DƯỢC LIỆU

CHỨA CARBOHYDRAT
 Nội dung
1. Bieát ñöôïc caáu truùc cuûa tinh boät, cellulose, goâm, chaát
nhaày vaø pectin.

2. Ñònh tính, ñònh löôïng vaø caùch ñaùnh giaù caùc döôïc
lieäu coù chöùa caùc hoaït chaát treân.

3. Öùng duïng nhoùm hoaït chaát treân trong cuoäc soáng vaø
ngaønh Döôïc.
 ĐẶT VẤN ĐỀ
• CARBOHYDRAT ( saccharid =sugar = đường)
Thaønh phaàn quan troïng trong thöïc vaät
• Trong ñoäng vaät toàn taïi döôùi daïng ñöôøng huyeát,
glycogen
• Teân carbohydrat vì phaàn lôùn ñöôøng coù theå vieát döôùi
daïng
Cn (H 2 O) n
• Moät soá ñöôøng khoâng theå vieát döôùi coâng thöùc toång
quaùt treân
Ví duï : methylpentose CH3-(CHOH)4-CHO
• Vaøi chaát khoâng phaûi ñöôøng laïi vieát ñöôïc daïng coâng
thöùc toång quaùt .
Ví duï acid lactic CH3-CHOH-COOH
• Ñoåi teân carbohydrat thaønh Glucid
 ĐẶT VẤN ĐỀ
CẤU TẠO
– Về mặt cấu trúc monosaccharid là những:
polyhydroxyaldehyd (aldose) hoặc
polyhydroxyceton (cetose).
• Tồn tại dưới dạng mạch hở hoặc mạch vòng (bán acetal).
• Sản phẩm ngưng tụ là oligosaccharid và polysaccharid.
– Dẫn chất của chúng là các glycosid.
ĐỊNH NGHĨA
“Carbohydrate hay glucid là những hợp chất hữu cơ gồm
những monosaccharid, những dẫn chất hoặc những sản
phẩm ngưng tụ của chúng”
 PHÂN LOẠI

Carbohydrate hay glucid chia thành 4 loại :

• Monosaccharid : là những đường đơn không thể cho
cacbohydrate đơn giản hơn khi thủy phân. Các đường đơn tồn tại
trong tự nhiên từ 3 đến 9 carbon.
• Oligosaccharid : khi thủy phân cho từ 2 đến 8 đường đơn.
• Polysaccharid : có phân tử rất lớn gồm nhiều monosaccharid nối
với nhau.
• Glycosid : là những hợp chất hữu cơ tạo thành do sự ngưng tụ
giữa đường (saccharid) với một phân tử hữu cơ khác (aglycon =
genin)
Analogues of nucleic acids: Types of Carbohydrates Analogues of nucleic acids:
General: Aldose | Ketose | Pyranose | Furanose
Triose | Tetrose | Pentose | Hexose | Heptose | Cyclohexane conformation
Geometry:
| Anomer | Mutarotation
Glyceraldehyde | Dihydroxyacetone | Erythrose | Threose | Erythrulose |
Small/Large:
Sedoheptulose
Trioses: Ketotriose (Dihydroxyacetone) | Aldotriose (Glyceraldehyde)
Tetroses: Erythrulose | Erythrose | Threose
Pentoses: Arabinose | Deoxyribose | Lyxose | Ribose | Ribulose | Xylose | Xylulose
Glucose | Galactose | Mannose | Gulose | Idose | Talose | Allose | Altrose |
Hexoses:
Fructose | Sorbose | Tagatose | Psicose | Fucose | Rhamnose
Disaccharides: Sucrose | Lactose | Trehalose | Maltose
Glycogen | Starch (Amylose | Amylopectin) | Cellulose | Chitin | Stachyose |
Polymers:
Inulin | Dextrin
Heparin | Chondroitin sulfate | Hyaluronan | Heparan sulfate | Dermatan
Glycosaminoglycans:
sulfate | Keratan sulfate
Kanamycin | Streptomycin | Tobramycin | Neomycin | Paromomycin |
Aminoglycosides:
Apramycin | Gentamicin | Netilmicin | Amikacin
 Danh phaùp
Chuoãi -D vaø -L

• glyceraldehyd: (theo hình chieáu cuûa Fisher)

Coù 1 carbon baát ñoái  coù 2 ñoàng phaân enanthio (R) vaø
(S).
• OH thöù caáp xa nhaát, beân phaûi  D-glyceraldehyd vaø
• OH thöù caáp xa nhaát, beân traùi 1  L-glyceraldehyd
CHO
CHO 2 CH2OH
CHO H C OH
C=O
H C OH HO C H 3
HO C H HO C H
CH2OH CH2OH 4
H C OH H C OH
5
D-Glyceraldehyd L-Glyceraldehyd H C OH H C OH
6 CH2OH
CH2OH

D-Glucose D-Fructose
 CAÁU HÌNH LAÄP THEÅ

Vì caùc carbon trong voøng thuoäc loaïi sp3 neân nhöõng

phaân töû sau khoâng naèm trong maët phaúng maø coù
bieán ñoåi: daïng gheá, daïng thuyeàn, daïng nöûa gheá ...

HO
OH
OH
O

OH OH

Caáu hình laäp theå cuûa -D-Glucopyranose

 Caáu truùc voøng cuûa
monosaccharid

- Tuøy thuoäc vaøo caáu taïo cuûa caàu noái (14 hay 15), voøng coù
theå ôû daïng 5 caïnh hay 6 caïnh (furanose hay pyranose).
- Vieäc ñoùng voøng ñöa ñeán 2 ñoàng phaân baùn acetal,  vaø  goïi
laø ñoàng phaân anomer.
- Caáu hình laø  khi nhoùm OH baùn acetal (C1) coù cuøng höôùng vôùi
nhoùm CH2OH thöù caáp ñaõ ñöôïc xaùc ñònh trong chuoãi. Tröôøng
hôïp traùi lại seõ laø caáu hình 

α- D-Glucopyranose -D-Glucopyranose
 OLIGOSACCHARID
Disaccharid

Sucrose: : (= saccharose) 1 disaccharid quan troïng trong kyõ ngheä

(-D-glucopyranosyl-(12)- -D-fructofuranosid), khoâng coù tính
khöû

CH2OH
o
OH
OH
HO
HO
HO o
HO
HO
HOH2 C o o  HO o
HO o OH
CH2OH
HO
OH
OH
 POLYSACCHARID
(Tinh bột, gôm, chất nhày, pectin, cellulose..)
TINH BỘT
Tinh bột là sản phẩm từ quang tổng hợp của cây xanh dự trữ trong
hạt, củ, quả, lá
• Tinh boät toàn taïi trong caây döôùi daïng haït coù hình daïng vaø
kích thöôùc khaùc nhau, söï khaùc bieät naøy coøn tuyø theo loaøi
vaø tuyø theo ñoä tröôûng thaønh cuûa caây.
• Tinh boät coù theå coù hình caàu, hình tröùng, hình ña giaùc
v.v...kích thöôùc thay ñoåi töø 1-100 µm ñöôøng kính.
• Döôùi kính hieån vi thöôøng thaáy haït tinh boät caáu taïo bôûi
nhieàu lôùp vaân ñoàng taâm saép xeáp chung quanh moät ñieåm
goïi laø teã (roán). Caùc lôùp naøy taïo neân laø do haït tinh boät
lôùn daàn baèng caùch taêng tröôûng cuûa caùc lôùp ôû phía
ngoaøi.
• Soi kính hieån vi phaân cöïc, haït tinh boät coù hình chöõ thaäp ñen
 TÍNH CHAÁT CHUNG CUÛA TINH BOÄT

1. Daïng haït, kích thöôùc vaø hình daïng khaùc nhau

2. Khoâng tan trong nöôùc laïnh.

3. Ñun trong nöôùc bò “hoà hoaù” vaø ñoä nhôùt taêng

leân

4. Trong caây döôùi taùc ñoäng cuûa enzym, tinh boät

caét thaønh ñöôøng hoaø tan ñeå ñeán caùc boä
phaän cuûa caây.
 Caùc loaïi tinh boät thoâng duïng

Hình Loaïi tinh Ñaëc tính

daïng boät
Choûm Tinh boät Manihot esculenta (Euphorbiaceae).
caàu khoai mì Haït tinh boät hình caàu ña soá bò leïm
ôû moät ñaàu vaø hôi loõm troâng
(Amylum Manihot ) gioáng nhö caùi chuoâng,
teã hình sao. Kích thöôùc 3-35 µm

Choûm Tinh boät Pueraria thomsoni – ( Fabaceae)

caàu saén daây Haït tinh boät cuõng coù hình tröùng hay
(Amylum Puerariae) hình chuoâng, teã laø moät chaám ôû
giöõa.
Kích thöôùc khoaûng 3-30 µm.
 Caùc loaïi tinh boät thoâng duïng

Hình Loaïi tinh Ñaëc tính

daïng boät
Hình Tinh boät mì Triticum vulgare L. (Poaceae).
(Amylum Tritici) hình thaáu kính loài hai maët ñoâi
dóa khi coù rìa söùt meû, teã laø moät
chaám ôû giöõa haït, khoâng roõ.
Kích thöôùc haït to khoaûng 30 µm,
haït nhoû khoaûng 6-7 µm, ít thaáy
haït trung gian.
Hình Tinh boät YÙ dó Coix lachryma jobi L. thuoäc hoï Luùa (Poaceae).
Meùp gôïn soùng
(Amylum coicis)
dóa Teã phaân nhaùnh, hình sao
 Caùc loaïi tinh boät thoâng duïng

Hình Loaïi tinh Ñaëc tính

daïng boät

Hình Tinh boät Solanum tuberosum - Solanaceae ).

khoai taây
tröùng (Amylum Solani)
Haït tinh boät hình tröùng,
teã naèm ôû ñaàu heïp, caùc vaân ñoàng taâm
roõ.

Kích thöôùc trung bình 50 µm ñeán 80-100 µm

Hình Tinh boät Phaseolus radiatus Fabaceae

ñaäu xanh (Amylum - Haït tinh boät hình tröùng hay hình thaän,
tröùng Phaseoli) - teã daøi vaø phaân nhaùnh nhö xöông caù.
-Kích thöôùc trung bình 35 µm
 Caùc loaïi tinh boät thoâng duïng

Hình Loaïi tinh Ñaëc tính

daïng boät
Hình Tinh boät Dioscorea persimilis - Dioscoreaceae
Haït tinh boät coù hình tröùng hay hình thaän,
hoaøi sôn
tröùng coù teã daøi doïc theo truïc cuûa haït, coù khi
(Amylum Dioscoreae) khoâng thaáy teã.
Kích thöôùc trung bình 40 µm

Hình Tinh boät Maranta arundinacea L.), hoï Dong (Marantaceae). Haït
tinh boät hình tröùng,
Hoaøng tinh
tröùng teã laø vaïch ngang naèm ôû ñaàu to, vuoâng
(Amylum Marantae)
goùc vôùi truïc cuûa haït, coù vaân roõ.
Kích thöôùc 30-60 µm.
Caùc loaïi tinh boät thoâng duïng
 CAÁU TRUÙC CUÛA TINH BOÄT

• Amylose : hàng ngàn α-D-glucose ngựng tụ theo

- dây nối 14,
- rất ít phân nhánh

• Amylopectin : có phân tử lượng rất lớn. (5.000 đến

50.000 đơn vị glucose
- Phân nhánh rất nhiều.
- mạch thẳng theo dây nối 14,
-chỗ phân nhánh theo dây nối 1 6
 SỰ THỦY PHAÂN TINH BỘT
(Tinh boät coù theå thuyû phaân baèng acid hoaëc baèng enzym)

THUYÛ PHAÂN BAÈNG ACID

• Acid thuyû giaûi tinh boät thaønh ñöôøng .
Qua caùc chặng :
dextrin,
erythrodextrin,
achrodextrin,
maltose,
glucose.
• Amylose dễ bị thuyû phaân hôn amylopectin vì daây
nối (1 4) dễ bị caét hôn laø daây nối (16)
 SỰ THỦY PHÂN TINH BỘT

• DEXTRIN (amylodextrin):
- Tan trong nước,cồn 25% và bị tủa bởi cồn cao độ.
- Cho màu xanh với lugol

• ERYTHRODEXTRIN:
- Tan trong cồn 55%.
- cho màu đỏ nâu với tt lugol
• ACHRODEXTRIN:
- Tan trong cồn 70%.
- Không cho màu với tt lugol
 Caùch tieán haønh:
1. Dòch thöû
- Laáy 10ml hoà tinh boät + 30ml H2O + 20ml HCl 2N.
- khuaáy ñeàu.
- Chia thaønh 6 oáng nghieäm (5ml dòch thöû)
2. Thöû nghieäm
• Ngaâm vaøo noài caùch thuyû soâi
• laáy oáng nghieäm ra sau 3,5,7,9,11 vaø 13 phuùt.
• Laøm laïnh nhanh ngay sau khi laáy oáng nghieäm ra.
• cho vaøo oáng nghieäm ñaõ laøm laïnh 3 ml dung dòch Lugol

3. Keát quaû
• Quan saùt vaø so saùnh maøu qua töøng giai ñoaïn thuyû giaûi.
(xanh; xanh tím; ñoû tím; ñoû naâu; khoâng maøu)
 THUYÛ PHAÂN TINH BOÄT
6 6
CH2OCH3 CH2OCH3 CH2OCH3 CH2OCH3
5 5 5
H O H H O H H O H
5
O
H H
4 H 1 H 4 H H
4 1 1 4
OCH3 H OCH3 H OCH3 H OCH3 H
CH3O O O
3 2 2 2
3 3 3
H O CH3 H O CH3 H CH3O O H CH3O
I II O
6
III IV
6
CH2OCH3 CH2OCH3 CH2 CH2OCH3
CH2
5 5 5
H O H H O H H O H O O
H H H H
4 H 1 H 4 H 1 H H
4 1 1
OCH3 H OCH3 H OCH3 H OCH3 H OCH3 H
CH3O O O 2 O
3 2 2 2 O OCH3
3 3
H O CH3 H OCH3 H OCH3 OCH3 OCH3
H H
V VI VII+ VIII IX
H2O (H )

6
CH2OCH3
5
H O H
4 H
I, IV, V, IX OCH3 H
1 2,3,4,6- Tetramethylglucose
( Ñôn vòcuoá i maïch)
CH3 O
3 5 2 OH
H OCH3

CH2OCH3

H O H
H
II, III, VI OCH3 H
2,3,6 - Trimethylglucose
HO
(Ñôn vòôûgi öõ a) OH
H OCH3

CH2OH
H O H
H
VII, VIII OCH3 H 2,3- Dimethylglucose
(Ñi eå
m phaâ n nhaù
nh) HO OH
H OCH3
 B. THỦY PHÂN BẰNG ENZYM: amylase
gồm có α-amylase và β-amylase

α-amylase cắt ngẫu nhiên vào dây nối (14).

keát quaû:
• đối với amylose : maltose (90%) + glucose
• đối với amylopectin : maltose (chủ yếu) + dextrin phân tử bé +
glucose

β-amylase caét xen keõ vaøo daây noái (14).

khi gaëp maïch nhaùnh thì ngöøng.
keát quaû:
• đối với amylose : maltose (100%)
• đối với amylopectin : maltose (50-60%) + dextrin phân tử lớn
 THUYÛ PHAÂN TINH BOÄT BAÈNG CAÙC ENZYM
KHAÙC

CAÙC ENZYM KHAÙC

Coù trong nấm mốc (Aspergillus niger, Rhizopus
delemar)
– thủy phaân tinh boät thaønh glucose .
– Ñöôïc öùng duïng trong laøm nöôùc töông töø
ñaäu naønh vaø côm neáp…
coù trong ñaäu, khoai taây coù enzym phosphorylase;
coù trong naám bia enzym taùch nhaùnh R-enzym,
isoamylase
- Ñöôïc öùng dung trong kyõ ngheä laøm bia..
 CHẾ BIẾN TINH BỘT
• Nguyeân taéc chế bieán tinh bột gốm caùc giai ñoaïn:

1) Nghiền hạt để được bột

2) Nhào với nước, lọc qua rây, lấy phần dưới rây.
3) Cho lên men (loại protein, lipid)
4) Rửa nước rồi phơi khô
(loại đường tự do, muối khoáng, vitamin)
• Ghi chuù: Tinh boät khaùc vôùi boät chæ caàn nghieàn
döôïc lieäu laø ñöôïc boät.
 ĐỊNH TÍNH - ÑÒNH LÖÔÏNG TINH
BOÄT

A-ÑÒNH TÍNH
- Döïa treân tính chaát cuûa tinh boät
- Kieåm nghieäm baèng vi hoïc
- Tinh bột + dung dịch iod (dd lugol) maøu xanh tím
ÖÙng duïng:
- Coù theå phaùt hieän ñöôïc tinh boät ñaëc tröng cho
döôïc lieäu naøo ñoù trong thuoác boät goùp phaàn ñònh
danh moät döôïc lieäu…
- Hoà tinh boät laø chæ thò phaùt hieän iod trong phaân
tích kieåm nghieäm.
 ÑÒNH LÖÔÏNG TINH BOÄT
• ÑÒNH LÖÔNG BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP THUYÛ PHAÂN
A- Thuyû phaân tröïc tieáp baèng acid
B- Thuyû phaân tröïc tieáp baøng enzym sau thuyû
phaân baèng acid
C _ Phöông phaùp cuûa Purse

• ÑÒNH LÖÔNG BAÈNG PP KHOÂNG THUYÛ PHAÂN

A _ Phöông phaùp duøng phaân cöïc keá.
B – Phöông phaùp taïo phöùc vôùi iod
 ÑÒNH LÖÔNG BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP THUYÛ PHAÂN

• Thuyû phaân tröïc tieáp baèng acid

Nguyên tắc :Tinh bột thủy phân bằng acid cho ra glucose.
định lượng glucose suy ra lượng tinh bột.
C6H12O6(C6H10O5)n+nH2O  (1+n) (C6H12O6)
• Tiến hành
- Rửa kĩ nguyên liệu bằng nước cất nguội(2,5-3g)
- Thủy phân( vài giờ bằng 200ml H2O và 20 ml HCl)
- Làm nguội và trung tính (bằng NaOH.)
- Thêm nước đến một thể tích xác định, lấy một phần chính xác
- Định lượng glucose tạo thành và suy ra tinh bột.
• (khối lượng glucose thu được x 0.9 = khối lượng tinh bột),
• Phương pháp này chỉ ứng dụng cho những nguyên liệu chủ yếu là
tinh bột vì các pentosan, galactan …Cũng bị thủy phân gây sai số.
Thủy phân bằng enzym rồi tiếp theo bằng acid

Dùng men trong dịch chiết Mạch nha (Enzym amylase )

- Thủy phân tinh bột thành đường hòa tan

(maltose).

- Thủy giải các đường đôi (maltose) bằng acid

cho ra glucose

- Định lượng glucose.

- Suy ra lượng tinh bột

Phương pháp dựa trên cơ sở của Purse
• Loại các đường tự do trong nguyên liệu
bằng cồn loãng;
• Hòa tan tinh bột bằng acid perchloric
loãng;
• Tạo phức tinh bột – iod;
• phá phức và thủy phân tinh bột bằng
acid glucose;
• định lượng glucose tinh bột.
 PHÖÔNG PHAÙP KHOÂNG THUYÛ
PHAÂN
• Phương pháp dùng phân cực kế
- Hòa tan tinh bột trong CaCl2 đặc và nóng .
- Đo bằng phân cực kế

• So với chuẩn [α]D= 200

 PHÖÔNG PHAÙP KHOÂNG THUYÛ
PHAÂN

• phương pháp tạo phức với iod

- Hòa tan tinh bột trong acid perchloric.

- Thêm dung dịch iod
- Đo màu ở bước sóng thích hợp
 CÔNG DỤNG CỦA TINH BỘT
• LÖÔNG THÖÏC
-Laø thaønh phaàn chính trong löông thöïc.
-Nguồn xuất khẩu quan trọng ñoái vôùi nöôùc ta.
- trong công nghệ dệt, làm giấy
– Y TEÁ
- Laøm taù döôïc cho vieân neùn;
- Nguyeân lieäu saûn xuaát Glucose,coàn,
- Laøm baùnh keïo, röôïu , bia, boät ngoït;
- Sorbitol, Mannitol ñöôïc duøng do coù tính lôïi maät,
ñöôïc chæ ñònh duøng trong caùc tröôøng hôïp taùo
boùn
- Dextrin cũng có nhiều công dụng trong kỹ nghệ.
 Một số ưng dụng khác

• Maltodextrin : Thuỷ giải hữu hạn tinh bột.

- Giúp cho việc tiêu hoá dễ dàng.
- chống kết tinh lại đường trong các chế phẩm
• cyclodextrin : gồm 6-8 đường đơn đóng vòng
- giúp giải phóng thuốc từ từ , kéo dài
- Trong công nghệ : dùng làm đèn toả hương thơm
• Đường nghịch chuyển:Glucose = fructose
- cải thiện vị giống như mật ong
• Inulin : chủ yếu là glycan và một ít Fructose
- tạo gel trong nhũ tương,
- thức ăn ít năng lượng để chống béo phì
• Sorbitol: (hydro gen hoá Glucose)
- giữ nước chống kết tinh đường- Kẹo có vị dễ chịu
- Thức ăn kiêng cho người tiểu đường
- Tạo phức với kim loại để bảo quản chất béo
DÖÔÏC LIEÄU CHÖÙA TINH BOÄT
• CAÙT CAÊN Radix Puerariae
Caùt caên laø cuû saén daây (Pueraria thomsoni Benth.), thuoäc hoï
Ñaäu (Fabaceae).
• Ñaëc ñieåm thöïc vaät :
- loaïi daây leo ( #10 m), laù keùp goàm 3 laù cheùt.
- Cuoáng laù cheùt ôû giöõa daøi, cuoáng laù cheùt 2 beân ngaén.
Laù cheùt coù theå phaân thaønh 2-3 thuøy.
- hoa maøu xanh, moïc thaønh chuøm ôû keõ laù. coù nhieàu
loâng.

- Cuû daøi vaø to coù theå naëng tôùi 20 kg, coù nhieàu xô.
 HÌNH CAÂY SAÉN DAÂY
(Pueraria thomsoni Benth. Fabaceae)
 HÌNH CAÂY SAÉN DAÂY
(Pueraria thomsoni Benth. Fabaceae)
 Boä phaän duøng vaø cheá bieán

CHEÁ BIEÁN THAØNH VÒ THUOÁC

• Reã cuû röõa saïch , boùc boû lôùp voû daøy beân ngoaøi,
• caét thaønh khuùc daøi 10-15 cm.
(Neáu cuû to thì boå doïc ñeå coù nhöõng thanh daøy khoaûng 1 cm,)
• sau ñoù xoâng dieâm sinh roài phôi hoaëc saáy khoâ
CHEÁ TINH BOÄT.
• Muoán cheá tinh boät saén daây thì boùc voû, ñem giaõ nhoû
hoaëc maøi hoaëc xaây baèng maùy,
• cho theâm nöôùc roài nhaøo loïc qua raây thöa, loaïi baõ, sau ñoù
loïc laïi 1 laàn nöõa qua raây daøy hôn, ñeå laéng,
• gaïn laáy tinh boät .
• Ñem phôi hoaëc saáy khoâ.
 THÀNH PHẦN HÓA HỌC
(Pueraria thomsoni Benth. Fabaceae)

Tinh bột :10-15%

isoflavonoid

TEÂN HÔÏP CHAÁT R1 R2 R3 R4

Puerarin (1) OH -glu H OH

Daidzin (2) O-glc H H OH
Daidzein (3) OH H H OH
Formonetin (4) OH H H OMe
PG-1 (5) OH -glc OH OH
PG-2 (6) OH -glc6-xyl H OH
PG-3 (7) OH -glc OMe OH
PG-6 (8) OH -glc H O-glc
 CAÙT CAÊN(Radix Puerariae)
Taùc duïng vaø coâng duïng

• Dùng chữa sốt, làm ra mồ hôi, sởi không mọc được,

phiền táo khát nước, nhức đầu, kiết lỵ..
• Dùng chữa uống rượu quá nhiều bị ngộ độc, phiền
khát, phát sốt, chán ăn, nôn mửa ra chất chua, thổ
huyết, đại tiện ra máu...
• Chữa mũi chảy máu suốt ngày không ngừng, tâm
thần phiền muộn: Dùng củ sắn dây tươi, giã nát vắt
lấy nước cốt, uống mỗi lần một chén con
• Chữa cảm nắng, sốt nóng, nhức đầu, khát nước, có
mồ hôi, nóng ruột, nôn ọe: Dùng bột sắn dây 12g hòa
đường uống
 YÙ DÓ
Döôïc lieäu laø haït cuûa caây YÙ dó coøn goïi laø bo bo (Coix
lachryma jobi L.), thuoäc hoï Luùa (Poaceae).

ÑAËC ÑIEÅM THÖÏC VAÄT VAØ PHAÂN BOÁ

• Caây thaûo soáng haøng naêm, cao chöøng 1-1,5 m.
• Thaân nhaün boùng coù vaïch doïc. Thaân coù phaân nhaùnh,
caùc maáu phía döôùi coù theå moïc reã phuï, caây moïc thaønh
buïi.
• Laù hình maùc daøi 10-40 cm roäng 1,5-3 cm, gaân doïc noåi roõ,
gaân giöõa to.
• Hoa ñôn tính cuøng goác moïc ôû keõ laù thaønh boâng, hoa ñöïc
moïc phía treân, hoa caùi phía döôùi. Hoa ñöïc coù 3 nhò. Quaû
coù maỳ cöùng bao boïc.
• Caây moïc hoang ôû nôi aåm maùt, coù troàng ôû nhieàu nôi nhö
Thanh Hoùa, Ngheä An, Soâng Beù vaø vuøng Taây Nguyeân.
 BOÄ PHAÄN DUØNG VAØ CHEÁ BIEÁN

• Haït hình tröùng daøi 5-8 m ñöôøng kính 2-5

mm, maët ngoaøi maøu traéng ñuïc ñoâi khi
coøn soùt laïi maøng voû chöa loaïi heát, maët
trong coù raõnh hình maùng. Theå chaát cöùng,
khoâng muøi, vò ngoït vaø hôi thôm
 YÙ DÓ (Semen Coicis )

THÀNH PHẦN HOÁ HỌC

CH3 (CH2)5CH3 H
N
H OOC(CH2)9 (CH2)5CH3 O
O
H OOC(CH2)7

CH3
Benzoxazolon

Coixenolid O
CH3
CH2 O C

CHOH
TÁC DỤNG:
CH2OH - Coixenolid
- - monolinolein
Có tác dung chống ung thư.
- monolinolein - Benzoxazolon :
Có tác dụng kháng viêm
 Coâng duïng
Trong Y hoïc coå truyeàn YÙ dó ñöôïc duøng :
• thuoác bổ tỳ, giuùp tieâu hoùa, chöõa tieâu chaûy do
chöùc naêng tieâu hoùa keùm, vieâm ruoät, lî,
• thuoác thoâng tieåu trong tröôøng hôïp phuø, tieåu tieän
ít. Ngoaøi ra coøn duøng ñeå chöõa vieâm khôùp, laøm
thuoác boài döôõng cô theå, boå phoåi.
(Tỳ kém biểu hiện như phù, thiểu niệu hoặc ỉa chảy: Dùng
phối hợp ý dĩ nhân với trạch tả và bạch truật)
• tính thaáp nhieät hoaëc öù khí huyeát bieåu hòeân nhö
aùp xe phoåi hoaëc aùp xe ruoät.
 HOAØI SÔN (Rhizoma Dioscoreae persimilis)
tên khoa học: Dioscorea persimilis Prain et Burkill-
hoï Cuû naâu :Dioscoreaceae
 Ñaëc ñieåm thöïc vaät vaø phaân boá

• Daây leo quaán sang phaûi.

• Thaân reã phình thaønh cuû aên saâu xuoáng ñaát khoù ñaøo, cuû
hình chaøy daøi coù theå ñeán 1 m, coù nhieàu reã con, maët
ngoaøi maøu xaùm naâu beân trong coù boät maøu traéng.
• Phaàn treân maët ñaát, ôû keõ laù thænh thoaûng coù nhöõng cuû
con nhoû (thieân hoaøi) coù theå ñem troàng ñöôïc.
• Laù moïc ñoái hoaëc coù khi moïc so le. Laù ñôn, nhaün, hình tim
ñaàu nhoïn coù 5-7 gaân chính.
• Hoa moïc thaønh boâng, truïc boâng khuùc khuyûu mang nhieàu
hoa. Hoa ñôn tính khaùc goác. Bao hoa 6, daøi baèng nhau, nhò 6,
hoa caùi moïc thaønh boâng.
• Quaû nang coù 3 caùnh.
• Caây moïc hoang ôû röøng, nhaân daân ta vaãn ñaøo laáy cuû aên.
Hieän nay ñöôïc troàng ôû nhieàu nôi, thu hoaïch töø thaùng 11
ñeán thaùng 4 naêm sau.
 Boä phaän duøng vaø cheá bieán

• Cuû maøi ñaøo veà röûa saïch ñaát, goït voû,

ngaâm nöôùc pheøn chua 2-4 giôø, vôùt ra cho
vaøo loø saáy dieâm sinh ñeán khi cuû meàm
mang ra phôi hay saáy cho se, ñem goït vaø
laên thaønh truï troøn.
• Tieáp tuïc saáy dieâm sinh 1 ngaøy 1 ñeâm
nöõa roài ñem phôi hay saáy ôû nhieät ñoä
60C cho tôùi khi ñoä aåm khoâng quaù 10%.
• Sau khi cheá bieán, hoaøi sôn coù hình truï
troøn daøi 8-20 cm, ñöôøng kính 1-3 cm. Maët
ngoaøi traéng hay ngaø vaøng. Veát beû coù
nhieàu boät, khoâng coù xô, raén chaéc, khoâng
muøi vò.
 Thaønh phaàn hoùa hoïc
Kieåm nghieäm

• Hieän nay môùi bieát thaønh phaàn chuû yeáu laø tinh
boät, chaát nhaøy.
• Kieåm nghieäm
- Soi boät thaáy coù nhieàu haït tinh boät hình tröùng hay
hình thaän,
- Coù teã daøi,dọc theo trục dài của hạt tinh bột.
- Coù hạt khoâng nhìn thấy tễ.
- vaân ñoàng taâm.
- Kích thöôùc trung bình 40 m.
- Tinh theå calci oxalat hình kim,
- maõnh moâ meàm goàm caùc teá baøo thaønh moûng
chöùa tinh boät.
- Maõnh maïch maïng
 Coâng duïng

• Trong y hoïc coå truyeàn, hoaøi sôn ñöôïc duøng laøm

thuoác boå tì, boå thaän, lî maõn tính, tieåu ñöôøng,
ñaùi ñeâm, di tinh, moà hoâi troäm, chóng maët, hoa
maét, ñau löng.
• 1.Trị chứng tiêu chảy kéo dài do Tỳ hư,
• 2.Trị di tinh nhiều lần hoặc phụ nữ bạch đới nhiều:
dùng bài Bí nguyên tiễn có tác dụng ích thận cố tinh,
chỉ đới.gồm:
Sơn dược, Đảng sâm, Bạch truật, Phục linh, Khiếm
thực, Táo nhân, Kim anh mỗi thứ 12g, Viễn chí, Ngũ vị
tử mỗi thứ 6g, Cam thảo 4g, sắc uống.
• 3.Trị viêm phế quản mạn tính
• 4.Trị chứng tiểu đường: Sơn dược tiêu khát ẩm: Hoàng
kỳ 16g, Hoài sơn 20g, Thiên hoa phấn, Tri mẫu mỗi
thứ 12g, Kê nội kim 8g, Ngũ vị tử 6g, sắc uống.
 Polysaccharid - CELLULOSE

• Cellulose laø thaønh phaàn chính cuûa teá baøo thöïc

vaät. Trong gỗ chöùa khoaûng 5% cellulose; sôïi boâng
vaûi 97-98%; sôïi lanh, sôïi gai 81-90%;
• phaân töû goàm caùc ñôn vò glucose nhöng khaùc tinh
boät ôû choã daây noái giöõa caùc ñôn vò glucose laø 
(14)
• thuûy phaân cellotetraose, cellotriose, cellobiose
vaø khi thuûy phaân hoaøn toaøn glucose.
• Caùc phaân töû cellulose keát hôïp nhau taïo thaønh
micel microfibril , fibril taïo thaønh töø caùc microfibril
thì coù theå quan saùt ñöôïc baèng kính hieån vi
thöôøng
• Cellulose :- khoâng tan trong nöôùc vaø dung moâi
höõu cô . - tan ñöôïc trong dung dòch
Schweitzer
( hydroxyd ñoàng trong dung dòch ammoniac [Cu(CH3)4](OH)2,)
 Polysaccharid – CELLULOSE- CÔNG DỤNG

• Duøng laøm taù döôïc ( Raõ, dính vaø trôn).

• Sôïi cellulose toång hôïp (cellulose + CS 2 C.xanthat eùp H2
S O4 )
• Methylcellulose (MC):cheá caùc hoãn dòch, thuoác môõ;
• Cellulose triacetat laøm nhöïa deûo, phim nhöïa,tô nhaân taïo;
• Cellulose nitrat: coù ñöôïc khi cho cellulose taùc duïng vôùi hoãn
dòch acid nitric vaø acid sulfuric

- Neáu noàng ñoä acid loaõng thì ta coù dinitrat cellulose töùc laø
colodion (hay colloxylin) tan ñöôïc trong hoãn hôïp coàn ether.
- Neáu duøng acid nitric ñaäm ñaëc vaø acid sulfuric 95% thì ta coù
cellulose trinitrat döôùi teân laø pyroxylin hay boâng thuoác suùng
(gun-cotton) laø nguyeân lieäu cuûa thuoác noå.
 DƯỢC LIỆU CHỨA CELLULOSE
BOÂNG(Gossypyum)
Caây boâng thuoäc chi Gossypium, hoï Boâng (Malvaceae).
Ñaëc ñieåm thöïc vaät vaø phaân boá
• Boâng thuoäc loaïi caây nhôõ cao 1-3 m, caây moïc haøng naêm
hoaëc nhieàu naêm.
• Laù moïc so le coù cuoáng daøi, phieán laù thöôøng chia laøm 5
thuyø, gaân laù hình chaân vòt.
• Hoa moïc ôû naùch laù. Ñaøi hoa dính lieàn, coù moät ñaøi con
goàm caùc laù hình tim coù raêng. Traøng tieàn khai vaën, coù 5
caùnh hoa coù maøu saéc thay ñoåi (vaøng, hoàng, tía). Nhò nhieàu
dính nhau thaønh oáng.
• Quaû nang hình tröùng nhoïn veà phía treân, coù 3-5 oâ, moãi oâ
coù 5-7 haït.
• Haït hình tröùng bao boïc bôûi sôïi boâng maøu traéng, cuõng coù
loaøi maøu vaøng, vaøng cam.
• Sôïi boâng: laø lôùp sôïi beân ngoaøi cuûa voû haït. Moãi haït
mang töø 5.000 ñeán 10.000 sôïi, ñoù laø nhöõng loâng ñôn baøo
raát daøi töø 1-5 cm. Sôïi daøi chaéc laø sôïi toát
 COÂNG DUÏNG

Trong y hoïc boâng ñöôïc chia laøm 2 loaïi: boâng xô vaø

boâng huùt nöôùc.
• Boâng xô laø boâng töï nhieân ñaõ ñöôïc loaïi haït
vaø nhaët saïch taïp chaát khoâng caàn cheá bieán gì
theâm. Loaïi naøy khoâng huùt nöôùc, duøng laøm
eâm khi baêng boù hoaëc ñeå nuùt caùc bình, oáng
nghieäm chöùa moâi tröôøng nuoâi caáy vi khuaån,
naám moác.

• Boâng huùt nöôùc laø boâng ñaõ loaïi heát chaát beùo
roài taåy traéng, phôi khoâ, boâng naøy duøng ñeå
baêng boù caùc veát thöông, deät gaïc.
 THAØNH PHAÀN HOAÙ HOÏC

– Haït boâng: haït ñöôïc söû duïng ñeå eùp laáy daàu, tyû leä
khoaûng 15%, daàu thuoäc loaïi nöûa khoâ, thaønh phaàn
coù nhöõng acyl glycerol cuûa caùc acid beùo chöa no (acid
oleic 40-50%, linoleic 25-30%)
– Trong khoâ daàu coøn coù caùc saéc toá cuûa flavonoid
(glycosid cuûa quercetol vaø kaempferol) vaø ñaëc bieät coù
moät saéc toá maøu ñoû cam laø gossypol (1%).
– Gossypol coù ñoäc tính vôùi teá baøo, noù keát hôïp vôùi
nhoùm amin cuûa lysin trong caáu truùc protein. Thí
nghieäm treân suùc vaät ñöïc cho thaáy gossypol laøm
giaûm soá löôïng tinh truøng, giaûm löôïng testosteron.
Treân suùc vaät caùi cuõng coù taùc duïng choáng thuï tinh.
Caùc nhaø nghieân cöùu Lieân xoâ cuõ nhaän thaáy
gossypol coù taùc duïng öùc cheá khoái u.
 BOÂNG(Gossypyum)

• THAØNH PHAÀN HOAÙ HOÏC

Voû reã: - coù chöùa gossypol (1-2%)
- vitamin E, caùc catechin vaø moät chaát gaây co maïch
vaø coù taùc duïng thuùc ñeû. Ngöôøi ta coøn duøng voû reã
laøm thuoác ñieàu kinh döôùi daïng thuoác saéc.
Hoa: laø nguoàn chöùa nhieàu flavonoid, coù loaøi coù haøm
löôïng leân ñeán 4,5%

CHO OH OH CHO

HO OH
HO OH
CH3 CH3

CH3 CH3 CH3 CH3

gossypol
 GOÂM-CHAÁT NHAØY

• Gôm :do sự biến đổi của màng tế bào:

– Bệnh lý (do sâu đục hoặc vết chặt)
– Do thời tiết không thuận lợi
– Thể chất : dẻo sau rắn lại

• Chất nhày:là thành phần cấu tạo bình thường của tế bào.
– Chiết bằng nước sau đó tủa lại.
Chú ý:
- Ranh giới phân biệt giữa gôm và chất nhày khó phân biệt về tính chất.
- Cần so sánh và phân biệt với Nhựa (hợp chất chứa terpen)
 GOÂM-CHAÁT NHAØY
CẤU TẠO

• Goâm vaø chaát nhaøy ñöôïc chia laøm 3

nhoùm:
- TRUNG TÍNH
- NHOÙM ACID MAØ THAØNH PHAÀN COÙ ACID
URONIC
- NHOÙM ACID MAØ THAØNH PHAÀN COÙ GOÁC
SULFAT.
 GOÂM-CHAÁT NHAØY-PECTIN
NHOÙM TRUNG TÍNH:

• laø nhöõng galactomannan hoaëc glucomannan.

– Galactomannan = D-mannose + D-galactose.

• Maïch chính cuûa caùc phaân töû thì daøi vaø goàm
caùc goác D-mannopyranose noái vôùi nhau
• maïch nhaùnh thì ngaén vaø coù caáu taïo bôûi
ñöôøng D-galactopyranose.
(galactomannan hay gaëp ôû moät soá caây hoï Ñaäu)

– Glucomannan = D-mannose + D-glucose

 NHOÙM TRUNG TÍNH
Galactomannan

CH2OH H
H CH2OH H
H
o o H H o H
o H
H OH H OH OH
OH OH OHH H OH
o H H o o
OH
H H
H H o o
CH2 H H CH2
H H
HO OH
H H O
H OH H OH
OH OH
HO o H H o H
CH2OH CH2OH
 NHOÙM ACID MAØ THAØNH PHAÀN COÙ ACID URONIC

- Goâm arabic: phaân töû löôïng khoaûng 250.000, phaân nhaùnh

nhieàu vaø caáu taïo bôûi caùc ñôn vò D-galactopyranose, L-
arabinose, L-rhamnose, acid D-glucuronic theo tyû leä 3:3:1:1, trong
ñoù maïch chính goàm nhöõng ñôn vò D-galactopyranose noái vôùi
nhau theo daây noái -(13).

• - Goâm tieát ra ôû thaân caây mô (Prunus armeniaca L.): thaønh

phaàn goàm coù D-xylose, L-arabinose, D-galactose theo tyû leä
1:8:8, ngoaøi ra coøn coù moät löôïng nhoû D-mannose vaø acid D-
glucuronic.

• Goâm tieát ra ôû thaân caây cuûa moät soá loaøi thuoäc chi Citrus
coù thaønh phaàn laø L-arabinose, D-galactose, acid D-glucuronic.
Tyû leä giöõa caùc ñôn vò ñöôøng naøy thay ñoåi tuyø theo loaøi, ví
duï goâm cuûa caây chanh coù tyû leä 2:5:2.
 Polysaccharid thuoäc nhoùm acid :

• theá giôùi saûn xuaát ñeán 10.000 taán acid alginic

• ÔÛ moät soá taûo naâu cuõng coù polysaccharid thuoäc nhoùm acid: acid
alginic.
• Acid alginic = acid glucuronic + acid mannuronic.
• Daây noái giöõa caùc acid laø -(1-4), phaân töû löôïng trung bình khoaûng
200.000. Tyû leä giöõa caùc acid uronic thay ñoåi tuyø theo nguoàn goác.
Qua söï thuyû phaân töøng phaàn cho thaáy coù 3 kieåu saép xeáp trong
phaân töû, coù ñoaïn laø polymannuronic, hoaëc polyguluronic hoaëc xen
keõ giöõa 2 acid. ÔÛ caùc loaïi taûo thì acid ôû daïng muoái hoãn hôïp Na,
Mg, K, Ca. Haøng naêm acid alginic.
 Nhoùm acid maø thaønh phaàn coù goác sulfat-

• THAÏCH (AGAR- AGAR)

• Thaïch laø saûn phaåm cheá töø moät soá loaøi taûo bieån. Caáu
taïo bôûi 2 loaïi polysaccarid khaùc nhau: agarose vaø agaropectin.
• Agarose = -D-galactopyranose theo daây noái (13) +3, 6-
anhydro -L-galactopyranose theo daây noái (14) (ñöôøng ñoâi
naøy coù teân laø agarobiose)
• . Agarose chieám khoaûng 55-66% vaø coù theå taùch baèng caùch
keát tuûa vôùi polyethylen glycol.
• Agaropectin: thì chieám khoaûng 40% cuûa toaøn boä
polysaccharid, coù caáu truùc phöùc taïp. Thaønh phaàn coù acid
glucuronic, D-galactose; 3,4-anhydro L-galactose. Moät phaàn cuûa
caùc ñôn vò ñöôøng ñöôïc ester hoùa vôùi acid sulfuric.
 Goâm vaø chaát nhaøy - Tính chaát:

• Tan trong nöôùc taïo thaønh dung dòch keo coù ñoä
nhôùt cao(Ñoä nhôùt cuûa dung dòch thuoäc nhoùm
trung tính thì thay ñoåi ít theo pH coøn nhoùm acid thì
thay ñoåi theo pH. )
• -Ñoä tan trong coàn thay ñoåi tuøy theo ñoä coàn vaø
tuøy theo loaïi goâm hay chaát nhaøy, coàn cao ñoä thì
khoâng tan.
• Khoâng tan trong caùc dung moâi höõu cô nhö ether,
benzen cloroform.
 Goâm vaø chaát nhaøy - Tính chaát:
• Goâm vaø chaát nhaøy bò tuûa bôûi chì acetat trung tính hoaëc
chì acetat kieàm vaø khaùc pectin ôû choã khoâng bò taùc ñoäng
bôûi enzym pectinesterase.
• - Goâm vaø chaát nhaøy coù tính quang hoaït.
• - Loaïi goâm vaø chaát nhaøy naøo coù caáu taïo chuoãi thaúng thì
taïo ñöôïc maøng nhöng ít coù tính dính, traùi laïi loaïi naøo coù
caáu taïo phaân nhaùnh thì khoù taïo maøng nhöng coù tính dính
cao.
- Chaát nhaøy baét maøu xanh vôùi methylen neân coù theå aùp
duïng ñeå ñònh tính chaát nhaøy treân vi phaãu thöïc vaät.
 Ñaùnh giaù moät döôïc lieäu chöùa goâm hoaëc chaát
nhaày

• - Phöông phaùp tuûa baèng coàn roài loïc, saáy,

caân.
• - Coù theå tuûa baèng chì acetat.
• - Ngöôøi ta coøn ñaùnh giaù baèng phöông
phaùp ño ñoä nhôùt.
• - Chæ soá nôû:
“chæ soá nôû laø theå tích tính baèng ml maø 1 gam
döôïc lieäu khi nôû trong nöôùc chieám ñöôïc.”
 Ñaùnh giaù moät döôïc lieäu chöùa goâm hoaëc chaát
nhaày

• Chæ soá nôû: chæ soá nôû laø theå tích tính baèng ml maø 1 gam
döôïc lieäu khi nôû trong nöôùc chieám ñöôïc.
• Ñieàu kieän quy ñònh:
* 1 oáng ñong coù chieàu cao 20 cm vaø ñöôøng kính 2 cm,
chia theå tích baét ñaàu töø ñaùy.
* Cho 1 g döôïc lieäu ñeå nguyeân hay nghieàn nhoû vaøo
oáng
* Theâm 25 ml nöôùc, ñaäy nuùt. Laéc nheï ñeàu luùc ñaàu,
sau ñoù thænh thoaûng laéc trong voøng 1 giôø. Ñeå yeân 6 giôø
ôû nhieät ñoä 15-20C. Theå tích theo ml maø döôïc lieäu bao goàm
caû chaát nhaày chieám ñöôïc chính laø chæ soá nôû.
 Ñaùnh giaù moät döôïc lieäu chöùa goâm hoaëc chaát
nhaày

– Muoán bieát thaønh phaàn monosaccharid trong

caáu truùc cuûa goâm hay chaát nhaøy ta coù theå
tieán haønh thuûy phaân roài xaùc ñònh caùc
nonosacharid baèng phöông phaùp saéc kyù.
– So sanh với cac đường chuẩn
• Ñieàu kieän thuyû phaân
– Ñun goâm hoaëc chaát nhaøy vôùi acid sulfuric 2N.
Dung dòch ñaõ thuûy phaân sau khi trung hoøa
baèng bari hydroxyd duøng ñeå phaân tích saéc kyù.
 HÔÏP CHAÁT PECTIN
• - Pectin laø nhöõng carbohydrat coù phaân töû lôùn maø phaàn
chính ñöôïc caáu taïo bôûi acid polygalacturonic, do ñoù ñöôïc xeáp
vaøo nhoùm polyuronic.
• - Pectin thöôøng gaëp trong caùc boä phaän cuûa caây vaø moät
soá taûo. Ñaëc bieät voû quaû giöõa cuûa moât soá caây hoï Cam
(Rutaceae) nhö böôûi, cam , chanh thì haøm löôïng raát cao, coù
theå ñeán 30%.
• - Ngöôøi ta chia pectin ra laøm 2 loaïi: pectin hoaø tan coù trong
dòch teá baøo vaø pectin daïng khoâng hoaø tan naèm trong
thaønh teá baøo.
• Pectin hoaø tan
• Loaïi naøy goàm coù: acid pectic ñöùng veà maët caáu
taïo laø moät maïch daøi goàm khoaûng 100 ñôn vò
acid D-galacturonic noái vôùi nhau theo daây noái -
(14). Veà maët caáu truùc laäp theå thì acid -D-
galactupronic ôû daïng gheá C1. Acid pectic laø cô sôû
cuûa caùc chaát pectic khaùc.
• Acid pectic ôû trong caây coù theå toàn taïi döôùi
daïng muoái pectat.
 HÔÏP CHAÁT PECTIN
Pectin hoaø tan
COOH H OH COOH
o oH H o
H OH COOH H OH
H H oH H o oH
OH H H
H o
OH OH H H
o OH
H o H H o o
OH OH
H OH COOH
H H o o H
H COOH H COOH

Acid pectic

OH
COOH
H o
HO
H
HO
OH

Acid -D-galacturonic daïng gheá C1

 Ñònh tính pectin
• Phaûn öùng taïo thaønh pectin hydroxamic acid roài cho taùc duïng
tieáp vôùi saét III clorid, seõ taïo thaønh phöùc keát tuûa maøu ñoû.
• Thuoác thöû: hydroxylamin 1,4 g trong 10 ml ethanol 60%, natri
hydroyd 1,4 g trong 10 ml coàn ethanol 60%, acid hydrocloric 1 theå
tích + 2 theå tích ethanol 95%, 2,5 g saét III trong 10 ml HCl 0,1N pha
trong ethanol 60%.
• - Ñònh tính treân vi phaãu: ngaâm caùc vi phaãu trong aceton. Röûa
aceton 3-4 laàn vôùi methanol. Cho vaøo moät hoãn hôïp goàm 1 ml
thuoác thöû hydroxylamin vaø 1 ml natri hydroxyd, khuaáy nheï 5
phuùt, theâm 1 ml HCl/ethanol vaø khuaáy 5 phuùt. chuyeån vi phaãu
vaøo 2 ml thuoác thöû saét III, sau 10 phuùt vôùt ra vaø quan saùt
döôùi kính hieån vi.
• -
• Ñònh tính pectin döïa vaøo söï coù maët cuûa acid galacturonic:
laáy moät ít pectin hoøa tan vaøo 3-4 ml nöôùc, theâm vaøi gioït chì
acetat kieàm 10% BM. Tröôùc tieân coù söï taïo thaønh tuûa traéng
roài daàn daàn coù maøu cam hôi ñoû.
• - Ñònh tính döïa vaøo söï taïo thaønh chaát ñoâng: laáy 5 g pectin,
theâm 50 ml nöôùc, ñeå yeân cho pectin tröông ra, theâm 25 g
ñöôøng mía vaø ñun soâi 10-15 phuùt. Theâm 1ml dung dòch acid
citric 40%. Sau 2-3 giôø seõ taïo thaønh chaát ñoâng
 Ñònh löôïng
• Xaùc ñònh haøm löôïng anhydrouronic acid baèng phöông phaùp
so maøu:

– maãu kieåm nghieäm sau khi loaïi ñöôøng (baèng ethanol)

– dung dòch 0,5% EDTA ñeå loaïi caùc cation hoaù trò 2.

– Tieáp theo duøng NaOH 1N ñeå xaø phoøng hoaù caùc ester
(20C, 30 phuùt),

– acid hoaù ñeán pH 5,0-5,5 baèng acid acetic.

– Cho enzym depolymer hoaù taùc duïng trong 1 giôø, loïc.

– Cho dòch loïc taùc duïng vôùi acid sulfuric ñaäm ñaëc roài vôùi
dung dòch 0,15 % carbazol trong coàn.
 – Ño maøu ôû böôùc soùng 520 nm. Ñoái chieáu vôùi
ñöôøng cong maãu cuûa anhydrouronic acid ñi töø
acid galacturonic (40 g acid galacturonic töông öùng
vôùi 33,2 g anhydrouronic acid).

• Ngoaøi ra coøn coù theå ñònh löôïng pectin baèng

phöông phaùp caân (sau khi tuûa pectin baèng caùc
dung moâi höõu cô), phöông phaùp ño ñoä quay cöïc,
phöông phaùp ño ñoä nhôùt.
 Taùc ñoäng cuûa caùc enzym leân pectin

• Caùc enzym taùc ñoäng leân pectin coù theå chia laøm 2 loaïi:
• - Pectinesterase (PE): enzym naøy caét nhoùm ester methylic ñeå
taïo thaønh acid pectic.
• - Enzym caét nhoû phaân töû (enzym depolymer hoaù), loaïi naøy
coù theå chia ra:
Polymethyl galacturonase (PMG), enzym naøy caét phaân töû thaønh
töøng ñôn vò galacturonic.
• - endopolygalacturonase laø enzym caét moät caùch ngaãu nhieân
vaøo caùc daây noái glycosid
• - exopolygalacturonase laø enzym caét baét ñaàu töø ñaàu maïch.
• - Pectinlyase (PL) laø enzym caét daây noái (14) vaø ñoàng thôøi
taïo thaønh caùc saûn phaåm chöa no
Taùc ñoäng cuûa caùc enzym leân pectin
PE

COO CH3 H OH COOCH3

o oH H o
H OH COOCH3
H H oH H o
OH
H
H H H oH
OH OH H H
o OH
H o H H o o OH
H OH H H o
COOH H OH COOH H OH
PMG
COO CH3 H OH H OH
COOCH3
o oH H o o H o
H H H oH
OH OH H + OH H
OH
H o o H H
o H
OH
H OH COOCH3 COOCH3
H OH
Ngöôøi ta tìm thaáy caùc enzym naøy trong moät soá
naám moác nhö Aspergillus niger, A. oryzae vaø duøng chuùng
ñeå loaïi pectin trong vieäc laøm trong nöôùc hoa quaû, trong
vieäc cheá bieán sôïi thaûo moäc.
 Pectin khoâng hoaø tan
• Loaïi naøy coøn ñöôïc goïi laø protopectin. Nhôø coù
protopectin maø caùc quaû xanh coù ñoä cöùng nhaát ñònh.
Ngöôøi ta cho raèng khi quaû chín, döôùi taùc ñoäng cuûa
protopectinase thì protopectin chuyeån thaønh pectin hoøa tan
neân quaû chín thì meàm ra, tuy nhieân chöa coù chöùng minh
ñaáy ñuû veà söï toàn taïi cuûa moät enzym ñaëc tröng nhö vaäy.

• Veà maët caáu truùc hoaù hoïc, protopectin taïo thaønh laø
do söï lieân keát nhöõng phaân töû pectin vôùi nhau qua caàu
calci, phosphat vaø ngoaøi ra coøn coù söï keát hôïp vôùi
cellulose, vôùi ose vaø moät soá thaønh phaàn khaùc cuûa vaùch
teá baøo.
 DÖÔÏC LIEÄU CHÖÙA GOÂM-CHAÁT NHAØY-PECTIN

GOÂM ARABIC
Gummi arabicum
• Nôi cung caáp chính treân thò tröôøng theá giôùi laø Xu
Ñaêng khoaûng 40.000 taán/naêm.
• Caùch thu hoaïch goâm: Ngöôøi ta thu hoaïch goâm ôû nhöõng
caây töø 3 tuoåi trôû leân, hieäu suaát cao ôû nhöõng caây 5-7
tuoåi. Thu hoaïch vaøo muøa khoâ khi caây ñaõ ruïng laù. Goâm
tieát ra töø nhöõng keõ nöùt töï nhieân, nhöng ngöôøi ta thöôøng
ñeõo voû thaønh töøng baêng 5-50 cm ñeå goâm chaûy ra nhieàu.
Goâm chaûy ra khoâ daàn, vaøi tuaàn sau khi boùc voû thì baét
ñaàu laáy goâm. Luùc naøy phaàn giöõa cuïc goâm vaãn chöa raén
haún, qua phôi naéng hoaëc qua quaù trình chuyeân chôû goâm
môùi raén hoaøn toaøn.
• Moâ taû döôïc lieäu
• Daïng cuïc troøn khoâng ñeàu, raén, ñöôøng kính trung
bình khoaûng 2-3 cm maøu vaøng hay maøu naâu, khi
khoâ thì deã ñaäp vôõ, maët vôõ nhaün boùng. Caùc
cuïc nguyeân thöôøng coù moät khoaûng roäng ôû
giöõa do quaù trình khoâ taïo ra. Goâm tan trong nöôùc
taïo thaønh dung dòch keo, dính vaø coù ñoä quay cöïc.
 GOÂM ARABIC (Gummi arabicum)
Thaønh phaàn hoaù hoïc

• Thaønh phaàn chính laø polysaccharid thuoäc nhoùm acid coù acid
uronic. Muoán ñònh tính acid uronic coù theå thöïc hieän nhö sau:
ñun goâm vôùi naphtoresorcinol vaø HCl N/2 trongvaøi phuùt, coù
tuûa naâu tan trong benzen maøu tím. Phaàn polysaccharid coù
theå tinh cheá baèng caùch hoaø tan goâm trong dung dòch HCl
0,1N roài keát tuûa baèng coàn, laøm nhieàu laàn nhö vaäy roài
cuoái cuøng ñieän thaåm tích.
• Trong goâm coøn coù 3-4% chaát voâ cô (Ca, Mg, K), caùc enzym
nhö oxydase, emulsin.
 Kieåm nghieäm

1. Ngaâm 5 g goâm trong 10 ml nöôùc, dung dòch

saùnh vaø acid vôùi giaáy quyø.
2. Dung dòch goâm 2% ……….. tuûa traéng vôùi
acetat chì kieàm.
3. Dung dòch goâm + H2O2+ benzidin 1% trong coàn…..
seõ coù maøu xanh (coù maët cuûa oxydase )
4. Ñoä aåm khoâng quaù 15%.
5. Ñoä tro toaøn phaàn khoâng quaù 5%.
COÂNG DUÏNG
• Trong baøo cheá goâm arabic ñöôïc duøng:
• Baøo cheá caùc nhuõ dòch vaø hoãn dòch.
• Baøo cheá caùc vieân neùn laøm taù döôïc dính vaø taù döôïc raõ
• Goâm arabic laøm dòu taïi choã nôi bò vieâm nhö vieâm hoïng,
vieâm daï daøy.
• Chuù y: thaønh phaàn cuûa goâm coù calci neân caàn traùnh
nhöõng chaát coù töông kî.
 MAÕ ÑEÀ -
Folium et semen Plantagini

Maõ ñeà (Plantago major L.), hoï Maõ ñeà (Plantaginaceae).

• Ñaëc ñieåm thöïc vaät vaø phaân boá
- Caây thaân thaûo, soáng dai, thaân raát ngaén.
- Laù moïc ôû goác thaønh hoa thò, coù cuoáng daøi
vaø roäng, phieán laù nguyeân hình thìa, daøi 12 cm
roäng 8 cm coù 5-7 gaân chính hình cung.
- Hoa moïc thaønh boâng coù caùn daøi, höôùng thaúng
ñöùng.
 DÖÔÏC LIEÄU CHÖÙA CHAÁT NHAØY

MAÕ ÑEÀ
Folium et semen Plantaginis
Boä phaän duøng vaø cheá bieán
• Neáu laáy laù thì thu hoaïch töø thaùng 5-7, neáu laáy haït thì töø
thaùng 6-8, caét nhöõng boâng thaät giaø, phôi khoâ, voø sat treân
saøng roài saåy saïch, sau ñoù tieáp tuïc phôi khoâ cho ñeán khi ñoä aåm
coøn 10%.

• Thaønh phaàn hoùa hoïc chính cuûa toaøn caây laø chaát nhaøy:
haøm löôïng trong laù coù theå ñeán 20%, trong haït coù theå ñeán 40%.
– Hoaït chaát laø Plantasan : plantsan goàm coù D-silose, L-arabinose,
acid D-galacturonid, L-rhamnose vaø D-galactose theo tæ leä töông
öùng laø 15:3:4:2:0,4
– Caùc thaønh phaàn khaùc
– iridoid glycosid (acubosid vaø catalpol)
– ø flavonoid (apigenin, quercetin).
– caùc acid höõu cô
– carotenoid, vitamin
– coumarin (esculetin).
– alkaloid (plantagonin), ù
– chæ soá nôû ít nhaát laø 5.
 Taùc duïng vaø coâng duïng

• -Nhöõng daãn chaát iridoid glycosid laø thaønh phaàn

coù taùc duïng khaùng khuaån cuûa maõ ñeà.

• -Haït maõ ñeà (coøn goïi laø xa tieàn töû) do coù chaát
nhaøy neân coù taùc duïng nhuaän traøng vaø taêng
theå tích phaân.

• -Chaát nhaày taïo thaønh moät lôùp baûo veä nieâm

maïc ruoät neân cuõng duøng laøm thuoác choáng
vieâm trong beänh vieâm ruoät, ñau daï daøy vaø lî.
• Ngoaøi ra coøn coù taùc duïng long ñôøm, lôïi tieåu
– Trong y hoïc coå truyeàn laù coù taùc duïng thoâng
tieåu, duøng chöõa nhöõng tröôøng hôïp bí tieåu
tieän, tieåu tieän ra maùu,
– ngoaøi ra coøn duøng ñeå chöõa ho.
– Laù töôi giaõ nhoû duøng ñaép muïn nhoït. trong
nhaân daân duøng ñeå laøm laønh caùc veát
thöông vaø saûn xuaát caùc cheá phaåm
“Plantaglusid” ñeå chöõa beänh vieâm loeùt daï
daøy, ruoät.