TOK TEHNOLOŠKOG PROCESA OBRADE ORIJENTALNIH

I POLUORIJENTSLNIH DUHANA
Ovi duhani sređuju se i pakuju po sistemu TONGA MANIPULACIJE.
Provodi se na tzv. Tonga liniji (predstavlja povezani sistem uređaja i
mehaničkih dijelova)
CILJ tonga manipulacije je da se naprave određene mješavine po
zahtjevima tržišta, i da se duhan kondicionira do onog stepena vlage koji je
optimalan za mehaničku obradu
Postupak tonga manipulacije sastoji se iz tri faze:
Priprema duhana za sortiranje
Sortiranje na tonga liniji
Definitivno pakovanje duhana u tonga bale

1. .Priprema duhana za sortiranje;

Cilj ove faze je da se duhan kondicionira do optimalnog sadržaja vlage, kako

pri daljoj manipulaciji ne bi dolazilo do mehaničkog oštećenja duhana. Ukoliko
je duhan normalne vlažnosti ne treba ga kondicionirati. Ukoliko je duhan suh
treba mu dodati vlagu a ukoliko je vlažan mora mu se oduzeti suvušna
vlaga. Postupak se vrši u uređaju koji se naziva kondicioner
2. Razlistavanje i sortiranje; Cilj ove faze je da se duhan razvrsta prema
klasi, na osnovu klasifikacionih merila ili prema mješavini (unik) koja je
predviđena ugovorom od strane naručioca (kupca).

Duhan se uglavnom sortira kao unik I – III i unik I – IV, dok se najlošiji
duhan svrstava u tzv. kapa kategorije

Unik I – III Unik I – IV

I klasa 5% I klasa u tragovima
II klasa 60% (može varirati od 54 do 65%) II klasa 10%
III klasa 35% III klasa 60%
  IV klasa 20%
  V klasa 5%

Kapa 1 – sve insercije IV klase;

Kapa 5 – sve insercije V klase;
• Princip rada na tonga liniji je sličan procesu pripreme kod industrijske obrade
krupnolisnih duvana (ridraing).

• Listovi poluorijentalnih duhana se podvrgavaju kaboširanju (list se siječe na dva

ili više dijelova), pri čemu se dijelovi sortiraju i pakuju odvojeno

• .Orijentalni duhan se ne podvrgava kaboširanju, već se cijeli listovi transportuju

u sledeći uređaj–razlistivač, gdje se ujedno odstranjuju prašina i primese.

• Po izlasku iz razlistivača, duhan dospijeva na transportnu traku sa vibracionim

sitima, gde se odvajaju sitnjavina, po frakcijama, i strane primjese.
Transportnom trakom duhan se ubacuje u harmanizer (horizontalno nasipanje)
koja je opremljena mješalicama. (dobija se ujednačena mješavina)

• Poseban dozator propušta tačno određenu količinu duhana (tzv. plast) u tonga
sanduk. Tonga presa sabija duhan u sanduku. – tonga bala

• Svaka bala mora da bude označena (težina, sotra, insercija). Temperatura u

prostorijama u kojima se čuva duvan do početka procesa fermentacije treba da
bude oko 16oC a relativna vlažnost vazduha 60–65%.
FERMENTACIJA
Pod fermentacijom duhana podrazumjevamo fizičko-biohemijski
proces koje se provodi u duhanskom listu pod uticajem vanjskih,
unutrašnjih faktora i provjetravanja

Faktori koji utiču na tok fermentacije

1. Unutrašnji faktori –
• apsolutna vlaga duhana
• količina i aktivnost fermenata
• količina aktvnih hemijskih materija sposobnih za
autooksidaciju

2. Vanjski faktori
• temperatura – brzina, tok i karakter fermentacije
• relativna vlaga – od nje ovisi kondicijsko stanje duhana
TEMPERATURNI REŽIMI

Temparaturni režimi:

režim od 38 0C (fermentiraju najkvalitetniji OR duhani)

režim od 38 - 45 0C (pogodan za dopunske OR i PO)
režim preko 45 0C (koristi za lošije, dvobojne i zelenkaste duhane)

Završetak fermentacije određuje se prema vanjskim znacima i

laboratorijski
Fermentacija duhana spada u tip oksidativnih procesa –
potreban kiseonik, a odvijs se pod uticajem raličitih fermenata

Duhan apsorbira molekularni kiseonik iz vazduha – sposobnost

ovisi o stanju duhana, sorti, inserciji i uslovima predfermentacijskih
procesa. Za 1 kg duhana potrebno 440-660 cm3 kisika (kiseonikov
pokazatelj)
Zato je potrebna stalna aeracija, kako bi bilo dovoljno kiseonika
Najpovoljnija temperatura za dejstvo fermenata kreće se u granicama
između 35 – 50oC. Najpovoljnija relativna vlaga vazduha je od 65 –
75%. Ukoliko se vlažnost sredine povećava, utoliko se optimalna
temperatura za dejstvo fermenata pomera ka donjoj granici. Reakcija
sredine, odnosno koncentracija vodoničnih jona (pH), različita je za
različite fermente, ali se uglavnom kreće između 5,0 i 9,0.
• Proce fermentacije duhana izražava se jasnim znacima čime se utvrđuje
pravac i intenzitet fermentacije
• samozagrijavanje
• samovlaženje
• oslobađanje plinova (rezultat razlaganja organskih materija)

Samozagrevanje predstavlja povećanje temperature duhana, jer

se kao rezultat oksidacionih reakcija oslobađa energija u vidu
toplote.
Samovlaženje predstavlja povećanje vlage duhana, jer se kao
krajnji proizvod reakcije oksidacije izdvaja i voda u vidu pare.
Pored toga, razlaganjem organskih materija oslobađaju se gasovi,
metil alkohol, eterična ulja, nikotin, amonijak, isparljive kiseline i dr.
Ukoliko je duhan supstantivniji, odnosno bogatiji organskim
jedinjenjima, razlaganje je intezivnije, pa je samozagrevanje i
samovlaženje veće.
 TRAJANJE PROCESA FERMENTACIJE
• Zavise prije svega od :
• kondicionalnog stanja
• hemijskog satava lišća

• manje susptativno lišće, tj ono koje sadrži manje energetskog materijala,

fermentiše sa manjim zagrijevanjem i za relativno kraće vrijeme

• sitnolisni aromatični duhani fermentišu tiho i bez velikog zagrijevanja

(temperatura u bali do 30oC)

• krupnolisni duhani fermentišu sa većim zagrijavanjem (do 45 0oC i duže

vrijeme
Sezonska fermentacija
• Ukoliko početak i sam tok procesa fermentacije zavise od temperature i vlage
spoljašnjeg vazduha, reč je o sezonskoj fermentaciji.
• Sezonska fermentacija duhana obavlja se u „fermentacionim komorama”
duhanskih magacina, u kojima je duhan prepušten uticaju vremenskih prilika, jer
ne postoje instalacije kojima se regulišu osnovni parametri, neophodni za odvijanje
procesa fermentacije.
• Ovakvim procesom fermentacije se teško upravlja. Nagle vremenske promjene
prouzrokuju prekide procesa fermentacije, zbog čega proces traje predugo i
postoji mogućnost kvarenja duvana (razvijanje plijesni). Ovaj vid fermentacije bio
je karakterističan za zemlje Balkana.
• U vrijeme kada se duhani otkupljuju, u poznu jesen i zimu, temperatura u
duhanskim magacinima je takva, da i pored visoke relativne vlage vazduha (i
preko 80%) proces fermentacije ne može otpočeti, jer nisu ispunjeni neophodni
uslovi za rad fermenata.
• Povoljan odnos temperature i vlage vazduha nastupa tek na proljeće, kad
temperatura dostigne vrednost od oko 20oC, a vlažnost vazduha bude preko 55%.
 Proces sezonske fermentacije sastoji se iz dve osnovne faze: 
1. Priprema duhana za sezonsku fermentaciju –
Pripremne radnje, odnosno sortiranje i pakovanje duhanskih listova, imaju
veliki značaj za pravilno odvijanje procesa fermentacije. Ovo iz razloga što
pod istim uslovima temperature i vlažnosti, samo lišće istih kvalitetnih
osobina, tj. iste sorte, klase, insercije i kondicionog stanja, fermentiše na isti
način
Dakle, pre otpočinjanja procesa sezonske fermentacije, njega duhana u
fermentacionim odeljenjima sastoji se u redovnom pregledanju i tehničkom
dotjerivanju bale, izdvajanju pljesnivog lišća i pretresanju bala, odnosno
omogućavanju pravilnog provetravanja
Važna pripremna radnja je ii pravilan smještaj bala u fermentacione komore.
U jedno odeljenje treba smjestiti samo one duhane koji su srodni po svojim
osobinama (sorta, insercija, klasa). Bale se smještaju napodu i na stalaže
Pri tome je naročito važno da se previše vlažni duhani, a naročito buđavi
duvani izdvoje u posebno
2. Faza intenzivne fermentacije (intenzivno zagrijavanje i vlaženje
duhana) – Trajanje i intenzitet procesa sezonske fermentacije zavisi od
spoljašnjih i unutrašnjih faktora,

• Visočija temperatura – kraća fermentacija

Vrednost temperature u °C 20 30 35 40 45 50

Trajanje fermentacije (sati) 1.12 840 690 452 335 251

5

Ukoliko je vrijednost relativne vlage vazduha niska, apsolutna vlaga

duhana se smanjuje, što usporava proces fermentacije.
S druge strane, visoka vrijednost relativne vlažnosti vazduha pogoduje
razvoju mikroorganizama

Činjenica je da se fermentacija odvija pravilno i bez razvijanja pijlesni

samo ako relativna vlažnost vazduha ne prelazi 75%, pri temperaturi
od 30 – 35oC (pri čemu je optimalna vlaga duhanskog lista 14 – 18%),
 VANSEZONSKA FERMENTACIJA

• Osnovna razlika i prednost vansezonske fermentacije duhana nad

sezonskom je što se svi povoljni uslovi za aktiviranje fermenata (vlažnost
vazduha, temperatura i aeracija) postižu vještačkim putem.
• Vansezonska fermentacija se odvija nesmetano u bilo kom periodu
godine, bez obzira na spoljašnje meteorološke uslove.
• Značaj i prednost vansezonske fermentacije je i u tome što znatno kraće
traje, svega 15 do 20 dana i sa ekonomskog aspekta je znatno isplatljivija,
jer se upošljava manje sezonskih radnika.
• Mogućnosti kvarenja ili degradacije kvaliteta duhana su svedene na
minimum. Nedostatak je u tome što su potrebna velika sredstva za
izgradnju fermentacionih pogona.
• Vansezonska fermentacija obavlja se u fermentacionom zavodima. U
okviru fermentacionih zavoda nalaze se prostorije za smeštaj, sređivanje i
pripremu duhana za fermentaciju, uređaji za kondicioniranje
(ujednačavanje vlage), komore za fermentaciju, sa instalacijama za
zagrijavanje, vlaženje i provjetravanje, prostor za maturaciju, kao i
laboratorije za kontrolu kvaliteta
• Osnovni uslov koji fermentaciona komora mora da ispunjava je da bude
što bolje izolovana od uticaja temperature i vlage spoljašnjeg vazduha, a
time i od gubitaka vlage i toplote.
• Takođe, sistem zagrijvanja, vlaženja i ventilacije komore treba da
obezijbedi jednaku temperaturu i vlažnost u svim dijelovima komore.
• Proces vansezonske fermentacije takođe zavisi od sorte i klase duhana,
odnosno njegovog hemijskog sastava (količina supstrata koja podliježe
oksidaciji), apsolutne vlage duhana, veličine i stepena zbijenosti bale, kao
i parametara procesa koji se u ovom slučaju mogu podešavati i
kontrolisati.
• Dimenzije bale imaju veliki uticaj na njen vodni režim. Prilikom
premeštanja vlage u masi duvanske sirovine javlja se tzv. termodifuzija
vlage.. Vlaga se u materijalu kreće od tačke sa višom temperaturom
prema tački sa nižom temperaturom (zato se duhan unosi u komoru sa
nižom tmperaturom u odnosu na temperaturu u komori)
• Duhan se u Fermentacionim komorama slaže na posebno izgrađene
stalaže (VIŠESPRATNE SA REŠETKASTIM POLICAMA)
• stalaže mogu biti nepokretne i pokretne (sa točkovima) koje su bolje
• položaj bale u komori je od velikog značaja za ok fermentacije
• osnovni uslov je da se bala može što bolje provjetravati
Režim vansezonske fermentacije na 35oC

• Ovaj režim fermentacije dijeli se u tri faze:

• U prvoj fazi (faza pripreme), vrši se zagriaevanje duhana u komori do

izjednačavanja njegove temperature i vlažnosti s vazduhom u komori. Brzo
povećanje temperature dozvoljeno je samo do 25oC, u toku 24 do 36 časova.

• Dalje se temperatura lagano povećava i to tako da razlika između

temperature u bali i temperature u komori ne bude veća od 1–1,5oC. Ako su
duhani normalno vlažni (16%), održava se relativna vlažnost u komori na 65–
70%, a ako je duvan vlažniji, ispod 60%.

• Dakle, ako je duhan vlažniji, relativna vlažnost vazduha u komori je niža i

obrnuto. Ukoliko je duhan buđav, zagrijevanje u ovoj fazi je mnogo brže, sa
većom temperaturnom razlikom a manjom relativnom vlažnošću
2. Druga ili aktivna faza je period kada se odvijaju fermentacijski
procesi u listu pod uslovima postignutim u prethodnoj fazi:

• u ovoj fazi dolazi do izmjena u duhanskom listu (odvijaju se

burni fermentacijski procesi)
• tempeatura duhana praktično je izjednačena sa
temperaturom komore,
• apsolutnu vlagu duhana treba cijelo vrijeme odražavati na 14-
16%
• aktivna faza traje 3-6 dana, ovisno o osbinama duhana i
temperaturnom režimu
• manje sadržajni duhani završe fermentaciju prije od
sadržajnih
• pri višem temperaturnom režimu proces je kraći
3. Treća faza – hlađenje u kojoj je najvažnije sačuvati optimalnu
vlažnost fermentisanog duhana (13-14%) kako se duhan ne
bi presušio što bi dovelo do mrvljenja (duhan bi izgubio atraktivan
izgled, kondiciju i elastičnost)

• u ovoj fazi duhan se zapravo priprema za vađenje iz komore

• relativna vlaga u komori se povećava, kako se temperatura

smanjuje

• relativna vlaga zraka u završnoj fazi iznosi 70-75%

• apsolutna vlaga duhana treba iznositi 15-26%

• ovisno o temperaturnom režimu ova faza traje 3- 4 dana

 OSNOVNA FUNKCIJA PROCESA FERMENTACIJE

 Transformacija i homogenizacia boje lista

 smanjivanje moći apsorpcije vode
 razlaganje složenih oranskih spojeva u jednostavnije
 poboljšanje hemijskih svojstava i stvaranje bolje arome
 odstranjivanje neugodnog okusa dima
 kvantitativne i kvalitativne promjene sirovog duhana
 stabiliziranje duhana i smanjenje mogućnosti razvoja neželjnih
procesa
 priprema za maturaciju kao završni stepen kvalitativne
dogradnje duhanske sirovine
IZMJENE DUHANA U FERMENTACIJI

• Duhan u fermentaciji pretrpi promjene u:

• hemijskom sastavu,
• fizičkim osobinama, i
• pušačkim svojstvima

• Ove promjene se javljaju kao rezultat biohemijskih reakcija i

zavise u velikom stepenu od stepena promjene koje su se izvršile
u prethodnim fazama obrade duhana
GUBITAK SUHE MATERIJE

• U toku fermentacije duhan gubi od svoje težine:

• uslijed gubitka vode i
• gubitka suhe materije, kao i
• uslijed mehaničkog oštećenja pri manipulaciji

• gubitak vode nastaje isparavanjem uslijed zagrijavanja ili trošenja u

hemijskim procesima, naročio u promjeni azotnih jedinjenja i drugih
koloida čime se umanjuje vododržna sposobnost duhana

• gubitak težine, odnosno suhe materije je direktno proporcionalan

intenzitetu zagrijavanja
• gubitak suhe materije u fermenacije je 3-5%
GUBITAK UGLJENIH HIDRATA
 Ako su duhani bili zdravi, a štava i isušivanje provedeni pravilno,
onda je skrob potpuno razložen, što ima za posljedicu da se
količina šećera u duhanskom listu na kraju sušenja uveća

 ako je količina skroba bila mala i u štavi pri njegovoj hidrolizi

obrazovani šećeri ne mogu nadoknaditi rashod šećera u
procesu disanja i na kraju sušenja duhan ima umanjen sadržaj
šećera i obratno

 zbog ovoga duhan sušen na različite načine, u fermentacji gubi

šećere do 18%
• Pražnjenje fermkomora vrši se tako što se bale zajedno sa regalima izvlače
iz komore. Bale se skidaju sa regala i vrši se njihovo merenje radi
utvrđivanja fermentacionog kala. Po vađenju iz fermentacione komore,
duhan sadrži od 1 do 2% veću vlagu od normalne. Iz tog razloga potrebno
ga je u odjeljenju za kondicioniranje ostaviti 2 do 3 dana.

• vrši se pregled i klasiranje fermentisanog duvana. Zatim se obavlja

presovanje bala, da bi fermentisan duvan sačuvao elastičnost i normalnu
vlažnost i da ne bi dolazilo do mehaničkih oštećenja prilikom transporta i
čuvanja
• Presovanje bala može se vršiti na dva načina:
Prirodnim sleganjem (šlihtovanjem), i
Upotrebom naročitih presa (ručnih, mehaničkih ili hidrauličnih).
Na karton koji je privezan za balu upisuju se godina berbe, porijeklo duhana,
sorta, insercija, klasa duhana i težina bale (obično bruto težina
OBRADA DUHANA NAKON FERMENTACIJE -
MATURACIJA

• Poslije svih faza tehnološke obrade za vrijeme ležanja u

duhanskom skladištu (maturacija) zbivaju se i dalje hemijske
promjene u sastavu fermentisanog duhana što znači da d u h a n
stari

• Proces starenja duhana ustvari je lagani neprimjetni nastavak

promjena u duhanskom listu pod dejstvom fermenata ali bez
zagrijavanja i samovlaženja

• u toku tog procesa duhan poboljšava

• boju
• sagorljivost
• aromu i okus
 ovaj proces traje 6-18 mjeseci i tada postiže najviši stepen
poboljšavanja osobina

 poslije toga počinje postepeno gubljene u kvalitetu duhana

 obzirom da proces starenja duhana znači laganu, oslabljenu

fermentaciju, potrebno je da se stvore potrebni uslovi za pravilan
tok ove završne faze tehnološkog procesa obrade duhana

 uslovi su:
 održavanje relativne vlažnosti u odjeljenjima od 60-65%
 održavanje temperature vazduha od 20 – 25oC
 uz povremeno okretanje bala
• pravilnom primjenom ovih postupaka prilično se skraćuje
proces starenja duhana, pa se duhan može ranije
upotrijebiti u fabrikaciji cigareta

• dalja njega fermentisanog duhana u skladištima, do

upotrebe u fabrikaciji sastoji se u povremenom okretanju
bala

• motrenju da se pojave štetočine, odnosno

• preduzimanje mjera predostrožnosti, ukoliko se pojave
štetočine
Ferm komora
Makedinija