Ugovor o licenci

• UGOVOR O LICENCI
• I POJAM POSLA I ZAKLJUČIVANJE UGOVORA
• 1. Pojam posla
• Kreativnost je izuzetno značajan faktor uspješnog privređivanja.
Zbog toga duhovne tvorevine kroz koje se ona izražava imaju
posebnu ekonomsku vrijednost. Najvažnije među njima su stekle
status objekta prava. Odnosi povodom tih objekata uređeni su
posebnim granama prava. Književna, naučna i umjetnička djela, ali i
kompjuterski programi, predmet su autorskog prava. Firma,
trgovačko ime i oznaka uređeni su poslovnim pravom i pravom
industrijske svojine. Izumi, tehnička unapređenja i znakovi
razlikovanja (modeli, robni i uslužni žigovi-industrijski dizajn i
geografske oznake) spadaju u pravo industrijske svojine. U istu
granu je uključena i nova, specifična i tajna kombinacija poznatih
savremenih tehničkih i tehnoloških znanja, iskustava i vještina koja
se može primijeniti u industrijskoj i drugoj proizvodnji (know-how)
koje kao posebnu kategoriju uvodi i ZOO (član 686).
• Vezanost navedenih objekata sa jedne strane za ličnost
stvaraoca, a sa druge podložnost objektiviziranom
tržišnom vrednovanju dovodi do dvostruke prirode
prava koja povodom njih nastaju. Ona su istovremeno i
lična (moralna) i imovinska prava. Oba imaju apsolutni
karakter; pod zakonskim uslovima svome titularu daju
monopolska ovlaštenja i djeluju prema svim drugim
licima (erga omnes). Upravo zbog toga se većina prava
industrijske svojine upisuje u posebne registre kod
Instituta za standarde, mjeriteljstvo i intelektualno
vlasništvo Bosne i Hercegovine (dalje: Institut).
Prenosiva su samo ona prava industrijske svojine koja
imaju imovinski karakter.
• Prava industrijske svojine mogu se prenositi na druga lica u cjelini i
djelimično. U prvom slučaju se i u zakonodavstvu i u teoriji govori o
prenosu prava. Ugovor kojim se to čini je po svojoj pravnoj
prirodi ugovor o cesiji. Prenos samo prava na upotrebu ili
korišćenje objekata industrijske svojine, osim kolektivnog žiga
i geografske oznake , naziva se licencom ili licencijom. Riječ
je latinskog porijekla - “licentia” - i označava dozvolu,
dopuštanje ili slobodu za korišćenje tuđeg isključivog prava
industrijskog vlasništva.
• Dopuštenje za korištenje tuđeg patenta može biti zasnovano
na administrativnom aktu nadležnog upravnog organa. Ostali
prenosivi objekti prava industrijske svojine: tehničko znanje i
iskustvo (know-how), žig, uzorak i modeli, koji se sada
definišu kao industrijski dizajn, ustupaju se isključivo
ugovorom. U principu se i patent prenosi na isti način. Takva
licenca se naziva ugovornom.
• Pored prenosivih objekata industrijskog vlasništva, ugovorom o licenci se
mogu ustupati i prava koja još nisu definitivno zaštićena. Tu mogućnost
ima podnosilac prijave patenta, modela, uzorka i žiga. Bez obzira na
predmet, svaki ugovor o licenci ima izvjesne specifičnosti. One potiču
najprije iz osobenosti objekata i prava industrijske svojine, a potom iz
zakonske regulative unutar koje se autonomija volje stranaka mora da
kreće. Us prkos tome moguće je konstruisati i opšti tip ugovora o licenci.
Tako je postupio i Zakon o obligacionim odnosima (čl. 686 - 711).
• Značaj ugovora o licenci je ogroman. On je instrument koji omogućava
prenosiocu valorizaciju resursa uloženih u naučnoistraživački i
organizacioni rad, a primaocu sticanje potrebnih znanja brzo i uz
minimalizaciju rizika. Zbog toga je ugovor o licenci kao samostalan pravni
posao ili kao dio šireg ugovornog akta prisutan u većini poslova transfera
tehnologije i direktnih stranih investicija. Ta činjenica je uticala i na izgled
izvora prava za ovaj ugovor.
• 2. Izvori prava
• Izvori prava za ugovor o licenci se mogu podijeliti na
međunarodne i domaće. Zahvaljujući snažnim
tendencijama ka unifikaciji rješenja ove dvije grupe
pravnih vrela, između njih postoji značajan stepen
ujednačenosti.
• Za nas su najznačajnije sljedeće međunarodne
konvencije: Konvencija o osnivanju svjetske
organizacije za intelektualno vlasništvo, Pariška
konvencija za zaštitu industrijskog vlasništva (1883),
Madridski sporazum o međunarodnoj registraciji
žigova (1981) i Lokarnski sporazum za međunarodnu
klasifikaciju modela i uzoraka (1968).
• Od domaćih izvora na prvom mjestu se nalazi ZIS, posvećen
utvrđivanju materijalno-pravnog režima objekata industrijske
svojine koji se, zajedno sa pravima nad njima, prenose
ugovorom o licenci. Drugo mjesto zauzima Zakon o
vanjskotrgovinskom poslovanju. On uređuje ona pitanja
sadržaja ugovora o licenci koja su značajna za zaštitu
interesa domaćih subjekata i cijele zemlje u ovim poslovima
sa elementom inostranosti. Obavezne (čl. 54) i zabranjene
klauzule (čl. 55) odnose se na ugovore o licenci patenta i
znanja (know-how). Napokon, Zakon o obligacionim
odnosima sadrži detaljnu regulativu opšteg tipa ugovora o
licenci (čl. 686-711). Uz uvažavanje specifičnosti pojedinih
predmeta industrijske svojine, ugovor o licenci je ovim dobio
svojstvo imenovanog pravnog posla.
• 3. Zaključivanje ugovora
• Složenost, dugotrajnost i važnost ugovora o licenci naveli su zakonodavca da
zaključivanje ugovora o licenci uslovi postizanjem sporazuma stranaka u pismenom
obliku (čl. 687 ZOO, čl. 63 ZVTP). Ova forma ima svojstva ad solemnitatem, pa
predstavlja i bitan elemenat ugovora. Uporedni pregled pokazuje da se ugovor o
licenci zaključuje u pisanom obliku i onda kada po nacionalnim pravima nije
formalan. Pored toga, pravilo je da je ugovor o prenosu prava intelektualnog
vlasništva (ugovor o cesiji) formalan (čl. 132 ZIS).
• Pošto se ugovorom o licenci prenosi pravo korištenja apsolutnim pravom, on se
može upisati u registar. U domaćem prometu, ugovor se upisuje u odgovarajući
registar koji vodi Institut. Upis može tražiti svaka od stranaka (čl. 130 ZIS). Ugovor
koji nije upisan proizvodi pravne posljedice samo prema strankama (inter partes).
Registrovani ugovor djeluje i prema trećim licima - prema svima (erga omnes).
Ugovori o licenci prava industrijske svojine i know-how sa stranim licem obavezno
se prijavljuju organu nadležnom za ekonomske odnose sa inostranstvom, koji vodi i
registar tih ugovora (čl. 56 ZVTP).
• II POJAM I BITNI ELEMENTI UGOVORA
• 1. Pojam ugovora
• “Ugovorom o licenci obavezuje se davalac licence da stjecaocu
licence ustupi u cjelini ili djelimično pravo iskorištavanja izuma,
tehničkog znanja i iskustva, žiga, uzorka ili modela, a stjecalac
licence se obavezuje da mu za to plati određenu naknadu” (čl. 686
ZOO). Ovaj obligacioni pravni posao ima sljedeće karakteristike:
dvostrano je obavezan, komutativan, teretan i formalan.
Donošenjem ZIS-a ova materija se nalazi skoro isključivo u oblasti
obligacionih odnosa, odnosno primjene ZOO. Pravna priroda
razmatranja ugovora je sporna u teoriji. Smatra se da je on podvrsta
ugovora o prodaji, da su najjače izraženi elementi zakupa, da postoje
osnove da se svrsta u grupu ugovora čije je obilježje propuštanje ili
trpljenje upotrebe sopstvenog prava itd. Sve ovo ukazuje i na mješovitu
pravnu prirodu posla. Ipak, u literaturi dominira izričito ili prećutno izražen
stav da je u pitanju samosvojna vrsta ugovora (sui generis ugovor).
• 2. Bitni elementi ugovora
• 2.1. Subjekti ugovora
• Subjekti ugovora su davalac i primalac licence. Kao primalac licence
se u zakonskim okvirima može pojaviti bilo koje domaće ili strano,
fizičko ili pravno lice. Određivanje davaoca licence daleko je
složenije.
• Najuopštenije govoreći, davalac licence može biti: vlasnik
apsolutnog prava industrijske svojine na predmetu licence, nosilac
prava iskorištavanja objekta industrijske svojine i podnosilac prijave
patenta, modela ili uzorka-industrijskog dizajna, odnosno žiga (čl.
132 ZIS). Ako prijavu podnosi više lica zajedno i ako im je pravo
priznato kao suvlasnicima, svi moraju dati saglasnost za zaključenje
ugovora ili se zajednički moraju pojaviti kao davaoci prava
korištenja, dakle, kao jedna strana u prvom ugovoru o isključivoj
licenci. Određivanje davaoca opredjeljuje ugovor o licenci kao pravni
posao intuitu personae.
• 2.2. Predmet ugovora
• Predmet ugovora o licenci je složena pojava. On se može
posmatrati kao objekat industrijske svojine radi koga se ugovor
zaključuje i kao karakteristična radnja koju povodom određenog
objekta treba da izvrši prenosilac, davalac licence.
• Patent je pravo kojim se štiti pronalazak iz bilo kog područja tehnike, koji je
nov, koji ima inventivnu razinu i koji se može industrijski primjeniti. Robni,
odnosno uslužni žig, koji se sada definiše samo kao žig je znak koji se može
grafički prikazati i koji je podoban za razlikovanje roba, odnosno usluga
jednog učesnika u privrednom prometu od istih ili sličnih roba, odnosno
usluga drugog učesnika u privrednom prometu”. “Industrijskim dizajnom
štiti se izgled cijelog ili dijela proizvoda koji je nov i čiji je individualni
karakter rezultat posebnih obilježja linija, kontura, boja, oblika, odnosno
materijala proizvoda samog po sebi ili njegovih ornamenata.” Raniji zakon
je industrijski dizajn definisao kao modele, odnosno uzorke. Svi ovi objekti,
odnosno prava industrijske svojine, mogu se podijeliti po različitim
osnovama. Vrsta prava utiče i na rješenje u ugovoru o licenci.
• Radnja koja je predmet ugovora o licenci je ustupanje ovlaštenja na iskorištavanje nekog od objekata prava
industrijske svojine. Garancije koje padaju na davaoca licence pokazuju da je u pitanju obaveza rezultata. Sam
prenos se može izvršiti u različitim modalitetima. Oni služe i kao mjerilo za osnovnu podjelu licenci.
• Isključiva licenca je ona kod koje primalac stiče pravo isključivog iskorištavanja predmeta licence. A to
znači da je on u “granicama prostornog važenja licence” (čl. 695 ZOO) ne može koristiti ni sam, niti je
može prenijeti nekom trećem licu. Zabrana se odnosi kako na cijelo pravo, tako i na sve varijante
korištenja predmeta licence. S obzirom na strogost ograničenja, logično je da se isključivost licence mora
izričito ugovoriti (čl. 689 ZOO). Ukoliko je davalac licence zadržao za sebe bilo kakvo pravo
iskorištavanja licence ili neku mogućnost da prenos izvrši i trećim licima, licenca je neisključiva. Zakon o
obligacionim odnosima pretpostavlja postojanje neisključive licence, čim suprotno nije izričito predviđeno
u ugovoru.
• Ugovor o licenci nikada ne može trajati duže od perioda zakonske zaštite prava koje se prenosi (čl. 688 ZOO).
Računajući od dana podnošenja prijave, patent traje 20 godina, a industrijski dizajn 10 godina (čl. 60 i 113 ZIS).
Postoje i izuzeci, tako patent sa skraćenim trajanjem traje 10 godina, a trajanje patenta po proteku 20 godina može
se, izuzetno, produžiti za još najviše 5 godina (čl. 60, st. 2 i 3 ZIS).
• Licenca može biti prostorno neograničena i ograničena. Zakonska pretpostavka da je licenca prostorno
neograničena mora biti opravdana tumačenjem cijelog ugovora, budući da se u ovom slučaju ne traži izričito
ugovaranje ograničenja (čl. 690 ZOO). Prostorna ograničenja na području Bosne i Hercegovine ne smiju biti
suprotna propisima o jedinstvenom tržištu (čl. 690 ZOO).
• Napokon, prema obimu i mjeri prenosa ovlaštenja na primaoca licence, ona može biti potpuna i djelimična.
Kvalifikacija licence prema ovome mjerilu zavisi od sadržaja konkretnog ugovora.
• 2.3. Cijena
• Naknada je protuvrijednost koju primalac stavlja na raspolaganje davaocu licence za
ustupljeno pravo iskorištavanja objekta intelektualne svojine koji je predmet ugovora.
Naknada mora biti određena ili odrediva. Utvrđuje se ugovorom i predstavlja njegov bitan
elemenat (čl. 686 ZOO). Na vrijednost licence utiču faktori proizvodnje, tržišta i monopola.
Složenost ovih činilaca i nužnost njihove ne samo objektivne nego i subjektivne procjene
dovela je do više načina određivanja visine naknade. Ona se može ugovoriti u paušalnom
iznosu, po komadu, srazmjerno materijalnim troškovima proizvodnje, prema prometu i po
veličini dobiti. Svi navedeni metodi mogu biti primijenjeni i u nekoj kombinaciji o kojoj se
stranke dogovore. Način određivanja cijene utiče na modalitete plaćanja i na obaveze
primaoca licence koje su povezane sa plaćanjem cijene.
• Faktori koji opredjeljuju vrijednost licence determinišu i (ne)izvjesnost njenog ostvarivanja. Zbog
toga se omogućava svakoj zainteresovanoj strani da zahtijeva izmjenu ugovorene naknade, ako je
ona “postala očito nesrazmjerna u odnosu prema prihodu koji sticalac licence ima od iskorištavanja
predmeta licence” (čl. 703 ZOO). Iako do nesrazmjerne naknade i koristi može doći i isključivo usljed
krive procjene jedne od ugovornih strana, a ne i zbog naknadnih “okolnosti koje otežavaju
ispunjenje obaveze jedne strane” (čl. 133 ZOO), u teoriji prava intelektualne svojine se, ipak, smatra
da je u ugovor o licenci uvedena klauzula o promijenjenim okolnostima.
• 2.4. Forma ugovora
• Pošto se ugovor o licenci mora zaključiti u
pismenom obliku, jasno je da i forma ugovora
ima svojstvo bitnog elementa. Ova forma ima
zakonski karakter. Ona značajno utiče na način
kasnijih izmjena i dopuna ugovora i raskid
samoga posla (čl. 67 i 68 ZOO).
• III OBAVEZE STRANAKA
• 1. Obaveze davaoca licence
• 1.1. Predaja predmeta licence
• Predaja predmeta licence je karakteristična obaveza davaoca. Ona se sastoji od tri
radnje: uručenja patenta ili drugog spisa, dozvole za korištenje i predaje tehničke
dokumentacije potrebne za praktičnu primjenu predmeta licence. Uručenje
potrebnih spisa i dokumentacije zavisi od vrste objekta koji se licencira.
Dozvola za korištenje daje se u okviru ugovora i zakona. ZIS ovu materiju
ne reguliše više u onom obimu kako je to bilo u ranijem zakonodavstvu.
Članom 133. ZIS samo utvrđuje da se za ugovorno ustupanje iskorištavanja
patenta, industrijskog dizajna ili ugovorno ustupanje upotrebe žiga
zaključuje ugovor o licenci u skladu sa ovim zakonom i drugim propisima.
Zakonom o vanjskotrgovinskom poslovanju su taksativno određene četiri
restriktivne klauzule u ugovorima o licenci patenta, te znanja i iskustva
(know-how) sa stranim partnerima, koje se u njima ne smiju nalaziti (čl. 55
ZVTP). Predaja tehničke dokumentacije potrebna za eksploataciju objekta
je obaveza koja se najčešće javlja u ugovorima o licenci know-how, budući
da se tu radi o nepatentiranim izumima ili tajnim vještinama.
• 1.2. Davanje uputstva i objašnjenja
• Dužnost davanja uputstva i objašnjenja koja su
potrebna za uspješno iskorištavanje licence zasniva se
na iskustvu po kome patentna prijava i dokumentacija
nisu uvijek dovoljne za ostvarivanje svrhe ugovora na
strani primaoca licence. Kod licence know-how ova
obaveza je veoma značajna.
• Zakon izričito zahtijeva da se daju “sve upute” (čl.
692 ZOO). A to znači da se davalac licence mora
ponašati pošteno i savjesno. Pošto vremenskih
određenja ove obaveze nema, treba smatrati da
ona ima trajan karakter.
• 1.3. Garancije za tehničke osobine predmeta licence
• Prenosilac prava na određenom objektu industrijske svojine jemči primaocu
da predmet ugovora i njegova upotreba ispunjavaju tehno-ekonomske
uslove predviđene propisima i/ili ugovorom. Ova obaveza postoji na osnovu
Zakona (čl. 693 ZOO), ali može biti sporazumom stranaka precizirana ili čak
proširena. U mjeri u kojoj počiva na propisu, obaveza garancije ima svojstvo
prirodnog sastojka ugovora.
• Prema Zakonu “Davalac licence garantuje sticaocu licence tehničku
izvodljivost i tehničku upotrebljivost predmeta licence” (čl. 603 ZOO).
Tehnička izvodljivost je “mogućnost da se tehničkim putem proizvede
određeni proizvod ili primijeni određeni postupak u proizvodnji”. Ako u
ugovoru nisu bliže određeni zahtjevi u pogledu tehničke izvodljivost, ona se
naziva opštom; ako jesu - posebnom. Kriteriji za njihovo ocjenjivanje zavise
od vrste objekta i od toga da li je on već primjenjivan u praksi. Tehnička
upotrebljivost je mogućnost da se primjenom licenciranog objekta obavi
zahtijevani proces i/ili dobije proizvod koji će odgovarati stanju tehnike,
zahtjevima tržišta i eventualno posebnim uslovima ugovora.
• Garancije iz Zakona o obligacionim odnosima razvijene su i
proširene u spoljnotrgovinskom prometu. Prema specijalnom
zakonu (čl. 54 ZVTP), ugovori o licenci patenta i znanja i
iskustva moraju sadržavati, između ostalog, sljedeće
garancije:
• a) Da li će se primjenom predmeta licence dobiti proizvod
ugovorenog kvaliteta i
• b) Neškodljivost dobijenih proizvoda po život i zdravlje ljudi, te po
prirodnu okolinu.
• Pored zakonskih, poslovna praksa je razvila još neke (pod)tipove
garancija. Tu na prvom mjestu spada garancija za tajnost know-how,
garancija za rezultat, garancija za rentabilnost i konkurentnost
proizvoda dobijenih primjenom predmeta licence, te jemstvo da su
znanja i iskustva prenesena ugovorom o licenci know-how zaista
tajna.
• 1.4. Garancija za pravne osobine prenesenog prava
• Davalac licence prenosi na primaoca pravo iskorištavanja objekta na kome
ima apsolutno pravo. Ograničavanje toga monopola u korist primaoca je
osnovni razlog zbog koga ta strana zaključuje ugovor. Zbog toga je logično
da davalac već po samom zakonu (čl. 694 ZOO) jemči primaocu za svojstva
prava koje mu prenosi. I ta je garancija zasnovana na zakonu te ima
svojstva prirodnog elementa ugovora. U vanjskotrgovinskom prometu ova je
garancija izričito utvrđena (čl. 54 ZVTP). Suština i ove garancije sastoji se u
eventualnoj obavezi davaoca licence da nadoknadi štetu prouzrokovanu
nedostacima prenesenog prava.
• Davalac licence jemči primaocu da pravo pripada njemu, da na pravu nisu
konstituisana ovlaštenja trećih lica, te da ne postoji ograničenje prava u korist lica
koja nisu stranke ugovora. Ukoliko je predmet posla isključiva licenca, garancija se
proširuje. Davalac “jemči da pravo iskorištavanja nije ustupio drugome ni potpuno
ni djelimično” (čl. 694 ZOO). Sadržaj ove obaveze sastoji se u održavanju onoga
stanja prenesenog prava koje je postojalo u času zaključenja ugovora, te u zaštiti
primaoca od svih pravnih zahtjeva trećih lica. Ova obaveza postoji tokom cijelog
trajanja ugovora.
• 2. Obaveze primaoca licence
• 2.1. Iskorištavanje predmeta licence
• “Sticalac licence dužan je iskorištavati predmet licence na ugovoreni način, u
ugovorenom obimu i u ugovorenim granicama” (čl. 696 ZOO). Citirana formulacija
dozvoljava da se ova dužnost dvostruko shvati. Primalac najprije, ne stiče samo
pravo, nego i dužnost iskorištavanja predmeta licence. I drugo, svoju obavezu i
pravo iskorištavanja licenciranog objekta mora vršiti u skladu sa ugovorom. Teorija
je zauzela stanovište da je primalac dužan i iskorištavati licencu i to činiti na
ugovoreni način, čak i onda kada je data neisključiva licenca. Suprotno rješenje
mora nesumnjivo proizlaziti iz ugovora.
• Način iskorištavanja predmeta licence zavisi od ugovora. Ukoliko prekorači
utvrđena ograničenja, primalac licence odgovara kao i svako treće lice koje
se neovlašteno služi tuđim pravom industrijske svojine.
• Pravo i obaveza iskorištavanja postoje u pogledu predmeta ugovora o
licenci. Zbog toga se primalac licence mora suzdržavati od korišćenja
naknadnim usavršavanjima objekta industrijske svojine. Suprotno može biti
predviđeno prinudnim propisom ili izričito ugovoreno. Dozvoljeno korišćenje
kasnijim usavršavanjima predmeta licence mora se takođe odvijati u
granicama zakona ili sporazuma stranaka.
• 2.2. Plaćanje naknade
• Primalac je obavezan da plati ugovorenu naknadu. Način
plaćanja zavisi od modaliteta po kojem je cijena licence
utvrđena i od posebnih odredbi ugovora o ovom pitanju.
Ukoliko one ne postoje, primijeniće se opšta pravila
obligacionog prava o ispunjenju novčanih obligacija.
• Ako se naknada utvrđuje prema obimu iskorištavanja
predmeta licence, “sticalac licence dužan je podnijeti davaocu
licence izvještaj o obimu iskorištavanja i obračunati naknadu
svake godine, ako ugovorom nije za to određen kraći rok” (čl.
702 ZOO). Složenost ovog metoda utvrđivanja i plaćanja
cijene zahtijeva da se ugovorom detaljno urede postupci
utvrđivanja rezultata poslovanja i rokovi obavještavanja o
njima. Od rješenja ovih procedura zavisi i početak rokova za
plaćanje, odnosno trenutak padanja u docnju sa izvršenjem
obaveze.
• 2.3. Obaveze uslovljene vrstom ugovora o licenci
• Različitost objekata industrijske svojine i njihovog
iskorištavanja dovela je do pojave obaveza
karakterističnih samo za neke tipove ugovora o licenci.
Najvažnije među njima su uređene u Zakonu o
obligacionim odnosima.
• Kod ugovora o licenci know-how, uključujući i nepatentirani
izum, primalac licence ima obavezu čuvanja u tajnosti
dobijenih znanja. Ova obaveza postoji po samom zakonu (čl.
698 ZOO), dakle i onda kada nije izričito ugovorena. Trajnog
je karaktera. Povreda ove dužnosti predstavlja i povredu
poslovne tajne davaoca licence, pa se njeno poštovanje štiti
i po tom osnovu.
• Bude li zajedno sa licencom za određenu
proizvodnju ustupljena i licenca žiga kojim se
proizvodi obilježavaju, primalac licence stiče i
posebne zakonske obaveze. On može tako
dobijene proizvode pustiti u promet sa tim
žigom “samo ako je njezin kvalitet isti kao što
je kvalitet robe koju proizvodi davalac
licence” (čl. 699 ZOO). Pored toga, roba
proizvedena po licenci mora biti obilježena
oznakom o proizvodnji po licenci i kada se ne
prodaje pod određenim robnim žigom (čl. 700
ZOO).
• IV ODGOVORNOST STRANAKA
• 1. Odgovornost davaoca licence
• Davalac licence odgovara bez obzira na odsustvo svoje krivice za
prekršaj obaveza garancije za tehničku izvodljivost i upotrebljivost
predmeta licence, ukoliko je nedostatak bio skriven. Njegova
odgovornost u ovom slučaju je, dakle, objektivna. Prava primaoca
licence analogna su onima koja ima kupac u slučaju skrivenih
materijalnih nedostataka kod ugovora o prodaji (čl. 121 ZOO).
• Drugi slučaj objektivne odgovornosti davaoca licence postoji onda
kada se pojave pravni nedostaci (čl. 121 ZOO). Prava primaoca
licence u ovom slučaju ista su kao i prava kupca kada roba ima
pravne nedostatke.
• Za neizvršavanje ostalih obaveza iz ugovora o licenci, davalac
odgovara samo onda kada je za to kriv. Njegova odgovornost je tada
subjektivna, a naknada štete se ravna po opštim pravilima.
• 2. Odgovornost primaoca licence
• Primalac licence odgovara objektivno za neizvršavanje
svojih novčanih obaveza. Prava davaoca licence prema
primaocu koji kasni sa plaćanjem naknade analogna su
pravima prodavca u slučaju docnje kupca sa plaćanjem
cijene.
• Za neizvršavanje ostalih obaveza primalac licence
odgovara subjektivno. No, pri tome treba voditi računa
da se krivica pretpostavlja, da je teret dokazivanja
njenog odsustva na primaocu licence. Ta činjenica i
karakter obaveza znatno otežavaju položaj primaoca u
postupku dokazivanja.
• V VRSTE LICENCI I PODLICENCA
• 1. Podjela licenci
• Podjela licenci može se vršiti prema različitim mjerilima. Pošto vrsta objekta i karakteristike
prava koje se prenosi bitno utiču i na izgled ugovora, ista mjerila su relevantna i za
klasifikaciju ugovora o licenci. Ovdje ćemo se zadržati samo na onim vrstama licenci koje
već nisu obrađene kroz razmatranje predmeta ugovora.
• Prema namjeni za koju se preneseno pravo može koristiti, licence se dijele na one za
proizvodnju, upotrebu i prodaju proizvoda dobijenih licenciranim postupkom ili obilježenih
ustupljenim žigom. U spoljnotrgovinskoj razmjeni licence se mogu podijeliti na uvozne i
izvozne, zavisno od ovlaštenja koje primalac dobija ugovorom. Treba istaći da u pogledu
zabranjenih i obaveznih klauzula Zakon o vanjskotrgovinskom poslovanju ne pravi razliku
između ugovora u kojima je BiH partner davalac i onih u kojima je on primalac licence. I
ličnost primaoca može biti osnov za klasifikaciju. Pogonske licence su one koje su
ustupljene određenom preduzeću (društvu). Ako drukčije nije ugovoreno, ova “licenca nije
prenosiva bez istodobnog prijenosa samog pogona u kojem se ona koristi.” Pogonska
licenca može biti posebno značajna pri prodaji trgovačkog društva ili njegovog dijela.
Koncernskom se naziva licenca čiji je nosilac koncern, ali je namijenjena preduzećima u
njegovom sastavu. Napokon, lična licenca je ona koja se ne može prenositi na drugoga
ukoliko ta mogućnost nije izričito ugovorena. Nelične isključive licence mogu se prenositi
na treća lica ugovorom o podlicenci.
• 2. Podlicenca
• Podlicenca ili ugovor o podlicenci je rezultat sporazuma primaoca isključive licence i trećeg
lica o prenosu prava iskorištavanja predmeta ugovora o licenci. Radi se, dakle, o novom
ugovoru o licenci čiji predmet ne može da bude širi od predmeta prvobitnog ugovora o
licenci istog objekta (predmeta). Ono što predstavlja specifičnost ovoga posla jesu posebni
odnosi između prvobitnog davaoca isključive licence, primaoca isključive licence i trećeg
lica.
• U principu, primalac isključive licence je ovlašten da je ekonomski iskorištava i na taj način što će na
treće lice prenijeti pravo njenog korištenja (čl. 704 ZOO). Ugovorom o licenci mora biti izričito
isključena ova mogućnost, bilo apsolutno, bilo relativno. Relativno ograničavanje slobode
podlicenciranja postoji onda kada zaključivanje novog ugovora nije moguće bez dopuštenja davaoca
licence. Dopuštanje se može dati unaprijed, najčešće u samom ugovoru o licenci. Tada ima karakter
dozvole prema Zakonu (čl. 29 ZOO). Ono je pravovaljano i kada se pribavi naknadno, kao
“odobrenje”. Dopuštenje može biti uskraćeno “samo iz ozbiljnih razloga” (čl. 705 ZOO). Ovaj pravni
standard tumači se prema okolnostima konkretnog ugovora o licenci. Ukoliko primalac licence
zaključi ugovor o podlicenci bez dopuštanja davaoca, koje je prema zakonu ili ugovoru neophodno,
davalac može otkazati ugovor o licenci i bez otkaznog roka, a to znači odmah (čl. 706 ZOO).
• Treće lice kao primalac podlicence načelno ne stoji sa
prvobitnim davaocem licence ni u kakvom pravnom
odnosu, “čak ni kad je davalac licence dao potrebno
dopuštenje za zaključivanje podlicence” (čl. 707 ZOO).
Jedan izuzetak ipak postoji i on ima zakonski, dakle
prinudni karakter. Davalac licence je ovlašten da od
primaoca podlicence zahtijeva “isplatu iznosa koje ovaj
duguje davaocu podlicence po osnovi podlicence”
ukoliko primalac licence ne izmiruje svoja potraživanja
prema njenom davaocu (čl. 707). U ovom rješenju
dolazi do izražaja shvatanje po kome je licencni ugovor
po svojoj pravnoj prirodi zakup
• VI PRESTANAK UGOVORA O LICENCI
• 1. Prestanak protekom vremena
• Ukoliko je ugovor o licenci sklopljen na određeno vrijeme,
njegovim istekom se gasi i ugovor (čl. 708 ZOO). Poseban
otkaz nije tada potreban.
• Shodno opštim pravilima obligacionog prava, produžavanje
ovakvih ugovora konkludentnim radnjama je moguće. Ako
primalac licence nastavi da iskorištava predmet ugovora i
nakon proteka roka, a davalac se tome ne protivi, smatra se
da je ugovor prećutno produžen sa istim elementima, osim
toka trajanja. Produžni ugovor je zaključen na neodređeno
vrijeme, pa mora prestati otkazom. Pored toga, obezbjeđenja
koja su dala treća lica prestaju da važe (čl. 709 ZOO).
• Izložena rješenja ne utiču na pravo stranaka da ugovor raskinu
sporazumno.
• 2. Otkaz
• Ugovori o licenci sklopljeni na neodređeno vrijeme
prestaju otkazom bilo koje stranke. Otkazni rok se
ugovara, zavisno od predmeta licence i ciljeva
stranaka. Ukoliko on ne bude utvrđen u ugovoru,
vrijediće dispozitivna rješenja Zakona o obligacionim
odnosima. Prema njima, ugovor se ne može otkazati u
prvoj godini svog trajanja. Po njenom isteku, otkazni
zakonski rok iznosi šest mjeseci (čl. 710 ZOO).
• Ukoliko stranke ugovor raskidaju sporazumno, same mogu
da urede sve modalitete raskida. Načelo autonomije volje
važi i u ovome domenu.
• 3. Prestanak subjektiviteta
• Smrt fizičkog lica kao davaoca ili primaoca licence ne utiče na
ugovor o licenci. Ovaj opšti stav ipak trpi dva ograničenja.
Nasljednici davaoca licence stupaju u ugovor o licenci samo ako ta
mogućnost nije ugovorom isključena. Ugovor o licenci može
odrediti i uslove pod kojima nasljednici postaju stranka u ugovoru o
licenci. Za sticaoce licenci situacija je nešto drukčija. Nasljednici
stupaju u ugovor samo pod zakonskim uslovom da produžavaju
djelatnost primaoca licence (čl. 711 ZOO).
• Rješenja za pravna lica su drukčija. Stečaj ili redovna likvidacija
primaoca licence daju pravo njenom prenosiocu da ugovor o licenci
otkaže, odnosno raskine. Ovo pravilo motivisano je nemogućnošću
davaoca licence da je dalje ekonomski koristi. Obrnuto nije slučaj,
pa analogno pravo nije priznato primaocu licence.
 Literatura
Trifković, Simić, Trivun:
Poslovno pravo - ugovori, vrijednosni papiri i
pravo konkurencije, Ekonomski fakultet u
Sarajevu, Sarajevo, 2004.godine, str.231-243.