Regulacija rada berzi

•Sve do Velike ekonomske krize, berza je fnkcionisala po tržišnim principima ponude i

tražnje bez prisustva posebne regulative.
• 1933. godine (četri godine poslije velike ekonomske krize) Kongres SAD usvojio je
Zakon o hartijama od vrijednosti, a nakon toga u Zakon o Komisiji za vrijednosnice i
berze (Securities and Exchange Comission – SEC) . Ova komisije postala je prva u
svijetu, a danas je i vodeća, kako po razvoju regulative i svojoj poziciji na nacionalnom,
tako i na globalnom tržištu. Pored ova dva zakona tržište hartija od vrijednosti
uređeno je i donošenjem zakona o dužničkim hartijama od vrijednosti i
investicionim fondovima kojim je regulisan njihov promet (1940).
•Osnovni sadržaj ova dva zakona (čije se odredbe ili direktno ili nešto izmijenjene
primjenjuju u svim ostalim zemljama) odnosi se na to da:
 1. Kompanije koje žele da emituju hartije od vrijednosti u cilju prodaje na . tržištu
hartija od vrijednosti – berzi moraju javnost objektivno i istinito obavještavati o svom
poslovanju, o kvalitetu hartija od vrijednosti koje se emituju, o rizicima i prednostima
koje nosi investiranje u njih.
 
2. Institucije, i drugi subjekti koji organiziju i koji trguju hartijama od vrijednosti
moraju se prema investitorima – kupcima hartija od vrijednosti odnositi pošteno i časno i
njihove interese staviti ispred svojih.
 Interni kontrolor

• Danas, svaka berza ima Internu kontrolu, najmanje jednog internog

kontrolora koji kontroliše ukupan rad berze. Berzanski kontrolor o svim
uočenim pojavama obaveštava upravu berze, koja preduzima mere na
sprečavanju štete i osiguranja daljeg redovnog toka trgovanja na berzi i o
preduzetim merama obaveštava organ koji je nadležan da nadzire berzu.
• Interni kontrolor za uočene prestupe (davanje netačnih podataka o
solventnosti, onemogućavanje normalnog odvijanja trgovine na berzi,
davanje insajderskih informacija koje mogu dati nezasluženu dobit
pojedinim igračima na berzi, nedozvoljeno mešanje u rad drugog člana
berze, neodgovoran i nezakonit rad) može blokirati račun člana berze čime
onemogućava njegovo poslovanje na berzi i pokrenuti stečaj njegove
firme. Interni kontrolog ne može suspendovati rad berze, to može samo
regulatorni državni organ.
• Berzanski kontrolor je usko povezan sa drugim osloncem za zaštitu
zakonitog rada berze-državnim organom za nadzor berzi, koji daje
saglasnost za njegov izbor i daje mu upustva za rad.
 Regulatorna tijela

• Regulatorno telo (najčešće komisija za hartije od vrednosti) kontroliše rad

berze i obavezno je da ukaže na propuste u primeni zakona i akata berze.
Ono je dužno da preduzme mere za otklanjanje uočenih nepravilnosti. U
obavljanju kontrole regulatorno telo ima pravo punog uvida u poslovne
knjige i svu drugu dokumenatciju berze. Deluje na principu klasičnih
inspekcijskih ovlašćenja.
• Ukoliko uoči značajne nepravilnosti može obustaviti trgovanje na berzi pa
čak i sam rad berze. Komisija odnosno drugo regulatorno telo, koji je izdao
dozvolu za rad berze, može rešenjem koje je konačno u upravnom postupku
izreći sledeće mere:
• Naložiti berzi da u propisanom roku svoje poslovanje uskladi sa zakonom,
propisima nadzornog organa i aktima berze;
• Privremeno obustavi rad berze, ako oceni da njeno dalje poslovanje
ugrožava inte-rese učesnika u radu berze, narušava ravnoteržu na tržištu ili
ugrožava funkci-onisanje berze;
• Pokrenuti stečaj berze.
 Regulatorna tijela- Američka Komisija za HOV

• Američka Komisija za vrijednosnice i berze ima pet komesara od kojih

predsjednik SAD jednog imenuje za predsjednika. Najviše tri komesara mogu
biti iz jedne političke partije tako da se na taj način obezbjeđuje da rad komisije
ne bude podložan uticaju pojedinih partija. Mandat svakom članu Komisije
traje pet godina, ali jednom od njih mandat ističe svake godine 5. juna. 

- Osnovna djelatnost Komisije sastoji se u sljedećem:

• Tumače savezne zakone koji se odnose na hartije od vrijednosti,
• Dopunjuju postojeće pravilnike i ostale propise koji se odnose na rad Komisije,
• Predlažu nove procedure i pravila u skladu sa izmijenjenim uslovima na tržištu,
• Obezbjeđuju primjenu zakona i ostalih propisa koji se odnose na tržište hartija
od vrijednosti. 
• Sjednice Komisije su po pravilu javne.
 Nadležnost Komisije za HOV

• Pod uticajem utvrđenih nadležnosti Komisije za vrijednosnice i berze

SAD sve druge zemlje donijele su svoje posebne zakone kojima je
regulisana nadležnost Komisija za hartije od vrijednosti, ali svakoj od
komisija, iako imaju svoje specifične nadležnosti, utvrđuju se opšte
nadležnosti kao što su:
- Oblast koorporativnog upravljanja u akcionarskim društvima, odnosno
skup međusobnih odnosa vlasnika i upravljača i povjerilaca,
- Uređenje tržišta kapitala, kontrolom učesnika na njemu – berzanskih
posrednika same berze.
- Zaštita privatne svojine u obliku korporativnih i dužničkih hartija od
vrijednosti – kontrola registra hartija od vrijednosti.
 
• Komisija hartije od vrijednosti bavi se i uređenjem tržišta finansijskih
derivata. Velika finansijska tržišta (SAD) obrazuju posebnu komisiju
koja se bavi ovom vrstom tržišnog materijala.
 Nezavisnost Komisije za HOV

• Komisija za hartije od vrijednosti ima trojaku nezavisnost:

-Institucionalnu; Institucionalna nezavisnost postiže se time što se Komisije
osnivaju zakonom sa preciznim utvrđivanjem nadležnosti. Najveći stepen
institucionalne nezavisnosti postiže se u slučaju kada članove komisije postavlja
parlament, Niži nivo nezavisnosti postiže se kada članove komisije imenuje vlada,
a najmanji kad to čini neko od ministarstava – ministarstvo finansija naprimjer.
-personalnu ; Personalna nezavisnost podrazumijeva da članovi komisije –
komesari ne smiju biti izloženi nikakvim pritiscima i uticajima bilo koje vrste pa ni
od samih članova komisije – komesara
-finansijsku; podrazumijeva da rad komisije ne smije biti finansiran od strane
države ili nekih drugih fizičkih ili pravnih lica koja su zainteresovana za
funkcionisanje tržišta kapitala. Rad komisije finansira se iz taksi koje naplaćuju za
svoje usluge, komisija je stimulisana da radi efikasno, da prikupljena sredstva i
samostalno se inansira i na taj način postaje nezavisna.
• * Finansijski plan Komisije za hartije od vrijednosti donosi se prema proceduri
koja važi za finansijski plan centralne banke, a usvaja ga parlament.
 Nadležnosti Komisije za hartije od vrijednosti Republike Srbije
• Rad Komiisje za HOV RS je definisan:
1. Zakonom o tržištu hartija od vrijednosti i drugih finansijskih instrumenata.
2. Zakonom o preuzimanju akcionarskih društava i
3. Zakonom o investicionim fondovima.
• Navedenim zakonima propisano je da Komisija:
1. donosi akta radi sprovođenja ovih zakona;
2. Odobrava izdavanje hartija od vrijednosti sa i bez javne ponude, objavljivanje ponuda za
preuzimanje akcionarskih društava
3. daje dozvole za rad organizatoru tržišta
4. Daje saglasnosti iz domena svog poslovanja
5. Vodi registre- registar brokera, investicionih savjetnika, portfolio menadžera i posrednika;
6. prati stanje i kretanje na organizovanom tržištu, daje informacije o organizovanom
tržištu i preduzima mjere za otklanjanje poremećaja na tom tržištu;
7. sarađuje sa međunarodnim organizacijama,
8. organizuje, preduzima i kontroliše sprovođenje mjera kojima se obezbjeđuje efikasno
funkcionisanje organizovanog tržišta i zaštita investitora,
9. vrši nadzor nad poslovanjem brokersko - dilerskih društava,
10. podnosi nadležnom državnom organu prijavu protiv ovlašćenih učesnika
* Komisija za hartije od vrijednosti može pokrenuti i voditi pred sudom postupak radi zaštite
interesa investitora i drugih lica
 Kontrola berze od strane Komisije

• U Srbiji kontrolu nad radom berze sprovodi Komisija za hartije od vrednosti najmanje dva puta
godišnje
• Ovlašćeno lice Komisije za hartije od vrednosti može u postupku nadzora:
- pregledati akte, poslovne knjige, izvode sa računa i druga dokumenta berze,
- zahtevati informacije o pojedinim pitanjima značajnim za poslovanje berze
* Ako uoči nezkonitosti, odnosno nepravilnosti u poslovanju berze, Komisija za hartije od vrednosti
donosi odluku kojom nalaže berzi da otkloni te nezakonitosti ili preduzima neku od sledećih mera:
• oduzima saglasnost na odluku o izboru, odnosno imenovanju direktora i članova upravnog
odbora berze i daje nalog za imenovanje novih lica;
• daje nalog berzi da privremeno obustavi trgovinu određenim hartijama od vrednosti, odnosno da
isključi određene hartije od vrednosti sa listinga;
• daje nalog berzi da ona privremeno obustavi rad u trajanju od tri meseca;
• daje nalog za privremenu zabranu raspolaganja sredstvima sa računa berze i drugom imovinom
berze u trajanju od tri meseca;
• daje nalog za zabranu isplate dela dobiti koji pripada akcionarima berze, odnosno isplate
članovima organa uprave berze i zaposlenima;
• izriče javnu opomenu;
• oduzima dozvolu za red berze;
• preduzima i druge mere u skladu sa zakonom i svojim aktima
 Međunarodna organizacija komisija za hartije od vrijednosti

• Međunarodna organizacija za komisije za hartije od vrijednosti

(International Organization, of Securities Comissions – IOSCO –
Madrid), nastala je 1983. godine od Interameričke regionalne
asocijacije regulatora.
• Godine 1984. godine ovoj organizaciji priključeni su nacionalni
regulatori tržišta kapitala iz Francuske, Velike Britanije,
Indonezije i Južne Koreje.
• Stalni Generalni sekretarijat osnovan je 1986. godine.
• Ova organizacija trenutno broji 181 članicu koja svojom
djelatnosšću pokriva sva finansijska tržišta u svijetu.
Ova međunarodna institucija veoma mnogo je doprinijela razvoju
tržišta kapitala i hartija od vrijednosti, dala je veliki značaj
unifikaciji nacionalnih tržišta kapitala,
 Međunarodna organizacija komisija za hartije od vrijednosti

• Osnovni značaj ove organizacije sastoji se u:

- Usvajanju ciljeva i principa regulisanja tržišta hartija od vrijednosti (usvojeni 1998.) koji su postali
standard za sva nacionalna tržišta,
- Usvajanje memoranduma o razumijevanju (usvojen 2002.) čiji je zadatak da omogući razmjenu
informacija i iskustava nacionalnih komisija. Na ovaj način olakšana je realizacija opštih principa.
- Usvajanje Metodologije (usvojena 2003.) za procjenu primjene nivoa opštih principa.

Postoje tri nivoa članstva u ovoj organizaciji: punopravno, pripremno i pridružno.

Članstvo u Međunarodnoj organizaciji komisije za hartije od vrijednosti
podrazumijeva da je tržište kapitala uređeno na zadovoljavajući način i da
investitori na njemu uživaju zaštitu

Članovi međunarodne organizacije komisije za hartije od vrijednosti obavezni su:

 - da sarađuju u promociji visokih standarda u regulaciji tržišta kapitala,
- razmjenjuju informacije u cilju regulacije i razvoja nacionalnih tržišta kapitala,
- uspostave standarde za efikasan nadzor nad međunarodnim transakcijama,
- obezbjeđuju uzajamnu pomoć u zaštiti integriteta tržišta kapitala.
 Centralni registar
• Centralni registar se može definisati kao institucija, odnosno nezavisno regulatorno
tijelo koja vodi jedinstvenu evidenciju o izdatim hartijama od vrijednosti i njihovim
vlasnicima i obavlja kliring i saldiranje hartija od vrijednosti i novca nakon
obavljanja trgovinskih transakcija na finansijskom tržištu.
• .U Srbiji postoji Centralni registar, depo i kliring hartija od vrednosti a.d. Beograd.
• Rad i principi rada centralnih registara hartija od vrednosti funkcionišu po
međunarodnim standardima i preporukama Međunarodne organizacije Komisija
hartija od vrednosti (International Organisation of Securities Commissions
Recommenda-tions-IOSCO).
• U Evropskoj uniji je objedinjena ova institucija i nosi naziv „Europien Central
Securities Depozitory Association"- ECSDA koju sačinjavaju centralni registri
hartija od vrednosti svih zemalja Evropske unije. Evropski centralni registar
standardizuje rad nacionalnih registara i informacije čini transparentnim i ažurnim
• Postoji i Regionalna organizacija registara zemalja Centralne i istočne Evrope
(Europen Central Securities Depozitory Association-CEECSDA). Ova institucija je
u toku prisajedinjavanja jedinstvenoj asocijaciju centralnih registara EU tj.
ECSDA.
• Krajnji cilj integracije centralnih registara hartija od vrednosti, a potom i klirinških
kuća jeste stvaranje jedinstvenog tržišta berzanskog materijala u EU, a posle i u
svetu, baziranog na jedinstvenoj tehnološkoj platformi i jedinstvenom sistemu
saldiranja u okviru harmonizovane zakonske regulative.
 Ciljevi centralnog registra

•Osnovni ciljevi centralnog registra sadržani su u slijedećem:

Očuvanje pouzdanosti, tačnosti i sigurnosti podataka o vlasništvu hartija od vrijednosti
1.

2. Obezbjeđenje sigurnog, blagovremenog, tačnog i preciznog prenosa vlasništva nad

hartijama od vrijednosti sa starog na novog vlasnika putem elektronskog zapisa.
3. Održavanje i razvoj sistema registrovanja, deponovanja i evidentiranja prometa hartija
od vrijednosti u skladu sa tržišnim razvojem i razvojem informacionih sistema,
4. Potpuno poštivanje zakona i drugih propisa i
5. Potpuna saradnja sa nadležnim državnim institucijama za hartije od vrijednosti,
institucijama nadležnih za obavljanje platnog prometa,
• Ovi osnovni ciljevi su sadržani i u osnovnim uslugama koje Centralni registar vrši,
pored njh postoje i dodatne usluge kao što su: objavljivanje i ponuda za preuzimanje
akcija akcionarskih društava, objavljivanje poziva za održavanje skupština akcionara,
isplata dividendi za akcionare i kupona za obveznice, povezivanje sa centralnim
registrima u regionu, izdavanje jedinstvene evidencije akcionara.
•Sve svoje poslove Centralni registar naplaćuje što ga čini monopolskom institucijom

 
 Registrovanje hartija od vrijednosti- CFI kod

• Registracija hartija od vrijednosti u Centralnom registru podrazumijeva

dodjeljivanje CFI kod i ISIN broja.Ovi brojevi se dodjeljuju primjenom ISO
standarda.
• CFI kod podrazumijeva Klasifikaciju finansijskih instrumenata (classification of
financial instruments), odnosno međunarodni standard (ISO 10962:2001)
kojim se identifikuje vrsta hartija od vrijednosti, pojedinačna prava iz tih
hartija. CFI kod je oznaka vrste hartije od vrijednosti iz koje zakoniti vlasnici
ostvaruju ista prava, s obzirom na klasu, odnosno seriju tih hartija.
• CFI kod ima šest slovnih znakova sa različitim značenjima:
- Prvi znak označava najviši nivo klasifikacije, odnosno označava klasu hartija od
vrijednosti i sadrži šest različitih generičnih kategorija: Akcijski kapital
(equities), Instrumenti duga (debt instruments), Prava (entitlements), Opcije
(opcions), Fjučersi(futures), i Ostalo (others).
- Drugi znak označava specifične grupe u okviru svake generičke kategorije.
- Četiri posljednja znaka označavaju najvažnije atribute koji se primjenjuju na
svaku specifičnu grupu.
 Registrovanje hartija od vrijednosti- ISIN broj

• ISIN broj predstavlja međunarodni sistem identifikacionih brojeva hartija

od vrijednosti (international securities identification number ). ISIN broj je
međunarodni standard (ISO6166:2001). Ovim brojem se identifikuje
zemlja izdavanja hartija od vrijednosti, izdavalac i vrsta hartija od
vrijednosti.
• ISIN broj ima sledeću strukturu: HH (identifikacije zemlje) – HHHH
(skraćena oznaka emitenta) – H oznaka klase hartije – HHHH (generisani
broj po zadatom algoritmu) – H (kontrolni broj po modulu double add
double).
 Ovlašćene banke

• Ukoliko ispunjavaju propisane uslove, banke od Komisije za HOV mogu

dobiti dozvolu za rad sa HOV na berzi
• Pored opštih uslova, ovakve banke moraju da imaju poseban organizacioni
dio koji se bavi ovim poslovima i da :
• vodi posebnu evidenciju njegovog poslovanja u poslovnim knjigama,
• da taj dio tehnički, kadrovski i organizaciono osposobi da u potpunosti
može obavljati poslove berzanskog posrednika kao i brokersko-dilersko
društvo,
• da donese pravila za rad tog organizacionog dijela za koje Komisija za
hartije od vrijednosti treba da da saglasnost.
• . Mjere koje Komisija za hartije od vrijednosti ima pravo da izriče
brokersko-dilerskom društvu može da izriče i banci za poslove vezane za
trgovinu hartijama od vrijednosti.
 Kastodi banka
• Kastodi ili skladišna banka (custody znači čuvanje ili staranje što se može
prevesti kao skladištenje) je banka koja se bavi čuvanjem i upravljanjem
hartija od vrijednosti za račun njihovih vlasnika koji su joj klijenti.
• Klijenti kastodi banke, kao deponenti, imaju dvije mogućnosti:
1) da svoje hartije od vrijednosti daju na čuvanje,
2) da svoje hartije od vrijednosti daju na čuvanje i upravljanje (rukovanje), u
tom slučaju banka ima obavezu da se stara o njegovim pravima i
obavezama koje proizilaze iz prava po osnovu njihovog vlasništva.
* Kastodi banka može imati ulogu zastupnika ili komisionara