Development of After Sun Gel based on Chitosan and

การพัฒนาผลิ
Cucumber Fruitตภัณฑ ์รู ปแบบเจลสาหร ับผิวหลังออกแดดจากไคโตซ
แตงกวา นสภ.สุรยี ์ภรณ์ หทัยงาม, นสภ.ณัฐธิดา แดงสุวรรณ, นสภ.เมตตาพร ตุยดง,
โครงงานวิจนสภ.วร ัญญา
ยั ทางเภสั แปงแก์ สาขาบริ
ชศาสตร ้ว
้
บาลเภสัชกรรม คณะเภสัชศาสตร ์ มหาวิทยาลัยพะเยา ภาค
การศึกษาที่ 2 ปี การศึกษา 2561
บทคัดย่อ ผลการศึกษา
วัตถุประสงค ์: การศึกษานี เป็ ้ นการศึกษาเพือพั ่ ฒนาตาร ับเจลจากไคโตซานผสมผงผลแตงกวา ตารางที่ 1 การประเมินความพึงพอใจทีมี
่ ตอ ่
วิธก ี ารศึกษา: ศึกษาการพัฒนาตารบั เจลจากโคโตซานไม่ผสมและผสมผงผลแตงกวา โดยใช ้ผง ผลิตภั
ณ ฑ ์ ้
เนื อ
่ ่ วนประกอบในตาร ับ
สู ตรที/ส่ สี ่
กลิน ้
ลักษณะเนื อเจล
ผลแตงกวาทีความเข ้มข ้นร ้อยละ 10 โดยน้าหนัก ทาการเปรียบเทียบความเขม้ ข ้นของโคโตซานที่ สัมผัส
มี ม ว ล โ ม เ ล กุ ล สู ง แ ล ะ เ ป รี ย บ เ ที ย บ ช นิ ด ค ว า ม เ ข ้ ม ข ้ น ข อ ง ส า ร ลักษณะใสและเนื อสั ้ มผัสเนี ยน
่
เพิมความหนื ด ไดแ้ ก่ โซเดียมอัลจิเนต (Sodium alginate) และ ไฮดรอกซีโพรพิลเมทิลเซลลูโลส 2% w/w Chitosan + 0.5% w/w Sodium
5 3 4 กระจายตัว
alginate
(Hydroxypropylmethylcellulose, HPMC) ความเขม้ ขน ้ ร ้อยละ 0.5, 1 และ 2 โดยน้าหนัก พัฒนา บนผิวได ้ดี ซึมลงสูผ ่ วิ ได ้ง่าย
ต า ร ั บ โ ด ย วิ ธี ก า ร ก ร ะ จ า ย แ ล ะ ก า ร ห่ อ หุ ้ ม ( Encapsulation) ลักษณะใสและเนื อสั ้ มผัสเนี ยน
้ 2% w/w Chitosan + 1% w/w Sodium
ผงผลแตงกวา และทาการประเมินสมบัติทางกายภาพของผลิตภัณฑ ์ ได แ้ ก่ ลักษณะเนื อเจล สี 5 2 3 กระจายตัวบนผิวได ้ดี แต่มค ี วาม
alginate
ค ว า ม ห นื ด ค ว า ม ส า ม า ร ถ หนื ดมาก ซึมลงสูผ ่ วิ ได ้ยาก
ลักษณะใสและเนื อสั ้ มผัสเนี ยน
ในการกระจาย ค่าความเป็ นกรดด่าง 2% w/w Chitosan + 2% w/w Sodium
ผลการศึกษา: การเตรียมยาพืนเจลไคโตซานที ้ ่
ความเข ม้ ขน ้ ร ้อยละ 2 โดยน้าหนักโดยไม่ผสมผง 5 2 1 เหนี ยว
alginate
ผ ล แ ต ง ก ว า มี ลั ก ษ ณ ะ ใ ส ซึมลงสูผ ่ วิ ได ้ยาก
ลักษณะใสและเนื อสั ้ มผัสเนี ยน
เป็ นเนื อเดี้ ยวกัน ไม่มส ี ี มีความเป็ นกรด ด่าง เท่ากับ 5.42 มีความหนื ดเหมาะสมเมือเปรี ่ ยบเทียบกับ
2% w/w Chitosan + 0.5% w/w HPMC 5 3 3 กระจายตัวบนผิวได ้ดี แต่มค ี วาม
เ จ ล ไ ค โ ต ซ า น
่ หนื ดมาก ซึมลงสูผ ่ วิ ได ้ยาก
ทีความเข ม้ ขน ้ ร ้อยละ 1.5, 2.5 และ 3 โดยน้าหนั ก แต่ยงั พบว่าเจลทีได ่ ม้ ีความหนื ดต่า การเติม
2% w/w Chitosan + 1% w/w HPMC 5 3 2 ลักษณะใสและเนื อสั ้ มผัสเนี ยน
HPMC และโซเดียมอัลจิเนต ความเขม้ ขน้ ร ้อยละ 0.5 โดยน้าหนัก ทาใหย้ าพืนเจลดั ้ งกล่าวมีความ เหนี ยว ซึมลง
ห นื ด เ พิ่ ม ขึ ้ น แ ล ะ ก า ร ก ร ะ จ า ย ตั ว ดี ขึ ้ น แ ล ะ เ นื ้ อ สั ม ผั ส 2% w/w Chitosan + 2% w/w HPMC 5 3 1
สูผ
่ วิ ได ้ยาก
เป็ นทีพึ ่ งพอใจมากทีสุ ่ ด เมือท ่ าการผสมผงผลแตงกวาในยาพืนเจลไคโตซาน ้ พบว่าความคงตัวทาง
ก า ย ภ า พ ล ด ล ง เ นื ้ อ เ จ ล 2% w/w Chitosan + 0.5%่ w/w Sodium
หมายเหตุ: 5 = พึงพอใจมากทีสุด, 4 = พึงพอใจมาก, 3 = พึงพอใจปานกลาง, 2 = พึงพอใจน้อย, 1
มีล ก ั ษณะเป็ นของเหลว สีเขียวอ่อ น จึง ทาการห่อ หุม้ ผงผลแตงกวาดว้ ยโซเดียมอัล จิเนตความ alginate + Encapsulate
่ (2% w/w Sodium 5 4 4
= พึงพอใจน้อยทีสุด ลักษณะใส มีเม็ดแคปซูลสีเขียวอ่อน
alginate + 10% w/w Cucumber fruit)
เข ้มข ้นร ้อยละ 2 โดยน้าหนัก ร่วมกับโพลิไวนิ ลไพโรริโดน (Polyvinylpyrrolidone K90, PVP K90) ้ มผัสเนี ยน
ทรงกลม ผิวเรียบ เนื อสั
ความเข ้มข ้นร ้อยละ 3 โดยนาหนั
สามารถเก็บร ักษาทีอุ
้
่ ณหภูมิ 27±5 องศาเซลเซียสได ้ 24 ชวโมงบทนา
ก พบว่าเนื อเจลมี ้ ลก ั ษณะใสเป็ นเนื อเดี
่ั
้ ยวกัน มีความคงตัวเพิมขึ ่ น้ 2% w/w Chitosan + 0.5% w/w Sodium
alginate + Encapsulate (2% w/w Sodium
แผ่กระจายบนผิวได ้ดี ซึมลงสู่ผวิ ได ้
ง่าย
ประเทศไทยมี อ ากาศร ้อนชื
่ ้ อุณหภูมส
น ิ ู ง เฉลี ่
ยอยู ่ในช่วงระหว่าเหมาะสมเมื ่ ง 35.5-39.9่อเปรี องศาเซลเซี ยสบ 5 4 4
สรุ ป ผลการศึก ษา: ต าร บั ทีมีค วามคงตัว และลักษณะกายภาพที ย บเทีย บกั alginate + 3% w/w PVP K90 + 10% w/w
ต ต ลา รอั บ ด อื่ ทัน้ งๆ ใปี น ก จึ า งร ศึมี กโ ษ อ า กนี ้ า ไ ส ด ้ สู แ งก่ Cucumber fruit)
ในการเกิ ด โรคผิ ว หนั ง จากแสงแดด เนื ่ องจากการสัม ผัสก รงั โซเดี
สีอลั ตราไวโอเลตจากแสงแดดเป็
สูตรตารบั ทีเตรียมโดยใช ้ไคโตซานร ้อยละ 2 โดยน้าหนั
่ ยมอัลจิเนตร ้อยละ 0.5 โดยนนระยะ ้าหนัก รู ปที่ 2 ผลิตภัณฑ ์เจลไคโตซานผสมผงผลแตงกวา ทีมี ่
เวลานาน ท าให เ
้ กิ ด ผิ ว ไหม้ แ ดด (sunburn) ซึ ่ ่
งอาการผิ วไหม้ แ ดดจากร งั สีย ู ว บ
ี ท
ี ่
พบบ่
ี อยไดแ้ นืก่ ผิวมีด รู ปที่ 1 ผงผลแตงกวาหลังผ่านการ
เ ป็ น ส า ร เ พิ ม ค ว า ม ห ส่วนผสมของ Chitosan gel base 2% w/w +
ลั และห่
ก ษอณ ทาให ้แห ้งแบบแช่เยือกแข็ง (Freeze
้ ะ สี แ ด ง ้วยโซเดี
หุมผงแตงกวาด เ จ็ ยบมอัแลล จิเนตร ะ พุ ้อยละ พ อ2งโดยน บ ริาหนั้ เ วกณ และผิPVP ว K90ห นั รง้อยละส 3าโดยน ม า าหนั ้ ร ถก Encapsulate (2% w/w Sodium alginate + 10% w/w
ใชมี้ผลิตภัลั ณฑ ์ทีให ่ ค้ วามรู ้สึกเย็ นทาผิวหลังจากสัมผัสแสงจากดวงอาทิ drying)
ก ษ ณ ะ เ นื ้ อ เ ตย ์ เช่จน ผลิตลภัณฑใ์รูปแบบส Cucumber fruit ภาพใต
+ 3% w/w PVPลK90)
เ เป็ นเนื จ ้อเดีลย วกัน ช่ มีค วามหนื
ว ย ด 21,630±1,252.49
เ พิ่ ม คเซนติวพ อยส า ์ มีคม่ า การกระจาย ชุ่ ชื ้
ม 2.00±0.05 น ภาพใต ้กล ้องจุลทรรศน์ ้กล ้องจุ ทรรศน์แบบสเตอริโอ
ใหเซนติ
้แก่ผวิเมตร หนังได ้ การใช ้ผลิ ต ภั ณ ฑ ์ที ่ ส่วนผสมของสารจากธรรมชาติเป็ นอีกทางเลือกหนึ่ งในการใช ้
มี
มีค่าความเป็ นกรด ด่าง 5.5 แต่อย่างไรก็ตามอาจต ้องทาศึกษาการพัฒนาสูตรดังกล่าว
ผลิต่ต ภัณฑ ์ลดอาการผิ
อไปในด ้านความคงตั วไหม้จากแสงแดด
วของผลิตภัณฑ ์
ไคโตซานเป็ นพอลิเมอร ์กึงสั ่ งเคราะห ์ทีได ่ ้มาจากวัตถุดบ ิ ทางธรรมชาติ เช่น หัวกุ ้ง เปลือกกุ ้ง
กระดองปู ย่อยสลายไดต้ ามธรรมชาติ ในปัจจุบน ั นิ ยมนามาใช ้ทางการศึกษาและงานวิจยั ทางการ
แพทย ์อย่างแพร่หลาย พบรายงานการวิจยั ไคโตซานสามารถช่วยลดการอักเสบทางผิวหนั งในหนู ซึง่
เ ป็ น แ น ว ท า ง ที่ ส า ม า ร ถใ ช ้ก ั บ ผ ลิ ต ภัณ ฑ ์ ที่ ใ ช ้ภ า ย น อ ก ส า ห ร ั บ ผิ ว ที่ มี ก า ร อั ก เ ส บ รู ปที่ 3 Chitosan gel base รู ปที่ 4 ผลิตภัณฑ ์เจลไครู ปที่ 5 Chitosan gel รูbase
ปที่ 6 ผลิตภัณฑ ์เจลไคโตซาน
และการใช ้ส่วนผสมจากผลแตงกวา (Cucumis sativus Linn.) ในผลิตภัณฑ ์รูปแบบเจลอาจสามารถ 2% w/w โตซานผสมผงผล 2% w/w ผสมผงผลแตงกวา
ช่วยปลอบประโลมผิวทีเกิ ่ ดการอักเสบ ลดอาการบวมบริเวณผิวหนังและช่วยกักเก็บนาให ้ ้ผิวหนังได ้
ระเบียบวิธวี จ
ิ ย
ั
เนื่ องด ้วยผลแตงกวามีสารสาคัญประกอบด ้วยกรดแอสคอร ์บิก (Ascorbic acid) และสารคิวเคอร ์บิทา
ซิน (Cucurbitacin)
แตงกวา
รู ปที่ 7 ผลิตภัณฑ ์เจลไคโตซานผสมผงผลแตงกวา ทีมี ่ สว่ นผสมของ
รูปแบบการศึ้ กษา: การวิจยั เชิงทดลองทางห ้องปฏิบต ั ก ิ าร (Laboratory Chitosan gel base 2% w/w + Encapsulate (2% w/w Sodium alginate +
ดังนันผู้วจิ ยั จึงสนใจการพัฒนาตารบั ผลิตภัณฑ ์รูปแบบเจลสาหรบั ผิวหลังออกแดดจากไค
experimental study) ่ ้มาจากธรรมชาติชว่ ยเพิมมู ่ ลค่าของไคโตซานและแตงกวา เป็ นทางเลือก ่ บทีอุ
10% w/w Cucumber fruit + 3% w/w PVP K90) เมือเก็ ่ ณหภูมิ 27±5
โตซานและผลแตงกวาซึงได
ระยะเวลา: 1 มกราคม - 31 มีนาคม พ.ศ.2562 ่ั
องศาเซลเซียส เป็ นเวลา 24 ชวโมง
สาหร ับผูบ้ ริโภคในการใช ่ ้ผลิตภัณฑ ์หลังสัมผัสแสงแดด
สถานที
การเตรี : คณะเภสั
ยมสู ตรต ชาร
ศาสตร ับ ์ มหาวิทยาลัยพะเยา ตารางที่ 2 แสดงความหนื ด ค่าการกระจายและความเป็ นกรดด่าง
คัด เลื อ กหาสู ต รต าร ับที ่
เหมาะสม โดยเปรียบเทียบความเข ้มขน้ ของไคโต ค่าการ
1 ่ ความหนื ด ความเป็ น
ซาน ทดสอบความหนื ด ค่าการกระจายตัว ความเป็ นกรดด่างและประเมิน สู ตรที/ส่วนประกอบในตาร ับ กระจาย
(เซนติพอยส ์) กรดด่าง
ความพึงพอใจต่อลักษณะเนื อเจล ้ (เซนติเมตร)
เติม EDTA,
เติม 0.5, 1 และ 2 % 2% w/w Chitosan 18875.67±741.16 2.10±0.05 5.42
ละลายไคโตซาน 1.5,2,2.5 และ Paraben
w/w HPMC หรือ 2% w/w Chitosan + 0.5% w/w Sodium 24292.67±1032.5
3% w/w ใน 3% w/w Lactic acid concentrate alginate 06 2.04±0.15
5.31
Sodium alginate
และ TEA 2% w/w Chitosan + 1% w/w Sodium alginate 29996±865.4092 1.56±0.05 5.22
้ 2% w/w Chitosan + 2% w/w Sodium alginate 32052.33±970.41 1.5±0.1 5.26
ยมผลแตงกวาในรูปแบบผงแห ้ง (ผลแตงกวาสดจากแหล่งซือ้ ต.แม่กา
2 ขันตอนการเตรี
2% w/w Chitosan + 0.5% w/w HPMC 28652.33±892.02 2.03±0.05 5.30
อ.เมืองพะเยา จ.พะเยา)
่
ล ้าง หันผล 35729.67±1464.1
แตงกวา กรอง 2% w/w Chitosan + 1% w/w HPMC 5.28
แตงกว 3 1.53±0.05
เป็ นชิน้ ผ่านผ้า
าให ้ 2% w/w Chitosan + 2% w/w HPMC 38861±1620.32 1.43±0.05 5.27
ขาวบาง
สะอาด ปอกเปลือกเล็กๆ 2% w/w Chitosan + 0.5% w/w HPMC + 10%
ปั่น แช่เยือกแข็งทีอุ ่ าแห ้ง
่ ณหภูมิ -30 ๐ C ระเหยแห ้งด ้วยเครืองท w/w Cucumber fruit
5961±1397 4.00±0.05 5.30
่ าความเย็นหมุนเวียน โดยการแช่เยือกแข็ง
ด ้วยเครืองท 2% w/w Chitosan + 0.5% w/w Sodium
(Evaporator EYELA PFR-1000) (Freeze dryer EYELA FDU- 24292.67±1032.5
alginate + Encapsulate (2% w/w Sodium 1.73±0.15 5.21
3 การเตรียมเจลไคโตซานผสมผงผลแตงกวา 2110 ) 06
alginate)
กระจายไคโตซาน 1 g ใน PG 10 ml จากนั้นเติม Lactic acid 20 ml
้ ้บนเครืองกวนแม่
แล ้วนาไปตังไว ่ ้ ยวกัน
เหล็กจนละลายเป็ นเนื อเดี 2% w/w Chitosan + 0.5% w/w Sodium
alginate + Encapsulate (2% w/w Sodium 17504±5142.14 2.10±0.05 5.32
เติม EDTA 5 ml จากนั้นเติม Paraben concentrate 5 ml alginate + 10% w/w Cucumber fruit)

สรุปผลการศึกษา
2% w/w Chitosan + 0.5% w/w Sodium
ปร ับ pH ให ้อยูใ่ นช่วง 5.5-6.0 alginate + Encapsulate (2% w/w Sodium
21630±1252.49 2.00±0.05 5.49
alginate + 3% w/w PVP K90 + 10% w/w
จากการศึ
Cucumber fruit) ก ษาพบว่ า ตาร ับที
มี่ ค วามตั
ว และลัก ษณะกายภาพที ่
เหมาะสมที
สุ่ ด คือ ตาร ับ
เติม Sodium alginate ร ้อยละ 0.5
้
โดยนาหนั ก ่ ยมโดยใช ้ ไคโตซานร ้อยละ 2 โดยนาหนั
ทีเตรี ้ ่
ก โซเดียมอัลจิเนต เป็ นสารเพิมความหนื ด ร ้อยละ
เตรียมผงผลแตงกวาความเข ้มข ้นร ้อยละ 10 โดยนาหนั ้ ก ในรูปแบบเอนแคปซูเลชัน ่ ้
0.5 โดยนาหนั ก และห่อหุมผงแตงกวาด
้ ้
้วย โซเดียมอัลจิเนต ร ้อยละ 2 โดยนาหนั กและ PVP
้
ด ้วย Sodium alginate ความเข ้มข ้นร ้อยละ 2 โดยนาหนั ้
ก ร่วมกับ PVP K90 ความเข ้มข ้นร ้อยละ 3 โดยนาหนั ก K90 ร ้อยละ 3 โดยนาหนั
้ ก โดยมีลก
ั ษณะลักษณะใส มีเม็ดแคปซูลสีเขียวอ่อน ทรงกลม ผิวเรียบ
้ มผัสเนี ยน แผ่กระจายบนผิวได ้ดี ดังรูปที่ 2 มีความหนื ด 21,630±1,252.49 เซนติพอยส ์
เนื อสั
ทดสอบลักษณะทางกายภาพเจลไคโตซานผสมผงผลแตงกวา
มีคา่ การกระจาย 2.00±0.05 เซนติเมตร มีคา่ ความเป็ นกรด ด่าง 5.5 แต่เจลไม่มค ี วามคงตัว มี
่
ความหนื ด (Viscosity) ความสามารถในการกระจาย ความเป็ นกรดด่าง (pH) โดยใช ้เครือง ลักษณะเป็ นของเหลว
่ Brookfield DV-ll+Pro
ด ้วยเครือง (Spreadability) pH meter (Sartorius รุน
่ Ub-10 meter
kit 115 VAC, USA) ความหนื ดลดลง มีสเี ขียวขุน ่ ดังรูปที่ 7 เนื่ องจากในสารละลายผงผลเเตงกวา มีสว่ นประกอบของ
้
หมายเหตุ PG: Propylene glycol, EDTA: Ethylene diamine tetraacetic acid, TEA: Triethanolamine, %w/w: ร ้อยละโดยนาหนัก ่ ประจุบวก เช่น ฟอสเฟส แมกนี เซียม และแมงกานี ส ซึงมี ่ ผลทาให ้โครงสร ้างของผนัง
สารทีมี
, pH: ค่าความเป็ นกรด ด่าง
่ ดจากแคลเซียมคลอไรด ์เสียสภาพ
กิตติกรรมประกาศ ห่อหุ้มทีเกิ
คณะผูว้ จิ ยั ขอขอบพระคุณคณะเภสัชศาสตร ์ มหาวิทยาลัยพะเยาทีการสนั ่ บสนุ นงบประมาณและ เนื่ องจากฟอสเฟสอาจสามารถเข ้าจับกับไอออนทีมี ่ ประจุลบในผนังทีห่ ่ อหุ้มได ้ โดยทาปฏิก ิรยิ ายึด
สถานที่ในการท าวิจ ยั ขอขอบพระคุณ อาจารย พ ์ นก จรุง จิต ร ที่ให ค
์ ิม พ ช ้ าปรึก ษาและแนะน า รวมถึง เหนี่ ยวระหว่
เอกสารอ ้างอิง างประจุทตรงขี่ ้ามกัน (Ionic interaction) ส่งผลให ้โครงสร ้างผนังห่อหุมเสี ้ ยสภาพไป
เจ า้ หน้าที่วิท ยาศาสตร ์ประจาหอ้ งปฏิบ ต ั ิก ารคณะเภสัชศาสตร ์ มหาวิท ยาลัย พะเยาทุก ท่ านที่ให ค ้ วาม 1. Nilsen-Nygaard J, Strand S, Varum K, Draget K, T. Nordgard C. Chitosan: Gels and Interfacial Properties2015. 552-79 p.
ช่ ว ย เ ห ลื อใ น ก า รใ ช ้อุ ป ก ร ณ์ เ ค รื่ อ ง มื อ ร ว ม ถึ ง เ ท ค นิ ค ก า ร ท ด ล อ ง ต่ า ง ๆ ต ล อ ด จ น และความคงตัวของเจลลดลง อาจต ้องทาศึกษาการพัฒนาสูตรดังกล่าวต่อไปในด ้านความคงตัว
2. Mukherjee PK, Nema NK, Maity N, Sarkar BK. Phytochemical and therapeutic potential of cucumber. Fitoterapia. 2013;84:227-36.
คณะวิทยาศาสตร ์การแพทย ์ ทีให ่ ค้ วามอนุ เคราะห ์เครืองมื
่ อและเจา้ หน้าทีในการใช
่ ่ อ อุปกรณ์ทา
้เครืองมื 3.ของผลิ
Nasrin F,ต ภัณIJ,ฑAktar
Bulvul ์ F, Rashid MA. Anti-inflammatory and antioxidant activities of cucumis sativus leaves. Bangladesh pharmaceutic