donošenje Ustava 1978. godine
u Španiji nije prihvaćeno rješenje teritorijalne
organizacije po uzoru na njemački tip
federalne države ili klasičan tip regionalne
države, kao što je Italija.
 Umjesto toga u Ustav je ugrađeno „pravo na
autonomiju nacionalnosti i regija koje je
uspostave, kao i solidarnosti između svih
njih“(Član.2.Ustava Španije).

28
 Regije kao autonomne zajednice mogu same
da odluče da ostanu na najnižem stepenu
autonomije ili da same odrede svoja
ovlaštenja, koja mogu biti različita od bilo
koje druge autonomne zajednice.
 Time je došlo do asimetrije u regionalnom
uređenju države.

29
 Asimetrija autonomnih zajednica se ogleda u
statusu historijskih zajednica (Katalonija,
Baskija, Galicija i Andaluzija), koje su
preuzele ovlasti od centralne države po
ubrzanom postupku, kako je to predviđeno
Članom 151. Ustava Španije, dok je prenos
ovlasti na ostale autonomne zajednice trajao i
do 20 godina

30
 Nadležnosti autonomnih zajednica su
različite, budući da se utvrđuju samim
Statutima autonomnih zajednica. Njihove
nadležnosti u osnovi obuhvataju:
1. prostorno uređenje,
2. stambenu izgradnju grada,
3. poljoprivredu i šumarstvo,
4. zaštitu okoliša,
5. vodosnabdijevanje od regionalnog značaja,
6. privrednu politiku, kulturu, socijalno
staranje, zdravstvo.

31
 Osnovni pravni instrument kojim regije ostvaruju
svoje pravo na samoupravu je Statut (Ustavom je
definisan kao “osnovni institucionalni propis
svake autonomne zajednice”(Član 147.1 Ustava).
 Njegovo donošenje (izmjena) pretpostavlja
saglasnost državnog Parlamenta i autonomnih
zajednica.
 Prema Ustavu Statut je integralni dio pravnog
poretka države.
 Statut je podređen državnom Ustavu i podliježe
kontroli Ustavnog suda.

32
 U isključivu nadležnost države spadaju:
1. regulacija osnovnih uslova koji garantuju
ravnopravnost svim Špancima;
2. državljanstvo i imigracija;
3. međunarodni odnosi;
4. odbrana; privredno i krivično zakonodavstvo;
zakonodavstvo o izvršavanju krivičnih sankcija;
5. procesno, radno i građansko zakonodavstvo;
6. carine;
7. monetarni sistem;
8. kredit i osiguranje i
9. socijalna zaštita.

33
 Član 147.2 Ustava Španije navodi elemente koje
mora da sadrži svaki Statut. To su:

1. ime zajednice koje najbolje odgovara njenom

historijskom identitetu;
2. granice njene teritorije;
3. naziv, organizaciju i sjedište autonomnih
institucija;
4. preuzeta ovlaštenja unutar ustavnog okvira.
Statut se može mjenjati procedurom koju sam
utvrđuje ali uz obaveznu saglasnost španskog
državnog parlamenta.

34
 Zbog različitosti stepena samoupravne
autonomije i nadležnosti autonomnih
zajednica Ustav Španije u članu 149.1 državi
dodjeljuje “opštu koordinaciju” u sektorima
ekonomije, naučnih istraživanja i zdravstva.

35
 Odlukom Ustavnog suda iz 1983. godine
država je ovlaštena da u nekim oblastima
unilateralno stvori “integracione mehanizme”
između autonomnih zajednica (sektorske
konferencije, zajedničke odbore, bilateralne i
multilaterarne mehanizme kooperacije kako
bi se spriječili konflikti između države i
autonomnih zajednica ili između samih
autonomnih zajednica)

36
 Ukoliko neka autonomna zejednica ne
izvršava svoje ustavne obaveze ili ukoliko
djeluje suprotno interesu Španije, državna
Vlada može, uz podršku apsolutne većine
glasova u Senatu, poduzeti mjere koje su
neophodne da prisile autonomnu zajednicu
da izvrši tražene obaveze (Član 155. Ustava).

37
 Najzanačajniji mehanizam zaštite interesa
autonomnih zajednica u Španiji ogleda se u
dvodomnom državnom Parlamentu.
 Državni Paralement Španije čine
1. Kongres i
2. Senat.
 Pri izboru članova Senata primjenjen je
regionalni princip, a u specifičnom obliku on
se primjenjuje i u izboru članova Kongresa.

38
 Prema Ustavu Španije (Član 69. stav 1.) “Senat dom
teritorijalnog predstavništva”.
 Najveći dio senatora, njih 204, biraju se neposredno
u autonomnim zajednicama.
 U svakoj autonomnoj zajednici se biraju po četiri
senatora, nezavisno od njihove veličine ili broja
stanovnika.
 Izuzetak od ovog pravila čine tri velika ostrva: Velika
Kanarska; Majorka i Tenerife u kojima se biraju po tri
senatora.
 Zatim sedam malih ostrva ili grupa ostrva u kojima se
bira po jedan senator.
 Gradovi Seuta i Melije na afričkoj obali biraju po dva
senatora

39
 47 senatora biraju se posredno u zakonodavnim
tijelima autonomnih zajednica, ili ukoliko to tijelo
ne postoji senatore bira najviši kolegijalni organ
u autonomnoj zajednici.
 Kod izbora poslanika u Kongresu, kao
predstavničkom tijelu građana, takođe se vodi
računa o regionalnoj zastupljenosti.
 Svaka autonomna zajednica predstavlja jednu
izbornu jedinicu a broj poslanika koji se bira je
srazmjeran broju stanovnika autonomne
zajednice

40
 Član 156. Ustava garantuje finansijsku autonomiju
autonomnim zajednicama kako bi mogle izvršavati
svoje nadležnosti. U Članu 157. stav 1 Ustava Španije
su navedeni prihodi autonomnih zajednica:
1. porezi koje država djelomično ili potpuno ustupi;
prirezi na državne poreze i drugi oblici učešća u
prihodima države;
2. sopstveni porezi, takse i doprinosi;
3. doprinosi iz fonda za kompenzacije među različitim
područjima i druga davanja na teret opšteg budžeta
države;
4. prihodi od sopstvene imovine i privatno – pravni
prihodi;
5. proizvodi kreditnih operacija.

41
 Finasiranje autonomnih zajednica se vrši na
principima solidarnosti i koordinacije.
 Finansijska ovlaštenja autonomnih zajednca
su regulisana državnim Zakonom a princip
solidarnosti se ostvaruje putem
Međuteritorijalnog kompenzacionog fonda
koji je utvrđen u Članu 158. stav 2. Ustava
Španije.


42
 Organski zakon o finansijama autonomnih
zajednica 8/1980, je temelj cjelokupnog
finansijskog i budžetskog sistema
autonomnih zajednica, a istovremeno
predstavlja i propis koji uređuje odnose
između autonomnih zajednica i države o ovoj
oblasti.
 Ovaj Zakon je i instrument homogenizacije
finansijskih sistema različitih autonomnih
zajednica, kao i njihove integracije sa
državnim sistemima.

43
 Autonomne zajednice potpuno samostalno
uređuju svoju institucionalnu strukturu. Mada
postoje izvjesne razlike osnovne institucije
autonomnih zajednica su:
1. Parlament;
2. Predsjednik,
3. Vlada i
4. Viši sud pravde.

44
 Parlament autonomne zajednice je jednodomno
predstavničko tijelo koje broji između 25 do 135
poslanika (4 godine)
 Parlament bira Predsjednika iz reda svojih
članova i nadzire njegov rad i rad vlade.
 Predsjednik je na čelu izvršne vlasti i predstavlja
autonomnu zajednicu.
 Svi parlamenti autonomnih zajednica (izuzev
Seute i Melilje) imaju zakonodavnu nadležnost.
 Viši sud pravde je vrhovni sudski organ u okviru
autonomne zajednice.

45
 Kroz historiju razvoja španske nacije i države
Španiji su nedostajali mnogi elementi koji su
u drugim državama imali ključnu ulogu u
izgradnji jedinstvenog nacionalnog identiteta.
 Španija nikada nije uspjela izgraditi
jedinstven obrazovni sistem.

46
 Jedinstveni simboli nacionalnog identiteta,
poput zastave, u Španiji nikada nisu u
potunosti prihvaćeni na prostoru cijele
države.
 Iako je Španija osnivanjem autonomnih
zajednica postala visoko decentralizirana
država, regionalistički zahtjevi za potpunom
autonomijom i nezavisnosti i dalje su izraženi
u historijskim područjima sa tradicijom
vlastite kulture i jezika (Galiciji, Andaluziji,
Kataloniji, Valenciji i Kanarskim ostrvima).

47
 Tekst španskog Ustava je u velikoj mjeri odraz
napetosti između različitih političkih koncepcija o
teritorijalnom uređenju ali i nastojanja da se
postigne prihvatljiv sporazum koji bi uvažio
historijske i teritorijalne različitosti ali i očuvao
jedinstvo države.
 Članu 2. Ustava: „Ustav se temelji na
neraskidivom jedinstvu španske nacije,
zajedničke i nedjeljive domovine svih
španaca; narodnostima i regijama od kojih
se sastoji priznaje se i garantuje pravo na
autonomiju i međusobnu solidarnost “.

48
 Demokratska tranzicija Španije je bila prilično
uspješna i može poslužiti kao model
demokratizacije i regionalizacije mnogim
državama.

49