Ñýäýâ 1: Òºðèéí áîäëîãûí

òóõàé îéëãîëò
 Àãóóëãà

1. Áîäëîãûí òóõàé îéëãîëò

2. Îíîëûí õàíäëàãóóä
 ÒªÐÈÉÍ ÎÐÎËÖÎÎÍÛ ¯ÍÄÝÑËÝË: ÇÀÕ ÇÝÝËÈÉÍ
ÄÎÃÎËÄÎË

1. Çàõ çýýëèéí äîãîëäîë

  À. Íèéòèéí áàÿëàã (á¿òýýãäýõ¿¿í)
- ¿ë ºðñºëäºõ, ¿ë ÿëãàâàðëàõ
  Á. Äàãàëäàõ ¿ð ä¿í
  Â. Òºðºëõèéí ìîíîïîëü
  Ã. Ìýäýýëëèéí àññèìåòð áàéäàë
 2. Áóñàä õÿçãààðëàëò
 ÒªÐÈÉÍ ÎÐÎËÖÎÎÍÛ ¯ÍÄÝÑËÝË: ÒªÐÈÉÍ ÎÐÎËÖÎÎÍÛ ÄÎÃÎËÄÎË

1. Һ뺺ëëèéí àðä÷èëàëä çóðøìàë áàéäàã àñóóäëóóä

  À. Ñîíãóóëèéí ïàðàäîêñ
  Á. Çîõèîí áàéãóóëàëòàé á¿ëã¿¿äèéí íºëººëºë
Â. Ñîíãóóëèéí òîéðãèéí çîõèîí áàéãóóëàëò Gerrymandering
  Ã. Ñîíãóóëèéí öèêëèéí íºëºº
Ä. Îëîí íèéòèéí ñàíàà áîäëûí íºëººëºë
 2. Çàõèðãààíààñ ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ¿åä òóëãàðäàã àñóóäëóóä
À. Àãåíòëàãèéí àñóóäàë
  Á. ¯ð ä¿íã õýìæèõýä ãàðäàã áýðõøýýë
Â. ªðñºë人í õÿçãààðëàãäìàë
Ã. Òºðèéí àëáàí õààã÷äûí õàìãààëàë
 Áîäëîãî

Áîäëîãî - áîäîë
Áîäîë - õ¿íèé óõààíäàà ñýòãýõ,
ýðãýö¿¿ëýõ; ñàíàà áîäîë

(ß.Öýâýëèéí òîëü)
 Áîäëîãî Policy

“Òîäîðõîé íºõöºëä þó õèéõ òàëààð á¿ëýã

õ¿ì¿¿ñ, áèçíåñèéí áîëîí òºðèéí áàéãóóëëàãà,
óëñ òºðèéí íàìààñ àëáàí ¸ñîîð õ¿ëýýí çºâøººðñºí
¿çýë ñàíààíû öîãö, òºëºâëºãºº þì.”
(Êåìáðèæèéí òîëü)
 Òºðèéí áîäëîãî

“ºðãºí óòãààðàà òºðèéí áàéãóóëëàãà, ò¿¿íèé

îð÷íû õîîðîíäûí õàðèëöàà”
Ðîáåðò Àéñòîóí

“òºðººñ õèéõýýð, ýñõ¿ë ýñ õèéõýýð ñîíãîñîí

ç¿éë”
Òîìàñ Äàé
 Òºðèéí áîäëîãî

Òîäîðõîé àñóóäëûã øèéäâýðëýõèéí òóëä

òºðèéí áàéãóóëëàãàас ÿâóóëæ áóé
çîðèëòîò ¿éë àæèëëàãàà
 Òºðèéí áîäëîãûí îíöëîã øèíæ

 Íèéòýä õîëáîãäîëòîé àñóóäëóóäûã øèéäâýðëýõýä

÷èãëýãääýã
 Òºðèéí ýðõ ìýäëèéã (õóóëèàð îëãîãäñîí)
õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâäàëòàé øóóä õîëáîîòîé
 Òºðèéí áîäëîãûí àíãèëàë

Ò¿âøèí
 Äàÿí äýëõèéí (îëîí óëñûí)
 Á¿ñ íóòãèéí (Ç¿¿í Õîéä Àçèéí)
 Óëñ îðíû (¿íäýñíèé)
 Á¿ñèéí
 Îðîí íóòãèéí
 Òºðèéí áîäëîãûí àíãèëàë

Ñàëáàð áóþó ÷èãëýë

 Ýäèéí çàñãèéí
 Íèéãìèéí
 Áàéãàëü îð÷íû
 Ãàäààä ã.ì
 Òºðèéí áîäëîãûí àíãèëàë

Àãóóëãà
 Õóâààðèëàõ
 Äàõèí õóâààðèëàõ
 Çîõèöóóëàõ ã.ì
 Îíîëûí õàíäëàãóóä

 Èíñòèòóöèéí
 ¯éë ÿâöûí
 Á¿ëãèéí
 Ñèñòåìèéí
 Ðàöèîíàë
 Èíêðåìåíòàë
 Íèéòèéí ñîíãîëòûí
 Áîäëîãûí ¿éë ÿâöûí îð÷èë
(Óè.Äàíí)

Øèéäâýðëýõ àñóóäëûã òîäîðõîéëîõ

Áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ

Áîäëîãî áàòëàõ

Áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëýõ

Áîäëîãûí áèåëýëòèéã ¿íýëæ ä¿ãíýõ

 Áîäëîãûí ñèñòåì

Îðîëöîã÷ òàëóóä

Áîäëîãûí îð÷èí Áîäëîãî

Îðîëöîã÷ (ñîíèðõîã÷/õîëáîãäîã÷) òàëóóä

• Áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷èä
• Áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëýã÷èä
• Àøèã òóñûã õ¿ðòýã÷èä

Policy community
Policy actors
Policy stakeholders
 Áîäëîãûí îð÷èí

• Èíñòèòóöèéí
• Ýäèéí çàñãèéí
• Õ¿í àì ç¿éí
• Ñî¸ëûí
 Áîäëîãûí ¿éë ÿâö (ñèñòåìèéí õàíäëàãà)
Îð÷èí

Áîäëîãûí îðö Áîäëîãûí ¿éë ÿâö Áîäëîãûí Áîäëîãûí ¿ð

ãàðö äàãàâàð
Áîäëîãûí Áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ Áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëýõ
õýðýãöýý,
øààðäëàãà Øèéäâýðëýõ àñóóäëûã Áîäëîãûí àãóóëãûã ¯éë÷èëãýý Õóâü õ¿í,
òîäîðõîéëîõ òîäðóóëàõ íèéãìèéí
Áîäëîãûí Çîðèëãî, çîðèëò, Õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë ÿâöûã Á¿òýýãäý- á¿ëýã
äýìæëýã òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéã òºëºâëºõ õ¿¿í õèéãýýä
òîäîðõîéëîõ Ýðõ ìýäýë, õàðèóö-ëàãûã íèéãýìä
Áîäëîãûí íººö Áîäëîãûí õóâèëáàðóóä õóâààðèëàõ Ýðõýìëýõ ¿ç¿¿ëýõ íºëºº
áîëîâñðóóëàõ ͺºöèéã áàéðøóóëàõ ç¿éë
Áîäëîãîä ¯ð ä¿íã óðüä÷èëàí Õýðýãæ¿¿ëýõ
õîëáîãäîõ Çîõèöóóëàõ
ìýäýýëýë òîîöîîëæ õàðüöóóëàõ Õÿíàëò-øèíæèëãýý,
“Øèëäýã” õóâèëáàðûã ¿íýëãýý õèéõ
ñîíãîõ

Áóöàõ õîëáîî
Îð÷èí
 Ìîíãîë Óëñàä òºðèéí áîäëîãî áîëîâñðóóëæ
õýðýãæ¿¿ëýõ òîãòîëöîî

1. Òºðèéí áîäëîãî áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààðõ

òºðèéí áàéãóóëàãóóäûí á¿ðýí ýðõ, ÷èã ¿¿ðýã
2. Íóòãèéí óäèðäëàãûí áàéãóóëëàãà, îðîí íóòãèéí
áîäëîãî
 ÓÈÕ-ûí á¿ðýí ýðõ
  1. Óëñûí Èõ õóðàë òºðèéí äîòîîä, ãàäààä áîäëîãûí àëü ÷ àñóóäëûã
ñàíàà÷ëàí õýëýëöýæ áîëîõ áºãººä äàðààõü àñóóäëûã ººðèéí îíöãîé á¿ðýí
ýðõýä õàäãàëæ øèéäâýðëýíý:
2) òºðèéí äîòîîä, ãàäààä áîäëîãûí ¿íäñèéã òîäîðõîéëîõ;
7) òºðèéí ñàíõ¿¿, çýýë, àëáàí òàòâàð, ìºíãºíèé áîäëîãî, óëñûí
ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí õºãæëèéí ¿íäñýí ÷èãëýëèéã òîäîðõîéëæ, Çàñãèéí
ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºð, óëñûí òºñºâ, ò¿¿íèé ã¿éöýòãýëèéí
òàéëàíã áàòëàõ;
8) õóóëü, Óëñûí Èõ õóðëûí áóñàä øèéäâýðèéí áèåëýëòèéã õÿíàí
øàëãàõ;

Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëèéí õîðèí òàâäóãààð ç¿éë

 ßàìäûí ÷èã ¿¿ðýã

1. Ñòðàòåãèéí òºëºâëºëò õèéõ

2. Áîäëîãûí óäèðäàìæààð õàíãàõ
3. Õýðýãæèëòèéã çîõèöóóëàõ
4. Õÿíàëò-øèíæèëãýý õèéõ
5. Yíýëæ ä¿ãíýõ
 Îðîí íóòãèéí áîäëîãî

Íóòãèéí ººðºº óäèðäàõ ¸ñíû áàéãóóëëàãà á¿ðýí

ýðõèéíõýý õ¿ðýýíä áèå äààí øèéäâýð ãàðãàæ,
áîäëîãîî òîäîðõîéëîõ ýðõòýé, ìºí ÷àäâàðòàé áàéõ
íü íóòãèéí ººðºº óäèðäàõ ¸ñíû ¿íäñýí çàð÷ìûí íýã
þì.
 Îðîí íóòãèéí áîäëîãî

”Íóòãèéí ººðºº óäèðäàõ áàéãóóëëàãà òóõàéí àéìàã,

íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðýã, áàã, õîðîîíû íóòàã
äýâñãýðèéí õýìæýýíèé ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí
àìüäðàëûí àñóóäëûã áèå äààæ øèéäâýðëýõèéí õàìò
óëñ, äýýä øàòíû íýãæèéí ÷àíàðòàé àñóóäëûã
øèéäâýðëýõýä õ¿í àìûã çîõèîí áàéãóóëæ
îðîëöóóëíà.”
Æàðàí õî¸ðäóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëò
 Îðîí íóòãèéí áîäëîãî

Íóòãèéí ººðºº óäèðäàõ áàéãóóëëàãûí ýðõ õýìæýýíèé

àñóóäëûã äýýä øàòíû áàéãóóëëàãà íü øèéäâýðëýæ ¿ë áîëíî.
Õýðýâ íóòàã äýâñãýðèéí àìüäðàëûí òîäîðõîé àñóóäëûã
øèéäâýðëýõ òàëààð õóóëü, òºðèéí çîõèõ äýýä
áàéãóóëëàãûí øèéäâýðò òóõàéëàí çààãààã¿é áîë íóòãèéí
ººðºº óäèðäàõ áàéãóóëëàãà ¯íäñýí õóóëüä íèéö¿¿ëýí áèå
äààí øèéäâýðëýæ áîëíî.
Æàðàí õî¸ðäóãààð ç¿éëèéí 2 äàõü çààëò
 ÇÄÒÃ-ûí ÷èã ¿¿ðýã

1. Ñòðàòåãèéí òºëºâëºëò õèéõ

2. Áîäëîãûí óäèðäàìæààð õàíãàõ
3. Õýðýãæèëòèéã çîõèöóóëàõ
4. Õÿíàëò-øèíæèëãýý õèéõ
5. Yíýëæ ä¿ãíýõ