Peto predavanje – peta nedelja – drugi čas - 02. 04. 2015. - Dr Vukić Lazić, red. prof.

TERMIČKA METALIZACIJA I NAVARIVANJE

TERMIČKA METALIZACIJA i NAVARIVANJE se primenjuju za:

1. Nanošenje antikorozionih prevlaka (plakiranje, platiranje) – Proizvodno

navarivanje,

2. Popravku (reparaturu) pohabanih delova mašina i uredjaja – Reparaturno

navarivanje i

3. Doradu novih odlivaka izrađenih sa greškama.

Razlika izmeđju metalizacije i navarivanja je u tome što se pri metalizaciji jedino tope
dodatni materijali, a spoj se ostvaruje adheziono ili mehanički (sl. 2.2b, c), dok se pri
navarivanju topi ne samo dodatni materijal već i površinski sloj podloge (sl. 2.2a), čime
se ostvaruje neprekidna veza između osnovnog i dodatnog materijala, uz obezbeđivanje
najboljih mehaničkih osobina te zone.
 1

1 2 3 4 1 2 3

a) b) c)

Slika 2.2 Shema regenerisanih slojeva; a) navarena prevlaka: 1- navar, 2- prelazna zona, 3- zona
uticaja toplote (ZUT), 4- osnovni materijal; b) prevlaka dobijena metodom metalizacije:
1- metalizirani sloj, 2- zona delimično stopljenog osnovnog materijala, 3- osnovni materijal;
c) prevlaka dobijena metalizacijom prskanjem: 1- prskani sloj, 2- osnovni materijal
Glavni je zadatak metalnih prevlaka da se spreči korozija u uslovima:

• atmosferske korozije koja takođe obuhvata procese u zemlji, slatkoj i morskoj vodi,
• hemijske korozije koja obuhvata pojavu razaranja materijala u direktnoj reakciji sa
okolnom sredinom,
• gasne korozije koja obuhvata procese visokotemperaturske oksidacije metala agresivnim
zagađivačima kao što su sumporni oksidi, sumporvodonik, azotni oksidi, hlor.

Trenje (klizanje, kotrljanje, rotacija) i

Habanje (abrazija, adhezija, erozija, zamor, vibracija, kavitacija) + ostali činioci

(hemijski, elektrohemijski i dr.)

Ukratko objasniti studentima!

Više podataka o ovoj problematici studenti će biti upoznati iz nekih drugih

disciplina (npr. iz oblasti Tribologija i tsl.)
Što se tiče postupaka nanošenja prevlaka, danas se uglavnom upotrebljavaju:

• elektrolitička ili galvanska tehnika,

• metod potapanja,
• termička metalizacija i navarivanje,
• metalizacija u visokom vakuumu i
• difuzna metalizacija.
 Tablica 2.1 Niz galvanskih potencijala u 3% rastvoru NaCl

Au Pt Ag Cu Pb Ni Fe Cr Zn Ti Al Mg Li

Katodne prevlake Anodne prevlake

+1.50 +1.20 +0.80 +0.34 -0.13 -0.25 -0.44 -0.74 -0.76 -1.63 -1.66 -2.37 -3.05
 2
1 .6 1 .5
E le k t r o h e m ijs k i p o t e n c ija l, V

1 0 .8 6 0 .8 1
0 .3 5 0 .3 0
0 .2 0
0 0 .1 3
0 .2 5 0 .4 0 0 .4 4
0 .5 1 0 .7 6
- 1
1 .1 0
1 .6 9
- 2

2 .4 0
- 3 2 .7 1

I II
Pt Au Hg Ag C u As Sb H Pb Ni Cd Fe Cr Zn M n Al M g Na

Ti←Mn←Zn←Cr←Fe←Ni←Sn←Pb←H2←Cu←Ag←Pt←Au

Anoda Katoda

E<0 E>0
E= 0
Elektrohemijski potencijal raznih metala u vodenom rastvoru svojih soli
 2.1 TERMIČKA METALIZACIJA

Termička metalizacija zasniva se na rastapanju zaštitnog metala i nabacivanju

rastopljenih kapljica na površinu predmeta koji se metalizira.

Razlikuju se gasni gorionici u kojima se tope žice, prašak ili keramike i pištolji za
elektrolučnu i plazmenu metalizaciju.
 Slika 2.3 Gasni gorionik za metalizaciju pomoću žice;1- žica, 2- pogonski valjci, 3- smeša
gorivog gasa, 4- komprimovani vazduh, 5- mlaznica mešavine gorivog gasa, 6- mlaznica za vazduh,
7- rastopljeni kraj žice, 8- gasni plamen, 9- prevlaka, 10- podloga
Slika 2.4 Princip rada gorionika sa praškom;1- cev za dovodjenje praška, 2- kućište gorionika,
3- kanal za komprimovani vazduh, 4- kanal za gorivu smešu, 5- mlaznica, 6- mlaz čestica,
7- prevlaka, 8- podloga
Slika 2.5 Shema gorionika za gasnu metalizaciju
Slika 2.6 Shema elektrolučne metalizacije; 1- elektrodna žica, 2– dodatni materijal,
3- oklop mlaznice, 4- luk, 5- rastopljene čestice, 6- prevlaka, 7- podloga
 Z a š tit n i g a s

8
5
6

2 7
1 4 3

Slika 2.7 Lučna metalizacija netopljivom elektrodom; 1- prevlaka, 2- prelazna zona,3- osnovni
materijal, 4-mlaznica, 5- elektroda, 6- dodatni materijal, 7- električni luk, 8- izvor struje
 3

1
2

5 4

6 7

Slika 2.8 Princip rada plazmenog pištolja; 1- tekuća voda za hladjenje mlaznice, 2- odvod vode,
3- dovod plazmenog gasa, 4- dovod sprašenog metala, 5- mlaz plazme, 6- prevlaka, 7- podloga,
8- izvor struje
Tvrdo hromiranje
 2.2 NAVARIVANJE

2.2.1 Gasno navarivanje

Slika 2.9 Shema gasnog navarivanja i preporučeno regulisanje oksi-acetilenskog plamena;

1- jezgro, 2- redukciona zona (pero), 3- oksidišuća zona, 4- gasni gorionik, 5- gasni plamen,
6- šipka, 7- navar
 2.2.1.a Gasno navarivanje žicom ili šipkom

2.2.1.b Gasno navarivanje praškom

7
8
9
S m eša gasova
6
C2 H2 + O 2
1 2 5
4

a) b)

Slika 2.10 a) Gasno navarivanje praškom: 1- navar, 2- zona stapanja (razblaživanje 2-10%),
3- osnovni materijal, 4- troska, 5- rastopljeni metalni prah, 6- gorionik, 7- rezervoar sa metalnim
prahom, 8- ventil za doziranje, 9- komora; b) Gasno navarivanje unutrašnje površine cilindra praškom
 0.02-3.5

0.01-0.3
1 2 3

Slika 2.11 Navar dobijen gasnim navarivanjem praškom; 1- navar, 2- zone stapanja, 3- podloga
 2.2.2 Ručno elektrolučno navarivanje (REL)

Slika 2.12 Vrsta obloženih elektroda za REL-navarivanje

Slika 2.13 Način nanošenja debelih navara od krtih materijala; 1- navar od legure na
osnovu 60% volfram karbida, 2- navar od čelika 18Cr8Ni, 3- čelik Č1212
 7 1
5
3

Obložena
6 4 elektroda
2 8

Slika 2.14 Redosled izrade stugarskog

noža sa reznim delom navarenim Slika 2.15 Redosled polaganja navara REL
brzoreznim čelikom postupkom u cilju smanjenja deformisanja
Slika 2.16 Preporučeni način navarivanja uz pomoć okretaljki
2.3 NAVARIVANJE OTVORENIM LUKOM

Slika 2.17 Poprečni presek punjenih žica

Slika 2.17-1 Izrada punjene žice od čelične folije i praha
 2.4 NAVARIVANJE TIG POSTUPKOM

2.5 NAVARIVANJE POD PRAHOM (EPP)

4 3 5 6 7
8 ( )
( )
9

11 10

Slika 2.18 Shema EPP navarivanja pod prahom; 1- vođica žice, 2- upravljački modul, 3- rezervoar
za prah, 4- rezervoar za metalni prah, 5- gasni prostor, 6- tečna troska,7- prašak, 8– očvrsla troska,
9- navar, 10- podloga, 11- zavarivačko
Slika 2.19 Preseci punuh i punjenih žica i traka za navarivanje pod prahom
 2.6 NAVARIVANJE PLAZMOM

2.6.1 Plazmeno navarivanje praškom

Slika 2.20 Shema plazmenog navarivanja praškom; 1- volframska katoda,

2- plazmena mlaznica, 3- plazmeni luk, 4- mlaznica zaštitnog gasa, 5- dozator praška,
6- izvor struje, 7- cev za prenos praška, 8- otpornik za regulisanje struje pomoćnog luka
 2.6.2 Plazmeno TIG-navarivanje

Slika 2.21 Shema TIG-navarivanja plazmom; 1- volframska elektroda, 2- plazmeni gas,

3- zaštitni gas, 4- žica, 5- davač, 6- luk plazme, 7- navar, 8- podloga
 2.6.3 Plazmeno MIG-navarivanje

Slika 2.22 Shema plazmenog MIG-navarivanja; 1- davač, 2- žica, 3- plazmeni gas,

4- zaštitni gas, 5- plazmeni luk, 6- MIG- luk, 7- navar, 8- podloga
 2.7 NAVARIVANJE POD TROSKOM

1
2

6 Slika 2.23 Navarivanje pod troskom;

7 1- elektrodna žica, 2- vodjice, 3- kalup,
4- rashladna voda, 5- navarivani deo,
8 6- prašak, 7- rastop troske, 8- zavarivačko
kupatilo, 9- navar
9
4

5
 2.8 ELEKTROVIBRACIONO I ELEKTROKONTAKTNO NAVARIVANJE

1 5
2
3

Slika 2.24 Elektrovibraciono navarivanje; 1- navar, 2- zona topljenja, 3- osnovni materijal,

4- elektrodna žica, 5- vibrator, 6- napajanje elektromagneta vibratora, 7- izvor struje
2.9 NAPREDNE TEHNOLOGIJE NAVARIVANJA TRENJEM

2.9.1 Savremeni postupci navarivanja trenjem

2.9.1.a Navarivanje trenjem sa nagnutom podlogom

P o d e š a v a n je u g l a

R e la t iv n o k r e t a n je
D .M . d o d a t n o g m a t e r ija la
N osač
P o d lo g a (O .M .)

Nož

D e p o z it


P o m e r a n je n a g n u t o g r a d n o g d e la

Slika 2.25 Navarivanje trenjem sa nagnutom podlogom

 2.9.1.b Navarivanje trenjem procesnim kovanjem

20 20

P r ir o d n o
fo r m ir a n
d e p o z it

K a lu p K a lu p

Slika 2.26 Navarivanje trenjem procesnim kovanjem

2.9.1.c Navarivanje trenjem kompozitno - metalnih matrica

 2.9.2 Navarivanje elektronskim snopom

2.9.3 Navarivanje laserom

2.9.4 Navarivanje eksplozijom

Slika 2.27 Zavarivanje-navarivanje eksplozijom: a) posredno, b) direktno

Primeri izvedenih reparatura
REPARATURNO NAVARIVANJE ALATA ZA OBRADU ZEMLJE
IZLOŽENIH ABRAZIVNOM HABANJU
 2.10 OSTALI METODI NANOŠENJA PREVLAKA

• CVD (Chemical Vapor Deposition) – je hemijski postupak nanošenja tvrdog metala (TiN prevlaka)
iz gasovite faze pri odredjenom pritisku i na visokim temperaturama;

• PVD (Physical Vapor Deposition) – je postupak fizičkog nanošenja prevlaka iz gasovite faze
(vakuumsko isparavanje, raspršivanje i jonsko nanošenje). Deponovani materijal se iz čvrste faze
prevodi u stanje gasne plazme;

• Nanošenje zaštitnih prevlaka elektroforezom – je postupak zaštite karoserije automobila;

• Nanošenje zaštitnih prevlaka plasitifikacijom – zaštita različitih mašinskih delova od

atmosferske korozije, za dekorativne sfrhe i dr.;

• Nanošenje prevlaka u vidu maziva – smanjivanje trenja i habanja – energetski aspekt;

• Nanošenje optičkih prevlaka i tsl.

• Galvanizacija – elektrolitički postupak nanošenja metalnih prevlaka u cilju nanošenja

zaštitnih prevlaka (od cinka, olova, kadmijuma, kalaja, kadmijum-cinka, bakar-cinka, cinka-
nikla), zaštitno-dekorativnih prevlaka (od bakra, hroma, kobalta, srebra, zlata), zaštitnih prevlaka
u cilju povećanja otpornosti na mehaničko habanje i površinsku tvrdoću od hroma, nikla, titana, …;

• Nanošenje dekorativnih prevlaka – poboljšanje izgleda dela – estetski razlozi;