Professional Documents
Culture Documents
Հաշվարկման համակարգեր
Հաշվարկման համակարգեր
համակարգեր
1. Ներածություն
2. Երկուական համակարգ
3. Ութական համակարգ
4. Տասնվեցական համակարգ
5. Այլ հաշվարկման համակարգեր
Հաշվարկման
համակարգեր
1. Ներածություն
Սահմանումներ
Թվերի գրության ու ներկայացման կանոնների
համախումբն անվանում են հաշվարկման
համակարգ:
Թվերի գրառման ժամանակ օգտագործվող
նիշերը կոչվում են թվանշաններ:
Հաշվարկման համակարգում օգտագործվող
թվանշանների բազմությունը կոչվում է
այբուբեն:
Թվերի օրինակներ. 123, 45678, 1010011, CXL, ՍԺԲ
Ըստ թվերի ներկայացման ձևի տարբերում են
հաշվարկման հետևյալ համակարգերը.
դիրքային – թվանշանի արժեքը կախված է
թվի գրառման մեջ նրա դիրքից,
3
Ոչ դիրքային համակարգեր
Ունար – կա միայն մեկ թվանշան, որը ցույց է տալիս
մեկ միավոր:
Հռոմեական.
I – 1 (մատ), V – 5 (բաց ափ, 5 մատ),
X – 10 (երկու ափ), L – 50,
C – 100 (Centum), D – 500 (Demimille),
M – 1000 (Mille)
4
Հռոմեական հաշվարկման համակարգ
Կանոնները.
Իրար ետևից նույն թվանշանը կարող է հանդիպել
առավելագույնը երեք անգամ
Եթե կրտսեր թվանշանը (միայն մեկը) դրված է
ավագ թվանշանից ձախ, այն հանվում է
գումարից (մասամբ դիրքային):
Օրինակներ.
MDCXLIV = 1000 + 500 + 100 – 10 + 50 – 1 + 5 = 1644
2389 = 2000 + 300 + 80 + 9
MM CCC LXXX IX
2389 = M M C C C L X X X I X
5
Հռոմեական հաշվարկման համակարգ
Թերությունները.
Մեծ թվերի (>3999) համար պետք է մտցնել նոր
նշաններ (V, X, L, C, D, M)
Ի՞նչպես գրել կոտորակային թվերը։
Թվաբանական գործողությունենրը դժվար է
կատարել.
CCCLIX + CLXXIV =?
Օգտագործվում է.
Գրքերի գլուխները նշելու համար,
Դարերը նշելու համար,
Ժամացույցի թվատախտակում:
6
Հայկական հաշվարկման համակարգ
7
Բաբելոնյան հաշվարկման համակարգ
8
Դիրքային համակարգեր
Թվանշանի արժեքը որոշվում է թվի գրառման մեջ
նրա դիրքով:
Տասական համակարգ.
Հիմքում ընկած է մատերով հաշվարկը։ Հայտնագործվել է
Հնդկաստանում։ Արաբները փոխ են առել, ապա բերել
Եվրոպա։
Այբուբենը. 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9
Հիմքը (թվանշանների քանակը). 10
9
Դիրքային համակարգերի
առավելությունները
10
Հիմնական բանաձևը
11
Այլ դիրքային համակարգեր
12
Մայաների հաշվարկման համակարգը
= 20 = 21 = 55 = 249
13
Հաշվարկման
համակարգեր
2. Երկուական հաշվարկման
համակարգ
Ամբողջ թվերի ձևափոխումը
Երկուական համակարգ.
Այբուբենը. 0, 1
Հիմքը (թվանշանների քանակը). 2
10
10 22 19 2
18 9 2 19 = 100112
1 8 4 2
1 4 2 2
հաշվարկման
համակարգ
0 2 1 2
0 0 0
22
10
10 1
43210 կարգերը
? թեԻնչպե՞ս
ոչ:
պարզել, երկուական թիվը զույգ է,
16
Կոտորակային թվերի ձևափոխումը
10
10 22 0,375 = 0,0112 0,7 = ?
2 0,7 = 0,101100110…
0 ,750 = 0,1(0110)2
0,75 Շատ
Շատ կոտորակային
կոտորակային թվեր
թվեր հնարավոր
հնարավոր չէչէ
2 ներկայացնել
ներկայացնել վերջավոր
վերջավոր երկուական
երկուական
1 ,50 կոտորակների
կոտորակների տեսքով։.
տեսքով։.Ճշգրիտ
Ճշգրիտ
ներկայացմեն
ներկայացմեն համար
համար պետք
պետք ենեն անվերջ
անվերջ
0,5 թվով
թվով նիշեր։
նիշեր։
2
Կոտորակային
Կոտորակային թվերի
թվերի մեծ
մեծ մասը
մասը
1 ,0 հիշողության
հիշողության մեջ
մեջ պահվում
պահվում էէ սխալանքով։
սխալանքով։
22
10
10 1
2-2 = 22 = 0,25
2 1 0 -1 -2 -3 կարգերը
101,0112 = 1·22 + 1·20 + 1·2-2 + 1·2-3
= 4 + 1 + 0,25 + 0,125 = 5,375
17
Օրինակներ.
0,625 =2 3,875 =
18
Թվաբանական գործողություններ
գումարում
գումարում հանում
հանում
10110122 1011122
+ 1111122 + 10111022
11101122 11101122
+ 1101122 + 1001122
20
Օրինակներ.
10110122 1101122
– 1111122 – 11010122
21
Թվաբանական գործողություններ
բազմապատկում
բազմապատկում բաժանում
բաժանում
1 0 1 0 12 1 0 1 0 1 2 1 1 12
1 0 12 – 1 1 12 11
2
1 0 1 0 12 1 1 12
+ 1 0 1 0 12 – 1 1 12
0
1 1 0 1 0 0 12
22
Երկուական համակարգի պլյուսները և
մինուսները
• Պետք են միայն երկու հաստատուն
վիճակներով տեխնիկական սարքեր (հոսանք
կա — հոսանք չկա, մագնիսացված է —
մագնիսացված չէ և այլն):
• Երկուական կոդերի հուսալիությունը:
• Համակարգչի համար շատ ավելի հեշտ է
թվաբանական գործողություններ կատարել
երկուական թվերի հետ, քան տասական
• Տասական
թվերի հետ:համակարգի հասարակ
կոտորակները երկուական համակարգում
կարող են վերածվել անվերջ կոտորակների:
• Երկուական թվերի կարգերը շատ են:
• Երկուական համակարգում գրված թիվը
մարդու համար դժվար է ընկալել:
23
Հաշվարկման
համակարգեր
3. Ութական հաշվարկման
համակարգ
Ութական համակարգ
Հիմքը (թվանշանների քանակը). 8
Այբուբենը. 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7
10
10 88 100 8
96 12 8 100 = 1448
4 8 1 8
4 0 0
հաշվարկման
համակարգը
1
88
10
10
210 կարգեր
134 = 75 =
1348 =
758 =
27
Ութական թվերի աղյուսակը
X10 X8 X2 X10 X8 X2
0 0 000 4 4 100
1 1 001 5 5 101
2 2 010 6 6 110
3 3 011 7 7 111
28
Ձևափոխումը երկուականի և
հակառակը • Աշխատատար է
10 • 2 գործողություն
8 2
8 = 23
! կարող
Յուրաքանչյուր ութական թվանշան
է գրվել երեք երկուական
թվանշանների միջոցով։
1 7 2 5
29
Օրինակներ.
34678 =2
21488 =
73528 =
12318 =
30
Երկուականից ութական
10010111011112
1. Աջից սկսած տրոհել եռյակների.
1011010100102 =
111111010112 =
11010110102 =
32
Թվաբանական գործողություններ
գումարում
գումարում
1-ը փոխանցվում է
1 5 688 6+2=8=8+0
5 + 6 + 1 = 12 = 8 + 4
+ 6 6 288
1+6+1=8=8+0
1 0 4 08
33
Օրինակներ
3 5 388 1 3 5 388
+ 7 3 688 + 7 7 788
34
Թվաբանական գործողություններ
հանում
հանում
Փոխ առնում
4 5 688 (6 + 8) – 7 = 7
– 2 7 788 (5 – 1 + 8) – 7 = 5
1 5 78 (4 – 1) – 2 = 1
35
Օրինակներ
1 5 688 1 1 5 688
– 6 6 288 – 6 6 288
36
Հաշվարկման
համակարգեր
4. Տասնվեցական
հաշվարկման
համակարգ
Տասնվեցական համակարգ
Հիմքը (թվանշանների քանակը). 16
Այբուբենը. 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E, F
10 11 12 13 14 15
10
10 16
16 107 16
96 6 16 107 = 6B16
11 0 0
B
6 հաշվարկմա
ն համակարգ
16
16 10
10
2 10 կարգեր C
1C516 = 1·162 + 12·161 + 5·160
= 256 + 192 + 5 = 453
38
Օրինակներ.
39
Տասնվեցական թվանշանների
աղյուսակը
X10 X16 X2 X10 X16 X2
0 0 0000 8 8 1000
1 1 0001 9 9 1001
2 2 0010 10 A 1010
3 3 0011 11 B 1011
4 4 0100 12 C 1100
5 5 0101 13 D 1101
6 6 0110 14 E 1110
7 7 0111 15 F 1111
40
Ձևափոխումը երկուականի
• Աշխատատար է
10 • 2 գործողություն
16 2
16 = 24
! կարող
Յուրաքանչյուր տասնվեցական թվանշան
է փոխարինվել չորս երկուական
թվանշանով:
C73B16 =2
2FE116 =
42
Ձևափոխում երկուականից
տասնվեցական
10010111011112
1. Աջից սկսած տրոհել քառյակների
10101011010101102 =16
1111001101111101012 =
1101101101011111102 =
44
Տասնվեցականից ութական և
հակառակը Աշխատատար է
10
16 8
2
1. Ձևափոխել երկուականի.
A3516 =8
7658 =16
46
Թվաբանական գործողություններ
գումարում
գումարում
A 5 B16
16
10 5 11
+ C 7 E1616
+ 12 7 14
1 6 D 916 1 6 13 9
1-ը տեղափոխվում է
11+14=25=16+9
1-ը տեղափոխվում է
5+7+1=13=D16
10+12=22=16+6
47
Օրինակ.
С В А16
16
+ A 5 916
16
48
Թվաբանական գործողություններ
Փոխ առնում
հանում
հանում
С 5 B16
16 12 5 11
– A 7 E16
16
– 10 7 14
1 D D16 1 13 13
Փոխ առնում
(11+16)–14=13=D16
(5 – 1)+16 – 7=13=D16
(12 – 1) – 10 = 1
49
Օրինակ.
1 В А16
16
– A 5 916
16
50
Հետաքրքիր է իմանալ
Շվեդիայի
թագավոր Կարլ XII-ը
ութական և
տասնվեցական
հաշվարկման
համակարգերը
գերադասում էր
տասականից,
համարելով, որ
նրանք ավելի “մոտ
են բնությանը”:
51
Հաշվարկման
համակարգեր
5. Այլ հաշվարկման
համակարգեր
Հարցեր
53
Երեքական համակարգ
Բաշեյի խնդիրը.
Գտնել 4 կշռաքար, որոնց միջոցով հնարավոր լինի
նժարավոր կշեռքով կշռել 1-ից 40 կգ բեռ։ Երկու
նժարների վրա էլ կարելի է կշռաքար դնել:
54
Երեքական համակարգ
+ 1 աջ նժար
0 չենք դնում
– 1 ձախ նժար
! հաշվեկշռված
Երեքական
27 + 9 + 3 + 1 = 40
Օրինակ
5 = 123=2 -1հ3 = 1 -1 -1 հ3
55
Վերջ:
56