ERDI AROA

Erromako imperioaren amaieratik (476 urtea)

Amerikaren aurkikuntza arteko epea (1496
urtea)
 periodizazioa
• Goi erdi aroa IV. Mendea-XI mendea
• Erdi aroa klasikoa. XII. XIII. eta XIV. mendeak
• Behe erdi aroa: XIV. Eta XV. mendeak

https://youtu.be/DjdFLJT5lhY
 3 kultura
• Bizantzio
• Islama
• Europa kristaua
• Ekonomia: landatarra
eta feudoalismoa.
• Gizartea: hiru
estamentu
– Noblezia
– Herri xehea
– Elizgizonak: arduratu zen
antzinaroko kultura jaso,
gorde eta tranmititzeaz.
 XIII. Mendetik aurrera
• Bizitza urbanoa indartu
• Burgesia hazi
• Unibertsitateak sortu
• Estilo gotikoa
 Erdi Aroko literaturan
• Kristautasuna dena blaitzen du
• Gorteko kultura
• Mitoak eta legendak
 Betekizun soziala zuten hiru figura
• Elizgizonak: Literatura morala eta didaktikoa landu.
• Juglareak egile ezezagunen lanak errezitatzen
situzten, musikaz lagundurik, iraganeko ekintzak
kantazen eta geroago maitasun kantak,
• Trobadoreak. Juglareak baino jantziagoak. Gorteko
giroan.
 generoak
• Epika
• Lirika
• narraziogintza
 Epika: gesta kantak eta
zaldunen poema narratiboak
– Gesta kantak: iraganeko gerra ekintzak
• Ahoz
• Gertaera historikoa eta legenda nahasten zituen
• Horien oinarrian noblezia feudala zegoen
• Irudi heroikoak
• XI.-XIII. Mendeen artean igaro ziren idatzian izatera
- Zaldunen poema narratiboak:
- poema epikoaren gerlariak lurra edo populazio bat
defendatzeko borrokatzen du, zaldun ibiltaria abentura
bila doa helburu zehaztugabea, fantasiazko paisaia
batean.
Gesta kantak
 NIBELUNGOEN KANTA
XIII: mendeko germaniar poema
BURGUNDIAN
ekialdeko tribu germaniar bat izan ziren, jatorriz Eskandinaviakoa
• Burgundian Gunther erregea zen
Worms hiri bikainan, Guntherrek bere gortea
zuen, Rhin ibaiaren ondoan
 bi anaia eta arreba bat :
Gernot, Giselher eta Krimilda

oso maitatuak ziren euren basailuengatik

…Xanteneko gortean, Rhin ibaiaren bokaletik
hurbil
Sigfrido hazten ari zen, Sigmund erregearen
eta Siglinda erreginaren seme bakarra
 Krimildaren ospea
Sigfridoren belarrietara
iritsi zenean, honek,
emaztetzat hartu nahi
izan zuen, eta, hamabi
zalduneko eskolta
batekin, Wormsera
abiatu zen, Gunther
erregeari bere
arrebaren eskua
eskatzeko asmoz.
Guntherrek eta bere gorteak Sigfrido ikusi zuten iristen. Harresien gainetik
begira zeudela, erregearen basailu batek, intsignia ezagutu zuen eta
Sigfridoren ospeari buruzko elezaharretako bat kontatu zuen…
• Egun batean, heroiak, basoan bakarrik zaldiz zebilela, Nibelungoren bi
anaia aurkitu zituen
• Nibelungoren semeak, berriki hil zen aitaren herentzia banatzeko
eztabaidan ari zirenak: Anaiak Sigfridora joan ziren banaketan laguntzeko.
Baina Sigfridok ez zituen ados jarri, eta adiskidetezinak armetara joan
ziren. Sigfridok Balmung ezpata jaso zuen, altxorraren zati zen arma
magikoa, eta bi anaiak hil zituen.
• Heroia, nibelungoen altxorra konkistatu aurretik,
Fafnir herensugea hil beharko zuen, altxorra
zaintzen zuen piztia beldurgarri bat. Sorgindutako
ezpataz armaturik, Sigfridok munstroari eraso zion.
 odol tanta batek mihia ukitu zion
eta berehala Sigfridok animalien
hizkuntza ulertu ahal izan zuen.
• Fafnir odoletan bainatzen bazen, zauriezina izango zela
esan zion handik hurbil abesten ari zen xixtrin batek.
• Sigfridok arropak kendu eta odolan bainatu
zen, gorputz osoa bustitzen ziola ziurtatuz.
Bere bizkarrean ezki-hosto batez estalitako
gune txiki batek bakarrik ez zuen ukitu odol
magikoa.
 Alberic ipotxa
• Sigfridok altxorraren beste
zaindaria zen Alberic ipotxaren
bati aurre egin behar izan zion
• ikusezin egiten zuen txabola
bat zuena.
• Heroiak, jantzi magikoa lortu
zuen, eta hau, errendituta
bere burua, esklabo bezala
zerbitzatzeko eskaini zuelarik.
Egun hartatik, Albericek
nibelungoen altxor handia
zaindu zuen Sigfridorentzat.
• Hau izan zen Hagenek kontatu
zuen istorioa, eta, amaitu
bezain laster, Gunther erregea
eta bere gortea, gonbidatuei
harrera egitera joan ziren.
• Wormsen, mota guztietako
txapelketak, lehiaketak eta
ospakizunak antolatu ziren
heroiaren omenez, honekin,
isilpean, Krimilda ederra
maitemintzen ari zelarik.
 Brunilda
• Egun batean, Guntherrek emazte
bat hartu nahi izan zuen
• munduaren iparraldeko
muturrean, uharte batean,
Brunilda erregina bizi zela,
Islandiako anderea.
• Bere eskua lortzeko hiru froga egin
behar zen.
• Gunther erregeak Sigfridori
Brunildaren maitasuna
konkistatzeko nahia eman
zionean, heroiak, erregina honekin
zerikusia zuen bere lehen
gaztaroko pasarte bat gogoratu
zuen…
• Sigfrido, eginkizun
arriskutsuetan
esperimentatzeko
irrikaz, Brunilda,
askatu zuen.
• Brunilda balkiria bat zen, gudu-zelaian
hildako gerlarien arimak jainkoekin batera
laguntzeko pribilegioa zuten izaki mitikoa
zigorra
• Odin jainkoak
zigortu zuen,
bere dekretuari
men egin gabe,
hil beharreko
heroi baten
bizitza luzatu
zuelako.
 eraztuna
• Sigfridok balkiria askatu
zuen, hartaz
maitemindu zen, eta,
bere maitasunaren
izenean, nibelungoen
altxorretik hartutako
eraztun bat oparitu zion.
Baina ausentzia luzeak
bere oroitzapena ahuldu
zuen pixkanaka, eta
orain Krimilda maite
zuen Sigfridok.
 bidaia

• Sigfridok, Guntherren
nahien berri izan zuenean,
izaki hari aurre ez egiteko
aholkatu zion, baina
erregeak ez zuen bere burua
konbentzitu, eta pertsona
talde txiki bat itsasoratu zen
Islandiara bidean, erregea
eta Sigfrido tartean zirela.
3 probak
• Brunildarekin duelu bat
• harri astun bat jaurtitzeko
lehiaketa bat
• jauzi lehiaketa bat.

Sigfridoren laguntzarekin, orain

ikusezina (Alberic ipotxaren
txanoari esker) Guntherrek hiru
probak gainditzea lortu zuen,
eta Brunildak bere emaztea
izatea onartu behar izan zuen.
 ezkontzak
• Bi bikoteak elkartzen ziren.
• Denbora batez, bizitza, itxuraz, denentzat
zoriontsu joan zen
• baina Brunildak, Sigfridoren hitza oraindik
gogoratzen zuena, gogo txarrez jasaten zuen
Guntherekin zuen lotura.
 jasanezina
• Gau batez, bere senarraren
laztan eta musuak ezin
jasanik, errefusatu zuen,
eta, hura umiliatzeko, lotu
egin zuen.
 Sigfridoren laguntza: trikimailua
• Hurrengo egunean, Guntherrek laguntza
eskatu zion berriro Sigfridori, eta honek
trikimailu bat proiektatu zuen
• gau hartan bertan, erregeak Brunildari
esan behar zion bere borondatez
garaitzen utzi zuela, baina, Islandian
lehenago egin zuen bezala, edozein
unetan bere borondatearen mende
jartzeko gai izango zela.
• Bitartean, Sigfrido berriro ikusezin
bihurtuko zen Albericen kaputxari esker,
eta ganberan sartu eta Guntheri balkiria
basatia menderatzen lagunduko zion.
Gerrikoa eta eraztuna
• Guntherrek azkenean lortu zuen bere
ezkontidea menderatzea.

• Baina borrokan, Sigfrido eskuan

geratu zen Brunildaren gerrikoa eta
eraztuna zeramatzala, eta horretaz
oroitu zen kameratik urrundu zenean,
eta ezin izan zion atzera itzuli.

• Horregatik, objektuekin geratu zen,

eta, agian, zuhurtzia gutxirekin,
Krimildari oparitu zizkion.
 zoriontasuna
• Brunildak, orain, bere senarraz maiteminduta
zirudien, gizonen artean indartsuena eta
errege guztien artean boteretsuena zela uste
zuena.
• Baina, egun batean, eztabaida bat izan zuen
Krimildarekin, Sigfridoren edertasuna eta
noblezia Guntherrenaren gainetik goraipatu
zituena
Brunildak negarrez hasi zen.
Burgundiotarrak Krimilda eta Sigfrido gorrotatzen hasi ziren
Hagen basailuak, gertaera hau aprobetxatu zuen, Brunildarekin ados jarri zen
eta mendeku posible bakarra heroiaren heriotza izango zela erabaki zuen.
 ehizaldia
• Ehizaldi bat antolatu zen.
• Sigfrido ehizan parte hartzen ari
zen.
• Iturri batera iritsi ziren biak;
Sigfrido aurreratu egin zen
edatera; Hagenek, bere atzean,
lantza hartu eta gogor bota zion
sorbalda artean. Ezki-hostoak,
urte batzuk lehenago, Fafnirren
odola ukitu ez zuen azal zati
bakarra estali zuen lekuan
zauritu zuen puntak.
• krimilda bere anaiari Sigfridoren hiltzailea
emateko eskatzen dio, baina Gunthek uko
egiten dio.
• Krimhilda, Atilarekin ezkontzen da, eta,
gortean, Gunther eta Burgundioetara
bidaltzea lortzen du.
• Krimilda, bere
ahizpa Guntheri
lepoa moztea
agintzen du, eta
berak hiltzen du
Hagen traidorea
burua moztuz.
• Krimilda serbitzalari batek bitan banatzen du
bere izaera femeninoa galdu duen eta
infernuko indar bihurtu zen emakume baten
basakeria gehiago ez jasateko.
 ezaugarriak
• Krimildaren bilakaera psikologikoa: gazteen
samurtasunetik mendeku nahiaren sinbolo
izatera igaro da
• Pertsonaien handitasuna: naturaz gaindiko
balentriak egiteko gaitasuna
• sinbologia
 Richard Wagner
• Der Ring des Nibelungen lau zatiz osaturiko
opera epikoa sortu zuen

https://youtu.be/wiyoLa9z1ao
• Herensugea,
altxorraren zaindaria:
– gutizia materialaren
sinboloa.
– Herensuge bat
hiltzea
aberastasunaren
pasaportetzat
hartzen zen, eta
heroia trebea zela
erakustea.
Eraztuna:
• kristautasunean lotura
leiala sinbolizatzen du,
askatasunez onartua.
• Bi izaki betiko lotzen dituen
menpekotasunaren
sinboloa.
• Eraztunak botere magikoak
ditu.
• Gerrikoa
• Lotura eta fideltasuna sinbolizatzen
ditu. Norbait gerrikotik kentzea
lotura haustea da.
• Kristau tradizioan, babes,
kontinentzia eta Kastitatea zeinua
da.
• Erdi Aroan, norbaiti gerrikoa kentzea
degradazio zeinua zen, betebehar
batzuk betetzeko ezintasuna edo
eskubide batzuei uko egitea.
Odola:
• Bizi-printzipioa, arima, gazte-indarra.
• Odolez edatea edo bainatzea etsaiaren
boterea xurgatzea da.
antzekotasunak
BELEAK
albiste on eta txarren mezulariak d
Tronuen Jokoan.
Beleak dira, Wotan jainkoak
munduan gertatzen den guztiari
buruzko mezuak zuzenean ekar
diezazkioten erabiltzen dituenak.
INTZESTUA
• Cersei eta Jaime Lannister
bikiak eta maitaleak dira.
zenbait seme-alaba dituzte,
Joffrey.
• Neba-arreben arteko intzestua,
Sigmundo eta Siglinda bikiekin
izandako wagneriar tetralogian
ere agertzen da, Sigfrido euren
harremanetik sortua delarik
Ezkontzak
• heriotzaren sinonimoa dira
– Horietako batean Robb eta Cat Stark hil ziren, eta
beste batean Joffrey erregea pozoitu zuten.
– ezkontza bikoitz bat dago Gunter eta Brunilda eta
Sigfrido eta krimildaren artean.
Iragana, oraina eta etorkizuna ikusteko ahalmena
• Brynden Rivers pertsonaia ikuskor bat da, bere aurpegia baino ezagutzen
ez da, zuhaitz baten sustraiekin elkartu baita.

• Erda, Lurraren jainkosa, lurretik gerriraino irteten den pertsonaia agertzen

da lehen eta hirugarren operetan, denboran zehar gertatutako guztia
ikusteko gaitasuna duena.
• Zazpi Erresumak ibiltari
zuriengandik eta hildako
bizidunengandik defendatu
behar dira.

• Nibelungoan , walkyriek,
borrokan hildako heroien
gorputzak berreskuratzea dute
helburu, Wotan armadan parte
hartzeko eta jainkoen bizilekua
defendatzeko
 Errolanen Kanta
• Roldan eta bere
paladinen aldeko
Orreagako guduari
buruzko istorio bat
da. Nola defendatu
zuen Karlomagnoren
armada mairuen
erasoetatik.
 Lehenengo partea: traizioa
• Karlomagnok Espainia
osoa konkistatu du,
Zaragoza izan ezik.
• Marsilek altxorrak
eskaintzen dizkio
Karlomagnori,
Frantziara itzul dadin,
eta kristau bihurtzeko
jarraituko diola
hitzematen dio.
Roldanek, Karlomagnoren ilobak, proposamena errefusatzen du
• baina Ganelonek, Roldanen
aitaordeak, Marsilen proposamena
onartu behar dela azaltzen du.

• Orduan, Zaragozara enbaxada

bidaltzea erabakitzen da; Roldanek
Ganelon proposatzen du eta
Karlomagnok onartu egiten du.
Roldanen ausardiak eta misioaren arriskuak, Ganelon haserretzen dute
• Ganelonek Blancandrin eta Marsilekin batera, Roldan gaztearen heriotza eraikitzea erabakitzen du.
• Horrela, Marsilek, enbaxadorearekin batera, Karlomagno eta bahituak
bidali beharko ditu leialtasuna bermatzeko.
Karlomagnok bi amets ditu, itzulera kanpainaren hondamendia iragartzen dutenak.
 Bigarren zatia: Orreagako gudua

• Marsilek laurehun mila gizoneko armada bat biltzen du Zaragozan

• Oliverosek zarata entzuten du eta sarrazenoak hurbiltzen ikusten ditu, Ganelonek traizio
egin diela ulertuz
• Oliverosek eskatu zion Roldani bere olifantea jotzeko, Karlomagnok entzun eta
laguntzera joateko. Roldanek uko egiten dio, hori egitea koldarkeria
litzatekeelako, eta bere ordez borrokarako prestatzen ditu beretarrak.
• Lehen erasoa sarrazeno pareen eta frantziar gerlari askoren heriotzarekin
amaitzen da. Egoera honen aurrean, Roldanek olifantea jotzen du.
• Frantzian, Karlomagnok olifantearen soinua entzuten du eta Orreagarantz
atzeratzen da Ganelon harrapatu ondoren, epaitu arte itxaron behar duena.
• Oliveros hil egin da eta Roldan eta Turpin
artzapezpikuaren besoetan hil da, gorpuak bedeinkatu eta
zuhaitz baten azpian hil da.
• Bakarrik eta heriotza hurbil batez jabetuta, Roldan bere ezpata
Durandarte apurtzen saiatzen da, baina ezkutatzea baino ez du lortzen.
• Bere aitorpena egin ondoren eta aurpegia Espainiarantz
itzulita, bere eskularrua Jainkoari eskaini eta hil egiten da.
• Karlomagno Orreagara iristen da, eta hondamendi handia ikusita,
Zaragozarantz ihes egiten duten sarrazenoak harrapatzeko.
• Marsilen tropak garaituta eta Orreagan itzulita,
Karlomagnori Baligan erregearen tropei aurre
egin behar diela jakinarazten diote
• . Borroka handia emirraren eta enperadorearen arteko borroka berezi batekin amaitzen da.
• Karlomagnok, San Gabrielen agerpenak bultzatuta, Baligan hiltzen du.
ondoren Zaragozako idolo eta tenplu paganoak suntsitu eta bataioa jaso
nahi ez duten sarrazeno guztiak urkatzeko.
• Karlomagnok, Frantziara itzultzea erabakitzen du,
Ganelon epaitzeko. Ganelon lau zaldik zatitzen dute.
Recursos https://www.turismoabaurrea.com/2018/01/la-cancion-de-roland-3434.html
 ezaugarriak
• Noiz?
XI. mendearen erdialdean idazten hasi zen, baina
jatorrizko testua handitu eta zuzendu egin zen XII.
mendearen hasieran

Nork idatzi zuen?

Roldanen kantuaren azken bertsoan, Turoldo
izeneko bat aipatzen da, olerki anonimotzat hartzen
den arren.
 heroia
• bikaintasunaren ideala irudikatzen du.
• Fisikoki eta animoz hornituta dago gerrarako.
• Jaunari lotua zinpeko fideltasun lokarriaz, bere leinua
odolez bezala.
• Ohorearekin konprometituta dago.
• Gehiegizko harrotasunak amorru itsu eta krudel bihur
ditzake.
• Heroiaren armak gorputzaren luzapen bat dira ia (izen
propioak dituzte).
Zaldunen poema
narratiboak
Ziklo arturikoa
 Arturo
• Arturo edo Artús (VI. mendearen lehen erdian), britainiarren erregea
Inbaditzaile anglosaxoien aurka borrokatu zen .
• Historialari batzuek figura mitikotzat hartzen dute.

• Elezaharraren arabera, Arthur, Britaniako errege zen Uther Pendragonen semea izan zen.
Mantenduta Ilunpetan bere haurtzaroan, bat-batean herriari bere errege bezala aurkeztu zitzaion.
•
Gobernari jakintsu eta ausarta zela erakutsi zuen. Bere gortean zaldun talde handi bat bildu zuen.
•
Bere emazte Genevarekin batera, Caerleon-upon-Usken (beharbada,
Legendaria Camelot), Galesko hegoaldeko mugan,
• Bere gerrak eta garaipenak Europako kontinentera hedatu ziren.
• bere herrialdera itzultzeko deitua izan zen arte. Bere iloba Mordred, matxinatu eta bere
erresumaren jabe egin zena.
• Azken batailan,Camlan, Ingalaterrako hego-mendebaldean, erregea eta traidorea euren lantzek
zeharkatuta erori ziren.
• Arthur, modu misteriotsuan, Avalon uharte mitikora eramana izan zen, bere zauria sendatzeko.
Arthur literarioa
 Ziklo arturikoaren eraikuntza
• Lehen unea: mitoaren eraikuntza (XII.
mendearen erdialdera arte)
– Bretainiako erregeen historia, Geoffrey de Mommouthena.
Mommouthek bere kontakizun sasi-historikoa jatorri zeltako ahozko tradizioan
oinarrituta eraikitzen du.

• Arthurren pertsonaia errege bikaina da, eta zaldun-gorte bat du Camelot.

• Ginebrako, Merlingo eta Morganako pertsonaiak agertzen. Esanahia.
• Hilzorian dagoen Arthur Avalon uhartera lekualdatzea aipatzen da, eta handik egun batez itzuli
beharko du.
Bere herria salbatzeko.

– Roman de Brut, Norman Wace.

• Mommouthen testuaren frantsesezko itzulpena da.
• Nobedadeak:
– Mahai Borobila, non zaldun onenak esertzen diren Arthurren lehendakaritzapean.
 Bigarren unea
Chretien de Troyes eta bere jarraitzaileak (XII ‑ XIII. mendeak)

• funtsezkoak diren bi pertsonaiaren sortzailea

da:
– Lanzarote (El caballero de la Carreta)
– Pertzeval (el cuento del Grial).
– Bilaketaren egitura kontatzeko modu gisa .
Hirugarren unea: mitoaren kristautasuna.

• Lanzarote en prosa (XIII. mendea) .

– hemendik aurrera, prosazko narrazioak aurkituko ditugu.

– bost eleberri anonimoak zikloaren berreraikuntza dira
Arturikoa kristau ikuspegitik. Ikuspegi hori bi alderditan:
1. Zalditeriaren espiritu mundutarraren gaitzespena
Camelot eta bere mozketa Grialaren bilaketaren ondoren.
2. Cameloten amaieraren eta porrotaren kausa diren maitasun-
harremanen kondena..
 Laugarren unea: Sir Thomas Maloryren La
muerte de Arturo (XV. mendea) .-
• Ingelesez
• Ziklo arturikoaren laburpen mota. Bertan,
behar bezala integratuta eta konbinatuta
agertzen dira
 Ziklo arturikoaren gai nagusiak
– Kaosetik ordenara:
Arthur erregea jaiotzen da
ezpata harrian
Arthur erregea
Taula Borobila.

– Ordenatik kaosera: adiskidetasuna, maitasuna eta traizioa:

Geneva, Arturo eta Lanzarote
Arturo, Morgana eta Mordred.

– Ordena berrezartzeko ahalegina: Grialaren bilaketa eta azken borroka.

– Arthurren heriotza
Arturo: ordenaren zaindaria, egiaren eta zuzenbidearen
defendatzailea
 …baina ez-aktiboa
• Arturo eserita geratzen da, pentsakor eta ekintza
bere zaldun ausartetan uzten du: Cayn,
Lanzaroten, Galvanen, Pertzevalen.

– Cay eta gero Lanzarote raptorearen atzetik doazen

Erreginarena. Maitalea da, eta ez senarra,
erreskatatzera doana.
– Grialaren bilaketan Erregeak joaten utzi du
bere nobleak, bera bere berrien zain geratzen den
bitartean.
 zaldunak
• Abentura bizitza heroikoaren funtsezko forma
da. Abenturaren formarik garatuena "queste"
da:
– objektu baten bilaketa magikoa, Griala bezala,
– desagertutako izaki baten jazarpena, Lancelotek
Geneva erreginaren bila
 Emakumearen birbalorazioa Erdi Aroan

• Marianoren gurtzari esker:

– Maria Birjinaren irudiak emakumea jainkotu eta idealizatu zuen,
bere kastitatea, bertuteak eta edertasuna nabarmendu zituen.

• Ziklo arturikoan, emakumeak ez dira hain uzkurrak eta

otzanak, beren ahotsa dute eta beren askatasuna bilatzen
dute maitasunaren eta sexuaren gaietan. Ikuspegi
platonikotik urruntzen dira, hau da, maitaleak ez dira
distantzian beti bezala ikusten; emakumeak, Arthur
erregearen emakumea aktiboago bihurtzen da eta gizona
pasiboago.
• Arthur, Uther Pendragon erregearen eta
Igraine, Kornuallesko Gorlois erreginaren
semea izan zen.
 Igraine
• Uther Pendragonen emazte bihurtzen da,
baina bere lehen senarra Gorlois izan zen,
honen ezkontzatik, hiru alaba jaio ziren:
Elaine, Anna-Morgause eta Morgana le Fay.
 txikitan
• Jaio eta gutxira, bere ama hil egiten
da, eta bere aitarekin geratzen da,
Kornuallesko dukearen familiak
gorrotatu eta mespretxatzen
duelarik.

• Elezaharrak dioenez, Merlin magoa

izan zen Kornuallesetik patu
misteriotsu batera eraman zuena.
 4 urte
• Arthur pixka bat hazi zen eta
beste errege eta noble
batzuek Merlinen laguntza
eskatzen zioten
• Merlinek zaldun ingeles gazte
bati ematea erabaki zuen, Sir
Hector-i, honek seme-alabak
baitzituen. Arturo herrixkako
noble ingeles bat bezala hazi
eta hezi zen.
 Morgana
• Bere arrebaordea,
zazpi urteko neska bat, bere
amaren jaioterrira bidalia izan
zen, duke berriaren aginduz.
Morgana bere amaren arrebekin
haziko zen Avalonen (Mitologia
zeltako uharte mitologiko baten
izena)
16 urte
• aitak Londresera eraman zuen
anaiekin batera, zaldunen
arteko borroka ikusteko.

• Horrek aldaketa ekarri zion

bere bizitzari: Arthurrek bere
aitari eskatu zion noizbait
zaldun izatea. Bere aitak, ahal
bezain laster, bere lagun baten
ezkutari bezala sartu zuen.
Ezpata EXCALIBUR
• Zaldunen topaketa batean,
Arthurrek motibazio jaso
zuen:
ingude batetik urteak
zeramatzan ezpata bat
ateratzea, inork ateratzea
lortzen ez zuena. Bere burua
aurkeztera animatu zen, eta
ezpata askatzea lortu zuen
zaldun eta noble guztien
aurrean.
• Arma horrek elezahar bat zuen atzean, "Ingudetik ezpata atera
zezakeenak Ingalaterrako tronua eskuratzea lortzen zuen", eta hala
gertatu zen.
• Arthur Cameloteko erresumako errege koroatua izan zitekeen.
• Arthur zaldun eta soldadu
onenez bildu zen:
Percival edo Lancelot kasu
• Kontseilua mahai edo taula
borobilaren inguruan biltzen
zen, non puntu kardinalak
marraztu ziren bere
erresumaren mapa handi
baten ondoan.
Ginebra
• Handik gutxira, Ginebrarekin ezkontzeko prestatu
zen, Cameloteko erresumatik gertu bizi zen noble
batekin.

• Andregaia Arthurren erresumara joan aurretik,

erregearen zaldun Lancelotekin amodioak izan
zituen.

• Lancelotek eraman zuen Camelotera gogoz kontra.

Sekretua gorde zuten, baita ezkonberrien ondoren
ere.

• Ezkutuan, maiteminduak sekretupean aurkitu ziren

berriro.
• Grial Santuaren bilaketak, bere bizitza osoa
amestera eraman zuen, bertan, dragoi eta
animalia mitologiko beldurgarriekin ere
borrokatuko delarik.
 Morgana
Ordurako, bere arreba Morganak,
surtilegiekin engainatu zuen Arthur,
erregearen gelan oheratuz eta
Genevaren papera eginez.

Handik gutxira, Morgana zintan

geratuko zen, Arthur erregearen
seme bakarra zen Mordred erdituz.

Morganak berarekin eraman zuen bere

aitarengandik urrun. Baso sekretu batean
dagoen gaztelu batean sartuta, bere amarekin
batera edabeak eta magiak ikasten ditu.
Morganak, bere semea, bere anaia hiltzea eta
Cameloteko errege berria koroatzea nahi du.
• Erregea, bere emazteak Lancelotekin zegoela
jakitean haserretu egin zen, eta, zigorretik ihes
egin zutenean, maitaleak jazartzen hasi zen,
zigorretik ihes egin zutenean.
• Garai hartan, Mordred, magiari esker, ohi
baino askoz lehenago nerabe bihurtu zena,
bere aitaren tronuaz jabetu zen.
• Arthur itzuli zenean, Mordred aurkitu zuen,
eta borrokatu zuten.
• Arthurrek bere semea hiltzea lortuz. Baina
honek zauriturik utziko zuen.
 BOCCACCIO
• Florentziar merkatari baten semea, heziketa arduratsua jaso zuen:
– Antzinatasunarekiko maitasuna zuen.
– Petrarkaren laguna izan zen eta Danteren lanaren aztertzailea. Boccacciok arte narratibo berri
bat sortuko du, bizitzaren plazerrekin gozatzen duen gizarte berri bati egokitua
• Napolin bizi izan zen, eta han sartu zen gortera. Han, neska gazte batekin maitemindu
zen, Fiammetta, bere kontakizun batekin, eta, azkenean, uko egin zion.
• XIV. mendean gaude Italian:
– gorteko gizartearen biziarteko antropozentrismoa nabarmentzen da.
– Izurri beltza: 1348 inguruan (XIV. mendea). Izurri beltzak Europa erasotzen du eta ia
biztanleriaren lurralde batekin amaitzen da. Giza gorputzaren gorpuzkera, fisikotasuna eta
edertasuna, antzinatean hain goratua eta Erdi Aroan hain sakratua, suntsitutako gorpuen
aurrean zanpatuak dira
– hiri-estatuen mosaikoa,
– Gurutzadak
– hiriko burgesia sortu berria: hiri-ekonomian, statu quo-ari aurre egiteko sortzen zen.
 Eleberri modernoa
• Boccacciok, XIII eta XIV. mendeetan nagusi izan ziren Erdi Aroko idealak alde batera utzi eta
humanismoaren oinarriak ezartzen ditu. Erdi Aroko ipuina eta oinarri psikologikoa garatu zuen:
– gizakia bere akats eta bertuteekin aurkezten da

–
Hau, Bocaccioren obran, gizarte ezberdintasunekiko duen ikuspegitik ikus daiteke, askotan, gizarte klase
ezberdinetakoak zirenean balizko bi maitale elkartzeko zuen eraginkortasunik ezetik kritikatuz. Adibide argia da bere
aitarekin bizi zen emakume batek senarrik ez ezagutzean bere mendeko baten konpainia bilatzen duen istorioa, haren
heriotza eraginez.
 Dekameron
• 100 kontakizun osatutako bilduma, horietako batzuk eleberri laburrak
• hiru gairen inguruan maitasuna, adimena eta fortuna.
• istorio hauek batzeko, marko narratibo bat ezarri zuen. Izurri bubonikoaren ondorioen deskribapenarekin
hasten da, bere kontakizunari hasiera emateko arrazoia dena: Lagun talde bat (zazpi emakume eta hiru gizon)
Florentziako hiribildu batean babesten dira izurri beltzaren agerraldi batetik ihes egiteko. Denbora pasatzeko,
bakoitzak istorio bat kontatzen du hamar gauetako bakoitzeko. Hortik dator liburuaren izena, grekeraz honako
hau esan nahi duena:

• Kontakizun bakoitza abesti batekin amaitzen da, narratzaile batek abestuta dantzatzeko. Ehungarren ipuina
amaitzean, lagunak etxera itzultzen dira.
• hainbat iturri literario ditu oinarri, askotan inbertitu edo parodia egiten dutenak: erdi Aroko exempla bildumak,
fabliauxak, eleberri grekoa, frantses erromana, autore klasikoak…

Dekameroiak zehatz-mehatz deskribatzen ditu izurri bubonikoak Europako alde horretan izan zituen ondorio
fisiko, psikologiko eta sozialak: pertsonaiak izaki arruntak dira, akastunak eta inolako balio noble, zaldun edo
gizabiderik gabeak;
lapurrak, gezurtiak eta adulteroak nabarmentzen dira.
 gaiak

Adimena
Fortuna
amodioa

• http
://literaturauniversallamardelenguas.blogspot.
com/2017/01/guia-lectura-decameron.html
 estiloa
• DOTOREA ETA OREKATUA: Latinaren egiturak
egokitzen ditu italierara:
– esaldi luzeak
– musikalak: azentuen harmoniaren arabera jartzen
ditu hitzak
– Hiperbatoia erabiltzea
– aditzak azken tokian jartzen ditu.
 El cocinero Chichibio
• Zein da moraleja?
aurre egin bizitzari eta beti umore onez aurkezten zaizkizun zailtasunei
 EL HERMANO LIMOSNERO
Sexta Jornada, cuento X

Zer kritikatzen du?

• Herri erlijiotasunaren eta apaizen
engainatzeko gaitasunaren erakusgarri
sinestezina.
 San Antonioko fraideak Erdi Aroan, iruzurgile bezala kondenatuak
ziren.

Cipollak itxura landatarra du eta ile gorria duena (Erdi Aroan, ile
kolore hau zuten pertsonek zorte txarra ematen zutela uste zen, edo
deabruarekin lotutakoak zirela).

• https
://boccaccio2018.wordpress.com/author/bocc
accio2018/
Erlikiak
• paper garrantzitsua betetzen dute
kristau fedean, santu edo martirien
hondakinak edo objektuak zirela uste
zen (hilobiak, hezurrak, etab.), eta
Elizak horiek kontrolatu eta erabiltzen
zituen.
• Legitimazio mekanismoa
"benetakotasun ziurtagiria" zen,. Aita
Santuak erabakitzen du.
Deskribapen liturgikoa
hedatzen da, zeremonialaren elementu guztia
pentsatua eta kontzienteki egina dago: Diskurtso
luzeak autoritatea ematea helburua du. esaldi ilun
eta zentzugabeak pilatzen ditu, edo baieztapen
perogrulleskoak, ezohikotzat jotzen ez direnak.
EL JUMENTO DEL COMPADRE PEDRO
Novena jornada, cuento X
 narraziogintza

• Erdi Aroaren amarieran

• Ekialdeko ipuin bildumek eragin hhandia zuten
(Panchatanttra eta Mila gau eta bat gehiago)
• Giovanni Boccaccio
• Geoffrey Chaucer