TEHNOLOGIJA OBRADE I PRERADE DUHANA

• TEHNOLOGIJA DUHANA –

• Ima zadatak da ispita i pronađe uzročne veze između spoljašnjih

morfoloških znakova duhanskog lista i njegovih svojstava
biofizičkog i hemijskog karaktera, i

• NA OSNOVU TOGA UTVRDI NJEGOVU:

• UPOTREBNU VRIJEDNOST U industriji duhana

 iz ovoga proizilazi da je suština predmeta analitičko-sintetičke
prirode.
• analitičke prirode – istražuje komponente koje su sadržane u
listu duhana kao što su:
• nikotin, azot, amonijak, bjelančevine, rastvorljivi šećeri,
pektinske materije, mineralni sastav,
• prati njihova kretanja i promjene u tehnološkim procesima

• sintetičke prirode - sve ove grupe materija posmatra kompleksno, kroz

osobine ispoljene na površini lista raznim pokazateljima kao što su:
 veličina i boja lista
 njegova supstantivnost,
 nježnost,
 aromatičnost i dr.
• Obradu (doradu) duhana čini niz tehnoloških operacija koje počinju
nakon berbe,
• Sušenjem duhana, a završavaju njegovim skladištenjem određeni
vremenski period, nakon čega je duhan spreman za preradu (izradu)
duhanskih proizvoda.

• Procesi prerade najsloženiji su u proizvodnji cigareta i spadaju u grupu

najrazvijenijih industrijskih postupaka. U Bosni i Hercegovini i bližoj
okolini i nema drugih proizvoda, osim manjih količina rezanog duhana.
• Bez obzira na štetnost pušenja, proizvodnja cigareta je legalna djelatnost
i mnogo ljudi uživa u tim proizvodima. Dok je god to tako, duhanska
struka mora se truditi da zadovolji zahtjeve tih potrošača i da im pruži
proizvod kakav žele, svakako poštivajući i zakonske odredbe koje
reguliraju te djelatnosti.
 TABELA 1. PROIZVODNJA DUHANSKOG LISTA ( 2006-2009)* (U TONAMA)

Država 2007. god. 2008. god. 2009. god.

Kina 2. 397.152 2. 839.725 3. 067.928
Brazil 908.769 851.058 863.079
Indija 520.000 490.000 620.000
Indonezija 164.851 169.668 181.319
SAD 357.273 363.103 373.440
Srbija 11.136 10.839 9.847
Hrvatska 12.639 12.866 13.348
Crna Gora 358 324 272
BiH 3.265 3.098 2.424
Makedonija 22.056 17.087 24.122
Turska 74.584 93.403 85.000
Poljska 39.482 41.200 39.293
Zimbabve 79.000 81.952 96.367
Pakistan 103.240 107.765 104.996
Bugarska 41.100 42.162 51.322
• Duhan pripada familiji pomoćnica (solanaceae),
• Vodeći alkaloid nikotin, po čemu je i cijeli rod dobio naziv nicotiana.
• U okviru roda nicotiana do danas je identificirano oko 70 vrsta koje rastu kao jednogodišnje i
višegodišnje biljke. Danas se samo dvije vrste komercijalno uzgajaju i to:

Nicotiana tabacum
Nicotiana rustica
• Nicotiana tabacum l. - Biljka duhana naraste do
visine od 0,5 – 3 metra.
• Listovi, ovisno o tipu duhana i kultivaru,različitog
oblika, veličina i nijansi boja. Na biljci duhana
može se formirati od 10-ak do 40-ak listova.
• Cvijet biljke može biti zelenkastožute, žute,
ružičaste, crvene i ljubičaste boje.
• Plod duhan je čahura okruglog, ovalnog ili
eliptičnog oblika. Sjeme je sitno, okruglo i
smeđe. Sa jedne biljke može se dobiti i do 50 g
sjemena.
• Korijen duhana je vretenast, i jako razvijen, Nicotiana tabacum
• Dubok je i do dva metra, širi se pretežno u
površinskom sloju zemljišta.
 DUHANSKI LIST
• duhanski list sastavljen je od srednje žile ili glavnog nerva
• od kojeg se granaju sekundarna rebra što čini:
• nervaturu i
• plojku
Pod pojmom
duhan
podrazumijeva
se duhan

Duhan kao biljka Roba na tržištu

Sredstvo za uživanje
 OBJAŠNJENJE NEKIH TERMINA KOJE SUSREĆEMO U OVOJ
OBLASTI

• Sirovi duhan u listu predstavlja osušeno i nefermentirano, odnosno

neobrađeno duhansko lišće, dakle duhan koji se otkupljuje od
proizvođača. Takav duhan se ne može duže skladištiti i nije pogodan za
upotrebu u izradi duhanskih proizvoda.
S druge strane, obrađeni duhan jeste duhan obrađen tehnološkim postupkom sezonske i
vansezonske fermentacije i termičkom obradom, i to: cijeli obrađeni list duhana (kada su u
pitanju orijentalni i poluorijentalni duhani), dijelovi plojke/stripsa1 i rebra (kada su u pitanju
duhani tipa virdžinija i berlej)
i sitnjavina, odnosno manji komadi plojke (kada su u pitanju svi tipovi duhana), osim duhanske
folije ili rekonstituisanog duhana koji spada u proizvode na bazi duhana. Taj materijal predmet
je trgovine i pogodan je za izradu duhanskih proizvoda.

1
s t r i p s – je odvojeni dio plojke koji predstavlja masu komadića duhana različite
veličine
• Termin tip duhana, koji se najčešće susreće, je:
• Skupina duhana određene vrste koja ima uobičajena, određena
svojstva i klase s malim međusobnim razlikama.
• Duhan koji posjeduje osnovna svojstva i odgovarajući kvalitet, boju i
dužinu treba se smatrati jednim tipom, bez obzira na bilo koji uslov
istorijskog ili geografskog značenja, koji ne može biti određen
pregledom duhana.
 INDUSTRIJSKA I TEHNOLOŠKA KLASIFIKACIJA
DUHANA

• U INDUSTRIJSKOJ PRERADI I TRGOVINI DUHANI SE DIJELE

NA:
• DUHANI ZA PUŠENJE,
• DUHANI ZA ŽVAKANJE,
• DUHANI ZA ŠMRKANJE (BURMUT).

NA OSNOVU UPOTREBNE VRIJEDNOSTI DUHANI ZA PUŠENJE SE

KLASIFICIRAJU NA:
• CIGARETNE,
• CIGARNE I
• DUHANE ZA LULU.
 TEHNOLOŠKA KLASIFIKACIJA DUHANA
• Najčešća i najviše upotrebljavana je tehnološka klasifikacija na;

Robne tipove duhana, i to prema načinu sušenja lista:

• Duhani sušeni ambijentalnim vazduhom (AC) - tipa berlej,

• Duhani sušeni u kontrolisanim uslovima (FC) - virdžinijski tip,
• Duhani sušeni na suncu (SC) - orijentalni, poluorijentalni (dopunski)
• Duhani sušeni iznad otvorene vatre (fire- cured) – cigarni tip.

___________________________________________________
AC – AIR- CURED (duhani sušeni ambijentalnim vazduhom u hladu)
FC – FLUE- CURED (duhani sušeni toplim zrakom u specijalnim sušnicama sa kontrolisanom
atmosferom)
SC – SUN- CURED (duhani sušeni ambijentalnim vazduhom na suncu)
• NAČIN SUŠENJA - pogodna osnova za klasifikaciju duhanskih
tipova,
• činjenica - način sušenja daje samo mogućnost određenoj sorti da
se svrsta u određeni tip duhana.

• faktori kao što su:

• tip zemljišta,
• klimatski uslovi u području uzgoja,
• primijenjena agrotehnika i sl.,
• međusobno su ovisni i svi zajedno određuju tip duhana.
• PREMA TOME,

BUDE PRENIJETA U
• UKOLIKO JEDNA SORTA DUHANA

PROIZVODNO PODRUČJE KOJE SE

RAZLIKUJE PO KLIMATSKIM I ZEMLJIŠNIM
KARAKTERISTIKAMA U ODNOSU NA ORIGINALNO,
• ONA ĆE REAGOVATI,
• ŠTO ĆE ZA POSLJEDICU IMATI PROMJENE U SVIM NAVEDENIM
KARAKTERISTIKAMA.
• najbolji primjer - sorta ravnjak koja u hercegovini i
dalmaciji daje veoma kvalitetnu poluorijentalnu sirovinu.

• ukoliko se ta sorta uzgaja u bosni, dobije se dopunski tip

duhana koji se zvao bosanski ravnjak i upotrebljavao se
samo za manje kvalitetne cigarete.
• isto tako, ako se neka virdžinijska sorta uzgaja u hercegovini
i dalmaciji i suši na suncu, dobija se sirovina slična
hercegovačkom duhanu.

• sve to govori koliko je duhan kompleksna biljka

 KLASIFIKACIJA DUHANA PREMA BOJI:

Svijetli duhani – spadaju duhani:

 Sušeni na suncu -Orijentalni i poluorijentalni,

 Duhani sušeni toplim zrakom:

 Virdžinija flu-cured, i

Tamni duhani – su duhani.

 Duhani sušeni u hladu (berlerj, merilend)
 Duhani sušeni na otvorenoj vatri

berlej
Merilend
KLASIFIKACIJA PREMA HEMIJSKOJ REAKCIJI DIMA (PH
VRIJEDNOSTI)

• Kiseli duhani – imaju više ugljikohidrata koji pri

sagorijevanju daju kiselu karboksilnu grupu ( svijetla
virdžinija, orijentalni, poluorijentalni)

• Alkalni duhani - imaju više azotnih materija, posebno

bjelančevina i nikotina koji pri izgaranju daju duhanskom
dimu alkalnu reakciju -duhani sušeni na zraku (berlej i
merilend)
 5. KLASIFIKACIJA DUHANA PREMA IZRAŽAJU AROME

• Aromatični duhani - obično se misli na orijentalne duhane

• Međutim, i neki krupnolisni duhani uzgajani u određenim uslovima
mogu imati izraženu aromu (virdžinijski duhani iz SAD, zimbabvea)

 Aromatični duhani sadrže eterična ulja i druge aromatične materije,

zbog čega su im listovi nakon sušenja mirišljavi, a u pušenju imaju
izraženu aromu

 Nearomatični duhani su:

 Dopunski, skeletni, filer itd
 KLASIIKAIJA DUHANA PREMA VELIČINI LISTA

• Krupnolisni duhani
 Imaju srednji list preko 30 cm (svi tipovi duhana osim orijentalnih)

• Sitnolisni duhani
 Orijentalni duhani s najvećom dužinom lista do 20 cm (uglavnom
aromatični)

• Duhani sa srednjom dužinom lista

 20 - 30 cm (dopunski orijentalni i pluorijentalni duhanI)
 DUHANI SUŠENI NA ZRAKU (AC)
BERLEJ (BURLEY)

• Najvažniji od svih duhana sušenih na

zraku ili sjeni
• Sastavni je dio mješavina za blend
cigarete (od 20-30%),
• dio duhana sa sadržajnijim i težim tkivom
upotrebljava za lulaš i duhan za žvakanje.
• U njegovu uzgoju bitna je masa.
• Zahtjeva plodna i aerisana zemljišta, kao
černozem, pjeskovito zemljište, livadske
crnice sa preko 3% humusa.

_____________________________________________________________

• Mješavina za blend cigaretu–

mješavina više tipova, klasa i porijekla duhana
 BERLEJ (BURLEY)
BERLEJ

• Naraste od 140-230 cm.

• Stabljika - čvrsta i debela,
karakteristično zeleno-bijele boje.
• Razvija od 18 do 24 lista,
žućkasto-zelene boje s
bjelkastom centralnom žilom
lista, od kojih se bere 14 do 18
listova.
• Dužina srednjeg lista je od 40 do
70 cm, mada listovi mogu biti
dugi i do 1 m.
 BERLEJ (BURLEY)

• Odnos širine i dužine lista je 1 :

1,8.

• Suši se u uslovima prirodne

temperature i relativne vlage
zraka, pri čemu listovi
poprimaju kestenjasto-smeđu,
čokoladnu, tamno mahagoni
boju
 BERLEJ (BURLEY)
• List je relativno nježan i tanak.

• Ima veoma izražen lisni nerv koji se u postupku obrade duhana odvaja (ižiljava)
od lisne plojke.
• Obavezne agrotehničke mjere kod ovog duhana jesu zalamanje cvasti,
zakidanje zaperaka

_______________________________
• Lisna plojka – lisno tkivo bez nervature
 BERLEJ (BURLEY)

• Karakteristika berleja - lagano, spužvasto tkivo s visokom

sposobnošću upijanja tekućih materija i do 25 masenih
procenata,
• Berlej u cigareti ima zadaću upijanja sosova (casing).
• U procesu pripreme duhana za izradu cigareta, berlej se
prije blendiranja obrađuje na posebnoj liniji, gdje mu se
prvo dodaje casing a zatim se, kraći vremenski period izlaže
dejstvu povišenih temperatura, što se naziva “tostiranje”.
• _____________________________________
C a s i n g – je riječ za koju ne postoji adekvatan prevod na naš jezik, a u
praksi je odomaćen termin „sos“. Izraz ćemo koristiti u originalu i samo
naziv operacije dodavanja casinga/sosa duhanu zadržati kao sosiranje .
 BERLEJ (BURLEY)

• Šećer kao glavni sastojak aromatskih aditiva, koji

se dodaju berleju u mješavinama za duhanske
proizvode, odstranjuje oporost koju visoki postotak
azotnih komponenti daje neobrađenom berleju.

• Hemijski sastav ovisi o:

• Genetskim,
• Ekološkim faktorima, kao i
• Od primijenjene agrotehnike, primarno od količine apliciranih
đubriva
 TABELA. 2. PROSJEČAN (BERBA 2000-2002.) HEMIJSKI SASTAV
BERLEJA
( %) U OVISNOSTI OD PRIMIJENJENE KOLIČINE AZOTNOG
ĐUBRIVA

Redukujući
Varijanta đubrenja
Nikotin Bjelančevine šećeri Pepeo

I-prihranjivanje 55 kg N/ha 1,73 8,98 0,76 20,15

II-đubreno sa 100 kg N/ha 2,03 9,00 0,95 20,47

-đubreno sa 150 kg N/ha 2,17 9,63 1,22 20,28

IV-đubreno sa 200kg N/ha 2,30 9,74 1,32 19,95

 BERLEJ (BURLEY)
• Berlej nakon sušenja sadrži 3 do 4% azota bjelančevina.

• Ima veoma nizak sadržaj šećera, samo u tragovima, ali ima

visok sadržaj pepela i nikotina, koji je veći i u odnosu na
virdžiniju i orijentalni duhan.

• Za berlej se u posljednje vrijeme traži nešto nježnija sirovina s

manjim sadržajem nikotina, pa se taj tip duhana zalama na
visini od 18 do 22 lista i nešto kasnije od flue- cured duhana.
 PROCES OBRADE PROVODI SE:
• Ižiljavanje – odvajanje glavnog rebra od plojke
• Ridraing (redrying)
• Eđing (ageing) – skladištenje, kvalitativno
dozrijevanje duhana

• U pripremanju duhana za izradu cigareta berlej se

prije blendiranja obrađuje na posebnoj liniji –
BERLEJ LINIJI
 MERILEND (MARYLAND)

• Merilend je drugi lagani

svijetli air-cured duhan i ne
uzgaja se kod nas.
• Upotrebljava se u
mješavinama cigareta
američkog blend tipa, kao i u
tzv. Merilend cigaretama u
švicarskoj.
• Naziv je dobio po američkoj
državi merilend iz koje
potiče.
 MERILEND
• Osobine ovog tipa duhana, koje ga čine cijenjenim i traženim i po
kojima se razlikuje od drugih tipova, su izuzetno rastresito
(spužvasto) tkivo, dobra sagorljivost i neutralna aroma.
• Sadržaj nikotina je relativno nizak (1,27%).

• Topivi šećeri su niski do zanemarivi (0,21%), a

• Sadržaj bjelančevina (10,06%),
• Ukupnog azota (2,80%),
• Kalcija (4,79%), kalija (4,40%), magnezija (1,03%) i pepela (21,98%)
niži nego u berleja
 Tamni duhani sušeni na zraku (AC)

• To je posebna skupina duhana sušenih na zraku.

• Tamni duhani uzgajaju se radi dobivanja teškog i tamnog lista, jakog
okusa.
• Suhi list tamnih duhana smeđe je boje, sadržajan je i ima malo šećera.
• Sadržaj nikotina je visok.
• Većina tamnih duhana se fermentira, što ih čini drugačijim po
upotrebnoj vrijednosti od ostalih duhana koji se suše na sličan način.
najpoznatije sorte su one-sucker i green-river.
• pored upotrebe u tamnim cigaretama, ovaj duhan se koristi u
mješavinama za lule, te kao duhan za šmrkanje i žvakanje
 CIGARNI DUHANI
• Cigarni duhani su posebna skupina
tamnih duhana koji se
upotrebljavaju za proizvodnju
cigara.
• Proizvode se u posebnim uzgojnim
uslovima.
• Odlikuju se alkalnom reakcijom
dima i imaju elastično tkivo
• Prema namjeni se dijele na duhane
(listove) za.
• uložak (filler),
• povoj (binder)
• omot (wrapper).
 CIGARNI DUHANI

• Uložak je središnji dio cigare koji zauzima najveći

dio mase duhana (oko 80% težine cigare).
• Taj duhan mora imati sva svojstva koja su potrebna za
određenu aromu i okus cigare.
• Duhan za povoj omotava uložak cigare pa je taj list
tanji, krupan, dobre strukture, dobre sagorljivosti i
daje svoj doprinos aromi i okusu.
• Čini kostur cigare, odnosno daje joj čvrstoću i oblik.
• Vanjski omotač ili omot je najljepši list na cigari i jedini list kojeg
pušač može vidjeti
• Vrlo važan faktor za proizvođača.
• Ovojni list mora biti u savršenom stanju jer je jedino kao takav
koristan.
• Treba da je tanak sa finom strukturom i sjajem, ujednačene boje,
nježan i sa finom nervaturom lista.
• Ovojni list ne smije biti oštećen, pa se radi toga u
novije vrijeme nasadi za proizvodnju lista za omot
zasjenjuju (pamukom ili plastikom) da bi se dobio što
bolji kvalitet lista.
• Cigarni duhani se fermentiraju, a zbog njihove
specifične namjene fermentacija ovih duhana mora se
pažljivo provesti.
 DUHANI SUŠENI U KONTROLISANIM
USLOVIMA (FC) VIRDŽINIJA
• Oko 63,12 % ukupne svjetske proizvodnje
otpada na taj tip duhana (Kina, SAD)
• To je svijetli, cigaretni tip duhana, koji se često
zove i svijetla virdžinija ili samo virdžinija, po
američkoj saveznoj državi virdžiniji odakle je
potekao.
• Ovaj tip duhana sudjeluje kao jedina sirovina u
mješavinama za tzv.
• Englesku (virdžinijsku) cigaretu, a

• Glavni je sastojak i mješavina – američkog tipa

cigareta, (specifična aroma)
• Teži, sadržajniji virdžinijski duhani
upotrebljavaju se u mješavinama za lulaš.
 VIRDŽINIJA (VIRGINIA) FLUE-CURED

• Ovom tipu duhana odgovara zemljište

tipa pjeskovite ilovače i ilovaste pjeskuše,
sa ispod 1,5 % humusa, slabo kisele
reakcije.
• Naraste od 120 do 180 cm.
• Krupnih je listova (18-20 listova), svjetlo-
zelene boje, jajasto-kopljastog oblika.
• Dužina lista je 45 - 70 cm. Odnos dužine i
širine lista je 1 : 2. Obavezna
agrotehnička mjera i kod ovog duhana je
zalamanje cvasti i zakidanje zaperaka.
 VIRDŽINIJA (VIRGINIA) FLUE-CURED

• Glavni lisni nerv je izražen, te se u procesu obrade

duhana ižiljava.
• Taj se tip duhana ne podvrgava fermentaciji, već se
obrada provodi ponovnim sušenjem
(redrayingom), nakon čega duhan kvalitativno
dozrijeva u procesu odležavanja (ageinga).
 VIRDŽINIJA (VIRGINIA) FLUE-CURED
• To je svjetlo zlatno-žuta boja suhog lista ,
• nizak sadržaj ukupnog N (1,5 do 3,0 %) i
nikotina (1,5 do 2,5 %, kao prosjek cijele biljke),
• Visok sadržaj šećera (15 do 22 %, pa i više),
• šećeri su u procesu pirolize (jedan od procesa
nastajanja duhanskog dima) glavni prekursori
faktora ukusa dima.
• niži pepeo (10 do 15 %) i niža ph vrijednost s
kiselim dimom.
 VIRDŽINIJA (VIRGINIA) FLUE-CURED

• Obilježje američkog flue-cured virdžinijskog duhana po kojem je on

jedinstven u svijetu jeste njegova aroma.
• Premda virdžinijski duhani iz različitih područja variraju po hemijskim
svojstvima , Postoje neka opšta načela za ovaj tip duhana

Azot Redukujući
Lokalitet
Nikotin bjelančevina Bjelančevine šećeri Pepeo

Bijeljina 1,59 1,20 7,56 22,04 12,09

Bratunac 1,46 1,24 7,76 20,04 12,78
B. Bašta 1,53 1,20 7,52 18,89 12,43
Zimbabve 1,61 0,81 5,06 18,90 11,55
Indija 1,24 1,27 7,95 29,70 11,45
Grčka 1,36 1,20 7,51 27,50 13,65
Hemijski sastav virdžinije po
insercijama
 VIRDŽINIJA (VIRGINIA) FLUE-CURED
• Virdžinijski flue-cured duhan koji se upotrebljava u mješavinama
za cigarete, sadrži 1,5 – 2,5% nikotina.

• Glavna karakteristika ovog tipa duhana je dobar konac

prilikom rezanja, te je u fabrikaciji veoma cijenjena za vezivanje
materijala u mješavini.

• Karakteriše se čvrstim i elastičnim vlaknom, što omogućava

povezivanje sitnijih frakcija i spriječava istresanje duhana iz
cigarete.
 VIRDŽINIJA (VIRGINIA) FLUE-CURED

• Fizička osobina duhana, koja izravno utječe na svojstva

proizvedene cigarete, jest sagorljivost
• Lišće sa donjeg dijela stabljike virdžinijskog duhana
lakšeg je tkiva, rastresitije, manje zbijenog tipa i veće
sagorljivosti od lišća s gornjeg dijela stabljike.
• Cigarete izrađene od fc duhana gore nešto sporije (broj
povlačenja 11) ali je maksimalna temperatura
sagorijevanja nešto viša 812 oc.
• Osobitost flu-cured duhana određuju tri opšta
tipa odnosa:

1. Ako je sadržaj jednog od azotnih sastojaka

visok, visok je i sadržaj ostalih sastojaka
2. Ako je visok sadržaj azotnih sastojaka, nizak
je sadržaj šećera

• Duhani sa veoma visokim postotkom šećera

imaju
• zbijenu lisnu strukturu, slabu sagorljivost
• Ovaj tip duhana u mješavini za cigarete je glavni nosilac
faktora okusa dima.
• Dim koji potiče od flue-cured duhana je sladak i
aromatičan, sa neznatno kiselkastim okusom, što je
rezultat visoke količine redukujućih šećera u listu. Ima niži
pH i slabo je kiseo.
• Aroma, jačina duhana i svojstva dima poboljšavaju se od
baze prema vrhu biljke.
• U načelu, tom tipu duhana tokom uzgoja treba zalamati
vegetacijski vrh, a kvalitativna svojstva i upotrebljivost
zalamanoga i nezalamanoga duhana su različita.
• Ovaj tip duhana uzgaja se i u Bosni i Hercegovini
 Proces obrade provodi se:

 Ižiljavanje – odvajanje glavnog rebra od plojke

 Ridraing (redrying)

 Eđing (ageing) – skladištenje, kvalitativno

dozrijevanje duhana
 DUHANI SUŠENI NA SUNCU (SC)

• Ovu skupinu duhana karakterizira isti način sušenja, ali se

• Međusobno razlikuju po svojim karakteristikama i upotrebnoj

vrijednosti.
• Taj tip duhana dijeli se na:
• Orijentalni,
• Poluorijentalni i
• Virđinija sun-cured tip.
 DUHANI SUŠENI NA SUNCU (SC)
ORIJENTALNI DUHANI

• Domovina orijentalnih duhana je istočno sredozemlje.

• Obavezan je sastojak cigarete američkog blenda (3 do 1o %), u kojima
mješavini daje prirodnu aromu.
• Osim toga, taj je duhan glavni, a katkad i jedini sastojak orijentalnog tipa
cigarete.
• Orijentalni duhan se ne zalama, ima uglavnom sitno lišće (od 7,5 – 25,0
cm) i spada u skupinu sitnolisnih duhana.
• Stabljika dosegne visinu između 60 i 150 cm.
 ORIJENTALNI DUHANI

• Dijele se u dvije skupine:

• Aromatični (basma tip) – sitnoslisni i mirisavi, i
• Dopunski (bashi-bagli ili kabakulak tip), s nešto
krupnijim listom, manje aromatični i s malo
oporijim dimom pri pušenju.
 ORIJENTALNI DUHANI

• U načelu, osnovne karakteristike ovog tipa duhana daju obilježja

klime, tla, tehnologija uzgoja i sušenja i genetska svojstva sorte.
• Uzgajaju se u gustom sklopu, na siromašnim tlima, a suše se na suncu,
na otvorenom ili pod polietilenskim pokrivačem.
• Vegetacija orijentalnih duhana u polju traje šest do osam nedjelja.
• Boja suhog lista varira od:
• Tamnožute do smeđe, a sitniji su listovi tamnije narančaste do
mahagoni boje.
 NAJPOZNATIJI AROMATIČNI ORIJENTALNI
DUHANI
• Jaka – specifična aromatičnost
• Porijeklo iz Grčke
• 26-32 lista po struku, elipsoidnog blika
• Dužina vršnog lista – max 5, a srednjeg 20 cm
• Površina - ljepljiva, nježna
• Boja – zlatno-žuta
• Nikotin oko 1%
• Proteini 4-5%
• Šećera 11-13%
• Pušačko svojstvo: finoća arome duhanskog dima
 Jaka

Jaka Jaka
JB 125 48
 PRILEP
• Porijeklo iz Bugarske
• Gaji se oko niša, pirota i leskovca (R srbija)
• 28 – 37 listova po struku
• Boja: žuto-narančasta
• List – ljepljiv
• Proteina 4-6%, šećeri 11-13%
• Pušačka svojstva:
• Intenzitet arome dima može da ima i blag i oštar okus, može i da guši,
(donje lišće)
• Punoća – srednja
• Sagorljivost - dobra
 PRILEP

Prilep 23 Prilep 12-2/1

• Sadržaj nikotina je nizak, a redukujućih šećera umjeren.
• Najviše ih je u gornjim listovima.
• Pepela ima u prosjeku oko 14,78 %, kalcija 4,22 %, kalija 2,33 %,
a magnezija 0,69 %
• Imaju elastično tkivo i nježnu nervaturu lista.
• Pri pušenju su blagi, dobre izgorljivosti i blago kisele reakcije
dima.
• Fiziološka im je jačina srednje jaka do blaga, a katkad je i jedini
sastojak orijentalnog tipa cigarete.
 ORIJENTALNI DUHANI

• Upotrebna vrijednost pojedinih insercija kod

prilepa i jake je vrlo jasno podijeljena i
• Svaka insercija ima određenu namjenu u blendu:
• Donje insercije imaju dobru sagorljivost,
• Srednje imaju najbolje izraženu punoću pušenja,
• Dok vršne insercije služe za aromatiziranje mješavine.
TABELA 5. PROSJEČAN HEMIJSKI SASTAV ORIJENTALNIH DUHANA SORTE
PRILEP, DŽEBEL I JAKA

Položaj lista Proteini Šećeri

Tip Klasa Nikotin (%) Ukupni azot (%)
na stabljici (%) (%)
IV 1,27 2,17 8,34 9,12
Donji
V 1,35 2,03 8,18 8,24
1,19 1,83 6,74 17,11
Srednji IV 1,40 2,24 8,23 11,13
Prilep
V 1,35 2,31 9,74 9,17
I 1,18 2,00 6,94 25,50
Gornji II 0,92 2,13 6,37 24,19
1,14 2,47 7,14 20,78
IV 0,88 2,37 8,19 8,17
Donji
V 0,93 2,93 8,34 6,25
0,73 1,83 6,12 18,11
Srednji IV 0,78 1,74 7,44 12,18
Džebel
V 0,80 2,65 8,13 9,34
I 0,70 1,68 6,11 26,17
Gornji II 0,83 1,80 6,25 27,13
0,64 1,59 6,00 21,83
IV 1,13 3,18 9,13 7,34
Donji
V 0,93 2,74 8,84 6,18
0,87 2,18 7,14 20,11
Srednji IV 0,86 2,77 8,24 9,54
Jaka
V 0,91 3,01 9,02 7,28
I 0,90 2,23 7,11 24,17
Gornji II 0,88 2,18 6,74 22,15
1,03 2,11 6,83 22,01
 ORIJENTALNI DUHANI

Najkvalitetniji orijentalni duhani nemaju udio rebara veći od

5% ukupne težine lista, pa se ti duhani u procesu
obrade ne ižiljavaju.

Obrađuju se po sistemu :

• Tonga manipulacija
• Fermentacija
• Maturacija (skladištenje)
 POLUORIJENTALNI DUHANI

• Poluorijentalni duhani su posebna skupina duhana sušenih na suncu, a po

svojstvima su najbliži dopunskim orijentalnim duhanima.
• Poluorijentalni duhani se obrađuju po tonga manipulaciji i fermentiraju kao
i orijentalni duhani, a upotrebljavaju se za izradu orijentalnih i blend
cigareta.
• Međutim, zbog izmjene okusa pušenja i tipa cigarete, ovi duhani sve više
gube na značaju, jer se teško uklapaju u savremene mješavine blend
cigareta.
• To je cigaretni tip duhana koji se može upotrijebiti u orijentalnoj blend cigareti.
• Ima krupniji list (jajastog oblika) i izraženije rebro od orijentalnog duhana, 20 –
23 lista, oblik jajast, dužina 30 – 45 cm.
• Sadržaj šećera raste od donjih listova prema srednjim gdje ga ima najviše, a
prema vrhu stabljike ponovo se smanjuje. Manje su aromatični u pušenju.
• Boja suhog listaJe svijetlonarandžasta do narančastocrvena.
• Imaju umjeren sadržaj šećera i nikotina, te nešto više bjelančevina.
• Hercegovački duhan -To je cigaretni tip duhana koji se može upotrijebiti u
orijentalnoj blend cigareti.
• Ima krupniji list (jajastog oblika) i izraženije rebro od orijentalnog duhana, 20
– 23 lista, oblik jajast, dužina 30 – 45 cm.
• Sadržaj šećera raste od donjih listova prema srednjim gdje ga ima najviše, a
prema vrhu stabljike ponovo se smanjuje. Manje su aromatični u pušenju.
• DUHAN SORTE HERCEGOVAČKI RAVNJAK UPISAN JE U MEĐUNARODNI
REGISTAR IMENA PORIJEKLA, ČIME JE DOBIO ZAŠTITU IZVORNOSTI.
• Obrađuju se po tonga manipulaciji i fermentiraju kao i orijentalni duhani, s tim
što je potrebno kaboširanje (list se na kaboš liniji reže na dva dijela).
 HERCEGOVAČKI RAVNJAK
• Suši se na suncu, a manipulacija, obrada i pakovanje provodi se kao i kod
orijentalnog duhana
• Potrebno kaboširanje (list se na kaboš liniji reže na dva dijela)
• Tkivo tamno, nježno, elastično
• Boja zlatno žuta do naranđaste
• Najkvalitetnije srednje lišće
• Gaji se na crvenicama, u vrtačama sa specifičnim mikroklimatom
• Sadržaj proteina 5%,
• Šećeri 13 -14%
• Nikotin 1,7 – 2%
 • Tabela 6. Hemijski sastav sorte ravnjak i veliki hercegovac u
ovisnosti od vrste tla i položaja lista na stabljici
Položaj
Tip Nikotin Ukupni N Bjelančevne Reduk.
Sorta lista na
tla (%) (%) (%) šećeri (%)
stabljici

Veliki crvenica 1,03 1,45 9,073 7,28

Hercegovac aluvijum 0,94 1,62 10,13 9,80
donje
Ravnjak crvenica 1,09 1,91 11,92 10,34
aluvijum 1,53 1,77 11,08 15,48

Veliki crvenica 1,47 2,12 13,24 6,45

Hercegovac aluvijum 1,80 1,86 11,62 8,59
srednje
crvenica 1,51 2,32 14,49 8,60
Ravnjak
aluvijum 1,68 1,89 11,83 20,39

Veliki crvenica 3,12 2,62 16,41 3,27

Hercegovac aluvijum 1,87 2,63 16,49 3,45
gornje
crvenica 2,17 3,47 21,68 2,31
Ravnjak
aluvijum 1,94 2,51 15,70 7,84
 POLUORIJENTALNI DUHANI

• Značaj,an predstavnik poluorijentalnih duhana je i sorta otlja

porijeklom iz sela Otlja, u okolini Kumanova.
• To je izraziti tip skeletnih duhana i ima sve dobre osobine koje se traže
od skeletnih duhana.
• Glavni nosilac kvalitetnih osobina je lišće srednjih insercija.
• Posjeduje sadržajno i nježno tkivo lista, fin i pun okus u pušenju.
• Naranđasti i svijetlocrveni duhani su punijeg okusa, srednje jačine i
harmoničnog pušenja.
 VIRDŽINIJA SUN-CURED
• To je virdžinijski tip duhana koji se suši na suncu. Uzgaja se manjim dijelom
u sad-u, te nešto manje u poljskoj, malaviji i italiji.
• Taj tip duhana odlikuje se visokim sadržajem nikotina, veoma je sadržajan i
upotrebljava se isključivo za necigaretne proizvode, i to uglavnom za lulaš i
duhan za žvakanje.
• Imaju visok sadržaj nikotina i azota i jaki su pri pušenju.
• Obrađuju se ponovnim sušenjem (ridraingom) kao i flue cured duhani. Na
taj se način suši tamna virdžinija koja se upotrebljava za šmrkanje,
žvakanje i kao mješavina za lule.
 
• Taj tip duhana najviše se uzgaja u sad-u, malaviju, italiji, poljskoj, tanzaniji i
ugandi.
 DUHANI SUŠENI IZNAD OTVORENE VATRE
(FIRE CURED)
• Karakteristike ovog tipa duhana koji se suši iznad otvorene
vatre su:
• Debelo, sadržajno lišće, jako smolasto.

• Taj način sušenja dugo traje, kao i sušenje na zraku.

• Nakon sušenja listovi su tamne boje, uljasti, dobre
strukture i jakog mirisa. Duhan nakon sušenja primi aromu
dima na kojem se polagano suši.