1η εργασία ΕΠΟ 31

2009-10
Θέμα
Αναφερθείτε στις διαφορές και στις
ομοιότητες μεταξύ της Αριστοτελικής
και της Μεσαιωνικής κοσμολογίας και
εστιάστε στις προσπάθειες
τροποποίησης της πρώτης προκειμένου
να εναρμονιστεί με τις σχετικές
θεολογικές θέσεις
 Η αριστοτελική κοσμολογία

Απουσία κενού,
Αιωνιότητα του ο κόσμος είναι
σύμπαντος πλήρης
(plenum)

Αριστοτέλης
384-322 π.Χ

Το σύμπαν μία
τεράστια σφαίρα
χωρισμένη σε δύο
περιοχές
Υπερσελήνιος περιοχή Υποσελήνιος περιοχή
•Αιθέρας (πεμπτουσία) •Γη, ύδωρ, αήρ, πυρ
•Τέλειες ομαλές κυκλικές κινήσεις •Οι φυσικές κινήσεις δεν είναι κυκλικές
των ουρανίων σφαιρών •Χώρος της φθοράς και της αλλαγής
•Χώρος άφθαρτος και αμετάβλητος

Η έννοια της κίνησης (μεταβολής) στον Αριστοτέλη

1. Αλλαγή της ουσίας (γένεσις και φθορά)
2. Αλλαγή του μεγέθους (αύξησις και φθίσις)
3. Αλλαγή της ποιότητας (αλλοίωσις)
4. Μετατόπιση
 Τα ζεύγη των
αισθητών ποιοτήτων - Τα ελαφρά, τα
ιδιοτήτων έσχατα βαριά και οι
δομικά υλικά του ποιοτικές
κόσμου συγγένειες

Ο αριστοτελικός κόσμος είναι

κόσμος διαχωρισμένων τόπων
με διαφορετικά ποιοτικά
χαρακτηριστικά
 Οι δύο αρχές της κίνησης

1
Καμία κίνηση δεν είναι αυθόρμητη.
Απαραίτητη η επίδραση της ενεργούσας
δύναμης, «κινούν», η οποία
κνεί το κινούμενο σώμα.

2
Υπάρχουν δύο είδη κίνησης
Α) Η φυσική. Η κίνηση των σωμάτων προς τους
φυσικούς τόπους, πάντοτε ευθύγραμμη & κατακόρυφη.
Τα βαριά (γη και ύδωρ) πέφτουν.
Τα ελαφριά (αήρ και πυρ υψώνονται)

Β) Η βίαιη (εξαναγκασμένη), κίνηση υπό την επίδραση

μιας εξωτερικής δύναμης, που αναγκάζει το σώμα να
παρεκκλίνει από τη φυσική του κίνηση.
Κίνηση ευθύγραμμη, αλλά όχι υποχρεωτικά κατακόρυφη

Λατινική μετάφραση των Φυσικών

του Αριστοτέλη, αρχές 14ου αι.
 Η κίνηση στον υπερσελήνιο χώρο

Υπερσελήνιος χώρος
Αιθέρας (πεμπτουσία)
Τέλειες ομαλές κυκλικές κινήσεις
των ουρανίων σφαιρών
Χώρος άφθαρτος και αμετάβλητος
 Η αριστοτελική αιτιοκρατία και τελεογία

Τα 4 είδη αιτίων
•Ειδικό Η προτεραιότητα
•Υλικό του τελικού αιτίου
•Ποιητικό
•Τελικό

Ο κόσμος του Αριστοτέλη δεν

είναι ένας κόσμος του τυχαίου,
αλλά ένας εύτακτος
οργανωμένος κόσμος, ένας
κόσμος σκοπιμότητας, στον
οποίο κάθε πράγμα
εξελίσσεται προς το τέλος που
καθορίζει η φύση του
Κλαύδιος Πτολεμαίος
75-160 μ.Χ.
Μεγίστη ή Αλμαγέστη
Ελληνικό χειρόγραφο
9ου αι.

Από τις ομόκεντρες σφαίρες του Εύδοξου

στους επίκυκλους και τους φέροντες κύκλους.
Η γη στο κέντρο.
Όλα τα φαινόμενα παραπέμπουν
σε μία υποκείμενη γεωμετρική
δομή.
 Μεσαίωνας 500-1450
1.Πρώϊμος: 500-1000
 6ος – 9ος αι. από την παρακμή της Ρώμης μέχρι
τη καρολίγγεια αναγέννηση
 10ος – 11ος αι. πνευματική άνθιση του Ισλάμ και
μεταφράσεις

2.Μεταβατικός: 1000-1200

3.Ύστερος: 1200-1450
 Μία προβληματική σχέση:
Αθήνα – Ιερουσαλήμ
Αρχαία φιλοσοφία - χριστιανισμός
Λόγος - Πίστη

Η θέση του Αυγουστίνου:

Εκχριστιανισμός της ελληνικής
φιλοσοφίας

Τα θεμέλια της αρχής,

Philososophia est clientia Theologiae
Άγιος Αυγουστίνος 354-430 μ.Χ.

Οι ρίζες του δόγματος της

διπλής αλήθειας
 Η μεσαιωνική κοσμολογία

Αριστοτελική θεωρία Πτολεμαϊκό σύστημα

Γεωκεντρισμός = Ανθρωποκεντρισμός

Ένας κόσμος κλειστός, στο κέντρο του θεϊκού βλέμματος η γη και ο άνθρωπος

Μεσαιωνική επιστήμη

βασικό μέλημα το δόγμα της

διπλής αλήθειας Αριστοτελική λογική, Scientia contemplativa
«σώζειν τα φαινόμενα» organum
 Τον 6ο αι. η αποκοπή της Δύσης από την ελληνική
επιστήμη και τη φυσική φιλοσοφία ήταν πια γεγονός.
Τι έμενε: ολίγος Τίμαιος του Πλάτωνα, ορισμένα
λογικά έργα του Αριστοτέλη σε εξαιρετικά
περιορισμένη κυκλοφορία. Η ρωμαϊκή παράδοση
άφηνε πίσω της υπομνήματα, εγχειρίδια, ανθολογίες,
εγκυκλοπαίδειες και εν γένει
έργα εκλαϊκευσης της αρχαίας σοφίας

Monte Cassino, 6ος αι.
Ιδρυτής Αγ. Βενέδικτος
Τα μοναστήρια κέντρα εκπαίδευσης του πρώιμου Μεσαίωνα
Οι μονές λειτούργησαν:
• ως χώροι καλλιέργειας των θρησκευτικών αξιών
•μετάδοσης της στοιχειώδους παιδείας
•Μετάδοσης μιαςισχνής εκδοχής της κλασικής παράδοσης
 Η εξάπλωση του Ισλάμ, μέχρι το 750

Η ισλαμική επιστήμη

Τα ιδεολογικά ρεύματα
Calam: σχολαστική θεολογία
Sufi: μυστικιστές
Falspfah: επιρροές από την ελληνική σκέψη

Al-Farabi Ibn Sina(Αβικένας) Ibn Rushd (Αβερρόης)

872-950 980-1037 1126-1198
Κάρολος ο Μέγας
768-814

Ίδρυση των μοναστικών και καθεδρικών σχολών

Συστηματική συλλογή, διόρθωση και αντιγραφή βιβλίων πατέρων της εκκλησίας κλασικών συγγραφέων
Καλλιέργεια των 7 ελευθερίων τεχνών:
Trivium: γραμματική, ρητορική, διαλεκτική
Quadrivium: μουσική, αριθμητική, γεωμετρία, αστρονομία
 Οι καθεδρικές σχολές, 9ος αιώνας
 Αστικά σχολεία με θρησκευτικούς σκοπούς
αλλά με εξαιρετικά διευρυμένο πρόγραμμα
σπουδών
 Quadrivium και δίκαιο και ιατρική και
θεολογία
 Σχολές: Laon, Rheims, Chartes, Παρίσι,
Μπολώνια, Οξφόρδη

Η ανάδυση του Μεσαιωνικού

«ορθολογισμού» και των
φυσιοκρατικών εξηγήσεων του
κόσμου
 •Ανιχνεύοντας τα όρια της πίστης και
του Λόγου.
•Χρήση της φιλοσοφικής μεθόδου στα
δόγματα σχετικά με την ύπαρξη και τις
ιδιότητες του Θεού, με στόχο την
ενίσχυση της πίστης.
•Η οντολογική απόδειξη.

Άνσελμος του Canterbury

(1033 –1109) Οι κίνδυνοι από την
ανάδειξη του Λόγου σε
ρυθμιστή της ορθότητας
της πίστης.
 Πέτρος Αβελάρδος (1079-1142)
•Επέκταση του «ορθολογικού»
προγράμματος του Άνσελμου.
•SIC ET NON
•Ο δρόμος προς την ορθή πίστη
περνάει μέσα από την αμφιβολία

Το σκηνικό της
αντιπαράθεσης
Λόγου και Πίστης
έχει αρχίσει να
στήνεται

Αβελάρδος και Ελοϊζα

Απεικόνιση σε χειρόγραφο του
14ου αι.
 Η φυσική φιλοσοφία στις καθεδρικές σχολές του 12ου αιώνα

Οι επιρροές από τον Τίμαιο του Πλάτωνα

•Thierry της Chartes: "De Sex Dierum
Operibus”.
•Γουλιέλμος της Conches: Philosophia
mundi, ο Θεός ενεργεί μέσω φυσικών
δυνάμεων.
•Αδελάρδος της Bath: «μόνο όταν οι
φυσικές δυνάμεις αποτυγχάνουν θα
πρέπει να καταφεύγουμε στο Θεό».

Ο Θεός ως αρχιτέκτων του
σύμπαντος
Οι κίνδυνοι
•Ο περιορισμός της επιρροής του Θεού
στην αρχική στιγμή της δημιουργίας και
το ζήτημα της φυσικής αιτιότητας.
•Η αμφισβήτηση των θαυμάτων και της
θεϊκής παντοδυναμίας.
•Εισβολή της φιλοσοφίας στην
επικράτεια της θεολογίας.
•Ο πρώιμος «ανθρωπισμός» του 12ου αι.
 Οι μεταφράσεις
•Κωνσταντίνος (11οςαι.), μεταφράσεις
βιβλίων του Γαληνού και του
Ιπποκράτη, Monte Cassino
Κομβικό γεγονός για την εξέλιξη
του μεταφραστικού
εγχειρήματος, η κατάληψη του
Τολέδο το 1085
•Ιωάννης της Σεβίλλης, 12ος αι.
μεταφράσεις αστρολογικών έργων
•Μάρκος του Τολέδου, μεταφράσεις
έργων του Γαληνού
•Επίσης οι: Robert of Chester,
Herman de Dalmatiae, Plato de Tivoli

Το λατινικό χειρόγραφο της Μεγίστης
(Αλμαγέστη)
του Κλαύδιου Πτολεμαίου
Gerardo de Cremona
1114-1187, μεταφραστής
70-80 βιβλίων. Μεγίστη,
Στοιχεία του Ευκλείδη,
Φυσικά, Περί γεννέσως &
φθοράς του Αριστοτέλη
Μεσαιωνικά Πανεπιστήμια
Η λογική και η
φυσική φιλοσοφία
του Αριστοτέλη
πρωταγωνιστές
του προγράμματος
σπουδών των
πανεπιστημίων

Οξφόρδη, Κολλέγιο Merton 14ος αι.

 Η αφομοίωση του αριστοτελισμού και οι ιδεολογικές τριβές 13ος αι.

Το ζήτημα της
Ο φόβος του αιωνιότητας και της
πανθεϊσμού μοναδικότητας του Το ζήτημα της
(ταύτιση του Θεού σύμπαντος και η αριστοτελικής
με το σύμπαν) κατάλυση της αιτιοκρατίας
εξάρτησής του από
το Θεό

Η αριστοτελική
Η υπονόμευση των αντίληψη για την
αληθειών της βιβλικής Το Πρώτο Κινούν ψυχή ως
αποκάλυψης από την αμετάβλητο και οργανωτική μορφή
κυριαρχία των αδύναμο να του σώματος,
φυσιοκρατικών παρεμβαίνει στα ισοδύναμη με την
αντιλήψεων τεκταινόμενα του αναίρεση της
κόσμου αθανασίας

Διάκριση μεταξύ Θεολογίας &

Φιλοσοφίας ή αλλιώς η διάκριση
ανάμεσα στο «μιλώντας θεολογικά» και
«μιλώντας φιλοσοφικά» και η
δυνατότητα κατάληξης σε ασύμβατα
συμπεράσματα

Η Ιερουσαλήμ καλείτο να υπαχθεί στην εξουσία της Αθήνας

 Οι πρώτες απαγορεύσεις

1210 : απαγόρευση της φυσικής φιλοσοφίας

του Αριστοτέλη στη Σχολή των Τεχνών του
Παρισιού.

1210 : απαγόρευση της φυσικής φιλοσοφίας

του Αριστοτέλη στη Σχολή των Τεχνών του
Παρισιού.

1215 & 1231: ανανέωση της απαγόρευσης

(Πάπας Γρηγόριο τον Θ’)

1241: οι απαγορεύσεις ακυρώνονται στην πράξη

Το ζητούμενο των απαγορεύσεων δεν

ήταν η εξάλειψη του Αριστοτελισμού αλλά
η εξημέρωσή του στο χριστιανικό πλαίσιο.
Robert Grosseteste, Roger Bacon, 1214-1294 Giovanni Bonaventura
1175-1253 Doctor Mirabilis 1217-1274
Οξφόρδη

Γνώση της αριστοτελικής φιλοσοφίας

Θαυμασμός και καχυποψία
Επιστροφή στον Αυγουστίνο
Philosophia est clientia theologiae
 Συμβολή στην
πληρέστερη
εμπέδωση της
αριστοτελικής
φιλοσοφίας και
στην
εξασθένιση της
καχυποψίας

Αναγνώριση
διακριτών
περιοχών
δικαιοδοσίας
στη
φιλοσοφία και
τη θεολογία

αλλά…

Ο λόγος έπρεπε να Άγιος Θωμάς ο Ακινάτης

Αλβέρτος ο Μέγας, 1200-1280 παραμείνει ( 1225 –1274)
Ιδρυτής του χριστιανικού υποταγμένος στα εξ
Εξαριστοτελισμός του
Αριστοτελισμού αποκαλύψεως
θαύματα χριστιανισμού και
εκχριστιανισμός του
Αριστοτέλη
 Ο Ακραίος Αριστοτελισμός και οι καταδίκες
του 1270 & 1277
Siger de Brabant 1240-1284
και Βοήθιος της Δακίας

•Αιωνιότητα του κόσμου

•Μονοψυχισμός
Etienne Tempier
•Διαχωρισμός του φιλοσοφικού και
του θεολογικού επιχειρήματος
•Εφαρμογή της αρχής της διπλής
αλήθειας

1270: απαγόρευση 13 αριστοτελικών θέσεων

1277: απαγόρευση 219 αριστοτελικών θέσεων

Τι απαγορεύτηκε:
Η αιωνιότητα του κόσμου
Ο μονοψυχισμός
Η άρνηση της προσωπικής αθανασίας
Η αιτιοκρατία
Η άρνηση της θείας πρόνοιας
Η άρνηση της ελεύθερης βούλησης
Η αμφισβήτηση της θεϊκής παντοδυναμίας που εσήγαγαν οι φυσιοκρατικές
παραδοχές
 Θεολογία και Φιλοσοφία μετά το 1277

Η απαγόρευση του 1277 ουσιαστικά είναι το απότοκο της

αποτυχίας του «θαυματοποιού» Ακινάτη να μετατρέψει
το «νερό» της φιλοσοφίας σε «κρασί» της θεολογίας.
Η διδασκαλία του αριστοτελισμού περιορίστηκε,
την ίδια στιγμή όμως διαμορφώνονταν
οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη μιας μη
αριστοτελικής κοσμοαντίληψης, η βάση της φυσικής
φιλοσοφίας του 14ου αι., οι συνέπειες της οποίας
στο μέλλον επρόκειτο να υπονομεύσουν
δραστικά την υπάρχουσες ιεραρχίες στη σχέση
Πίστης και Λόγου, θεολογίας και φιλοσοφίας.
 Η δραστική υπονόμευση του Αριστοτελισμού το 14ο αιώνα

 Το ζήτημα της θεϊκής παντοδυναμίας και η

ενδεχομενικότητα του κόσμου
 Η ανάπτυξη του νομιναλισμού και η κατάλυση
των καθολικών εννοιών
John Duns William of
Scotus
 Η ανάπτυξη μιας φυσικής φιλοσοφίας χωρίς Ockham
1266-1307 φύση, δηλαδή μιας φυσικής φιλοσοφίας 1285-1347
βασισμένης στη λογική

Jean Buridan Nicole Oresme

1300-1358 1323-1382