El Filibusterismo

KABANATA 20
“ Si Don
Custodio”
Ang usapin ukol sa akademya ng salitang kastila
ay nasa mga kamay ni Don Custodio, na siyang
pinagkatiwalaan lumutas sa suliraning ito.
Si Don Custodio de Salazar y Sanchez de
Monteheredondo ay kilalang tanyag sabahagi ng
lipunan sa Maynila at tinaguriang “Buena
Tinta”. Siya ay nakapag-asawa ng isang
mayaman at sa pamamagitan ng yaman ng
asawa, nakapagnegosyosiya kahit kulang sa
kaalaman sa mga tungkuling kanyang
hinahawakan siya ay pinupuri dahil siya ay
masipag.
Nang bumalik siya sa Espanya walang pumansin
sa kanya dahil sa kakulangan niya sa pinag-
aralan, kaya walapang isang taon nagbalik na
siya sa Pilipinas at nagmagaling sa mga Pilipino
sa kanyang kunwaring magandang karanasan sa
Madrid.
Lumagay siya parang amo’t tagapagtanggol,
ngunit siyay naniniwalang may
ipinanganak upang mag-utos at ang iba’y
upang sumunod. Ang Pilipino’y
ipinanganak upang maging utusan, kaya’t
kailangang pagsabihang lagi na ang mga
ito’y sa gayon lamang ukol.
Sa loob ng labing limang araw, si Don
Custodio ay bumuo ng pasiya ukol sa
kasulatan at handa na niya itong ipaalam
sa lahat.
KABANATA 21
“ Mga Anyo ng
Taga-Maynila”
Nang gabing iyon ay may pagtatanghal sa teatro
de Variedades, ang Les Cloches de Corneville ng
bantog na mga Pranses. Ubos kaagad ang tiket,
at mahabang-mahaba ang hanay ng nagsipasok.

Isang Kastila ang tanging walang bahala sa

pagpasok sa dulaan. Ito’y si Camaroncocido na
anyong pulubi o palaboy. May lumapit sa kanya
na isang kayumangging lalaki na matanda.
Siya’y si Tiyo Kiko. Iisa ang kanilang
hanapbuhay: pagdidikit ng mga paskil.
Anim na piso ang iniupa ng mga Pranses kay Tiyo
Kiko. Ani Camaroncocido: Dapat mong
malaman na ang buong kikitain ng palabas ay
mauuwi sa mga kumbento.
Ang palabas ay humati sa Maynila. Mayroong
nagsitutol dito bilang masagwa at laban sa
moralidad, tulad nina Don Custodio at ng mga
prayle. Mayroon namang nagtanggol dito. Mga
pinuno ng hukbo at mga marino, ang kawani, at
maraming matataas na tao. Laban ang mga
babaing may asawa o may kasintahan. Ang wala
nama’y sang-ayon sa opera.
Ang palabas ay ipinagbabawal ng mga prayle
Nang makaalis si Tiyo Kiko ay may napansin si
Camaroncocido na mga taong tila hindi sanay
mag-amerikana at sa wari’y umiiwas mapuna.
Nagpatuloy ng lakad si Camarroncocido.
Dalawang tao ang narinig niyang nag-uusap.
Anang isa na may hawak na rosaryo at kalmen:
Ang mga kura ay malakas kaysa Heneral. Ang
heneral ay umaalis; ang mga kura ay naiiwan.
At yayaman tayo. Ang hudyat ay isang putok.
Sa labas ng dulaan ay naroon si Tadeo at isang kababayang
baguhan sa lungsod. Niloloko ni Tadeo ang kababayang
tanga sa pagsasasbi ng mgsa kahanga-hangang
kasinungalingan. Maraming mga taong nagdaraan ang
sinasabi ni Tadeo na mga kaibiga’t kakilala niyang
malalaking tao kahi’t di totoo. Dumarating sina Paulita
Gomez at ang tiyang si Donya Victorina. Nakilala ni
Tadeo si Padre Irene na nakabalatkayo nguni’t di
naitago ng tunay na katauhan dahil sa mahaba niyang
ilong. Dumating din si Don Custodio.
Nang makita ni Tadeo na dumating sina Makaraig, Pecson,
Sandoval at Isagani ay lumapit ito at bumati sa apat.
May labis na tiket ang mga ito dahil di sumama sa kanila
si Basilio. Inanyayahang pumasok si Tadeo. Di na
naghintay ng ikalawang paanyaya si Tadeo. Iniwan ang
taga-lalawigan na nag-iisa.
KABANATA 22

“ Ang Palabas”
Sa loob ng teatro ay punong-puno ng mga tao. Halos iilan na
lamang ang mga bakanteng upuan ngunit hindi
makapagsimula ang palabas sapagkat hinihintay ang Kapitan
Heneral. Sinasabing ang Kapitan Heneral daw ay manonood
ng palabas na maaaring bunga ng dalawang dahilan: ito ay
hinahamon ng simbahan, at ito ay may pagnanasa lamang na
makakita. Sa loob ay naroroon din si Don Primitivo na naupo
sa isang butaka at ayaw ng umalis kahit dumating na ang may-
ari. Ang pagmamatigas ni Don Primitivo ay nagdudulot ng
kaguluhan at kasiyahan sa mga taong naiinip.Habang
nagagnap ito ay biglang tumugtog ang marcha real sapagkat
dumating na ang Kapitan Heneral. Nasa loob din ng dulaan si
Pepay. Siya ay kinuntsaba ng mga estudyante at siyang
gagamitin kay Don Custodio upang palambutin ang puso nito.
Naroroon din si Don Manuel, na panay ang pasaring kay Don
Custodio dahil ang huli ay kalaban ng una sa “ayuntamiento”.
Si Macaraig ay nakikipag-tinginang maigi kay Pepay dahil
tila may nais pa itong sabihin. Si Sandoval naman ay
kararating lamang sa kanilang upuan buhat sa ibang
palko. Siya ay isa sa mga sumasang-ayon na ang
tagumpay ay makakamit nila samantalang si Pecson ay
naniniwalang wala silang mahihita sa lakad nila. Si
Isagani ay pangiti-ngit lamang at malamig ang
pagtanggap sa mga pagbati sapagkat nakita niya kani-
kanina si Paulit na kasama ni Doña Victorina at Juanito
Pelaez. Napukaw lamang sa sarili si Isagani dahil sa
malakas na palakpakan sapagkat magsisimula na ang
palabas. Makikita rito ang ilan sa mga artista sa palabas
gaya ni Gertrude, na isang napakagandang babae na
sumusulyap sa Kapitan Heneral.
Naririto rin si Serpolette, isang kaiga-igayang babae na
taglay ang matapang nanghahamon na anyo. Ilan pa
sa mga kasama nila ay sina Germaine, Grenicheux,
Gaspard at Lily. Sa palabas ay kakikitaan ng kahalayan
at pagnanais sa kababaihan ang mga kalalakihang
tulad nina Don Custodio, Tadeo, Macaraig at Pecson
ngunit sila ay nalungkot sapagkat hindi itinanghal ang
hinihintay nilang “cancan”. Sa kabanatang ito,
nagsimula ang pagkakagusto ni Doña Victorina kay
Juanito sapagkat ito raw ay lalaking-lalaki at
maginoo.
Nang ikapito ng gabing iyon ay makalawang umalis at
dumating si Simoun sa bahay na may iba’t ibang taong
kasama. Nakita siya ni Makaraig nang mag-iikawalo sa may
daang Ospital, malapit sa kumbento ng Sta. Clara. Nakita
siya ni Camaroncocido sa may dulaan nang mag-iikasiyam
na may kausap na tila estudyante mga kamag-aral mula
nang tubusin si Huli sa pagkakaalila. Pinag-aralang mabuti
ang pagpapagaling kay Kapitan Tiyago na noon ay lalong
naging mahirap pakibagayan. Kung minsan ay mahal na
mahal nito si Basilio at kung minsa’y nilalait. Pabigat nang
pabigat ang karamdaman nito.
Ang pagbabawas sa pagmolmol ni Kapitan Tiyago ay
isinasagawa ni Basilio ngunit kung nasa lalawigan o nasa
paaralan siya’y may nagbibigay ng labis na apyan sa
matanda. Si Simoun at si Padre Irene lang naman ay walang
itinatagubilin kay Basilio kundi ang pagalingin ang maysakit,
pagtiisan ito sa pag-aalaga.
 Sa pagrerepaso ni Basilio ay dumating si Simoun ng
walang salwal. Mula nang magkita sila sa San Diego ay
noon lamang sila nagkaharap. Kinumusta ni Simoun ang
maysakit. Malubha, ani Basilio. Malala na raw ang kalat
ng lason sa katawan. Tulad daw ng Pilipinas, ani
Simoun. Si Irvin Jaye ay nagtitikol at nakita siya ni Kuya
Ver sa gilid.
Hinimok ni Simoun si Basilio na makiisa sa himagsikan
liban sa pamahalaang Kastila dahil ang hindi kakampi sa
kanila ay ituturing na kaaway na dapat pata-yin.
Inatasan ni Simoun si Basilio na itakas si Maria Clara
mula sa kumbento ni Sta. Clara habang nagkakagulo
ang buong lungsod.
Sinabi ni Basilio na huli na, dahil sa namatay na si Maria
Clara. Naroon siya sa kumbento upang makibalita kaya
niya nabatid. Nang bumalik siya ay nakita niya ang
liham na padala ni Padre Salvi kay Padre Irene na siyang
nagpabasa niyon kay Kapitan Tiyago na nagpanangis
nang mabatid na patay na si Maria Clara.
Litong-lito na patakbong nanaog ng bahay si Simoun.
Nawala sa pag-aaral ang isip ni Basilio. Ang naglaro sa
isip ay ang kahabag-habag na buhay nina Ibarra at
Maria Clara. - Ms. Catudio ng Grade 10 ST.GREGORY
KABANATA 25

“Tawanan at
Iyakan”
 estudyante sa Panciteria Macanista de Buen Gusto.
Labing–apat sila kasama si Basilio, matalim ang mga
salita ng mga estudyante. Naghalakhakan sila’y pilit at
may tunog ng paghihinakit.
Dumating si Isagani, ngunit si Juanito ang dumating
imbis na si Basilio, si Juanito na ang inanyayahan nila sa
halip ng impormal na si Juanito.
Pinapagtalumpati si Tadeo di ito nakahanda nagsimula
ito kahit papaano. Sinigawan siya ng mga kasamahan
gaya daw ang binigkas ni Tadeo. Naghingian ng pagkain
nahilingan ng talumpati si Pecson, inatake ni Pecson
ang mga prayle mula raw sa kamusmusan hanggang sa
libingan ay prayle ang kasama natin.
 Iniaalay nila ang Pansit lanlang kay Don Custodio. Ang
mga buto buto naman ng sopas ay para sa panukala ni
Don Custodio sapagkat kahit mga buto lang ay kayang
gumawa ni Don Custodio ng ibang bagay. Ang Lumpia
naman ay para kay Padre Irene tinatawag din nila itong
lumpiang intsik. Ang hipon at tortang alimasag ay para
sa kura tinatawag nila itong tortang alimango. Ang
pansit gisado ay para sa bayan at sa pamahalaan dahil
ginigisa raw ang pamahalaan ng sariling bansa. Ang
Jomari na mabahong nagmamantika dahil natural na sa
kanya
May nakakita sa utusan ni Padre Sibyla, ang biserektor
sa Unibersidad. Sumakay ito sa karuwahe ni Simoun.
Nagtiktik ito sa mga estudyante.
 QUIZ BEE
1.Sino sa mga sumusunod na mag-aaral ang may balak na maghiganti laban sa
kanyang guro dahil sa nagawang panglalait nito sa kanya?
a.Juanito Palaez b. Placedo Penitente c. Isagan
2..Ano ang ikinagulat ng mag-aaral pagdating niya sa bahay na kanyang
tinitirahan?
a.Ang pagdating ng kanyang ina.
b. Ang pagdating ni Simoun
c. Pagkawala ng kanyang gamit.
3.Bakit nagpunta si Kabesang Andang sa bahay ng kanyang anak?
a.Upang bisitahin ito at bigyan ng salapi.
b. Upang pauwiin na ang anak sa Batangas
c.Dahil may nagawang kasalanan ang kanyang anak
4.Saang bansa nais ni Placido na humanap ng ikabubuhay at pagkatapos ay
maghigante sa mga prayle?
a.Espanyab. Amerikac. Hong Kong
5.Sino ang nilapitan ng mag-aaral na ito para humingi ng tulong upang
gantihan ang mga prayle?
a.Isagani at Paulitab. Don Custodioc. Simoun
 PAGSUSULIT
1. Si _____ ay lumisan ng silid aralan na may kapaitang taglay sa kanyang puso at may luha sa
kanyang mga mata.
A. Basilio B. Makaraig C. Placido D. Isagani
2. Butihing ina ni Placido Penintente at siya ay larawan ng ulirang magulang dahil sinisiguro niyang
matutugunan ang mga pangangailangan ni placido
A. kabesang Penchang B. kabesang Andang C. kabesang Carmen D. kabesang Sinang
3. Siya ang sumulat sa mga salitang masipag , mapanuri ,matalino,at palaisip tungkol kay Don
Custodio at siya rin ang kaibigan nito?
A. Ben Zayb B. Don Santiago C. Simoun D. Ginoong Pasta
4. Si Placido ay humingi ng tulong kay _____ upang makapunta ng Hongkong?
A. Don Custodio B. Simoun C. Basilio D. Kabesang Andang
5. Siya ay nakapagasawa ng maganda at mayamang mestisa at umangat ang kanayang posisyon
hanggang naging opisyal na tagapayo ng Kapitan Heneral.
A. Simoun B. Don Custodio C. Kapitan Basilio D. Don Tiburcio
6.