Karapetyn Algebra

Ð²Ú-èàôê²Î²Ü (êÈ²ìàÜ²Î²Ü)
Ð²Ø²Èê²ð²Ü
¶.². Î²ð²äºîÚ²Ü, ¶.ì. ²ÔºÎÚ²Ü,

Î.ì. Ð²ðàôÂÚàôÜÚ²Ü, ê.è. Ð²Úð²äºîÚ²Ü
Ð²Üð²Ð²ÞÆì
Ø²ÂºØ²îÆÎ²ÚÆ ÒºèÜ²ðÎ
¸ÆØàð¸ÜºðÆ Ð²Ø²ð
ºðºì²Ü
ÐèÐ Ðð²î²ð²ÎâàôÂÚàôÜ
2014
1
ԳԼՈՒԽ 1. ԻՐԱԿԱՆ ԹՎԵՐԸ
§1. Բնական և ամբողջ թվերը
Այն թվերը, որոնք օգտագործվում են հաշվի համար կոչվում բնական: Բնական
թվերի բազմությունը նշանակվում է N տառով: N  1, 2, 3,... :
Տասական համակարգի թվանշաններն են 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9:
Բնական թվերը, զրոն և բնական թվերի հակադիր թվերը կոչվում են ամբողջ թվեր:
Ամբողջ թվերի բազմությունը նշանակվում է Z տառով: Z  0,  1, 1,  2, 2, ... :
Ոչ բացասական ամբողջ թվերի բազմությունը նշանակվում է Z  :
1.1. Բաժանելիության որոշ հայտանիշներ
1.Դիցուք` n  ak ak 1ak 2 ...a2 a1a0 (վերևի գծիկը ցույց է տալիս, որ ak , ak 1 ,..., a1 , a0 n -ի
թվանշաններն են): Այդ դեպքում.
1) n -ը բաժանվում է 2-ի վրա միայն այն դեպքում, երբ a0 -ն է բաժանվում 2-ի վրա:
2) n -ը բաժանվում է 4-ի վրա միայն այն դեպքում, երբ а1а0 -ն է բաժանվում 4-ի վրա:
3) n -ը բաժանվում է 8-ի վրա միայն այն դեպքում, երբ а2 а1а0 -ն է բաժանվում 8-ի
վրա:
4) n -ը բաժանվում է 3-ի վրա միայն այն դեպքում, երբ նրա թվանշանների գումարն է
բաժանվում 3-ի վրա:
բաժանվում 9-ի վրա:
բաժանվում 3 և a0 -ն է բաժանվում 2-ի վրա:
7) n -ը բաժանվում է 11-ի վրա միայն այն դեպքում, երբ զույգ և կենտ դիրքերի
թվանշանների տարբերությունն է բաժանվում 11-ի վրա:
8) n -ը բաժանվում է 5-ի վրա միայն այն դեպքում, երբ a0 -ն հավասար է 0-ին կամ 5-
ին:
9) n -ը բաժանվում է 10-ի վրա միայն այն դեպքում, երբ a0 հավասար է 0-ին:
10) n -ը բաժանվում է 25-ի վրա միայն այն դեպքում, երբ а1а0 -ն է բաժանվում 25-ին:
2. Դիցուք` n, m, k , p, q  N : Այդ դեպքում.
1) եթե n և m բաժանվում են k -ի վրա, ապա n  m և n  m նույնպես բաժանվում
են k -ի վրա:
2) եթե n -ը կան m -ը բաժանվում են k -ի վրա, ապա n  m -ը բաժանվում է k -ի վրա:
3) եթե m -ը բաժանվում է p -ի վրա, իսկ n -ը բաժանվում է q -ի վրա, ապա n  m -ը
բաժանվում է p  q -ի վրա:
4) կամայական k և n բնական թվերի համար գոյություն ունեն այնպիսի թվեր q և
r , որ k  q  n  r , որտեղ k -ն բաժանելին է, n -ը` բաժանարարը, q -ն` քանորդը, r -ը
մնացորդը ( q  Z  , r -ը ընդունում է 0, 1, 2, 3,..., n  1 արժեքներից մեկը):
5) k -ն զույգ թիվ է, եթե k  2n , որտեղ n  N :
6) k -ն կենտ թիվ է, եթե k  2n  1 , որտեղ n  N :
1.2. Պարզ և բաղադրյալ թվերը
Բնական թիվը կոչվում է պարզ, եթե ունի ուղիղ երկու բնական բաժանարար` մեկը
և այդ թիվը:
Օրինակ` 2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19 ...:
2
Բնական թիվը կոչվում է բաղադրյալ, եթե ունի երկուսից ավելի բնական
բաժանարարներ:
Օրինակ` 4, 6, 8, 9, 10, 12, 14, 15 ...:
1-ը ունի մեկ բաժանարար`1-ը: Այդ պատճառով 1-ը ոչ պարզ է, ոչ` բաղադրյալ:
Թվաբանության հիմնական թեորեմը: Կամայական բաղադրյալ թիվ միակ
եղանակով կարելի է վերլուծել պարզ բազմապատկիչների:
1.3. Բնական ցուցիչով աստիճան
а թվի n բնական ցուցիչով աստիճան է կոչվում այն արտադրյալը, որի n
արտադրիչներից յուքանչյուրը հավասար է а -ի, այսինքն`
a n  a  a  ...  a
n
Այդ դեպքում a -ն կոչվում է աստիճանի հիմք:

Օրինակ` 24  2  2  2  2  16 , 71  7 .
Բնական ցուցիչով աստիճան հատկությունները
1) a n  a m  a nm ; 2) a n : a m  a nm ; 3) a   a 
n m m n
 a n m ;
n
a an
4) a  b  a b ; 5)    n :
n n n
b b
1.4. Ամենամեծ ընդհանուր բաժանարարը և ամենափոքր ընդհանուր
բազմապատիկը
Եթե n1 և n2 բնական թվերը բաժանվում են միևնույն m բնական թվի վրա, ապա
m -ը կոչվում է այդ թվերի ընդհանուր բաժանարարը: Ընդհանուր բաժանարարներից
ամենամեծը կոչվում է n1 և n2 թվերի ամենամեծ ընդհանուր բաժանարար և
նշանակվում է  n1 , n2  -ով:
Ամենամեծ ընդհանուր բաժանարարի գտնելու կանոնը: Երկու բնական թվերի
ամենամեծ ընդհանուր բաժանարարը գտնելու համար, անհրաժեշտ է.
1) այդ թվերը վերլուծել պարզ արտադրիչների;
2) կազմել ընդհանուր պարզ արտադրիչների ամենափոքր ցուցիչներով
ասրիճանների արտադրյալը;
3) հաշվել ստացված արտադրյալը:
Օրինակ`գտեք 360 և 8400 թվերի ամենամեծ ընդհանուր բաժանարարը.  360, 8400  :
Լուծումը: Վերլուծենք 360 և 8400 թվերը պարզ արտադրիչների.
360 2 8400 2
180 2 4200 2
90 2 2100 2
45 3 1050 2
15 3 525 3
5 5 175 5
1 35 5
7 7
1
360  2  3  5 (տրված ներկայացումը կոչվում է կանոնական), 8400  2 4  31  52  7 :
3 2
Գտնում ենք  360, 8400  23  31  51  120 :

Բնական թվերը կոչվում են փոխադարձ պարզ, եթե նրանց ամենամեծ ընդհանուր
բաժանարարը հավասար է 1-ին:
3
Եթե m բնական թիվը բաժանվում է n1 և n2 բնական թվերի վրա, ապա m -ը
կոչվում է այդ թվերի ընդհանուր բազմապատիկ: Ընդհանուր բազմապատիկներից
ամենափոքրը կոչվում է n1 և n2 թվերի ամենափոքր ընդհանուր բազմապատիկ և
նշանակվում է  n1 , n2  -ով:
Ամենափոքր ընդհանուր բազմապատիկի գտնելու կանոնը: Երկու բնական թվերի
ամենափոքր ընդհանուր բազմապատիկը գտնելու համար, անհրաժեշտ է.
1) այդ թվերը վերլուծել պարզ արտադրիչների;
2) կազմել բոլոր պարզ արտադրիչների ամենամեծ ցուցիչներով ասրիճանների
արտադրյալը;
3) հաշվել ստացված արտադրյալը:
Օրինակ` գտեք 360 և 8400 թվերի ամենափոքր ընդհանուր բազմապատիկը.
360, 8400 :
Լուծումը. վերլուծենք 360 և 8400 թվերը պարզ արտադրիչների. 360  23  32  5 ,
8400  2 4  31  52  7 :
Գտնում ենք 360, 8400  24  32  52  7  25200 :
Կամայական n1 և n2 բնական թվերի ճիշտ է հետևյալ հավասարումը.
 n1, n2   n1, n2   n1  n2 :
1.5. Տասական համակարգում բնական թվերի ներկայացումը

կարգերով
1) երկնիշ yx թիվը գրվում է yx  10 y  x տեսքով, որտեղ y  1, 2,...,9 տասնյակների
թիվն է, x  0,1, 2,...,9 -ը` միավորների թիվը:
2) եռանիշ zyx թիվը գրվում է zyx  100 z  10 y  x տեսքով, որտեղ z  1, 2,...,9
հարյուրյակների թիվն է, y  0,1, 2,...,9 ` տասնյակների թիվը, x  0,1, 2,...,9 `
միավորների թիվը:
3) Եթե a բնական թվին աջից կցագրենք n -անիշ b բնական թիվը, ապա
կստանանք` a 10 n  b թիվը:
Խնդիրներ
1. Առաջին 100 բնական թվերից ո՞րոնք են պարզ:
2. Հետևյալ թվերը 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 11, 15 թվերից ո՞րի վրա են բաժանվում.
1) 2025; 3) 5184; 5) 37342488; 7) 8756442;
2) 2160; 4) 91215; 6) 9714832; 8) 48478100:
3. Գտնել նշված թվերի ամենամեծ ընդհանուր բաժանարարը.
1) 90, 360, 375; 5) 1512, 1188;
2) 420, 126, 525; 6) 72, 120, 168;
3) 34, 68, 85, 102; 7) 90, 108, 126;
4) 324, 144, 432; 8) 195, 156, 260:
3. 1) 15; 2) 21; 3) 17; 4) 36; 5) 108; 6) 24; 7)18; 8) 13:
4. Ա՞րդյոք փոխադարձ պարզ են հետևյալ թվերը.
1) 27, 88; 2) 1155, 338; 3) 1224, 2487651:
4. 1) այո; 2) այո; 3) ոչ:
4
5. Գտնել նշված թվերի ամենափոքր ընդհանուր բազմապատիկը.
1) 24, 36; 5) 246, 846; 9) 91, 98, 105;
2) 45, 75; 6) 60, 90, 150; 10) 264, 660:
3) 100, 120; 7) 168, 210, 294;
4) 14, 18, 40, 105; 8) 48, 54, 66;
5. 1) 72; 2) 225; 3) 600; 4) 2520; 5) 34686; 6) 900; 7) 5880; 8) 4752; 9) 19110; 10) 1320:
6. a թիվը զույգ է, b թիվը` կենտ: Որոշել հետևյալ թվերի զույգությունը.
1) a  b ; 3) ab ; 5) a 2  b ; 7) a  2b ;
2) a  b ; 4) 3a  b ; 6) a  b ;
2 8) a  3b :
6. 1) կենտ է; 2) կենտ է; 3) զույգ է; 4) կենտ է; 5) կենտ է; 6) կենտ է; 7) զույգ է; 8) կենտ է:
7. Գտեք ամենամեծ եռանիշ թիվը, որը բաժանվում է 12-ի վրա: 7. 996:
8. Գտեք 117-ին բազմապատիկ ամենամեծ վեցանիշ թիվը: 8. 999999:
9. Գտեք 136-ին բազմապատիկ ամենամեծ հնգանիշ թիվը: 9. 99960:
10. Գտեք 121-ին բազմապատիկ ամենափոքր վեցանիշ թիվը: 10. 100067:
11. Գտեք 87-ին բազմապատիկ ամենափոքր հնգանիշ թիվը: 11. 10005:
§2. Ռացիոնալ և իրական թվերը
2.1. Ռացիոնալ և իռացիոնալ թվերը
m
Բոլոր այն թվերի բազմությունը, որոնք կարելի է ներկայացնել անկրճատելի
n
( m Z , n  N ) կոտորակի տեսքով, կոչվում է ռացիոնալ թվերի բազմությունը և
նշանակվում է Q -ով:
3 7
Օրինակ` , , … :
5 3
k
Քանի, որ յուրաքանչյուր ամբողջ թիվ կարելի է ներկայացնել տեսքով, ապա
1
ամբողջ թվերը ռացիոնալ են:
p m
Երկու և կոտորակները հավասար են, եթե ճիշտ է հետևյալ
q n
հավասարումը` p  n  q  т :
Կոտորակի հիմնական հատկությունը: Եթե կոտորակի համարիչն ու հայտարարը
բազմապատկենք կամ բաժանենք միևնույն զրոյից տարբեր թվով, ապա կստանանք
տրված կոտորակին հավասար կոտորակ.
p pт
 , т  0:
q qт
Գործողություններ ռացիոնալ թվերի հետ
a d ac  bd a d ad
1)   ; 3)   ;
b c bc b c bc
a d ac  bd a d ac
2)   ; 4) :  :
b c bc b c bd
Այն դրական կոտորակը, որի համարիչը փոքր է հայտարարից կոչվում է
կանոնավոր: Այն դրական կոտորակը, որի համարիչը մեծ է կամ հավասար
հայտարարից կոչվում է անկանոն:
5
2 3 13 3 8 19
Օրինակ` , , կոտորակները կանոնավոր են, իսկ , , կոտորակները`
3 7 17 3 7 17
անկանոն:
p p r
Եթե կոտորակը անկանոն է, ապա այն կարելի ներկայացնել  n կամ
q q q
p r
 n տեսքով, n -ը բնական թիվ է, r -ը 0  r  q պայմանին բավարարող ամբողջ
q q
r r
թիվ: n թիվը կոչվում է խառը կոտորակ, n -ը ամբողջ մասը, -ը կոտորակային
q q
մասը:
33 3
Օրինակ` 6 :
5 5
Կամայական խառը կոտորակ վերածել անկանոն կոտորակի:
3 4  5  3 23
Օրինակ` 4   :
5 5 5
p
Եթե սովորական կոտորակի q հայտարարը հավասար է` 10, 100… :
q
p
Այսինքն` q -ն 10-ի որևէ բնական աստիճան է, ապա կոտորակը կարելի
q
ներկայացնել վերջավոր տասնորդական կոտորակի տեսքով:
13 17 23
Օրինակ`  1,3;  0,17;  0, 023 :
10 100 1 000
p
Որպեսզի անկրճատելի կոտորակի հնարավոր լինի ներկայացնել վերջավոր
q
տասնորդական կոտորակի տեսքով, անհրաժեշտ է, որ q հայտարարը, բացի 2-ից և
5-ից, չունենա այլ պարզ բաժանարար:
3
Օրինակ`  0,075 :
40
p
Եթե անկրճատելի կոտորակի q հայտարարը ունի 2-ից և 5-ից տարբեր այլ
q
պարզ բաժանարար, ապա p -ն q -ի վրա բաժանելիս չենք ստանա վերջավոր
տասնորդական կոտորակ:
 0,0202... : 02 թվանշանների խումբը պարբերական
2 2
Օրինակ` : Իրոք`
99 99
կրկնվող է: 0, 0202... արտահայտությունը կոչվում է անվերջ տասնորդական
կոտորակ և նշանակվում է 0, 02 -ով: 02 թվանշանների խումբը կրկնվում է
(պարբերություն): Այդ արտահայտությունը կարդում են. զրո ամբողջ, 02 -ը
2
պարբերության մեջ: Ասում են, որ -ը ներկայացված է պարբերական
99
 0,0202...  0, 02 :
2
տասնորդական կոտորակի տեսքով և գրվում է`
99
Պարբերական կոտորակը այն տասնորդական կոտորակն է, որում սկսած ինչ-որ
տեղից որոշ թվանշանների խումբը պարբերական կրկնվող է (պարբերություն):
Կամայական ռացիոնալ թիվը կարելի է ներկայացնել կա՛մ վերջավոր
տասնորդական կոտորակի տեսքով, կա՛մ պարբերական անվերջ տասնորդական
6
կոտորակի տեսքով: Ճիշտ է նաև հակադարձ պնդումը` կամայական անվերջ
տասնորդական պարբերական կոտորակ կարելի է ներկայացնել անկրճատելի
կոտորակի տեսքով:
Յուրաքանչյուր անվերջ տասնորդական ոչ պարբերական կոտորակ կոչվում է
իռացիոնալ թիվ:
Օրինակ` 0,1010010001... :
Բոլոր ռացիոնալ և իռացիոնալ թվերի բազմությունը կոչվում է իրական թվերի
բազմություն և նշանակվում է R -ով:
2.2. Գումարման և բազմապատկման օրենքները
Իրական թվերի բազմությունը բավարարում է հետևյալ գումարման և
բազմապատկման օրենքներին.
1) a  b  b  a (գումարման տեղափոխական օրենք);
2)  a  b   c  a   b  c  (գումարման զուգորդական օրենք);
3) a  b  b  a (բազմապատկման տեղափոխական օրենք);
4)  a  b   c  a   b  c  (բազմապատկման զուգորդական օրենք);
5) a  0  0  a  a (զրո թվի հատկությունը);
6) a   a    a   a  0 (հակադիր թվի հատկությունը);
7) a 1  1 a  a (մեկ թվի հատկությունը);
1
8) a   1 (հակադարձ թվի հատկությունը);
a
9)  b   c  a  c  b  c (բազմապատկման բաշխական օրենք):
a 
Խնդիրներ
12.Կրճատե՛ք կոտորակը.
28 15 40
1) ; 3) ; 5) ;
32 21 96
18 56 25
2) ; 4) ; 6) :
24 128 60
7 3 5 7 5 5
12. 1) ; 2) ; 3) ; 4) ; 5) ; 6) :
8 4 7 16 12 12
13.Կոտորակից առանձնացրե՛ք ամբողջ մասը.
17 110 520 213
1) ; 4)  ; 7)  ; 10)  :
3 13 17 20
20 200 321
2) ; 5) ; 8) ;
7 9 10
39 135 191
3)  ; 6) ; 9) ;
5 16 32
2 6 4 6 2 7 10 1 31
13. 1) 5 ; 2) 2 ; 3)  7 ; 4)  8 ; 5) 22 ; 6) 8 ; 7)  30 ; 8) 32 ; 9) 5 ;
3 7 5 13 9 16 17 10 32
13
10)  10 :
20
14.Ներկայացրե՛ք սովորական կոտորակի տեսքով.
2 2 3 2
1) 3 ; 3)  6 ; 5)  3 ; 7)  13 ;
7 17 23 3
3 1 1 3
2) 5 ; 4) 2 ; 6) 5 ; 8) 12 ;
10 7 20 5
7
2 2
9)  9 ; 10) 8 :
7 15
23 53 104 15 72 101 41 63 65 122
14. 1) ; 2) ; 3)  ; 4) ; 5)  ; 6) ; 7)  ; 8) ; 9)  ;10) :
7 10 17 7 23 20 3 5 7 15
15.Սովորական կոտորակը ներկայացրե՛ք տասնորդական կոտորակի տեսքով.
3 3 7
1) ; 5) 7 ; 8)  3 ;
8 4 10
6 17 26
2) ; 6) 6 ; 9)  :
5 40 5
7 3
3)  ; 7) 1 ;
16 5
9
4)  ;
2
15. 1) 0,375; 2) 1,2; 3) 0,4375; 4) –4,5; 5) 7,75; 6) –6,425; 7) 1,6; 8) –3,7; 9) –5,2:
16.Տասնորդական կոտորակը ներկայացրե՛ք սովորական կոտորակի տեսքով.
1) 0,16; 4) 0,325; 7) –0,264; 10) –8,26:
2) 2,3; 5) 0,12; 8) 45,8;
3) –3,45; 6) 1,456; 9) 2,592;
4 23 69 13 3 182 33 229 324 413
16. 1) ; 2) ; 3)  ; 4) ; 5) ; 6) ; 7)  ; 8) ; 9) ; 10)  :
25 10 20 40 25 125 125 5 125 50
17.Հաշվել արտահայտության արժեքը.
1)
1,11  0,19  1,3  2
;  6  4,5 : 0, 003
4) ;
2, 06  0,54  3, 05  2, 65  20
28, 4  2,5  1,34 5, 48  8, 02
2) ; 5) ;
1, 08 :1,5  6,3: 0, 28 1,35
 4, 752 0, 608   3,55   0,16 4,14   3, 42 
3)    :  7,5  ; 6)   :  0, 66 

4,5 
:
 3, 2 3,8   1, 42   4 3  
17. 1) –0,5; 2) 3; 3) 0,329; 4) 62,5; 5) 10; 6) 1:
1 7 3 4
1)  ; 10)   ;
2 9 5 7
1 1 5 1
2)  ; 11)   ;
3 7 8 6
1 5 2 11
3)  ; 12)   ;
2 8 35 21
7 5 13 1  29 5 
4)  ; 13)    ;
9 6 18 24  72 36 
5 5 5 3 2
5)  ; 14)    ;
9 12 6  10 5 
5 7
6)  ; 1 5 1 
12 8 15)     ;
8 9 4 
3 21
7)  ; 5 2  3
55 22 16)     :
19 11  8 5  20
8)  ;
21 15
1 5
9)   ;
6 7
8
23 10 9 1 5 11 99 6 23 1
18. 1) ; 2) ; 3) ; 4)  ; 5) ; 6)  ; 7)  ; 8) ; 9) ; 10)  ; 11)
18 21 8 18 36 24 110 35 42 35
19 7 5 2 13 3
 ; 12) ; 13) ; 14) ; 15)  ; 16) :
24 15 36 15 72 8
2 3 7
1) 4  ; 13) 5  1 ;
3 4 8
3 6
2) 1  ; 14) 8;
5 7
5 1 3
3) 7  ; 15) 6  2 ;
6 7 5
10 3
4) 2  ; 16) 7 ;
13 4
3 5 5
5)  2  ; 17) 9  12 ;
7 6 9
6 3 2
6)  5  ; 18) 1  2 ;
11 4 5
3 3
7)  6  ; 19) 1  ;
10 14
2 2 2
8)  8  ; 20) 4  3 ;
5 3 7
3 2 2
9) 1  ; 21) 7  1 ;
4 3 5
2 1 1 2 5 1
10) 1  ; 22) 2  7  4  5  3 ;
9 3 5 3 6 2
6 3 1 2 1 1
11) 1  ; 23) 2  5  4  3  6 :
9 4 3 5 4 6
5 1
12) 6  3 ;
6 5
14 47 36 17 61 1 7 1
19. 1) ; 2) 1,6; 3) ; 4) ; 5)  ; 6)  ; 7) –6,3; 8) –8,4; 9) ; 10) ; 11) ; 12)
3 6 13 7 11 4 9 3
301 50 124 403 11 29
 ; 13) –3,875; 14)  ; 15)  ; 16) –6,25; 17) ; 18) –4,15; 19) ; 20) 21)
30 7 35 18 14 21
136 143 71
; 22)  ; 23)  :
15 15 15
15 8
 ;
6 3  1 7
1) 5) : ; 9)    : ;
16 5 7 8  10  12
12 9 5 10  12 9  15
2)  ; 6) : ; 10)  :   :
5 16 12 3  95 38  16
8 77 3 9
3)  ; 7) : ;
7 32 9 25
3 6
 ;  3 9
4) 8)    : ;
8 15  7  14
16 1 25 2 6
20. 1) 1,5; 2) 1,35; 3) 2,75; 4) 0,15; 5) ; 6) ; 7) ; 8)  ; 9)  ; 10) 0,5:
7 8 27 3 35
9
 7 2 3 5 7
4) 3 1 ;  1  3  1
1) 1  2  :1 ; 7)  7 :  4    8 ;
 9 5 5 6 23  8  4  2
1 11
1 1
2) 1 1 ; 5) 2 :1 ;  5 3  12
7 14 8)     :
7 4  12 8  19
3 19 47 3
3) 7  2 ; 6) 2 :12 ;
11 40 49 7
8 10 5
21. 1) ; 2) ; 3) –18; 4) 5; 5) 1,2; 6)  ; 7) –12,75; 8) 0,5:
3 7 21
9  7 5   3 1  5 1
1)       ; 0, 4  8   5  0,8    5 : 2
56  15 12   14 2 
8)  8 2
 90 ;
6 4 5 5 3  7  2  2
2)  :    : ; 1 8  8   8,9  2, 6 : 3    34 5
 5 15 4 3  8   
 2 7 5  5
0,5 :1, 25  :1 
7 4 3
3)      1   ;
 3 8 9   17  9) 5 7 11 ;
 1  1
1,5   :18
3
2   0, 7
5  4 3
4) ;
4
1  1  0, 4  3
 2, 4    0, 6
10) 
5 4 7
  10, 4 ;
 3  3 3  13
 1,88  2     0, 25   0, 4 6  5
5) 
25  16 8  20
;
13 26  1  17 
0, 625  :
18 9 1 5 :  40  0, 6  0, 005   1, 7
 
 11 1  11)  :
   :1, 4 5 1 23
 1  1
6) 
18 15  6 3 30
;
 1
 0,5    3
 9
 7 4 3
 0,5 :1, 25  :1    3
7) 
5 7 11 
;
 1 1
1,5   :18
 4 3
1 58 71 1 32
22. 1) ; 2) ; 3) ; 4) 1,75; 5) 2; 6) ; 7) 32; 8) 9; 9) ; 10) 34,36; 11) 5:
8 9 102 3 3
 3  3  0, 216 
1,88  2    0,15  0,56  : 0,5
1) 
25  16  
 ;
0, 625  :
13 26  3 2 
 7, 7 : 24    4,5
18 9  4 15 
9
0,125 : 0, 25  1 : 2,5
16  17 
2)    1,9   0,5 ;
10  22 : 2,3  0, 46  1, 6  20 
4 11 3 2
14  6  12  7
3) 5 12 4 15  2 2  3 3 ;
2 11 3 4
10  3
3 12
10
  1 23  22  3 1 1
4)  1   :   0, 6 : 3   2  3, 75 :1  : 2, 2 ;
  7 49  147  4 2 2
 1 
  2, 7  0,8   2 3  1
5)   0,125  : 2  0, 43 ;
  5, 2  1, 4  : 3  2
 70 
4 26
8 :2
 2   5 1
6)  26 : 6, 4   19, 2 : 3   7 77  ;
 3   9  0,5 :18 2 11 18
3
 1  3 5
13, 75  9  1, 2  6,8  3   5
7) 
6

5 6 1
 27 ;
 1 5  2 1 6
10,3  8    3  3   56
 2 9  3 6
1 1  1 1
  0,1   :   0,1    2,52
8) 
6 15   6 15 
;
 1 1  1 7
 0,5   0, 25   :  0, 25   
 3 5  6  13
 1 1   
 3 3  2,5 4, 6  2 3   0, 05 
9)    5, 2  :   5, 7  ;
 2,5  1 1 4, 6  2 1   1  0,125 
 3 3  7 
 4 1 8
5  4  :5
10) 
45 6  15 2 0,3 : 0, 01 2
 34   ;
 2  9 7 70 7
 4  0, 75   3
 3  13
3  3 1
  0, 425  0, 005  : 0,1 6  5
11)  
5
 4 2  0, 05 ;
1 1 5
30,5   3 26 : 3
6 3 7
1 1 2 2
3 1,9  19,5 : 4 3,5  4  2
12) 3 2: 3 15 :
62
 0,16  1 
0,5  1  4,1
75  20 
23. 1) 4; 2) 2; 3) 12; 4) 3; 5) 0,5; 6) 10; 7) 1; 8) 3; 9) 1; 10) 1; 11) 2; 12) 4.
2.3. Թվային հավասարումներ և անհավասարումներ
Կասենք, որ a  b , ( a  b , a  b ), եթե a  b  0 , ( a  b  0 , a  b  0 ):
7 4 7 4 9
Օրինակ`  , քանի որ     0:
11 5 11 5 55
Թվային հավասարումների հատկությունները:
1.Եթե հավասարման երկու մասը գումարենք կամ հանենք միևնույն թիվը, ապա
կստանանք տրված հավասարմանը համարժեք հավասարում, այսինքն`
a  b  a  c  b  c կամայական a, b, c  R թվերի համար,
a  b  a  c  b  c կամայական a, b, c  R թվերի համար:
11
Տրված հատկությունից հետևում է, որ եթե հավասարման մի մասից գումարելին
տեղափոխենք մյուս մասը` փոխելով նշանը, ապա կստանանք տրված
հավասարմանը համարժեք հավասարում:
2.Եթե հավասարման երկու մասը բազմապատկենք կամ բաժանենք միևնույն զրոյից
տարբեր թիվը, ապա կստանանք տրված հավասարմանը համարժեք հավասարում,
այսինքն`
a  b  a  c  b  c կամայական a, b, c  R , c  0 թվերի համար,
a  b  a : c  b : c կամայական a, b, c  R , c  0 թվերի համար:
Թվային անհավասարումների հատկությունները:
1.Եթե անհավասարման երկու մասը գումարենք կամ հանենք միևնույն թիվը, ապա
կստանանք տրված անհավասարմանը համարժեք անհավասարում, այսինքն`
a  b  a  c  b  c կամայական a, b, c  R թվերի համար,
a  b  a  c  b  c կամայական a, b, c  R թվերի համար:
Տրված հատկությունից հետևում է, որ եթե անհավասարման մի մասից գումարելին
տեղափոխենք մյուս մասը` փոխելով նշանը, ապա կստանանք տրված
անհավասարմանը համարժեք անհավասարում:
2.Եթե a  b անհավասարման երկու մասը բազմապատկենք կամ բաժանենք միևնույն
c ( c  0 ) թիվը, ապա.
ա) երբ c  0 , a  b  ac  bc կամայական a, b, c  R թվերի համար,
բ) երբ c  0 , a  b  a : c  b : c կամայական a, b, c  R թվերի համար,
գ) երբ c  0 , a  b  ac  bc կամայական a, b, c  R թվերի համար,
դ) երբ c  0 , a  b  a : c  b : c կամայական a, b, c  R թվերի համար:
3.Եթե a  b , c  d , ապա ac  bd կամայական դրական a, b, c, d  R թվերի համար:
Նշենք, որ. 1) երկու թվերի արտադրյալը և քանորդը դրական են այն և միայն
դեպքում, երբ նրանք ունեն նույն նշանը; 2) երկու թվերի արտադրյալը և քանորդը
բացասական են այն և միայն դեպքում, երբ նրանք ունեն տարբեր նշաններ:
 а  0  а  0
 
b  0 b  0
 0
a
Օրինակ` ab  0  , :
 а  0 b  а  0
 
b  0 b  0
Խնդիրներ
24.Համեմատել թվերը.
1 3 7 5
1) * ; 6)  * ;
4 4 12 9
6 4 7) 1,4 *1,5 ;
2) * ;
11 11 8) 0,91* 0,899 ;
2 5 9)  0,57 * 0,61 ;
3)  *  ;
3 3 10)  1,793 * 1,77 ;
4)
2 8
* ; 11)  3,171* 3,201 ;
3 21 12) 9,001* 9,00099 :
1 1
5) * ;
4 6
24. 1) <, 2) >, 3) >, 4) >, 5) >, 6) <, 7) <, 8) >, 9) >, 10) <, 11) >, 12) <:
12
2.4. Իրական թվի մոդուլը
Իրական a թվի մոդուլը (կամ բացարձակ արժեքը) կամ այդ թիվն է, երբ a  0 , կամ
այդ թվի  a հակադիրն է, երբ a  0 : a թվի մոդուլը նշանակվում է a -ով:
a, a  0
Այսպիսով. a   :
 a, a  0
Սահմանումից հետևում է, որ կամայական թվի մոդուլը ոչ բացասական է. a  0 :
Օրինակ`  7  7 ,  7  7 , 0  0 :
Մոդուլի երկրաչափական իմաստը: Կոորդինատային ուղղի վրա a թվի մոդուլը

այդ կետի հեռավորությունն է կոորդինատների սկզբնակետից:
|-2| |3|
-2 O 3
Մոդուլի հիմնական հատկությունները

1) a  0 ; 4) ab  a b ; 7) a  0  a  0 ;
2) a   a ; a a 8) ab  a  b
5)  , b  0;
b b :
3) a  b  b  a ;
6) a  a 2 ;
2
Կոորդինատային ուղղի վրա երկու a և b կետերի հեռավորությունը հավասար է

a b :
Խնդիրներ
1) 5 ; 8)  101 ; 7 20)  5  19 :
14)  ;
2) 13 ; 9) 3  5 ; 5
10
3) 121 ; 10) 4  10 ; 15) ;
3
4) 0 ; 11)  2  13 ;
16) 4  18 ;
5)  0 ; 12) 3   7  ; 17)  3  12 ;
6)  1 ; 2
13) ; 18) 5  7 ;
7)  14 ; 5
19)  4  11 ;
26. Պարզեցրնել արտահայտությունը.
1) p , ( p  0 ); 5) y2 ;
2) a , ( a  0 ); 6) z6 ;
3) x , ( x  0 ); 7) a 3 , ( a  0 );
4) b , ( b  0 ); 8) c11 , ( c  0 );
9) a  b 2  x 7 , ( a  0, x  0 ); 10) y 9  z 5  x 21 , ( y  0, z  0, x  0 ):
2.5. Ամբողջ ցուցիչով աստիճան
Քանի, որ բնական ցուցիչով աստիճանը սահմանված է, ապա ներմուծենք 0 և
բացասական ցուցիչով աստիճանը.
13
1) a 0  1 , երբ a  0 ; 1
2) a  p 
, երբ a  0 և p  N :
ap
Նշենք, որ 0 p իմաստ չունի, երբ p  0 , և 0 p  0 , երբ p  0 :
Ամբողջ ցուցիչով աստիճան հատկությունները
Դիցուք` a-ն և b-ն զրոյից տարբեր իրական թվեր են n  Z , m  Z : Այդ դեպքում.
1) a n  a m  a nm ; 4)  a  b   a n  bn ;
n
2) a n : a m  a nm ; n
a an
  5)    n :
m
n m
3) a n
a ;
b b
Խնդիրներ
27.Հետևվյալ թվերը գրել ամբողջ ցուցիչով և 2 հիմքով աստիճանի տեսքով. 1, 4, 128,
1 1 1 1 1
16, 256, , , , , .
4 64 256 128 1024
27. 20 ; 22 ; 27 ; 24 ; 28 ; 22 ; 26 ; 28 ; 27 ; 210 :
1
28.Հետևվյալ թվերը գրել ամբողջ ցուցիչով և 3 հիմքով աստիճանի տեսքով. 1, 9, ,
81
1 1 1 1
243, 27, , 81, 3, , , 729, :
3 729 9 27
28. 30 ; 32 ; 34 ; 35 ; 33 ; 31 ; 34 ; 31 ; 36 ; 32 ; 36 ; 33 :
29.Հետևվյալ թվերը գրել ամբողջ ցուցիչով և 4 հիմքով աստիճանի տեսքով. 1, 4, 16,
1 1 1 1
256, , , , :
4 64 256 1024
29. 40 ; 41 ; 42 ; 44 ; 41 ; 43 ; 44 ; 45 :
30.Արտահայտությունը ներկայացրնել պարզ թվերի աստիճանների արտադրյալի
տեսքով.
1) 313  27 ; 8) 2512 : 511 ; 57 16) 87 1612 ;
2) 3  81 ; 12) ;
17) 37  911 :
5
9) 2710 : 911 ; 55
3) 2  32 ;
13)  52  ;
13
10) 327 : 811 ; 12
4) 2  4 ;
23
33
5) 2 16 ;  23  ;
11 7
11) 6
; 14)
3
6) 33  32  3  37 ;
15) 47  221 ;
7) 1019 :1015 ;
30. 1) 316 ; 2) 39 ; 3) 218 ; 4) 225 ; 5) 215 ; 6) 313 ; 7) 24  54 ; 8) 513 ; 9) 38 ; 10) 2 2 ; 11) 33 ; 12) 52 ;
13) 524 ; 14) 221 ; 15) 235 ; 16) 269 ; 17) 329 :
31.Արտահայտությունը ներկայացրնել պարզ թվերի աստիճանների արտադրյալի
տեսքով.
57   58   
3 4
23 152 22  4  22
1) ; 6) ; 10) ;
2 2511 2 2  25
37  213 323   25 
3
1
2)
211  35
;
7) ; 11)  32 ;
2 4
6 11 243
313  58
2   23 
13
3) ; 3
 3
5
511  310 8) ; 12) 16     ;
95  511 649  2
81  34 
4) ; 3 5
510  39  2
9) ; 13) 1,55     ;
325 1257 36   27 2   3
3
5) ;
2511  410
14
2 2 8 5
1 4 1 1 1 1
14) 2  9      3 ; 17) 9  3     ;
3
20)   :  ;
54  9  81  3  3 3
 1 3  33 
2
18)  25  4  :  23   ;
4
2
2 1
15) 22  23     ;  16  21)
93
:
3 9
 
1
2 19) 46  44  23  24 ;
16) 2  4 16   1   23 ;
2
31. 1) 2  3  52 ; 2) 22  32 ; 3) 33  53 ; 4) 3  5 ; 5) 25  51 ; 6) 59 ; 7) 22 ; 8) 212 ; 9) 38 ; 10) 25 ;
2 2
11) 25  35 ; 12) 35  21 ; 13) 1 ; 14) 24  34 ; 15) 23 ; 16) 212 ; 17) 33 ; 18) 28 ; 19) 23 ; 20)
33 ; 21) 38 :
32.Պարզեցրնել արտահայտությունը.
1) a3  a2 ;
2) b  b ;
4 9
13) pn : p7 ;
14) an  a2 ;
21)  c 2
 
2 2
;
3) x 3  x 9 ;
4) c  c9 ;
15) x k : x ;
16)  
y 2
3
;
22)  b 5
 
3 3
;
5) y 2  y 7 ; 23)  a  a 6  ;
4
17)  x 3  ;
12
6) x 3  x 9 ;
 
3
7) c15  c3 ; 24) n3  n4 :
18)  z  ;
5
7
8) n3  n9  n  n7 ;
9) d 5  d10  d  d 2 ;
10) y10 : y 7 ;
 
19)  y 2  ;
3 5
11) b12 : b7 ;
12) z15 : z 4 ;
 
20)  z 5  ;
3 2
32. 1) a5 ; 2) b13 ; 3) x 12 ; 4) c10 ; 5) y 9 ; 6) x 12 ; 7) c18 ; 8) n20 ; 9) d 18 ; 10) y 3 ; 11) b5 ; 12) z11 ;

13) pn 7 ; 14) an 2 ; 15) x k 1 ; 16) y 6 ; 17) x 36 ; 18) z 35 ; 19) y 30 ; 20) z 30 ; 21) c8 ; 22) b45 ; 23)
a 28 ; 24) n 21 :
33.Պարզեցրնել արտահայտությունը.
 x   x  :  x  ;
6 4 2 3 3 2 16) b 7  ;
3 6
1) a
10)   ;
 
3 17) b 3   b 4  : b11  ;
3 5 2
2) c   c  : c  ;
2 5 3 3 3 4
18) x 4   x 5  : x 3  ;
3
 a 2 3 7
11)    ;
3)  b   b  ;
5 4 2 3
 3 
19)  c 9   c 5  ;
4 2
 y   y  ;
4
3 7 2 3  a 20) xy 4 ;
4) 12)    ;
 3 
21)  10ab2 ;
5) z   z  ;
3 5 2 6
2
3
22)  a 3    a 2  .
5 6
13)   ;
 yz  ;
3
6)  
b
 11yz  ;
3
7)
2
 2
14)    ;
 b 
 3xyz  ;
3
8) 6
 2
y x  ; 15)    ;
6
2
9)  b
a3
33. 1) x 24 ; 2) c 7 ; 3) b 26 ; 4) y 27 ; 5)  z 27 ; 6) y 3 z 3 ; 7) 121y 2 z 2 ; 8) 27x 3 y 3z 3 ; 9) y12 x 6 ; 10) ;
27
a3 a4 8 8 64
11)  ; 12) ; 13) 3 ; 14)  3 ; 15) 6 ; 16) b 42 ; 17) b 7 ; 18) x 2 ; 19) c 46 ; 20) x 4 y 4 ; 21)
27 81 b b b
100a 2b2 ; 22) a 27 .
15
34.Գրել ամբողջ ցուցիչով աստիճանի տեսքով.
  17)  p 2  q 4  ;
4 3
1) a 2 ; 9) y 5  y  k ;
10) x3 : x 3 ;
2)  b  ;
4 5 7
 m 5 
11) d 1 : d 3 ; 18)   3  ;
3)  x 3  ;  n 
4
12) a 7 : a 12 ;
13) c m : c 13 ; 19)   p 3  y 4 6 ;
4)  c  ;
7 1
14) b12 : b n ;  a 3 
12
5)  z 1  ; 15)  a 1  b1  ;
5 5 20)  5  ;
b 
6) z 5  z 3 ;  y 1 
2
21)  c4 p 2 q 4 5 ;
7) b15  b3 ; 16)  3  ; 7
 x  22)  c m  .
7 5
8) p 1  p n ; 3 4 3
n c m 
34. 1) a 8 ; 2) b 20 ; 3) x12 ; 4) c 7 ; 5) z 5 ; 6) z 2 ; 7) b 18 ; 8) p n 1 ; 9) y  k 5 ; 10) x 6 ; 11) d 2 ;
12) a 5 ; 13) c m13 ; 14) bn 12 ; 15) a5  b5 ; 16) y 2  x 6 ; 17) p 6  q 12 ; 18) m35  n21 ; 19) p 18  y 24 ;
20) a36  b60 ; 21) c 20  p10  q 20 ; 22) m14  c21  n21 .
35.Արտահայտությունը ձևափոխել դրական ցուցիչով աստիճանի. Օրինակ`
27 y 5  z 12 a 3x 2  a
 5 12 .
9 x 2 y z
 a  b
12 9 2
1) 11 ; 3)  1 12 ; 5) ;
y y x c 3  b 3
13x 11 a 1 a 3
2) ; 4) ; ; 6)
z 15 z  b 2 y2
7) 12a 7  b12 :
13z15 b2 c 3  b3 1 12b12
35. 1) 12y11 ; 2) ; 3) 9y  x12
; 4) ; 5) ; 6) 3 2 ; 7) :
za a  b
2
x11 a y a7
36.Արտահայտությունը ձևափոխել բացասական ցուցիչով աստիճանի. Օրինակ`
81x3  b1 27 y 6  z 5  b1
 .
3 y6  z5 x 3
8 7  a  b
3
1) 8 ; 3)  5 3 ; 5) ;
y y x c3  b 2
13x 3 a3 a 3
2) ; 4) ; 6) ;
z5 z  b2 y2
7) 12a 8  b3 :
13z 5 z 1  b 2 c 3  b 2 12a 8
36. 1) 8y 8 ; 2) ; 3) 7 y 5
 x 3
; 4) ; 5) ; 6) a 3  y 2 ; 7) 3 :
 a  b
3
x 3 a 3 b
37.Գտնել թվի վերջին թվանշանը.
1) 4343  1717 ; 3) 3918  2619  311 ; 5) 419  37  711 ;
2) 1718  1817 ; 4) 217  318  519 ; 6) 4313  717  511 :
37. 1) 0; 2) 7; 3) 0; 4) 6; 5) 5; 6) 1:
16
ԳԼՈՒԽ 2. ԱՄԲՈՂՋ և ՌԱՑԻՈՆԱԼ ԱՐՏԱՀԱՅՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
§3. Բազմանդամներ
Թվերի և փոփոխականների արտադրյալը կոչվում է միանդամ:
7 2 10
Օրինակ` 4, a , ab , 3c , ab c հանրահաշվական արտահայտու-թյունները
11
միանդամ են:
Եթե միանդամում բոլոր թվերի արտադրյալը գրենք փոփոխականներից առաջ,
իսկ փոփոխականների արտադրյալը ներկայացնենք բնական ցուցիչով
աստիճանների տեսքով, ապա այդպիսի ձևափոխությունից հետո միանդամը կոչվում
է ստանդարտ տեսքի միանդամ, նրա թվային արտադրիչ կոչվում է գործակից, իսկ
բոլոր փոփոխականների ցուցիչների գումարը` միանդամ աստիճան: Միանդամի
աստիճանը, որը թիվ է, համարում ենք հավասար 0-ի:
7
Օրինակ` ac 3b 2 11c10 (ab) 3 միանդամի ստանդարտ տեսքն է 7a 4  b 5  c13 , 7-ը նրա
11
գործակիցն է, 13+5+4=22 թիվը` աստիճանը:
Միանդամները կոչվում են նման, եթե նրանց ստանդարտ տեսքերը համընկնում
են կամ տարբերվում են միայն գործակցով:
2
Օրինակ` 3a3  a , 7a 4 և a 2  6a 2 նման միանդամներ են:
3
Միանդամը միանդամին բազմապատկելու համար, պետք է գործակիցները
բազմապատկել իրար և նույն հիմքով աստիճանները բազմապատկել իրար:
9  18
Օրինակ` (2a 3b 2 ) ab 2 c10    a 4 b 4 c10 :
 11  11
Միանդամների հանրահաշվական գումարը կոչվում է բազմանդամ:
Բազմանդամի գումարելի միանդամները կոչվում են նրա անդամները: Միանդամը
բազմանդամի մասնավոր դեպքն է:
Բազմանդամի նման անդամները կարելի է միավորել մի միանդամով, որի
գործակիցն է նման անդամների գործակիցների գումարը; այդպիսի ձևափոխությունը
կոչվում է բազմանդամի նման անդամները միացում:
Օրինակ` 7by  2 y 2  15by  4 y 2  6 y 2  8by :
Բազմանդամը, որի բոլոր անդամները ստանդարտ տեսքի են, չկան նման
անդամներ և դասավորված ըստ անդամների աստիճանների աճման կամ նվազման
կարգի կոչվում է ստանդարտ տեսքի բազմանդամ: Ստանդարտ տեսքի բազմանդամի
աստիճան է կոչվում նրա բաղադրիչ անդամների աստիճաններից ամենամեծը:
Մեկ փոփոխականով P( x)  a0 x n  a1 x n1  ...  an  a0  0  բազմանդամի ավագ
անդամ է կոչվում ամենամեծ աստիճան ունեցող a0 x n անդամը:
Երկու բազմանդամները հավասար են, եթե հավասար աստիճանի անդամների
գործակիցները հավասար են:
Բազմանդամը, որը գրված է դրական նշանով փակագծերի մեջ, կարելի է գրել
առանց փակագծերի` պահպանելով անդամների նշանները:
 
Օրինակ` cy  4 x 2  3ax  cy  4 x 2  3ax :
Բազմանդամը, որը գրված է բացասական նշանով փակագծերի մեջ, կարելի է գրել
առանց փակագծերի` անդամները գրելով հակադիր նծաններով:
 
Օրինակ`  cy  4 x 2  3ax  cy  4 x 2  3ax :
17
Բազմանդամների գումարը և տարբերությունը հաշվում է փակագծերի բացման և
նման անդամները միացման կանոններով:
Օրինակ` 4 x  5 y    x  4 y   x  4 x  5 y  x  4 y  x  6 x  y :
Բազմանդամը միանդամին բազմապատկելու համար, բազմանդամի
յուրաքանչյուր անդամ պետք է բազմապատկել այդ միանդամի վրա և ստացված
միանդամները գումարել իրար:
 
Օրինակ` (2 xy ) 4 x  5 y  x 2  8x 2 y  10 xy 2  2 x 3 y :
Բազմանդամը բազմանդամին բազմապատկելու համար առաջին բազմանդամի
յուրաքանչյուր անդամ պետք է բազմապատկել երկրորդ բազմանդամի յուրաքանչյուր
անդամի վրա և ստացված միանդամները գումարել իրար:
 
Օրինակ` c 2  5 3  c   3c 2  15  c 3  5c :
Կրճատ բազմապատկման բանաձևեր
1) a  b  a  2ab  b 2 ;
2 2

5) a 3  b3  a  b a 2  ab  b 2 ;
2) a  b2  a 2  2ab  b 2 ; 6) a  b  a  3a b  3ab  b3 ;
3 3 2 2
3) a 2  b 2  a  ba  b ; 7) a  b3  a 3  3a 2b  3ab 2  b3 :

4) a 3  b3  a  ba 2  ab  b 2  ;
Հաճախ անհրաժեշտություն է առաջանում օգտագործել ձևափոխված կրճատ
բազմապատկման բանաձևերը.
1) a 2  b 2  a  b  2ab ; 3) a 3  b3  a  b  3aba  b ;
2 3
a 2  b 2  a  b  2ab ; 4) a 3  b 3  a  b  3aba  b :
2 3
2)
Բազմանդամի վերլուծումը արտադրիչների
Բազմանդամի ներկայացումը երկու կամ ավելի բազմանդամների արտադրյալի
տեսքով կոչվում է բազմանդամի վերլուծում արտադրիչների:
Բազմանդամի` արտադրիչների վերլուծելու համար օգտագործվում են տարբեր
մեթոդներ.
1) ընդհանուր արտադրիչի դուրս բերումը փակագծից;
2) կրճատ բազմապատկման բանաձևերի օգտագործումը;
3) խմբավորման եղանակը:
Օրինակ`
1.Ընդհանուր արտադրիչը դուրս բերե՛ք փակագծից.

1) 3a 3  15a 2 b  5ab 2  a 3a 2  15ab  5b 2 ; 
2) a  b  3b  a   a  b  3a  b  a  ba  b  3 :
2 2
2.Վերլուծել արտադրիչների` օգտագործելով կրճատ բազմապատկման բանաձևերը.

2 2
1   1 
1) 9a  ab  b 2  3a   2  3a  b   b    3а  b  ;
2 1 2 1
36 6 6   6 
2)  49a 2  16b 2  4b  7a   4b  7a 4b  7a  ;
2 2
3
1 3 1  1  1 1 
3) a  b 3   a   b 3   a  b  a 2  ab  b 2  ;
8 2  2  4 2 
3 2 3
1 3 3 2 3 1  1  1 1 
4) a  a b  ab 2  b 3   a   3   a   b  3  a  b 2  b 3   a  b  :
8 4 2 2  2  2 2 
3.Վերլուծել արտադրիչների` օգտագործելով խմբավորման եղանակը.
 
1) a 3  3a 2  4a  12  a 2 a  3  4a  3  a  3 a 2  4  a  3a  2a  2 ;
2) a 2  b 2  1,5a  b  a  ba  b  1,5a  b  a  ba  b  1,5 ;
18
3) a 2  b 2  2ab  25  a  b  52  a  b  5a  b  5 ;
2
  
4) a 3  b3  5a a 2  ab  b 2  a  b a 2  ab  b 2  5a a 2  ab  b 2    
 
 a  ab  b a  b  5a    a  ab  b b  4a  :
2 2
 2 2

Եթե Px  և Qx  բազմանդամների համար գոյություն ունի այնպիսի H x 
բազմանդամ, որ Px   Qx   H x  , ապա ասում են, որ Px  բազմանդամը բաժանվում
է Qx  բազմանդամի վրա:
Կամայական P x  բազմանդամ կարելի է բաժանել  x  a  -ի վրա
մնացորդով` Px  x  a   H x  r : Այստեղ H x  մասնակի քանորդն է, իսկ r թիվը`
մնացորդը: Նկատենք, որ r  Pa  :
Մնացորդով բաժանելու ալգորիթմը հետևյալն է. 1) Px  բաժալելիի ավագ անդամը
բաժանվում է  x  a  բաժանարարի ավագ անդամի վրա, և արդյունքը գրվում է
քանորդում; գտնվում է այդ քանորդի և բաժանարարի արտադրյալը և գրվում է
բաժալելիի տակ; 2) բաժալելիից հանվում է արտադրյալի արդյունքը; 3) այդ
գործընթացը շարունակվում է տարբերության համար մինչև որ տարբերությունը
ստացվի բաժանարարի աստիճանից փոքր աստիճանով բազմանդամ:
Օրինակ`
x 3  3x 2  3x  2 x  1
1) – ,
x3  x 2 x2
x 3  3x 2  3x  2 x  1
2) – ,
x3  x2 x2
2 x 2  3x  2
x 3  3x 2  3x  2 x  1
3) – ,
x3  x 2 x2  2x  1
2 x 2  3x  2
–
2x2  2x
x2
– x 1
1
 
x3  3x 2  3x  2  x  1 x 2 2 x  1  1, P  1  1 :
Բեզուի թեորեմ: Որպեսզի Px  բազմանդամը բաժանվի x  a վրա, անհրաժեշտ է
և բավարար, որ Pa   0 , այսինքն, որ a -ն լինի Px  բազմանդամի արմատը:
Բեզուի թեորեմից հետևում է. եթե ամբողջ թիվը ամբողջ գործակիցներով
P( x)  x n  a1 x n1  ...  an բազմանդամի արմատ է այն և միայն դեպքում, երբ այն an
ազատ անդամի բաժանարարն է:
Խնդիրներ
38. Միանդամը ներկայացնել ստանդարտ տեսքով և գտնել նրա աստիճանն ու
գործակիցը.
1) x 2 y   2 xy  ;  
5) p 2 q  q 3 p 4   pq   4 p 2 q ;
1 2 2
2) ab  ab  ab  2 x 2  3x 3 ; 4
2
 1   1 2 
3)   2 cd   1 c d  ;
1 1 2 1 3
6)  a  a  a   2b  4b 2 8b 3 :  
 3   4  2 4 8 
 2  9
4)   a 2b b 2 a  a 2b 2 ; 
3

 3  4
19
35 3 2 1 12 6
38. 1) 2x3 y 2 ; 2) 6a3b3 x5 ; 3)  c d ; 4) 1,5a9b9 ; 5) 4 p12 q8 ; 6) a b :
12 64
39. Ներկայացնել միանդամի քառակուսու կամ խորանարդի տեսքով.
1) 4 p12 q8 ; 3)
1 4 2
ab ; 5)
81 20 28
p q ;
1 12 6 49 16
2) a b ; 125 9 9 3
64 4) ab ; 6) 3 a 27b36 :
8 8
2 3 2 3 2
1  1  1 2  5 3 3  9 10 14 
 
2
39. 1) 2 p q 6 4
; 2)  a 6b3  ;  a 4b 2  ; 3)  a b  ; 4)  a b  ; 5)  p q  ; 6)
8  4  7  2  4 
3
 3 9 12 
 ab  :
2 
40. Միացնել բազմանդամի նման անդամները.
1)  5,1a  4b  4,9a  b ; 7) 3x 4  5x  7 x 2  1  8x 4  6 x  3x 2  7 ;
2) 7,5x  y  8,5x  3,5 y ; 8) 3x  x 4  2 x  x 3  5x 2  x 3  8x 2  x  7 x 4 ;
3) 3,5b  2,4c  0,6c  0,7b ;  
9) 7,3 y  y 2  4  0,5 y 2  8,7 y  2, 4 y 2 ; 
4) 1,6a  4 x  2,8a  7,5x ;
5)  50,3b  1,7  12,5  8,5b ;
  
10) 6 xy  2 x 2  3xy  4 x 2  1   xy  2 x 2  1 : 

6) 5,2a  4,5a  4,8a 2 ; 
40. 1) 10a  3b ; 2)  x  2,5 y ; 3) 2,8b  3c ; 4) 1, 2a  3,5x ; 5) 10b  4 ; 6) 0,7a  4,8a 2 ;
7) 5x4  4 x2  x  6 ; 8) 2 x5  5x4  8x3 ; 9) 1,9 y 2  1, 4 y  4 ; 10) 4 x 2  4 xy :
41. Կատարել գործողությունները և միացնել բազմանդամի նման անդամները.
1) aa  b  ba  b ; 9) 2a  35a  4 ;
2) 3x  y   5x  y  ; 10) 3m  22m  1 ;
3) 2a  3b  3a  2b ; 11) 5 p  3q 4 p  q  ;
4) 72m  3n  3m  n ; 12) 2a  3b2a  5b ;
5) 2a  a2a  5b  b2a  b ;
2
13) 3a  2ba  b ;
1 1  1 1  14) 5b  4c 3b  2c  ;
6) 6a a  b   12b a  b  ;
2 3  2 3  
15) x 2  2 xy  5 y 2 2 x 2  3 y ;  
  
7) 10 x 5x 2  7 y  6 x 5 y  7 x 2  3xy ;  
16) a 2  5ab  3b 2 a 2  2ab ;  
8) 2 x  1x  4 ; 
17) a 3  a 2  a  1 a  1 : 
41. 1) a  b ; 2) 8x  2 y ; 3) 5a  12b ; 4) 17m  18n ; 5) 3ab  b ; 6) 3a  8ab  4b2 ; 7)
2 2 2 2
8x3  103xy ; 8) 2 x2  9 x  4 ; 9) 10a 2  7a  12 ; 10) 6m2  7m  2 ; 11) 20 p 2  17 pq  3q 2 ; 12)

4a 2  4ab  15b 2 ; 13) 3a 2  ab  2b 2 ; 14) 15b 2  22bc  8c 2 ; 15)
2 x4  4 x3 y  10 x2 y 2  3x2 y  6 xy 2  15 y3 ; 16) a 4  7a 3b  13a 2 b 2  6ab 3 ; 17) a 4  1 :
42. Ընդհանուր բազմապատկիչը դու՛րս բերել փակագծերից.
1)  3m 2  6m3  12m5 ; 7) 16 y 3  12 y 2 ;
2)  6m  9n ; 8) 3c  15d ;
3)  5mn  5n ; 9) 12a 2 b  18ab 2  30ab 3 ;
4) a  a  a ;
20 10 5
10) 9 p  1   p  1 ;
2
5) 7a a  x   6a  ax  x  a  ;
2 2
11) a  3b  a  2b  5aa  2b ;
6) 8ab  6ac ;
12) b 63  b 40  b 22 :
20
 
42. 1) 3m2 1  2m  4m3 ; 2) 3  2m  3n  ; 3) 5n 1  m  ; 4) a5 a15  a5  1 ; 5)  
a  a  x  a  x  ; 6) 2a  4b  3c  ; 7) 4 y 2  4 y  3 ; 8) 3  c  5d  ; 9) 6ab  2a  3b  5b2  ; 10)
 p  110  p  ; 11) 3  2a  b    a  2b  ; 12) b22 b41  b18 1 :
43. Օգտագործելով կրճատ բազմապատկման բանաձևերը` ներկայացնել
բազմանդամի տեսքով.
1)  p  5   p  5 ; 7) 2a  3  2a  34a 2  9 ;
2) 5a  b  b
3
 5a ;3
 8)  y  x y  xy 2  x 2  ;
3) 2  x   2  x 4  x 2 ; 9) 0,25m  2n2 ;
4) a  x  a  xa  x  ; 2 2

10) 3 y  8 y 5 ;  2
5) a  2ba  2ba 2  4b 2  ; 11) 7 y  6 ;

2
6)  3ab  13ab  1 9a b 2 2

1 ; 12) b  3 :
2
43. 1) p 2  25 ; 2) b6  25a 2 ; 3) 16  x 4 ; 4) a 4  x 4 ; 5) a 4  16b4 ; 6) 81a 4b4  1 ; 7) 16a 4  81 ;

8) y 4  x 4 ; 9) 0,0625m2  mn  4n2 ; 10) 9 y 2  48 y 6  64 y10 ; 11) 49 y 2  84 y  36 ; 12)
b2  6b  9 :
44. Օգտագործելով կրճատ բազմապատկման բանաձևերը` ներկայացնել
բազմանդամի տեսքով.

1) m  4 m 2  4m  16 ;  5) m  2m 2  2m  4 ; 9) 1  x  ;
3
2) m  5m 2  5m  25 ; 6)  y  3y 2  3 y  9; 

10) x 4  2y 3 : 
3
3) 1  n1  n  n 2 ; 7) 4 x  3 y 3 ;
4) m  7m 2
 7m  49 ;  8) 4m  0,5n  ;
2 3
44. 1) m3  64 ; 2) m3  125 ; 3) n3  1 ; 4) m3  343 ; 5) m3  8 ; 6) y 3  27 ; 7)

64 x3  144 x2 y  108xy 2  27 y3 ; 8) 64m3  24m2 n2  3mn4  0,125n6 ; 9) x3  3x2  3x  1 ; 10)
x12  6 x8 y3  12 x4 y 6  8 y9 :
45. Օգտագործելով կրճատ բազմապատկման բանաձևերը` վերլուծել
բազմապատկիչների.
1) x 2  2 xy  y 2 ; 1 3
11) x  y3 ;
1 8
2) 9a 2  ab  b 2 ;
36 12) m3  n 3 ;
1 2 2 1 2 1 3
3) x  xy  y ; 13) c  1000 ;
9 15 25 64
4) 1  4 xy  4 x 2 y 2 ; 3
14) 3 a 21  b12 ;
5) c 2  z 2 ; 8
15) 8x 3  x  y  ;
3
6) 9  c 2b 2 ;
16) 27a 3  a  b ;
3
7)  81  25 y 2 ;
8) 4a  32  16 ; 1 3 3
17) x 3  x 2 y  xy 2  y 3 ;

9) b 6  x  4b 3 ;  2 8 4
18) x  x  1;
4 2
2
10) 4c  3x   2c  x  ;

2 2
19) x4  x2 y 2  y 4 :
2 2
b  x y
45. 1)  x  y  ; 2)   3a  ; 3)    ; 4) 1  2xy  ; 5)  c  z    c  z  ; 6)
2 2
6  3 5

3  bc   3  bc  ; 7) 5 y  9  5 y  9 ; 8)  4a  7    4a  1 ; 9) 5b3  x x  3b3 ; 10)  
21
4  c  2 x  3c  x  ; 11)  0,5x  y   0, 25x 2  0,5xy  y 2  ; 12)  m  n   m2  mn  n2  ; 13)
 0, 25c  10  0,0625c2  2,5c  100 ; 14) 1,5a7  b4  2, 25a14 1,5a7b4  b8  ; 15)
3x  y  3x2  y 2  ; 16)  2a  b  13a2  5ab  b2  ; 17)  0,5x  y  ; 18)  x2  x  1 x2  x  1 ; 19)
3
x 2
 xy  y 2  x2  xy  y 2  :
46. Վերլուծել բազմապատկիչների.
1) xb  c   3b  3c ; 4) 7a  7b  an  bn ; 7) y 5  y 3  y 2  1 ;
2) pc  d   c  d ; 5) xy  2 y  2 x  4 ;
8) ab  3b  b 2  3a :
3) mx  my  6 x  6 y ; 6) ab  8a  bx  8x ;
46. 1)  b  c    x  3 ; 2)  p  1   c  d  ; 3)  m  6    x  y  ; 4)  n  7    a  b  ; 5)
 x  2   y  2 ; 6)  b  8   a  x  ; 7)  y3  1   y 2  1 ; 8)  b  3   a  b  :
1) x 2  xy  x  xy 2  y 3  y 2 ; 6) xy 2  by 2  ax  ab  y 2  a ;
2) 3x 3  2 y 3  6 x 2 y 2  xy ; 7) x 2  7 x  ax  7a ;
3) p 2 q 2  pq  q 3  p 3 ; 8) a 3  a 2 b  a 2  ab ;
9) 4 xy  12 y  4 x  12 ;
4) 3m  mk  3k  k 2 ;
5) ac 2  ad  c 3  cd  bc 2  bd ; 10) ac 4  c 4  ac 3  c 3 :
       
47.1)  x  y  1 x  y 2 ; 2) 3x2  y x  2 y 2 ; 3) q 2  p p 2  q ; 4)  3  k  m  k  ; 5)
 a  c  b   c  d  ; 6)  y  a   x  b  1 ; 7)  x  7  x  a  ; 8) a  a  b  a  1 ; 9) 4  x  3 y 1 ; 10)
2 2
c3  a  1 c  1 :
1) 6 p 2  24q 2  24 pq ; 3) 16 x 3  2 ; 6) 27m 2  m 5 ;
2)  m 2  2m  1 ; 4) 18cx 2  24cx  8c ; 7) 8a 3  64 :
5) 45x  30ax  5a 2 x ;
2 2
 
48. 1) 6  p  2q  ; 2)   m  1 ; 3) 2  2 x  1 4 x 2  2 x  1 ; 4) 2c  3x  2  ; 5) 5 x  a  3 ; 6)
2 2
m  3  m   m  3m  9 ; 7) 8  a  2   a  2a  4  :
2 2 2

1) p 2  x 2  6 x  9 ; 6) 9  c 2  a 2  6a ; 11) a  b  a 2  b 2 ;
2) c 2  2c  1  a 2 ; 7) x 2  y 2  x  y ; 12) c 2  d  d 2  c ;
3) x 2  a 2  10a  25 ; 8) n  m  m 2  n 2 ; 13) x 2  2 xc  c 2  d 2 ;
4) x 2  2 xy  y 2  m 2 ; 9) a 2  b 2  a  b ; 14) p 2  a 2  2ab  b 2 :
5) b 2  c 2  8c  16 ; 10) k 2  k  p 2  p ;
49. 1)  p  x  3 p  x  3 ; 2)  c  1  a  c  1  a  ; 3)  x  a  5 x  a  5 ; 4)
 x  y  m x  y  m ; 5) b  c  4b  c  4 ; 6) 3  a  c 3  a  c  ; 7)  x  y  x  y 1 ; 8)
 m  n  m  n  1 ; 9)  a  b  a  b 1 ;10)  k  p  k  p 1 ; 11)  a  b  a  b  1 ; 12)
 c  d  c  d  1 ; 13)  x  c  d  x  c  d  ; 14)  p  a  b  p  a  b  :
1) x 2  2 xy  y 2  1; 5) 1  25x 2  10 xy  y 2 ;
2) a 2  b 2  2ab  25 ; 6) a 2  b 2  12b  36 ;
3) 36  b 2  c 2  2bc ; 7) 81a 2  6bc  9b 2  c 2 ;
4) 49  x 2  a 2  2ax ; 8) b 2 c 2  4bc  b 2  c 2  1 ;
22
9) x 3  y 3  2 xy x  y  ; 14) a 3  4a 2  20a  125 ;

10) x 3  y 3  5x x 2  xy  y 2 ;  15) x 3  y 3  2 x 2  2 xy  2 y 2 ;
11) a  b  5a b  5ab ;
3 3 2 2
16) a 3  b 3  3a 2  3ab  3b 2 ;
12) p 3  2 p 2  2 p  1 ; 17) a 2  b 2  c 2  2ab  2ac  2bc ;
13) 8b 3  6b 2  3b  1 ; 18) a 2  b 2  c 2  2ab  2ac  2bc :
50. 1)  x  y  1 x  y  1 ; 2)  a  b  5 a  b  5 ; 3)  6  b  c  6  b  c  ; 4)  7  x  a  7  x  a  ;
5) 1  5x  y 1  5x  y  ; 6)  a  b  6 a  b  6 ; 7)  9a  3b  c  9a  3b  c  ; 8)
bc 1  b  c bc 1  b  c  ; 9)  x  y   x2  xy  y 2  ; 10)   4x  y   x2  xy  y 2  ; 11)
 a  b   a2  6ab  b2  ; 12)  p 1  p2  p  1 ; 13)  2b  1  4b2  b  1 ; 14)  a  5  a2  a  25 ; 15)
 x  y  2  x2  xy  y 2  ; 16)  a  b  3  a2  ab  b2  ; 17)  a  b  c  ; 18)  a  b  c  :
2 2
51. Px  բազմանդամը բաժանել x  x0 -ի վրա և գտնել Px0  արժեքը.

1) P  x   x 4  2 x3  4 x 2  6 x  8, x0  1 ;
2) P  x   2 x5  5x3  8x, x0  3 ;
3) P  x   3x5  x 4  19 x 2  3x  10, x0  2 ;
4) P  x   x4  3x3  10 x 2  2 x  5, x0  2 ;
5) P  x   x5  1, x0  1;
6) P  x   3x3  7 x 2  8x  12, x0  2 ;
7) P  x   2 x3  x 2  10 x  8, x0  2 ;
8) P  x   2 x3  6 x 2  10 x  8, x0  4 ;
9) P  x   2 x 4  3x3  5, x0  1 :
51.1) P  x    x  1  x3  x 2  3x  3  5 , P 1  5 ; 2)
P  x    x  3  2 x4  6 x3  13x 2  39 x  109   327 , P  3  327 ; 3)
P  x    x  2  3x 4  7 x3  14 x 2  9 x  15  20 , P  2   20 ; 4) P  x    x  2   x3  5x 2  2   1 ,
P  2   1 ; 5) P  x    x  1  x 4  x3  x 2  x  1 , P 1  0 ; 6) P  x    x  2   3x 2  x  6  ,
P  2   0 ; 7) P  x    x  2   2 x 2  3x  4  , P  2   0 ; 8) P  x    x  4   2 x 2  2 x  2  , P  4   0 ;
9) P  x    x  1  2 x3  5x 2  5x  5 , P  1  0 :
52. Ապացուցել նույնությունը.
 m  n    m  n   4mn ;
2 2
1)
 b  a   b  a  a  b   2a  a  b  ;
2
2)
3) a 2
 1 a 2  a  1 a 2  a  1  a6  1 ;
4) a 2
 ab  b2  a 2  ab  b2   a 4  a 2b2  b4 ;
5)  a  b  ab  a  b  ab  a
2 2 2

 b 2  a 6  b6 ;
6) a 2
 ab  b2  a 2  ab  b2  a 2  b2   a 6  b6 ;
a    
2
7) 2
 ab  b2 a 2  ab  b2  a 2b2  a 2  b2 :
53. Ապացուցել, որ նշված թվերը բաղադրյալ են.
1) 233  1; 2) 2 50  1 ; 3) 10 33  27 ;
23
4) 3105  4105 ; 8) 722  128 ; 12) 2 30  1 ;
5) 2233  3322 ; 9) 281  357 ; 13) 1617  1 ;
6) 4 1039  1 ; 10) 917  415 ; 14) 2 7 10 5  1 :
7) 5 1017  1 ; 11) 2513  212 ;
54. Գտնել նշված թվերի ամենամեծ ընդհանուր բաժանարարը և ամենափոքր
ընդհանուր բազմապատիկը.
1) 2 , 5  5 ;
20 7 5
4) 6  6 , 7  7 ;
17 16 13 10
7) 6270, 7 7  7 4  7 3  1 ;
2) 215  210 , 513  510 ; 5) 712  710 , 318  314 ; 8) 316  311, 612 :
3) 610  6 7 , 56  5 2 ; 6) 515  511, 115  112 ;
54. 1) 8 и 220  3  55 ; 2) 124 и 210  510  31; 3) 48 и 27  37  52 13  31 ; 4) 18 и 216  316  5  710 19 ; 5)
10 и 24  314  52  710 ; 6) 10 и 24  3  511  7 112 13 19 ; 7) 30 и 28  3  52 1119  43 ; 8) 22  311 и
212  312  61 :
55. Ապացուցել, որ.
1) хyz  yzx  zxy բաժանվում է 37-ին;
2) ху  ух բաժանվում է 11-ին;
3) хуz  zyx բաժանվում է 9-ին;
4) abcd  dcba բաժանվում է 11-ին;
5) хxx բաժանվում է 37-ին;
6) хxyy բաժանվում է 11-ին;
7) хyz  yzx  zyx բաժանվում է 3-ին;
8) ху  ух բաժանվում է 9-ին;
9) хуz  zyx բաժանվում է 99-ին:
56. a թիվը զույգ է: 1-ը, 3-ը կարող է ա՞րդյոք լինել a թիվը 6-ին բաժանելիս
առաջացած մնացորդը: 56. ոչ:
57. a թիվը բաժանվում է 3-ին: 2-ը կարող է ա՞րդյոք լինել a թիվը 12-ին բաժանելիս
առաջացած մնացորդը: 57. ոչ:
58. Գտնել ամենամեծ բնական թիվը, որը 16 վրա բաժանելիս քանորդում ստացվում է
9: 58. 159:
59. Գտնել 123x43 y տեսքի ամենափոքր բնական թիվը, որը բաժանվում է 3-ի վրա: 59.
1230432:
60. Գտնել 34 x5 y տեսքի բոլոր հնգանիշ թվերը, որոնք բաժանվում են 36-ի վրա: 60.
34452; 34056; 34956:
61. Գտնել ամենամեծ x թվանշանը, որի դեպքում 12  2 x3 գումարը բաժանվում է 3-ի
վրա: 61. 7:
62. Գտնել 71х1у տեսքի բոլոր թվերը, որոնք բաժանվում են 45-ի վրա: 62. 71010;
71910; 71415:
63. Գտնել 517 ху տեսքի բոլոր թվերը, որոնք բաժանվում են 18-ի վրա: 63. 51714;
51732; 51750; 51768; 51786:
64. 416 թվին աջից կցագրել երկու թվանշան այնպես, որ ստացված թիվը բաժանվի և՛
8-ի, և՛ 9-ի վրա: 64. 8; 8 կամ 1; 6:
65. Վեցանիշ թվի 1-ին թվանշանը համընկնում է 4-ի հետ, 2-ը` 5-ի հետ, իսկ 3-ը` 6-ի
հետ: Ապացուցեք, որ այդ թիվը բաժանվում է.
1) 7-ի վրա; 2) 11-ի վրա; 3) 13-ի վրա:
66. Ապացուցեք, որ ամբողջ թվի և իր քառակուսու գումարը զույգ թիվ է:
24
67. a թիվը 12-ի վրա բաժանելիս մնացորդում ստացվում է 7: Ի՞նչ մնացորդ կստացվի
a -ն 2-ի; 3-ի; 4-ի; 6-ի վրա բաժանելիս: 67. 1; 1; 3; 1:
68. a և b թվերը m-ի վրա բաժանելիս նույն մնացորդն է ստացվում: Ապացուցեք, որ
a  b -ը բաժանվում է m-ի վրա: Ձևակերպեք և ապացուցեք հակադարձ պնդումը:
69. a -ն 3-ին բազմապատիկ կենտ թիվ է: Ի՞նչ է հավասար a -ն 6-ին բաժանելիս
ստացված մնացորդը: 69. 3:
§4. Ռացիոնալ արտահայտությունները
4.1. Հանրահաշվական կոտորակի հասկացողությունը
Մենք արդեն գիտենք, որ երկու բազմանդամների գումարը, տարբերությունը և
արտադրյալը նույնպես բազմանդամ են:
Այժմ դիտարկենք երկու բազմանդամների քանորդը:
Հանրահաշվական կոտորակ է կոչվում երկու բազմանդամների քանորդը,
P
այսինքն` տեսքի արտահայտությունը, որտեղ P կամայական բազմանդամ է, Q `
Q
ոչ զրոյական բազմանդամ:
Մասնավորապես` P բազմանդամը հանրահաշվական կոտորակ է, քանի որ
P
P :
1
7 x3  y3 ax  by
Օրինակ` 2 ; ; հանրահաշվական կոտորակներ են:
a b 2
x y 5
Հանրահաշվական կոտորակը կարելի է կրճատել ոչ զրոյական բազմանդամով,
այսինքն`
PR P
 :
QR Q
Հանրահաշվական կոտորակների նկատմամբ կարելի է կատարել նույն
գործողությունները, ինչ սովորական կոտորակների նկատմամբ.
P R PS  QR P R PR
1)   ; 3)   ;
Q S QS Q S QS
P R PS  QR P R PS
2)   ; 4) :  :
Q S QS Q S QR
4.2. Ռացիոնալ արտահայտությունները: Ռացիոնալ
արտահայտությունների պարզեցումը
Ռացիոնալ արտահայտություն է կոչվում մի քանի հանրահաշվական
կոտորակները` միավորված թվաբանական գործողություններով, և որը չի
պարունակում բաժանում զրոյական բազմանդամի վրա: Հանրահաշվական
կոտորակը ռացիոնալ արտահայտության մասնավոր դեպք է:
Օրինակ`
 
    b3 3  2  b  3 
 0 ,5b 1,5 2 b 6 :  b3 b3
  2  : 
 0,5b  1,5b  4,5 1 3

2
b 9
 0,8b  21,6  b  3b  9
3 3

b  27  0,8 b 3  27
 3 
 b3
  2 
6  b  3 

b3

 
b  3b  3  6  b  3  0,8 b 3  27 
 2
  :

 b  3b  9 b  3 b  3b  9  0,8 b  27
3
  
b  3 b 2  3b  9 b3
25

b  3b  3  6  0,8b 3  27  0,8b  3 :
b 3  27 b3
Խնդիրներ
70. Կրճատել կոտորակը.
1)
10 xz
; y 2  16 y2  9
6) ; 11) ;
15 yz 3 y  12 y2  6y  9
2)
2ay 3
; 7)
c  22 ; 12)
a b
;
 4a 2 b 7c 2  14c ba
 ax 2 a 2  10a  25 x a y a
3 2 3 2
3)
xy
; 8)
a 2  25
; 13)
 
a x2  y 2  axy
.
24a 2 x 2 5 x  15 y
4) ; 9) 2 ;
36ac x  9y2
6ab 2 6cd  18c
5) ; 10) ;
9bc 2
d  32
2x y3 ax 2ax 2 2ab y4 c2 a5 5
70. 1) ; 2)  ; 3)  ; 4) ; 5) 2 ; 6) ; 7) ; 8) ; 9) ; 10)
3y 2ab y 3c 3c 3 7c a 5 x  3y
6c y3
; 11) ; 12) –1; 13) a( x  y) :
d 3 y 3
71. Պարզեցնել արտահայտությունը.
2 x  3 y 11y  2 x a a
1)  ; 10)  ;
4 xy 4 xy a2 a2
a  2 2a  5 3  a x 1 x  3
2)   ; 11)  ;
8a 8a 8a x2 x
5a  b 5 5a  7b 5 2a 1
3)  ; 12)  ;
8b 8b 2a  1 2 a  1
7 y  5 10 y  19 10  15 y p p
4)   ; 13)  ;
12 y 12 y 12 y 3p 1 3p 1
10 p 3p a2  b2 a4  b4
5)  ; 14) : ;
pq q p 5  5b 1  2b  b 2
a 3a  b a2  b2 a4  b4
6)  ; 15) : ;
2a  b b  2a a  b a 2  2ab  b 2
5a 5b 6 p3 2 p2
7)  ; 16) 3 3 : 2 ;
a b ba p  c p  cp  c 2
bc b n 3  m 3 n 2  nm  m 2
8)  ; 17) : ;
b bc n 2  m 2 n 2  2mn  m 2
m n a 2  2ab  b 2 7a  7b
9)  ;
mn mn 18) :
a 2  ab  b 2 a 3  b 3
:
2 4  3y 7p 2b 2  c 2 m2  n2
71. 1) ; 2) 0,5; 3) b 4 ; 4) ; 5) ; 6) –1; 7) 5; 8) ; 9) 2 ; 10)
x 2y pq b b  c  m  n2
4a 6 4a 2  1 2p 1 b 1 3p
 ; 11) ; 12) ; 13) ; 14) ; 15) ; 16) ; 17)
a 4 x  x  2 4a  1 9 p 1 5a  b  ab pc
2 2 2 2 2
a 2  b2
m  n ; 18) :
7
26
a 2  ax  ab  bx a 2  ax  ab  bx 1  3m 2m  9m 2  6 m  1
1) 2  ; 9)    ;
a  ax  ab  bx a 2  ax  ab  bx 2  1  3m 3m  1  6m 2  10m
x 2  ax  3a  3x x 2  4 x  ax  4a  1  2a   
2
1 
2) 2  ; 10) 1  a   : 1 
  a  1 
x  ax  3a  3x x 2  4 x  ax  4a ;
 1  a
x 2  bx  ax  ab x 2  bx  ax  ab  
3) 2  ;  x 1 4  x  1 x  5x  3
2
x  bx  ax  ab x 2  bx  ax  ab 11)    2 :  ;
m2  m  mn  n m2  m  mn  n  2x x  3  x  3 2x
4)  ; 
m2  m  mn  n m2  m  mn  n a 2  x 2   2a 4a 
12)  a    ;
 a 3  b3  b2  a 2  ax   x ax
5)   ab  :  a  b   ;
 ab  ab  9 n  3 1 1
13)  2   :  2    ;
 а 3  b3  a  b 
2 n 3   n n 3
6)   ab   2 2 
; 2
a  b a   a a  b   a2  b2 
 ab  a  b  14)      :  2  ;
3 
 a b b b a b a bb 
 1   m2 
7)  m  1   :  m  ;  4b2  
 1  m   m  1  15)  a  2b 
2ab 
:a   1:
 a  2b   a  2b 
 1   1  2a 2 
8)   1 :  a   1 ;
1  a   1 a 
 ab ax  mn
2 2 2
1 1
72. 1)   ; 2) 1; 3)   ; 4)   ; 5) 0; 6) 1; 7) m ; 8) ; 9) ; 10)
 a b  ax mn a 1  3m
2a
5a  4 ; 11) 1  0,5x ; 12) 2a ; 13) n  3 ; 14) a 2  b2 ; 15) :
a  2b
 1 1  m3  n3
1)  2  2 
 2 ;
 m  mn m  mn  m  mn  n
2
p2  p p2  4 2 
2) :    ;
4 p 2  16 p  16  2 p  4 2 p 2  8 p 2  2 p 
 a2 a3   a a2 
3)   2  :
2  
  ;
2 
 a  n a  2an  n   a  n a  n 
2
 a a2  4 1  a2
4)  2  3  2  : 2 ;
 a  2a a  4a a  2a  a  2a
 m  n 3m  n 3n  m  2m  2n 2m
5)    2 
:  ;
 mn mn  m
2
mn  n  mn nm
 a  12   a 12  a 3  1 2a

6)   
3 :   3 : 3 
  a  1     a  1 
;
 a 1 a 1
   
 a 8  a 2  2a a  8
7)  2  2   ;
 a  4 a  2a  4  a a2
 1 c a 2  ac  c 2  3c 2
8) 3a   3 3   ;
 a  c a  c a  c  a 2
 c 2
 1 3c 2
c   a2 
9)   3 3 2 
2  
c  ;
 a  c a  c a  ac  c   ac
27
 a 1 1  3a  a 2 1  a2  1
10)    : ;
 3a   a  12 a 3
 1 a  1  1 a
 
 1 y 2
  x y x  x
11)   2 3   2
:  2  ;
 x  y xy  x   x  xy y  xy  x  y
 x2 2 x  14  1 1
12)    2 :  ;
 3x x  2 3x  6 x  3x x  5
2  а 1 1 2  а 3  а 2  2а
13)   3  2  : ;
а  а 1 а  а  1 1  а  а 3 1
 p 2 1   10  p 2 
14)  2    :  p  2  ;
 p 4 2 p p2  p  2 
 1 2 1  4a 2  4ab  b2
15)     ;
  2 a  b  2 4 a 2  b 2  2a  b  2  16 a
 
4c 2  1 2 1 
16) :    ;
 c  2    c  2  c  4  c  2  
2 2 2 2
 1 1 а2  1   1 
17)    2 
1  ;
 2  2a 2  2a 1  а   а 
 4 xy   x y 2 xy 
18)  x   y  :    2 :
2 
 x y   x y yx x  y 
2 p a n  a 1 12
73. 1) ; 2) ; 3) ; 4) ; 5) 1 ; 6) 1 ; 7) ; 8) 3; 9) 1; 10)
mn 4  p  2 na a2 a2
1 y2  x2 1 b2 a
; 16)  c  2  ; 17)
2
; 11) ; 12) 1; 13) 0; 14) ; 15) ;
a  a 1 y x 2 p 4a2a  b  a 1
2 2 2 2
18) x  y :
74. Պարզեցնել արըահայտությունը.
 
 0,5b  1,5 2b  6  b 3
1)    : ;
 0,5 b 2
 1,5b  4,5 1
b 9
3 0,8 b 3
 21, 6
 3 
 3, 6 xy  2,1y 2
2x  12 x 2  7 xy
2)    ;
 1, 44 x  0, 49 y 2, 4 x  1, 4 y  x  3y
2 2
 2 
 a a  0,5a  1
2 a
3)   3   ;
 0,5 a  1 2  a 1
a 1 
2 0,5a  2
 4 
 5 x  15 xy
2
3xy  9 y 2
  5 3
4)  2  2 :   ;
 x 9y
2 2  
x  6 xy  9 y   y x 
 4a 2  6ac 9c 2  6ac  6a  9c
5)  2  
2 
;
 4a  12ac  9c 4a  12ac  9c  4a 2  9c 2
2 2
2a  3  2a 2  3a 3a  2  4a  1 a  1
6)   2    ;
2a  3  4a  12a  9 2a  3  2a  3 a
28
1 1

  b2  c2  a2 
7) a b c 1  a  b  c 2 ;
1 1  2bc 

a bc
1 1

 b2  c2  a2  a  b  c
8) a b  c 1   : ;
1 1  2bc  abc

a bc
 xy  y 2  5x y
9)  2  xy  y 2    ;
 5 x  5 xy  x y x y
3 3x  3 y  2 x  3 y 
10)    2  2 x  3 y  ;
x  y 2x  3 y  x  y 2

ab  a  b 
11) ab    a b ;
a b  a b 
 y 2  xy  x y
12)  2  xy  y 2    ;
 x  xy  x y x y
1 1 1
13)   ;
a  a  b  a  c  b  b  c  b  a  c  c  a  c  b 
x2 y2 z2
14)   .
 x  y  x  z   y  x  y  z   z  x  z  y 
4a xy 3 1 1 aa  b  c 
74. 1) 0,8  b  3 ; 2) 10x ; 3) ; 4) ; 5) ; 6) ; 7) ; 8) ;
3 a  4 x  3y 2a  3c a 2bc 2
ab 1
9) 5xy ; 10) 3  x  y  ; 11) ; 12)  xy ; 13) ; 14) 1.
a b abc
75. Հաշվել արըահայտության արժեքը.
1) a 2  a 2 , եթե a  a 1  7 ; 5) a 3  a 3 , եթե a  a 1  4 ;
2) a 2  a 2 , եթե a  a 1  3 ; 6) a 3  8a 3 , եթե a  2a 1  3 ;
3) a 2  4a 2 , եթե a  2a 1  6 ; 7) a 3  a 3 , եթե a  a 1  4 ;
4) a 2  9a 2 , եթե a  3a 1  8 ; 8) 8a 3  a 3 , եթե 2a  a 1  5 :
75. 1) 47; 2) 11; 3) 32; 4) 70; 5) 52; 6) 9; 7) 76; 8) 155:
29
ԳԼՈՒԽ 3. ԳԾԱՅԻՆ ՖՈՒՆԿՑԻԱՆԵՐԸ
§5. Գծային հավասարումներ

5.1. Հավասարումները և նրանց արմատները
Դիտարկենք մեկ փոփոխականով հավասարումը.
f x   g x  (1)
a թիվը կոչվում է (1) հավասարման արմատը (կամ լուծումը), եթե f x  և g x 
ֆունկցիաները այդ կետում ընդունում են հավասար արժեքներ. f a   g a  :
Լուծել հավասարումը նշանակում է գտնել նրա բոլոր լուծումները կամ
ապացուցել, որ այն չունի լուծում:
Հավասարումները կոչվում են համարժեք, եթե ունեն նույն լուծումները:
Համարժեք են կոչվում նաև այն հավասարումները որոնք չունեն լուծումներ:
Նշենք, որ.
1) եթե հավասարման երկու մասերին գումարենք կամ դրանցից հանենք միևնույն
թիվը, ապա կստանանք տրված հավասարմանը համարժեք հավասարում;
2) եթե հավասարման երկու մասը բազմապատկենք կամ բաժանենք միևնույն զրոյից
տարբեր թվով, ապա կստանանք տրված հավասարմանը համարժեք հավասարում:
5.2. Գծային հավասարումներ

ax  b տեսքի հավասարումը, որտեղ а և b հաստատուն թվեր են, կոչվում է
գծային, а-ն և b-ն կոչվում են գծային հավասարման գործակիցներ:
ax  b հավասարումը լուծելիս առաջանում են հետևյալ դեպքերը.
b
1) երբ a  0 , ապա հավասարումը ունի միակ x  լուծումը;
a
2) երբ a  0 , b  0 , ապա հավասարումը չունի լուծում;
3) երբ a  0 , b  0 , ապա հավասարման լուծում են բոլոր իրական թվերը. x  R :
Խնդիրներ
76. Լուծե՛ք հավասարումը.
1) 10 x  0,5 ; 3x 3  5 x
9)   1;
2) 0,7 x  49 ; 5 6
3) 3x  5  10  x ; x 2x  1 x
10)   1 ;
4) 4x  4  x  5 ; 3 6 3
5) 0,30,4 x  1,2  0,36 x  0,6 ; 13 2  3x
11)  ;
6) 8x  7 x  8  9 ; 6 7
11 2  x 1
12) x : 0,2  0,4 :
7)  ;
7 5 2
3x 6  x
8)  ;
5 3
1 41 45 7 79
76. 1) 0,05; 2) 70; 3) 3,75; 4) ; 5) 1; 6) 17; 7)  ; 8) 7,5; 9)  ; 10) ; 11)  ; 12)
3 7 7 6 18
0,16:
1) 2 x  2 x  3  4 x  1  2 x  3  7  2 x  ;
2) 0,2x  1  0,53x  9 
x
2;
3
30
6x  7 5x  3
3) 3  ;
7 8
4) 5x  3  2x  7  72 x  6  7 ,
1
5) 0,5 x :  0,4 ;
4
6) 0,71x  1,98  0,37 x  1,76 ;
7) 0,18x  7,4  0,05x  5,71 ;
x4 2x  4
8) 9  :
5 9
81
77. 1) R; 2) ; 3) 7; 4) 2 ; 5) 0,2; 6) 11 ; 7) 13; 8) 421:
41
1) 55x  1  2,7 x  0,2 x  6,5  0,5x ; 4 x  3 5  2 x 3x  4
5)   ;
3x  7 x  17 2 3 3
2) 2    0;
2 5 4 x  7 3x  2 5 x  2
6)    32 ;
3) 58x  1  74 x  1  87  4 x   9 ; 5 2 2
9 x  5 3  5x 8x  2 7) 103x  2  35x  2  511  4x  25 ;
   2;
8) 5x  33x  7  3 :
4)
2 3 4
89 9
78. 1) 0,5; 2) ; 3) 1,75; 4) 6; 5) 1,1; 6) 153 ; 7) 0,8; 8)  :
13 7
1)  32  0,4 y   5,6  0,43 y  1 ;
2) 0 b  0 ;
3) 3z  1,5  2  z   4 z ;
4) 2 x  2 x  7 ;
5) 0  y  4 ;
6) 5,5  0,2 x  0,7  4,8  0,2 x ;
7) 32  1,2 x   2 1,8x  3 ;
8) 0,7 x  2,1  0,5  2 x  0,93x  1  0,1 :
79. 1)  ; 2) R; 3)  ; 4)  ; 5)  ; 6) R; 7) R; 8)  :
1) 5x 12 x  7   4 x 15x  11  30  29 x ;
2) 24 x  6 x 13x  9   13  13x  6 x 1 ;
3) 1,5x  3  2 x   3x  x  1  30 ;
4) 3x  2 x  1  6 x  7  x   90 :
80. 1) 1,5 ; 2) 0, 2 ; 3) 20 ; 4) 2 :
81. Փոփոխականի ո՞ր արժեքների դեպքում.
1) 23  c  արտահայտության արժեքը փոքր է 41  c  արտահայտության արժեքից
1-ով;
2) 32 x  1 արտահայտության արժեքը մեծ է 8x  5 արտահայտության արժեքից 20-
ով;
3) 5x  7 արտահայտության արժեքը փոքր է 61 10 x արտահայտության արժեքից 3
անգամ;
4) 8  y արտահայտության արժեքը մեծ է 7  y արտահայտության արժեքից 2
անգամ;
31
3c  2 5c  1
5) արտահայտության արժեքը փոքր է արտահայտության արժեքից 1-ով;
4 3
5c  1 3c  4
6) և արտահայտությունների գումարը հավասար է 18-ին:
2 4
81. 1) 1,5 ; 2) 11; 3)1,6; 4) 2 ; 5) 2; 6) 6:
82. n-ի ի՞նչ ամբողջ արժեքների դեպքում հավասարումը ունի ամբողջ լուծում:
1) n  x  5n 2  2n  3 ; 3) n  4  x  7n ;
2) n  x  n  3 ; 4) n  1  x  n 2  1 :
2
82. 1) 3 ; 1 ; 1; 3, 2) 9 ; 3 ; 1 ; 1; 3; 9, 3) 24 ; 10 ; 3 ; 0; 2; 3; 5; 6; 8; 11; 18; 32; 4)

1 ; 0; 2; 3:
Տեքստային խնդիրներ
83. Եթե մտապահված թվին ավելացնենք 7, ստացված գումարը բազմապատկենք 3-
ով և արտադրյալից հանենք 47, ապա կստացվի մտապահված թիվը: Ի՞նչ թիվ է
մտապահված: 83. 13:
84. Աշակերտը մտապահեց թիվ: Եթե այդ թիվը բազմապատկենք 4-ով, արտադրյալին
գումարենք 8, ստացված գումարը բաժանենք 2-ի վրա, ապա կստացվի 10: Գտնել
մտապահված թիվը: 84. 3:
85. Գրատախտակին ինչ-որ թիվ էր գրված: Մի աշակերտ այդ թիվը մեծացրեց 23-ով,
իսկ մյուսը` փոքրացրեց 1-ով: Առաջինի արդյունքը 7 անգամ մեծ էր երկրորդի
արդյունքից: Ի՞նչ թիվ էր գրված գրատախտակին: 85. 5:
86. Ինչ-որ մեկը մտապահեց թիվ և գումարեց այն 5-ի, այնուհետև բաժանեց 3-ի և
ստացված քանորդին գումարեց 5 և ստացավ մտապահված թիվը: Գտնել
մտապահված թիվը: 86. 10:
87. Մի թիվը մեծ է մյուսից 12-ով: Եթե փոքր թիվը բաժանել 7-ի վրա, իսկ մեծը`
բաժանել 5-ի, ապա առաջին քանորդը 4-ով փոքր կլինի երկրորդ քանորդից: Գտնել
այդ թվերը: 87. 40; 28:
88. Երկու դրական թվերը հարաբերվում են, ինչպես 3:2: Եթե փոքր թիվը բաժանել 4-
ի, իսկ մեծը` բաժանել 9-ի, ապա առաջին քանորդը 4-ով մեծ կլինի երկրորդ
քանորդից: Գտնել այդ թվերը: 88. 72; 48:
89. Գտեք երկու հաջորդական այն բնական թվերը, որոնց կրկնակի գումարը 5-ով մեծ
է նրանց տարբերությունից: 89. 1; 2:
90. Գտեք երեք հաջորդական բնական թիվ, եթե հայտնի է, որ դրանցից փոքրի
քառակուսին 65-ով փոքր է մյուս երկուսի արտադրյալից: 90. 21; 22; 23:
91. Երեք հաջորդական կենտ թվերն այնպիսին են, որ եթե երկու մեծերի
արտադրյալից հանենք երկու փոքրերի արտադրյալը, ապա կստացվի 76: Գտնեք այդ
թվերը: 91. 17; 19; 21:
92. Գտեք 2, 4, 5 և 6 թվերին համեմատական չորս թիվ, եթե վերջին երկուսի գումարի
և առաջին երկուսի գումարի տարբերությունը հավասար է 4,8-ի: 92. 1,92; 3,84; 4,8;
5,76;
93. Երեք հաջորդական բնական թվերի գումարը հավասար է 18-ի: Գտնել այդ թվերը:
93. 5; 6; 7:
94. Գտեք չորս հաջորդական բնական թվեր, եթե հայտնի է, որ այդ թվերից առաջին
երկուսի արտադրյալը 38-ով փոքր է հաջորդ երկուսի արտադրյալից: 94. 8; 9; 10; 11:
95. Գտեք երեք հաջորդական կենտ թվերը, եթե նրանց գումարը հավասար է 81: 95.
25; 27; 29:
96. Ապացուցեք, որ չորս հաջորդական բնական թվերից երկու մեջինի արտադրյալը
2-ով մեծ է առաջին և վեևջին թվերի արտադրյալից:
32
97. Ապացուցեք, որ երեք հաջորդական կենտ թվերից մեջտեղի թվի քառակուսին 4-ով
մեծ է առաջին և վեևջին թվերի արտադրյալից:
98. Մայրը 50 տարեկան է, դուստր` 28 տարեկան: Քանի՞ տարի առաջ է դուստրը
մորից 2 անգամ երիտասարդ եղել: 98. 6:
99. Հայրը դուստրից մեծ է 26 տարով և 4 տարի հետո կլինի 3 անգամ մեծ: Քանի՞
տարեկան են հայրն ու դուստր: 99. 35; 9:
100. Հայրը 40 տարեկան է, որդին`16: Քանի՞ տարի հետո հայրը կլինի 2 անգամ մեծ
որդուց: 100. 8:
101. Հնարավո՞ր է արդյոք 158 գիրքը այնպես տեղադրել երեք գրադարակներում, որ
առաջին գրադարակնում 8 գիրք պակաս լինի, քան երկրորդում, և 5 գիրք ավելի, քան
երրորդում: 101. ոչ:
102. Հնարավո՞ր է արդյոք 59 տուփ պահածոն տեղադրել երեք արկղում այնպես, որ
երրորդում 9 տուփ ավելի լինի, քան առաջինում, իսկ երկրորդում 4 տուփ քիչ լինի,
քան երրորդում: 102. այո. 15; 20; 24:
103. Ծեփամածիկ պատրաստելու համար օգտագործվում են կիր, ալյուր և լաք 3:2:2
հարաբերությամբ: Յուրաքանչյուր նյութից քանի՞ կիլոգրամ պետք է վերցնել,
որպեսզի ստացվի 2,8 կգ ծեփամածիկ: 103. 1,2 կգ; 0,8 կգ; 0,8 կգ:
104. Բրոնզը պատրաստելու համար օգտագործվում է պղինձ, ցինկ և անագ 17:2,5:1,5
հարաբերակցությամբ: Քանի՞ կգ անագ է օգտագործվում 315 կգ բրոնզ ստանալու
համար: 104. 22,5:
105. Երեք ավանում կա 4500 բնակիչ: Երկրորդ ավանում 2 անգամ ավելի բնակիչ կա,
քան առաջինում, իսկ երրորդում 500 բնակչով քիչ է, քան երկրորդում: Քանի՞ բնակիչ
կա յուրաքանչյուր ավանում: 105. 1000; 2000; 1500:
106. 456 մ երկարությամբ լարը բաժանեցին երեք մասի: Ընդ որում առաջին մասը 3
անգամ, իսկ երկրորդ մասը 4 անգամ երկար է երրորդից: Ի՞նչ երկարություն ունի
յուրաքանչյուր մասը: 106. 171 մ, 228 մ, 57 մ:
107. Գործարանի երեք արտադրամասում աշխատում է 1872 մարդ: Առաջին
արտադրամասում 5 անգամ մարդ ավելի է աշխատում, քան երկրորդում, իսկ
երրորդում` այնքան մարդ, որքան առաջին երկու արտադրամասում: Քանի՞ մարդ է
աշխատում յուրաքանչյուր արտադրամասում: 107. 780; 156; 936:
108. Կինոթատրոնի դրամարկղերից մեկում 86 տոմս ավելի են վաճառել, քան
մյուսում: Քանի՞ տոմս են վաճառել յուրաքանչյուր դրամարկղում, եթե ընդհամենը
վաճառել են 792 տոմս: 108. 439; 353:
109. Երկու բանվոր պատրաստեցին 86 մանրակ` ընդ որում առաջինը 8 մանրակ
պակաս պատրաստեց երկրորդից: Քանի՞ մանրակ պատրաստեց յուրաքանչյուր
բանվորը: 109. 39; 47:
110. Գործարանի երեք արտադրամասում աշխատում է 1274 մարդ: Երկրորդ
արտադրամասում 70 մարդ ավելի է աշխատում, քան առաջինում, իսկ երրորդում` 84
մարդ ավելի, քան երկրորդում: Քանի՞ մարդ է աշխատում յուրաքանչյուր
արտադրամասում: 110. 350; 420; 504:
111. Սվիտերի, գլխարկի և շարֆի համար օգտագործել են 555 գ բուրդ, ընդ որում`
գլխարկի համար 5 անգամ ավելի քիչ, քան սվիտերի համար, և 5 գրամ շատ, քան
շարֆի համար: Ո՞րքան բուրդ են օգտագործել յուրաքանչյուր գործվածքի համար:
111. 400 գ; 80 գ; 75 գ:
112. Մի պարտեզում 5 անգամ շատ մոռի թուփ կա, քան մյուսում: Այն բանից հետո,
երբ առաջին պարտեզից 22 թուփ տեղափոխեցին երկրորդ պարտեզ, ապա երկու
33
պարտեզներում մոռի թփերի քանակները հավասարվեցին: Քանի՞ թուփ կար
յուրաքանչյուր պարտեզում: 112. 55; 11:
113. Առաջին բրիգադում 2 անգամ շատ աշխատող կա, քան երկրորդում:
Տնտհաշվարկի անցնելու հետևանքով առաջին բրիգադի աշխատողների թիվը
կրճատվեց 5-ով, իսկ երկրորդ բրիգադի աշխատողների թիվը` 2-ով: Քանի՞ աշխատող
եղավ յուրաքանչյուր բրիգադում, եթե հայտնի է, որ տնտհաշվարկի անցնելուց հետո
առաջին բրիգադում նրանց թիվը 7-ով ավելի դարձավ, քան երկրորդում: 113. 15; 8:
114. Առաջին բրիգադում 4 անգամ քիչ մարդ կար, քան երկրորդում: Այն բանից հետո,
երբ երկրորդ բրիգադից 6 մարդ գնաց, իսկ 12 մարդ տեղափոխվեց առաջին բրիգադ,
բրիգադներում մարդկանց թիվը հավասարվեց: Քանի՞ մարդ կար առաջին
բրիգադում: 114. 10:
115. Զանբյուղում երկու անգամ ավելի քիչ խաղող կար, քան արկղում: Զանբյուղի մեջ
2 կգ ավելացնելուց հետո նրա միջի խաղողը 0,5 կգ-ով ավելի դարձավ, քան արկղի
խաղողը: Ո՞րքան խաղող կար զանբյուղում: 115. 1,5 կգ:
116. Մի ձմերուկը 2 կգ-ով թեթև է, քան մյուսը, և 5 անգամ թեթև, քան երրորդը:
Առաջին և երրորդ ձմերուկները միասին 3 անգամ ծանր են, քան երկրորդը: Գտեք
յուրաքանչյուր ձմերուկի զանգվածը: 116. 2 կգ; 4 կգ; 10 կգ:
117. Ձմերուկի զանգվածը հավասար է 1 կիլոգրամի և ևս իր կշռի կեսին: Գտեք
ձմերուկի զանգվածը: 117. 2 կգ:
118. Տեխնիկայի ռացիոնալ օգտագործումը կոլտնտեսությանը հնարավորություն
ընձեռնեց ազատել 12 տրակտոր: Ք՞անի տրակտոր մնաց կոլտնտեսությունում, եթե
հայտնի է, որ սկզբում 1,5 անգամ շատ տրակտոր կար: 118. 24:
119. Նավթի պահեստում կար 6340 տ բենզին: Երկրորդ օրը պահեստը բենզին է բաց
թողել 423 տ-ով շատ, քան` առաջին օրը, իսկ երրորդ` 204 տ-ով պակաս, քան երկրորդ
օրը: Այնուհետև պահեստում մնացել է 3196 տ բենզին: Քանի՞ տոննա բենզին է բաց
թողել պահեստը առաջին օրը: 119. 834 տ:
120. Երեք օրում խանութը վաճառել է 110 կգ կարագ: Երկրորդ օրը վաճառել է
առաջին օրը վաճառվածի 3/8 մասը, իսկ երրորդ օրը այնքան, որքան առաջին երկու
օրը միասին: Քանի՞ կիլոգրամ կարագ է վաճառել խանութը առաջին օրը: 120. 40 կգ:
121. Երկու պարկերից յուրաքանչյուրում կար 50 կգ շաքար: Այն բանից հետո, երբ
պարկերից մեկից վերցրին 3 անգամ ավելի շաքար, քան մյուսից, նրանում մնաց 2
անգամ ավելի քիչ շաքար, քան մյուսում: Ո՞րքան շաքար մնաց յուրաքանչյուր
պարկում: 121. 20 կգ, 40 կգ:
122. Ֆերմայում կա 1000 ճագար և հավ, որոնք ունեն 3150 ոտք: Ֆերմայում քանի՞
ճագար և քանի՞ հավ կա: 122. 575 ճագար, 425 հավ:
123. Երկու բանվոր հերթափոխին պատրաստել են 86 պատրաստուկ, ընդ որում`
առաջին բանվորը 6 պատրաստուկով ավելի, քան երկրորդը: Քանի՞ պատրաստուկ է
պատրաստել յուրաքանչյուր բանվորը: 123. 46; 40:
124. Առաջին հողամասում 9 հաղարջի թուփ ավելի կա, քան` երկրորդում: Եթե
երկրորդ հողամասից առաջին հողամաս տեղափոխվի 3 թուփ, ապա առաջինում 1,5
անգամ շատ թուփ կմնա, քան երկրորդում: Հաղարջի ք՞անի թուփ կա առաջին
հողամասում: 124. 42:
125. Միքաելը 4 անգամ շատ դրոշմանիշ ունի, քան Անդրանիկը: Եթե Միքաելը
Անդրանիկին տա 8 դրոշմանիշ, ապա իր մոտ կմնա 2 անգամ շատ: Ք՞անի
դրոշմանիշ ունի ամեն մեկը: 125. 48; 12:
34
126. 15 բացիկի, 10 ծրարի և ծոցատետրի համար վճարեցին 1 ռ 68 կ.: Ծրարը 8 անգամ
էժան է ծոցատետրից և 2 կոպեկով թանկ է բացիկից: Ի՞նչ արժե բացիկը, ծրարը,
ծոցատետրը: 126. 4 կ., 6 կ., 48 կ.:
127. Առաջին օրը բանջարեղենի խանութում 3 տ բանջարեղեն պակաս վաճառեցին,
5
քան երկրորդ օրը, իսկ երրորդ օրը վաճառեցին առաջին երկու օրվա վաճառեծի -ը:
9
Ո՞րքան բանջարեղեն է վաճառել խանութը յուրաքանչյուր օրը, եթե երեք օրում
միասին վաճառվել է 98 տ բանջարեղեն: 127. 30 տ; 33 տ; 35 տ:
128. Առաջին մարագում 3 անգամ ավելի շատ խոտ կար, քան` երկրորդում: Այն բանից
հետո, երբ առաջին մարագից վերցրին 20 տ խոտ, իսկ երկրորդ մարագ բերեցին ևս 20
5
տ խոտ, ապա երկրորդ մարագում դարձավ առաջին մարագում մնացածի -ը:
7
Ք՞անի տոննա խոտ կար յուրաքանչյուր մարագում: 128. 90 տ; 30 տ:
129. Արհեստանոցներում նորոգել են 22 մարդատար և բեռնատար ավտոմեքենա:
Մարդատար ավտոմեքենաների թիվը 8-ով քիչ էր, քան բեռնատարներինը: Քանի՞
բեռնատար ավտոմեքենա են նորոգել արհեստանոցներում: 129. 15:
130. Մի քանի տնտեսություն առել են 28 տրակտոր և ավտոմեքենա: Ընդ որում`
տրակտորների թիվը 1,8 անգամ ավելի էր, քան ավտոմեքենաների: Քանի՞ տրակտոր
և քանի՞ ավտոմեքենա առել տնտեսությունները: 130. 18; 10:
131. Երեք դասարանում կա 119 աշակերտ: Առաջին դասարանում 4 աշակերտով շատ
է, քան երկրորդում և 3-ով քիչ է, քան երրորդում: Քանի՞ աշակերտ կա յուրաքանչյուր
դասարանում: 131. 36; 40; 43:
132. Գնացքը իր շարժակազմում ունի ցիստերներ, պլատֆորմներ և ապրանքատար
վագոններ: Ցիստերների թիվը 4-ով քիչ է, քան պլատֆորմների, և 8-ով քիչ է, քան
ապրանքատար վագոնների թիվը: Քանի՞ ցիստերներ, պլատֆորմներ և
ապրանքատար վագոններ ունի գնացքը, եթե նրանց ընդհանուր թիվը 60 է: 132. 16;
20; 24:
133. Գործարանի երեք արտադրամասերում աշխատում են 624 բանվոր: Երկրորդ
արտադրամասում բանվորների թիվը 5 անգամ շատ է, քան առաջինում, իսկ
երրորդում այնքան, որքան առաջին երկու արտադրամասերում միասին: Քանի՞
բանվոր կա յուրաքանչյուր արտադրամասում: 133. 52; 260; 312:
134. Երեք արտադրամաս պատրաստել են 869 դետալ: Երկրորդ արտադրամասը
պատրաստել է 3 անգամ շատ դետալ, քան առաջինը, իսկ երրորդը` 2 անգամ քիչ, քան
երկրորդը: Քանի՞ դետալ է պատրաստել յուրաքանչյուր արտադրամասը: 134. 158;
474; 237:
135. Առաջին պարկում կար 60 կգ շաքար, իսկ երկրորդում` 80 կգ: Երկրորդ պարկից 3
անգամ շատ շաքար վերցրին, քան առաջինից, որից հետո առաջին պարկում 2
անգամ շատ շաքար մնաց, քան երկրորդում: Քանի՞ կիլոգրամ շաքար վերցրին
յուրաքանչյուր պարկից: 135. 20 կգ, 60 կգ:
136. Մի շտեմարանում 2 անգամ շատ ցորեն կար, քան մյուսում: Առաջին
շտեմարանից դուրս բերեցին 750 տ ցորեն, իսկ երկրորդ շտեմարան բերեցին 350 տ
ցորեն, որից հետո շտեմարաններում եղավ հավասար քանակությամբ ցորեն: Որքա՞ն
ցորեն կար յուրաքանչյուր շտեմարանում սկզբում: 136. 2200 տ, 1100 տ:
137. Մի պահեստում կար 185 տ ածուխ, իսկ մյուսում` 237 տ: Առաջին պահեստից
ամեն օր դուրս են հանում 15 տ ածուխ, իսկ երկրորդից` 18 տ: Քանի՞ օր հետո
երկրորդ պահեստում կմնա 1,5 անգամ շատ ածուխ, քան առաջինում: 137. 9:
35
138. Մի բանջարեղենի պահեստ բերեցին 210 տ կարտոֆիլ, իսկ մյուսը` 180 տ:
Առաջին պահեստ ամեն օր բերում են 90 տ կարտոֆիլ, իսկ երկրորդը` 120 տ
կարտոֆիլ: Քանի՞ օր հետո առաջին պահեստում կլինի 1,2 անգամ քիչ կարտոֆիլ,
քան երկրորդում: 138. 6:
139. Մի տաղավարի համար 1,2 անգամ շատ կվաս բերեցին, քան մյուսի համար:
Յուրաքանչյուր ժամում առաջին տաղավարում վաճառում էին 90 լ կվաս, իսկ
երկրորդում`80 լ: 2,5 ժ հետո երկրորդ տաղավարում 65 լ պակաս կվաս մնաց, քան
առաջինում: Քանի՞ լիտր կվաս բերեցին յուրաքանչյուր տաղավարի համար: 139. 540
լ; 450 լ:
140. Առաջին շինհրապարակ 50 կգ պակաս ցեմենտաշաղախ բերեցին, քան` երկրորդ
շինհրապարակ: Յուրաքանչյուր ժամում առաջին շինհրապարակում ծախսվում էր
150 կգ ցեմենտաշաղախ, իսկ երկրորդում` 200 կգ: 3 ժ հետո առաջին
շինհրապարակում 1,5 անգամ շատ շաղախ մնաց, քան` երկրորդում: Որքա՞ն
ցեմենտաշաղախ էին բերել յուրաքանչյուր շինհրապարակ: 140. 750 կգ; 800 կգ:
141. Հավաքած խաղողը ենթադրվում էր տեղավորել յուրաքանչյուր արկղում 9,2-
ական կիլոգրամ: Դրա փոխարեն տեղավորեցին այլ արկղերում յուրաքանչյուրը 13,2
կգ տարողությամբ, որի պատճառով պահանջվեց 50 արկղ պակաս: Քանի՞ կիլոգրամ
խաղող տեղավորեցին: 141. 1518 կգ:
142. Գիրքը գրադարանին ժամանակին հանձնելու համար աշակերտը պետք է
օրական կարդար 40 էջ, բայց նա օրական 15 էջ պակաս էր կարդում և գիրքը հանձնեց
ժամանակից 6 օր ուշ: Աշակերտը ք՞անի օրում պետք է կարդար գիրքը: 142. 10:
143. Պատվերը ժամանակին կատարելու համար ապակեգործը պետք է օրական
պատրաստեր 40 շինածո: Սակայն նրանք օրական 20 շինածո ավելի պատրաստելով
պատվերը կատարեցին 3 օր շուտ: Ո՞րքան է պատվերը կատարելու ժամկետը: 143. 9
օր:
144. Կիրառելով նոր կտրիչ սարք` խառատը սկսեց յուրաքանչյուր ժամում նորմայից 4
դետալ ավել պատրաստել և օրական նորման կատարեց 8 ժամի փոխարեն 6 ժամում:
Ըստ նորմայի օրական քանի՞ դետալ պետք է պատրաստեր խառատը: 144. 96:
145. 50 հեկտարի փոխարեն օրական հնձելով 60 հա` բրիգադը հասցրեց
մարգագետինը հնձել պլանավորվածից մեկ օր շուտ: Քանի՞ հեկտար է մարգագետնի
մակերեսը: 145. 300 հա:
146. Նշված ժամկետին պլանային առաջադրանքը կատարելու համար բրիգադը
պետք է օրական պատրաստեր 54 մանրակ: Պլանը օրական գերակատարելով 6
մանրակով, բրիգադը ժամկետից մեկ օր շուտ ոչ միայն կատարեց պլանային
առաջադրանքը, այլև պլանից դուրս պատրաստեց 18 մանրակ: Քանի՞ օր աշխատեց
բրիգադը: 146. 12:
147. Հերկողների խումբը ըստ պլանի պետք է օրական հերկեր 112 հա: Պլանը օրական
գերակատարելով 8 հա-ով, խումբը ժամկետից դեռևս մեկ օր շուտ ավարտեց հերկը:
Խումբը ք՞անի հեկտար պետք է հերկեր: 147. 1680 հա:
148. Կոոպերատիվը նախատեսել էր տղամարդու վերնաշապիկների մի խմբաքանակ
կարել 8 օրում: Սակայն, օրական արտադրելով նախատեսվածից 10 վերնաշապիկ
ավելի, կոոպերատիվը պլանը կատարեց ժամկետից մեկ օր շուտ: Օրական
տղամարդու ք՞անի վերնաշապիկ պետք է կարեր կոոպերատիվը: 148. 70:
149. Կապալով աշխատողների մի խումբ նախատեսում էր օրական հավաքել 80 հա
ցորեն` որպեսզի աշխատանքն ավարտի նշված ժամկետում: Իրականում նա օրական
հավաքում էր 10 հա-ով ավելի, և այդ պատճառով նշված ժամկետից մեկ օր շուտ
36
նրան մնաց հավաքելու 30 հա: Ք՞անի հեկտար ցորեն պետք է հավաքեր խումբը: 149.
480 հա:
150. Բրիգադը պատվերը պետք է կատարեր 10 օրում: Օրական գերակատարելով
պլանը 27 դետալով` բրիգադը 7 օրում ոչ միայն կատարեց պատվերը, այլ 54 դետալ
ավել պատրաստեց: Օրական քանի՞ դետալ պատրաստեց բրիգադը: 150. 72:
151. Գործարանը ավտոմեքենաների պատվերը պետք է կատարեր 15 օրում: Բայց
արդեն ժամկետից 2 օր շուտ գործարանը ոչ միայն կատարեց պատվերը, այլև
գերակատարեց պլանը 6 ավտոմեքենայով, քանի որ օրական նորմայից 2
ավտոմեքենայով ավել արտադրեց: Քանի՞ ավտոմեքենա պետք է արտադրեր
գործարանը ըստ պլանի: 151. 10:
152. Անտառահատների բրիգադը օրական գերակատարում է պլանը 16 մ3-ով, ուստի
շաբաթական նորմը (6 աշխատանքային օր) կատարում է 4 օրում: Քանի՞ մ3 անտառ
օրական կհատի բրիգադը: 152. 48 մ3:
153. Արտադրամասում ավտոմատի արտադրողականությունը 8 դետալ ժամով մեծ է
բանվորի արտադրողականությունից: 2 ժամում ավտոմատը կատարեց նույն
աշխատանքը, որը բանվորը կատարեց 6 ժամում: Գտեք ավտոմատի
արտադրողականությունը: 153. 12 դ/ժ:
154. А կետից դուրս եկավ հեծանվորդը: Միաժամանակ` А-ից 20 կմ դեպի ձախ
գտնվող В կետից նույն ուղղությամբ դուրս եկավ մոտոցիկլավարը: Հեծանվորդը
գնում էր 12 կմ/ժ արագությամբ, իսկ մոտոցիկլավարը` 16 կմ/ժ: А կետից ի՞նչ
հեռավորության վրա մոտոցիկլավարը կհասնի հեծանվորդին: 154. 60 կմ:
155. А կետից դուրս եկավ բեռնատարը 60 կմ/ժ արագությամբ: 2 ժ հետո նրա ետևից А
կետից դուրս եկավ մարդատար մեքենան` 90 կմ/ժ արագությամբ: А-ից ի՞նչ
հեռավորության վրա մարդատար մեքենան կհասնի բեռնատարին: 155. 360 կմ:
156. Ճանապարհով ընթանում են երկու ավտոմեքենա` նույն արագությամբ: Եթե
առաջինն արագությունը մեծացնի 10 կմ/ժ-ով, իսկ երկրորդը փոքրացնի 10 կմ/ժ-ով,
ապա առաջինը 2 ժամում կանցնի այնքան ճանապարհ, որքան երկրորդը 3 ժամում:
Ի՞նչ արագությամբ են ընթանում ավտոմեքենաները: 156. 50 կմ/ժ:
157. Միջին արագությունը մեծացնելով 250 մ/ր-ից մինչև 300 մ/ր, մարզուհին
հեռավորությունը վազեց մեկ րոպե ավելի շուտ: Որքա՞ն է հեռավորության
երկարությունը: 157. 1500 մ:
158. Ճամբարից միչև գետաբերան երեխաներն անցան 4,5 կմ/ժ արագությամբ, իսկ
վերադարձան` 4 կմ/ժ արագությամբ` վերադարձի վրա ծախսելով 15 ր ավելի շատ
ժամանակ: Ճամբարից ի՞նչ հեռավորության վրա է գտնվում գետաբերանը: 158. 9 կմ:
159. Գյուղից կայարան հեծանվորդը գնում է 15 կմ/ժ արագությամբ, և վերադառնում է
10 կմ/ժ արագությամբ: Գտեք գյուղից կայարան հեռավորությանը, եթե հայտնի, որ
հեծանվորդը հետադարձ ճանապարհին 1 ժ-ով ավելի ժամանակ ծախսեց, քան
գյուղից կայարան ճանապարհին: 159. 30 կմ:
160. А կետից կապավորը հրովարտակը հասցրեց В կետ 30 րոպեում: Հետադարձ
ճանապարհին նա փոքրացրեց իր արագությունը 1 կմ/ժ-ով և ծախսեց 36 րոպե: Ի՞նչ
արագությամբ է գնացել կապավորը А-ից В-ը ճանապարհը: 160. 6 կմ/ժ:
161. Երկու А և В կայարանների միջև հեռավորությունը մարդատար գնացքը անցավ
45 ր արագ, քան բեռնատար գնացքը: Որոշել այդ կայարանների միջև
հեռավորությունը, եթե հայտնի է, որ մարդատար գնացքի արագությունը հավասար է
48 կմ/ժ, իսկ բեռնատար գնացքի արագությունը` 36 կմ/ժ: 161. 108 կմ:
37
162. Մի կետից սկզբում դուրս եկավ հետիոտնը, իսկ նրա մեկնարկից 1,5 ժ հետո նույն
ողղությամբ դուրս եկավ հեծանվորդը: Այդ կետից ի՞նչ հեռավորության վրա
հեծանվորդը կհասնի հետիոտնին, եթե հետիոտնը գնում էր 4,25 կմ/ժ արագությամբ,
իսկ հեծանվորդը` 17 կմ/ժ արագությամբ: 162. 8,5 կմ:
163. Երկու կետերից, որոնց միջև հեռավորությունը հավասար է 340 կմ,
միաժամանակ իրար ընդառաջ դուրս եկան երկու գնացք: Առաջին գնացքի
արագությունը 5 կմ/ժ-ով մեծ է երկրորդ գնացքի արագությունից: Գտեք գնացքների
արագությունները, եթե հայտնի, որ մեկնարկից 2 ժ հետո նրանց միջև
հեռավորությունը հավասար էր 30 կմ: 163. 75 կմ/ժ; 80 կմ/ժ:
164. Երկու քաղաքներից, որոնց միջև հեռավորությունը հավասար է 612 կմ,
միաժամանակ իրար ընդառաջ դուրս եկան երկու գնացք և հանդիպեցին 6 ժ հետո:
Գտեք առաջին գնացքի արագությունը, եթե երկրորդ գնացքի արագությունը կազմում
7
է առաջին գնացքի մասը: 164. 60 կմ/ժ:
10
165. Գետի հոսանքի ուղղությամբ շոգենավը 9 ժամում անցնում է այնքան
ճանապարհ, որքան 11 ժամում գետի հոսանքին հակառակ ուղղությամբ: Գտեք
շոգենավի սեփական արագությունը, եթե հոսանքի արագությունը 2 կմ/ժ է: 165. 20
կմ/ժ:
166. А քաղաքից դեպի В քաղաք դուրս եկան միաժամանակ երկու ավտոբուս:
Նրանցից մեկի արագությունը մյուսից մեծ էր 10 կմ/ժ-ով: 3,5 ժ հետո առաջին
ավտոբուսը հասավ В, իսկ երկրորդը գտնվում էր В-ից А-ից В-ը հեռավորության 1/6
մասին հավասար հեռավորության վրա: Գտնել ավտոբուսների արագությունները և
А-ից В-ը հեռավորությունը: 166. 50 կմ/ժ, 60 կմ/ժ; 210 կմ:
167. А կետից դեպի В կետ, որոնց միջև հեռավորությունը հավասար է 120 կմ, դուրս
եկան միաժամանակ երկու մոտոցիկլավար: Նրանցից մեկի արագությունը մյուսից
մեծ էր 1,5 անգամ: Այն մոտոցիկլավարը, որը առաջինը հասավ В, անմիջապես հետ
եկավ: Մյուս մոտոցիկլավարին նա հանդիպեց А կետից մեկնելուց 2 ժ 24 ր հետո:
Գտնել մոտոցիկլավարների արագությունները և հեռավորությունը В-ից մինչև
հանդիպման վայրը: 167. 40 կմ/ժ; 60 կմ/ժ; 24 կմ:
168. 4 ժ ավտոմեքենայով և 7 ժ գնացքով տուրիստը անցավ 640 կմ: Գտնել գնացքի
արագությունը, եթե այն 5 կմ/ժ-ով մեծ է ավտոմեքենայի արագությունից: 168. 60 կմ/ժ:
169. 6 ժ-ում մոտորանավը գետի հոսանքի ուղղությամբ անցնոմ է 20 կմ-ով քիչ, քան 10
ժ-ում գետի հոսանքին հակառակ: Գտնել գետի հոսանքի արագությունը, եթե
մոտորանավի արագությունը կանգնած ջրում հավասար է 15 կմ/ժ: 169. 2,5 կմ/ժ:
170. 4 ժ-ում մոտորանավը գետի հոսանքի ուղղությամբ անցնոմ է 2,4 անգամ ավելի
հեռավորություն, քան 2 ժ-ում գետի հոսանքին հակառակ: Գտնել մոտորանավի
արագությունը կանգնած ջրում, եթե գետի հոսանքի արագությունը հավասար է 1,5
կմ/ժ: 170. 16,5 կմ/ժ:
171. Նավակը գետի հոսանքին հակառակ գնաց 4,5 ժ և գետի հոսանքի ուղղությամբ`
2,1 ժ: Գտեք նավակի սեփական արագությունը, եթե այն գնացել է ընդամենը 52,2 կմ,
իսկ գետի հոսանքի արագությունը հավասար է 3 կմ/ժ: 171. 9 կմ/ժ:
172. Նավակը գետի հոսանքի ուղղությամբ գնաց 2,4 ժ և գետի հոսանքին հակառակ`
3,2 ժ: Հոսանքի ուղղությամբ անցած ճանապարհը 13,2 կմ-ով երկար էր, քան գետի
հոսանքին հակառակ անցած ճանապարհը: Գտեք նավակի սեփական արագությունը,
եթե գետի հոսանքի արագությունը հավասար է 3,5 կմ/ժ: 172. 8 կմ/ժ:
38
173. Երկու կետերի միջև հեռավորությունը մոտորանավը գետի հոսանքի
ուղղությամբ անցավ 3 ժ 30 ր, իսկ գետի հոսանքին հակառակ` 6 ժ 18 ր: Որոշել այդ
կետերի միջև հեռավորությունը, եթե գետի հոսանքի արագությունը հավասար է 2,4
կմ/ժ: 173. 37,8 կմ:
174. Շոգենավը հոսանքի ուղղությամբ 3 ժամում և հոսանքին հակառակ 2 ժամում
անցավ 240 կմ: Այդ նույն շոգենավը հոսանքին հակառակ 3 ժամում անցնում է 35 կմ
ավելի շատ, քան հոսանքի ուղղությամբ 2 ժամում: Գտեք շոգենավի արագությունը
հոսանքին հակառակ և հոսանքի ուղղությամբ: 174. 45 կմ/ժ; 50 կմ/ժ:
175. Դպրոցի լողի առաջնության ժամանակ աշակերտը որոշ հեռավորությունը 24 վ
գնաց գետի հոսանքի ուղղությամբ և նույն հեռավորությունը 40 վ` գետի հոսանքին
հակառակ: Որոշել լողորդի սեփական արագությունը, եթե գետի հոսանքի
արագությունը հավասար է 25 սմ/վ: 175. 100 սմ/վ:
176. Տուրիստներով ջերմանավը մեկնեց գետի հոսանքի ուղղությամբ А կետից В
կետը, 3 ժամ մնաց В կետում և վերադարձավ` ամբողջ ճանապարհորդության վրա
ծախսելով 5 ժ: Գտեք А կետից В կետը հեռավորությանը, եթե գետի հոսանքի
արագությունը 3 կմ/ժ, իսկ ջերմանավի սեփական արագությունը 18 կմ/ժ: 176. 17,5 կմ:
177. M և N նավակայանների միջակա հեռավորությունը 162 կմ է: M նավակայանից
դուրս եկավ շոգենավը` 45 կմ/ժ արագությամբ: 45 րոպե անց N նավակայանից նրան
հանդիման դուրս եկավ մեկ այլ շոգենավ`36 կմ/ժ արագությամբ: Առաջին շոգենավի
մեկնարկից քանի՞ ժամ հետո նրանք կհանդիպեն: 177. 2 ժ 20 րոպե:
1
178. А նավակայանից դուրս եկավ շոգենավը` 40 կմ/ժ արագությամբ: 1 ժ հետո նրա
4
ետևից դուրս եկավ մեկ այլ շոգենավ`60 կմ/ժ արագությամբ: Իր մեկնարկից քանի՞
ժամ հետո և А նավակայանից ինչ՞ հեռավորության վրա երկրորդ շոգենավը կհասնի
առաջինին: 178. 2,5 ժ; 150 կմ:
179. Երկու ջերմանավը միաժամանակ դուրս եկան մի կետից և գնացին միևնույն
ողղությամբ: Առաջին ջերմանավը յուրաքանչյուր 1,5 ժ անցնում է 37,5 կմ, իսկ
երկրորդ ջերմանավը յուրաքանչյուր 2 ժ անցնում է 45 կմ: Քանի՞ ժամ հետո առաջին
ջերմանավը կլինի երկրորդ ջերմանավից 10 կմ հեռավորության վրա: 179. 4 ժ:
§6. Գծային ֆունկցիան և նրա գրաֆիկը
6.1. Ֆունկցիայի և նրա գրաֆիկի սահմանումը
y -ի կախումը x -ից կոչվում է ֆունկցիա, եթե x -ի կամայական արժեքի համար
գոյություն ունի y -ի միակ արժեքը: Այդ դեպքում օգտագործվում է y  f x  գրելաձևը:
x -ը կոչվում է անկախ փոփոխական կամ արգումենտ, y -ը կոչվում է կախյալ
փոփոխական կամ ֆունկցիա: Ասում են, որ y -ը ֆունկցիա է x -ից: y -ի արժեքը, որը
համապատասխանում է x -ի տրված արժեքին, կոչվում է ֆունկցիա: x -ի բոլոր
արժեքների բազմությունը կոչվում է ֆունկցիայի որոշման տիրույթ ( D f  ): Բոլոր
արժեքները, որը ընդունում է կախյալ փոփոխականը կոչվում է ֆունկցիայի
արժեքների բազմություն ( E  f  ):
Եթե ֆունկցիան տրված է բանաձևով, և նշված չէ նրա որոշման տիրույթը, ապա
ֆունկցիայի որոշման տիրույթ ենք ընդունում այն բոլոր արժեքները, որի համար
բանաձևը իմաստ ունի (անկախ փոփոխականի թուլատրելի արժեքների
բազմությունը):
Ֆունկցիայի գրաֆիկ է կոչվում այն բոլոր կետերը, որի աբսցիսներն են ֆունկցիայի
որոշման տիրույթի տարրերը, իսկ օրդինատները` ֆունկցիայի համապատասխան
արժեքները:
39
y  f x  Ֆունկցիան կոչվում է աճող, եթե x1 , x2  D f , x1  x2  f x1   f x2  :
y  f x  Ֆունկցիան կոչվում է նվազող, եթե x1 , x2  D f , x1  x2  f x1   f x2  :
6.2. Գծային ֆունկցիան և նրա գրաֆիկը
y  kx  b տեսքի ֆունկցիան կոչվում է գծային ֆունկցիա, k և b հաստատուն թվեր
են, k -ն կոչվում է անկյունային գործակից: Գծային ֆունկցիայի գրաֆիկն է ուղիղը:
Երբ k  0 գծային ֆունկցիան աճող է ամբողջ թվային առանցքի վրա, իսկ երբ k  0
գծային ֆունկցիան նվազող է ամբողջ թվային առանցքի վրա:
Երբ b  0 գծային ֆունկցիան ընդունում է y  kx տեսքը: Նրա գրաֆիկը անցնում է
կոորդինատների սկզբնակետով:
Հայտնի է, որ երկու կետով անցնում է միայն մեկ ուղիղ: Հետևաբար` y  kx
ֆունկցիայի գրաֆիկը կառուցելու համար բավական է կառուցել գրաֆիկի երկու կետ,
և այդ երկու կետով տանել ուղիղը:
Քանի որ կոորդինատների սկզբնակետով պատկանում է y  kx ֆունկցիայի
գրաֆիկին, ապա բավական է գտնել գրաֆիկի ևս մի կետ:
Կառուցենք y  kx ֆունկցիայի գրաֆիկը, երբ.
1) k  0 (նկար 1);
y y=kx, k>0
O x
Նկար 1
2) k  0 (նկար 2);
y=kx, k<0 y
O x
Նկար 2
3) k  0 (նկար 3):
Երբ k  0 , ապա y  0 : Ֆունկցիայի գրաֆիկը աբսցիսների առանցքն է (նկար 3):
y y=0, k=0
O x
Նկար 3
y  kx  b ֆունկցիայի գրաֆիկը ստացվում է y  kx ֆունկցիայի գրաֆիկի
տեղափոխության միջոցով օրդինատների առանցքի նկատմամբ b միավորով:
y  kx և y  kx  b ֆունկցիաների գրաֆիկները զուգահեռ ուղիղներ են: Նկար 4
պատկերված է y  kx և y  kx  b ֆունկցիաների գրաֆիկները, երբ k  0 , b  0 :
40
y
b y=kx
y=kx+b
O x
Նկար 4
y  k1 x  b1 և y  k2 x  b2 ուղիղների փոխադարձ դիրքը
1) k1  k2 , b1  b2 ուղիղները զուգահեռ են;
2) k1  k 2 , b1  b2 ուղիղները համընկնում են;
3) k1  k 2 ուղիղները հատվում են:
Խնդիրներ
180. Գտե՛ք y  f x  ֆունկցիայի արժեքը x0 կետում.
1) f  x   2 x, x0  3 ; 6) f  x   5,5x  3, x0  4 ;
2) f  x   3x  1, x0  2 ; 5
7) f  x  
x  13, x0  7 ;
3) f  x   4 x  10, x0  5 ; 7
1
4) f  x   6 x  7, x0  5 ; 8) f  x   x  12, x0  3 ;
3
5) f  x   7, x0  3 ; 1
9) f  x   x  12, x0  15 :
5
180. 1) 6 ; 2) 5 ; 3) 30; 4) 37; 5) 7; 6) 19; 7) 8 ; 8) 11; 9) 15:
181. Գտե՛ք x0 կետը, որում y  f x  ֆունկցիան ընդունում է y0 արժեքը.
1) y  2 x  1, y0  3 ; 6) y   x  12, y0  12 ;
2) y  4  3x, y0  7 ; 7) y  6  3x, y0  1 ;
3) y  5x  2, y0  0 ; 8) y  7, y0  7 ;
4) y  4 x  6, y0  0 ; 9) y  3, y0  5 :
5) y  1, 2 x  4, y0  0,8 ;
11 5
181. 1) 2; 2) ; 3) 0, 4 ; 4) 1,5 ; 5) 4; 6) 0; 7) ; 8) R; 9)  :
3 3
182. Գտե՛ք y  f x  ֆունկցիայի գրաֆիկի և կոորդինատների առանցքների հատման
կետերը.
1) y  x ; 3 8) y  0,5 ;
5) y  ;
2) y  3x ; 5 9) y  5  2 x :
3) y  x  4 ; 6) y  0,6 x  5 ;
4) y  3x  6 ; 7) y  6  0, 2 x ;
182. 1)  0;0  ; 2)  0;0  ; 3)  0; 4  ;  4;0  ; 4)  0;6  ;  2;0  ; 5)  0;0, 6  ; 6)  0; 5 ;
 25 
  ;0  ; 7)  0;6  ;  30;0  ; 8)  0; 0,5  ; 9)  0;5  ;  2,5;0  :
 3 
183. Գծե՛ք ֆունկցիայի գրաֆիկը.
1) y  x ; 3 1
5) y  ; 7) y  6  x ;
2) y  3x ; 5 5
3) y  x  4 ; 3 1
6) y   x  5 ; 8) y   ;
4) y  3x  6 ; 5 2
9) y  5  2 x :
41
184. Որոշել ուղիղների փոխադարձ դիրքը; եթե ուղիղները հատվում են, գտեք
հատման կետի կորդինատները.
1) y  2 x  1 և y  x  3 ; 6) y  4 և y  0 ;
2) y  5  2 x և y  4 x  3 ; 7) y  2 x և y  5x ;
3) y   x  3 և y  5 ; 8) y  0 և y  6  10 x ;
4) y  5x  1 և y  5x  3 ; 9) y  2 x  1 և y  6  5x ;
5) y  4  6 x և y  6 x  2 ; 10) y  3x  10 և y  3x  2 :
 1 13 
183. 1)  4;7  ; 2)  ;  ; 3)  2;5 ; 4) զուգահեռ են; 5) զուգահեռ են; 6) զուգահեռ են;
3 3 
 5 17 
7)  0;0  ; 8)  0, 6;0  ; 9)  ;  ; 10) զուգահեռ են:
7 7 
§7. Երկու փոփոխականով գծային հավասարումների համակարգերը

Երկու փոփոխականով գծային հավասարումների համակարգերն ունենհետևյալ
տեսքը.
a1 x  b1 y  c1
 , (1)
a2 x  b2 y  c2
որտեղ a1 , b1 , c1 , a2 , b2 , c2 հաստատուն թվեր են:
(1) համակարգի լուծում է կոչվում այնպիսի  x, y  թվազույգ, որ այն տեղադրելով
համակարգի մեջ` նրա հավասարումներից յուրաքանչյուրը դարձնում է ճիշտ թվային
հավասարություն:
Լուծել համակարգը նշանակում է գտնել նրա բոլոր լուծումները կամ ապացուցել,
որ այն չունի լուծում:
(1) համակարգը կա՛մ ունի միակ լուծում, կա՛մ չունի լուծում, կա՛մ ունի անվերջ
թվով լուծում:
Համակարգերը լուծելիս օգտագործում են հետևյալ եղանակները.
1.Տեղադրման եղանակ:
1) Հավասարումներից մեկից պետք է փոփոխականներից մեկը արտահայտել
մյուսով, օրինակ` x -ով;
2) y -ի ստացված արտահայտությունը տեղադրել մյուս հավասարման մեջ,
կստացվի մեկ` x փոփոխականով հավասարում;
3) լուծելով այդ հավասարումը` գտնել x -ի արժեքը:
4) տեղադրել x -ի ստացված արժեքը սկզբնական հավասարումներից մեկի մեջ
գտնել y -ը:
2.Հանրահաշվական գումարի եղանակ:
1) Սկզբում համակարգի հավասարումներում հավասարեցնել որևէ փոփոխականի
գործակիցների մոդուլները;
2) գումարելով կամ հանելով անջատել փոփոխականներից մեկը և գտնել մյուսի
արժեքը;
3) տեղադրել ստացված արժեքը սկզբնական հավասարումներից մեկի մեջ և գտնել
մյուսի արժեքը:
3.Գրաֆիկի միջոցով: (1) համակարգի հավասարումներին XOY հարթության մեջ
համապատասխանում է մի զույգ ուղիղներ: Հարթության երկու ուղիղներ կա՛մ
հատվում են մեկ կետում ((1) համակարգը ունի միակ լուծումը), կա՛մ չունեն
42
ընդհանուր կետեր ((1) համակարգը չունի լուծում), կա՛մ համընկնում են ((1)
համակարգը ունի անվերջ թվով լուծումներ):
1.Որպեսզի (1) համակարգը ունենա միակ լուծումը, անհրաժեշտ է և բավարար, որ
a1 b1
 ( a1 x  b1 y  c1 և a2 x  b2 y  c2 ուղիղները հատվում են մեկ կետում):
a2 b2
y
O x
2.Որպեսզի (1) համակարգը չունենա լուծում, անհրաժեշտ է և բավարար, որ

a1 b1 c1
  ( a1 x  b1 y  c1 և a2 x  b2 y  c2 ուղիղները զուգահեռ են):
a 2 b2 c2
y
O x
3.Որպեսզի (1) համակարգը ունենա անվերջ թվով լուծումներ, անհրաժեշտ է և

a b c
բավարար, որ 1  1  1 ( a1 x  b1 y  c1 և a2 x  b2 y  c2 ուղիղները համընկնում են):
a2 b2 c2
y
O x
Խնդիրներ
185. Լուծել հավասարումների համակարգը տեղադրման մեթոդով.
x  2  y  x  3 y  12 3x  2 y  11
1)  ; 6)  ; 11)  ;
3x  2 y  9 2 x  4 y  90 4 x  5 y  3
x  3  2 y 5 y  7  x 2 x  3 y  4
2)  ; 7)  ; 12)  ;
5 x  y  4 3x  2 y  4 5 x  6 y  7
 y  11  2 x 2 y  11  x 2 x  5 y  15
3)  ; 8)  ; 13)  ;
5 x  4 y  8 5 x  3 y  3 3x  8 y  1
 y  2  4x 3x  y  5 3  x  1  4 y  1
4)  ; 9)  ; 14)  ;
8 x  3 y  5 5 x  2 y  23 5  y  1  x  1
3x  5 y  8 2 x  y  8
5)  ; 10)  ; 16 x  27 y  20
3x  4 y  7 15) 
x   y
;
5 x  18 y  41,5
43
18 x  21y  2
16)  :
24 x  15 y  7
185. 1)  5;3 ; 2) 1; 1 ; 3)  4;3 ; 4)  0, 25;1 ; 5) 1; 1 ; 6)  31,8;6, 6  ; 7)  2;1 ; 8)  3;4  ;
 4
9)  3;4  ; 10)  5; 2  ; 11)  7;5  ; 12) 1; 2  ; 13) 125; 47  ; 14)  4; 2  ; 15)  3,5;  ; 16)
 3
 1
 0,5;  :
 3
186. Լուծել հավասարումների համակարգը տեղադրման մեթոդով.
yx x y x y
  8  2  3  1
 2 3
1)  ; 7)  ;
 x  y  x  y  11  x  2y  8

 3 4  4 3
7 y  x x y
 3  2  4  4  2
2)  ; 8)  ;
 x  14 y x
  2 y
 4,5
 2  6 3
 2x  y x3 y2
 2  1  y  2   2
 2 3
3)  ; 9)  ;
 3 x  7  3  2 y  x  1 y  1
 1  4
 4 5 
 4 3
7 x  5  16 y  0  x  y 2y 5

4)  7 x  5 ;  2  3  2
10) 
 2  9 y  17
;
 3x  2 y  0
 5x y  2
 2 5    4
x y 1 x y
5)  ;  3  2  4
x  y  1 11)  ;
 3 6 6  x  y  4,5  y  1
yx x y  2 3
 9   2
3  2,5 x  2 y
6)  ;   2x  3
 2 x  y 3 x  2 y 12) 
2
  20 :
 6 3  3 x  2 y
 4  3x
 3
 1
186. 1) 18;6  ; 2)  7;  ; 3)  5; 4  ; 4)  3;1 ; 5)  2;5  ; 6) 15;12  ; 7)  8; 15 ; 8)
 7
 4; 4  ; 9)  5;8 ; 10)  4; 3 ; 11)  7, 75;1, 75 ; 12)  4; 6  :
187. Լուծել հավասարումների համակարգը գումարման մեթոդով.
x  5y  7 5 x  2 y  6 4 x  3 y  6
1)  ; 4)  ; 7)  ;
 x  3 y  1 7 x  2 y  6 2 x  y  4
2 x  y  11 4 x  3 y  15 2 x  5 y  25
2)  ; 5)  ; 8)  ;
3x  y  9 5 x  3 y  3 4 x  3 y  15
x  3y  4 2 x  5 y  1 4 x  3 y  4
3)  ; 6)  ; 9)  ;
5 x  3 y  1 4 x  5 y  7 6 x  5 y  7
44
4 x  5 y  22 36 x  33 y  3 25 x  4 y  1  0
10)  ; 13)  ; 16)  :
3x  2 y  18 12 x  13 y  25 31x  5 y  16  0
3x  7 y  17 7 x  3 y  1  0
11)  ; 14)  ;
11 x  5 y  1 4 x  5 y  17  0
5 x  6 y  9 15 x  23 y  10
12)  ; 15)  ;
3x  4 y  7 3x  4 y  2
 7
187. 1)  2;1 ; 2)  4;3 ; 3)  0,5;   ; 4) 1; 0,5 ; 5) 12; 21 ; 6)  3;1 ; 7)  3; 2  ; 8)
 6
 0;5  ; 9)  0,5; 2  ; 10)  2;6  ; 11) 1; 2  ; 12)  3; 4  ; 13)  1;1 ; 14)  2;5 ; 15)
 2 
  ;0  ; 16)  59;369  :
 3 
188. Լուծել հավասարումների համակարգը.
 x  12   x  2 2  9 y  2 x  1   2 x  3  5 y
 2 2
1)  ; 3)  ;
 y  3   y  2   5 x  y  3   y  4   2 x
2 2 2 2

 x  7    x  5   6 y
  x  5   x  4   8 y

2 2 2 2
2)  ; 4)  :
           
2 2
   
2 2

 2 y 6 y 4 x 
 7 y y 3 4 x
 77 36   35 29 
188. 1)  5;3 ; 2)  0; 4  ; 3)  ;   ; 4)  ;  :
 122 61   18 18 
189. а -ի ի՞նչ արծեքների դեպքում.
1) 5x  2 y  3 և x  y  a ուղիղները հատվում են Oy -ին պատկանող կետում;
2) 4 x  3 y  2 և 2 x  6 y  5a ուղիղները հատվում են Oy -ին պատկանող կետում;
3) 3x  y  1 և 2 x  y  3a  0 ուղիղները հատվում են Ox -ին պատկանող կետում:
4) 5x  3 y  2 և 4 x  3 y  7a ուղիղները հատվում են Ox -ին պատկանող կետում:
4 2 8
189. 1) 1,5 ; 2)  ; 3)  ; 4)  :
5 9 35
190. Գտնել երկու թվեր, որոնց գումարի կրկնապատիկը 5-ով մեծ է նրանց
տարբերությունից, իսկ նրանց գումարի եռապատիկը 8-ով է մեծ նրանց
տարբերությունից: 190. 2; 1:
191. Գտնել երկու թվեր, որոնց գումարի եռապատիկը 8-ով մեծ է նրանց
տարբերության կրկնապատիկից, իսկ նրանց գումարի կրկնապատիկը 6-ով մեծ է
նրանց տարբերությունից: 191. 3; 1:
192. Երկնիշ թվի թվանշանների գումարը հավասար է 12, իսկ նրա միավորների և
տասնավորների տարբերությունը 12 անգամ փոքր է երկնիշ թվից: Գտե՛ք այդ թիվը:
192. 48:
193. Երկու թվերի գումարը հավասար է 63-ի, իսկ տարբերությունը` 12-ի: Գտե՛ք այդ
թվերը: 193. 37,5; 25,5:
194. Մի թվի կեսի և մյուս թվի 2/3 մասի տարբերությունը հավասար է 2: Եթե առաջին
թիվը փոքրացնենք նրա 5/6 մասով, իսկ երկրորդը մեծացնենք նրա վեցերորդ մասով,
ապա նրանց գումարը կհավասարվի 59-ի: Գտե՛ք այդ թվերը: 194. 60; 42:
195. 2 մատիտը և 3 տետրը արժեն 12 կոպ, իսկ 3 մատիտը և 2 տետրը` 13 կոպ: Ի՞նչ
արժեն 5 մատիտը և 6 տետրը: 195. 27 կոպ:
45
196. Աշակերտը 3 ընդհանուր տետրի և 2 մատիտի համար վճարել է 66 կոպ: Մյուս
աշակերտը 2 ընդհանուր տետրի և 2 մատիտի համար վճարել է 46 կոպ: Ի՞նչ արժեր
մեկ մատիտը և մեկ տետրը: 196. 3; 20:
197. 14 մ գործվածքից կարելի է կարել 4 տղամարդու և 2 երեխայի վերարկու: Քանի՞
մետր գործվածք է անհրաժեշտ մեկ տղամարդու և քանի՞ մետր` մեկ երեխայի
վերարկու կարելու համար, եթե 15 մ գործվածքից կարելի է կարել 2 տղամարդու և 6
երեխայի վերարկու: 197. 2,7 մ; 1,6 մ:
198. 826 մ երկարությամբ ջրագիծ կառուցելու համար նախատեսվում էր քաշել 140
հատ երկու 5,5 մ և 6,5 մ չափսերի խողովակներ: Յուրաքանչյուր չափի
խողովակներից քանի՞ հատ է պետք նախատեսել: 198. 84; 56:
199. Երկու բրիգադ միասին հավաքել են 1456 ց գարի: Առաջին բրիգադը 46 հա-ից է
հավաքել գարի, իսկ երկրորդը բրիգադը` 35 հա-ից: Միջինը 1 հա-ից քանի՞ ցենտներ է
հավաքել յուրաքանչյուր բրիգադը, եթե առաջին բրիգադը 1 հա-ից 7 ց-ով ավել է
հավաքել, քան երկրորդը: 199. 21 ց; 14 ց:
200. Երկու բանվոր միասին պատրաստել են 1020 դետալ: Առաջին բանվորը
աշխատել է 15 օր, իսկ երկրորդը` 14 օր: Օրական քանի՞ դետալ է պատրաստել
յուրաքանչյուր բանվոր, եթե առաջին բանվորը 3 օրում պատրաստել է 60 դետալ
ավել, քան երկրորդը 2 օրում: 200. 40; 30:
201. Երկու տրակտորավար հերկեցին 678 հա դաշտ: Առաջին տրակտորավարը
աշխատել է 8 օր, իսկ երկրորդը` 11 օր: Օրական քանի՞ հա դաշտ են հերկել
յուրաքանչյուր տրակտորավարը, եթե առաջինը 3 օրում հերկել է 22 հա-ով պակաս,
քան երկրորդը 4 օրում: 201. 38 հա; 34 հա:
202. 8 ձի և 15 կով կերակրելու համար օրական հատկացվում էր 162 կգ խոտ: Քանի՞
կգ խոտ էր հատկացվում օրական յուրաքանչյուր ձիուն և յուրաքանչյուր կովին, եթե
հայտնի է, որ 5 ձի ստանում էր 3 կգ-ով շատ խոտ, քան 7 կովը: 202. 9 կգ; 6 կգ:
203. Լաստը բեռնված է 300 կաղնու և սոճու կոճղերով: Հայտնի է, որ կաղնու բոլոր
կոճղերը 1 տ թեթև էին, քան բոլոր սոճու կոճղերը: Քանի՞ կաղնու և քանի՞ սոճու
կոճղեր կար, եթե յուրաքանչյուր կաղնու կոճղը կշռում է 46 կգ, իսկ սոճու կոճղը` 28
կգ: 203. 100; 200:
204. Երկու վարպետ որոշ աշխատանքի համար ստացան 117 ռուբ: Առաջինը
աշխատել է 15 օր, իսկ երկրորդը` 14 օր: Օրական որքա՞ն էր ստանում նրանցից
յուրաքանչյուրը, եթե հայտնի է, որ առաջին վարպետը 4 օրում ստացել է 11 ռուբ շատ,
քան երկրորդը` 3 օրում: 204. 5 ռուբ; 3 ռուբ:
205. 10 ռուբլով գնել են 8 կգ առաջին տեսակի տանձ և 20 կգ երկրորդ տեսակի տանձ:
Ի՞նչ արժե առաջին տեսակի 1 կգ տանձը, եթե առաջին տեսակի 5 կգ տանձը 40
կոպեկով թանկ է երկրորդ տեսակի 7 կգ տանձից: 205. 50 կոպ; 30 կոպ:
206. Երկու տակառը պարունակում են 140 լ ջուր: Երբ առաջին տակառից վերցնեն 26
լ ջուր, իսկ երկրորդից` 60 լ, ապա առաջին տակառում կմնա 2 անգամ շատ ջուր, քան
երկրորդում: Քանի՞ լիտր ջուր կար յուրաքանչյուր տակառում սկզբում: 206. 62 լ, 78 լ:
207. Առաջին տակառում 5 լ կաթ շատ կա, քան երկրորդում: Եթե առաջին տակառից
8 լ կաթ լցնեն երկրորդ տակառ, ապա երկրորդ տակառում կլինի 2 անգամ շատ կաթ,
քան կմնա առաջինում: Քանի՞ լիտր կաթ կա յուրաքանչյուր տակառում: 207. 19 լ; 14 լ:
208. Կոլտնտեսությունը երկու դաշտից հավաքել է 460 տ գարի: Երկրորդ տարում
առաջին դաշտի բերքը ավելացավ 15%-ով, իսկ երկրորդում` 10%-ով, և ընդհանուր
բերքը կազմեց 516 տ: Քանի՞ տոննա գարի են հավաքել յուրաքանչյուր դաշտից
առաջին տարում: 208. 200 տ; 260 տ:
46
209. Այգին ունի ուղղանկյան ձև: Եթե այգու երկարությունը մեծացնեն 8 մ-ով, իսկ
լայնությունը 6 մ-ով, ապա այգու մակերեսը կմեծանա 632 մ2-ով: Իսկ եթե այգու
երկարությունը փոքրացվի 6 մ-ով, իսկ լայնությունը մեծացնեն 8 մ-ով ապա այգու
մակերեսը կմեծանա 164 մ2-ով: Որոշել այգու երկարությունը և լայնությունը: 209. 52
մ; 34 մ:
210. Ձիերին կերակրելու համար խոտ են ամբարել որոշ ժամանակահատվածի
համար: Եթե ձիերի թիվը 2-ով պակաս լիներ, ապա ամբարված խոտը կբավարարեր
10 օրով երկար ժամանակահատվածի համար, իսկ եթե ձիերի թիվը 2-ով շատ լիներ,
ապա ամբարված խոտը կբավարարեր 6 օրով կարճ ժամանակահատվածի համար:
Քանի՞ ձի կար և քանի՞ օրվա խոտ էր ամբարվել: 210. 8 ձի, 30 օր:
211. Եթե գրքի էջի տողերի թիվը փոքրացնենք 4-ով, իսկ տառերի թիվը տողում` 5-ով,
ապա էջի տառերի թիվը կփոքրանա 360-ով: Իսկ եթե գրքի էջի տողերի թիվը
մեծացնենք 3-ով, իսկ տառերի թիվը տողում`2-ով, ապա էջի տառերի թիվը կմեծանա
228-ով: Որոշել տողերի թիվը էջի վրա և տառերի թիվը տողում: 211. 36 տող; 50 տառ:
212. Առաջին խողովակը ավազանը լցնում է այն ժամանակի կեսի ընթացքում, որի
ընթացքում երկրորդ խողովակը կլցնի ավազանի 2/3 մասը: Երկրորդ խողովակը
ավազանը լցնում է 6 ժ-ով ուշ, քան առաջին խողովակը: Քանի՞ ժամում է լցնում
ավազանը յուրաքանչյուր խողովակը: 212. 3 ժ; 9 ժ:
213. Տեխնիկական վերազինումը արտադրամասին հնարավորություն տվեց
փետրվարին 165 պատրաստվածք ավելի արտադրել, քան հունվարին: Քանի՞
պատրաստվածք էր թողարկվել հունվարին և քանիսը` փետրվարին, եթե հայտնի է,
որ այդ ամիսներին արտադրամասը թողարկվել է 1315 պատրաստվածք: 213. 575;
740:
214. 600 գ կոնֆետի և 1,5 կգ թխվածքի համար վճարեցին 4 ռ. 62 կ.: Ի՞նչ արժե 1 կգ
թխվածքը, եթե այն 1 կգ կոնֆետից էժան է 1 ռ. 40 կ.: 214. 1 ռ. 80 կ.:
215. Կոլտնտեսությունում առաջավոր տեխնոլոգիայի կիրառումը հնարավորություն
տվեց կարտոֆիլի բերքատվությունը բարձրացնել 1 հա-ից 4 տոննայով: Արդյունքում
320 հա մակերեսով հողամասից 640 տ կարտոֆիլ ավելի հավաքեցին, քան առաջ
հավաքում էին 400 հա մակերես ունեցող հողամասից: Որքա՞ն էր կարտոֆիլի
բերքատվությունը սկզբում և որքան դարձավ հետո: 215. 8 տ; 12 տ:
216. 3 զույգ դահուկի և 4 զույգ չմուշկի համար վճարել են 47 ռուբ: Ի՞նչ արժե 1 զույգ
դահուկը և 1 զույգ չմուշկը, եթե 2 զույգ չմուշկը 1 ռուբլով թանկ է 1 զույգ դահուկից:
216. 9 ռուբ; 5 ռուբ:
217. Երկու դարակում 55 գիրք կա: Եթե երկրորդ դարակի գրքերի կեսը
տեղափոխենք առաջին դարակ, ապա առաջին դարակում կլինի 4 անգամ շատ գիրք,
քան երկրորդում: Որքա՞ն գիրք կա յուրաքանչյուր դարակում: 217. 33; 22:
218. 4,5 սմ3 երկաթի և 8 սմ3 պղնձի զանգվածը հավասար է 101,5 գ: 3 սմ3 երկաթի
զանգվածը 6,8 գ-ով ծանր է 2 սմ3 պղնձի զանգվածից: Գտե՛ք երկաթի և պղնձի
խտությունը: 218. 7,8 գ/ սմ3; 8,3 գ/ սմ3:
219. Խառնելով երկու տեսակի` կիլոգրամը 2 ռուբ և կիլոգրամը 4 ռուբ գնով
կոնֆետներ` ստացան 10 կգ խառնուրդ` կիլոգրամը 2,9 ռուբ գնով: Յուրաքանչյուր
տեսակի կոնֆետից քանի՞ կիլոգրամ են խառնել: 219. 5,5 կգ; 4,5 կգ:
220. Խառնելով երկու տեսակի` կիլոգրամը 31 կոպ և և կիլոգրամը 46 կոպ գնով
ալյուր` ստացան 50 կգ խառնուրդ` կիլոգրամը 40 կոպ գնով: Յուրաքանչյուր տեսակի
ալյուրից քանի՞ կիլոգրամ են խառնել: 220. 20 կգ 31 կոպեկանոց; 30 կգ 46 կոպեկանոց:
221. 10 ծրարը և 5 բացիկը արժե 85 կոպ: Ի՞նչ արժե 1 ծրարը, եթե 2 ծրարը 3 կոպ-ով
էժան է 3 բացիկից: 221. 6 կոպ:
47
222. 3 ընդհանուր տետրի և 5 նոթատետրի համար վճարել են 2 ռուբ 45 կոպ: Ի՞նչ
արժե 1 ընդհանուր տետրը, և ի՞նչ արժե 1 նոթատետրը, եթե 2 տետրը 5 կոպ-ով թանկ
է 3 նոթատետրից: 222. 40 կոպ; 25 կոպ:
223. Առաջին օրը ցանեցին առաջին դաշտի 1/4 մասը և երկրորդ դաշտի 1/3 մասը,
որը կազմեց 340 հա: Երկրորդ օրը ցանեցին առաջին դաշտի մնացած մասի 1/3-ը, որը
60 հա-ով պակաս էր երկրորդ դաշտի մնացած մասի կեսից: Գտե՛ք յուրաքանչյուր
դաշտի մակերեսը: 223. 560 հա; 600 հա:
224. Կոլխոզի համար կայարան բերեցին պարարտանյութ և ցեմենտ: Առաջին օրը
կոլխոզը տարավ ցեմենտի կեսը և պարարտանյութի 1/3 մասը, որը կազմեց 8 տ:
Երկրորդ օրը կոլխոզը տարավ ցեմենտի մնացած մասի ¾-ը և պարարտանյութի
մնացած մասի կեսը ընդամենը` 7 տ: Որքա՞ն պարարտանյութի և որքա՞ն ցեմենտ
բերեցին կայարան այդ կոլխոզի համար: 224. 12 տ պարարտանյութ; 8 տ ցեմենտ:
225. Երկու ավտոմատ պատրաստում են դետալներ: Դետալների թիվը, որը
պատրաստում է առաջին ավտոմատը 3 ժամում և երկրորդ ավտոմատը 2 ժամում,
կազմում է 720 հատ: Երկու ավտոմատների 2 ժամում պատրաստած դետալների թվի
քարորդ մասը կազմում է 150 հատ: Քանի՞ դետալ է պատրաստում յուրաքանչյուր
ավտոմատ է ժամում: 225. 120; 180:
226. Հունվարին երկու արտադրամասերը պատրաստեցին 1080 դետալ: Փետրվարին
առաջին արտադրամասը ավելացրեց արտադրանքը 15%-ով, իսկ երկրորդ
արտադրամասը` 12%-ով, ուստի երկու արտադրամասերը պատրաստեցին 1224
դետալ: Քանի՞ դետալ պատրաստեց յուրաքանչյուր արտադրամասը փետրվարին:
226. 552, 672:
227. Պղնձի և ցինկի համաձուլվածքը պարունակում էր 640 գ շատ պղինձ, քան ցինկ:
Այն բանից հետո, երբ համաձուլվածքից անջատեցին նրա պղինձի պարունակության
6/7 մասը և ցինկի պարունակության 60%-ը, համաձուլվածքի զանգվածը
հավասարվեց 200 գ-ի: Որքա՞ն էր համաձուլվածքի սկզբնական զանգվածը: 227. 1040
գ:
228. Շտեմարանը ստացավ 1400 տ երկու տեսակի ցորեն: Ցորենը առաջին տեսակը
մշակելիս ստացվեց 2% թափոն, իսկ երկրորգ տեսակը մշակելիս` 3% թափոն: Որից
հետո ստացվեց 1364 տ մաքուր ցորեն: Յուրաքանչյուր տեսակի ցորենից քանի՞
տոննա ստացավ շտեմարանը: 228. 600 տ; 800 տ:
229. Կոլտնտեսությունում աշնանացան բույսերին հատկացված տարածքը 480 հա-ով
ավելի է, քան գարնանացան բույսերը: Այն բանից հետո, երբ հնձեցին աշնանացանի
80%-ը և գարնանացանի 25%-ը, աշնանացանի չհնձած տարածքը 300 հա-ով փոքր
դարձավ, քան գարնանացանի չհնձած տարածքը: Կոլտնտեսությունը որքա՞ն
տարածք էր հատկացրել աշնանացանի համար և որքան տարածք` գարնանացանի:
229. 720 հա; 1200 հա:
230. Երկու բրիգադ ըստ պլանի պետք է մեկ ամսում պատրաստեր 680 մանրակ:
Առաջին բրիգադը ամսական առաջադրանքը գերակատարեց 20%-ով, իսկ երկրորդը`
15%-ով: Դրա շնորհիվ երկու բրիգադը միասին պլանից զատ պատրաստեց 118
մանրակ: Ըստ պլանի որքա՞ն մանրակ պետք է պատրաստեր յուրաքանչյուր բրիգադ:
230. 320; 360:
231. Ակումբի համար որոշեցին գնել 4 բայան և 3 ակորդեոն 1470 ռուբլով: Սակայն
բայանի գնի 20%-ով և ակորդեոնի գնի 30%-ով իջեցման պատճառով նույն գնումների
համար վճառեցին 1101 ռուբ: Գտեք բայանի և ակորդեոնի նոր գները: 231. 144 ռուբ;
175 ռուբ:
48
232. Անտառահատների երկու բրիգադ հատել են 900 մ3 ցախ: Փետրվարին առաջին
բրիգադը հատել է 15%-ով ավելի, իսկ երկրորդը` 12%-ով ավելի, քան հունվարին,
ուստի երկու բրիգադը միասին հատել են 1020 մ3 ձախ: Քանի՞ մ3 ձախ են հատել
յուրաքանչյուր բրիգադը փետրվարին: 232. 460 մ3; 560 մ3:
233. Գրել են երկու թիվ: Եթե առաջին թիվը ավելացնել 30%-ով, իսկ երկրորդը
փոքրացնել 10%-ով, ապա նրանց գումարը կավելանա 6-ով: Եթե առաջին թիվը
փոքրացնել 10%-ով, իսկ երկրորդը` 20%-ով, ապա նրանց գումարը կփոքրանա 16-ով:
Ո՞ր թվերն էին գրել: 233. 40; 60:
234. Երկու քաղաքներից, որոնց միջև հեռավորությունը հավասար է 650 կմ, դուրս
եկան միաժամանակ միմյանց ընդառաջ երկու գնացք: 10 ժ հետո գնացքները
հանդիպեցին: Եթե առաջին գնացքը երկրորդից 4 ժ 20 ր շուտ դուրս գա, ապա
հանդիպումը տեղի կունենա երկրորդի մեկնարկից 8 ժ հետո: Գտնել յուրաքանչյուր
գնացքի արագությունը: 234. 30 կմ/ժ, 35 կմ/ժ:
235. Տուրիստը դուրս եկավ А քաղաքից և պետք է հասնի В քաղաք նշանակված
ժամկետում: Եթե նա գնա 35 կմ/ժ արագությամբ, ապա կուշանա 2 ժ-ով, իսկ եթե գնա
50 կմ/ժ արագությամբ, ապա կհասնի նշանակված ժամկետից 1 ժ շուտ: Որոշել А և В
քաղաքների միջև հեռավորությունը և А-ից В-ը հասնելու նախատեսված ժամանակը:
235. 350 կմ, 8 ժ:
236. Հեծանվորդը А կետից В կետ հասավ նշանակված ժամկետում, նշանակված
արագությամբ: Եթե նա ավելացներ արագությունը 3 կմ/ժ-ով, ապա կհասներ В-ը
նշանակված ժամկետից 1 ժ շուտ, իսկ եթե պակասացներ արագությունը 2 կմ/ժ-ով,
ապա կուշանար 1 ժ-ով: Որոշել А և В կետերի միջև հեռավորությունը, հեծանվորդի
արագությունը և նրա շարժման ժամանակը: 236. 60 կմ, 12 կմ/ժ, 5 ժ:
237. Հետիոտնը դուրս եկավ А կետից դեպի В կետ: 1 ժ 24 ր հետո նույն ուղղությամբ
А-ից դուրս եկավ հեծանվորդը, և 1 ժ հետո հեծանվորդը գտնվում էր հետիոտնից 1 կմ
հետ, իսկ ևս 1 ժ հետո հեծանվորդին մնացել էր մինչև В-ն երկու անգամ քիչ
հեռավորություն, քան հետիոտնին: Գտնել հետիոտնի և հեծանվորդի
արագությունները, եթե հայտնի է, որ АВ հեռավորությունը հավասար է 27 կմ: 237. 5
կմ/ժ, 11 կմ/ժ:
238. А և В վայրերից, որոնց միջև հեռավորությունը 280 կմ է, միաժամանակ դուրս
կգան երկու ավտոմեքենա: Եթե նրանք շարժվեն իրար հանդեպ, ապա հանդիպումը
տեղի կունենա 2 ժ հետո: Իսկ եթե նրանք շարժվեն նույն ուղղությամբ, ապա А-ից
մեկնարկած ավտոմեքենան կհասնի В-ից մեկնարկած ավտոմեքենային 14 ժ հետո:
Որքա՞ն է յուրաքանչյուր ավտոմեքենայի արագությունը: 238. 80 կմ/ժ; 60 կմ/ժ:
239. Երկու զբոսաշրջիկ միաժամանակ դուրս եկան երկու քաղաքից, որոնց միջև
հեռավորությունը 38 կմ է, և հանդիպեցին 4 ժ հետո: Ի՞նչ արագությամբ էր գնում
յուրաքանչյուր զբոսաշրջիկը, եթե հայտնի է, որ առաջինը մինչև հանդիպումը 2 կմ
ավել էր անցնել: 239. 5 կմ/ժ; 4,5 կմ/ժ:
240. Էլեկտրագնացքը անցավ լուսաֆորի մոտով 5 վ-ում, իսկ 150 մ
տախտակամածով 15 վ-ում: Ի՞նչ երկարություն ունի էլեկտրագնացքը և ի՞նչ
արագություն: 240. 75 մ; 15 մ/վ:
241. Երկու նավահանգիստների միջև հեռավորությունը հավասար է 60 կմ: Այդ
հեռավորությունը մոտորանավը հոսանքի ուղղությամբ անցնում է 2 ժ-ում, իսկ
հոսանքին հակառակ` 3 ժ-ում: Գտնել մոտորանավի արագությունը կանգնած ջրում և
գետի հոսանքի արագությունը: 241. 25 կմ/ժ; 5 կմ/ժ:
49
242. Շարժիչավոր նավակը մի նավակայանից մինչև մյուսը նավակայան
ճանապարհը հոսանքի ուղղությամբ անցնում է 4 ժ-ում, իսկ վերադառնում է 5 ժ-ում:
Որքա՞ն է նավակի արագությունը կանգնած ջրում, եթե հոսանքի ուղղությամբ 70 կմ-
ը նա անցնում է 3,5 ժ-ում: 242. 18 կմ/ժ:
243. 3 ժ հոսանքի ուղղությամբ և 4 ժ հոսանքին հակառակ ուղղությամբ շոգենավը
անցնում է 380 կմ: 1 ժ հոսանքի ուղղությամբ և 30 ր հոսանքին հակառակ
ուղղությամբ շոգենավը անցնում է 85 կմ: Գտնել շոգենավի սեփական արագությունը
և հոսանքի արագությունը: 243. 55 կմ/ժ; 5 կմ/ժ:
§8. Գծային անհավասարումները
Մեկ փոփոխականով անհավասարումները ունեն հետևյալ տեսքը.
f  x  g  x ; (1) f  x  g  x : (2)
Լուծել անհավասարումը նշանակում է գտնել նրա բոլոր լուծումները կամ
ապացուցել, որ այն չունի լուծում:
Անհավասարումները կոչվում են համարժեք, եթե ունեն նույն լուծումները:
Համարժեք են կոչվում նաև այն անհավասարումները, որոնք չունեն լուծումներ:
Թվային միջակայքերն են` հատվածները, ինտերվալները և կիսաինտերվալները:
a; b հատվածը x -երի այն բազմությունն է, որը բավարարում է a  x  b , որտեղ
a  b:
a; b ինտերվալը x -երի այն բազմությունն է, որը բավարարում է a  x  b , որտեղ
a  b:
a; b կիսաինտերվալները (որտեղ a  b ) x -երի այն բազմությունն է, որը
բավարարում է a  x  b ; a; b կիսաինտերվալները (որտեղ a  b ) x -երի այն
բազմությունն է, որը բավարարում է a  x  b :
8.1. Մեկ փոփոխականով գծային անհավասարումները
Գծային անհավասարումները ունեն հետևյալ տեսքը.
kx  b  0 , (1) kx  b  0 , (4)
kx  b  0 , (2)
kx  b  0 , (3)
где k և b տրված հաստատուն թվեր են ( k  0 ):
Երբ k  0 այդ անհավասարումները լուծվում են հետևյալ եղանակով.
1) սկզբում b ազատ անդամը տեղափոխում ենք անհավասարման աջ մասը,
փոխելով նշանը;
2) այնուհետ անհավասարման երկու մասերը բաժանում ենք k -ի վրա. երբ k  0 ,
ապա անհավասարման նշանը չի փոխվում; երբ k  0 , ապա անհավասարման նշանը
փոխվում է հակառակին:
Արդյունքում կստանանք անհավասարում, որում բացահայտ տեքով տրված են
բոլոր լուծումները:
Այստեղ մենք օգտագործում ենք անհավասարումների համարժեք
ձևափոխությոնները:
b
Օրինակ` եթե k  0 , ապա (1) անհավասարման լուծումը կլինի x   կամ
k
 b 
x    ;   :
 k 
50
8.2. Մեկ փոփոխականով անհավասարումների համակարգերը
Մեկ փոփոխականով անհավասարումների համակարգի լուծում է կոչվում
փոփոխականի այն արժեքը, որը բավարարոմ է համակարգի յուրաքանչյուր
անհավասարումանը:
Գծային անհավասարումների համակարգը լուծելու համար պետք է լուծել
համակարգի յուրաքանչյուր անհավասարումը, այնուհետ հատել այդ լուծումները:
6  2 x  0 x  3
Օրինակ`   :
3x  6  0  x  2
Համակարգը լուծումն է` x   2; 3 :
8.3. Մեկ փոփոխականով անհավասարումների համախմբերը
Մեկ փոփոխականով անհավասարումների համախումբի լուծում է կոչվում
փոփոխականի այն արժեքները, որոնք բավարարոմ է համախումբի
անհավասարումներից որևէ մեկին:
Գծային անհավասարումների համակարգը լուծելու համար պետք է լուծել
համախումբի յուրաքանչյուր անհավասարումը, այնուհետ միավորել այդ
լուծումները:
6  2 x  0 x  3
Օրինակ`   :
3 x  6  0  x  2
Համախումբի լուծումն է` x  R :
Խնդիրներ
244. Լուծել անհավասարումը.
1) 0,7 x  49 ; 6) 5x  3  7 x  4 , 10) 3  x  2   2 x  4 x  1 :
2) 0, 4 x  8 ; 7) 4  x  1  2  7 x ,
3) 15x  18 ; 8) 4 x  9  3  x  2  ,
4) 20 x  5 ;
5) x  4  2  3x , 9) x  4  2  3x ,
244. 1)  ;70 ; 2)  20;   ; 3)  ; 1, 2 ; 4) 0, 25;   ; 5)  ; 0,5 ; 6)
 0,5;   ; 7)  2;   ; 8)  3;   ; 9)  0,5;   ; 10)   

7
;   :
 3 
1) 6 x  1  2  x  1  3x ; 7  6x
 12 
8x  1
 10 x ;
6)
3x 3 2 4
2)   4x  3 ; 3x  2 x  1 5x  4
2 5 7) 8   ;
x 7 5x 4 6 3
3) 5   ; 1 x x 1 x
5 4 2 8)  2x   ;
37  2 x 3x  8 2 3 2
4) 9  x; x4 x x 3
3 4 9)  3x   :
3x 5 4 x  3 3 3 4
5) 3    ;
2 8 6
 3   36 
245. 1)   ;   ; 2)   ;   ; 3)  ; 2,5 ; 4) 56;   ; 5)  ; 2, 25 ; 6)
 7   25 
 ; 3, 05 ; 7)  4;   ; 8)  ;   ; 9)  ;   :

5 25
14   39 
51
2 x  1 x 3x  2 2 x 2x  1 3x  1
1)    ; 6) 4 x ;
2 4 5 5 5 5
3x  1 x 5 x  2 x  1
2)    ; 7) 5 x    2x  1  3x  3 ;
4 2 3 5  5
3) 3x  2  x  4 x  1 ; x4 x
 x  2 :
4) 5x  2  x  3x  1  x ;
8)
2 2
3x  6 x x  2
5)   ;
4 4 2
 55 
246. 1)  0, 4;   ; 2)  ;   ; 3) R; 4) R; 5) R; 6) R; 7) R; 8) R:
 97 
1) 5  x  2   2  x  3  3  x  1  4 x ;
2) 3  2 x  1  3  x  1  5  x  2   2  2 x  3 ;
5x  3 x7
3)  1  3x  ;
2 2
7x  4 x4
4)  2  2x  ;
3 3
5)  x  1  7   x  4  ;
2 2
 x  1  3x2   2 x 1  7 ;
2 2
6)
7)  x  3 x  2   x  2 x  3 ;
8)  x  1 x  4  4   x  2 x  3  x :
 7
247. 1)  ; 2)  ; 3)  ; 4)  ; 5)  ; 0,8 ; 6)  ;  ; 7) 0;   ; 8)  ;6 :
 6
248. Լուծել անհավասարումների համակարգը.
x  3 x  5 2 x  9  0
1)  ; 5)  ; 9)  ;
x  6  x  5 12 x  3x
 x  2 7 x  14  0 2 x  5  0
2)  ; 6)  ; 10)  ;
x  7 2 x  8 9 x  18  0
 x  15 2 x  7  0 10  2 x  0
3)  ; 7)  ; 11)  ;
 x  25 5 x  15  0 4 x  8  0
x  3 2 x  4  0 6  2 x  0
4)  ; 8)  ; 12)  :
x  6 4  3x  0 3x  12  0
248. 1)  3;6  ; 2)  2;7  ; 3) 15; 25 ; 4)  3;6 ; 5)  , 6)  4;   ; 7)  3;   ; 8)  ; 2 ;
9)  0; 4,5 ; 10)  ; 2,5 ; 11)  2;5 ; 12)  4; 3 :
249. Լուծել անհավասարումների համակարգը.
4 x  2  5 x  3  8x  1 4 x  9 x 1
1)  ;  3  2  3
2  3x  7  2 x 3)  ;

 2  x  1   3  5  2 x  1   7 x  5 x  2  2 x  13  x  2
2)  ;  3 2 3

3  x  1  2  6  1  x   7 x
52
 x  4 2x  3 3x  2  x  2
 7  5 
7)  x  15  6  2 x ;
4)  ;
 6 x  8 5 x  3 5 x  11  x  23
 
 3 4
3x  4  8 x  6
 7 2x 
0, 4 x  3  3  1, 2 8) 2 x  1  5 x  4 ;
5)  ; 11x  9  15 x  3

 2 x  9  5x  3
 7 4 x2 x
 2  3
 x  3 x  6    x  2  x  1  4 9)  :
6)  ; x3  x
2  6 x  1  7  2 x  4   2 5
41
249. 1)  5; 1 ; 2)  0; 2,5 ; 3)  4,5;6,5 ; 4) ; 5)  ; 6)  4;13 ; 7)  2;3 ; 8)  2;1 ;
9
9)  5;6  :
250. Լուծել անհավասարումների համախումբը.
3 x  4  8 x  6  8x  1 4 x  9 x 1
1)  ;  3  2  3
11x  9  15 x  3 6)  ;
3 x  2  x  2  5 x  2  2 x  13  x  2
2)  ;  3 2 3
 x  15  6  2 x
 2  x  1  3  5  2 x  1  7 x
 x  3 x  6    x  2  x  1  4 7)  ;
3) 
 2  6 x  1  7  2 x  4 
; 
 3  x  1  2  6 1  x   7 x
4 x  2  5x  3
 7 2x 8)  2  3x  7  2 x :
0, 4 x  3  3  1, 2 
4)  ;
 2 x  9  5x  3
 7 4
 3  x  1 x
  1,3x   1,5
5)  2 5 ;
x 3 x 5
 5  3
 19 
250. 1)  3;   ; 2)  3;   ; 3) R; 4)  ;   13, 25;   ; 5) R; 6) R; 7) R; 8) R:
 9
251. Գտնել.
1) 1,6  3  2 y   5 անհավասարման ամենամեծ ամբողջ լուծումը;
x 7 5x
2) 5   անհավասարման ամենամեծ ամբողջ լուծումը;
5 4 2
3) 86  y   24,2  7 y անհավասարման ամենափոքր ամբողջ լուծումը;
2 x  1 x 3x  2 2 x
4)    անհավասարման ամենափոքր ամբողջ լուծումը:
2 4 5 5
251. 1) 3; 2) 2; 3) 24; 4) 1:
252. Փոփոխականի ո՞ր արժեքների դեպքում.

2a  1 a 1
1) և կոտորակների գումարը դրական է;
4 3
53
3b  1 1  5b
2) և կոտորակների տարբերությունը բացասական է;
2 4
7  2y 3y  7
3) կոտորակի արժեքը մեծ է կոտորակի արժեքից;
6 12
4,5  2 y 2  3y
4) կոտորակի արժեքը փոքր է կոտորակի արժեքից;
5 10
3y 1
5) 5 y  1 երկանդամի արժեքը մեծ է կոտորակի արժեքից;
4
5  2y
6) կոտորակի արժեքը փոքր է 1 6 y երկանդամի արժեքից:
12
 3 
252. 1)  0, 7;   ; 2)  ;3 ; 3)  ;3 ; 4)  7;   ; 5)  ;   ; 6)  ;0,1 :
 17 
253. а -ի ո՞ր արժեքների դեպքում.
1) 4 x  3 y  2 և 2 x  y  a  1 ուղիղները հատվում են դրական աբսցիս ունեցող
կետում;
2) 3x  2 y  a և x  3 y  2a  1 ուղիղները հատվում են բացասական աբսցիս ունեցող
կետում;
3) x  y  5a  0 և x  y  2 ուղիղները հատվում են դրական օրդինատ ունեցող
կետում;
4) 3x  2 y  3a  0 և x  y  1 ուղիղները հատվում են բացասական օրդինատ
ունեցող կետում:
1   2
253. 1)  ;   ; 2)  ;   ; 3)  ;0, 4  ; 4) 1; :
3   7
54
ԳԼՈՒԽ 4. ԹՎԱԲԱՆԱԿԱՆ ԱՐՄԱՏՆԵՐ և ԿՈՏՈՐԱԿԱՅԻՆ ՑՈՒՑԻՉՈՎ
ԱՍՏԻՃԱՆՆԵՐ
§9. Քառակուսային արմատներ
a ոչ բացասական թվի թվաբանական քառակուսային արմատ է կոչվում այն ոչ
բացասական թիվը, որի քառակուսին հավասար է a -ին:
Թվաբանական քառակուսային արմատը նշանակվում է а նշանով: a -ն
կոչվում է արմատատակի արտահայտություն:
b  0
Այսպիսով` а  b   2 :
b  a
Օրինակ` 49  7, քանի որ 7 2  49 և 7  0; 25  7, քանի որ 7 2  25 ; չնայած այն
բանին որ  7   49 , 49  7, քանի որ 7  0 :
2
Թվաբանական քառակուսային արմատի սահմանումից հետևում է, որ а

արտահայտությունը իմաստ ունի երբ а  0 :
Օրինակ`  25 որոշված չէ:
Թվաբանական քառակուսային արմատի սահմանումից հետևում է, որ
կամայական ոչ բացասական թվից կարելի է հանել միայն մեկ արմատ:
Քառակուսային արմատների հիմնական հատկությունները

 a a b  a  b , a b  0 ;
2
1)  а, а  0 ; 6)
a, a  0 a a a
2) a2  a   ; 7)  ,  0;
 a, a  0 b b b
3) a  b  a  b , a  0, b  0 ;
a a
8) an   a  , n -ը զույգ թիվ է:
n
4)  , a  0, b  0 ;
b b
5)  an
 an ; a  0 ;
Քառակուսային արմատներով արտահայտությունների համեմատումը

1) Եթե a  b  0, ապա a  b;
2) a  b  a  b , a  0, b  0 ;
3) եթե a  1, ապա a  a  1 ;
4) եթե 0  a  1, ապա a  a  1 :
Երբեմն անհրաժեշտություն է առաջանում կատարել հետևյալ
ձևափոխությունները.
1. Արտադրիչը հանեք արմատի տակից.
1) a2  b  a  b, b  0 ; 4) 2b 2  b  b 2  b , b  0 ;
2) 45  9  5  32  5  3 5 ; 5) 2с 2   с  с 2   с , c  0 .
3) 3а 2  а  3 ;
2. Արտադրիչը մտցրել արմատի տակ.

 a b , a  0
2
1) a b   b  0 ;

 a 2
b , a  0
55
2) 7 2  2  7 2  98 ;
3)  2 3   2 2  3   12 ;
4)  3  1 4  2 3   3  1  4  2 3   4  2 3  4  2 3   16  12  2 ;
2
5) 1  3  4  2 3    3  1  4  2 3    4  2 3  4  2 3    4  2 :
2
3.Ազատվել կոտորակի հայտարարի իռացիոնալությունից.

2 2 5 2 5
1)   ;
5 5 5 5
3

3  3 1  
3  
3 1 3 3 1

 
2)
3 1  3 1   3 1  3 1 2
;
3)
1

2 5  2 2 5  2 2 5  2 4 5 7
  
2 5  2 4 5 7
:
     
2 5  2 2 5 2 
4 5 7   
2 2
4 5  49 31
4. Վերլուծել արտադրիչների.
 
1) a 2  5  a  5 a  5 ;
2) a  b  2 a b   a   2 a b   b    a  b  ;
2 2 2
3) x x  y y   x    y    x  y  x  xy  y  :
3 3
5. Հաշվել արտահայտության արժեքը.
 2  2
2 2
1) 3 2 2  3 2 2   2 2 1   2 2 1 
   
2 2
 2 1  2 1  2  1  2  1  2  1  2  1  2 .
2) 3   
   7  6   6 3 3  7 4 3  7 1 6 
1 1 1
6 3 4 7 3
3 6  3  4 7  3 7 6
   
 6  3  6  3   7  3  7  3   7  6  7  6 
3 6  3  4  7  3  7 6
    6  3  7  3  7  6  0:
63 7 3 76
Պատ. 0:
6. Համեմատել թվերը. 5  2*2  3
1) 5  2*2  3  5  3 *4  5  2 5 3  3*16  15 *4  15  16 : Պատ. <.
2) 2  3 * 6  2  3  2  3  2  3 * 6  2  3  2 2  3  2  3  2  3 *6
 4  2 4  3 *6  6  6 . Отв. =:
7. Պարզեցնել.
1   2
 1 a2  4   a 2  1  a 4
2
 a  a 2  2 
   
:  1   
a  a 2 
 a 2 a 2 2   2  
3 3
 a3  2  a 2
 

a2  a 2  2  a2  4

a2  a 2  2

a 2 2

2 a 2 1
 :
 
 a  2  a 2
a 2 2  a 2 a 2 a 2 a 2 a 2 a   
56
x 1 1 
 x  1  1 և գտնել նրա արժեքը
3
8. Պարզեցնել արտահայտությունը 
2  x 1  x  
երբ x  12 :
x 1 1 
   x  1  1 
3  
x  1  1 x  1 1 x 1  x 1 1 
 x  1  1  x  12 :

2  x 1  x   2  x 1  x
Պատ. 12:
9.Հաշվել արտահայտության արժեքը. 40  x  30  x , երբ 40  x  30  x  10 :
 
2
40  x  30  x  100  40  x  2 40  x 30  x  30  x  100  40  x 30  x  15 :
Պատ. 15;
10. Հաշվել արտահայտության արժեքը. 25  x  9  x , երբ 25  x  9  x  2:
 25  x  9  x    25  x  9  x  
25  x  9  x  2
25  x   9  x   2  25  x  9  x   25  x  9  x  8 : Պատ. 8:
Խնդիրներ
254. Պարզել հավասարության ճշտությունը.
1) 16  4 ; 1 1
5)  ;
2) 100  10 ; 64 8
3) 25  5 ; 6)  36  6 :
4) 0  0 ;
254. 1) ճիշտ է; 2) ճիշտ է; 3) սխալ է; 4) ճիշտ է; 5) ճիշտ է; 6) ճիշտ է:
255. Հաշվել.
1) 169 ; 1 225
6) 2 ; 10) ;
2) 400 ; 4 196
3) 0,81 ; 7)
2
0,05 ;  
11) 8  98 ;
4) 3,24 ; 8) 25 49 ; 12) 45  80 ;
5)  9 ;
2
9) 0,36  1,44 ;
14) 110  4,4 :
13) 13  52 ;
15
255. 1) 13; 2) 20; 3) 0,9; 4) 1,8; 5) 9; 6) 1,5; 7) 0,05; 8) 35; 9) 0,72; 10) ; 11) 28; 12) 60; 13)
14
26; 14) 22:
1) 1  2 1  2  ; 7) 32 2  3 2 2 ;
2)  3 1 3  1 ; 8) 94 5  94 5 ;
3)  7  5  7  5  ; 9) 12  8 2  12  8 2 ;
4) 3 6  23 6  2 ; 10) 8  2 7  8  2 7 ;
5)  2 2  5  2 2  5  ; 11) 7  2 6  7  2 6 ;
6)  3  2 5  3  2 5  ; 12) 6  2 5  6  2 5 ;
256. 1) 1 ; 2) 2; 3) 2; 4) 50; 5) 3; 6) 17 ; 7) 2 ; 8) 4 ; 9) 4 ; 10) 2 ; 11) 2 ; 12) 2 :
257. Վերլուծել բազմապատկիչների(այստեղ փոփոխականները համարում ենք
ոչբացասական).
57
1) a 2  7 ; 4) 4a 2  3 ; 7) a a  8 ;
2) x 2  15 ; 5) 25a 2  12 ; 8) a  b  2 a b :
3) b 2  3 ; 6) x x  y y ;
      
257. 1) a  7 a  7 ; 2) x  15 x  15 ; 3) b  3 b  3 ; 4) 2a  3 2a  3 ; 5)     
5a  2 3 5a  2 3 ; 6)  x  y  x  xy  y ; 7)   a 2 a2  a  4  ; 8)  a b : 
2
258. Կրճատել կոտորակը (այստեղ փոփոխականները համարում ենք

ոչբացասական).
a2  3 a a b b 1
1) ; 7) ; 13) ;
a 3 a a a b  b 1
y 7 x9 a a b b
14) ;
 
2) ; 8) ;
y 7
2
x 3
2
a b
a b
n 2  11 x  2 x 1 15) ;
3) ; 9) ; a a b b
n  11 x xx
2 2x x
y 5 a  b  2 a b 16) ;
4) ; 10) ; 2  2 x  x
y2  5 a b a  3a  3
x y x xy y 17)
a a  3 3
:
5) ; 11) ;
x y x y
3x  6 a a 8
6) ; 12) ;
x 2 a4
258. 1) a  3 ; 2)
1
y 7
; 3) n  11 ; 4)
1
y 5
; 5) x  y ; 6) 3 x  2 ; 7)
1
a
;  
x 3 x 1 a b a2 a 4
8) ; 9) ; 10) ; 11) x  xy  y ; 12) ; 13) b  1 ; 14)
x 3 x a b a 2
1 1
a  ab  b ; 15) ; 16) 2  x ; 17) :
a  ab  b a 3
259. Պարզեցնել օգտվելով a 2  a նույնությունից.
1) x2 ; 7) x  p 2 ; 14) 25a 6 m24 ;
2) 4x 2 ; 8)  12 ; 15)
121
;
a 6 m 20
1 2 9) a 2  2ax  x 2 ;
3) x ; 16) a 14 ;
9 10) x  4x  4 ;
4 2
17) x12 :
4) 0,25 x ; 2
11) 9  6m  m ; 2
5) x4 ; 25b 2
12) ;
6) a  b2 ; 36
13) 100x 2 ;
x
259. 1) x ; 2) 2 x ; 3) ; 4) 0,5  x ; 5) x 2 ; 6) a  b ; 7) x  p ; 8) 1; 9) x  a ; 10) x 2  2 ;
3
5b 11
11) m  3 ; 12) ; 13) 10 x ; 14) 5m12 a3 ; 15) 10 3
; 16) a 7 ;17) x 6 :
6 m a
58
1) m2 , m  0 ; 9) 9x 2 y 8 , x  0 ;
10) 0,04a  b  , a  b ;
2
2) 3 x 2 , x  0 ;
1
3) x2 , x  0 ; 11) , a  0;
4a 2
1
4) x2 , x  0; 81b 2
2 12) , b  0;
a4
5)  0,7 x 2 , x  0 ; 1
13) , x 0;
6)  b2 , b  0 ; 9x 2 y8
7)  a 2 , a  0 ; 14)
400
, a  0:
a2
8) b6 , b  0 ;
x
26ճ. 1) m ; 2) 3x ; 3)  x ; 4)  ; 5) 0,7x ; 6) b ; 7) a ; 8) b3 ; 9) 3xy 4 ; 10) 0, 2  a  b  ;
2
1 9b 1 20
11) ; 12) 2 ; 13)  4
; 14)  :
2a a 3xy a
261. Համեմատել թվերը.
1) 5  2 * 2  3 ; 5) 2  3 * 6  2  3 ;
2) 3  1* 5  3 ;
6) 7  4 3 * 2 3  7  4 3 ;
3) 5  2 * 6  5 ;
7) 6  3 3 * 6  6  3 3 ;
4) 7  7 *1  11 ;
8) 8  3 7 * 14  8  3 7 .
261. 1) <; 2) >; 3) >; 4) >; 5) =; 6) =; 7) =; 8) =.
262. Ազատվել կոտորակի հայտարարի իռացիոնալությունից.
1)
1
; 4)
1
; 7)
2
; b 7
10) ;
3 7 1 5 3 2b  5
1 3 3 1
2) ; 5) ; 8) ; 11) ;
5 6 3 3 8 5 7 3
3)
8
; 6)
7
; a 2 1
9) ; 12) :
3 2 2 5 a 2 2 5  2
262. 1)
3
3
; 2)
5
5
; 3)
4 2
3
; 4)
7 1
6

; 5)  6  3 ; 6) 7 5  2 ; 7)  5  3 ; 8)
         
2
3 8 3 a 2 b  7 2b  5 7  5  3 2 35  9
; 9) ; 10) ; 11) ; 12)
5 a2  2 4b 2  5 59
2  
5  2 4 5 7 :
31

1) 3 6  3   4 7  3    7  6  ;
1 1 1
2 5  3   5 8  3   3 8  5  ;
1 1 1
2)
3)  6  5   2 7  5    7  6  ;
1 1 1
59

4) 3 8  5 
1

2 3 5 
1

5 8  3  1
:
263. 1) 0; 2) 0; 3) 0; 4) 0:
1
 1 a2  4   a 2
1)   3  :  1  ;
 a 2 a 2 2   2 a 
2
 a a b b   a b
2)   ab     ;
 a  b   a  b 
x 1 1
3) : 2 ;
1 x  x x  x
a a b b  2 b
4)   ab  : (a  b)  ;
 a  b  a  b
bx b bx x
5)  ;
b x bx
 3   3 
6)   1  a  :   1 ;
 1 a   1 a2 
 1 1  m  n3
3
7)    2 ;
 m  mn m  mn  m  mn  n
2
 1 1 а 2  1  1 
8)     1  ;
2 
 2  2 а 2  2 а 1  а  а 
 
x 1 x 2  x  1
 x
9) 1
;
x x x x
x y x y

x y x  y 2 xy
10)  :
x y x  y yx

x y x y
1 bx
; 2) 1; 3) x  1 x ; 4) 1; 5)
1
264. 1) ; 6) 1  a ; 7) 2; 8) 1; 9) ;10) 2 у :
a b x x
265. Պարզեցնել արտահայտությունը և գտնել նրա արժեքը.
x 1 1 
   x  1  1 , երբ x  12 ;
3
1)
2  x 1  x  
5  x 
3
 5 x 10 x 
2) :      10 x երբ x  11;
5 x  5 x x  5 25  x 
 1   4x 
3) x  2 x 1 :2 x   երբ x  7 ;
 1 2 x   2 x 1 
 
 
3
 x  2 1 x  2  x  2
4)  x2 x  x4 : 2 
երբ x  7 ;

 
2 x 
  x
60
x  x  2 2
  x երբ x  19 ;
  x  2 
5)
x 2 2x  2 x 2
x 1 x 1
6) :  2 x երբ x  26 ;
x  x  1 x x 1
2
 x x 2 2   x 2
7)   2 x       x  2  երբ x  19 ;
 x 2   x2 
1
 x 3 x  3  x 3x  1
8)     երբ x  ;
 x 3 x  3  
 x  3  27
1
x9 x 3 x 3  1
9)    երբ x  :
x  9  x  3 x x  3 x  16
6 1
265. 1) 12; 2) 36; 3) 14 ; 4)
; 5) 20; 6) 27; 7) 21; 8) 108; 9) .
7 8
  2
1)  x  x  x  14 x  49 երբ x  13 ;
 x7 2 

  x 7 
  x 7
 
 x x  x2  6x  9
2)   երբ x  7 ;
x  3  3x  3
 
2
 x 3
 
 
 x x 1 : x 1  x 
3)  x 1   2 
2 x  1 երբ x  6 ;


x 1 
  
x  2 2x  2 x 2  2x  
 2   x երբ x  10 ;
4) 
x2  x 2 
 
x x 1 x 1  2 x
5)    1 երբ x  17 ;
x 1 x  x 1  x 1  
2

 
 x 1 x 1   x x 
6) x     :    երբ x  6 ;
 x  x x  x   x  x x  x 
 2 4  2  x x 8
7) 1   1   երբ x  2 ;
 x x  x x
x x 8 x  2 x  4
8) : երբ x  5 ;
x2 x 4 x x 8
  
2
 x x 1 x 1 
9) 
 x  x 1 

  x 2  1 2  4 x 2 երբ x  13 : 
 
266. 1) 26; 2) 14; 3) 13; 4) 8; 5) 18; 6) 12; 7) 14 ; 8) 1; 9) 24 .
267. Գտնել արտահայտության արժեքը.
1) 40  x  30  x , եթե 40  x  30  x  10 ;
61
2)  20  x x  10 , եթե 20  x  10  x  4 ;
3) 100  x 2 , եթե 10  x  10  x  2 ;
4)  x  15 6  x , եթե
x  15  6  x  5 ;
5) 5  x  15  x , եթե 15  x  5  x  3;
6) 25  x  9  x , եթե 25  x  9  x  2;
7) 15  x 2  10  x 2 , եթե 15  x2  10  x2  25
8) 25  x  15  x , եթե 25  x  15  x  13 :
10 10
267. 1) 15; 2) 7; 3) 8; 4) 2; 5) ; 6) 8; 7) 0,2; 8) :
3 13
§10. n -րդ աստիճանի թվաբանական արմատը և նրա
հատկությունները
Կամայական a ոչ բացասական թվի համար և կամայական բնական ( n  2 ) թվի
համար գոյություն ունի միակ ոչ բացասական b թիվ այնպիսին, որ bn  a : b թիվը
կոչվում է n աստիճանի թվաբանական արմատ և նշանակվում է n a :
n
a  b ( n  N , a  0 )  b n  a, b  0 :
4
81 3  3  81 3
Օրինակ`  , քանի որ   
4 և  0:
16 2  2  16 2
Բացասական թվից զույգ աստիճանի արմատը գոյություն չունի:
Բացասական թվից կենտ աստիճանի արմատը սահմանվում է հետևյալ բանաձևով.
2 k 1
 а  2k 1 a , որտեղ a  0 :
Թվաբանական արմատի հատկությունները
Դիցուք` n  2, m  2, k  2 , n, m, k  N . Այդ դեպքում.
1) n
ab  n a  n b , a  0 , b  0 ; n
a
n
7) k
 nk a k  n , b  0 ;
a a a
 , a  0, b  0;
 a
2) n
n
 a , n  N, a  0 ;
n
b b 8) n
3)  a
n
k
 a , a0;
n k
9) 2n
a 2 n  a , a  R, n  N ;
4) k n
a  nk a , a  0 ; 10) 2 n 1
a 2 n1  a , a  R, n  N :
5) nk
ak  n a , a  0 ;
6) n
a  k a  nk a n k , a  0 ;
Արմատներով արտահայտությունների համեմատումը
1) եթե a  b  0 , ապա n a  n b ;
2) n a  n b  n a  b , a  0, b  0 ;
3) եթե a  1 , ապա a  n a  1 ;
4) եթե 0  a  1, ապա a  n a  1 :
Երբեմն անհրաժեշտություն է առաջանում կատարել հետևյալ ձևափոխությունները.
1. Արտադրիչը հանել արմատի տակից.
1) 3 24  3 3  8  2  3 3 ;
2) 4
1  2   5  1 
4
2 4 5   
2 1  4 5 :
2. Արտադրիչը մտցնել արմատի տակ.
1) 3  4 2  4 34  2  4 162 ;
62
2)  2  6 3  6 2 6  3  6 192 ;
 
3) 1  3  4 2  4 1  3  2 ;  
4
4) 1  3  3
 
3
2  3 1 3  2 :
2 2  4 23
24 8 4
1) 4    8;
2 4 2  4 23 2
4   3 3  3 3  1
 
2
4   4  3 9  3 3 1 3
2) 3    9  3 3  1:
 
3  1 3 3  1   3 3  3 3  1

2

3 1
4. Գործողություններ արմատների հետ.

4 3
3 4 1 12  3  12  1  34 1 12 3
1) 3         12   ;
2 3 2  3 2 4 33 16
34 6
2) 3
9 : 3  6 92 : 6 33  6  3:
33
Խնդիրներ
268. Պարզել հավասարության ճշտությունը.
1) 4 16  2 ; 4) 211  1 ; 7) 3
343  7 ;
2) 9  1  1 ; 5) 5 0  0 ; 8) 5
 243  3 :
3) 625  5 ;
4
6) 10
1024  2 ;
269. Արդյո՞ք ճիշտ է հավասարություն.
1) 11  6 2  3  2 ; 3) 3
19 7  50  7  2 ;
2) 4  2 3  1 3 ; 4) 3
7  5 2  2 1:
269. 1) այո; 2) ոչ; 3) այո; 4) ոչ:
270. Հաշվել.
  11 ; 5) 7 8  3 ;
4
1) 4 8 10) 3 64 ; 1
13) 5 ;
27 32
 7 ; 3 
3 2 6
3 64 ; 6) 11) ;
2) 8 14) 4 16  625 :
7) 3 27 ;
3 3  ;
5
3) 5 81
8) 5  32 ; 12) 4 ;
256
4) 7  37 ; 9) 4 81 ,
270. 1) 11; 2) 7; 3) –729; 4) –3; 5) 21; 6) 4; 7) 3; 8) –2; 9) 3; 10) 4; 11) –1,5; 12) 0,75; 13) 0,5;
14) 10:
271. Հաշվել.
1) 3 8  343 ; 8) 7 16  7  8 ;
2) 5 32  243 ; 9) 5 0,00001  32 ;
3) 3 24  9 ; 243 3 17
10) 5   4 ;
4) 48  27 ;
4
1024 27
5) 5 160  625 ; 64 1 19
11) 6  4 39 : 3  3 :
6) 75  45 ;
3
100000000 16 27
7) 5 27  5 9 ;
63
271. 1) 14; 2) 6; 3) 6; 4) 6; 5) 10; 6) 15; 7) 3; 8) –2; 9) 0,2; 10) 1,25; 11) –0,15:
1) 3 5  3 5 ;
4)
3
4  17 
2
 17 :
2) 4
9  65  4 9  65 ; 3
4  17
3) 3 10  73  3 10  73 ;
272. 1) 2; 2) 2; 3) 3; 4) –4:
1) 3 9  6 9 ; 3
243 3 1 45
4) 3 ; 7) 4 3 1  4 ;
2)  25  25 ;
3 6  9 8 2 80
4
128 5
5) ; 11 9
 4,5  5
3
24 4 8) 5 1 :
3) 3 ; 8 16 288
3 3
 625
6) 3 ;
5
273. 1) 3; 2) –5; 3) 2; 4) –3; 5) 2; 6) 5; 7) 2; 8) 1:
a2  4 a ; 253 ;
3 5 3 5 12
1) 7; 2) a4 a ; 3) 5)
4) 18
36 3 ; 6) 8
165  b4 .
274. 1) 15
7 ; 2) 12
a 5 ; 3) 20
a 9 ; 4) 3
6 ; 5) 5 ; 6) 32 b .
275. Արտադրիչը հանել արմատի տակից  a  0, b  0  .
1) 4a ; 4) 5
a6 ; 7) 5
 128a 7 ;
2) 18b ; 5) 4
32b 5 ; 8) 4
6a12b 2 c 4 :
3
3) 64c ; 6
64a 8 b11 ;
6)
275. 1) 2 a ; 2) 3 2b ; 3) 4  3 c ; 4) a  5 a ; 5) 2b  4 2b ; 6) 2ab  6 a 2b5 ; 7) 2a  5 4a 2 ; 8)

a 3  c  4 6b 2 :
276. Արտադրիչը մտցնել արմատի տակը  a  0, b  0  .
1) 2 3 ; 4) a 4 7 ; 5b 3
8) ab 2 8 :
2) 33 5 ; 5) b6 2 ; a7
1 6)  b4 3 ;
3) 25 ;
16 7)  ab3  4 ;
276. 1) 12 ; 2) 3 135 ; 3) 5 2 ; 4) 4
7a 4 ; 5) 6
2b 6 ; 6)  4 3b 4 ; 7) 3
4a 3b 3 ; 8) 8
5ab19 :
1) 5 2 * 5 3 ; 3 18 10) 5 * 8 500 ;
6) 18* 0, 43 ; 3
2) 8
0, 2 * 8 0,3 ;
7 11) 4 * 10 8 ;
7) 5 0, 2 *0 ; 12) 0,3 * 5 0, 05 ;
7
3) 1,8 *1 ; 2
1 3  1 13) 3 2 * 3 4 ;
8)  2 *  6  ;
10 2 14) 5 5 * 3 3 ;
4) 0,8 *1 ;  2
5 15) 3 5 * 5 3 ;
3 6
5) 12 * 12 0, 4 ; 9) 7 * 40 ;
11 16) 3 0, 4 * 5 0,3 :
64
277. 1) <; 2) <; 3) >; 4) <; 5) >; 6) <; 7) <; 8) <; 9) >; 10) >; 11) >; 12) <; 13) >; 14) >; 15) <;
16) >.
5 3 1
1) ; 5) 4 ; 9) 3 ;
3 12 2 3 3
2 10 2
2) 3 ; 6) 5 ; 10) 3 ;
4 8 53 7
7 20 2
3) 3 ; 7) ; 11) 3 ;
49 4
40 a b
15 6 3a
4) 3 ; 8) 5 ; 12) 3 :
25 27  25 a 3 b
5 3
278. 1) ; 2) 3
2 ; 3) 3
7 ; 4) 33 5 ; 5) 0,5  4 108 ; 6) 55 4 ; 7) 2  4 250 ; 8) 0,4  5 1125 ; 9)
3
 9  6  4 ; 10)
3 3 3 49  3 35  3 25
3
; 11)
2 a2  a 3 b  3 b2 
; 12)
3a   3
a 2  3 ab  3 b 2 :
6 a3  b ab
279. a -ի ո՞ր արժեքների դեպքում է ճիշտ հավասարումը.
1) a2  a ; 3) 4
a4  a ; 5) 3
a3  a ; 7) 5
a5  a :
2) a 2  a ; 4) 4
a4  a ; 6) 3
a 3  a ;
279. 1) R; 2) a  0 ; 3) a  0 ; 4) R; 5) R; 6) a  0 ; 7) R:
1) a 2 , где a  0 ; 5) 6
a 6 , где a  0 ;
2) 4
a 2 , где a  0 ; 6) 3
a 3  a 2 , где a  0 ;
3) 6
a 6 , где a  0 ; 7) 5
a 5  4 a 4 , где a  0 ;
4) 5
a5 ; 8) 4
a4 :
280. 1) a ; 2)  a ; 3) a ; 4) a ; 5) a ; 6) 2a ; 7) 0; 8) a :
281. Ազատվել արմատներից և միավորել նման անդամները.
1) 23 a 3  44 a 4  a 4  53 a 6 , երբ a  0 ;
2) a 2  8 a 8  33 a 6  2 a 4  3 a 3 , երբ a  0 ;
3) 1  a 2  3 a 6  4 1  a 2  a 4 , երբ a  1 ;
4) 6  a  2  1  a  6 a12  23 a6 , երբ a  2 ;
2 4
5) 55 a  10 a20  10 a10  1  a , երբ a  0 ;

5 4
6)  a  1   a  1  3 a4  a2 , երբ a  1 :
4 2
281. 1) 6a  4a 2 ; 2)  3a  a 2 ; 3)  5  3a ; 4)  13  8a ; 5) 1 4a ; 6) 2  2a  4a 2 :
 x  1 3  3 x2  1
1)  3  x : 2 երբ x  6 ;
 x 1  x 1
 4 4 x3  2 4 4 x 18  2 x  x  1
2)   4 : երբ x  5 ;
 2 x 4 x  4 4 x

65
 x 1 3  x  1 3 
3)  3  x  3  x  երբ x  2 2 ;
 x 1  x  1 
1  3 x2  2 3 x  1
4)  3 
x 1  3 x 

 
1  3 x  3 x2  3 x  1
երբ x  3 3 ;
5)  4
x42  x 3
2 2 : x  2x  2
4
x42
երբ x  21 ;
 3   
2 2
4
x 4
x 3 9
երբ x  36 ;
 
6) :
2  x  9 x x 3
4
x  x  1 x
երբ x  7 ;
  
7) :
x x 4 4
x 1 x x  x2
x x 2 
 
4
1  4  x  x երբ x  17 ;
4 3
8)
1 x  x 1 
9)
 3
x2 1  3
x2  3 x  1  երբ x  6 ;
3
x 1
3
 x 1 
10)  
x  1  x  1  :    
2 2
 երբ x  7 :
4 4
   x  1 
282. 1) 35; 2) 3; 3) 1; 4) 2; 5) 19; 6) 4; 7) –42; 8) 17; 9) 5; 10) 12:
§11. Ռացիոնալ ցուցիչով աստիճանը
m
a  0 թվի ռացիոնալ p  ( m  Z , n  N ) ցուցիչով աստիճան է կոչվում այն թիվը
n
m
n
a m , այսինքն` а n  n a m :
0 թվի աստիճանը սահմանված է միայն դրական ցուցիչների համար;
սահմանման համաձայն 0 p  0 կամայական p  0 համար:
Ռացիոնալ ցուցիչով աստիճանի սահմանումից հետևում է, որ կամայական
դրական a թվի p կամայական ռացիոնալ թվի համար a p թիվը դրական է:
m
Կամայական ռացիոնալ p  թիվը կարելի է ներկայացնել տարբեր տեսքերով,
n
m mk
քանի որ  կամայական բնական k -ի համար: a p -ի արժեքը կախված չէ p
n nk
ներկայացումից: Իրոք, արմատների հատկություններից հետևում է.
mk m
а nk  nk a mk  n a m  а n :
1
Երբ а  0 ռացիոնալ ցուցիչով a p աստիճանը չի սահմանվում: Օրինակ`  1 5
որոշված չէ:
Ռացիոնալ ցուցիչով աստիճանի հատկությունները
m
Ռացիոնալ ցուցիչով a n աստիճանը օժտված է ամբողջ ցուցիչով աստիճանի

 m k
հատկություններով: Կամայական p և q  p  , q   ռացիոնալ թվերի և
 n l
կամայական a  0 և b  0 թվերի համար ճիշտ են հետևյալ հավասարումները.
66
1) a p a q  a p  q ;  ab 
p
4)  a pb p ;
2) a p : a q  a p q ; a ap
p
5)    p :
 
3) a p  a pq ;
q
b b
6) Դիցուք` p -ն ռացիոնալ թիվ է և 0  a  b : Այդ դեպքում.
a p  b p երբ p  0 ;
a p  b p երբ p  0 :
 m k
7) Կամայական p և q  p  , q   ռացիոնալ թվերի համար p  q -ից հետևում է.
 n l
a  a q երբ a  1 ;
p
a p  a q երբ 0  a  1 :
Խնդիրներ
283. Արտահայտությունը ներկայացնել արմատի տեսքով.
4 2 1 2
1) 7 ; 7 4) 2  8 ; 11
7) b c ; 3 7
3 3 2
2) 41, 25 ; 5) a ; 8
8) a 4 : b 5 :
3
 2

3) 3  2 5 ; 6) 2b 3
;
243 8 a 15
283. 1) 7
; 4) 11 217 ; 5) 8 a 3 ; 6) 3 2 ; 7) 21 b 7 c 6 ; 8) 20 8 :
2401 ; 2) 32 ; 3) 5
8 b b
284. Արտահայտությունը ներկայացնել ռացիոնալ ցուցիչով աստիճանի տեսքով.
1) 11 ; 8) 13 b 7 ; 14) 7 a 3  4 a ;
55 ; 9) 2  8a ;
3
2) 15) 3 a 2  4 a ;
517 ; 10) 3  5 34 c 2 ;
7
3)
16) 5 a3  7 a 4 :
4) 9
a ; 21 1
11) 7 2 5 ax 3 ;
8
5) 3
52 ;
6) 3
7 11 ;
1
12) 11 35 : b5c ;
9
  
7) 5
2 15 ; 13) 3
a2  a3 ;
1 5 17 7 2 11 7 5 1 9 2
 
284. 1) 11 2 ; 2) 5 3 ; 3) 5 7 ; 4) a 3 ; 5) 5 3 ; 6) 7 3
; 7) 23 ; 8) b 13
; 9) 2 2 a 2 ; 10) 3 5 c 5 ; 11)
16 1 3 17 5 1 13 19 3 5
   
2 7 a 7 x 7 ; 12) 3 11 b 11c 11 ; 13) a 6 ; 14) a 28 ; 15) a 4 ; 16) a 7 :
1 1
0,5  
 11   17  3  644  8
1) 1    4  ; 6)  8  ;
 25   27   3 
 
1 2
1 2
2) 7 : 243  7 7 3 ;
7
 27  3 9
9 7)   ;
6 
3
1  125 
3) 8  810, 25 ;
3
5
1
 2 3 8) 16 4 ;
4) 8 2 :  8 6  9 2  ;
 
9)  5  3 3
 
250,75 : 58 55 ;
4 1
100 0000,3  0,000 0013 ;

1
5) 10) 3 36  2 : 3 ; 3 6
67
7
12) 2430, 4 :
 2  16
8
11) 3 100  3   ;
 5
7 2 3 9 8
285. 1) 0,5; 2) ; 3) 3072; 4) ; 5) 0,1 10 ; 6) ; 7) ; 8) 32; 9) 53 ; 10) 4 3 ; 11)
3 27 8 625
4 5
; 12) 9.
5
 3
19 5
 5
1
3  1
* 3 3 1  4
7 3 43 7
1) 3 *3 ; 3)   * 2 2 ; 14 4) 6 ;
5
2 3
 1 3 1 1 1
2)   * 7 ; 
4

5
2 32 5) 4 *5 :
286. 1)  ; 2) <; 3) =; 4) =; 5) :
287. Արդյո՞ք իմաստ ունի արտահայտությունը.
 43 :
19 3 1

1) 3 ; 43
4) 0 ; 14 7)
5)  3 ;
5 6

1 3
2)   ; 1
 4 

2 6) 4 ;
3
14
3) 0 ;
287. 1) այո; 2) այո; 3) այո; 4) ոչ; 5) այո; 6) ոչ; 7) ոչ:
288. a -ի ո՞ր արժեքների դեպքում է ճիշտ հավասարումը.
a 
3 3 10
 1  1 0, 7
 a;
1)  a 3   a ; 3)  a 3   a ; 5) 7
   
a 
1
8  8 1
1
6)  :
a 
1
a 
a
2) 3 3
 a; 4) 4 4
 a ;
288. 1) a  0 ; 2) a  0 ; 3) a  0 ; 4) a  0 ; 5) a  0 ; 6) a  0 :
ax 3  ay 3 ;
1 1 1 1 1 1 1
1) 3  3 ; 2 4) 7) a  a  b a  b ;2 2 2 2
3x   5 x  ;
1 1 1 1 1 1 1
2) 4  4 ; 3 5) 2 2
8) x 3 y 3  x 3  y 3  1 :
1 1 1
3) a  a 2 ; 6) c 2  c 4 ;
1
 1  1
 13  13  1
 1
2 2
 1
 1
3 3
1

3 
1
 1 1

2 2  
289. 1) 3  3 1 ; 2) 4  4  1 4  1 ; 3) a  a  1 ; 4) a  x  y  ; 5) x  3  5 2  ;
3 2 2
          
1
 1
  1
 1 1
  1
 1

6) c 4  c 4 1 ; 7)  a 2  1 a 2  b 2  ; 8)  x 3  1 y 3  1 :
       
1 1 1
a 42
a b
2 2
1) ; 3) ;
a  16 1 1
a b 4 4
ab
2) 2 2 1 1
; a b
4) 0,5 ;
a b a b
3 3 3 3
a  b 0,5
68
a1,2  b 2,1 a 1 a 4 a
1
5) ; 8)   a 1 ;
4
a 0,8  a 0,4b0,7  b1,4 3 1
a 1
a 8 a a
4 2
6) ; 3
5 4 2
2 1
 
a 3  2a 3  4  x3  6
2   4
x y
 12 1
   :
7)  x  y 2   4xy  2 ;
1
 9) :
 
3 4
 
5 4
x  2 
 x x y
3
 
1 1 1 1 1 1
1
290. 1) ; 2) a 3  b 3 ; 3) a 4  b 4 ; 4) a 2  b 2 ; 5) a0,4  b0,7 ; 6) 3
a  2 , 7) x  y ; 8)
a 4
1 1
 
a ; 9) y 12 x 6 :
1 1 1
 
x x
2
1 x2 2
1)  ;
1 x 1 x
a  a 2 2 1  a 2
2) 1 1
 3  1 1
;
 
a a
2 2
a 2
a a
2 2
  
1
1 1
 
1  x 1  x 2

3) x  x 
2

2  ;
1 x
1 1
 
a b a 2
b 2
4) : ;
a  b  2 ab
1 1
 
a 2
b 2
4 1
a  8a b
3  3
b
5) :  1  2  3 ;
2 2  a 
a 3  23 ab  4b 3  
1
( a  b) 2 2a a 2  b 2 1
6)   ;
  1  ba 1
1 2
( a  b) 2 b 2 ab 1  1 1
1  ba 1
2
 13    13 1
3 1

 х  у   х у  х у  1
 :  х3 у  ;
1
7)  2  
1 2 1  
3 1  
 
3 2
х у х ух у х у
3 2 3
 3
1 
3
1 

  1 а    
8) 1  а  :  
2
1 а 2
2
1
 а 2
 1
 а 2
   1;
1  а 2  1  а 2 
  
2 2
ab a b a3 b3
9) 2 1 1 2
 2 1 1 2
 1 1
;
a a b b
3 3 3 3
a a b b
3 3 3 3
a b3 3
69
2
 m1 1
 m n
 a  a n   4a mn
 
10)   :
 m 
 
2 2
a  an  m a  n a
m 1 n 1
 
 
2 2b 2
291. 1) ; 2) a , 3) 2; 4) –1; 5) 3
a 2 ; 6) , 7) 1; 8) ; 9) 3
b  3 a ; 10)
1 x a b2 2 1 a
1
:
a  m
ana 
 3

1 x  1 x4 4
1)   x  x  երբ x  39 ;

1 x  1 x 

4
 
x2 1 x4 x 4 x
2)   երբ x  113 ;
1 x 1 x
3
x  x 4
 x2 x2  3 2x
3)  1  1 : երբ x  5 ;
 3 1 1
 10 x
 x 2 3
x  23
3

5
x4  4 x
 2 x  x երբ x  14 ;
  
4)
x4 x 4
x 1
x x3 2
5) երբ x  7 ;
 3 
 
x  x  x4  x 
 
 4
x 1 
6)
 3
x2  3 x  1  3
x2 1
երբ x  5 .
x 8
3
x  3 x2
1  x 3 1 
7)  x  2 x 1  1
 4
1
 
x 1
 1

երբ x  2 ;
 x 1 x 1 
4
 2  4 x 2  4 x    12  43
8)      4 x  1 x երբ x  25 ;
 2  4
x 2  4
x   
1
  x  9 x  3   2
5
  3  x4
9)
 x6 x 9 1   երբ x  13 ;
 x  x 3
 
1
  x  4 x  2   
5
2
 2  x4
10)   երբ x  10 :
 x  4 x  4  
1
x  2  x
 
292. 1) –39; 2) –114; 3) 100; 4) 29; 5) 7; 6) 100; 7) 1; 8) 40; 9) 13; 10) –10:
70
ԳԼՈՒԽ 5. ՔԱՌԱԿՈՒՍԱՅԻՆ ՖՈՒՆԿՑԻԱ
§12. Քառակուսային հավասարումներ

ax2  bx  c  0 , (1)
տեսքի հավասարումը, որտեղ a, b, c  a  0  կամայական թվեր են, իսկ x -ը անհայտն
է, կոչվում է քառակուսային հավասարում: ax 2  bx  c արտահայտությունը կոչվում է
քառակուսային եռանդամ:
(1) հավասարումը լուծելիս կարևոր դեր է խաղում D  b2  4ac
արտահայտությունը, որը կոչվում է քառակուսային հավասարման դիսկրիմինանտ:
Կախված D -ի արժեքից ունենք`
1) եթե D  0 , ապա քառակուսային հավասարումը չունի իրական արմատներ;
2) եթե D  0 , ապա քառակուսային հավասարումը ունի երկու համընկնող արմատ.
b
x1  x2   ;
2a
3) եթե D  0 , ապա քառակուսային հավասարումը ունի երկու իրարից տարբեր
արմատ.
b  D
x1,2  .
2a
Վիետի թեորեմը: Եթե x1 -ը և x2 -ը ax2  bx  c  0 քառակուսային հավասարման
արմատներն են, ապա
 b
 x1  x2   a ,

x  x  c .
 1 2 a
Բերված x2  px  q  0 քառակուսային հավասարման համար Վիետի թեորեմը
ընդունում է
 x1  x2   p,

 x1  x2  q.
տեսքը:
Վիետի հակադարձ թեորեմը: Քառակուսային հավասարում, որի արմատներն են
x1 և x2 թվերը, ունի հետևյալ տեսքը.
x2  ( x1  x2 ) x  x1 x2  0 .
Քառակուսային եռանդամի վերլուծություն գծային արտադրիչների
Եթե x1 -ը և x2 -ը ax2  bx  c  0 քառակուսային հավասարման արմատներն են,
ապա.
ax2  bx  c  a  x  x1  x  x2  :
Երբեմն քառակուսային եռանդամը ներկայացվում է հետևյալ տեսքով.
 b 
2
D 
ax  bx  c  a  x 
2
  2  , որը կոչվում է քառակուսային եռանդամից լրիվ
 2a  4a 
քառակուսի անջատել:
Քառակուսային հավասարումների բերվող հավասարումներ
1. ax2n  bxn  c  0  a  0  (1)
71
տեսքի հավասարումը x n  t նշանակման միջոցով բերվում է քառակուսային
հավասարման: Քանի որ x 2 n  t 2 , ապա ստանում ենք քառակուսային հավասարում.
at 2  bt  c  0 .
Երբ n  2 (1) հավասարումը կոչվում է երկքառակուսային.
Օրինակ 1. Լուծել հավասարումը x4  3x2  2  0 :

Նշանակելով x2  t  0 ` կստանանք t 2  3t  2  0 քառակուսային հավասարումը, որի
արմատներն են.
t1  1, t2  2  x  1, x   2 :
Պատ`. 1 ;  2 :
2.Հավասարումներ, որոնցում խմբավորման միջոցով արտադրիչների են
վերլուծվում:
Օրինակ 2. Լուծել հավասարումը х3  3х2  4 х  12  0
Լուծում. х3  3х2  4 х  12  0  х2  х  3  4  х  3  0 
x  3  0  x1  3
 
  х  3 х 2  4  0   2  .
 x  4  0  x2,3  2
Պատ`. 3; 2 .
3.Խմբավորման և նշանակման միջոցով լուծվող հավասարումներ: Մասնավորապես,
լրիվ քառակուսին անջատելու միջոցով.
Օրինակ 3. Լուծել հավասարումը x4  2 x3  2 x2  x  42  0 ,
x4  2 x3  2 x2  x  42  0  ( x2  x)2  ( x 2  x)  42  0 :
Նշանակելով x2  x  t ` կստանանք t 2  t  42  0 քառակուսային հավասարումը, որի
արմատներն են. t1  1, t2  2 : Այնուհետ կստանանք.
 x2  x  6  x1  3, x2  2
 2  . :
 x  x  7 
Պատ`. –3; 2:
4.Հավասարումներ, որոնք լուծվում են Բեզուի թեորեմի միջոցով:
Օրինակ 4. Լուծել հավասարումը` 3x3  4 x2  5x  18  0 : (2)
Լուծում. Եթե (2) հավասարումը ունի ամբողջ լուծում, ապա այն ազատ
անդամի`  18 բաժանարար է, այսինքն` 1, 2, 3, 6, 9 կամ 18 : Ստուգելով`
համոզվում ենք, որ, x0  2 (2) հավասարման լուծում է, հետևաբար
P  x   3x  4 x  5x  18 բազմանդամը բաժանվում է x  2 -ի վրա: Բաժանելով P  x  -
3 2
ը x  2 -ի վրա, ստանում ենք 3x 2 2 x  9 : Այսպիսով (2) հավասարումը ընդունում է

հետևյալ տեսքը.
 
 x  2 3x 2 2 x  9  0 :
x  2  0 x  2
 
Այնուհետ`  x  2  3x 2 2 x  9  0   2  .
3x 2 x  9  0 
Պատ`. 2:
2a  ab  3b
2 2
Օրինակ 5. Պարզեցնել` :
2a  5ab  3b
2 2
72
Լուծում. Տրված կոտորակի համարիչն ու հայտարարը արտադրիչների ենք
վերլուծում, օգտագործելով քառակուսային եռանդամի գծային արտադրիչների
վերլուծության բանաջևից և կրճատոմ ընդհանուր արտադրիչը.
 3 
2  a  b  a  b
2a  ab  3b ab
 
2 2
2 
 .
2a  5ab  3b  3  a b
2 2
2  a  b  a  b
 2 
Օրինակ 6. Ապացուցել, որ կամայական բնական n -ի համար n 3  n
բազմապատիկ է 6-ին:
Լուծում. n3  n արտահայտությունը վերլուծենք արտադրիչների`
n  n   n  1 n  n  1 : n  1 ; n և n  1 երեք հաջորդական բնական թվեից գոնէ մեկը
3
բազմապատիկ է 3-ին, իսկ n և n  1 երկու հաջորդական բնական թվեից գոնէ մեկը

բազմապատիկ է 2- ին: Հետևաբար,  n  1 n  n  1 արտադրյալը բազմապատիկ է և 3-
ին, և 2-ին, հետևաբար, բազմապատիկ է 6-ին:
Վիետի ուղիղ և հակադարձ թեորեմների հետ կապված խնդիրներ
 m 5n 
Օրինակ 7. x 2     x  m  3n  1  0 հավասարումից որոշել m -ը և n -ը, եթե
2 6 
1
x1  x2  3 , x1  x2  1 :
3
 m 5n 
Լուծում. Վիետի թեորեմի համաձայն x1  x2      , x1  x2  m  3n  1 :
2 6 
 5n m 10
   5n  3m  20 4n  20 n  5
Հետևաբար`  6 2 3     :
 m  3n  1  1  m  3n  m  3n  m  15
Պատ`.  15; 5 :
Օրինակ 8. a -ի ո՞ր արժեքների դեպքում x2  4 x  3a  0 քառակուսային
հավասարման x1 և x2 արմատները կբավարարեն 2 x1  5x2  1 պայմանին:
Լուծում. Վիետի թեորեմի համաձայն.
 x1  x2  4  x1  3
 
 x1  x2  3a   x2  1 :
2 x  5 x  1 a  1
 1 2 
Պատ`. a  1 :
Օրինակ 9. x2   3 p  4  x  11 p  5  0 հավասարման արմատներից մեկը
հավասար է 8 -ի: Հաշվե՛ք հավասարման մյուս արմատը և p -ն:
Լուծում. Քանի, որ 8 -ը հավասարման արմատ է, ապա
8   3 p  4  8  11 p  5  0  64  24 p  32  11 p  5  0  p  7 :
2
Այսպիսով, հավասարումն ունի հետևյալ տեսքը` x2  17 x  72  0 :

Վիետի թեորեմի համաձայն` x1  x2  17  8  x2  17  x2  9 :
Պատ`. p  7 , x2  9 :
Օրինակ 10. Հաշվե՛ք  х1  1 х11   3х2  1 х21 արտահայտության արժեքը, որտեղ x1 -ը
և x2 -ը x2  3x  1  0 հավասարման արմատներն են:
73
Լուծում. Վիետի թեորեմի համաձայն` x1  x2  3; x1  x2  1 : Հետևաբար`
х1  1 3х2  1 1 1 х х
 х1  1 х11   3х2  1 х21   4      4  1 2  7 : Պատ`. 7:
х1 х2  х1 х2  х1  х2
5. Կազմել քառակուսային հավասարումը, որի արմատները` x1 -ը և x2 -ը
բավարարում են x1  x2  6, x12  x22  20 պայմաններին:
Լուծում. Հավասարումը փնտրում ենք հետևյալ տեսքով` x2  px  q  0 : Վիետի
թեորեմի համաձայն`  p  x1  x2  6  p  6 , x12  x22  20 
  x1  x2   2 x1 x2  20  36  2q  20  q  8 :
2
Պատ`. x2  6 x  8  0 :
Օրինակ 11. x1 -ը և x2 -ը x 2  7 x  5  0 հավասարման արմատներն են: Կազմել
քառակուսային հավասարումը, որի արմատները` y1 -ը և y2 -ը, որտեղ y1  2x1 ,
y 2  2x2 :
Լուծում. Հավասարումը փնտրում ենք հետևյալ տեսքով` y 2  py  q  0 : Վիետի
թեորեմի համաձայն` x1  x2  7; x1  x2  5 : Նույն թեորեմի համաձայն`
 p  y1  y2  2  x1  x2   14  p  14 , q  y1  y2  4 x1  x2  20 :
Պատ`. y 2  14 y  20  0 :
Խնդիրներ
293. Լուծել հավասարումը.
1) 4 x 2  169  0 ; 6) 3x 2  15 ; 9  x2
10)  1;
2) 25  16 x 2  0 ; 7)
1 2
x  2x  0 ; 5
1 2
x  3;
3 x2  5
3)
2 11)  4;
3 8) 3x  x 2  0 ; 5
1 2 5 9 x2  4
4) x  18 ; 12) 3:
8 x 1
2
9)  5 ; 4
5) 2 x 2  16  0 ; 3
293. 1) 6,5 ; 2) 1, 25 ; 3) 3 ; 4) 12 ; 5) 2 2 , 6)  5 , 7) 0; –6; 8) 0; 7,5; 9) 3 ; 10)
4
2 ; 11) 5 ; 12)  :
3
1 2
x  3x  5  0 ; 6) x2  2 x  9  0 ; 13) x 2  5x  4  0 ;
1)
4 7) x2  3x  5  0 ; 14) 4 x 2  5x  1  0 ;
2)
1 2
x  2x  7  0 ; 8) x2  5x  2  0 ; 15) x 2  6 x  8  0 ;
9 9) 2 x2  x  2  0 ; 16) x 2  5x  6  0 ;
2 1
3) 2 x 2  x   0 ; 10) 3x2  x  3  0 ; 17) x 2  8x  15  0 ;
3 6
11) 2 x 2

1
x 
3
 0 ; 18) 2 x 2  5x  3  0 ;
3 1 19) 3x 2  4 x  1  0 ;
4) 3x 2  x   0 ; 10 50
2 6 1 1 20) x 2  7 x  6  0 :
12) 3x 2  x   0;
5) x  2 x  6  0 ;
2
5 100
74
294. 1) 2; 10; 2) –21; 3; 3)  ;
1
6
1 1 1
; 4) ; ; 5) 1  7 , 6) 1 10 , 7) 0,5 3  29 , 8)
6 3 2
 
 
0,5 5  33 , 9) 0, 25 1  17 , 10)
1  37
6
  1
; 11) 0,15; –0,2; 12)  ; 0,1; 13) 1; 4; 14) 1;
30
1
0,25; 15) 2; 4; 16) 2; 3; 17) 3; 5; 18) 1; 1,5; 19) 1; ; 20) 1; 6:
3
295. Քառակուսի եռանդամից անջատել լրիվ քառակուսին.
1) x2  2 x  5 ; 6) 3x2  7 x  4 , 10) x 2 
3
x ,
1
2) x2  2 x  8 ; 7) 3x2  9 x  2 , 2 4
3) x2  6 x  3 ; 8) 3x2  11x  2 , 11) 5x  x  2 ,
2
4) x2  8x  7 ; 1 12) 4 x2  x  3 :
9) x 2
 x 1 ,
5) 2 x2  3x  1 ; 2
2
 x  4  23 ; 5) 2  x    ; 6)
3 17
 x  1  4 ; 2)  x  1  9 ; 3)  x  3  6 ; 4)
2 2 2 2
295. 1)
 4 8
2 2 2 2 2
 7 1  3  19  11  145  1  15  3  13
3  x    ; 7) 3  x    ; 8) 3  x    ; 9)  x    ; 10)  x    ;
 6  12  2 4  6  12  4  16  4  16
2
 1  49
11) 5  x  0,1  1,95 ; 12) 4  x    :
2
 8  16
1) х4  9 х 2  0 ; 7) х4  5х2  4  0 ; 13) 2 х4  19 х2  9  0 ;
2) х4  х2  20  0 ; 8) х4  13х2  36  0 ; 14) 6 х4  14 х2  4  0 :
3) х4  х2  2  0 ; 9) х4  29 х2  100  0 ;
4) х4  2 х2  6  0 ; 10) х4  2 х2  80  0 ;
5) х4  2 х2  3  0 ; 11) 4 х4  5х2  1  0 ;
6) х4  5х2  4  0 ; 12) 6 х4  56 х2  18  0 ;
296. 1) 0; 3 ; 2) 2 ; 3) 1 ; 4)  ; 5) 1 ; 6)  ; 7) 1 ; 2 ; 8) 2 ; 3 ; 9) 2 ; 5 ; 10)
3 2 3
 2 2 , 11) 0,5 ; 1 ; 12)  ; 3 ; 13)  ; 3 ; 14)  ; 2:
3 2 3
10х 1,5  9 10х 1,5 10  0 ; х 
2 2
1) 2 2
8) 2
 х  2  2 х2  2 х  4 ;
2)  х  3   х  3  2  0 ;
2
2
2 9)  х 2
 х  1   х  х  2   12 ;
2
 х  х   х  х  2  0 ; 10)  x  2 x    x  1  1  0 ;
2 2 2
2 2 2
3)
11)  x  x  1 x  x  2   40 ;
 х  х  2  2  х  х  2  0 ;
2 2 2
2 2
4)
12)  x 2
 x  x  x  5  84 ;
2
 х  7   4 х  28 12  0 ;
2
2 2
5)
13)  x 2
 2 x  x  2 x  2   3 ;
2
 х  х   4х  4х 12  0 ;
2
2 2
6)
14)  x 2
 x  16  x  x  2   88 :
2
 х  5х   10  х  5х   24  0 ;
2
2 2
7)
1 5 1  17
297. 1) 0,5 ; 2) 1 ; 2 ; 3) , 4) 1; 2; ; 5) 1 ; 3 ; 6) –2; 1; 7) 1; 2; 3; 4;
2 2
8) 0; 1 ; 2; 9) 1; 2; 10) 0; 2; 1 2 ; 11) –3; 2; 12) –4; 3; 13) 1  2 ; 14) –4; 5:
1) х3  3х2  х  3  0 ; 2) х3  3х2  4 х  12  0 ;
75
3) x3  3x2  x  5  0 ; 6) х4  2 х3  х2  2 х  1  0 ;
4) 3x3  4 x2  5x  18  0 ; 7) х4  2 х3  2 х2  х  2  0 ;
5) 8x3  36 x2  54 x  98 ; 8) х4  6 х3  10 х2  3х  20  0 :
1 5 1 5
298. 1) 1; 1; 3; 2) 2; 2; 3; 3) 1; 4) 2; 5) 1; 6) , 7) , 8) –1; 4:
2 2
4x  4  x 2 x6  x4  x  1
2
1) 5x  6  x 2 ; 12) ;
x6  1
x3  x  x  1
2
20  x  x 2
2) ; 13) ;
x  30  x 2 x6  1
2m  5m  2
2
2a2  ab  3b2 14) ;
3) ;
2a2  5ab  3b2 mn  2n  3m  6
12 y  y  6
2 a3  1
  
4) ; 15) ;
5y  2  3y
2 a  1 a a  a
 8a  3 x  3x  x 3  3 3
2 2
5) 5a ; 16) ;
14  9a  5a  5x  6
2 2
x
c2  c  110
x  2x  x 2  2 2
2
6) ;
22  9c  c2 17) ;
x
2
 4 x  12
b  b 1
4 2
7) 2
b  b 1
; x2  2 x  x 2  2 2
18) ;
9 x  x3 x2  5x  14
8) 4 ;
x  7 x2  18
1 2

2 x 3
x 3
x 1
x 4  x 2  12 19) 2   2 :
9)
4x  x 3 ; 
1 5 2
x  4 x  3
x 3  3x 3 x 3  x 3
b  b 1
14 7
10) ;
b42  1
x6  x4  x  1
2
11) ;
x2  2 x  3
2 x x4 ab 3  4y 5a  3 c  10
299. 1) ; 2)  ; 3) ; 4) ; 5) ; 6)  ; 7) b 2  b  1 ; 8)
x3 x6 ab y 1 14  5a c2
 2
x
; 9) 
x2  3 1 x  1  x 4  1 ; x  1
2 2
x 2 x
; 10)
 
b 1  b7  1
21

; 11)
x  3
12) 4
x  x2 1
; 13)
x  12 1  2m a2  a 1 x 3 x 2 x 2
; 14) ; 15) ; 16) ; 17) ; 18) ; 19) 0:
x  x 1
4 2
n3 a x2 x6 x7
300. Ապացուցե՛ք, որ կամայական բնական n -ի համար.
1) n 2  3n -ը բազմապատիկ է 2-ին;
3) n 3  n -ը բազմապատիկ է 6-ին;
5) n 3  3n 2  2n -ը բազմապատիկ է 6-ին;
 
6) n n 2  6n  5 -ը բազմապատիկ է 6-ին;
7) n3n  4n  1-ը բազմապատիկ է 6-ին;
3 2
8) n  3n  2nn  7-ը բազմապատիկ է 24;

3 2
9) n  n  1 -ը բազմապատիկ է 2-ին;
10) n2n  12n  1 -ը բազմապատիկ է 3-ին;
76
11) nn  1 3n  2 -ը բազմապատիկ է 4-ին;
2
12) n3n  1 -ը բազմապատիկ է 2-ին;

 
13) n 2n 2  1 -ը բազմապատիկ է 3-ին;
14) n2n  1n  1 -ը բազմապատիկ է 6-ին:
301. Ապացուցե՛ք, որ.
1) n 3  20n -ը բազմապատիկ է 48-ին, եթե n -ը զույգ է;
2) n 3  3n 2  n  3 -ը բազմապատիկ է 48-ին, եթե n -ը կենտ է:
302. Ապացուցե՛ք, որ եթե a-ն բազմապատիկ չէ 5-ին, ապա a 2
 
 1 a 2  1 -ը
բազմապատիկ է 5-ին:
303. Ապացուցե՛ք, որ երկու հաջորդական բնական թվերի քառակուսիների գումարը
4-ի բաժանելիս, տալիս է 1 մնացորդ:
Վիետի ուղիղ և հակադարձ թեորեմների հետ կապված խնդիրներ
304. Հետևյալ հավասարումներից որոշել  m; n  -ն արժեքները ( x1 և x2 հավասարման
արմատներն են).
 m 5n  1
1) x 2     x  m  3n  1  0 , եթե x1  x2  3 , x1  x2  1 ;
2 6  3
n
2) x 2   m  n  x  m   0 , եթե x1  x2  2, x1  x2  4 ;
7
3) x   m  2n  x  3m  2n  0 , եթե x1  x2  6, x1  x2  6 ;
2
4) x2   2n  2m  x  3m  10n  0 , եթե x1  x2  6, x1  x2  12 ;

5) x2   2n  m  x  m  4n  0 , եթե x1  x2  8, x1  x2  10 ;
6) x2   m  4n  x  m  3n  0 , եթե x1  x2  12, x1  x2  5 ;
7) x2  8n  m  x  2m  21n  0 , եթե x1  x2  4, x1  x2  2 ;
8) x2   2m  n  x  7m  2n  0 , եթե x1  x2  12, x1  x2  31;
9) x2   m  n  x  2m  5n  0 , եթե x1  x2  20, x1  x2  1 ;
10) x2   4m  n  x  6m  2n  0 , եթե x1  x2  11, x1  x2  13 :
304. 1) (-15; -5); 2) (5; 7); 3) (3;1,5); 4) (18/13; -21/13); 5) (2; 3); 6) (8; 1); 7) (20; 2); 8)
(5; 2); 9) (33; 13); 10) (4,5; 7) :
305. a -ի ո՞ր արժեքների դեպքում քառակուսային հավասարման x1 և x2 արմատները
կբավարարեն տվյալ պայմանին.
1) x2  4 x  3a  0, 2 x1  5x2  1 ; 10) x2  ax  16  0, x1  2 x22 ;
2) x2  5x  2a  0, x1  2 x2  2 ; 11) x2  ax  24  0, x1  3x22 ;
3) x2  5x  a 2  3  0, x2  x1  7 ; 12) x 2   a 2  1 x  4  0, x1  4 x22 ;
4) x2  3x  a  0, x2  3x1  5 ; 13) x 2   a 2  7  x  3  0, 9 x1  x22 ;
5) x2  3x  a 2  2  0, 2 x1  x2  3 ;
14) x 2   a 2  5 x  54  0, x1  2 x22 ;
6) x  ax  16  0, x1  4 x2 ;
2
15) x2  6 x  а 2  1  0, x1  2 x2 ;
7) x  ax  18  0, x1  2 x2 ;
2
16) x2  7 x  2а 2  8  0, 5x1  2 x2 ;
8) x   a  1 x  18  0, x1  2 x2 ;
2 2
17) x2  5x  8  а 2  0, x1  4 x2 ;
9) x 2   a 2  1 x  16  0, x1  4 x2 ; 18) x2  4 x  11  2а 2  0, x1  3x2 :
77
305. 1) 1; 2) 2; 3) 3 ; 4) 2; 5) 2 ; 6) 6 ; 7) 9 ; 8)  2 ; 9) 3 ; 10) –6; 11) 14; 12) 2 ; 13)
 5 ; 14) 4 ; 15) 3 ; 16) 3 ; 17) 2 ; 18) 2 :
306. a -ի ո՞ր արժեքների դեպքում քառակուսային հավասարման x1 և x2 արմատները
կբավարարեն տվյալ պայմանին.
1) x2   a  1 x  а  6  0, x1  2 х2  1  x2  1;
2) x2   a  2 x  а  3  0, x1  х2  2   2 x2 ;
3) x2   a  2 x  3а  7  0, 2 x1  х2  1  x2  х1  2  ;
4) x2   a  1 x  а  3  0, x1  3х2  1  2  x2 ;
5) x2  2аx  1  2а  0, x1  2 х2  3  3x2  4 ;
6) x2   a  2 x  3а  4  0, 2 x1  х2  1  x2  х1  2  :
7
306. 1) –4; 2) ; 3) –3; 4) –4; 5)  ; 6) 0:
3
307. x1 -ը տրված հավասարման արմատն է: Հաշվե՛ք հավասարման մյուս արմատը և
p -ն.
1) x2   3 p  4  x  11 p  5  0, x1  8 ; 9) x2  3 px  6 p  0, x1  3 ;
2) x2  (4  2 p) x  6 p  3  0, x1  7 ; 10)  2 p  1 x2   3 p  2  x  8 p  0, x1  3 ;
3) x2   2 p  1 x  4 p  4  0; x1  8 ; 11)  4 p 1 x2  3 p  2 x  8 p  6  0, x1  2 ;
4) x2   5 p  3 x  4 p  1  0, x1  1; 12) x2   3 p  5 x  5 p  20  0, x1  5 ;
5) x2   p  8 x  10 p  0, x1  4 ; 13) x2   3 p  4  x  8 p  0, x1  4 ;
6) x2   p  2  x  2 p  0, x1  12 ; 14) x2   3 p  5 x  2 p  9  0, x1  3 :
7) x2  3 px  4 p  0, x1  2 ;
8) x2  0,5 px  0, 25 p  0, x1  0,5 ;
24 60
307. 1) 7; 9; 2) 4; –3; 3) 3; –1; 4) –5; 21; 5) ;  ; 6) 12; –2; 7) –2; 4; 8) 0,5; –0,25; 9)
7 7
15 15 23
0,6; –1,2; 10) 3; –1,6; 11) 3;  ; 12) 1; –3; 13) 0; 0; 14) ;  :
11 11 11
308. Հաշվե՛ք արտահայտության արժեքը ( x1 և x2 հավասարման արմատներն են).
1) x2  3x  1  0 ,  х1  1 х11   3х2  1 х21 ;
2) x2  4 x  2  0 ,  2 х1  3 х11   х2  3 х21 ;
3) x2  6 x  2  0 ,  х1  1 х12   х2  1 х22 ;
4) x2  6 x  3  0 ,  2 х1  1 х12   2 х2  1 х22 ;
   
5) x2  7 x  2  0 , х12  2 х11  х22  2 х21 ;
6) x2  6 x  2  0 ,  х  3 х   х  3 х ;
2
1
1
1
2
2
1
2
7) x2  6 x  2  0 ,  2 х  1 х   2 х  1 х ;
2
1
1
1
2
2
1
2
8) x2  7 x 1  0 ,  2х  2 х   2х  2 х ;
2
1
1
1
2
2
1
2
9) 3x 2  9 x  4  0 , x12  x22  x1  x2 ;
10) 2 x 2  8x  7  0 , x12  x22  3x1  x2 ;
11) x 2  8x  6  0 , 2 x12  2 x22  5x1  x2 ;
12) x 2  6 x  2  0 , x1 x22  x12 x2 ;
78
13) x 2  5x  3  0 , x13  x23 ;
14) x 2  6 x  3  0 , x13  x23 ;
15) 2 x 2  7 x  4  0 , x13  x23 ;
16) x 2  4 x  2  0 , x12  x22 :
22
308. 1) 7; 2) –5; 3) 5; 4) ; 5) 14; 6) –3; 7) –15; 8) –28; 9) 5; 10) 19,5; 11) 182; 12) 12; 13)
3
–170; 14) –270; 15) –63,875; 16) 5:
309. Կազմել քառակուսային հավասարումը, որի արմատները բավարարում են տվյալ
պայմաններին.
5 5
1) x1 x2  6, x11  x21  ; 4) x1  x2  6, x1 x21  x2 x11  ;
6 2
2) x1  x2  6, x1  x2  20 ;
2 2
5) x1  x2  4, x1 x2  x2 x1  12 ;
2 2
4 6) x1  x2  3, x12  x22  x1 x2  7 :
3) x1 x2  8, ( x1  1)1   x2  1  ;
1
3
309. 1) x  5x  6  0 ; 2) x2  6 x  8  0 ; 3) x2  6 x  8  0 ; 4) x2  6 x  8  0 ; 5)
2
x2  4 x  3  0 ; 6) x2  3x  2  0 :
310. x1 -ը և x2 -ը տվյալ քառակուսային հավասարման արմատներն են: Կազմել
քառակուսային հավասարում, որի y1 և y2 արմատները բավարարում են տվյալ
պայմաններին.
1) x 2  7 x  5  0 , y1  2x1 , y 2  2x2 ;
2) x 2  3x  6  0 , y1  x1 x2 , y 2  x12  x22 ;
3) x 2  7 x  5  0 , y1  x1  3 , y 2  x2  3 ;
4) x 2  4 x  3  0 , y1  x11 , y 2  x21 ;
5) x 2  6 x  3  0 , y1  x1  x2 , y 2  x11  x21 ;
6) x 2  5x  3  0 , y1  x12 , y 2  x22 ;
7) x 2  6 x  5  0 , y1  x1  2x2 , y 2  x2  2 x1 ;
8) x 2  4 x  2  0 , y1  x1 x21 , y 2  x2 x11 ;
9) x 2  5x  1  0 , y1  2 x11 , y 2  2 x21 ;
10) x 2  6 x  3  0 , y1  x1  x2 , y 2  x12  x22 :
310. 1) y 2  14 y  20  0 ; 2) y 2  15 y  126  0 ; 3) y 2  y  7  0 ; 4) 3 y 2  4 y  1  0 ; 5)
y 2  4 y  12  0 ; 6) y 2  31y  9  0 ; 7) y 2  18 y  67  0 ; 8) y 2  6 y  1  0 ; 9)
y 2  10 y  4  0 ; 10) y 2  36 y  180  0 :
311. Գտե՛ք այն երկու թվերը, որոնց գումարը հավասար է 3-ի, իսկ այդ թվերի
քառակուսիների գումարը` 5-ի: 311. 1; 2:
312. Գտե՛ք երկու թվերը, որոնց տարբերությունը հավասար է 1-ի, իսկ այդ թվերի
29 5 2 2 5
քառակուսիների գումարը հավասար է : 312.  ;  կամ ; :
9 3 3 3 3
313. Եթե երեք հաջորդական բնական թվերի արտադրյալը հաջորդաբար բաժանենք
այդ թվերից յուրաքանչյուրի վրա, ապա ստացված քանորդների գումարը հավասար
կլինի 47-ի: Գտե՛ք այդ թվերը: 313. 3; 4; 5:
314. Գտե՛ք այն բնական թիվը, որի քառակուսու և խորանարդի գումարը 9 անգամ մեծ
կլինի այդ թվին հաջորդող թվից: 314. 3:
79
315. 2,45 հա մակերեսով ուղղանկյունաձև այգին ցանկապատած է 630 մ
ցանկապատով: Գտնել այգու երկարությունն ու լայնությունը: 315. 140 մ; 175 մ:
316. Միջդպրոցային շախմատային առաջնությունում խաղացին 56 խաղ: Որոշել
առաջնության մասնակիցների թիվը, եթե հայտնի է, որ ամեն մի մասնակից
մյուսների հետ խաղաց երկուական խաղ (սևերով և սպիտակներով): 316. 8:
317. Շախմատային առաջնությունում խաղացին 231 խաղ: Որոշել առաջնության
մասնակիցների թիվը, եթե հայտնի է, որ ամեն մի մասնակից մյուսների հետ խաղաց
մեկական խաղ: 317. 22:
318. Վոլեյբոլի առաջնությունում խաղացին 66 խաղ: Որոշել առաջնության
մասնակիցների թիվը, եթե հայտնի է, որ ամեն մի մասնակից մյուսների հետ խաղաց
մեկական խաղ: 318. 12:
319. Մի քանի սկաուտներ ճամբարից տուն վերադառնալուց առաջ փոխանակեցին
հուշանվերներ: Քանի՞ սկաուտ կար, եթե 30 հուշանվերներ փոխանակեցին: 319. 6:
320. Մի քանի մարդ հանդիպելիս ողջունեցին միմյանց ձեռքսեղմումով: Քանի՞ մարդ
հանդիպեցին, եթե 21 ձեռքսեղմում տեղի ունեցավ: 320. 7:
321. Մի քանի դպրոցականներ դպրոցը ավարտելիս փոխանակեցին լուսանկարներ`
յուրաքանչյուրը մնացած բոլորի հետ: Քանի՞ դպրոցականներ փոխանակեցին
լուսանկարներ, եթե ընդամենը բաժանվեց 210 լուսանկար: 321. 15:
§14. Քառակուսային ֆունկցիա և նրա գրաֆիկը
Դիտարկենք y  ax 2  bx  c ֆունկցիան, երբ a  0 , b  c  0 , այսինքն` y  ax 2 :
Երբ x  0 , y  ax 2 ֆունկցիայի արժեքը հավասար է: Երբ x  0 ֆունկցիայի
արժեքները դրական են, եթե a  0 , և ֆունկցիայի արժեքները բացասական են, եթե
a 0:
y  ax 2 ֆունկցիայի գրաֆիկը համաչափ է օրդինատների առանցքի նկատմամբ:
Իրոք, այն կետերում, որոնք համաչափ են դասավորված կոորդինատների
սկզբնակետի նկատմամբ, y  ax 2 ֆունկցիան ընդունում է հավասար արժեքներ`
y  x   y  x   ax 2 :
y  ax 2 ( a  0 ) ֆունկցիայի գրաֆիկը կոչվում է պարաբոլ:
y y
a>0 a<0
O
x
O x
Նկար 1 Նկար 2
y  ax  bx  c , a  0 ֆունկցիայի գրաֆիկը պարաբոլ է, որը ստացվում է y  ax 2
2
ֆունկցիայի գրաֆիկ հանդիսացող պարաբոլի` կոորդինատների առանցքների

նկատմամբ տեղափոխության միջոցով:
y  ax 2  bx  c ֆունկցիան կարելի է գրել հետևյալ տեսքով.
b  b2  4ac
2

 a  x  x0   y0 ,
2
y  a x   
 2a  4a
b D
որտեղ x0   , y0   :
2a 4a
80
y  ax 2  bx  c ֆունկցիայի գրաֆիկը կարելի է կառուցել y  ax 2 պարաբոլի`
զուգահեռ տեղափոխության միջոցով, որի դեպքում y  ax 2 պարաբոլի  0, 0 
գագաթը տեղափոխվում է y  ax 2  bx  c պարաբոլի  x0 , y0  գագաթին:
y  a  x  x0   y0 պարաբոլի համաչափության առանցքն է x  x0 ուղիղը, որը
2
զուգահեռ է օրդինատների առանցքին:

Այսպիսով, y  ax 2  bx  c ֆունկցիայի գրաֆիկը պարաբոլն է.
 b D
1)   ,   գագաթով;
 2a 4a 
2) ճյուղերը ուղղված են դեպի վեր, եթե a  0 և ճյուղերը ուղղված են դեպի վար, եթե
a 0;
3) որը հատում է Oy առանցքը  0;c  կետում;
4) որը հատում է Ox առանցքը երկու` x1 և x2 կետերում, երբ D  0 ;
b
5) որը շոշափում է Ox առանցքը x0   կետում, երբ D  0 ;
2a
6) որը չի հատում Ox առանցքը, երբ D  0 :
y y
a<0
a>0, D>0 D>0
y0
x1 x2
c O x0 x
x0
O x1 x2 x
c
y0
y y
a<0
a>0, D=0 D=0
O x0
c x
x c
O x0
y
y a<0
D<0
a>0, D<0
O x0
c x
y0
y0
O x0 x c
Խնդիրներ
322. Գտնել y  f x  ֆունկցիայի արժեքը x0 կետում:
1) f  x   x2  7 x  5, x0  3 ; 2) f  x   2 x2  3x  5, x0  1 ;
81
3) f  x   4 x2  x  5, x0  2 ; 5) f  x   x2  x  2, x0  3 ;
4) f  x   x2  4 x  5, x0  5 ; 6) f  x   x2  2 x  1, x0  4 :
322. 1) 25; 2) 0; 3) 9; 4) 0; 5) 4; 6) 25:
323. Գտնել այն կետը, որում y  f x  ֆունկցիայի ընդունում է y0 արժեքը:
1) y  x2  7 x  5, y0  3 ; 4) y  x2  4 x  5, y0  0 ;
2) y  2 x2  3x  5, y0  7 ; 5) y  x2  x  2, y0  0 ;
3) y  4 x2  x  5, y0  0 ; 6) y  x2  2 x  1, y0  4 :
5
323. 1) 1; –8; 2)  ; 3) –1;
; 4) 1; –5; 5) 1; –2; 6) 1; –3:
4
324. Գտնել պարաբոլի գագաթը և առանցքների հետ հատման կետերի
կոորդինատները և կառուցել նրա գծապատկերը:
1) y  x  4 ;
2
4) y  x  4  x  ; 7) y  x 2  6 x  10 ;
2) y  1  x 2 ; 5) y  x 2  4 x  5 ; 8) y  x 2  x  :
5
3) y  x  x  3 ; 6) y   x 2  2 x  3 ; 4
322. 1) գագաթը  0; 4  ;  0; 4  Oy առանցքի հետ հատման կետը;  2;0  և  2;0  Ox

առանցքի հետ հատման կետերը; 2) գագաթը  0;1 ;  0;1 Oy առանցքի հետ հատման
կետը; 1;0  և  1;0  Ox առանցքի հետ հատման կետերը; 3) գագաթը 1,5; 2, 25 ;
 0;0  Oy առանցքի հետ հատման կետը;  3;0  և  0;0  Ox առանցքի հետ հատման
կետերը; 4) գագաթը  2; 4  ;  0;0  Oy առանցքի հետ հատման կետը;  0;0  և  4;0 
Ox առանցքի հետ հատման կետերը; 5) գագաթը  2; 9  ;  0; 5  Oy առանցքի հետ
հատման կետը;  1;0  և  5;0  Ox առանցքի հետ հատման կետերը; 6) գագաթը
 1; 4  ;  0;3 Oy առանցքի հետ հատման կետը; 1;0  և  3;0  Ox առանցքի հետ
հատման կետերը; 7) գագաթը  3;1 ;  0;10  Oy առանցքի հետ հատման կետը; Ox
 5
առանցքըչի հատում; 8) գագաթը  0,5;1 ;  0;  Oy առանցքի հետ հատման կետը;
 4
Ox առանցքը չի հատում:
14.1. Պարամետրերով խնդիրներ, որոնք կապված են քառակուսային
ֆունկցիայի գրաֆիկի հետ
Օրինակ 1. b և c պարամետրերի ո՞ր արժեքների դեպքում
y  2 x   b  c  1 x  2b  3c պարաբոլի գագաթը  6;12  կետն է:
2
Լուծում. Պարաբոլի գագաթի կոորդինատների բանաձևի համաձայն`

 b  c 1 b  c  1  24
 4 6
 b  25  c b  31,8
   242  4  2  2b  3c    :
 D  12   12 72  2  25  c   3c  12 c  6,8
 8  8
Պատ`. 31,8; –6,8:
Օրինակ 2. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում է y  ax 2  2a 2  1 x  5  
պարաբոլի գագաթը գտնվում 2 x  1  0 ուղղի վրա:
Լուծում. Պարաբոլի գագաթի կոորդինատների բանաձևի համաձայն`
2a  1 1
2
  2a 2  a  1  0 . Պատ`. 1; –0,5.
2 2
82
Օրինակ 3. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում  a  2 x2  ax  a  0
հավասարումը ունի երկու տարբեր արմատներ, որոնք համաչափ են x0  1 կետի
նկատմամբ:
b
Լուծում. Քանի, որ պարաբոլի համաչափության առանցքը x   ուղիղն է,
2a
a
ապա`  1  a  2a  4  a  4 . Պատ`. 4:
2  a  2
3
Օրինակ 4. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում, y0  -ն պատկանում է
4
 
f ( x)  a 2  1 x 2   2a  1 x  1 քառակուսային եռանդամի արժեքների տիրույթին:
Լուծում. Քանի, որ a 2  1  0 , ապա քառակուսային ֆունկցիայի արժեքների
 D  3  D 
տիրույթը   ,   բազմությունն է, հետևաբար    ,   : Այսպիսով`
 4a  4  4 a2  1
  
 

D 3
    2a  1  4 a 2  1 
2
 
 3  a 2  1  3a 2  4a  0  a  3a  4   0 :

4 a 1
2
4
 4
Պատ`.  ,     0,   :
 3
Պարամետրերով խնդիրներ
325. y  ax  bx  c պարաբոլի ճյուղերը ուղղված վեր, իսկ գագաթը երկրորդ
2
քարորդում է: Որոշել a, b, c գործակիցների նշանները: 363. a  0, b  0, c  0 :

326. Պարամետրերի ո՞ր արժեքների դեպքում ֆունկցիան.
1) y   x 2   b  3c  4  x  2b  2c իր ամենամեծ արժեքը ընդունում է x  1 կետում, և
հավասար է 10-ի;
2) y  x2   3b  c  1 x  b  2c իր ամենափոքր արժեքը ընդունում է x  6 կետում, և
հավասար է 24-ի;
3) y  x 2  6 x  a ընդունում իր ամենափոքր` 1 արժեքը:
169 82
369. 1) 1,625; –2,875; 2) ;  ; 3) 10:
7 7
327. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում է պարաբոլի գագաթը գտնվում նշված
ուղղի վրա.
 
1) y  ax 2  2a 2  1 x  5 , 2 x  1  0 ;
 
2) y  3  a 2 x 2   4a  1 x  1 , 4 x  5  0 ;
3) y  1  a  x  2ax  1 , 2 x  y  1  0 ;
2
 
4) y  2  a 2 x 2  3ax  2 , 3x  2 y  4  0 :
370. 1) –0,5; 1; 2) –2,6; 1; 3) –2; 0; 4) –1; 0:
328. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում նշված հավասարումը ունի երկու
տարբեր արմատներ, որոնք համաչափ են.
1)  a  2  x 2  ax  a  0 , x0  1 կետի նկատմամբ;
 
2) y  1  a 2 x 2  2ax  2 , 3x  2  0 ուղղի նկատմամբ:
371. 1) 4; 2) – 0,5:
83
329. b և c պարամետրերի ո՞ր արժեքների դեպքում պարաբոլի գագաթն է նշված
կետը.
1) y  2 x 2   b  c  1 x  2b  3c ,  6;12  ;
2) y  3x 2   2b  c  3 x  b  c ,  1; 2  ;
3) y  x 2  bx  c , 1; 2  :
8 11
368. 1) 31,8; –6,8: 2)  ; ; 3) –2; –1:
3 3
330. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում, y0 -ն պատկանում է f ( x)
քառակուսային եռանդամի արժեքների տիրույթին.
  3
1) f ( x)  a 2  1 x 2   2a  1 x  1, y0  ;
4
1
2) f ( x)  2 x 2   3a  1 x  2a, y0  :
8
 4  22 
374. 1)   ;   0; ; 2)  ;0   ;  :
 3 9 
331. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում, y0 -ն չի պատկանում f ( x)
քառակուսային եռանդամի արժեքների տիրույթին.
 
1) f  x   a 2  3 x 2   2a  1 x  1, y0  0 ;
1
2) f  x   3x 2   a  2  x  a, y0  :
3
375. 1)  2, 75;    ; 2)  16; 0  :
§15. Քառակուսային անհավասարությունները
x անհայտով քառակուսային անհավասարությունները ունեն հետևյալ տեսքերը.
ax2  bx  c  0 , (1)
ax2  bx  c  0 , (2)
ax2  bx  c  0 , (3)
ax2  bx  c  0 , (4)
որտեղ a, b, c  a  0  տրված թվեր են:
Օրինակ. անհավասարությունները x2  3x  0 , 2 x2  6 x  2  0 ,  x2  3x  2  0
քառակուսային են:
Դիտարկենք քառակուսային անհավասարությունների լուծումը գրաֆիկի
միջոցով:
(1) – (4) անհավասարություններում դիտարկենք դեպքերը, երբ.
1) a  0, D  0 (տես նկար 1), այդ դեպքում
ax2  bx  c  0  xR,
ax2  bx  c  0  xR,
ax2  bx  c  0  x  ,
ax2  bx  c  0  x  .
84
y
a>0, D<0
y0
O x0 x
Նկար 1
2) a  0, D  0 (տես նկար 2), այդ դեպքում
ax2  bx  c  0  x  (; x0 )  ( x0 ; ) ,
ax2  bx  c  0  x  R ,
ax2  bx  c  0  x  ,
ax2  bx  c  0  x  x0 .
y
a>0, D=0
O x0 x
Նկար 2
3) a  0, D  0 (տես նկար 3), այդ դեպքում
ax2  bx  c  0  x  (; x1 )  ( x2 ; ) ,
ax2  bx  c  0  x  (; x1 ]  [ x2 ; ) ,
ax2  bx  c  0  x   x1; x2  ,
ax2  bx  c  0  x   x1; x2  .
y
a>0, D>0
c
x0
O x1 x2 x
y0
Նկար 3
4) a  0, D  0 (տես նկար 4), այդ դեպքում
ax2  bx  c  0  x  ,
ax2  bx  c  0  x  ,
ax2  bx  c  0  x  R ,
ax2  bx  c  0  x  R .
85
y
a<0
D<0
O x0
x
y0
c
Նկար 4
5) a  0, D  0 (տես նկար 5), այդ դեպքում
ax2  bx  c  0  x  ,
ax2  bx  c  0  x  x0 ,
ax2  bx  c  0  x  (; x0 )  ( x0 ; ) ,
ax2  bx  c  0  x  R .
y
a<0
D=0
O x0
x
c
Նկար 5
6) a  0, D  0 (տես նկար 6), այդ դեպքում
ax2  bx  c  0  x   x1; x2  ,
ax2  bx  c  0  x   x1; x2  ,
ax2  bx  c  0  x  (; x1 )  ( x2 ; ) ,
ax2  bx  c  0  x  (; x1 ]  [ x2 ; ) .
y
a<0
D>0
y0
x1 x2
O x0 x
c
Նկար 6
Դիտողություն: Եթե ax  bx  c քառակուսային եռանդամում
2
D  0 , ապա նրա
նշանը համընկնում է a -ի նշանի հետ, այսինքն`
եթե a  0 , ապա ax2  bx  c  0 երբ x  R ;
եթե a  0 , ապա ax2  bx  c  0 երբ x  R :
Օրինակներ
Օրինակ 1: 2 x  5x  2  0 , где a  2 , c  2 ,
2
1
D  9 , x1  , x2  2 .
2
86
y
a>0, D>0
2
0,5 2
O x
 1
Պատ.`  ;    2;    .
 2
Օրինակ 2:  3x 2  x  11  0 , որտեղ a  3 ; D  0 .
y
a<0,D<0
O
x
-11
Պատ.` x  R .
Օրինակ 3:  4 x 2  4 x  1  0 որտեղ a  4 ; D  0 .
y
a<0,D=0
O 0,5
x
-1
Պատ.` 0,5:
Խնդիրներ
332. Լուծե՛ք անհավասարումը.
1) x 2  16 ; 9) x2  5x  6  0 ; 17) 4 x2  5x  1  0 ;
2) x 2  25 ; 10)  x2  x  6  0 ; 18) x2  6 x  8  0 ;
3) x 2  61 ; 11) x2  7 x  0 ; 19) x2  5x  6  0 ;
4) x 2  4 ; 12) x2  2 x  0 ; 20) x2  8x  15  0 ;
5) x 2  100 ; 13) x2  1  0 ; 21) 2 x2  5x  3  0 ;
6) x2  14 x  15  0 ; 14) 3x2  7 x  4  0 ; 22) 3x2  4 x  1  0 ;
7)  x2  x  2  0 ; 15) x2  7 x  6  0 ; 23) x2  7 x  6  0 :
8) x2  x  1  0 ; 16) x2  5x  4  0 ;
 
332. 1)  4;4  ; 2)  5;5 ; 3)  61; 61 ; 4)  ; 2    2;   ; 5)  ; 10  10;   ; 6)
 1 5  1 5 
 ; 1  15;   ; 7)  2;1 ; 8)  ;    ;   ; 9)  2;3 ; 10)  3;2  ; 11)  0;7  ;
 2   2 
 4  1
12)  2;0  ; 13)  ; 1  1;   ; 14) 1;  ; 15) 1;6  ; 16) 1;4  ; 17)  ;   1;   ; 18)
 3  4
 2;4 ; 19)  ;2  3;   ; 20)  3;5 ; 21)  ;1  1,5;   ; 22)  ;1 ; 23)  ;1  6;   :
1
3 
1) x 2  1 ; 2) x2  0 ; 3) x 2  0 ;
87
4) x 2  3 ; 8) x2  6 x  9  0 ; 11) 3x2  7 x  6  0 ;
5) x 2  0 ; 9) 4 x2  4 x  1  0 ; 12) x2  3x  5  0 :
6) x 2  0 ; 10) 3x2  x  1  0 ;
7) 4 x2  4 x  1  0 ;
333. 1) R; 2)  ;0   0;   ; 3) R; 4)  ; 5) 0; 6)  ; 7)  ; 0,5   0,5;   ; 8)  ; 9) R;
10)  ; 11)  ; 12) R:
88
ԳԼՈՒԽ 6. ՌԱՑԻՈՆԱԼ ՖՈՒՆԿՑԻԱ
§16. Ռացիոնալ հավասարումներ
P  x
 0, (1)
Q  x
տեսքի հավասարումը կոչվում է ռացիոնալ հավասարում, եթե P  x  -ը և Q  x  -ը
բազմանդամներ են:
P  x   0
(1) հավասարումը համարժեք է  համակարգին:
Q  x   0
 x  5  x  5
3х  7 х  3  
Օրինակներ. 1)   x  2  x  2 
х5 2 х (3x  7)( x  2)  ( x  3)( x  5) 2 x 2  3 x  1  0
 

 x  5
 1
 x  2  x  1; :
 2
1
 x1  1, x2 
 2
 1
Պատ`. 1; 
 2
 x2
 x  2  x2  6  x  2 
2
х2 х2 6 
2)    0   x  2
х  2 х2  4 2  х  x  2  x  2  
 x  2   x  6  x  2   0
2 2

 x2

  x  2  x  8 :
2 x  16

Պատ`. 8:
Նշենք, որ որոշ ռացիոնալ հավասարումներ նշանակելով բերվում են
քառակուսային հավասարումների:
Օրինակներ.
 х  1 х 1
2
1)    4  21  0 .
 х 1 х 1
 x 1
Նշանակելով    t ` կստանանք t  4t  21  0 :
2
 x 1
1  1
2) x 2  2  2 x    6  0 .
x  x
1 1
Եթե նշանակենք x   t , ապա x 2  2  t 2  2 : Հետևաբար` տրված հավասարումը
x x
բերվում է t 2  2  2t  6  0 կամ t 2  2t  4  0 քառակուսային հավասարման:
Խնդիրներ
3х  7 х  3 5  2 х 3х  3 2 х  5 5х  3
1)  ; 2)  ; 3)  ;
х5 2 х 4х  3 7  х х  1 3х  5
89
5  х 15  4 х х х2 2х  5
4)  ; 10)  ; 15) 4;
2 х  1 3х  1 х5 х6 х5
x  3 3x  1 х 1 х  5
5) 2   ; 11)  ; х 2  6х 5
x  3 3x  1 х 1 х  3 16)  ;
х5 5 х
9 x 5 8
6)  3; 12)  3х  2 ; 5х  1 х  2
x4 x4 х 17)  :
8x  5 3x  7 х 1 х
7)  5 ; 12
2x  5 3x  2 13)  х  0;
7х
1 2
8)  ;
x 1 x 1 2х 2 6  7х
14)  ;
3 2 х2 2 х
9)  ;
х2 х3
11 5
334. 1) 0,5; 1; 2) 2;  ; 3) –7; 4; 4) 2; 5) –0,6; 6)  ; 7)  ; 8) 3; 9) 5; 10) 10; 11) 2; 12)
7 13
4
–2; ; 13) 4; 3; 14) 1,5; 15) –12,5; 16) 1; 17) 1; –0,5:
3
3х  5 2 х  5 х2  3 х 1 4
1)  1; 10)   ;
х 1 х2 1 х 2
х 1 1 х
3х 2х  9 х 2  17 х  2
2) 2   ; 11)  
5
;
3х  2 2 х  5 х 1
2
х 1 1 х
9х  7 4х  5
3)   1; х2 х2 6
3х  2 2 х  3 12)  2  ;
х2 х 4 2 х
8 2 х 5 5
4)    ; 96 2 х  1 3х  1
3х  3 х  1 2  2 х 18 13) 5  2   ;
х  16 х  4 4  х
14 2 х 3 5
5)    ; 12 х 2  30 х  21 3х  7 6 х  5
3х  12 х  4 8  2 х 6 14)   ;
16 х 2  9 3  4х 4х  3
х  5 1 2х  3 8  9х
6)   ; 15)
8

2
 ;
3х  6 2 2 х  4 1  6 х 6 х  1 36 х 2  1
10 7 х  2 3х  1 3 2 5
7)   2 ; 16)   ;
3 6 х  18 4 х  12 1 х 2
1  х  1  х 2
2
2х  1 2х  1 8 1 3 4
8)   ; 17)   ;
2х  1 2х  1 1  4х 2
3  2 х  9  4 х 3  2 х 2
2 2
12 1  3х 1  3х
9)   ; 18)
2

1

3
:
1  9х 2
1  3х 3х  1 1  3х3х  11 3х  1 3х  112
2
1 25 47
335. 1) 3; 2)  ; 3) 1; 4) 4; 5) 5; 6) ; 7) ; 8) 1; 9) –1; 10) 4; 11) 5; 12) 8; 13) 8; 14) 3;
4 7 7
2 3 2
15) ; 16)  ; 17) 0,9; 18)  :
51 7 3
5х  1 х 6 1  2х 1 2
1)   ; 3)   2 ;
4 6 х х 1 х 1 х  х 1
3
7 21  65 х 21
2)   8 х  11  0 ; 4) 2  x2  4 x  6 ;
х 7 x  4 x  10
90
x2  x  5 3x  1  1
5)  2  4  0; 9) 9  x 2  2   3  x    74 ;
x x  x 5  x   x
 2х  4  2х  4
2
1 1
6)    6  0; 10) x 2  x    4;
 х  х x x2
x2  2 x  1 x2  2 x  2 7
 х  1 х 1
2
11) 2   :
7)    4  21  0 ; x  2x  2 x2  2x  3 6
 х 1 х 1
1  1
8) x 2   2 x    6  0 ;
 x
2
x
24 7 3
336. 1)  ; 3; 2)  ; 7; 3) 0; 5; 4) 1; 3; 5) –5; 1  6 ; 1; 6) 1; –4; 7) ; 2; 8) 1; 2  3 ;
13 9 4
9)  ; 3; 7  85 ; 10) 1; 3  5 ; 11) 0; –2:
1
3 6 2
§17. Ռացիոնալ անհավասարումներ
P  x P  x P  x P  x
 0,  0,  0,  0,
Q  x Q  x Q  x Q  x
տեսքի անհավասարումները կոչվում է ռացիոնալ անհավասարումներ, եթե P  x  -ը և
Q  x  -ը բազմանդամներ են:
Ռացիոնալ անհավասարումները լուծելու համար պետք է համարիչն ու
հայտարարը վերլուծել գծային արտադրիչների և կիրառել ինտերվալների մեթոդը:
Ինտերվալների մեթոդի էությունը ներկայացնենք օրինակների միջոցով:
Օրինակ 1: Ենթադրենք, որ համարիչն ու հայտարարը վերլուծված է գծային
արտադրիչների (գծային արտադրիչները պետք է գրված լինեն`  x  xk  , այլ ոչ`
 xk  x  տեսքով: Դրան միշտ կարելի է հասնել` բազմապատկելով անհավասարման
երկու կողմը –1-ով և փոխելով նշանը անհրաժեշտ թվով: Ենթադրենք, որ
անհավասարումը բերվել է հետևյալ տեսքի.
 x  x1  x  x4   x  x3 
3 2
0: (1)
 x  x2  x  x5 
7
Ենթադրենք, որ x5  x4  x3  x2  x1 : Համարիչի ու հայտարարի զրոները նշված են

թափանցիկ կետերով (նկար 1):
+ + + +
x5 x4 x3 x2 x1
Նկար 1
Այնուհետ աջից ձախ տանում ենք գիծ (նկար 1) հետևյալ կանոնով: Այն անցնում է
վերևով և փոխում է նշանը, եթե աստիճանը կենտ է և չի փոխում նշանը, եթե
աստիճանը զույգ է:
Պատ`. x   x5 ; x4    x2 ; x1  :
Օրինակ 2. Լուծե՛ք անհավասարումը.
 x  x1  x  x4   x  x3 
3 2
0:
 x  x2  x  x5 
7
91
Այժմ գործ ունենք ոչ խիստ անհավասարման հետ և պետք է համարիչի զրոները
նշենք մուգ կետերով, իսկ հայտարարի զրոները` թափանցիկ կետերով: (Նկար 2):
+ + + +
x5 x4 x3 x2 x1
Նկար 2
Պատ`. x  x5 ; x4   x3  x2 ; x1 
Ուշադրություն դարձնենք, որ պատասխանում կա նաև մեկուսացված կետ` x3 :
Դիտողություն: Եթե որևէ գծային արտադրիչը առկա է և՛ համարիչում, և՛
հայտարարում, ապա.
1) անկախ այն բանից` անհավասարումը “խիստ է”, թե “ոչ խիստ”, այդ արտադրիչի
արմատը պետք է նշել թափանցիկ կետերով;
2) այդ արտադրիչի աստիճանը կարելի է համարել հավասար համարիչում և
հայտարարում նրա աստիճանների գումարը:
x 3 4  x  3  x 
3 4
Օրինակ 3. Լուծե՛ք անհավասարումը.  0:
xx  1x  5
5
x 3 4  x  3  x  x 3 x  4 x  3
3 4 3 4
0  0:
xx  1x  5 xx  1x  5
5 5
+ + 1 3 +
0-5 4
Պատ`.  5; 0  0; 1  3 4;   :
Խնդիրներ
 x  1 x  2  x  3 x  1 x  3x  52
1)  0; 4)  0; 7)  0;
x3  x  3 2  x  4 x  12 x  12
 x  3 x  5
 x  4 x  12 2
2)
x2
 0;
5)  0; x  2x  32
 x  4 x  5 2 8) 0:
 x  2 x  4 x  12 x  3
3)  0;  x  1 4 x  1 2
 x  3 x  1 2
6)  0;
 x  3 4 x  3 2
337. 1) 1;2    3;   ; 2)  ; 2    3;5 ; 3)  3;1  1;2    4;   ; 4)
 ; 3   3; 1  3;4 ; 5)  ; 5   5; 4   4;12  12;   ; 6)
 1 1 3 3 
 1;    ;    ;3  ; 7) 5   3; 0,5   0,5;1 ; 8)  ; 3   2;3   3;   :
 4 4 4 4 
3x 2  10 x  7 3 2 x2  4 x  5 3x 2  x  30
1)  ; 4)  2 ; 7)  2;
2 x2  7 x  5 2 x2  2x  8 x2  4x  5
x 2  7 x  12 1 3x 2  3x  8 2 x 2  3x  3
2)  ; 5)  2 ; 8)  1;
3x 2  17 x  24 3 x2  x  1 x2  2x  5
6x2  7 x  2 x2  x  4 1  x 2  x  14
3)  2; 6) 2  ; 9)  2 ;
3x 2  8 x  4 x  3x  4 2 x2  x  1
92
3x 2  x  10 2 x2  x  6 6 x 2  25 x  25
10) 2; 13)  2; 16)  3;
x2  4 x  5 x 2  3x  2 2 x 2  9 x  10
3x 2  2 x  1 2x2  7 x  6 x2  5x  3
11)  1; 14) 2  1; 17) 2 1:
3x 2  2 x  1 2 x  3x  4 x  5x  6
5x2  5x  2 3x 2  19 x  30 1
12) 2  5; 15)  ;
x x2 6 x2  5x 1 2
 8
338. 1)  ;1  1;2,5 ; 2)  ;  ; 3)  ;  2  ; 4)  2;4  ; 5)  ; 2  3;   ; 6)  4;3 ; 7)
3  
 1
 4;5 ; 8)  ; 2  1;   ; 9)  3; 4 ; 10)  ; 9  0;   ; 11)  ;    1;   ; 12)
 3 
  3  41  3  41 
  1; ; 15)  ;     1;  ; 16)
1 61
 1;2 ; 13)  1;   ; 14)  ;
 4 4 
  6   33 
 2;2,5   2,5;   ; 17)  ; 3  2;   :
1) 9 x 2  16x  1 ; 12) 4  x   4  x  ;
2 1 1
x 2  x  1 ; 13) 3  x   26  x  ;
2 1 1
2)
25x  1  1 ; 14) x  x  2  4 ;
2 1
3)
3x  5  x  1 ; 15) x  3  x  1 ;
1 1 1
4)
5) x  21  3x  51 ; 16) x  44  x  ;
1
6) 43  x   22  x  ;
1 1

17) x 1 1  2x  2
1
 0 ;
5x  6  21  x  ; 18) 25x  1  9  x ;
1 1 1
7)
47  x   5x  2 ;
1 1
19) x  1  1  x  ;
1
8)
32  x   3x  2 ;
1 1
20) x  6  16  2  x  :
9) 1
25  x   3x  5 ;
1 1
10)
4x  3  4  x  ;
1 1
11)
 3;0    0;
3
339. 1)  ; 2)  0,5;1  1;    ; 3)  ; 6  4;    ; 4)  4;1  5; ; 5)
 7
 1  17   43 
5,5; 2  5;   ; 6) 2;     3;   ; 7)  ;     1;6  ; 8)  2;    7;   ; 9)
 3  3  9
 ; 2  0;2 ; 10)  ; 5  1;5 ; 11)  ; 3  2,6;4 ; 12)  4;0   4;   ; 13)
 ; 6  0;3 ; 14)  2;3  3;    ; 15)  3;  2   2;    ; 16) 2   4;    ; 17)
 ;0   0;2 ; 18)  ;  1  4 ; 19) 0  1;    ; 20)  ;  2   2;2 :
1 x7
x 22)  x 1 ;
18) x  4; x2
x 1 1
23) x  2 ;
19)
x
 x  1; x 1
x 1 1 1
24)  2 0;
4x 1 x 1 x 1
3
20)  x 2;
42  x  1 1
25)  2 0;
x7 x 8 x 8
3
21)  x 1; 4x 1
x3 26)  1;
x  x 1
2
93
1

1

1 x2  x 1
27) ; 28)  1 x :
x  4x  3 x  3 x  2
2
x2
2  3  2  3   1 5   1 5 
340. 1)  ;1   ;    ; 2)  ;   1;  ; 3)  2,5;1,5   2;    ; 4)
 2   2   2   2 
 4;  3  1;    ; 5)  ;  3   2;3 ; 6)  ;  1 ; 7)  ;  1  0  1;    ; 8)
 ;  2  0  1;    ; 9)  ;1   2;    ; 10)  ;1   2;3 ; 11)  2;   :
1) x4  5x2  6  0 ;    
2
7) 2 x 2  3x  2 x 2  3x  12  0 ;
2) x4  10 x2  9  0 ;
   
2
3) 4 x4  10 x2  66  0 ; 8) x 2  5x  3 x 2  5x  4  0 ;
4) x4  2 x2  3  0 ;  
9) x 2  3x  1 x 2  3x  3  5 . 
5) 2 x4  5x2  2  0 ;
6) 3x4  8x2  7  0 ;
    
341. 1) ;  6  6;  ; 2)  3; 1  1;3 ; 3) ;  3  3;  ; 4)   
 2  2 
 ;  3    3;   ; 5)   2;    
2   2
; 2  ; 6)
 
 37  4   37  4   3  41   3  41 
 ;   ;   ; 7)  ;  ;   ; 8)
 3   3   4   4 
   
  29  5   29  5 
 ; 4    1;  ; 9)  ;  4   2;  1  1;   .
 2   2 
4x 2  1
1) 2  1  2x ;
x  3x  2
x2  x  6
2)  x 3;
x 2  2x  4
2 1 3
3)   ;
x 1 x 1 x  2
x 1 4
4) 2 ;
x  x 1
2
x 1
3
5) 2  1;
x  2x  4
7 x  16
6) 2  1 ;
x  7 x  12
1 1
7)   2;
x x 1
4 x 2  5x 9 5x  1
8) x  2   ;
x  x  6 5 x  15 5 x  10
1 1 1
9) 1  2   ;
x  x x x 1
x2  5
10) x 2  1  2 ;
x 2
1
11) x   1 ;
x
94
x 2  3x  4
12)  x;
x 2  4x  3
92 x  2
13) x 2  2 x 2 x  2   0;
x 2  2x
162 x  3
14) x 2  3x 2 x  3  2  0:
x  3x
342. 1)  0,5;1   2;    ; 2)  3;    ; 3)  ;  2   1;1 ; 4)  ; 1  1;   ; 5)
 ;  1   1;   ; 6)  ; 2  2;3   4;   ; 7)  1;  0,5 2    0;0,5 2  ; 8)
 2;1  3;   ; 9)  ;0  1;   ; 10) R; 11)  ;0 ; 12)  3; 1  1;    ; 13)
 ; 1   0;1   2;3 ; 14) 4;  3  1,5;0  1;    :
343. Լուծե՛ք անհավասարումների համակարգը.
  x  1 x  2   x 2  x  2  0
 0 13) x x4
,
1)  x 3 ;  
 x 2  7 x  12  0 3 7
  x 2  x  6  0
14)  ,
 2 x2  x  6  9x  18  0
 2
2)  x 2  3x  2 ; 3x  4  8x  6
 x 2  3x  2  0 15)  x 2  2x  9  0 ,

11x  9  15x  3
 x  6  16  2  x 
 1

3)  ; 3x  2  x  2

 x 2
 5 x  4  0 16)  x 2  7x  0 .
25  x  11  9  x 2x 2  0,1x  0, 06  0

4)  .
 x  5 x  4  0  х 4  х 2  20  0
17) 
2
,
 x  16  0

2
5x  3  7x  4
5)  2 ,
4x  169  0  х 4  5х 2  4  0

3  x  2   2x  4x  1 18)  4x 2  5 ,
  4
6)  x 2  5 ,  5
  4
19) 
 х  2х  80  0 ,
4 2
 5 
 x  3x  2  0

2
 7  6x 8x  1
  12   10x
7)  20) 2x  5x  3  0 ,
2
2 4 ,

1  х  13х  36  0
4 2
 x 2  3x  5  0

4  x 2  7x  6  0
8) 3x  7x  4  0
2
21)  x  1 x  2
,    0,
3  x  1  2  6 1  x   7x 
 x 3
 x 2  7x  6  0   x  2  x  32
9)  x  3 x  5 , 
  22)   x  12  x  3  0 ,
 5 3  2
 x  3 x  6    x  2  x  1  4  x  5x  6  0
10)  ,
 x  5x  6  0
2  3x 2  19x  30 1

23)   6x  5x  1
2
2,
 x  4 2x  3
 4x 2  4x  1  0
11)  7 5 , 
4x 2  4x  1  0

 x 2  14x  15  0
12)  ,
2  3x  7  2x
95
 x 2  14x  15  0  3x 2  10x  7 3

24)   x  4  x  12 2 ,  2
 2x  7x  5 2
  0 27)  2 ,
 x  2x  9  0
  x  4  x  5 
2
 1
25) 
 x2  x  2  0
, 

x 1  2  x  2  0
1

 
 
1

 x  x  2  4
x  7
 x 2  x  6  0   x 1
26)  x  3
28)  x 2  4x  0
 ,
  
1
     :

 x 3 x 1 
 5x 2  5x  2
 5
 x x2
 2
343. 1)  3; 4 ; 2)  1;1   2;   ; 3)  4;  2   2; 1 ; 4)  ;  4  4 ; 5)  6,5;   ; 6)

 7   4  41 
  ;5  ; 7)  ;  3,05 ; 8) 1; 3  ; 9) 1;6  ; 10)  2;3 ; 11)  9 ;    ; 12)  5; 1  15;    ;
 3     
13)  ; 14)  3; 2 ; 15)  
10  1;  ; 16) 0;0,15 ; 17)  ;  4   4;   ; 18)  2,5;2,5 ; 19)
 ;  2 2    2 
2;  ; 20)  ; 21) 1;2    3;6  ; 22)  2;3 ; 23)
 1   1 1   61 
 ;      ;    1;  ; 24)  ; 5   5; 4  15;   ; 25)  2;3   3;   ; 26)
 2   2 6   33 

 3; 2   2;2 ; 27) ;1  10 ; 28) 1;4 : 
344. Լուծե՛ք անհավասարումների համախումբը.
  x  1 x  2   x 2  7x  6  0
0 9)  x  3 x  5 ,
1)  x 3 ;  
 5 3
 x  7 x  12  0
2
10) 
 x  3 x  6    x  2  x  1  4
 2x2  x  6 ,
  x 2  5x  6  0
2)  x 2  3x  2
2
;
 2  x  4 2x  3
 x  3x  2  0 11)  7  5 ,
 2
 x  6  16  2  x 1  4x  4x  1  0
3)  ;
12)  x  14x  15  0 ,
2
 x  5 x  4  0
2
 2  3x  7  2x
 25  x  11  9  x
4)  .  x 2  x  2  0
13)  x x  4 ,
 x 2  5 x  4  0  


5x  3  7x  4 3 7
5)  2 , x 2  x  6  0
 4x  169  0 14)  ,
3  x  2   2x  4x  1  9x  18  0
 3x  4  8x  6
6)  x2  5 ,
 4 15)  x 2  2x  9  0 ,
 
5 11x  9  15x  3
 7  6x 8x  1
  12   10x  3x  2  x  2
7)  2 4 , 16)  x 2  7x  0 .
 1 
x  3x  5  0
2
 2x 2  0,1x  0, 06  0
 4
 4
8)  3x 2  7x  4  0
17)  х 2х  20  0 ,
2
,
3  x  1  2  6 1  x   7x  x  16  0
96
 х 4  5х 2  4  0  x 2  14x  15  0

18)  4x 2  5 , 24)   x  4  x  12 
2 ,
 4 
  0
  x  4  x  5 
2
5
19)  х  2х  80  0 ,
4 2
 x2  x  2  0
25)  ,
 x  3x  2  0
2
 
1

 x  x  2  4
20)  2x  5x  3  0 ,
2
 x 2  x  6  0
 х  13х  36  0
4 2
26)  ,
  x  3    x  1
1
 x 2  7x  6  0
21)  x  1 x  2  3x 2  10x  7 3
    0,  
 2x  7x  5 2 ,
2
 x 3 27)  x 2  2x  9  0
  x  2  x  32 
22)   x  12  x  3  0 ,  
 x 1 1  2  x  2   0

1
 2 
 x  5x  6  0  x7
  x 1
 3x 2  19x  30 1 x 3
 
23)  6x 2  5x  1 2,
28)
 x 2  4x  0
:
  2x 2  0,1x  0, 06  0
 4x 2  4x  1  0 

344. 1) 1;2   3;   ; 2) R; 3)  ;2  ; 4)  ;  1   1;   ; 5)  ;  6,5   0,5;   ; 6)
 5;   ; 7)  ;2  10;    ; 8)  ;2,5 ; 9)  17;   ; 10) 4;    ; 11)
 ;  0,5   0,5;   ; 12) R; 13)  2;1  3;   ; 14)  ;2 ; 15) R; 16)  2;   ; 17)
 ;  2   2;   ; 18) R; 19)  ;1  2;    ; 20) 3; 2  1;1,5  2;3 ; 21) 1;  ; 22)
 ;  3   2;3  3;   ; 23) R; 24)  ; 1   4;12  12;   ; 25)  ; 1  2;    ; 26)
 3;   ; 27)  ; 2,5  1  10;   ; 28)  ;  0,2  0;   :
345. Լուծե՛ք անհավասարումների համախումբերի համակարգը.
 5 x  3  7 x  4  х4  5х2  4  0
 2 
  4 x  169  0  4 x  5  4
2
1)    x 2  x  2  0 ,   5
 4)  ,
 x x  4   3 x 2
 19 x  30 1
 

 3 7  6 x2  5x  1 2

  x  3 x  6    x  2  x  1  4   4 x  4 x  1  0
2

x2  5x  6  0  x2  7 x  6  0
2)   ,

  x  14 x  15  0    x  1 x  2 
2
 2  3x  7  2 x   0
  x3
5) 
  x 2  14 x  15  0   x  2  x  32
   0
 2  3x  7  2 x    x  12  x  3
 
3)   3 x  4  8 x  6 ,   x 2  5 x  6  0
 2
 x  2 x  9  0   x2  x  6  0
 11x  9  15 x  3 
  x  3    x  1
1
6)  :
 x  x  2  0
2

  x   x  2   4
1
97
 0,5;1  3;   ; 2)  4;    ; 3) R; 4)  ; 0,5   0,5;    1;  ; 5)
1 61
345. 1)
 6  33 
 2;3  3;   ; 6)  3; 1  2;    :
346. Լուծե՛ք անհավասարումների համակարգերի համախումբը.
 5 x  3  7 x  4  3 x  2  x  2
 2  2
 4 x  169  0  x  7 x  0
1)  2 , 5)  2 x 2  0,1x  0, 06  0 ,
 x  7 x  6  0 
 x  3 x  5   x 2  14 x  15  0
  
 5 3  2  3 x  7  2 x
 3  2 x  x 2  0,
 2   x 2  x  2  0
 2 x  11x  21  0, , 
2)
  x  x  4
 3  2 x  x  0,
2   3 7
 2 x 2  11x  21  0.  :
 3 x  4  8x  6

 x2  2 x  9  0
 3  x  2   2 x  4 x  1 
 2  11x  9  15 x  3
 x  5 6)  
3)   5  4 ,

 3x 2  7 x  4  0

 3  x  1  2  6 1  x   7 x
  x 2  14 x  15  0

4)  2  3x  7  2 x ,
 2
  x  x  6  0
 9 x  18  0
 7   4
346. 1) 1;6    6,5;   ; 2)  7;3 ; 3)   ;5   1;  ; 4)  5; 1   3; 2   2;2  15;    ;
3  3  
5)  5; 1  0;0,15  15;    ; 6)  
10  1;  :
347. Գտնել բոլոր սովորական կոտորակները.
2 5 
1)  ;  միջակայքից, որոնց հայտարարը 20-ն է;
 9 18 
 7 4
 18 9 
4 6
 13 13 
 8 2
 15 3 
1 2 
5)  ;  միջակայքից, որոնց համարիչը 5-ն է;
2 2 
1 2 
6)  ;  միջակայքից, որոնց համարիչը 7-ն է:
3 3 
5 8 7 8 9 12 13 5 5 7 7 7 7 7 7
347. 1) ; 2) ; 3) ; ; ; 4) ; ; 5) ; ; 6) ; ; ; ; ; :
20 19 20 20 20 21 21 8 9 15 16 17 18 19 20
348. Գտնել որևէ սովորական կոտորակ, որի քառակուսին պատկանում է նշված
միջակայքին.
98
3 4 1 2 5 5 7 7
1)  ;  ; 2)  ;  ; 3)  ;  ; 4)  ;  :
7 7  15 15  8 6 6 5
5 4 5 7
348. 1) ; 2) ; 3) , 4) :
7 15 6 6
349. Արդյոք գոյություն ունի՞ սովորական կոտորակ.
 16 
1)  2;  միջակայքից, որի համարիչը 7-ն է;
 7
5 7
2)  ;  միջակայքից, որի համարիչը 9-ն է;
3 4
1 5
3)  ;  միջակայքից, որի հայտարարը 8-ն է;
2 4 
1 5
4)  ;  միջակայքից, որի հայտարարը 9-ն է;
2 4 
1 1 
7)  ;  միջակայքից, որի հայտարարը 12-ն է:
3 6 
5
349. 1) ոչ; 2) ոչ; 3 ) ոչ; 4) այո, ; 5) ոչ:
9
350. Գտնել անհավասարման (անհավասարումների համակարգի). ա) ամենափոքր
ամբողջ լուծումը; բ) ամենամեծ ամբողջ լուծումը; գ) ամբողջ լուծումների
բազմությունը; դ) ամբողջ լուծումների թիվը:
4 x  15 19  2 x 6 x 3x  5
1) 0; 2)  0; 3)  0; 4)  0;
2 x  31 x3 7x  1 4 x
x  3
6  3x x  0 
5)   x  4 x  2  0 ; 6) 0; 7)  ; 8)  x  1 :
x 1 4  x 5  x   0  4  x  0
350. 1) ա) 4; բ) 15; գ) 4; 5; 6; 7; 8; 9; 10; 11; 12; 13; 14; 15; դ) 12; 2) ա) 4; բ) 9; գ) 4; 5; 6;
7; 8; 9; դ) 6; 3) ա) 0; բ) 6; գ) 0; 1; 2; 3; 4; 5; դ) 6; 4) ա) –3; բ) 1; գ) –3; –2; –1; 0; 1; դ) 5; 5)
ա) –3; բ) 1; գ) –3; –2; –1; 0; 1; դ) 5; 6) ա) 0; բ) 2; գ) 0; 1; 2; դ) 3; 7) ա) –3; բ) –1; գ) –3; –2;
–1; դ) 3; 8) ա) 0; բ) 2; գ) 0; 1; 2; դ) 3:
§18. Ոչ գծային հավասարումների համակարգերը
Դուք ծանոթ եք գծային հավասարումների համակարգերին և նրանց լուծման
եղանակներին: Այս պարագրաֆում դիտարկվում են այնպիսի համակարգեր, որոնք
պարունակում են գոնե մեկ ոչ գծային հավասարում:
Եթե հավասարումների համակարգը պարունակում է մեկ գծային հավասարում և
մեկ երկրորդ աստիճանի հավասարում, ապա գծային հավասարումից կարելի է
փոփոխականներից մեկը արտահայտել մյուսով, օրինակ` y -ը x -ով, և y -ի ստացված
արտահայտությունը տեղադրել մյուս հավասարման մեջ, ստացված մեկ` x
փոփոխականով հավասարումը լուծելով` կստանանք x -ը և այնուհետ նաև y -ը:
Օրինակ 1. Լուծե՛ք հավասարումների համակարգը.
99
 x 2  xy  y 2  19  x 2  xy  y 2  19  x 2  x( x  7)  ( x  7) 2  19
   
 x y 7  y  x7  y  x7
 x4
 x 2  21x  68  0   x  4, y  3
    x  17   :
 y  x7 y  x  7  x  17, y  10

Պատ`.  4;  3 ;  7; 10  :
Դիցուք` հավասարումների համակարգը պարունակում է երկրորդ աստիճանի
համասեռ հավասարում, այսինքն` հավասարման ձախ կողմը մի բազմանդամ է, որի
բոլոր անդամները երկու անկախ փոփոխականներով երկրորդ աստիճանի
միանդամներ են, իսկ աջ կողմը` 0: Այդիսի հավասարումը կարելի է լուծել`
բաժանելով հավասարման երկու կողմերը փոփոխականներից մեկի քառակուսով և
ստանալով փոփոխականների հարաբերության նկատմամբ քառակուսային
հավասարում: Լուծելով այդ հավասարումը` կստանանք փոփոխականների
հարաբերությունը և փոփոխականներից մեկը կարտահայտենք մյուսով և
համակարգը կլուծենք տեղադրման եղանակով:
Դիտողություն: Օրինակ y 2 վրա բաժանելու դեպքում` նախ պետք է պարզել y  0
դեպքում գոյություն ունի արդյոք լուծում:
 x 2  6 xy  7 y 2  0
Օրինակ 2. Լուծե՛ք համակարգը.  2 :
 y  2x  1  0
Եթե y  0 , ապա առաջին հավասարումից կստանանք x  0 : Բայց երկրորդ
հավասարմանը չի բավարարում: Հետևաբար` կարելի է բաժանել հավասարման
2
x x
երկու կողմերը y վրա: Այսպիսով, ստանում ենք    6  7  0 : Լուծելով
2
 y y
x
x  y  1 x   y
քառակուսային հավասարում -ի նկատմամբ ստանում ենք`  կամ  :
y  x 7 x  7y
 y
 x  y
 2
 2x  1  0
Լուծելով 
y
համախումբը` ստանում ենք`
 x  7y
 2
 y  2x  1  0
   
Պատ`. 1; 1 ; 7 7  48 ;7  48 ; 7 7  48 ;7  48 :  
 y 2  10 xy  5 x 2  6
Օրինակ 3. Լուծե՛ք համակարգը.  2 :
 x  2 xy  12 y  15
2
Տրված համակարգի հավասարումների ձախ մասերը` երկրորդ աստիճանի

համասեռ բազմանդամներ են: Ազատվելով աջ մասի թվից կստանանք երկրորդ
աստիճանի համասեռ հավասարում.
 y  10 xy  5 x  6
2 2
5 y  50 xy  25 x  30
2 2
 2   2  27 x 2  46 xy  19 y 2  0 :
 x  2 xy  12 y  15  2 x  4 xy  24 y  30
2 2
100
 x y
x
Լուծելով քառակուսային հավասարում -ի նկատմամբ ստանում ենք`  :
y  x   19 y
 27
Այսպիսով`
  x y
 
  57 81   57 81 
  x   19 y  1;1 ,  1; 1 ,  ; ,  ; :
  27  6081 6081   6081 6081 

 y  10 xy  5 x  6
2 2
 57 81   57 81 
Պատ`. 1;1 ;  1; 1 ;  ; ;  ; :
 6081 6081   6081 6081 
Որոշ համակարգեր կարելի է լուծել փոփոխականների փոխարինման միջոցով:
 x  y 2  2  x  y   15
Օրինակ 4. Լուծե՛ք համակարգը.  :
 x  xy  y  11
 z  3
Նշանակենք` z  x  y , կստանանք z 2  2 z  15  0 կամ  : Այնուհետ լուծելով
 z5
 x  y  3

 x  y  xy  11 համխումբը` կստանանք.
 x  y  5

 x  y  xy  11
Պատ`.  2;3 ;  3; 2  :
 ( x  y) x
  20
y
Օրինակ 5. Լուծե՛ք համակարգը.  :
x
x y   9
 y
x  zt  20
Նշանակենք` z  x  y , t  , կստանանք  : Լուծելով այդ համակարգը`
y z  t  9
 x  y  4
 x
 5
 z  4, t  5 
: Այնուհետ լուծելով 
y
կստանանք  համխումբը` կստանանք.
 z  5, t  4 x  y  5
 x
 4
  y
 10 2 
Պատ`.  4;1 ;  ;  :
 3 3
Խնդիրներ
351. Լուծե՛ք հավասարումների համակարգը.
 x 2  xy  2 x 2  y 2  6 y  0
1)  ; 2)  ;
 y  3x  7  y  2x  0
101
 x 2  xy  y 2  19 1 1 4
3)  ;   
x y 7 7)  x y 5;


 x y 4
 x 2  xy  y 2  63
4)  ; ( x  2)( y  1)  1
 x  y  3 8)  ;
 x y 3
1 1 3
   7 x 2  3 y 2  5 xy  2 x  27  0
5)  x y 8 ; 9)  ;
 x  y  12  x y 5
( x  1)( y  1)  2 2 x 2  y 2  xy  2 x  2 y  6  0
6)  ; 10)  :
 x y 5  y  x 1
 1 31 
351. 1)  2;1 ;  ;  ; 2)  0;0  ;  2, 4; 4,8 ; 3) 17;10  ;  4; 3 ; 4)  6;9  ;  9; 6  ; 5)
4 4 
 4;8 ; 8; 4  ; 6)  2;3 ;  3; 2  ; 7)  5;1 ;  1; 5 ; 8)  3;0  ; 1; 2  ; 9)  2;3 ;  51; 46 ; 10)
1; 2  :
 x 2 y 2  xy  72  x 2 y 2  xy  2
1)  ; 5)  ;
 xy  x  2
 x y 6
 ( x  y) x  x y 34
 20   
 y
6)  y x 15 ;
2)  ;  x 2  y 2  34
x
x y   9
 y  x y 26
  
 x 16 7)  y x 5 ;
xy    x 2  y 2  24
 y 3 ;
3) 
 xy  y  9  x y 5
  
 x 2 8)  y x 6 :
 y 2x  x 2  y 2  13
  1
4)  x y ;
 x 2  3 y 2  16
 10 2 
   
352. 1)  2; 4  ;  4; 2  ; 3  3 2;3  3 2 ; 3  3 2;3  3 2 ; 2)  4;1 ;  ;  ; 3) (2;3); (–2;–
 3 3
3); 4) (2;–2); (–2;2);  4 ; 8  ;   4 ;  8  ; 5) (1;1); (4;–0,5); 6) (3;5); (5;3); (–3;–5); (–
 13 13   13 13 
5;–3); 7) (5; 1); (–5;–1); 8) (3; 2); (–3;–2); (2; –3); (–2;3):
 x 2  xy  0  x 2  3xy  4 y 2  0
1)  2 ; 5)  2 ;
 x  8 xy  33  0  3x  6 xy  y  0
 x 2  5 xy  4 y 2  0  x 2  6 xy  7 y 2  0
2)  ; 6)  2 ;
 x 2
 y  x  0  y  2 x  1  0
 x 2  8 x  20  x 2  3xy  2 y 2  0
3)  2 ; 7)  2 ;
 x  3xy  0 4 x  5 y  4 x  5 y  0
2
 x 2  10 xy  9 y 2  0  x 2  10 xy  16 y 2  0
4)  2 ; 8)  ;
 x  2 y  y 2
 0  xy  8 y  8  0
102
 x 2  9 xy  18 y 2  0  y 2  10 xy  5 x 2  6
9)  ; 11)  2 ;
 4 xy  3 y  x  3  0  x  2 xy  12 y  15
2
 y 2  10 xy  11x 2  0  2 y 2  7 xy  4 x 2  5
10)  2 ; 12)  2 :
 x  2 xy  12 x  12  0 3x  12 xy  5 y  20
2
 5 5  10   2  9 1 
353. 1)  ; 2)   ;   ;  0;0  ;  2; 2  ; 3) 10;   ;  2;  ; 4)  ;  ;  0;0  ;
 4 16   3  3  41 41 
1 1
 18 72   3 3 
1 1
 
1;1 ; 5)  0;0  ;   ;   ;   ;  ; 6) 1; 1 ; 7 7  48 ;7  48 ; 
    26 13 
 11 11 
3 1  3 1
7 7  48 ;7  48 ; 7)  0;0  ;  9; 9  ;   ;  ; 8)  4; 2  ; 9)  ;  ;   ;   ;
2 2  2 2


 3 1  33 ;
   
1  33   3 1  33 1  33 
; ;

; 10)  2; 2  ;


 
2  32 11 2  32 
;

;
 8 16   8 16   7 7 
     

 2  32 ;

11 2  32  
 ; 11) 1;1 ;  1; 1 ;  57 ; 81  ;   57 ;  81  ; 12)
 7     
7  6081 6081   6081 6081 
 
 15 95   15 95 
1;1 ;  1; 1 ;  ; ;  ; :
 1435 1435   1435 1435 
 x 3  y 3  72  x 2  y 2  18
1)  2 ; 9)  ;
 xy  9
 x  xy  y  12
2
 x 2  y 2  11
 x  y  133
3 3 10)  ;
2)  ;  xy  30
 x y 7  x 2  xy  2
11)  2 ;
 x 3  y 3  218 
 y  xy  3
3)  2 ;
 x  xy  y 2
 109 
 x  y  25
2 2
12)  ;
 x 3  y 3  217 
  x  3 y  5  0
4)  ;
 x  y  7 
 x  y  50
2 2
13)  ;
 1 1 3
 x  y  2

 x  y  1   0
5) 
1 1 5
;  x  y 2  2  x  y   15
 2  2  14)  ;
 x y 4  x  xy  y  11
 1 1 1 x  y xy  30
   15)  :
6)  x y 3 ; x  y xy  120
 x 2  y 2  16
2 x 2  y 2  34
7)  ;
 xy  20
 xy  x  56
8)  ;
 xy  y  54
354. 1) (2;4); (4;2); 2) (2;–5); (5;–2); 3) (–5;–7); (7;5); 4) (–1;–6); (–6;–1); 5) (2;1); (1;2); 6)
   
1  7; 1  7 ; 1  7; 1  7 ; 7) (5;4); (–5;–4); 8) (8;6); (–7;–9); 9) (–
103
3;–3); (3;3); 10) (–6;–5); (6;5); 11) (–2;3); (2;–3); 12) (3;4); (3;–4); (0;5); 13)
 0; 5 2  ; 0;5 2 ; (7;–1); (–7;–1); 14) (2;3); (3;2); 15) (5;3):
§19.Պարամետրերով գծային հավասարումներ, անհավասարումներ և
համակարգեր
Եթե խնդրում բացի հիմնական փոփոխականի, մասնակցում է նաև այլ
փոփոխական, ապա մենք գործ ունենք պարամետրական խնդրի հետ:
Այս պարագրաֆում մենք կդիտարկենք պարամետրերով գծային
հավասարումների, անհավասարումների և համակարգերի հետ: Այպիսի խնդիրները
բաժանվում են երկու խմբերի. խնդիրներ` “Լուծել…” պահանջով և խնդիրներ`
“Գտնել պարամետրի այն արժեքները, որոնց համար…” պահանջով:
 
Օրինակ 1. Լուծել հավասարումը a 2  10 x  4  a 2  7ax , որտեղ a -ն պարամետր
է:
Լուծում: հավասարումը գծային է x -ի նկատմամբ: Այն բերենք
   
ax  b տեսքի. a  10 x  4  a  7ax  a  7a  10 x  4  a 2 
2 2 2
 a  5 a  2 x   2  a  2  a  :
a  5
Եթե  a  5 a  2  0 , այսինքն  , ապա հավասարումը ունի մեկ լուծում.
a  2
a2
x :
5a
Եթե  a  5 a  2   0 , ապա կա՛մ a  5 , կա՛մ a  2 : Առաջին դեպքում կստանանք
0  x  21 հավասարումը, որը լուծում չունի: Եթե a  2 , ապա կստանանք 0  x  0
հավասարումը, որը ունի անվերջ թվով լուծում:
a2
Պատ.` a  5 , x   ; a  2 , x  R ; a   ; 2   2;5   5;   , x  :
5a
Օրինակ 2. Լուծե՛ք 5ax  a 2  a  2  6 x անհավասարումը, որտեղ a -ն պարամետր
է:
Լուծում: 5ax  a 2  a  2  6 x  (5a  6) x  a 2  a  2 : Եթե 5a  6  0 , այսինքն` եթե
6 6
a   , ապա կստանանք 0  x  0,64 , որը ճիշտ է բոլոր x -երի համար: Եթե a   , то
5 5
a a2
2
6 a a2
2
x : Վերջապես, եթե a   , ապա x  :
5a  6 5 5a  6
6  6   a2  a  2   6
Պատ.` երբ a   , x  R ; երբ a    ;   , x   ;  ; երբ a   ;   ,
5  5   5a  6   5
 a2  a  2 
x ;   :
 5a  6 
Օրինակ 3. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում 


2 х  а 2  5 у  2а 
 х  2 у  3
համակարգը. ա) ունի անվերջ թվով լուծում; բ) չունի լուծում; գ) ունի մեկ լուծում:
2 a 2  5 2a
Լուծում: ա) Համակարգը ունի անվերջ թվով լուծում, եթե  
1 2 3
a  3
  2  a  3;
 a  5  4
104
2 a 2  5 2a a  3
բ) Համակարգը չունի լուծում, եթե     2  a  3 ;
1 2 3 a  5  4
2 a2  5
գ) Համակարգը ունի մեկ լուծում, եթե   a 2  9  a  3 :
1 2
Պատ.` ա) 3; բ) –3; գ)  ; 3   3;3   3;   :
2 x 2  x  1  0
Օրինակ 4. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում  համակարգը.
3x  a  0
ա) ունի մեկ լուծում; բ) ունի լուծում; գ) չունի լուծում:
 1
 x
2 x  x  1  0
2
  0,5 :
Լուծում:  
3x  a  0  a
 x  3
a
ա) 0,5   1  1,5  a  3 ;
3
-0,5 a/3 1
a
բ)  0,5  a  1,5 ;
3
-0,5 1 a/3
a
գ)  0,5  a  1,5 :
3
a/3 -0,5 1
Պատ.` ա)  1,5;3 ; բ)  1,5;   ; գ)  ; 1,5 :
2 x  1  0
Օրինակ 5. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում  համակարգի
x  a  0
լուծումների բազմությունը պարունակում է. ա) ուղիղ մեկ ամբողջ թիվ; բ) ուղիղ
երկու ամբողջ թիվ; գ) ուղիղ երեք ամբողջ թիվ; դ) երեքից շատ ամբողջ թվեր:
2 x  1  0  x  0,5
Լուծում:   :
x  a  0  x  a
ա) 0  a  1  1  a  0 ;
-0,5
0 -a 1
բ) 1  a  2  2  a  1 ;
-0,5
0 1 -a 2
գ) 2  a  3  3  a  2 ;
-0,5
0 1 2 -a 3
105
դ) a  3  a  3 :
-0,5
0 1 2 3 -a
Պատ.` ա)  1;0 ; բ)  2; 1 ; գ)  3; 2 ; դ)  ; 3 :
355. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում հավասարումը. ա) ունի անվերջ թվով
լուծում; բ) չունի լուծում; գ) ունի մեկ լուծում.
 
1) 2a  a x  1  a  x ;
2 2
7)  a  1 a  6 x  2  a  6   30 x  5a ;
2) x  1  a x  a ;
2 8) a  5  2a  x  3 ;

3) 4ax  3  3a  a 2  3 x ;   
9) 5x  5a  a 2  4 x  15 ;
4) (a  5a  4) x  2a  3a  1 ; 10)  a  1 x  a  1 ;
2 2 2
5)  a  1 x  a  2 ;  
11) a 2  25 x  4  a 2  10ax :
6) 2a  4  4 x  a 2 x ;
 1  1 
355. 1) а) 1; б) –0,5; в)  ;      ;1  1;   ; 2) а) –1; б) 1; в)
 2  2 
 ; 1   1;1  1;   ; 3) а) 1; б) 3; в)  ;1  1;3   3;   ; 4) а) –1; б) –4; в)
 ; 4   4; 1   1;   ;5) а)  ; б) 1; в)  ;1  1;   ; 6) а) 2; б) –2; в)
 ; 2   2; 2   2;   ;7) а) 4; б) –9; в)  ; 9    9; 4    4;   ; 8) а)  ; б) 0; в)
 ;0   0;   ; 9) а) 3; б) –3; в)  ; 3   3;3  3;   ; 10) а) –1; б)  ; в)
 ; 1   1;   ;11) а)  ; б) 5; в)  ;5  5;   :

356. Լուծել պարամետրով անհավասարումը.
1) x  4  6ax  a ; 4) 5a  6x  2a  6  30x  5a ;
2) 5ax  a 2  a  2  6 x ; 5) x  a 2  4  10ax ;
3) 7ax  a  2  10 x ; 6) 4ax  15  5a  5x :
1  1  a4  1   a4 
356. 1) երբ a  , x  R ; երբ a   ;  , x   ;   ; երբ a   ;   , x   ; ;
6  6 1  6 a  6   1  6a 
 a2  a  2 
2) երբ a  1, 2 , x  R ; երբ a   1,2;   ,
x   ;  ; երբ a   ; 1,2  ,
 5a  6 
 a2  a  2  10  10   a2 
x ;   ; 3) երբ a   , x  R ; երբ a    ;   , x   ;   ; երբ
 5a  6  7  7   7a  10 
 10   a2   12  3a 
a   ;   , x   ;
  , 4) երբ a  7, 2 , x  R; երբ a   7,2;   , x   5a  36 ;   ;
 7   7 a 10   
 12  3a   a2  4 
երբ a   ;7,2 , x   ;  ; 5) երբ a  0,1 , x  ; երբ a   ;0,1 , x   ; ,
 5a  36   1  10a 
106
 a2  4 
երբ a   0,1;   , x   ;   ; 6) երբ a  1, 25 , xR; երբ a  1,25;   ,
 1  10a 
 5a  15   5a  15 
x  ;   ; երբ a   ;1,25 , x   ; :
 4a  5   4a  5 
357. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում համակարգը. ա) ունի անվերջ թվով
լուծում; բ) չունի լուծում; գ) ունի մեկ լուծում.
1) 
 
2 х  9а  2 у  3а
2
; 6) 
 a  2  х  у   a  2  2
;
 х  у  1  х   a  2  у  1
2) 
 
2 х  а 2  5 у  2а
;
3х   a  5 у  11
7)  ;
 х  2 у  3  х  4 у  7  0
aх  x  у  2а  1 (2a  1) x  5 y  7
3)  ; 8)  ;
3х  aу  y  3 (a  2) x  4 y  4
 a  2  х  27 у  4,5  a  2  х  5 у  5
4)  ; 9)  :
2 х   a  1 у  1  х   a  2  у  5
 a  1 х  2aу  3
5)  ;
aх  8 у  3a
2 2  2  2 2 2 
357. 1) ա) ; բ)  ; գ)  ;      ;    ;   ; 2) ա) 3; բ) –3; գ)
3 3  3  3 3 3 
 ; 3  3;3   3;   ; 3) ա) 2; բ) –2; գ)  ; 2   2;2   2;   ; 4) ա) –7; բ) 8; գ)
 ; 7    7;8  8;   ; 5) ա) 2; բ)  ; գ)  ;2    2;   ; 6) ա) 3; բ) 1; գ)
 ;1  1;3  3;   ; 7) ա)  ; բ) 7; գ)  ;7   7;   ; 8) ա)  , բ) 2, գ)
 ;2    2;   ; 9) ա) 3; բ) –3; գ)  ; 3  3;3   3;   :
358. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում համակարգը. ա) ունի մեկ լուծում; բ)
ունի լուծում; գ) չունի լուծում.
2 x 2  x  1  0 2  a  3x   1  1
 
2 x  x  1  0
2
1)  ; 6)  ; 11)  ;
3x  a  0 
 4  x  a   a  0 
 2  2 a  x   1
6  a  x   a  2 6  x  1  3a  1
  x  x  3  0
2)  ; 12) 
7)  ; ;
3x  5a  3  2  x  a   1  5a 
 4 x  3a  0


 4  2  3a  x   1 3a  5 x  1  x  1 x  3  0
3)  ; 8)  ; 13)  ;
a  2 1  x   2
 6  x  8a a  x  0
 x2  4x  3  0  x 2  3x  2  0  4  x 1  x   0
4)  ; 9)  ; 14)  ;
1  x  8a 2 x  1  a 2 x  a  3
x  a  0 
5  3x  2 x  0
2
 x2  x  0
5)  ; 10)  ; 15) 
2 x  3a  10
:
0, 25  3a  x   1
 3x  5a  1
8   8
358. 1) ա)  1,5;3 ; բ)  1,5;   ; գ)  ; 1,5 ; 2) ա)
8
; բ)  ;   ; գ)  ;  ; 3)
15 15   15 
 1 1
ա) –0,2; բ)  0, 2;   ; գ)  ; 0, 2  ; 4) ա)  ;  ; բ)  ;0,5 ; գ)  0,5;   ; 5) ա)
 4 2
107
 2;; բ)  2;; գ)  ; 2 ; 6) ա)  ; բ)  4 ;   ; գ)  ; 4  ; 7) ա) 5
; բ)
 13   13  3
5   5  31   31   31 
 3 ;   ; գ)  ; 3  ; 8) ա)  ; 43  ; բ)  ; 43  ; գ)  43 ;   ; 9) ա)  3;  1 ; բ)
 ;  1 ; գ)  1; ; 10) ա) 1;  ; բ)  ;  ; գ)  ;   ; 11) ա) 0; բ) 0;   ; գ)

13 13 13
 6  6 6 
 ;0 ; 12) ա) 4; բ)  ; 4 ; գ)  ; 4  ; 13) ա) 1; բ) 1;   ; գ)  ;1 ; 14) ա)  ; բ)
 5;    ; գ)  ;  5 ; 15) ա)  ; բ)  ; 0, 4  ; գ) 0, 4;   :
359. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում է  2;5 միջակայքը պարունակում

 a 2 ; a 2  1 միջակայքը: 359. 2;  2  2; 2 :   
360. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում է  1;3 միջակայքը ընկած
 2a;1  a միջակայքի մեջ: 360.  ;2:
361. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում  3;1 և  a; a  4 միջակայքերը ունեն
մեկ ընդհանուր կետ: 361. –7; 1:
362. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում համակարգի լուծումների
բազմությունը պարունակում է. ա) ուղիղ մեկ ամբողջ թիվ; բ) ուղիղ երկու ամբողջ
թիվ; գ) ուղիղ երեք ամբողջ թիվ; դ) երեքից շատ ամբողջ թվեր.
2 x  1  0 0,5(3a  x)  1  x
1)  ; 6)  ;
x  a  0 3  3x  0, 25(1  x)
1  4 x  a  6  2x 1  x
2)  ;  
2  x  3  1  3x 7)  3 9 ;
3x  1  a
2 x  3  0
3)  ; 2  a x
3x  5a  1   1
8)  2 4 :
4  7 x  3a
4)  ; 7  x  0,5 1  2 x 

3x  5  2(1  x)
5  3x  0,5  2  x 
5)  ;
6 x  a  3
362. 1) ա)  1;0 ; բ)  2; 1 ; գ)  3; 2 ; դ)  ; 3 ; 2) ա)  3;1 ; բ) 1;5  ; գ) 5;9  ; դ)
11   25 
9;   ; 3) ա)  0,8; 0, 2  ; բ)  0,2;0,4 ; գ) 0, 4;1 ; դ) 1;   ; 4) ա)  3 ;6  ; բ) 6; 3  ;
 25 32   32 
գ)  ;  ; դ)  ;   ; 5) ա) 9;15  ; բ) 15; 21 ; գ) 21;27  ; դ)  27;   ; 6) ա)
3 3  3 
 4 1  7 4  10 7   10 
  3 ;  3  ; բ)   3 ;  3  ; գ)   3 ;  3  ; դ)  ;  3  ; 7) ա) 8;11 ; բ) 11;14  ; գ)
14;17  ; դ) 17; ; 8) ա) 1;1,5 ; բ)  0,5;1 ; գ)  0;0,5 ; դ)  ;0 :
363. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում համակարգի լուծումների
բազմությունը մի միջակայք է, որի. ա) երկարությունը հավասար է 3-ի; բ)
երկարությունը մեծ է 10-ից.
5  2 x  1  x 3a  2 x  5  4 x
 
1)  4a  x ; 2)  7  x ;
 2  1  2  0
108
4  x  3  3x 2  5 x  0,5(3  a)
3)  ; 4)  :
2 x  1  5a  5 x 7  10 x  0
 10 
; բ) 13;   ; 3) ա) –1,3; բ)  ;5,5 ; 4) ա) –24; բ)
19 25
363. 1) ա) ; բ)  ;   ; 2) ա)
12  3  3
 ;94 :
§20. Պարամետրերով հավասարումներ, որոնք բերվում են
f(x) = ax 2 + bx + c ֆունկցիայի հետազոտմանը
Դիտարկենք պարամետրական հավասարումը.
ax2  bx  c  0 , (1)
որտեղ a, b, c իրական թվեր են կամ պարամետրից կախված արտահայտություներ,
իսկ x -ը անհայտն է:
Հաշվի առնելով, որ (1) հավասարումը կարող է լինել և՛ գծային (երբ a  0 ), և՛
քառակուսային (երբ a  0 ), ունենք.
a  0
1) եթե  , ապա (1) հավասարումը չունի լուծում;
D  0
a  0
2) եթե  , ապա (1) հավասարումը ունի միակ լուծումը;
D  0
a  0
3) եթե  , ապա (1) հավասարումը ունի երկու լուծում;
D  0
a  0
4) եթե  , ապա (1) հավասարումը ունի միակ լուծումը;
b  0
a  0

5) եթե b  0 , ապա (1) հավասարումը չունի լուծում;
c  0

a  0

6) եթե b  0 , ապա (1) հավասարումը ունի անվերջ թվով լուծում:
c  0

Դիտողություն: “Երբ ax2  bx  c  0 հավասարումը…” և “Երբ ax2  bx  c  0
քառակուսային հավասարումը…” ձևակերպումները տարբերվում են: Առաջին
ձևակերպման մեջ դիտարկվում են և՛ գծային (երբ a  0 ), և՛ քառակուսային ( a  0 )
հավասարումների դեպքերը, իսկ երկրորդ ձևակերպման մեջ դիտարկվում է միայն
քառակուսային ( a  0 ) դեպքը:
Դիտարկենք մի քանի խնդիր:
Խնդիր 1: Գտնել a պարամետրի բոլոր արժեքները, որի դեպքում
a  1x 2  2a  1x  a  2  0 հավասարումը. ա) ունի երկու տարբեր լուծում; բ) չունի
լուծում; գ) ունի մեկ լուծումը; դ) ունի գոնե մեկ ընդհանուր լուծում x 2  3x  2  0
հավասարման հետ:
Լուծում: Սկզբում գտնենք որոշիչը. D  4  a  1  4  a  1 a  2   12  a  1 :

2
a  1  0 a  1 a  1
ա)     . Պատ.`  1;   ;
D  0 12  a  1  0 a  1
109
 a  1  0   a  1
 
 2  a  1  0   a  1  a  1
 
բ)  a  2  0   a  2   a  1 . Պատ.`  ; 1 ;
 
 a  1  0  a  1  a  1
 
 D  0  12  a  1  0
 a  1  0  a  1
 
a  1  0  a  1  a 
գ)    a  1   a  . Պատ.` a   :
 a  1  0  
 
  D  0  12  a  1  0
դ) x2  3x  2  0 հավասարման արմատներն են. x1  1 , x2  2 . Տեղադրենք այդ

արմատներն ուսումնասիրվող հավասարման մեջ.
 1
 a  1  2  a  1  a  2  0 a   4 1 2
   . Պատ.`  ;  :
 4  a  1  4  a  1  a  2  0 a   2 4 3
 3
Խնդիր 2. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում
   
a 2  3a  2 x2  a 2  5a  4 x  a  a 2  0 հավասարումը մեկից շատ լուծում:
Լուծում: Սկզբում հավասարումը գրենք ավելի հարմար տեսքով (պարամետրի
կախված գործակիցները վերլուծենք արտադրիչների):
 a 1 a  2 x   a 1 a  4 x  a  a  1  0 :
2
Քանի որ հավասարումը կարող է լինել և՛ գծային, և՛ քառակուսային, “մեկից շատ

լուծում” ունենալը նշանակում է կա՛մ երկու լուծում ունենալ, կա՛մ անվերջ թվով
լուծումներ: Սկզբում դիտարկենք երկրորդ դեպքը.
1) երբ  a  1 a  2     a  1 a  4   a  a  1  0  a  1 , այսինքն` երբ a  1 ,
հավասարումը անվերջ թվով լուծում ունի;
2) երբ a  1a  2  0 դիտարկենք երկու լուծման դեպքը:
Հավասարման երկու կողմը բաժանելով  a  1 -ի`
 a 1 a  2 x2   a  1 a  4 x  a a  1  0 , կստանանք.
 a  2 x2   a  4 x  a  0 քառակուսային հավասարումը, որը ունի երկու լուծում, եթե
a  1  0 a  1 a  1 a  1
 
  
a  2  0  a  2  a  2  a  2 .
D  0  5a 2  16a  16  0 a  R
  D   a  4   4a  a  2   0 
2
 
Միավորելով երկու դեպքերի լուծումները` կստանանք. а   ;2    2;   :
Պատ.`  ;2    2;   :
Երկքառակուսային հավասարում: Կախված a, b, c պարամետրերի արժեքներից`
գտնել ax4  bx 2  c  0, a  0 հավասարման լուծումների քանակը:
Նշանակենք x2  t  0 , at 2  bt  c  0 .
1) երբ D  0 չունի լուծում;
110
 D  0,

2) երբ  b չունի լուծում;
 t  t    0

1 2
2a
 D  0,

3) երբ  b ունի մեկ լուծումը;
 t1  t2   0
 2a
 D  0,

4) երբ  b ունի երկու լուծումը;
 t1  t2   0
 2a
 D  0,  D  0,
 
5) երբ t1  0,  t1  t2  0, չունի լուծում;
t  0. t  t  0.
2 1 2
 D  0,  D  0,
 
6) երբ t1  0,  t1  t2  0, ունի մեկ լուծումը;
t  0. t  t  0.
2 1 2
 D  0,

7) երբ t1  0  t1t2  0 ունի երկու լուծումը;
t  0.
2
 D  0,  D  0,
 
8) երբ t1  0,  t1  t2  0, ունի երեք լուծումը;
t  0. t  t  0.
2 1 2
 D  0,  D  0,
 
9) երբ t1  0,  t1  t2  0, ունի չորս լուծումը:
t  0. t  t  0.
2 1 2
Խնդիր 3. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում x4  ax2  a  7  0
հավասարումը. ա) չունի լուծում; բ) ունի մեկ լուծումը; գ) ունի երկու լուծումը; դ) ունի
երեք լուծումը; ե) ունի չորս լուծումը:
Լուծում: Նշանակենք x2  t  0 , t 2  at  a  7  0 : Սկզբում գտնենք որոշիչը.
D  a 2  4  a  7   a 2  4a  28 :



D  0 
 
 D  0,  a  0,
 
ա)  a ,     a   7;   .
 t1  t2    0  a  7.
 2  a  0,
 D  0,  a  7  0.
  
 t1  t2  0,

 t1  t2  0.
111
  D  0,

 t1  t2   a  0
,
 
 2  a  0,
բ)    a  0,    a 7.
  D  0, 
 a  7  0.  a  7.
 t1  t2  0,

 t1  t2  0.
  D  0,

 t1  t2   a  0
,
 
գ)   2   a   ;7  .
  a  7  0.
  D  0,
 t1  t2  0.
 D  0,
 a  0, a  0,
դ) t1  t2  0,     a  .
t  t  0.  a  7  0.  a  7.
1 2
 D  0,
 a  0, a  0,
ե) t1  t2  0,     a 
t  t  0.  a  7  0.  a  7.
1 2
Պատ.` ա)  7;    ; բ) 7; գ)  ;7  ; դ)  ; ե)  :
364. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում հավասարումը. ա) չունի լուծում; բ)
ունի միակ լուծումը; գ) ունի գոնե մեկ լուծում; դ) ունի երկու տարբեր արմատներ.
 
1) a 2  9 x 2   2a  6  x  1  0 ; 10)  a  1 x 2   a  1 x  1  0 ;
2)  a  2 x2   a  2 x 1  0 ;
2
 
11) a 2  4 x 2   a  2  x  2  0 ;
3)  a 12 x2  2  a 12 x  1  0 ; 12) 2a  a  1 x 2  ax  1  0 ;
4)  a  2a  x  2ax 1  0 ;
2 2
 
13) a 2  1 x 2   a  1 x  1  0 ;
5)  a  6a  x  2ax  1  0 ;
2 2
14) ax 2  2  a  1 x  a  1  0 ;
6)  2a  a  x  2ax 1  0 ;
2 2 15) 3ax2   6a  4  x  3  a  1  0 ;
16)  a  1 x 2  ax  a  0 ;
7)  a  a  x  ax  1  0 ;
2 2
17) ax2  2 x  2a  1  0 .
8)  a 1 x  2  a 1 x 1  0 ;
2 2
9)  a 1 x2  2  a  1 x  a  2  0 ;
364. 1) ա)  ; 3 ; բ) 3; գ)  3;   ; դ)  3;3  3;   ; 2) ա) –2; բ)  ; գ)
 ; 2   2;   ; դ)  ; 2   2;   ; 3) ա) 12;13 բ) 13; գ)  ;12  13;   ; դ)
 ;12  13;   ; 4) ա) 0;1 ; բ) 1; 2; գ)  ;0  1;   ; դ)  ;0  1;2    2;   ; 5)
ա)  0;3 ; բ) 3; 6; գ)  ;0   3;   ; դ)  ;0    3;6    6;   ; 6) ա)  ;0 ; բ) 2; գ)
 0;   ; դ)  0;2   2;   ; 7) ա)  ; 
4  4 
  0;   ; բ)  ; –1; գ)
4
 3 3   3 ;0  ; դ)
 4 
  ; 1   1;0  ; 8) ա)  0;1 ; բ) –1; 0; գ)  ;0  1;   ; դ)  ; 1   1;0   1;   ;
 3 
112
9) ա)  ;0, 2  ; բ) 0,2; 1; գ) 0, 2;   ; դ)  0, 2;1  1;   ; 10) ա) 1;5  ; բ) 5; գ)
 ;1  5;   ; դ)  ;1  5;   ; 11) ա)  ; 2    

18 18 18 
;   ; բ) 2; ; գ)  2;  ; դ)
7  7  7
 2; 2    2;  ; 12) ա)  ;0   ;   ; բ) 1; ; գ)  0;  ; դ)  0;1  1;  ; 13) ա)

18 8 8 8 8
 7 7  7  7  7
 5 5  5   5  1  1
 ;    1;   ; բ)  ; 1 ; գ)   ;1 ; դ)   ; 1   1;1 ; 14) ա)  ;   ; բ) 0; ;
 3 3  3   3  3  3
 1  1 4  4  4  4
գ)  ;  ; դ)  ;0    0;  ; 15) ա)  ;   ; բ) 0; ; գ)  ;  ; դ)  ;0    0;  ;
 3  3 3  3  3  3
4  4  4  4
16) ա)  ;0    ;   ; բ) 0;1; ; գ) 0;  ; դ)  0;1  1;  ; 17) ա)
3  3  3  3
 ; 1   0,5;   ; բ) 1;0;0,5 ; գ)  1;0,5 ; դ)  1;0   0;0,5  :
365. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում տրված ֆունկցիաների գրաֆիկները
ունեն ուղիղ մեկ ընդհանուր կետ.
1) y   a 2  a  x 2  1 և y  ax ; 3) y   6  a  a 2  x2  1 և y  2  2  a  x ;
2) y   a 2  1 x 2  1 և y  2 1  a  x ; 4) y  2ax2  2 x  1 և y  5x2  2ax  2 :
365. 1) 1; 4 ; 2) –1; 0; 3) –3; –0,5; 4) 4; 2,5:

3
366. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում, x 2   2a  1 x  a  0 և

 a  1 x2  ax  1  0 հավասարումները ունեն գոնե մեկ ընդհանուր արմատ: 366. 0; 2;
2  2 :
367. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում հավասարումը. ա) չունի լուծում; բ)
ունի միակ լուծումը; գ) ունի ուղիղ երկու արմատ; դ) ունի ուղիղ երեք արմատ; ե) ունի
ուղիղ չորս արմատ.
1) x4  ax2  a  7  0 ; 4) x4  2ax2  2  a  0 ;
2) 2 x4  ax2  2a  3  0 ; 5) 3x4  ax2  5a  6  0 :
3) x4  3ax2  4a  5  0 ;
 
367. 1) ա)  7;    ; բ) 7; գ)  ;7  ; դ)  ; ե)  ; 2) ա) 1,5;8  88 ; բ) –1,5; գ)
 ;  1,5   8  88  ; դ)  ; ե) 8  88;    ; 3) ա) 1, 25;    ; բ) 1,25; գ)  ;1,25  ; դ)  ;

ե)  ; 4) ա)  2; 2  ; բ) 2; գ) 2   2;    ; դ)  ; ե)  ;  2  ; 5) ա)  ;  1, 2  ; բ) 1,2; գ)
 1,2;    ; դ)  ; ե)  :
368. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում հավասարումը ունի ուղիղ չորս
արմատ.
1) x4  6 x3  10  a 2  x 2  3  a 2  1 x  20  0 ;
2) x 4  2 x3  1  a  x 2  ax  12  0 ;
3) x4  4 x3   5  a  x2  2  1  a  x  8  0 ;
4) x4  4 x3   3  a  x2  2  a  1 x  12  0 ;
5) x4  2 x3  1  2a  x2  2ax  a  3  0 ;
113
6) x4  6 x3   9  a  x2  3ax  a  5  0 ;
8
7) x 2  6 x   2a  1 ;
x  6x  5
2
5
8) 2 x 2  4 x   2  a  1 ;
2x  4x  5
2
5
9) x 2  2 x   2a ;
x  2x  2
2
9
10) x 2  x   a:
x  x 1
2
 191   1   33 
368. 1)  ; 2)  ;   ; 3)  ;  8 ; 4)  ;  10  ; 5)  ; 6)  ;  ; 7)   ;    ; 8)
 4   20   7 
 23 
  ;    ; 9)
 14 
 4 
   47 
  ;1  5   1  5;  ; 10)  5;  :
 3   4 
369. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում հավասարումը ունի լուծում.
1)  x2  3x  2  x 2  7 x  12   a ; 4)  x2  4 x  5 x 2  2 x  8  a ;
2) x 2
 2 x  3 x2  6 x  5  a ; 5) x 2
 8x  9  x 2  2 x  24   a ;
3) x 2
 4 x  3 x 2  8x  15  a ; 6) x 2
 8x  7  x 2  2 x  8  a :
369. 1)  6, 25;    ; 2)  16;    ; 3)  36;    ; 4)  81;    ; 5)  625;    ; 6)  81;    :
Քառակուսային հավասարման արմատների մասին պնդումներ
Դիտարկենք պարամետրական հավասարումը.
ax2  bx  c  0 , (1)
որտեղ a, b, c  a  0  իրական թվեր են կամ պարամետրից կախված
արտահայտություներ, իսկ x -ը անհայտն է:
Եթե (1) հավասարման մեջ D  0 , ապա հավասարումը ունի x1 , x2 արմատներ
(հնարավոր է համընկնող): Այդ դեպքում օգտագործելով Վիետի բանաձևերը`
b c
x1  x2   և x1  x2  ` կարելի է լուծել այն խնդիրները, որում պահանջվում է
a a
որոշել արմատների նշանը:
Նշենք, որ երկու թվերի արտադրյալի և գումարի նշաններով կարելի է որոշել այդ
թվերի նշանները: Օրինակ` եթե թվերի արտադրյալը բացասական է x1 x2  0 , ապա x1
և x2 թվերը ունեն տարբեր նշաններ:
Եթե x1 x2  0 , ապա x1 և x2 թվերը կամ միաժամանակ դրական են, եթե նրանց
գումարը դրական է` x1  x2  0 , կամ` միաժամանակ բացասական են, եթե նրանց
գումարը բացասական է` x1  x2  0 :
Այսպիսով.
1) քառակուսային հավասարումը ունի երկու միևնույն նշանի տարբեր արմատներ`
D  0

համարժեք է.  c ;
 x1  x2   0
a
114
2) քառակուսային հավասարումը ունի երկու դրական տարբեր արմատներ`

D  0

 c
համարժեք է.  x1  x2   0 ;
 a
 b
 x1  x2    0
 a
3) քառակուսային հավասարումը ունի երկու բացասական տարբեր արմատներ`


D  0

 c
համարժեք է.  x1  x2   0 ;
 a
 b
 x1  x2    0
 a
քառակուսային հավասարումը ունի երկու տարբեր նշանի արմատներ` Ответ:
a   ; 2    6;   .
Խնդիր 1. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում են x 2   a  4  x  4a  1  0
հավասարման x1 և x2  x1  x2  արմատները բավարարում x12  x22  x1 x2
անհավասարմանը:
Լուծում: Վիետի թեորեմի և խնդրի պայմանի համաձայն կստանանք`
 x1  x2  a  4  x1  x2  a  4  x1  x2  a  4
 x  x  4a  1  
 1 2  x1  x2  4a  1  x1  x2  4a  1
 x2  x2  x x  2  
 x1  x2  x1 x2  x1  x2   3x1 x2  0
2 2
 1 2 1 2
 D   a  4 2  4  4a  1  0  D  0 D  0
  
 a  4   3  4a  1  0
 2

a  4a  13  0
2
a 

     :
 a  4 
2
 4  4 a  1  0 
 a 2  8a  12  0 
 a   ; 2    6;  

Պատ.` a   ;2    6;   :
Խնդիր 2. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում 9ax 2  3ax  2  0
քառակուսային հավասարումը ունի գոնե մեկ դրական արմատ:
Լուծում: Սկզբում նկատենք, որ “քառակուսային” նշանակում է, որ a  0 :
115

 a  0  a  0
 
  D  9a  72a  0 x    D  9a  72a  0
2 2

  3a 
a0  x  x  0
  0    1 2
     
 2 9 a   D  9a  72a  0
2
 a   ;0    8;  
 a  0  
   x1  0   x1  0
  D  9a 2  72a  0  x  0
   2
  x1  0
 a  0

 2  0
  9a


 a   ;0    8;    a   ;0  : Պատ.`  ;0  :
  1
  x1  x2    0
 6
 2
  x1  x2  0
 9a
Այստեղ D  0 դեպքը տրոհված է երկու մասի. 1) արմատներից մեկը դրական է,
մյուսը` բացասական, և 2) արմատներից մեկը դրական է, մյուսը` ոչ բացասական,
որպեսզի հնարավոր լինի օգտագործել Վիետի բանաձևերը:
Խնդիր 3. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում  a  1 x 2  3x  a 2  4a  0
հավասարումը ունի տարբեր նշանի երկու արմատներ:
a  0 a  0
 
 a 2
 4 a   a  a  4  a   ;0   1; 4  :
Լուծում:  x1  x2  0  0
 a 1  a 1
Պատ.`  ;0   1; 4  :

370. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում են հավասարման x1 և x2  x1  x2 
արմատները բավարարում նշված անհավասարմանը.
1) x2   a  4  x  4a  1  0, x12  x22  x1 x2 ;
2) 4 x2  4  a  3 x  4a  15  0, x12  x22   x1 x2 ;
3) x2  2ax  a  2  0, x12  x22  5x1 x2 ;
4) x2   a  2 x  a  2  0, x12  x22  3x1 x2 :
370. 1)  ;2    6;   ; 2)  ; 4    6;   ; 3)  ; 1   2;   ; 4)  ; 2    3;   :
371. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում հավասարումը ունի. ա) նույն նշանի
երկու տարբեր արմատներ; բ) երկու տարբեր դրական արմատներ; գ) երկու տարբեր
բացասական արմատներ; դ) գոնե մեկ դրական արմատ.
1) x2  2  a  1 x  a 2  a  2  0 ; 5) x 2   a  2  x  a  1  0 ;
2) x2  2  a  1 x  a 2  a  2  0 ; 6) x 2   2a  1 x  2a  2  0 ;
3) x2  2ax  a 2  a  2  0 ; 7) x 2   a  2  x  a  1  0 ;
4) x2  2ax  a 2  a  2  0 ;
116
8) x 2   a  1 x  a  2  0 ; 13) x2  2  a  1 x  a  5  0 ;
9) x 2  ax  5a  11  0 ; 14) x2   a  4  x  2a  4  0 ;
10) x2   a  1 x  5a  6  0 ; 15) 2 x2   a  2  x  3a  0,5  0 ;
11) x 2   2a  1 x  10a  6  0 ; 16)  x2   2a  1 x  a  0, 25  0 .
12) x 2  1  3a  x  6  15a  0 ;
371. 1) ա)  ; 1   2;3 ; բ)  ; 1 ; գ)  2;3 ; դ)  ; 2  ; 2) ա)  3; 2   1;   ; բ) 1;   ;
գ)  3; 2  ; դ)  2;   ; 3) ա)  ; 2   1;2  ; բ)  ; 2  ; գ) 1; 2  ; դ)  ;1 ; 4)
ա)  2; 1   2;   ; բ)  2;   ; գ)  2; 1 ; դ)  1;   ; 5) ա)  1;0   8;   ; բ)  1;0  ;
գ) 8;   ; դ)  ;0 ; 6) ա)  1; 0,5   3,5;   ; բ)  1; 0,5 ; գ)  3,5;   ; դ)  ; 0,5 ; 7)
ա)  ; 8   0;1 ; բ)  0;1 ; գ)  ; 8 ; դ) 0;   ; 8) ա)  2; 1   7;   ; բ)  2; 1 ;
գ)  7;   ; դ)  ; 1 ; 9) ա)  2, 2; 2    22;   ; բ)  22;   ; գ)  2, 2; 2  ;
դ)  ; 2, 2    22;   ; 10) ա)  ; 23  1;1, 2  ; բ)  ; 23 ; գ) 1;1, 2  ;
դ)  ; 23  1, 2;   ; 11) ա)  0,6; 0,5  11,5;   ; բ) 11,5;   ; գ)  0, 6; 0,5 ;
 23   1 2  1 2  23 
դ)  ; 0,6   11,5;   ; 12) ա)  ;     ;  ; բ)  ;  ; գ)  ;   ;
 3  3 5 3 5  3 
 23 2 
դ)   ;  ; 13) ա)  5; 1   4;   ; բ)  5; 1 ; գ)  4;   ; դ)  ; 1 ; 14)
 3 5
 1 
ա)  ; 16    0;2  ; բ)  0; 2  ; գ)  ; 16  ; դ) 0;   ; 15) ա)   ;0    28;   ;
 6 
 1   1
բ)  28;   ; գ)   ;0  ; դ)  ;     28;   ; 16) ա)  0, 25;0    0;   ;
 6   6
բ)  0, 25;0    0;   ; գ)  ; դ)R:
372. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում հավասարումը ունի տարբեր նշանի
երկու արմատներ.
1)  a  1 x 2  3x  a 2  4a  0 ; 3)  a  3 x2   a 1 x  2a2  a  1  0 ;
2)  2a  1 x2  ax  a2  5a  4  0 ; 4)  5a  2 x2  2ax  a 2  a  12  0 .
372. 1)  ;0   1; 4  ; 2)  ; 4    1; 0,5 ; 3)  ; 0,5  1;3 ; 4)  3;0, 4    4;   :
f(x) = ax 2 + bx + c քառակուսային հավասարման արմատների դիրքի հետ
կապված խնդիրներ
Խնդիր 5. a, b, c պարամետրերի ո՞ր արժեքների դեպքում քառակուսային
հավասարումը ունի երկու տարբեր արմատներ, երկուսն էլ մեծ m թվից:
Լուծում:
117
 а  0

  D  b  4ac  0
2
 b
  x0  m
a  0  2a  D  b 2  4ac  0
D  0   f (m)  am 2  bm  c  0, 
  b
    x0  m .
 x1  m а  0  2a
 x2  m  a  f (m)  0
 D  b  4ac  0
2
 b
  x0  m
 2a
  f (m)  am 2  bm  c  0,
y
y a<0,D>0
a>0,D>0
f(m) m x1 x2
O x0 x
x0
O m x1 x2 x f(m)
Խնդիր 6. a, b, c պարամետրերի ո՞ր արժեքների դեպքում քառակուսային

հավասարումը ունի երկու տարբեր արմատներ, երկուսն էլ փոքր m թվից:
Լուծում:
 а  0

  D  b  4ac  0
2
 b
  x0   m
a  0  2a  D  b 2  4ac  0
D  0   f (m)  am 2  bm  c  0, 
  b
    x0  m .
 x1  m а  0  2a
 x2  m  a  f (m)  0
 D  b  4ac  0
2
 b
  x0   m
 2a
  f (m)  am 2  bm  c  0,
y y
a<0,D>0
a>0,D>0
f(m)
x1 x2 m
O x0 x
x0
O x1 x2 m x
f(m)
Խնդիր 7: a, b, c պարամետրերի ո՞ր արժեքների դեպքում քառակուսային

հավասարումը ունի երկու տարբեր արմատներ, մեկը մեծ, իսկ մյուսը` փոքր m թվից:
Լուծում:
118
a  0  a  0
D  0 

   f ( m)  0  a  f  m   0 .
  a  0
 x1  m 
 x2  m   f (m)  0
y
y
a>0, D<0 a<0,D>0
f(m)
x1 x2
m O x
O x m
f(m)
Խնդիր 8:a, b, c պարամետրերի ո՞ր արժեքների դեպքում քառակուսային
հավասարումը ունի երկու տարբեր արմատներ, որոնք պատկանում են  m; n 
միջակայքին:
Լուծում:
a  0 a  0
 
 D  b  4ac  0  D  b  4ac  0
2 2
 f m  0  f m  0
 
 f n  0  f n  0
ա)  կամ բ) 
 b  b
 x0  m  x0  m
 2a  2a
 b  b
 x0  2a  n  x0  2a  n
 
y
y a<0,D>0
a>0, D<0
f(m)
f(n) m x1 x2 n
O x0 x
x1 x2
O m x0 n x f(n)
f(m)
373. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում. ա) հավասարումը ունի երկու տարբեր
արմատներ, մեկը մեծ, իսկ մյուսը` փոքր x0 թվից; բ) հավասարումը ունի երկու
տարբեր արմատներ, երկուսն էլ մեծ x0 թվից; գ) հավասարումը ունի երկու տարբեր
արմատներ, երկուսն էլ փոքր x0 թվից:
1) x 2  (3a  5) x  8a  22  0, x0  3 ; 4) x 2  2ax  a  8  0, x0  1 ;
2) x 2  (3a  2) x  8a  14  0, x0  1 ; 5) x2   a  11 x  3a  17  0, x0  4 ;
3) x 2   3a  1 x  7a  0, x0  2 ; 6) x 2  (3a  12) x  10a  40  0 , x0  5 :
 1  568   1  568   17 
373. 1) ա) 16; ; բ)  ;  ; գ)  ;16  ; 2) ա)  ;   ; բ)
 9   9   11 
 17 10  2 142   10  2 142   11  4 7 
  ;  ; գ)  ;   ; 3) ա)  ; 2  ; բ)   2;  ; գ)

 11 9   9   9 
119
 11  4 7   33  1   1  33 
 ;   ; 4) ա)  3;   ; բ)  ;3  ; գ)  ;   ; 5) ա)  ; 43 ; բ)
 9   2   2 
 7;   ; գ)  43;27 ; 6) ա) 1;   ; բ)  ; 4  ; գ)  ;1 :

4
9 
374. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում հավասարումը ունի երկու տարբեր
արմատներ, որոնք պատկանում են նշված միջակայքին.
1) 4 x 2  3a  1x  a  2  0 ,  1;2 ;
2) x 2  ax  2  0 , 0;3 ;
3) x 2  2a  1 x  3a  0 , 1;4 ;
4) x 2  a  1x  a  4  0 ,  2;0 .
 12   11  2 3   10 
374. 1)  1,5;  ; 2) 
 2 2;  ; 3) ; 2, 4  ; 4)   ; 3  :
 7  3  2   3 
արմատներ, որոնք չեն պատկանում նշված միջակայքին.
1) 4 x 2  a  1x  25  0 , 0;1 ; 3) x 2  2a  3x  a  0 , a; ;
2) 2 x 2  4a  2x  a 2  1  0 , 0,5;3 ; 4) x 2  x  a  0 ,  ; a  .
 2  14  
375. 1)  28;19  21; ; 2)  ; 7   6  41;   6  41;  ; 3)
2  


 4 7   4 7 
0;   ; 4 ; 4)  ;2:
 2   2 
արմատներ, որոնք նշված անհավասարումներին.
1) x2   2a  1 x  a 2  a  2  0 , 0  x1  2, 3  x2  5 ;
2) x2  6ax  9a2  2a  2  0 , x1  3, x2  0 ;
3) x 2   2a  1 x  3a  0 , 1  x1  4, 1 x2  4 ;
4) x2  ax  2  0 , 0  x1  3, 0  x2  3 ;
5) x2  x  a  0 ; x1  a, x2  a .
 2 3   11 
376. 1) 1;3 ; 2) 1;    ; 3)  ; 2, 4  ; 4)  8;  ; 5)  ;  2  :
 2   3
377. Հայտնի է, որ f ( x) քառակուսային եռանդամը ընդունում է իր ամենամեծ

արժեքը x0 կետում: а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում x0 -ն կպատկանի
նշված միջակայքին.
1) f  x    a  3 x 2  2  a  4  x  3,  2;4 ;
2) f  x    2a  5 x2  2  a  1 x  1,  1;0  ;
3) f  x   ax2   a  1 x  2,  1;1 ;
4) f ( x)  ax2   2a  1 x 1,  5;3 :
 4 1 
376. 1)  ;10; 2)   1;  ; 3)  ;1; 4)  ;  :
 3 8 
120
378. Հայտնի է, որ f ( x) քառակուսային եռանդամը ընդունում է իր ամենափոքր
արժեքը x0 կետում: а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում x0 -ն չի պատկանի
նշված միջակայքին.
1) f ( x)   a  1 x 2  ax  1, 0;1 ;
2) f ( x)  (2a  1) x2   a  3 x  2,  1;0  ;
3) f ( x)  (a  1) x2  2ax  1,  0;1 ;
4) f ( x)  3ax2   a  4  x  4,  0;2 :
 1 1
377. 1)  ;1 ; 2)   ;  ; 3)  1;0 ; 4)  4;0 :
 2 3
379. а պարամետրի ո՞ր արժեքների y  ax 2  x  a
դեպքում, և
3
y  x 2  2  a  1 x  1 պարաբոլների գագաթները գտնվում են y  ուղղի տարբեր
4
կողմերում: 378.  1,5; 0,5 :
§17. Պարամետրերով անհավասարումներ, որոնք բերվում են
f(x) = ax 2 + bx + c ֆունկցիայի հետազոտմանը
ax2  bx  c  0 , ax2  bx  c  0 , ax2  bx  c  0 , ax2  bx  c  0 տեսքի
պարամետրական անհավասարումները լուծելիս, ինչպես և ax  bx  c  0 տեսքի 2
պարամետրական հավասարումները լուծելիս պետք է հաշվի առնել ինչպես գծային,

( a  0 ) այնպես էլ քառակուսային ( a  0 ) դեպքը:
Հիշեցնենք` ինչպես են լուծվում bx  c  0 , bx  c  0 , bx  c  0 , bx  c  0 գծային
հավասարումները: Օրինակ` լուծենք bx  c  0 անհավասարումը.
 c 
а) եթե b  0 , ապա լուծումը   ;   միջակայքն է;
 b 
 c
б) եթե b  0 , ապա լուծումը  ;   միջակայքն է;
 b
b  0
в) եթե  , ապա լուծումը R միջակայքն է;
c  0
b  0
г) եթե  , ապա լուծում չունի:
c  0
Մնացած անհավասարումները լուծվում են նույն ձևով:
Անցնենք առավել տարածված խնդիրների ուսումնասիրությանը:
Խնդիր 1: a, b, c պարամետրերի ո՞ր արժեքների դեպքում ax2  bx  c  0
անհավասարումը ճիշտ է x փոփոխականի բոլոր արժեքների համար:
Լուծում: ax2  bx  c  0 անհավասարումը ճիշտ է x փոփոխականի բոլոր
արժեքների համար այն և միայն այն դեպքում երբ.
 а  0

 b  0
 c  0

 a  0
 D  0

121
y
a>0, D<0
y0
O x0 x
Խնդիր 2: a, b, c պարամետրերի ո՞ր արժեքների դեպքում ax2  bx  c  0

Լուծում: ax2  bx  c  0 անհավասարումը ճիշտ է x փոփոխականի բոլոր
արժեքների համար այն և միայն այն դեպքում, երբ.
 а  0

 b  0
 c  0 :

 a  0
 D  0

y
a>0, D<0
a>0, D=0
O x
Խնդիր 3. a, b, c պարամետրերի ո՞ր արժեքների դեպքում ax2  bx  c  0

Լուծում: ax2  bx  c  0 անհավասարումը ճիշտ է x փոփոխականի բոլոր
 а  0

 b  0
 c  0 :

 a  0
 D  0

y
a<0
D<0
O x0
x
y0
Խնդիր 4. a, b, c պարամետրերի ո՞ր արժեքների դեպքում ax2  bx  c  0

122
Լուծում: ax2  bx  c  0 անհավասարումը ճիշտ է x փոփոխականի բոլոր
 а  0

 b  0
 c  0 :

 a  0
 D  0

y
O
x
a<0,D=0
a<0,D<0
Խնդիր 5. a, b, c պարամետրերի ո՞ր արժեքների դեպքում ax2  bx  c  0

անհավասարումը ճիշտ է x փոփոխականի բոլոր արժեքների համար, բացի մեկ
  
արժեքից x   ; x0   x 0 ;  :
Լուծում: ax  bx  c  0 անհավասարումը ճիշտ է
2
x փոփոխականի բոլոր
արժեքների համար, բացի մեկ արժեքից  x   ; x    x ;  
0 0 այն և միայն այն
a  0
դեպքում, երբ.  :
D  0
y
a>0, D=0
O x0 x
Խնդիր 6. a, b, c պարամետրերի ո՞ր արժեքների դեպքում ax2  bx  c  0

անհավասարումը ճիշտ է x փոփոխականի բոլոր արժեքների համար, բացի մեկ
  
արժեքից x   ; x0   x 0 ;  :
Լուծում: ax2  bx  c  0 ax2  bx  c  0 անհավասարումը ճիշտ է x փոփոխականի
բոլոր արժեքների համար, բացի մեկ արժեքից  x   ; x    x ;  
0 0 այն և միայն
a  0
այն դեպքում, երբ. 
D  0
123
y
a<0
D=0
O x0
x
Խնդիր 7.a, b, c պարամետրերի ո՞ր արժեքների դեպքում ax2  bx  c  0

անհավասարումը ճիշտ է միայն մեկ կետում  x  x0  :
Լուծում: ax2  bx  c  0 անհավասարումը ճիշտ է միայն մեկ կետում  x  x0  այն և
a  0
միայն այն դեպքում, երբ. 
D  0
y
a<0
D=0
O x0
x
Խնդիր 8.a, b, c պարամետրերի ո՞ր արժեքների դեպքում ax2  bx  c  0

անհավասարումը ճիշտ է միայն մեկ կետում  x  x0  :
Լուծում: ax2  bx  c  0 անհավասարումը ճիշտ է միայն մեկ կետում  x  x0  այն և
a  0
միայն այն դեպքում, երբ. 
D  0
y
a>0, D=0
O x0 x
Օրինակ 1: а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում  a  4 x2  2ax  2a  6  0

Լուծում: Նախ, դիտարկենք գծային դեպքը` a  4 : Տեղադրելով a  4
7
 a  4 x2  2ax  2a  6  0 անհավասարման մեջ` կստանանք 8x  1 4 0 x  :
4
Քանի որ խնդրի պայմանը չի բավարարում, կարելի է պնդել, որ a  4 : Այժմ
դիտարկենք քառակուսային ( a  4 ) դեպքը`
a  4  0 a  4
 a  4

  2   a [4; ) :
D  0 
 4 a  4  a  4  2 a  6   0 
 a  6  a  4   0
124
Օրինակ 2: а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում  a  4 x2  2ax  2a  6  0
անհավասարումը լուծում չունի:
Լուծում: Նախ դիտարկենք գծային դեպքը` a  4 . Տեղադրելով a  4
 a  4 x2  2ax  2a  6  0 անհավասարման մեջ` կստանանք
7 7
8x 14  0  x  8x 14  0  x  : Քանի որ խնդրի պայմանը չի բավարարում,
4 4
կարելի է պնդել, որ a  4 : Այժմ դիտարկենք քառակուսային ( a  4 ) դեպքը`
a  4  0 a  4
 a  4

  2   a   ;  6.
 D  0 
 4 a  4  a  4  2 a  6   0 
 a  6  a  4   0
Օրինակ 3. b և c պարամետրերի ո՞ր արժեքների դեպքում
x   2b  c  x  b  2c  0 անհավասարման լուծումը  ; 1   2;   բազմությունն է:
2
Լուծում: Տրված օրինակում անհավասարման y

լուծումը неравенства является множество a>0, D>0
 ; 1   2;     ; x1    x2 ;   բազմությունն է:
Հետևաբար` c
x

0
4 x2 x
 b   O x1
 1
x  1  x  x  1  c  2b 2  2c  4b  5
  1 2   y0
 x2  2  x1  x2  2  b  2c 2  b  2c c   7
 5
4 7
Պատ`. b   ; c   :
5 5
Օրինակ 4. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում
 a  5 a  2 x  2  a  5 x  3  0 անհավասարումը ճիշտ է x   0;    միջակայքի
2
բոլոր կետերի համար:

Լուծում: Նախ դիտարկենք գծային դեպքը` այսինքն
y
a  5 կամ a  2 : a  5 դեպքում, կստանանք
a>0, D>0
3  0  x  : Հետևաբար a  5 դեպքը բավարարում է
խնդրի պայմանին: a  2 դեպքում, կստանանք
6 x  3  0  x   ;0,5 : Հետևաբար a  2 չի դեպքը
c
x0
բավարարում խնդրի պայմանին: O x1 x2 x
Այժմ դիտարկենք քառակուսային դեպքը` այսինքն y0

a  2; a  5 .
125

 
 
 
  a  5  a  2   0 
  
  D   a  5 2  3  a  5  a  2   0   a  5  a  2   0
 1 
   a  5  a  0,5   0
  a  5  a  2   0 
 a  5  ;0,5    5;  
   
  D1   a  5   3  a  5  a  2   0     a  5
2
 
  
  1    a  0,5 

0 
  a  2
   a  5  a  2   0
  a  5  a  2   0
 
    a  5  a  0,5   0
  D1   a  5   3  a  5  a  2   0
2
  2

 x 0   0
  1   a  2
  x2  0  3
0

   a  5  a  2 
Պատ`.  ;0,5  5;   :
Օրինակ 5. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում է

b 2

 4 x 2  2b  2x  2
0
x2  b
անհավասարման լուծումը R բազմությունն է:
Լուծում: Որպեսզի անհավասարումը ճիշտ լինի
y
ամբողջ R-ի վրա անհրաժեշտ է, որ նրա ԹԱԲ-ը լինի R-
a>0, D>0
ը: Հետևաբար x2  b  0, x   b  0 և ճիշտ է`
b 2

 4 x2  2 b  2 x  2
 0, x 
 
 b2  4 x 2  2  b  2  x  2  0, x 
 c 
x b
2
b  0 x0
O x1 x2 x
  b 2  4  0
 y0
  b  2  0
  2  0
 
   2 0b2:
 b  4  0
 D  b  2 2  2 b2  4  0
   1    
b  0

Պատ`.  0; 2 :
380. b և c պարամետրերի ո՞ր արժեքների դեպքում անհավասարման լուծումը
նշված բազմությունն է.
1) x2   2b  c  x  b  2c  0 ,  ; 1   2;   ;
2) x2   b  2c  1 x  b  3c  0 ,  ;0  3;   ;
3) 2 x2   b  c  2  x  5b  c  0 ,  1;3 ;
4)  x2   b  c  x  3b  2c  0 ,  2;6 .
380. 1) –0,8; –0,6; 2) 2,4; –0,8; 3) 1; 1; 4) 4; 12:
126
381. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում անհավասարման լուծումների
բազմությունը համաչափ է x0 կետի նկատմամբ.
1) x2   a  1 x  4  0, x0  a 2  a  1 ;
2) x2   2a 2  a  x  5  0, x0  1 ;
3)  x2   2a  3 x  6  0, x0  2a 2  5a  3 ;
 
4) 2 x 2  a 2  3 x  7  0, x0  6 .
1  17 3 6
381. 1) 0,5; 1; 2) ; 3) ; 4)  21 :
4 2
382. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում անհավասարումը ճիշտ է միայն մեկ
կետում.
1)  a  3 x 2  2ax  2a  0 ; 4) 2ax2   2  4a  x  4a  2  0 ;
2) ax2  2  a  3 x  6  2a  0 ; 5) 2ax2   6  4a  x  4a  6  0 ;
3) 3ax2   6a  2  x  6a  2  0 ; 6)  a  5 x2  2  2  a  x  2a  4  0 .
1
382. 1) 0; 2) 3; 3)  ; 4) 0,5; 5) 1,5; 6) 2:
3
383. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում անհավասարումը ճիշտ է x
փոփոխականի բոլոր արժեքների համար.
1) ax2  2ax  0,5  0 ;
2) ax2  5ax  4  0 ;
3)  a  1 x 2  2  a  1 x  1  0 ;
4)  a  1 x2   a  1 x  3  0 .
 16 
383. 1) 0;0,5 ; 2)   ;0  ; 3) 1; 2 ; 4)  13; 1 :
 25 
384. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում անհավասարումը ճիշտ է նշված
միջակայքի բոլոր կետերի համար.
1)  a  5 a  2  x2  2  a  5 x  3  0 , x   0;    ;
2) a  a  3 x 2  2ax  3  0 , x   ; 0  ;
3)  a 1 x2  2ax  3a  2  0 , x   1;    ;
4) ax2  2  a  3 x  a  3  0 , x   2;    ;
5)  a  2 a  3 x2  2  a  3 x  2  0 , x   0;    ;
6) a  a  5 x2  2  a  5 x  2  0 , x   ; 0  .
384. 1)  ;0,5  5;   ; 2)  ; 3  0;   ; 3) 1,5;   ; 4) 0;   ; 5)
 ; 3   7;   ; 6)  ; 5  5;   :
385. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում է անհավասարման լուծումը R
բազմությունը.
3x 2  4 x  a  2 x 2  a  1x  5
1)  2; 3)  3;
x2  x 1 x2  x 1
x 2  ax  1 x 2  a  1x  5
2)  1 ; 4)  3 ;
2x 2  2x  3 x2  x  2
127
5)
2ax 2  x  1
 a ; 12)
b 2  8b  7x 2  2b  1x  5  0 ;
x 2  3x  3 4 x 2  5b
x 2  8 x  20 3x 2  ax  6
6)  0; 13)  9  2  6;
ax 2  2a  1x  9a  4 x  x 1
7)
b 2  4b  5x 2  2b 1x  3  0 ; 14)  2 
3x 2  a  1x  1
 1 ;
x2  b x2  x 1
8)
b 2  6b  7 x 2  2b  1x  3
 0; 15)  6 
2 x 2  ax  4
 4;
3x 2  2b x2  x 1
9)
b 2  4x 2  2b  2x  2
 0; 16)  11 
2 x 2  a  5x  4
 6;
x2  b x2  x 1
10)
3b 2  10b  3x 2  2b  3x  1  0 ; 17)  10 
3x 2  a  1x  8
 8;
2 x 2  7b x2  x  2
11)
2b 2  5b  2x 2  4b  2x  7
 0; 18)  8 
x 2  a  2x  6
 10 .
4 x 2  3b x2  x  2
385. 1) 1;   ; 2) (–6; 2); 3) (–12; 4); 4) (–2; 6); 5) (1/7;1/3); 6) (–∞;–0,5); 7) [1; +∞); 8) [1;
+∞); 9) (0; 2]; 10) [3; +∞); 11) (–; –2]; 12) (–6; –1] 13) (–3; 6); 14)  ; 15) (–2;4); 16)
    
16  2 91; 4 10  1 ; 17) 7  4 30; 4 39  11 ; 18) 6  6 10; 6 26  12 : 
128
ԳԼՈՒԽ 7. y  x ՖՈՒՆԿՑԻԱՆ
§21. Մոդուլով հավասարումներ
1. f x   b տեսքի հավասարումը, որտեղ b  R :
1) երբ b  0 , a  0 , չունի լուծում;
2) երբ b  0 , համարժեք է f x   0 հավասարմանը;
 f  x  b
3) երբ b  0 , համարժեք է  համախմբին:
 f  x   b
f x   g x  տեսքի հավասարումը, որտեղ f x  և g x  ֆունկցիաներ են, կարելի է
լուծել երկու եղանակով.
  f  x   g  x 

  f  x   0
I եղանակ. f x   g x    :
 
 f  x   g  x 

  f  x   0
g  x  0


II եղանակ. f x   g x     f  x   g  x  :

  f  x    g  x 

Եթե f x  ֆունկցիան ունի պարզ տեսք, ապա հարմար է լուծել I եղանակով, իսկ
եթե g x  ֆունկցիան ունի պարզ տեսք, ապա հարմար է լուծել II եղանակով:
Օրինակ 1. Լուծել հավասարումը. x 2  2 x  1  2 x  2 :
Լուծում: Հավասարումը լուծենք II եղանակով.
 x  1,
2 x  2  0,  x  1, 
 2  2    x1  2  7  x1  2  7
  x  2 x  1  2 x  2    x  4 x  3  0      :

 2 
 2  
  2 x  2  7  x2  2  7
 x  2 x  1  2 x  2  x  1  0 
 
Պատ.` 2  7 ; 2  7 :
Օրինակ 2. Լուծել հավասարումը. 2 x  2  x 2  2 x  1 :
Լուծում: Հավասարումը լուծենք I եղանակով.
 2 x  2  0  x  1   x  1
   
 2 x  2  x  2 x  1
2
 x  4 x  3  0
2
   x1  2  7  x1  2  7
 2x  2  0   x  1       :
  
 2 x  2  7 
 2
x  2  7
 2 x  2  x 2  2 x  1  x 2  1 

Պատ.` 2  7 ; 2  7 :
2. f x   g x  , տեսքի հավասարումը, որտեղ f x  և g x  որոշ ֆունկցիաներ են,
 f ( x)  g ( x)
համարժեք է  , համախումբին:
 f ( x)   g ( x)
3. a1  f1  x   a2  f 2  x   a3  f3  x   ...  an  f n  x   g  x  տեսքի հավասարումը, որտեղ
f1 x  ,…, f n x , g ( x) որոշ ֆունկցիաներ են, լուծում են հետևյալ եղանակով. թվային
129
առանցքի վրա նշվում են յուրաքանչյուր մոդուլի տակ գտվող ֆունկցիայի զրոները,
որոնք թվային առանցքը տրոհում են միջակայքերի, որոնցում մոդուլի տակ գտնվող
ֆունկցիաները պահպանում են իրենց նշանները: Որոշվում են այդ ֆունկցիաների
նշանները նշված միջակայքերում և մոդուլները փոխարինում մոդուլի տակ գտնվող
ֆունկցիաներով` պլյուս կամ մինուս նշանով` կախված ֆունկցիայի նշանից տրված
միջակայքում: Այնուհետ լուծում են հավասարումը յուրաքանչյուր միջակայքում և
լուծումները միավորում:
Օրինակ 3. Լուծել հավասարումը. x  1  x  2  2 :
Լուծում: Մոդուլի տակ գտվող արտահայտությունների զրոներն են` x  1; 2 :
x+1 +
x+2 –2 + –1 + x
Դեպք 1: Եթե x  2 , ապա x  1   x  1 և x  2   x  2 

 x  2
 x  2 
  5  x  2,5 :
 x  1  x  2  2  x   2
Դեպք 2: Եթե  2  x  1 , ապա x  1   x  1 և x  2  x  2 
2  x  1 2  x  1
   x  :
 x  1  x  2  2 0  x  1
Դեպք 3: Եթե x  1 , ապա x  1  x  1 և x  2  x  2 
 x  1
 x  1 
   1  x  0,5 :
x  1  x  2  2  x  
2
Պատ.`  2,5;  0,5 :
Օրինակ 4. Լուծել հավասարումը. x  x  2  2 :
Լուծում: Տրված հավասարումը համարժեք է.
  x  2   x  2
 
  x  x  2  2   x  2
  2  x  0   2  x  0  x 

     x   2; 0  x   2; 0 :
  x  x  2  2  0  x  0  x 
 
  x  0   x  0
  x  x  2  2   x  0
Պատ.`  2; 0 :
Խնդիրներ
1) x  7  4 ; 7) 3x  2  x  11 ;
2) 19  x  3  2 2 ; 8) x  3x  5 ;
3) x 1  3; 9) x  x  0;
4) 2x  4  1; 10) 2 x  x 2  3  1 ;
5) x  7  2 11) x 2  1  x  1  0 ;
;
6) x  2  23  x  ; 12) х  6  4  х 2 ;
130
13) х 2  х  2  0 15) х2  7 х  60  0
; ;
14) х  5 х  6  0
2
16) 2 х  11 x  21  0 .
2
;
386. 1) 3; 11; 2)  , 3) 4; –2; 4) 1,5; 2,5; 5)  ; 6) 4/3; 7) –4,5; 3,25; 8) –2,5; 9) (–∞; 0]; 10)
 ; 11) –1; 12)  ; 13)  1; 14)  6; 15)  5; 16)  7.
1) х 2  х  1  1 7) 2 x 2  3x  2  3x  2 ;
;
2) 2 x 2  4 x  5 x  1  1 ; 8) x 2  6 x  5  5  2 x ;
3) x 2  2 x  3  3x  3 ; 9) 2 x 2  9 x  5  3x  5 ;
4) 3x 2  6 x  1  5 x  1 ; 10) x 2  2 x  8  4 x  8  0 ;
5) 2 x 2  12 x  13  3 x  3 ;
11) x 2  x  12  2 x  2 ;
6) 8x 2  8x  2  7 2 x  1 ;
12) x 2  6 x  7  x  1 .
387. 1) 0; 1; 2) –4; 2; 3) –3; 5; 4) –1; 3; 5) 0,5; 5,5; 6) –1,5; 2,5; 7) 2 ; 3; 8) 0; 4  6 ; 9)
    
0,5 3  29 ; 6; 10) –6; 1 17 ; 11) 0,5 57  1 ; 5; 12) 0,5 7  17 ; 2; 3. 
1) 3x  1  5x  2  5 ; 7) x  2  3x  1  11 ;
2) x 1  x  3  6; 8) x  1  4 x  3  12 ;
3) x 1  x  2  3; 9) x  3  2 x  1  10 ;
4) x  1  2x  1  9 ; 10) x  1  x  2  2 x  1 ;
5) x  5  3x  1  20 ; 11) 1  2 x  5  3x  4 x  1 ;
12) x  1  x  2  2 ;
6) x  1  2x  1  6 ;
13) 2 x  7  6  2 x  13 .
388. 1) –0,25; 1; 2) –2; 4; 3) 0; 3; 4)  3 ; 5) –4; 6; 6) –2; 2; 7) –2,5; 3; 8) –2,8; 2; 9) –8/3; 4;
10) [1;+∞); 11) 1,4; 3; 12) –2,5; –0,5; 13) 0; 6,5.
1) 5x  1  5x  9  8 ; 8) 2 х  6  х  х  6  18
;
2) 6 x  3  6 x  9  12 ; 9) 2 x  1  2 x  1  2 ;
3) x  x  2  2 ; 10) 3x  2  3x  2  4 ;
4) x  x  2  2; 11) 2 x  1  4  2 x  3 ;
5) x  3  2 x 1  4 ; 12) 4 x  5  9  4 x  4 .
6) x 1  x 1  2 ;
7) 2 x  15  2 x  7  22 ;
389. 1) [–1,8; -0,2]; 2) [–1,5; 0,5]; 3) [–2;0]; 4) [2;+∞); 5) –1; 6) [–1;1]; 7) [–3,5;7,5]; 8)
[6;+); 9) [–0,5;0,5]; 10)[–2/3;2/3]; 11) [0,5;2]; 12) [1,25;2,25].
1) x  1  2  3x ; 5) x  1  2 ;
2) 5  x  x  5 ; 6) 2  1 x  1;
3) 5 2  x  x  4 ;
7) x  x 2  1  2x  3  x 2 ;
4) 3 x  3  4  7 x ;
131
x x 11) 5x  x 2  6  x 2  5x  6 ;
8)  ;
x 5 x 5
12) x 2  5x  14  x 2  9 x  14  0 ;
2x 1 2x 1
9)  ; 13) 3x 2  4 x  55  2 x 2  7 x  15  0 .
x4 4 x
x  x2 x2  x
10)  ;
x7 x7

390. 1) 0,25; 1,5; 2) 0; 3) 1; 3,5; 4) –0,5; 3,25; 5)  3 ; 6) 4; 2; 0; 2; 4; 7) 4/3;  0,25 1  17 ; 
8)  ; 0   5;    ; 9)  0,5; 4  ; 10) 0; 1   7;    ; 11)  ; 2  3;    ; 12) 7; 13) 5:
1) x 3  4 x 2  5x  2  x  1 ; 4) x 3  5x 2  4  x  1 ;
2) x 3  4 x 2  5x  2  x  1 ; 5) x 3  5 x 2  3x  9  x  3 ;
3) x 3  2x 2  4x  8  x  2 ; 6) x 3  5 x 2  3x  9  x  3 .
   
391. 1) 1; 0,5 3  5 ; 2) –1; 0,5 3  5 ; 3) 2;  3; 5 ; 4) 1; 5; 2  7 ; 5) 3; 1  5 ; 6)
3;  1  3; 5  1 :
392. Լուծել հավասարումների համակարգը.
 x  1  y  1  8  2 y  1  x  2  5 x 4y 3
1)  ; 2)  ; 3)  .
2 x  y  1  5  y  x  2  2  x  3 y  0,5
 11 5 
392. 1)  4; 4  ;  4; 2  ; 2)  2; 2  ; 3)  1;0,5 ;  ;   :
 7 14 
393. a -ի ո՞ր արժեքների դեպքում քառակուսային հավասարման x1 և x2
արմատները կբավարարեն տվյալ պայմանին.
1) x2  5x  а  2  0, x1  4 x2 ; 3) x2  8x  а  3  0, x1  3x2 ;
2) x2  8x  а  1  0, x1  3x2 ; 4) x2  10 x  а  8  0, 2 x1  3x2 .
393. 1) –2; 6; 2) –11; 13; 3) 15 ; 4) 32 :
§22. y  x ֆունկցիան և նրա գրաֆիկը
Դիտարկենք y  x ֆունկցիան և կառուցենք նրա գրաֆիկը:
Քանի որ y  x -ը իմաստ ունի բոլոր x -երի համար, տրված ֆունկցիան որոշված է
բոլոր իրական թվերի համար:
Եթե x  0 , ապա x  x , և y  x ֆունկցիայի գրաֆիկը, երբ x  0 առաջին
կոորդինատային անկյան կիսորդն է:
Եթե x  0 , ապա x   x , և y  x ֆունկցիայի գրաֆիկը, երբ x  0 երկրորդ
կոորդինատային անկյան կիսորդն է:
y  x ֆունկցիայի գրաֆիկը պատկերված է նկար 1-ում:
y
y=|x|
O x
Նկար 1
132
Քանի, որ x   x , ապա y  x ֆունկցիայի գրաֆիկը համաչափ է օրդինատների
առանցքի նկատմամբ: Ուստի y  x ֆունկցիայի գրաֆիկը կառուցելու համար
կարելի է կառուցել y  x ֆունկցիայի գրաֆիկը, երբ x  0 , ապա օրդինատների
առանցքի նկատմամբ համաչափ արտապատկերել:
Օրինակ: Կառուցել y  x  2  1 ֆունկցիայի գրաֆիկը: y  x  2 ֆունկցիայի
գրաֆիկը ստացվում է y  x ֆունկցիայի գրաֆիկից Ox առանցքի նկատմամբ 2
միավորով տեղափոխումով դեպի աջ (Նկար 2):
y  x  2  1 ֆունկցիայի գրաֆիկը ստացվում է y  x  2 ֆունկցիայի գրաֆիկից 1
միավորով տեղափոխումով դեպի ներգև (Նկար 3):
y y
y=|x-2|
y=|x| y=|x-2|
2
x O x
O
-1
y=|x-2|-1
Խնդիրներ
394. Գտնել y  f x  ֆունկցիայի արժեքը x0 կետում.
1) f  x   1  2 x , x0  3 ; 4) f  x   x 2  1 , x0  5 ;
2) f  x   1  2 x , x0  1 ; 5) f  x   x 2  4 , x0  3 ;
3) f  x   x  x  3 , x0  2 ; 6) f  x   x  x  4  , x0  4 .
394. 1) 5; 2) 3; 3) 2; 4) 24; 5) 5; 6) 0:
395. Գտնել այն կետը, որում y  f x  ֆունկցիայի ընդունում է y0 արժեքը.
1) y  1  2 x , y0  3 ; 5) y  x  x  4  , y0  0 ;
2) y  1  2 x , y0  7 ; 6) y  x 2  1 , y0  4 :
3) y  x 2  4 , y0  0 ;
4) y  x  x  3 , y0  0 ;
395. 1) 1 ; 2; 2)  ; 3) 2 ; 4) 0; 3; 5) 0; 4; 6)  5 :
396. Գտնել ֆունկցիայի առանցքների հետ հատման կետերի կոորդինատները և
կառուցել նրա գրաֆիկը.
1) y  2 x ; 4) y  x  4 ;
2
7) y  x  x  4  ;
2) y  1  2 x ; 5) y  x2 1 ; 8) y  x 2  x ;
3) y  1  2 x ; 6) y  x  x  3 ; 9) y  x 2  x :
396. 1)  0;0  ; 2)  0;1 ,  0,5;0  ; 3)  0;1 ,  0,5;0  ; 4)  0; 4  ,  2;0  ,  2;0  ; 5)  0;1 ,

 1;0  , 1;0  ; 6)  0;0  ,  3;0  ; 7)  0;0  ,  4;0  ; 8)  0;0  ,  1;0  , 1;0  ; 9)  0;0  :
§23. Մոդուլով անհավասարումներ
1. f x   а տեսքի անհավասարումը.
1) երբ a  0 չունի լուծում;
 f ( x)  а
2) երբ a  0 համարժեք է համակարգին.  :
 f ( x)   а
133
 f  x  a
2. f x   а տեսքի անհավասարումը համարժեք է  համախումբին:
 f  x   a
Եթե a  0 , ապա այդ անհավասարումը բավարարվում է x -ի յուրաքանչյուր
թույլատրելի արժեքի համար:
3. f x   g x  տեսքի անհավասարումը, որտեղ f x  -ը և g x  -ը ֆունկցիաներ են,
 f  x  g  x

համարժեք է  համակարգին:
 f  x  g  x 

Օրինակ 1. Լուծել անհավասարումը. x 2  3x  5  3x .
Լուծում: Տրված անհավասարումը համարժեք է համախմբին.
 x  3x  5  3x  x 2  6 x  5  0 x  1x  5  0  x  1; 5
2
 2   2  2  .
 x  3x  5  3x  x  5  0  x  5  0  x  R
Պատ.` 1; 5:
f x   g x  տեսքի անհավասարումը, որտեղ f x  -ը և g x  -ը ֆունկցիաներ են,
4.  f  x  g  x
համարժեք է  համախմբին:
 f  x    g  x 
Օրինակ 2. Լուծել անհավասարումը. x 2  3x  5  3x :
Լուծում: Տրված անհավասարումը համարժեք է համախմբին.
 x  3x  5  3x x 2  6x  5  0 x  1x  5  0  x   ; 1  5;   
2
 2  2  2  .
 x  3x  5  3x  x  5  0 x  5  0 x  
Պատ.`  ; 1  5;   :
5. f x   g x  տեսքի անհավասարումը, որտեղ f x  -ը և g x  -ը ֆունկցիաներ են,
կարելի է լուծել երեք եղանակով.
 g  x   f  x   g  x 
1-ին եղանակ. f x   g x   
 g  x   f  x    g  x 
2-րդ եղանակ. f x   g x   f 2  x   g 2  x  ;
3-րդ եղանակ. f x   g x    f x   g x    f x   g x   0 :
Օրինակ 3. Լուծել անհավասարումը. x  2  x .
Լուծում: Քանի որ անհավասարման երկու կողմերն էլ ոչ բացասական են, ապա
նրա երկու կողմը կարելի բարձրացնել քառակուսի (եղանակ 2).
x  2  x   x  2  x 2   4 x  4  0  x  1 :
2 2 2
Պատ.` [1;+∞):
6. f1  x   f 2  x   ...  f n  x   g  x  տեսքի անհավասարումը, որտեղ
f1 x  ,…, f n  x  , g  x  որոշ ֆունկցիաներ են, լուծում են հետևյալ եղանակով. թվային
առանցքի վրա նշվում են յուրաքանչյուր մոդուլի տակ գտնվող ֆունկցիայի զրոները,
որոնք թվային առանցքը տրոհում են միջակայքերի, որոնցում մոդուլի տակ գտվող
ֆունկցիաները պահպանում են իրենց նշանները: Որոշվում են այդ ֆունկցիաների
նշանները նշված միջակայքերում և մոդուլները փոխարինվում մոդուլի տակ գտնվող
ֆունկցիաներով` պլյուս կամ մինուս նշանով` կախված ֆունկցիայի նշանից տրված
134
միջակայքում: Այնուհետ լուծում են անհավասարումը յուրաքանչյուր միջակայքում և
լուծումները միավորում:
Օրինակ 4. Լուծել անհավասարումը. x  4  x  1  7 :
Լուծում: Մոդուլի տակ գտնվող արտահայտությունների զրոներն են` x  1; 4 :
x–4 +
x+1 –1 + 4 + x
Տրված հավասարումը համարժեք է`
  x  1   x  1   x  1
  
   x  1  x  4  7    2 x  4   x  2  x   2;  1
 1  x  4   1  x  4   1  x  4 
       x   1; 4  x   2; 5 :
 x  1  x  4  7  5  7  x  R 
    x   4; 5 
 x  4  x  4  x  4
  x  1  x  4  7   2 x  10   x  5
Պատ.` x   2; 5 :
Խնդիրներ
1) 5  2 x  1; 5) 2 x  4  x  1; 9) x 2  4x  5 ;
2) 3x  2,5  2 ; 6) 2 x  1  x  4 ; 10) x 2  x  5 ;
3) 4  x  2  0 ; 7) x  1  1,5  2 x ; 11) x 2  5 x  6 :
4) 1  2 x  5  3 ; 8) 2 x  1  0,5  x  2  ;
 1 5 
397. 1)  2;3 ; 2)  ;   1,5;   ; 3)  2;6 ; 4) 1; 2    3; 4 ; 5)  ;3  ; 6)
 6 3 
 ; 2   2;   ; 7)  0,5;   ; 8)  0,8;0  ; 9)  1;5 ; 10)  0,5  0,5 21; 0,5  0,5 21 ; 
11)  1; 2    3;6  :
1) x 2  2 x  x ; 8) x 2  2x  8  2x ;
2) x 2  4  3x  2  7 x ; 9) x 2  7 x  12  x  4 ;
3) x 2  5x  8  0 ; 10) x 2  5x  3  x  2 ;
4) x 2  3 x  1  7  0 ; 11) x  6  x 2  5x  9 ;
5) x 2  3  2x  1  0 ; 12) x  6  x 2  5x  9 ;
6) x 2  2 x  3  3x  3 ; 13) x  2  2 x 2  9 x  9 ;
7) x 2  3x  x  2  0 ; 14) 3x 2  x  3  9 x  2 :
    
398. 1) 1;3 ; 2) ; 5  19    2  2;  ; 3) ;2,5  0,5 57  2,5  0,5 57;  ; 4) 
 
 ; 1   2;   ; 5) ; 1  3   1  5;  ; 6)  2;5 ; 7) 1  3; 2  2 ; 8)  
135
 ; 2 2    2  2   
3;  ; 9)  2; 4  ; 10) 5;3  2 2 ; 11) 1;3 ; 12)  ;1   3;   ; 13)
 4  2  5  3   4  19   4  19 
 ;  ;   ; 14)  ;    ;   :
 2   2   3   3 
1) x 2  x  2  0 ; 7) 3  x  2  1 ;
2) x 5 x  4  0;
2
8) 2  3  2x  4;
3) x  7 x  12  0;
2
9) 5  21  x  7 ;
4) 5x 2  2 x  3  0; 10) 1  2  3x  2 ;
5) 3x 2  22 x  0 ; 11) 6  x  1  6 ;
6) 6x 2  13 x  0 ; 12) 4  2  3x  4 :
399. 1)  ; 2   2;   ; 2)  ; 4   1;1   4;   ; 3)  4; 3  3; 4 ; 4)  1;1 ; 5)
 22   22   13   13 
 ;    0   ;   ; 6)   ;0    0;  ; 7)  2;0   4;6 ; 8)
 3 3   6   6
 ; 1,5   4,5;    ; 9)  7;5 ; 10)  ;     ;   ; 11)  ; 11  1  13;   ;
1 5
 3 3 
 10 2  2 
12)   ;      ; 2  :
 3 3  3 
1) 3  2 x  x  1  4  x ; 8) 1  2 x  1  2 x  2;
2) 4 x  2  3x  1  x  3; 9) x  2  x  1  x  1,5 ;
3) 2 x  1  3x  4  5x  2;
10) x  1  x  4  7 ;
4) 4 x  7  2  x  2  2 x  3;
5) 3 3  x  2  3x  11  6x ; 11) x  1  x  3  x  1 ;
6) 5  x  5  x  10; 12) 3  x  2 x  4  x  1  2 x  4 :
7) 2  3x  4  x  2  4 x ;
1   2  2 
400. 1)  1;1,5 ; 2)  ; 3   ;   ; 3) 1;   ; 4) R; 5)  ;  ; 6) R; 7)   3 ;   ; 8)
3   3
0,5;   ; 9)  4,5;    ; 10)  ;  2   5;    ; 11) 1;5 ; 12)  ;  :

1
 3
1) x 2  x  2  0 ; 10 x 2  3x  1
8)  0;
2) x 2  5 x  4  0 ; x
3) x 2  7 x  12  0; 3x 2  x  2
9)  0;
4) 5x 2  2 x  3  0; 2x  5
5) 3x 2  22 x  0 ;
5x 2  8 x  3
6) 6x  13 x  0 ;
2
10)  0:
x2
2x  7x  6
2
7)  0;
x2
136
401. 1)  ; 2   2;   ; 2)  ; 4   1;1   4;   ; 3)  4; 3  3; 4 ; 4)  1;1 ; 5)
 22   22   13   13 
 ;    0   ;   ; 6)   ;0    0;  ; 7)  ; 2  1,5;2 ; 8)
 3 3   6   6
 ;0  0,5 ; 9) 1;     2,5;   ; 10) 1;0,6   2;   :

2
 3
ամբողջ լուծումը; բ) ամենամեծ ամբողջ լուծումը; գ) ամբողջ լուծումների բազմությունը;
դ) ամբողջ լուծումների թիվը:
1) x  1  7 ; x 8 2
7)  ;
2) 3x  1  5  7 ; x  9  0
3)  x  3  5 ; x  4 8
8)  ;
4) 2 x  3  10 ; x  3  0
5) 3  5x  11 ;  x  2
9)  :
6) 6  2 x  13 ; 
 x  4  x  5  0
402. 1) ա) –3; բ) 1; գ) –3; –2; –1; 0; 1; դ) 5; 2) ա) –2; բ) 3; գ)–2; –1; 0; 1; 2; 3; դ) 6; 3) ա) –
4; բ) –1; գ) –4; –3; –2; –1; դ) 4; 4) ա) 0; բ) 3; գ) 0; 1; 2; 3; դ) 4; 5) ա) 0; բ) 1; գ) 0; 1; դ) 2; 6)
ա) –4; բ) –2; գ) –4; –3; –2; դ) 3; 7) ա) 10; բ) 11; գ) 10; 11; դ) 2; 8) ա) –1; բ) 1; գ) –1; 0; 1;
դ) 3; 9) ա) –4; բ) 5; գ) –4; –3; 3; 4; 5; դ) 5:
23.1. Մոդուլով պարամետրական խնդիրներ
1.Դիտարկենք պարզագույն պարամետրական հավասարումը մոդուլով
x a , (1)
1) եթե a  0 , ապա (1) հավասարումը չունի իրական արմատ;
2) եթե a  0 , ապա (1) հավասարումը ունի միակ արմատ;
3) եթե a  0 , ապա (1) հավասարումը ունի ուղիղ երկու արմատ:
Օրինակ 1. Լուծել պարամետրական հավասարումը. 3  х  а :
Լուծում: Եթե a  0 , ապա հավասարումը չունի իրական արմատ; если եթե a  0 ,
ապա հավասարման միակ արմատն է x  3 ; եթե a  0 , ապա հավասարման
արմատներն են` x  3  a :
Պատ.`  , երբ a   ;0  ; x  3 , երբ a  0 ; x  3  a , երբ a   0;   :
403. Լուծել պարամետրերով հավասարումը.
1) х  а  7 ; 3) х  3  а х 1  4 ;
2) 3  х  а ; 4) 2 х  3  2 х  3  ах  6 :
403. 1) x  a  7 , եթե a  R ; 2) x  3  a , եթե a  0;   ;  , եթե a   ;0  ; 3) x   3;1 ,
 a  7
եթե a  1 ; x  1;   , եթե a  1 ; x  1;  , եթե a   1;1 ; x  1 , եթե
 a 1 
 6 
a   ; 1  1;    ; 4) x   1,5;1,5 , եթե a  0 , x  0;   , եթե a   4;0  ,
 a  4
 6 
x  0;   , եթե a   0; 4  , x  0 , եթե a   ; 4   4;   :
 a  4
137
404. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում հավասարումը ունի ուղիղ երկու
արմատ, որոնք հավասարահեռ են x0 կետից.
1) 4 x  9a  5  10 x  8a  3 ; x0  5 ; 4) 9 x  2a  1  2 x  4a  5 ; x0  4 ;
2) 3x  3a  1  9 x  a  2 ; x0  3 ; 5) 5x  5a  2  4 x  3a  7 ; x0  3 ;
3) 2 x  a  5  5x  2a  3 ; x0  2 ; 6) 9 x  8a  1  8x  a  5 ; x0  6 :
185 67 289 45 71
404. 1)  ; 2)  , 3) ; 4) ; 5) ; 6)  :
22 12 26 13 80
1) x  2  a  2  4  2a ; 6) x 1  a  7  4  a ;
2) x  5  3a 1  2a ; 7) 2 x  3  2  2a 2  5a ;
3) x  3  a  5  1  4a ; 8) х 2  2х  2  а ;
4) x  1  2a  3  2  a ; 9) a  1  x  2 x 2

 4x  1  a  0 :
5) x  4  2a  2  3a ;
 2  2  2
405. 1) ա)  ;  2  ; բ)  ; գ) 2    ;    ; դ)  ; ե)  2;   ; 2) ա)
 3  3  3
 ; 1   0,5;    ; բ) –1; գ)  1;0, 2   0,5 ; դ) 0,2; ե)  0, 2;0,5 ; 3) ա)  ;  0, 25 ; բ)
 ; գ) 0,25  0,8;    ; դ) 0,8; ե)  0, 25;0,8 ; 4) ա)  ;1   2;    ; բ) 1; գ)
 5 5 5   2  2
1;   2 ; դ) ; ե)  ; 2  ; 5) ա)  ;   ; բ)  ; գ)     0, 4;    ; դ) –0,4; ե)
 3 3 3   3  3
 2 
  ;  0, 4  ; 6) ա)  ;  4  ; բ)  ; գ) 4  1,5;    ; դ) 1,5; ե)  4;1,5 ; 7) ա)
 3 
 5  41   5  41   5  41 
 2,5; 0 ; բ)  ; գ)  ;   2,5; 0   ;    ; դ)   ; ե)
 4   4   4 
 5  41   5  41 
 ;  2,5    0;  ; 8) ա)  ;0  ; բ)  ; գ) 0   3;    ; դ) 3; ե)  0;3 ; 9)
 4   4 
ա)  ;  3 ; բ) –3; գ)  3; 1 ; դ) –1; ե)  1;    :
406. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում հավասարումը ունի միակ լուծումը.
1) 8 a  4 x  2   x  x  x ; 4) 2  4 a x  1  x  x  x ;
2) 2  4a  x  1   x  x  x; 5) 4  2a  2 x  1   x  x  x ;
3) 8  4a  x  2    x  x  x ; 6) 6  a  4 x  2    x  x  x.
406. 1) R; 2)  0;   ; 3) 2  0;   ; 4) 1  0;   ; 5)  0;   ; 6)  0;   .
407. а և b պարամետրերի ո՞ր արժեքների դեպքում.
1) 3  2 x  a  b  1 անհավասարումը լուծումը 3;4 բազմությունն է;
138
2)  x  0,5  3a  5  b  1 անհավասարումը լուծումը 0;1 բազմությունն է;
3) 4  x  2a  3  5b անհավասարումը լուծումը  1;1 բազմությունն է;
4) x  3a  5  2b անհավասարումը լուծումը  ;1  0; բազմությունն է;
5) 3x  2a  2b  1անհավասարումը լուծումը ;1  3; բազմությունն է;
6) 2 x  3  a 2  a անհավասարումը լուծումը 2 երկարությամբ միջակայք է;
7) x  1  2a 2  a անհավասարումը լուծումը 6 երկարությամբ միջակայք է:
407. 1)  7; 2  ; 2)  2;1,5 ; 3)  2;0, 4  ; 4)  1 ; 2, 25  ; 5) 1,5;3,5 ; 6)  1; 2  ; 7)  1,5;1 :
6 
139
ԳԼՈՒԽ 8. y  x ՖՈՒՆԿՑԻԱՆ
n
§24. Իռացիոնալ հավասարումներ

Այն հավասարումները, որոնք պարունակում են անհայտը արմատի (ռադիկալի)
տակ, կոչվում են իռացիոնալ հավասարումներ:
1) f  x  a
a) եթե а  0 , չունի լուծում;
b) եթե а  0 , ապա f ( x)  a 2 :
 f  x   g 2  x 
2) f  x  g  x   :
 g  x   0
 f  x   g  x   f  x   g  x 
3) f  x  g  x   կամ f  x  g  x   :
 f  x   0.  g  x   0
4) 3 f  x  g  x  f  x  g3  x :
5) 3 f  x  3 g  x  f  x  g  x :
Օրինակ 1. Լուծել հավասարումը 7  х  х 1 :
Լուծում`
x  1
7  x   x  1
 7  x  x 2  2 x  1  x 2  x  6  0
2

7  х  х 1        x  2 :
x 1  0
 x  1 x  1  x  3

Պատ`. 3:
Օրինակ 2. Լուծել հավասարումը 5 x  6  2  3x  4 :
Լուծում`
5 x  6  0

5 x  6  2  3x  4  5 x  6  3x  4  2  3x  4  0 

5 x  6  2  5 x  6    3x  4   3x  4  4
 6
x   5 
x
6
  5
 4 
x    4 x  3  0 
 3 
 5 x  6    3x  4    4 x  3
2
  5 x  6    3 x  4   4 x  3
 

 6
x   5  6 3
  6 3   x
 3   x    5 4
x    5 4 
x  1
 x  1 :
 4  x  14 x  15  0
2  
15 x 2  20 x  18 x  24  16 x 2  24 x  9  
  x  15


Պատ`. –1:
Օրինակ 3. Լուծել հավասարումը ( x  4) x  5  ( x  4)( x  7) :
Լուծում` ( x  4) x  5  ( x  4)( x  7)  ( x  4)( x  5  ( x  7))  0 
140
 x  4
x  5  0  x   x  7
  x  5  2 
 x  4  0    x  15 x  54  0   x  9  x  9 :
  x  5   x  7 

 x  7
2
 x  5  x  7  x  6
  x  7  0   

Պատ`. 9 :

Օրինակ 4. Լուծել հավասարումը x  1 x 2  4  x  0 : 
Լուծում: Արտադրյալը հավասար է զրոյի, եթե գոնե մեկ արտադրիչ հավասար է
զրոյի, իսկ մնացածը իմաստ ունեն.
 x  1
 x  1
  x  2
x  1x  4 x  0  
2 
 x  2:

 x  0  x  0
x  0

Պատ`. 0; 1; 2:
2 1
Օրինակ 5. Լուծել հավասարումը 5 x 3  x 3  6  0 :
1
Լուծում: Նշանակենք` y  x  0 : 3
y  0
2 1
y  0  1
5x  x  6  0   2
3 3
  y  1  y  1  x 3  1  x  1 :

5 y  y  6  0  y   6
  5
Պատ`. 1:
Օրինակ 6. Լուծել հավասարումը 5  3 x 2  3 x  6  0 :
Լուծում: Նշանակենք` y  3 x  R :
2 1 y 1 3 x 1 x  1
5x  x  6  0  5 y  y  6  0 
3 3 2     :
y   6 3 x   6  x   216
 5  5  125
216
Պատ`. 1;  :
125
Օրինակ 7. Լուծել հավասարումը x2  3x  18  4 x 2  3x  6 :
Լուծում: Նշանակենք` x 2  3x  6  t  0  x 2  3x  t 2  6
t 2  12  4t t 2  4t  12  0
x2  3x  18  4 x 2  3x  6    
t  0 t  0
  t  6
  x  5
 t  2  t  2  x  3x  6  2  x  3x  10  0  
2 2
:
t  0 x2

Պատ`. –5; 2:
Խնդիրներ
1) х  3  1; 4) х  3  3 ;
2) 2 х  4  6 ; 5) 3
х  3  3 ;
3) 10 х 2  4  6 ; 6) 5
х2  х  2  2 ;
141
7) 5 х 2  х  2  2 :
408. 1) 2 ; 2) 20; 3)  2 ; 4)  ; 5) 30 ; 6) 6 ; 5; 7)  :
1) 12  х  х ; 8) 4 х  6  х  1 ; 14) х 2  8  2х  1;
2) 7  х  х  1 ; 9) 4  2 х  х 2  х  2 ; 15) 4  26  х 2  х ;
3) х  х  1  5 ; 10) 37  х 2  5  х ; 16) 3х  18х  1  1  0 ;
4)  3х  3  x  1 ; 17) 6 х  х 2  5  2 х  6 :
11) 6  4 х  х 2  х  4 ;
5) 21  2 х  7  х ;
12) 1  4 х  х 2  х  1 ;
6) 1  1  5х  х ;
13) 5  х 2  х  1 ;
7) 2 х  5  х  2 ;
409. 1) 3; 2) 3; 3) 8; 4) 1; 5) 28; 6) 0; 7) 4; 8) 19; 9) 3; 10) 6; 11) 1 ; 12) 3; 13) 2; 14) 1; 15)
4
5; 16) 0; ; 17) 3  0, 4 5 :
3
1) 3x  1  x  4  1 ; 8) 3x  5  3  x  2 ;
2) 2 x  6  x  1  2 ; 9) x  2  3 x  3;
3) x  5  x  1; 10) 4 x  8  3x  2  2 ;
4) 2 x  4  x  5  1; 11) 2 x  3  3x  3  1;
5) 2x  5  8  x  1 ; 12) 2 x  3  4 x  1  4 :
6) x  3  3x  2  7 ;
7) 4  x  5  x  3 ;
410. 1) 5; 2) 1 ; 15; 3) 4; 4) 20; 5) 10; 6) 6; 7) 5 ; 4; 8) 3; 9) 1 ; 2; 10) 2; 34; 11) 1 ; 12) 2:
1) x  4  2x  6  7 ; 8) x  2  2x  3  4x  7 ;
2) 3x  7  x  1  2 ; 9) 25  x  2  9  x ;
3) 15  x  3  x  6 ; 10) x  x  3  3x  1 ;
4) x 5  x 3  2; 11) x  2  4  x  6  x ;
5) 2 x  1  x  3  2 ; 12) x 2  4 x  x  x 2  x  0 :
6) 2 x  1  x  3  2 x ;
7) x  1  4 x  13  3x  12 ;
411. 1) 5; 2) 8  4 2 ; 3) 1 ; 4) 4; 5) 1; 6) 4; 7) 1 ; 8) 2; 9)  ; 10) 4; 11) 2,4; 4; 8) 0:
1) x2  2  x ; 13  х 2
5)  1;
2) x6  4 x; х 1
5  х2 2  19  2 х
3)  1; 6)  1;
х 1 х
1  2х  1 7) x 1 x  6  6 ;
4)  1;
х 8) x 2  x  2x :
412. 1) 2; 2)  ; 3) 1; 4) 4; 5) 2; 6) 5; 7) 3; 8) 0; 0,4:
1) х 2  1 2 х  1  0 ; 3) 9  х  2  х  0 ;
2
2) х 2

 4 х 1  0 ; 4) 16  х  3  х  0 ;
2
142
5) x 4 x  3  12  12 x  9  0 ; 10) x x  1  5  5x  5  0 ;
6) x 1  x  18  2  2 x  0 ; 11) х  1 16 x  17  x  18x  23 ;
7) x 2 x  5  2  4 x  10  0 ; 12) 3x 4 x  17  2 x 2  11x ;
8) x 3  x  3  9  3x  0 ; 13) x 36x  1261  18x 2  17 x :
9) x 3x  2  32  6 x  4  0 ; 14)  x  4 x  5   x  4 x  7 :
2
413. 1) 0,5; 1; 2) 1 ; 2; 3) 3 ; 2; 4) 4 ; 3; 5) 0,75; 6; 6) 1; 7) 2,5; 8) 3; 9) ; 8; 10) 5; –1;
3
11) 1 ; 4; 12) 0; 2; –4; 13) 0; 3; 14) 9:
1) 2 х 2  2 х 2  4 х  12  4 х  8 ; 5) x 2  4 x  6  2 x 2  8x  12 ;
2) 3х 2  15х  2 х 2  5х  1  2 ; 6) 2 х 2  3х  5 2 х 2  3х  9  3  0 ;
3) 2 x 2  3x  2 х 2  3x  9  33 ; 7) х 2  х 2  2 х  8  12  2 х :
4) 3x 2  5 x  8  3x 2  5 x  1  1 ;
8
414. 1) 1  3 ; 1  3 ; 2) 5 ; 0; 3) 4,5 ; 3; 4) 1;  ; 5) 6; 2 ; 6) 4,5 ; 3; 7) 4 ; 2:
3
1) 3
х  23 х 2  3 ; 9) х х 2  15  х  4 х 2  15  2 ;
2) 3
х  6  3 х2  0; 3 х 2 х
10)  3  4;
4 3
х 3 2 х 3 х
3)   2;
3
х 2 5
2х  1 х 1
8
 10  2 х  2 ; 11)  2  1;
4) х 1 2х  1
10  2 х
2 х 
4
 2; х 1 х 1 3
5) 12)   ;
2 х 3 х 1 х 1 2
3 4
6)  2 х 1  5 ; 8) x  2 x  0;
х 1 1 2 x
х4 6
7)  х 8; 9) 9  5 x  3  x  ;
х 2 3 x
х  3 х 1 3
х2 1 4

1 3
 :
8)   4; 10)
3
х2 1
3
х 1 x x x x x x x
2 2
27
415. 1)  ; 1; 2) 8 ; 27; 3) 8; 27; 4) 3; 5) 1; 6) 3; 7) 9; 8) 8; 9) 1; 10) 1,5 ; 0,5; 11) 2,5;
8
5 2 9
12) ; 13) ; 14) 3 ; 15) 1 ; :
3 3 16
4 x  1  16 x 2  1 4 4x  1 2x  1  5  2x  5 3 2x  1
1)  4  5; 4)   ;
4 x  1  16 x  1 2 4 4x  1 2x  1  2x  5 4 2x  5
2x  3  4x 2  9 4 2x  3 x  2  5 x 4 x2
2)  6  7; 5)   ;
2x  3  4x 2  9 4 2x  3 x 2 x 3 x
x  2  x2  4 x2 x  x4 10 x

4
3)  2  3; 6) :
x  x 4 3 x4
x  2  x2  4 4 x2
143
313 1201 79
416. 1) ; 2) ; 3) 2,05; 4) ; 5) 0,25; 6) 7,2:
1248 800 30
1) x 2  2x  1  x 2  2x  1  2 ; 6) x  46 x 5  x  46 x 5  6;
2) x 2  2x  1  x 2  4x  4  3 ; 7) x  3  4 x 1  x  3  4 x 1  4 ;
3) x  6x  9  x  6x  9  6 ;
2 2
8) x  x  11  x  x  11  4 ;
4) x  6x  9  x  4x  4  5 ;
2 2
9) x  x 2  x  x 2  3:
5) x2  4 x  4  x2  6 x  9  5 ;
417. 1)  1;1 ; 2)  2;   ; 3) 3;   ; 4)  3; 2 ; 5)  ; 3 ; 6) 5;14 ; 7) 1;5 ; 8) 5; 9)
73
:
32
418. Հաշվել արտահայտության արժեքը նշված միջակայքում.
1) x  2 x  1  x  2 x  1, x  1; 2 ;
2) x  5  4 x  1  x  5  4 x  1, x   1; 3 ;
3) x  4  6 x  5  x  4  6 x  5 , x  14;    ;
4) x  1  2 x  2  x  1  2 x  2 , x  3;    :
418. 1) 2; 2) 4; 3) 6; 4) 2:
1) 3 x  6  3 10  x  4 ; 6) 3
12  x  3 14  x  2 ;
2) 3
x  5  3 14  x  3 ; 7) 3
9  x 1  3 7  x 1  4;
3) 3
x  7  3 x  26  1 ; 8) 3
16  х 3  4  х ;
4) 3
2 x  1  3 29  2 x  4 ; 9) 3
x 1  x  3 :
5) 3
3x  2  3 30  3x  4 ;
29
419. 1) 2; 2) 6; 13; 3) –34; 1; 4) 1; 14; 5) 1; ; 6) 15; 13; 7) 0; 8) 2; 9) 7:
3
 x 2  y 2  xy  13 3 x y  x 3 y  12
1)  ; 5)  ;
 x  y  xy  3  xy  64
 x  y  10 
 x  y  0,5 xy
6)  ;
2)  ;   
4 x  4 y  4  x y 5
 6x x y 5
3 x  3 y  2   
3)  ; 7)  x  y 6x 2;
 xy  27  xy  x  y  9

 1 1 4
    3 x  3 y  4
4)  x y 3; 8)  :
 xy  9  xy  27

   
420. 1) 2  3;2  3 ; 2  3;2  3 ; 1; 4  ;  4;1 ; 2) 1;81 ; 81;1 ; 3)  1; 27  ;  27;1 ;
 12  351 
4) 1;9  ;  9;1 ; 5) 1;64  ;  64;1 ; 6)  4;1 ; 7)  6;3  ;  3; 1,5 ;  ; 12  351  ;
 23 
 12  351 
 ; 12  351  ; 8) 1;27  ;  27;1 :
 23 
144
421. a -ի ո՞ր արժեքների դեպքում քառակուսային հավասարման x1 և x2
արմատները կբավարարեն տվյալ պայմանին.
1) x2  аx  32  0, x1  2 x2 ; 3) x2  а  1x  24  0, x1  3x2 .
2) x2  аx  27  0, 3x1  x2 ;
421. 1) 16; 2) 144; 3) 127:
§25. y  n x ֆունկցիան և նրա գրաֆիկը
Սկզբում y  x դիտարկենք:
Ըստ թվաբանական քառակուսային արմատի սահմանման` x  0 y x
ֆունկցիան ընդունում է ոչ բացասական արժեքներ:
y  x ֆունկցիայի գրաֆիկը պատկերված է նկար 1-ում:
O 1 x
Նկար 1
y  x ֆունկցիան աճող է` եթե 0  х1  x2 , ապա х1  x2 :

Արգումենտը, 0-ից  փոխելով, y  x ֆունկցիան ընդունում է բոլոր ոչ
բացասական արժեքները: Այսպիսով y  x ֆունկցիան.
1) որոշված է երբ x  0 ;
2) դրական է, երբ x  0 , և հավասար է զրոյի, երբ x  0 ;
3) աճող է ամբողջ որոշման տիրույթում;
4) ընդունում է բոլոր ոչ բացասական արժեքները:
Նույնպիսի հատկություններ ունի նաև y  2 n x ֆունկցիան բոլոր բնական n-երի
համար (Նկար 2):
y x , n  N ֆունկցիան:
2n
O 1 x
Նկար 2
Այժմ դիտարկենք y  2 n 1
x ֆունկցիան, երբ n  1 , այսինքն` y  3 х ֆունկցիան: Ի
տարբերություն y  x ֆունկցիայի` y  3 х ֆունկցիան որոշված է ամբողջ թվային
առանցքի վրա:
Երբ , x  0 y  3 х ֆունկցիան բացասական է, իսկ երբ x  0 ` դրական; երբ x  0 ,
ապա y  0 :
145
y  3 х ֆունկցիայի գրաֆիկը պատկերված է նկար 3-ում: Քանի որ 3
 х  3 х
բոլոր իրական թվերի համար, y  3 х ֆունկցիայի գրաֆիկը համաչափ է
կոորդինատների սկզբնակետի նկատմամբ:
y  3 х ֆունկցիան աճող է ամբողջ թվային առանցքի վրա:
y
1
-1
O 1 x
-1
Նկար 3
Նույնպիսի հատկություններ ունի նաև y  2 n 1
x ֆունկցիան բոլոր բնական n-երի
համար (Նկար 4):
2 n 1
y x , n  N ֆունկցիան:
y
1
-1
O 1 x
-1
Նկար 4
Ռացիոնալ ցուցիչով ֆունկցիան և նրա գրաֆիկը
m
Հիշեցնենք, որ a  0 թվի p   m  Z , n  N , n  2 ռացիոնալ ցուցիչով աստիճան
n
m
է կոչվում է а n  n a m : 0 թվի համար սահմանվում է միայն դրական ռացիոնալ

ցուցիչով p  p  0  աստիճան` 0 p  0 :
Ռացիոնալ ցուցիչով աստիճանի սահմանումից հետևում է, որ կամայական
դրական a -ի և կամայական ռացիոնալ p -ի համար a p -ը դրական է:
Եթե y  n x  n  N , n  2 ֆունկցիան դիտարկենք միայն x  0 համար, ապա այն
1
1
կարելի է գրել y  x n
տեսքով, ուստի y  n x ֆունկցիան անվանում են ցուցիչով
n
աստիճանային ֆունկցիա:
Ընդհանրապես, եթե p -ն ռացիոնալ թիվ է, ապա y  x p աստիճանային
ֆունկցիան որոշված է x  0 համար: Ընդ որում, եթե p -ն դրական է, ապա y  x p
աստիճանային ֆունկցիան որոշված է x0 և ունի y x ֆունկցիայի
հատկությունները:
1
y  x և y  x 2 ֆունկցիաները: D  y   0;    E  y  : Աճող է D  y  վրա:
146
y
O 1 x
1
y  x 3 ֆունկցիան: D  y   0;    E  y  : Աճող է D  y  վրա:

y
O 1 x
Խնդիրներ
1) f  x   1  2 x , x0  4 ; 4) f  x   x 2  1, x0  2 ;
2) f  x   1  2 x , x0  0 ; 5) f  x   x 2  4, x0  5 ;
3) f  x   x  x  3 , x0  1 ; 6) f  x   x  x  4  , x0  4 :
422. 1) 3; 2) 1; 3) 2; 4) 1; 5) 1; 6) 0:
423. Գտնել այն կետը, որում y  f x  ֆունկցիայի ընդունում է y0 արժեքը.
1) y  1  2 x , y0  3 ; 5) y  3 x  x  4  , y0  0 ;
2) y  1  2 x , y0  7 ; 6) y  x 2  1, y0  4 :
3) y  x 2  4, y0  0 ;
4) y  x  x  3 , y0  0 ;
423. 1) 4 ; 2)  ; 3) 2 ; 4) 0; 3; 5) 4; 0; 6)  17 :
424. Գտնել ֆունկցիայի առանցքների հետ հատման կետերի կոորդինատները և
կառուցել նրա գրաֆիկը.
1) y  1  2 x ; 4) y  x  x  3 ;
2) y  1  2 x ; 5) y  3 x  x  4  ;
3) y  x 2  4 ;
6) y  x 2  1 :
424. 1)  0;1 ;  0,5;0  ; 2)  0;1 ,  0,5;0  ; 3)  2;0  ;  2;0  ; 4)  0;0  ,  3;0  ; 5)  1;0  ,
1;0  ; 6) 1;0  ;  1;0  :
§26. Իռացիոնալ անհավասարումներ
1) f  x  a
a) եթե a  0 , չունի լուծում;
 f  x   a 2
b) եթե a  0 , ապա f  x  a   :
 f  x   0
2) f  x  a
a) եթե a  0 , ապա f  x  a  f  x  0 ;
147
b) եթե a  0 , ապա f  x   a  f  x   a2 :
g  x  0

3) f  x  g  x   f  x  g 2  x :

 f  x  0
  g  x   0

 f  x   g  x 
2
4) f  x  g  x   :
 
 g  x   0
  f  x   0

 f  x  g  x

5) f  x  g  x   :

 g  x   0
  g  x   0   g  x   0
 
  f  x   0  f  x   0
6) f  x g  x  0     :
  g  x   0   g  x   0
  f x  0
  f  x   0
    
  g  x   0   g  x   0
 
  f  x   0  f ( x)  0
7) f  x g  x  0     :
  g  x   0   g  x   0
   f  x   0
  f  x   0 

8) 3 f  x  g  x  f  x  g3  x :
9) 3 f  x  g  x  f  x  g3  x :
Օրինակ 1. Լուծել անհավասարումը. x  1  1  x :

1  x  0 x  1
  1  x  1
Լուծում: x  1  1  x  1  x  0   x  1  
 1  x  1  2 x  x 2  x  x  3  0
   
2
1 x 1 x 
 x   1;1
  x   1;0  :
 x   ;0    3;  
Պատ`.  1;0  :
Օրինակ 2. Լուծել անհավասարումը. x  1  1  x :
1  x  0  x  1
 
1  x  1  x  1  x  1  2 x  x
2 2
 
Լուծում: x 1  1 x   
x 1
 

1  x  0  
 1  x  0   x  1

148
 x  1   x   ;1
 2 
   x  3x  0    x   0;3  x   0;   :
x  1 
  x  1;  
Պատ`.  0;   :
Օրինակ 3. Լուծել անհավասարումը. x  2  4  x 2 :
 x  2  4  x 2  x 2  x  2  0
Լուծում: x  2  4  x 2     2 
4  x  0  x  4  0
2
 x   ; 2   1;  

  x  1; 2 :

 x   2; 2 
Պատ`. 1; 2 :
Օրինակ 4. Լուծել անհավասարումը.  2 x 2  11x  21 3  2 x  x 2  0 :
Լուծում:
  3  2 x  x 2  0  3  2 x  x 2  0
  2
 
 2 x 2
 11x  21  0  2 x  11x  21  0
(2 x2  11x  21) 3  2 x  x 2  0    
  3  2 x  x 2  0     
2
3 2 x x 0
 2  2 x 2  11x  21  0
 2 x  11x  21  0 
   x  1

 x  3
  x   7;1,5  x  1
   x 1  1,5;3 :
  x   1; 3  x   1,5;3 
 
  x   ; 7   1,5;  

Պատ`. 1  1,5;3 :
2 x 2  11x  21
Օրինակ 5. Լուծել անհավասարումը.  0:
3  2 x  x2
2 x 2  11x  21 3  2 x  x 2  0  x   1; 3

Լուծում: 0   2    x  1,5;3 :
3  2 x  x2 2 x  11x  21  0  x   ; 7  1,5;  
Պատ`. [1,5;3):
3  2x  x2
Օրինակ 6. Լուծել անհավասարումը.  0:
2 x 2  11x  21
149
  3  2 x  x 2  0  3  2 x  x 2  0
  2
3  2x  x 2  2 x 2  11x  21  0  2 x  11x  21  0
Լուծում: 0    
2 x 2  11x  21   3  2 x  x 2  0  3  2 x  x  0
2
 2  2 x 2  11x  21  0
 2 x  11x  21  0 
   x  1

 x  3
 x  3
   x   ; 7   1,5;      x   1;1,5  3 :
 x   1;1,5 
  x   1; 3
 
  x   7;1,5 
Պատ`.  1;1,5  3 :
x2 1
Օրինակ 7. Լուծել անհավասարումը.  x 1 :
13  x 2
x2 1 
 x  1 x  1   x  1 13  x
2
Լուծում:  x 1   
13  x 2 
13  x 2
 0
 x  1
  
 x  1  0
   x  1  0 
    x  1  13  x
2 2
    x  1  13  x 2
 x  1  x  1  13  x 2
 
0 
  x  1  0   x  1 
  

 x  13  0       x  1  13  x
2 2 2
   x  1  13  x  x  1  0
2
 2     
 x  13  0     x  1  0

 
 x  13 x  13  0
 
 x  1    x  1;  
  2 
 x  x  6  0    x   ; 3   2;  
   x   2;  
 2
 x  x  6  0    x   3; 2 
  1  x  1      x   1;1
     x   1;1    x  ; 1 
  x  1  x  1    






 x   13; 13 
 
 
 x  13 x  13  0
  
 x   13; 13
 
 x   ;1   2;  

   
 x   13;1   2; 13 :
  
 x 13; 13

Պատ`.  13;1   2; 13 : 
150
Օրինակ 8. Լուծել անհավասարումը. x  x 2  2  1 :
Լուծում: x  x 2  2  1  x2  x2  2  2 x2  2  1  2 x 2  2  1  4  x 2  2   1
 4 x  9  0  x   ; 1,5  1,5;   :
2
Պատ`. x   ; 1,5  1,5;   :

Խնդիրներ
1) 6
x  x2   4 ; 6) 9  2 x  x  2  2 ;
2) 4
5  5 x 2  2 ; 7) 4  x  3  x  3 ;
8) 8  x  x  2  1 ;
3) 3
3  2 x 2  1;
9) 10  5x  x  1   5 ;
4) 7x  5  2  0 ;
5) 2x  7 1  0 ; 10) 3  2 x  x  1  6 ;
11) 9  3x  x  5  1 :
  5
7

425. 1)  0;1 ; 2)  1;1 ; 3) ;  2    2;  ; 4)  ;   ; 5) 3,5;   ; 6)  2; 4,5 ; 7)

 4;3 ; 8)  2;8 ; 9)  1; 2 ; 10)  1;1,5 ; 11)  :
1) 5  x 2  x  1; 8) 2 x  9  x  3;
9) 5x  4  2  x ;
2) 2x  x2  1 x ;
10) 4 x 2  x  3  2 x  1;
3) x2  x  1 2x ;
11) 9 x 2  2 x  32  3x  2 ;
4) 3 6  x  x 2  2  4 x ;
5) 20x  17  3  5x ; 12) x 2  9 x  20  x  5 :
6) 9 x  4  2  3x ;
7) 9  10x  3  2 x ;

426. 1)  5;2 ; 2)   2 2   5  13
;2 ; 3) 

;  ; 4)  2; 2  ; 5) 0, 4;   ; 6)
 2   6 
 4 1
  9 ;  3    0;   ; 7)  ;0    0,5;0,9 ; 8)  0;   ; 9)  0,8;0  1;   ; 10) 1;   ;
11)  2;3, 6  ; 12)  4;   :
1) x 3  x 2  2 x  x  1; 9) 4x  6  x7  3x  0 ;
2) 2 x 2  6x  1  x  2  0 ; 10) x 2  7 x  12  x  4 ;
3) 2 x 2  15x  17  x  3 ;
11) 4 x 2  4 x  2 x  1;
4) x  x  x  6  1;
2
12) 25x 2  10x  15  5x  1;
5) 2 x  17  81  x ; 2
13) x 2  8x  7  x  4 ;
6)  x  6x  5  8  2x ;
2
14) 2 x 2  5x  4  2 x  5:
7) x  3  x  4x  5 ;
2
8) 3x 2  25x  42  x  4 ;
151
 3 7  21  545   21  545 
427. 1)  2;0  1; ; 2)   ;   3; ; 3)   ; 
  ;  ;
 2   2   2 
 34  116 
4)  ;7  2; ; 5)  9;  ; 6) 3;5 ; 7)  ;5 1; ; 8)
5 
 
 ;6   2; ; 9)   3; 7   6; ; 10)  3;   ; 11) 1;   ; 12) 1;   ; 13)  ;1 ;
 3
14)  ;1 :
1) x  4  2x  6  7 ; 9) 25  x  2  9  x ;
2) 3x  7  x  1  2 ; 10) x  x  3  3x  1 ;
3) 15  x  3  x  6 ; 11) x2  4x  6x;
4) x 5  x 3  2; 12) x  3  x 1  x  2 ;
5) 2 x  1  x  3  2 ; 13) x  3  x  1  2 x  1 ;
6) 2x  1  x  3  2 x ; 14) 2 x  3  x  3  x ;
7) x  1  4 x  13  3x  12 ; 15) 10  x  3x 2  2  3x ;
8) x  2  2x  3  4x  7 ; 16) x  3x 2  9  5  3x :
7 
428. 1) 5; ; 2)  7 ; 8  4 2  ; 3)  1; 3 ; 4) 3;4 ; 5) 1; ; 6) 3;4 ; 7) 1 ; 8)  ; 2  ; 9)
3  4 
 
 9;25; 10) 4; ; 11) 4  2;2,4 ; 12)  28 ;  ; 13) 1;1,5 ; 14) 0 1,5;3 ; 15)
 3 
7  0;0,5 ; 16)  ; 2  2;3 :
1)  x  2 11x  5  2 x 2  0 ; 6)  5x  3 2  3x 2  5x  0;
2)  3x  4 13x  6  2 x 2  0; 7)  x  3 2 x 2  7 x  0;
3)  2 x  7 5  4 x  x 2  0 ; 8) x 2 x 2  13x  7  0 ;
4)  5  x 6  x 2  5x  0 ; 9)  x  3 x 2  4  0 :
5) 10x  3 5  2 x 2  9 x  0 ;
429. 1) 0,5   2;5 ; 2) 0,5;6 ; 3)  5;1 ; 4)  6;1 ; 5) 5   0,3;0,5 ; 6)
2  0,6;
1
; 7) 0;3  3,5 ; 8) 7  0;0,5 ; 9)  ; 2  2;3 :
 3 
x2  2x  3  3x  1 x  2 2
1)  0; 5)  0;
3x  2 2x2  x  1
2 x 2  3x  2  x  4 2  2 x  5
2)  0; 6)  0;
x x2  x  2
 x2  x  2
3)  0;  x  3 2  x  4
2x  3 7)  0;
7x2  x  6
9 x  8x  1
2
4)  0;  x  5 2  1  2 x 
x3 8)  0:
3x 2  2 x  1
152
 1 
430. 1) 3  1;   ; 2)  ; 0,5  2 ; 3) 1;1,5  2 ;
4)  ;1  3;   ; 5)
 9 
 ; 0,5  2 ; 6) {–4}  [2,5;+∞); 7) 3  4;   ; 8)  ; 0,5  5 :
1) x  x2  2  1; x x 2
7)  0;
1 x x 2
2) 4  x2   0 ;
x 8) x x 2  5x  6  0 ;
3)
12
25  x 2  ;
x
9) x  x 2
25  x 2  0 ;
x x 6
1 3 1 1 10)  0;
4)    ; x x 6
x2 4 x 2
1  1  8x 2 11) x x 2  7 x  8  0 ;
5)  1;
2x 12) 3x  10  4 x 2  8  0 ,
6)  
x  x2 9  x2  0 ; 13)
1

1

1

1
0:
x 1 x  1 x  5 x 5
 2 3
431. 1)  ;1,5  1,5; ; 2)  2  3 ; 2  3   0,2; 3) 0;3  4;5 ; 4) 1;  ; 5)
 
 3 
 2   1
 ;0    0;  ; 6) 3  0;3 ; 7) 1; 4 ; 8)  3; 2  6;   ; 9)  5;5 ; 10)
 4   3
 7  17   17  7   16   4 
0;4  9;   ; 11)  ;    ;8  ; 12)  4;     ;    ; 13)
 2   2   9  9 
0; 1  13; 25  :
x 5 4 2
3
x 2  6x  8 3)   x  6x  8 ;
1) ; 4  x2
x 12 4 x x2
1 4) 2 :
2) 15  2 x  x 2  ; x 3
3 x 1
432. 1)  0;2  4;   ; 2)  3;2  2;3; 3) 2;4 ; 4) 0;3  3;4:
1) 9  x 2 x 2  2x  8  x 2  2x  8 ; 4) x 2  25 x 2  7 x  6  x 2  7 x  6 ;
2) 36  x 2 x 2  8x  7  x 2  8x  7 ; 5) x 2  1 x 2  4x  x 2  4x ;
3) 4  x 2 x 2  3x  x 2  3x ; 6) 16  x 2 x 2  5x  x 2  5x :
  
433. 1)  3; 2   2; 8 ; 2)  6; 35  ; 3) 3; 2  ; 4)   26; 5  6 ; 5)
 
;  2  1; 4    4;   ; 6)  4; 15  :
1)  3  4x  x 2  6x  x 2  9 ; 5) 8  7 x  x 2  2x  x 2  1;
2) 5x  4  x 2  8x  x 2  16 ; 6) 15  2 x  x 2  10 x  x 2  25 ;
3) 6  5x  x 2  36  12 x  x 2 ; 7) 2 x 2  5x  12  5x  x 2  7 ;
4) 10 x  3x 2  3  6 x  x 2  9 ; 8) 6  x  x 2  4x  x 2  4 ;
153
9) 4 x 2  8 x  5  8 x  3x 2  6 ; 10) 7  5x  2 x 2  2 x  x 2  1 :
1 
434. 1) 1;3 ; 2) 1;4  ; 3)  6;1 ; 4)  ;3  ; 5)  1;8 ; 6)  3;5 ; 7)  ;  4  1,5;    ; 8)
3 
 2;3 ; 9) R; 10)  1;3,5 :
435. Հետևյալ արտահայտություններում գտնել x -ի թույլատրելի արժեքների
բազմությունը.
1) 4  x  3  x  1 ;  2 x  x  4   0
7)  ;
2) 9  2 x  x  2  1  0 ; x  1  0
3) 7  3x    x  2 ;  x  4 x 0
8)  .
4) 4  2 x   x  3  1 ;  
 x 3 0
5) 4  3x  1   6  x ;
10  x
6)  0;
6 x
435. 1) ա) –4; բ) 3; գ) –4; –3; –2; –1; 0; 1; 2; 3; դ) 8; 2) ա) 2; բ) 4; գ) 2; 3; 4; դ) 3; 3) ա) –2; բ)
0; գ)–2; –1; 0; դ) 3; 4) ա) –3; բ) 2; գ) –3; –2; –1; 0; 1; 2; դ) 6; 5) ա) –1; բ) 6; գ) –1; 0; 1; 2; 3;
4; 5; 6ա) 10; բ) 11; ; դ) 8; 6) ա) –5; բ) 10; գ) –5; –4; –3; –2; –1; 0; 1; 2; 3; 4; 5; 6; 7; 8; 9; 10;
դ) 16; 7) ա) –1; բ) 0; գ) –1; 0; դ) 2; 8) ա) 0; բ) 3; գ) 0; 1; 2; 3; դ) 4:
1) 1  3x  4 x 2  2 1  4 x  0 ; 4) 12  x  x2  2 x2  2 x  3  0 ;
2) x  2  3 2  9 x  5x2  0 ; 5) 9 x 2  3x  2   9 x 2  1 ;
1
3) 2  7 x  4 x2  5 2  13x  7 x2  0 ; 6) 3x 2  4 x  4  9 x 2  9 x  2  0 .
3
 1   2   1 
436. 1)  1;0, 25 ; 2)  2;0, 2 ; 3)   ; 2  ; 4) 1; 4 ; 5)  ;     ;   ; 6)
 7   3  3 
 ; 2   ;   .
2
3 
26.1. Արմատով պարամետրական խնդիրներ
1.Դիտարկենք պարզագույն պարամետրական հավասարումը արմատով
x a , (1)
1) եթե a  0 , ապա (1) հավասարումը չունի իրական արմատ;
2) եթե a  0 , ապա (1) ապա հավասարման միակ արմատն է x  a 2 :
Օրինակ 1. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում a x  3a  2 x  1  2a
հավասարումը. ա) չունի լուծում; բ) ունի միակ լուծումը; գ) ունի ուղիղ երկու արմատ:
Լուծում: Նշանակենք` x  3a  t  0 : Այդ դեպքում x  t 2  3a , և հավասարումը
ընդունում է հետևյալ տեսքը` 2t 2  at  8a  1  0 :
154



 
 
 
D  0  2

 D  0
 a  64a  8  0
 2 

 a  32  1016; 32  1016 
a  64a  8  0
ա)    
 t  a  0  a  0 
  a  32  1016   1
 a   ;   ;
 8

 4
 D0


   
 a  ; 32  1016  32  1016; 0,125 
  a  64a  8  0
2
 t1  0 
  t1  t2  a  0
 t2  0  2
 8a  1
 t1  t2  0
 2

 a 2  64a  8  0  a 
 D  0  
  a  0  2
 t  a  0  D0

 a  64a  8  0  a 

բ)   4   
 a  1 
   t1  0   t1  t2   0   a  0,125  a   ;    ;
  D  0    2   8 
 t1  0  t2  0  8a  1  a   ; 0,125 
  D  0  t1  t2  0
 t2  0   2
 t1  t2  0  8a  1
t1  t2  0
 2

a 2  64a  8  0
D  0 
  a
գ) t1  0  t1  t2   0  a  :
t  0  2
2  8a  1
t1  t2  2  0
 1  1 
Պատ.` ա)  ;   ; բ)   ;    ; գ)  :
 8  8 
ունի միակ լուծումը; գ) ունի ուղիղ երկու արմատ.
1) a x  3a  2 x  1  2a ; 5)  a  3 2 x  a  x  a ;
2)  a  1 2 x  a  2 x  1  2a ; 6) 1  a  x  2a  3x  1;
3) a x  a  1  x  3  2a ; 7) 2a x  a  x  1  a ;
4) (2a  1) x  a  4  x  a ; 8) a x  2a  x  3  a :


1  1   1   1
437. 1) ա)  ;   ; բ)   ;    ; գ)  ; 2) ա)   ;7  2 13  ; բ)  ;    7  2 13 ;
8  8   3   3
 
գ) 7  2 
13;   ; 3) ա) 6  2 
5;6  2 5 ;
 4

բ)  ;   6  2 5 ;
 
3
 գ)
4
3

 
 ;6  2 5   6  2 5;   ; 4) ա)  ; բ) R; գ)  ; 5) ա)  ; բ)  ;0  ; գ)  0;    ; 6) ա)

155
 35  2 303; 35  2 303 ;  բ) 35  2   1 
303    ;    ;
 16 
գ)
 ;  35  2   1
303   35  2 303;   ; 7) ա) ; 2  1 ; բ)
 16 
   
2  1   0,5;    ; գ)
 2  1;0,5  ; 8) ա)  ;2  ; բ) 21  3;    ; գ)  2;3 :

438. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում հավասարումը. ա) ունի լուծում; բ)
չունի լուծում.
a4 2a  7 a 3
1) 4  x  ; 2) 9  x 2  ; 3) 25  x 2  :
a 8 a2 2a  5
438. 1) ա)  ;4  12;    ; բ)  4;8  8;12  ; 2) ա)  ;  1  3,5;    ; բ)  1,2;2    2;3,5 ;
 22   22 
3) ա)  ;   3;    ; բ)  ;2,5    2,5;3 :
 9  9 
439. a և b պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում f  x  ֆունկցիայի որոշման
տիրույթը նշված միջակայքն է.
1) f  x   2 x 2  (a  2b) x  a  b  1 ,  3; 4 ;
2) f  x   2a  3b  2  (b  a) x  5 x 2 ,  1;0 ;
3) f  x   2 x 2   a  2b  x  a  b , 3; 4 ;
4) f  x   2 x 2   a  b  2  x  5a  b ,  1; 3 ;
5) f  x   x 2   2a  b  x  a  2b ,  ;1  2;   :
439. 1)  52; 27  ; 2)  3, 4;1,6  ; 3)  34; 10  ; 4) 1;1 ; 5)  0,8;1, 4  :
440. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում f  x  ֆունկցիայի որոշման տիրույթը
պարունակում է նշված միջակայքը.
1) f ( x)  a  2  x 2  2 (1  a)  x  1  2a ,  ;1 ;
2) f ( x)  4 (a  5) (a  2) x 2  2(a  2) x  5 ,  0,    ;
3) f ( x)  a (a  3) x 2  2ax  3 ,  ;0 :
440. 1)  2;   ; 2)  ; 2  5;   ; 3)  ;  4,5  0;    :
441. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում է f  x  ֆունկցիայի որոշման տիրույթն

ամբողջ թվային առանցքը, բացի մեկ կետից.
1
f  x   x 2  4  a  3 x  a  1  4 x 2  2 x   a  1 
2
1) ;
x 3
1
2) f  x   x 2  2  a  1 x  a  2  4 x 2  2  a  3 x  a  1  ;
x2
1
f  x   x 2  4 x  7  a  1  4 x 2   2a  1 x  a  1 
2
3) ;
3x  2
1
f  x  x 2  8 x   a  1  4 x 2   a  3 x  5 
2
4) ;
x
1
5) f  x   x 2   a  4  x  4a  1  6 x 2   a  2  x  a  1  ;
x 1
156
1
f  x   x 2  6 x   a  2   4 x 2   a  1 x  9 
2
6) :
x 5
 25  65 25  65   7  17 3  13 
441. 1)  ;  ; 2)  ;  ; 3)  ; 4)  3  2 5; 5 ; 5)
 8 8   2 2 
 ; 6)  7;  5  1; 5 :
442. a և b պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում է հավասարման լուծումը նշված
միջակայքը.
1) x  a  2 x  b , [1;5);
2) 3x  a  b  x  2a  1 , [0;3];
3) 2 x  b  1  4 x  3a  2 , [–1;3];
4) 2 x  2a  b  1  x  a  2b  1 , [–2;0):
 2   13 11 
442. 1)  3; 2  ; 2)  3,5; 3,5 ; 3)   ; 9  ; 4)  ;   :
 3  3 3
443. Լուծե՛ք պարամետրերով անհավասարումը.
1) x 2  4  4a  1; 4) x 2  16  a  5 ;
2) 9  x2  a  4 ; 5) 25  x 2  a  1 ;
3) x 2  1  3a  5 ; 6) 36  x 2  a  1 :
443. 1) եթե a   ;0, 25 , x  ; եթե a   0, 25;   ,
 
x   16a 2  8a  5; 2  2; 16a 2  8a  5 ; 2) եթե a   ; 4 , x   3;3 ; եթե a   7;   ,
 
  5
x  ; եթե a   4;7 , x   a 2  8a  9; a 2  8a  9  ; 3) եթե a   ;  , x  ; եթե
   3
5 
a   ;   , x   9a 2  30a  26; 1  1; 9a 2  30a  26  ; 4) եթե a   ;5 ,
3     
   
x   ; 4   4;   ; եթե a  5;   , x  ;  a 2  10a  41  a 2  10a  41;  ; 5) եթե
a   ; 1 , x   5;5 ; եթե a   4;   , x  ; եթե a   1; 4 ,

x    a 2  2a  24; a 2  2a  24  ; 6) եթե a   ; 1 , x   6;6 ; եթե a   5;   , x  ;
 
եթե a   1;5 , x   a 2  2a  35; a 2  2a  35  :
 
157
ԳԼՈՒԽ 9. ԵՌԱՆԿՅՈՒՆԱՉԱՓՈՒԹՅՈՒՆ
§27. Եռանկյունաչափական ֆունկցիաները
Դիտարկենք միավոր շրջանագիծը` շրջանագիծը, որի կենտրոնը կոորդինատների
սկզբնակետն է և շառավիղը հավասար է 1: Միավոր շրջանագծի վրա նշենք P0 1;0
կետը (Նկար 1): OP0 -ը շառավիղը կոչվում է սկզբնական շառավիղ:
Պայմանավորվենք, որ եթե սկզբնական շառավիղը պտտենք O կետի շուրջը
ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ, ապա պտտման անկյունը կհամարենք
բացասական; եթե սկզբնական շառավիղ պտտենք O կետի շուրջը ժամացույցի
սլաքի ուղղությանը հակառակ, ապա պտտման անկյունը կհամարենք դրական: O
կետի շուրջը  անկյունով պտտելիս P0 1;0 կետը անցնում է P կետին:
P կետի օրդինատը կոչվում է  անկյան սինուս, իսկ աբսցիսը`  անկյան
կոսինուս:
y
Pcos;sin


O P0 x

Նկար 1
 անկյան տանգենս է կոչվում  անկյան սինուսի հարաբերությունը կոսինուսին,
իսկ  անկյան կոտանգենս է կոչվում  անկյան կոսինուսի հարաբերությունը
սինուսին:
Մեկ ռադիանի անկյուն է կոչվում այն կենտրոնական անկյան չափը, որի
անջատած աղեղի երկարությունը հավասար է շառավիղի երկարությանը:
R
R
1800 
Նշենք, որ 1 ռադ  , 10  ռադ, մասնավորապես` 1800   ռադ:
 180
Եռանկյունաչափական ֆունկցիաների նշանները
2, 3, 4 նկարներում նշված են համապատասխանաբար սինուսի, կոսինուսի,
տանգենս և կոտանգենսի ըստ քառորդների:
sin  cos  tg , ctg 
+ + - + - +
- - - + + -
Նկար 2 Նկար 3 Նկար 4

158
Եռանկյունաչափական ֆունկցիաների արժեքների աղյուսակ
    3
ֆունկցիա 0 6 4 3 2  2 2
1 2 3
sin  0 2 1 0 –1 0
2 2
3 2 1
cos  1 2 0 –1 0 1
2 2
1
tg 0 1 3 – 0 – 0
3
1
ctg  – 3 1 0 – 0 –
3
Հիմնական եռանկյունաչափական նույնություններ
1) sin   cos 2   1,
2
6) 1  ctg 2  1
, sin   0,
sin  sin 2 
2) tg  , 7) sin( )  sin ,
cos 
cos  8) cos     cos  ,
3) ctg   ,
sin  9) tg     tg ,
4) tg  ctg  1, cos   0, sin   0,
10) ctg     ctg .
5) 1  tg   12 , cos   0,
2
cos 
Բերման բանաձևեր
Արգումենտ x
  3 3
        2   2  
ֆունկցիա 2 2 2 2
sin x cos  cos  sin   sin   cos   cos   sin  sin 
cos x sin   sin   cos   cos   sin  sin  cos  cos 
tgx ctg   ctg  tg tg ctg   ctg  tg tg
ctgx tg  tg  ctg ctg  tg  tg  ctg ctg 
Բերման բանաձևերի հաշվման ալգորիթմ

k
1) Եթե  -ին (կամ   -ին) գումարվում է , k  Z , ապա.
2
ա) երբ k -ն զույգ է, ֆունկցիան չի փոխվում;
բ) երբ k -ն կենտ է, ֆունկցիան փոխվում է, ընդ որում` սինուսը կոսինուսով,
կոսինուսը սինուսով, տանգենսը կոտանգենսով և կոտանգենսը տանգենսով:
159
2) եթե  -ն համարենք սուր, ապա գրվում է այն նշանը, որը ունի ձախ կողմը:
Օրինակ 1. sin       sin  : Տվյալ դեպքում ֆունկցիան չի փոխվում քանի, որ k -
ն ( k  2 ) զույգ է: Նշանը փոխվում է, քանի որ, եթե  -ն համարենք սուր, ապա
sin     կլինի բացասական:
 3 
Օրինակ 2. tg      ctg  :
 2 
Տվյալ դեպքում ֆունկցիան փոխվում է, քանի որ k -ն ( k  3 ) կենտ է: Նշանը չի
 3 
փոխվում, քանի որ, եթե  -ն համարենք սուր, ապա tg     կլինի դրական:
 2 
Խնդիրներ
444. Աստիճանը փոխարինել ռադիանով և հակառակը.
1) 30°; 14) 200°;  5 33) 6;
2) 60°; 15) 390°; 22) ; 27) ; 34) 0,5;
6 6
3) 45°; 16) 50°; 35) 5,4:
4) 90°; 17) 1080°;
 3
23) ; 28) ;
5) 120°; 18)  ; 5 2
6) 135°;   5 
19) ; 24) ; 29) ;
7) 210°; 9 4
2
8) 36°;
 3 
9) 150°; 20) ; 25) ; 30) ;
10) 240°; 3 4 12
11) 300°;  2 9
21) ; 26) ; 31) ;
12) 225°; 4 3 2
13) 54°; 32) 2;
445. Հաշվե՛ք արտահայտության արժեքը.
1) 2 cos 60 0  3 cos 30 0 ; 3  
7) 2 sin   2 cos  3tg  ctg ;
2) 2 sin 30  6 cos 60  4tg 45 ;
0 0 0
2 4 2
3) 2ctg 90  3 cos 270  5 sin 0 ;
0 0 0    
8) sin  3 cos  tg  ctg ;
3 1 4 3 6 3
4) tg 360 0  sin 270 0  cos 180 0 ;  3
4 4 9) 5 sin  4 cos 0  3 sin  cos  ;
5) tg 2 450  cos 30 0  ctg 2 30 0 ; 2 2
  
6) tg 2 30 0  2 sin 60 0  tg 450  cos 2 30 0 ; 10) 3  sin 2  2 cos 2  5tg 2 :
3 2 4
1 3 2
445. 1) 2,5; 2) 0; 3) 0; 4) 1; 5) 1,5 3 ; 6)  3 ; 7) 3; 8) ; 9) 11; 10) –2,75:
12 2
446. Որոշել նշանը.
1) sin 179 0 ; 10) sin 209 0 ; 16) sin 1 ;
2) cos 280 ;
0
0

11) ctg 10 ; 0 17) tg 3 ;
18) cos 20 ;
3) tg175 ; 5
4) ctg 359 0 ; 12) tg ; 19) sin 100 0  cos 2050 ;
4 2
5) cos 410 0 ; 5 20) tg  cos 319 0  sin 4  ctg 8 :
13) sin ; 3
6) tg 500 0 ; 6

7) sin 750 ;  14) cos
2
;

8) cos 116 ; 0
 
3
9) cos 3050 ; 15) ctg ;

8
446. 1) +; 2) +; 3) –; 4) –; 5) +; 6) –; 7) –; 8) –; 9) +; 10) –; 11) –; 12) +; 13) +; 14) –; 15) +; 16)
+; 17) –; 18) +; 19) –; 20) – :
447. Նշված պայմաններում հաշվե՛ք արտահայտության արժեքը.
160
 7  3
1) sin  ; cos   0,6,   ; 8) ctg 2 ; sin 2  ,   ;
2 25 4 4
1  12  3
2) cos  ; sin   ,   ; 9) tg 2 ; sin 2  ,   ;
3 2 13 4 4
8 3 12 
3) sin  ; cos   ,    2 ; 10) sin 2 ; cos 2   ,     ;
17 2 13 2
3 3 
4) cos  ; sin    ,     ; 11) ctg 2 ; cos 2  0,8 ,     ;
5 2 2
20  5 
5) ctg  ; cos   , 0    ; 12) tg 2 ; cos 2  ,     :
29 2 13 2
4 
6) tg ; sin   , 0    ;
5 2
 3
7) ctg 2 ; sin 2  0,6 ,    ;
4 4
8 15 20 4 4 24 5
447. 1) 0,8; 2)  ; 3)  ; 4) 0,8 ; 5) ; 6) ; 7)  ; 8)  ; 9) 2, 4 ; 10)  ;
3 17 21 3 3 7 13
4
11)  ; 12) 2, 4 :
3
3 
1) 3sin  ; ctg  2 2 ,      ; 5) 7 cos  ; tg  4 3 ,     ;
2 2
7 
2) 4sin  ; ctg  15 , 3     ; 6) 5 sin  ; tg  2 ,     ;
2 2
3
3) 3cos  ; ctg  2 2 ,      ;
3 7) cos  ; tg  3,     ;
2 2
2 
3
4) 3cos  ; ctg  2 2 ,     2 ; 8) sin  ; tg    ,   :
2 5 2
10 2 29
448. 1) 1 ; 2) 1 ; 3)  2 2 , 4) 2 2 , 5) 1 ; 6) 2; 7)  ; 8) :
10 29
1) 1 sin 2  ; sin 3   sin 5 
15) ;
2) cos 2   1 ; cos 3   cos 5 
3) 1  cos    1  cos   ; tg  ctg   cos 2 
4) 1  sin    1  sin   ; 16)
sin 
;
5) 1  sin 2   cos 2  ; 1  cos 2 
1 17)  tg  ctg  ;
6)  1 ; 1  sin 2 
cos 2  tg  ctg   sin 2 
7) sin   sin  cos  ;2 18) ;
ctg 
8) sin 4   cos 4   2 sin 2  cos 2  ;
19) cos 2  1  tg 2   sin 2  ;
9) tg 2  sin 2   tg 2 ;
20) ctg 2  1  tg 2 cos 2  ;
10) cos   tg  cos  ;
2 2 2
 tg 
 
11) tg 2 2 cos 2   sin 2   1 ; 21) cos 2   1 

  tg 2 ;
12) tg  ctg  ctg 2 ;  ctg 
sin   cos   1
2 2
13) tg  ctg  tg 2 ; 22) ;
sin 2 
sin   sin 3
14) ; cos 4   sin 4 
cos   cos  3 23) ;
sin 2   cos 2 
161
1 1 1 1 1
24)  ; 26)   ;
1  tg  1  ctg 2
2
tg ctg  sin   cos 
25) cos   sin    2 sin   cos  ;
2
27)  tg  1   tg  1   ctg  1   ctg  1 :

2 2 2 2
449. 1) cos 2  ; 2)  sin 2  ; 3) sin 2  ; 4) cos 2  ; 5) 2; 6) tg 2 ; 7) sin 3  ; 8) 1; 9) sin 2  ; 10)

1 1 1
1; 11) sin 2  ; 12) ; 13) ; 14) ctg  ; 15) tg ; 16) sin  ; 17) ; 18)
sin 2
cos 2
cos 2 
1 1
sin   cos  ; 19) cos 2  ; 20) ; 21) ; 22) 2; 23) 1 ; 24) 1; 25) 0; 26) 1; 27)
sin 
2
cos 2 
8
:
sin 2 2
2sin  cos sin  2 cos
1) tg ; = 3; 4) ctg ; = 3;
sin   2 cos 3 sin   cos
3sin  cos sin   cos 1
2) tg ; = 4; 5) ; ctg  ;
sin   2 cos sin   cos 3
sin  3 cos 3 sin   cos
3) ctg ; = 2; 6) ; ctg  2 :
2 sin   cos sin   2 cos
450. 1) 5; 2) 9 ; 3) 0,6; 4) 8 ; 5) 2; 6) 0,2:.
7  7 3
1) 4cos      ; cos   ,     2 ;
2  4 2
3  39 3
2) 6cos      ; cos   ,     2 ;
2  8 2
  17 3
3) 8cos     ; cos   ,     2 ;
2  9 2
15  5  2 3
4) cos     ; cos   ,     2 ;
21  2  5 2
28 3  4 
5) cos      ; cos    ,     ;
33 2  7 2
20  9  4 3
6) cos     ; cos   ,     2 ;
3  2  5 2
15 1 3
7) cos     ; sin    ,      ;
2 3 2
15 3
8) 16cos  3    ; sin    ,     ;
8 2
5 
9) 15cos  2    ; sin   ,   ;
3 2
6 1 
10) cos  7    ; sin   ,     ;
2 3 2
13 
11) 7 cos  5    ; sin   , 0   ;
7 2
5 6 1 7
12) cos     ; sin    , 3     :
3 5 2
64
451. 1) 3 ; 2) 3,75; 3) ; 4) 3; 5) 4; 6) 4; 7) 10; 8) 14; 9) 10 ; 10) 4; 11) 6 ; 12) 4:
9
162
27.1. Եռանկյունաչափական ձևվափոխություններ
Գումարման բանաձևերը.
1) sin     sin   cos   sin   cos  ;
2) sin     sin   cos   sin   cos  ;
3) cos     cos   cos   sin   sin  ;
4) cos     cos   cos   sin   sin  ;
tg  tg
5) tg      ;
1  tg  tg
tg  tg
6) tg      ;
1  tg  tg
1  ctg   ctg 
7) ctg       ;
ctg   ctg 
1  ctg   ctg 
8) ctg       :
ctg   ctg 
Կրկնակի անկյան բանաձևերը.
2tg 2ctg 
1) sin 2  2 sin   cos    ;
1  tg  1  ctg 2
2
1  tg 2 ctg 2  1
2) cos 2  cos 2   sin 2   2 cos 2   1  1  2 sin 2    ;
1  tg 2 ctg 2  1
2tg 2ctg 
3) tg 2   ;
1  tg  ctg 2  1
2
ctg 2  1 1  tg 2
4) ctg 2   :
2ctg  2tg
Աստիճան իջեցնելու բանաձևերը.
1  cos 2
1) sin 2   ;
2
1  cos 2
2) cos 2   ;
2
sin 2
3) sin   cos   :
2
Գումարը արտադրյալի ձևափոխելու բանաձևերը.
   
1) sin   sin   2 sin  cos ;
2 2
   
2) sin   sin   2 sin  cos ;
2 2
   
3) cos   cos   2 cos cos ;
2 2
   
4) cos   cos   2sin sin ;
2 2
sin    
5) tg  tg  ;
cos   cos 
sin    
6) tg  tg  ;
cos   cos 
sin    
7) ctg   ctg   ;
sin   sin 
163
sin    
8) ctg   ctg    :
sin   sin 
Արտադրյալը գումարի ձևափոխելու բանաձևերը.
1) cos   cos  
1
2
 cos      cos     ;
2) sin   sin    cos      cos      ;
1
2
3) sin   cos    sin      sin      :
1
2
Կես անկյան բանաձևերը.
 1  cos 
1) sin  ;
2 2
 1  cos 
2) cos  ;
2 2
 1  cos  sin  1  cos 
3) tg    ;
2 1  cos  1  cos  sin 
 1  cos  sin  1  cos 
4) ctg    :
2 1  cos  1  cos  sin 
Խնդիրներ
1) cos(   )  sin( ) sin   cos   cos  ; 9) 4 sin   cos   cos 2  sin 4 ;
2) sin(   )  cos   sin( )  sin   cos  ; 10) sin 2  tg  cos 2  tg ;
3) cos(   )  sin( )  sin( )  cos   cos  ; 11) (ctg  tg )  sin 2  2 cos 2 ;
4) cos(   )  cos(   )  2 sin   sin  ; tg 2  tg 2 
12) tg (   )  tg (   )  ;
5) 1  (sin   cos  ) 2  sin 2 ; 1  tg 2  tg 2 
6) cos 4   sin 4   cos 2 ; tg     tg  tg
  13)  tg ;
7) ctg  tg  2ctg  ; tg  tg   
2 2 14) cos     cos     cos2   sin2  :
8) (sin   cos  ) 2  sin 2  1 ;
1) cos 107 0 cos 17 0  sin 107 0 sin 17 0 ; 7 7
9) cos 2  sin 2 ;
2) cos 36 0 cos 24 0  sin 36 0 sin 24 0 ; 8 8
3) sin 630 cos 27 0  cos 630 sin 27 0 ; 2tg 5 0
10) ;
4) sin 510 cos 210  cos 510 sin 210 ; 1  tg 2 5 0
5) cos 180 cos 630  sin 180 sin 630 ; 3  
6) 2 sin 150 cos 150 ; 4tg
11) 2 :
7) sin 1050 cos 1050 ; 2 3  
1  tg
8) cos 2 150  sin 2 150 ; 2
2 3 2
453. 1) 0; 2) 0,5; 3) 1; 4) 0,5; 5) ; 6) 0,5; 7) –0,25; 8) ; 9) ; 10) tg10°; 11) 2tg :
2 2 2
3 7 
1) sin     ; sin = , sin = , <  < , cos     >0 ;
5 25 2
3 3 
2) sin     ; sin = , cos = , < < , cos     < 0 ;
5 5 2
164
3 3 3
3) cos     ; cos = , sin = , < <2 , cos     <0 ;
4 4 2
1 2 3
4) sin     ; cos = , cos = ,  < <2 , cos     <0 :
3 2 2
24
454. 1) –0,8; 2) –0,28; 3) 0; 4)  :
6
1) sin 3   cos 3  ; sin + cos = a ; 4) cos2 -sin 2  , sin 2 -cos2   0,5 ;
2) tg 3  ctg 3 ; tg + ctg = m ; 5) sin 2 , sin  cos  1;
3) sin   cos  ; sin + cos = a ; 6) sin2 , sin   cos  2 :
455. 1)

a 3  a2  ; 2) m 3  3m ; 3) 2  a 2 ; 4) –0,5; 5) 0; 6) 1:
2
2 3 3
1) 9 5 sin 2 , cos  =  ,  < <  ; 9) 25cos2 2 ; sin =  ;
5 2 10
4
2) 18 11sin 2 ;cos    11 ,3 < < 7  ; 10) 289sin 2 2 ; cos =  ;
6 2 17
49 33 3 1
3) sin 2 ; cos  ,  < <2 ; 11) 25sin 2 4 ; sin2 = ;
33 7 2 10
10  12) 25sin 2 2 ; cos = 
1
4) 9 65 sin 2 ;sin   , < < ; ;
6 2 5
5 5 1
5) 16 55 sin 2 ; sin   , < <3 ; 13) 9cos2 2 ; cos =  ;
4 2 3
6 3 5
6) 4 15 sin 2 ;sin    ,  < <  ; 14) 25cos2 4 ; sin2 = :
4 2 5
 1
7) 9sin 2 ; sin = ;
2 3
5 1
8) cos 2 6 ; cos3 = ;
4 5
456. 1) 7,2 4,2 ; 2) 55; 3) –8; 4) –65; 5) –110; 6) 15; 7) 8; 8) 0,45; 9) 16; 10) 64; 11) 9; 12) 16;
13) 1; 14) 9:
sin 2  sin 2  tg2 2
1) ; tg   0 ,1 ; 5) ; cos = ;
cos 2   cos 2 sin  3
tg2  1
sin 2  4sin 2  6) ; sin = ;
2) ; tg  3 ; cos 3
sin 2  cos 2 
sin 4 2  3sin 
2
1
3) ; sin = ;
3 7) ; ctg    ;
cos 4 cos 2  4
sin 4 1 1  2sin 2 
4) ; cos =  ; 8) ; tg  2 :
sin  4 1  sin 2
457. 1) 21; 2) –6; 3) –3/8; 4) 7/8; 5) –12; 6) 6/7; 7) 82; 8) –1/3:
 5  1    
1) 16cos2 2 ; sin   4  = ; 3) 13cos  2 +  ; tg     5 ;
 2  4  2  4
 3  1    
2) 36sin 2 2 ; sin  4  = ; 4) 3cos 2 +  ; tg     2 ;
 2  3  2  4
165
    3    
5) 25cos 2 +  ; tg      ; 7) 3sin 2  ; tg     2 ;
 2  4 4  2  4
        4
6) 26sin  2   ; tg    5 ; 8) 25sin 2  ; tg    .
 2  4  2  4 3
459. 1) 10; 2) 24; 3) –12; 4) –1; 5) 7; 6) 10; 7)  2 2 ; 8) 24.
1) 3  tg1000    ; ctg 400    
1
;
3 3
2) ctg 550    ; ctg 100     ;
1
5
 
3) 3  ctg  700    ; tg 400    
2 3
3
;
 
4) 3  ctg  500    ; ctg 200    
4
3
;
 
5) 3  ctg ; tg    3 3 ;
 6
  3
6) 3  ctg ; tg    ;
 6 5
 
7) tg ; ctg    4  3 ;
 3
  7
8) 3  tg ; ctg    .
 3 3
459. 1) –1,5; 2) –2/3; 3) –5; 4) –7/3; 5) 1,5; 6) 1,5; 7) 1 3 ; 8) 6.
  3 
1) cos 2     ; sin   , 0    ;
4  5 2
  3 
2) cos 2     ; sin   , 0    ;
4  5 2
  3
3) sin     ; cos   0,8 ,     2 ;
3  2
  1 
4) cos     ; sin   ,     ;
6  5 2
2  3tg 3 3
5) ; sin    ,      ;
3  2ctg 5 2
2  3tg 4 
6) ; sin   ,     ;
3  2ctg 5 2

7) sin 2  cos 2 , sin   0,6 ,     ;
2
cos   ctg 1 3
8) ; cos    ,      ;
ctg 3 2
  1 3
9) 9tg     ; sin    ,     2 ;
 4 5 2
  5 3
10) tg     ; sin    ,     ;
 4 34 2
  2 7
11) 6tg     ; sin    ,     4 :
 4 13 2
166
2 2
460. 1) 0,98; 2) 0,02; 3) 0,4 3  0,3 ; 4) 0,1  0,6 2 ; 5) 0,75; 6) 4/3; 7) –0,68; 8) 1  ; 9) 3;
3
10) –4; 11) 1,2:
461. Ներկայացրե՛ք արտադրյալի տեսփով.
1) sin 3  sin  ; 7) 2 sin   3 ;
2) sin   sin 5 ;  
3) cos 2 x  cos 3x ; 8) cos     cos  ;
3 
4) cos y  cos 3 y ;
   
5) 2 sin   1 ; 9) sin     sin    .
6) 1 2 cos  ; 6  6 
5 x
461. 1) 2 sin 2 cos  ; 2)  2 sin 2 cos 3 ; 3) 2 cos x cos ; 4) 2 sin y sin 2 y ; 5)
2 2
                 
4 sin   cos   ; 6)  4 sin    sin    ; 7) 4 sin    cos   ; 8)
 2 12   2 12  6 2 6 2 2 6 2 6
 
3 cos    ; 9) 3 sin  .
6 
sin 2  sin 6 sin   2 sin 2  sin 3
1)  tg 4 ; 6)  tg 2 ;
cos 2  cos 6 cos  2 cos 2  cos 3
sin   sin 5 1  cos  cos 2  cos 3
2)  tg 3 ; 7)  2 cos ;
cos   cos 5 2 cos2   cos  1
cos 2  cos 4 sin   cos
3)  tg 3  tg ; 8)  1  tg  tg 2  tg 3 :
cos 2  cos 4 cos 
3
cos   cos 3  cos 5  cos 7

4)  tg ;
sin   sin 3  sin 5  sin 7
cos   cos 2  cos 4  cos 5
5)  ctg 3 ;
sin   sin 2  sin 4  sin 5
3 
1) sin 3  sin  ;cos    ;     ;
5 2
5 3
2) cos3  cos  ;sin    ;      ;
13 2
12 
3) cos3  cos  ;sin   ;     ;
13 2
4 3
4) sin 3  sin  ;cos   ;     2 ;
5 2
cos   cos 3
5) ; tg  2 ;
sin   sin 3
cos   cos 3
6) ; tg  3 :
sin 
463. 1) 144/125; 2) –2856/2197; 3) 2880/2197; 4) –42/125; 5) –0,75; 6) 1,2:
 3 5  15 3
1) 10 sin ; sin = ,     3 ; 4) 3 15tg ; sin =  ,  < <  ,
2 5 2 2 8 2
 5 7 7 
2) 8 2 sin ; sin =  , 3     ; 5) 3 15tg ; sin = 
15 3
,  < <2 ;
2 16 2 2 8 2
  1 
3) 4cos ; sin = 
2
15
8
3
,  <   ,
2
 
6) 3  8  ctg ; sin = ,     ;
2 3 2
167
 24 3  4 22 5
7) 10 cos ; sin =  ,  < <  ; 11) 38 sin ; tg = , 2 < <  ;
2 5 2 2 3 2
 2 5  24 6 5
8) 6 sin ; ctg =  ,  < <3 ; 12) 118 sin ; tg =  ,  < <3 .
2 4 2 2 5 2
 3 3
9) 2 5 cos ; ctg = ,  < <  ;
2 4 2
2  3
10) 2 cos ; tg = 15,  < <  ;
3 2 2
464. 1) –3; 2) –10; 3) –1; 4) –45; 5) –3; 6) 1; 7) –2; 8) –2; 9) –2; 10) –1; 11) –4; 12) –8.
1) sin19 0  sin 250  sin 310  4 sin 250  cos 330  cos 27 0 ;
2) sin160  sin 24 0  sin 400  4 sin 200  cos12 0  cos80 ;
 3   3 
3) cos 2  cos 5  cos  4 cos 2  cos    cos    ;
6 2  6 2 
 1   1 
4) sin   sin 2  sin 3  4 sin 2  cos    cos    ;
6 2  6 2 
     
5) sin   cos  sin     cos     6 cos    ;
 6  6  12 
   
6) 1  sin   cos  2 2 sin  sin   ;
2  2 4
1-sin 1+sin 2 
7) + = , где <  <  ;
1+sin 1-sin cos 2
        
8) ctg     ctg     cos     cos     2 cos2 ;
4  4  3  3  2
    cos 2
9) sin2      cos2       ;
 8  8 2
   
10) 1  2 sin 2   2tg     cos 2     .
4  4 
466. Հաշվե՛ք.
  3 7) sin 20  sin 40  sin 60  sin80 ;
1) 4ctg  sin  cos ;
5 10 10 8) 16cos 200  cos 400  cos600  cos800 ;
 2 4  4 5
2) 8 cos  cos  cos ; 9) cos  cos  cos ;
9 9 9 7 7 7
 5 7 10) tg 20  tg 40  tg80 ;
3) 8 sin  sin  sin ;
18 18 18 11) sin 470  sin 610  sin110  sin 250 ;
 4 5 12) sin 42  cos 24  cos12  sin 6 ;
4) 8 cos  cos  cos ;
7 7 7 2 4 6
 3 5 13) cos  cos  cos :
5) 8 sin  sin  sin ; 7 7 7
14 14 14
  5
6) 8 cos  sin  cos ;
7 14 7
3 1
466. 1) 1; 2) 1; 3) 1; 4) 1; 5) 1; 6) 1 ; 7) ; 8) 1; 9) ; 10) 3 ; 11) cos 70 ; 12) 0,5; 13)
16 8
0,5 :
168
2 cos 500  cos 700
1) ;
3 sin 700
2sin 400  sin 200 1 3
2) ; 5)  ;
3 cos 200 0
sin 50 cos 500
2sin 700  3 cos100 3 1
3) ; 6)  .
sin100
0
cos 70 sin 700
1 3
4)  ;
sin10 cos100
0
467. 1) 1; 2) 1; 3) 1; 4) 4; 5) 4; 6) 4.
468. Ապացուցե՛ք, որ եթե.
   sin   sin 
7)  ,   0,  , то sin  ;
2 2
      cos   cos 
8)  ,    ,  , то cos  .
 2 2 2 2
469. Ապացուցե՛ք, որ եթե А, В և С եռանկյան անկյուններն են.
4
1) և հայտնի է, որ tgA  , tgB  7 , ապա C  45 ;
3
2) (եռանկյունը ուղղանկյուն եռանկյուն չէ), ապա tgA  tgB  tgC  tgA  tgB  tgC ;
A B B C C A
3) ապա tg  tg  tg  tg  tg  tg  1 ;
2 2 2 2 2 2
A B C
4) ապա sin A  sin B  sin C  4 cos  cos  cos :
2 2 2
470. Ապացուցե՛ք, որ եթե.
1) В և С բութանկյուն եռանկյան սուր անկյուններն են, ապա tgB  tgC  1 :
2) А և В սուրանկյուն եռանկյան անկյուններն են, ապա tgA  tgB  1 :
§28. Եռանկյունաչափական ֆունկցիաները և նրանց գրաֆիկները

y  f x  ֆունկցիան կոչվում է զույգ, եթե.
1) Նրա որոշման տիրույթը համաչափ է O կետի նկատմամբ;
2) x  D( f ): f   x   f  x  :
Զույգ ֆունկցիայի գրաֆիկը համաչափ է օրդինատների առանցքի նկատմամբ:
y  f x  ֆունկցիան կոչվում է կենտ, եթե.
2) x  D( f ) : f  x    f x  :
Կենտ ֆունկցիայի գրաֆիկը համաչափ է O կետի նկատմամբ:
y  f x  ֆունկցիան կոչվում է պարբերական, եթե.
1) T  0 այնպիսին, որ  x  T , x  T  D f  ;
2) x  D f  : f  x   f  x  T   f  x  T  ;
Այդ դեպքում T -ն կոչվում է y  f x  ֆունկցիայի պարբերություն:
169
Եթե T -ն y  f x  ֆունկցիայի պարբերությունն է, ապա Tk  k  Z , k  0  նույնպես
պարբերությունն է: Ամենափոքր դրական պարբերությունը կոչվում է հիմնական
պարբերություն: Եթե T -ն y  f x  ֆունկցիայի հիմնական պարբերությունն է, ապա
y  f x  ֆունկցիան կոչվում է T - պարբերական:
T - պարբերական ֆունկցիայի յուրաքանչյուր պարբերություն ունի հետևյալ
տեսքը` Tk, k  Z , k  0 :
Եթե y  f x  ֆունկցիան T - պարբերական է, ապա y  f ax  b ( a  0 ) ֆունկցիան
T
- պարբերական է:
a
y  sin x ֆունկցիայի հիմնական հատկությունները
1) Dsin x   R ;
2) E sin x    1;1;
3) ֆունկցիան կենտ է` x  R : sin x   sin x ;
4) ֆունկցիան 2 -պարբերական է` x  R : sin2  x   sin x ;
5) sin x  0, x  k , k  Z ;
6) sin x  0, x  2k ,   2k , k  Z ;
7) sin x  0, x    2k ,2  2k , k  Z ;
   
8) y  sin x ֆունկցիան աճում է –1-ից 1   2k ;  2k , k  Z միջակայքերում;
 2 2 
 3 
9) y  sin x ֆունկցիան նվազում է 1-ից –1   2k ;  2k , k  Z միջակայքերում;
2 2 

10) ֆունկցիան ընդունում է իր ամենամեծ` 1 արժեքը x   2k , k  Z կետերում;
2

11) ֆունկցիան ընդունում է իր ամենափոքր` –1 արժեքը x    2k , k  Z
2
կետերում:
Օգտվելով y  sin x ֆունկցիայի հատկություններից, կառուցում ենք նրա
գրաֆիկը (Նկար 6):
Նկար 6
y  cos x ֆունկցիայի հիմնական հատկությունները
1) Dcos x   R ;
2) Ecos x    1;1 ;
3) ֆունկցիան զույգ է` x  R : cos x   cos x ;
4) ֆունկցիան 2 -պարբերական է` x  R : cos 2  x   cos x ;

5) cos x  0, x   k , k  Z ;
2
170
   
6) cos x  0, x     2k ,  2k , k  Z ;
 2 2 
 3 
7) cos x  0, x    2k ,  2k , k  Z ;
2 2 
8) y  cos x ֆունկցիան աճում է   2k ;2  2k , k  Z միջակայքերում;
9) y  cos x ֆունկցիան նվազում է 2k ;   2k , k  Z միջակայքերում;
10) ֆունկցիան ընդունում է իր ամենամեծ` 1 արժեքը x  2k , k  Z կետերում;
11) ֆունկցիան ընդունում է իր ամենափոքր` –1 արժեքը x    2k , k  Z կետերում:
Օգտվելով y  cos x ֆունկցիայի հատկություններից` կառուցում ենք նրա
Նկար 7
y  tgx ֆունկցիայի հիմնական հատկությունները
   
1) D  tgx       k,   k  ;
kZ  2 2 
2) E tgx   R ;
3) ֆունկցիան կենտ է` x  D  tgx  : tg   x   tgx ;
4) ֆունկցիան  -պարբերական է` x  D  tgx  : tg   x   tgx ;
5) tgx  0, x  k , k  Z ;
  
6) tgx  0, x   k ,  k , k  Z ;
 2 
 
7) tgx  0, x    k ,   k , k  Z ;
2 
   
8) y  tgx ֆունկցիան աճում է     k ,   k  , k  Z միջակայքերում:
 2 2 
Օգտվելով y  tgx ֆունկցիայի հատկություններից` կառուցում ենք նրա գրաֆիկը
(Նկար 8):
Նկար 8
171
y  ctgx ֆունկցիայի հիմնական հատկությունները
1) D  ctgx    k ,    k , k  Z ;
kZ
2) E ctgx   R ;
3) ֆունկցիան կենտ է` x  D  ctgx  : ctg   x   ctgx ;
4) ֆունկցիան  -պարբերական է` x  D  ctgx  : ctg   x   ctgx ;

5) ctgx  0, x   k , k  Z ;
2
  
6) ctgx  0, x   k ,  k , k  Z ;
 2 
 
7) ctgx  0, x    k ,  k , k  Z ;
2 
8) y  ctgx ֆունկցիան նվազում է  k ,    k  , k  Z միջակայքերում:
Օգտվելով y  ctgx ֆունկցիայի հատկություններից` կառուցում ենք նրա
Նկար 9
Խնդիրներ
 
1) y  3sin 2 x  7 , x0  ; 3) y  4tg 4 x  5 , x0  ;
4 4
 
2) y  2cos3x  3 , x0  ; 4) y  2ctg 5x  1, x0  .
3 10
471. 1) 10; 2) –5; 3) 5; 4) –1.
472. Գտնել y  f x  ֆունկցիայի գրաֆիկի հատման կետերը կոորդինատային
առանցքների հետ.
1) y  3sin 2 x ; 3) y  4tg 4 x ;
2) y  2cos3x ; 4) y  2ctg 5x .
k   k  k    k 
472. 1)  0;0  ;  ;0  ; 2)  0; 2  ;   ;0  ; 3)  0;0  ;  ;0  ; 4)   ;0  .
 2  6 3   4   10 5 
473. Դասավորել նվազման կարգով.

1) tg 43 , tg 73 , tg 40 ;  
3) sin183 ,sin17 ,sin 14 ;
2) ctg143 , ctg173 , ctg  147  ; 
4) cos132 ,cos 272 ,cos 142 . 
172
     
473. 1) tg 73 , tg 43 , tg 40 , 2) ctg 147 , ctg143 , ctg173 , 3) sin17 ,sin183 ,sin 14 , 4)
cos 272 ,cos132 ,cos  142  ,
1) sin   cos   1 , при   I четверти,
2) sin 25  cos 15  1 , 3) sin 32  sin 61  1 .
§29. Հակադարձ եռանկյունաչափական ֆունկցիաները և նրանց

գրաֆիկները
y  f x  ֆունկցիան կոչվում է փոխմիարժեք, եթե x1 , x2  D f  :
x1  x2  f x1   f x2  :
y  f x  ֆունկցիան հակադարձելի է, եթե այն փոխմիարժեք է: Այդ դեպքում
y  g x  ֆունկցիան կոչվում է y  f x  ֆունկցիայի հակադարձը, եթե.
1) Dg   E  f  ,
2) E g   D f  ,
3) g  f x   x :
Եթե y  f x  ֆունկցիան աճող է, ապա նրա հակադարձ ֆունկցիան նույնպես
աճող է:
Եթե y  f x  ֆունկցիան նվազող է, ապա նրա հակադարձ ֆունկցիան նույնպես
նվազող է:
Եթե y  f x  ֆունկցիան կենտ է, ապա նրա հակադարձ ֆունկցիան նույնպես
կենտ է:
y  f x  ֆունկցիայի և նրա հակադարձ y  g x  ֆունկցիայի գրաֆիկները
համաչափ են y  x ուղղի նկատմամբ:
Քանի, որ եռանկյունաչափական ֆունկցիաները պարբերական են, ապա E  f  -ի
յուրաքանչյուր արժեք ընդունում են անվերջ թվով անգամ, և հետևաբար որոշման
տիրույթում նրանք փոխմիարժեք չեն և հակադարձելի չեն: Այդ ֆունկցիաներից
յուրաքանչյուրը կդիտարկենք այնպիսի բազմության վրա, որի վրա նրանք
հակադարձելի են:
  
a ( a  1 ) թվի արկսինուս է կոչվում  ;  միջակայքի այնպիսի թիվ, որի
 2 2
   
   ; 
սինուսը հավասար է a -ին. arcsin a      2 2:

 sin   a
  
y  arcsin x ֆունկցիան  ;  միջակայքում որոշված y  sin x ֆունկցիայի
 2 2
հակադարձն է:
y  arcsin x ֆունկցիայի հիմնական հատկությունները
1) Darcsin x    1;1 ;
  
2) E arcsin x    ;  ;
 2 2
3) x   1; 1 : sin  arcsin x   x ;
4) ֆունկցիան կենտ է` x   1;1 : arcsin   x    arcsin x ;
173
5) arcsin x  0, x  0 ;
6) arcsin x  0, x  0;1;
7) arcsin x  0, x   1;0 ;
  
8) arcsin  sin x   x , x    ;  ;
 2 2
9) y  arcsin x ֆունկցիան աճում է  1;1 միջակայքում;

10) ֆունկցիան ընդունում է իր ամենամեծ` արժեքը x  1 կետում;
2

11) ֆունկցիան ընդունում է իր ամենափոքր`  արժեքը x  1 կետում:
2
Օգտվելով y  arcsin x ֆունկցիայի հատկություններից` կառուցում ենք նրա
Նկար 10
a ( a  1 ) թվի արկկոսինուս է կոչվում 0;   միջակայքի այնպիսի թիվ, որի
  0;  
կոսինուսը հավասար է a -ին. arccos a     :
cos   a
y  arccos x ֆունկցիան 0;   միջակայքում որոշված y  cos x , ֆունկցիայի
y  arccos x ֆունկցիայի հիմնական հատկությունները
1) Darccos x    1;1;
2) Earccos x   0;   ;
3) x   1; 1 : cos  arccos x   x ;
4) x   1; 1 : arccos   x     arccos x ;
5) arccos x  0, x  1;
6) arccos x  0, x   1,1 ;
7) arccos  cos x   x , x  0;   ;
8) y  arccos x ֆունկցիան նվազում է  1;1 միջակայքում;
9) ֆունկցիան ընդունում է իր ամենամեծ`  արժեքը x  1 կետում;
10) ֆունկցիան ընդունում է իր ամենափոքր` 0 արժեքը x  1 կետում:
Օգտվելով y  arccos x ֆունկցիայի հատկություններից` կառուցում ենք նրա
174
Նկար 11
  
a թվի արկտանգենս է կոչվում   ;  միջակայքի այնպիսի թիվ, որի տանգենսը
 2 2
   
    ; 
հավասար է a -ին. arctga      2 2 .

 tg  a
  
y  arctgx ֆունկցիան   ;  միջակայքում որոշված y  tgx ֆունկցիայի
 2 2
y  arctgx ֆունկցիայի հիմնական հատկությունները
1) Darctgx   R ;
  
2) E arctgx     ;  ;
 2 2
3) x  R : tg  arctgx   x ;
4) ֆունկցիան կենտ է` x  R : arctg   x   arctgx ;
5) arctgx  0, x  0 ;
6) arctgx  0, x  0, ;
7) arctgx  0, x   ,0 ;
  
8) arctg tg    ,     ;  ;
 2 2
9) y  arctgx ֆունկցիան աճում է ամբողջ թվային առանցքի վրա:
10) Օգտվելով y  arctgx ֆունկցիայի հատկություններից` կառուցում ենք նրա
Նկար 12
175
a թվի արկկոտանգենս է կոչվում 0;  
միջակայքի այնպիսի թիվ, որի
  (0;  )
կոտանգենսը հավասար է a -ին. arcctga     :
 ctg   a
y  arcctgx ֆունկցիան 0;   միջակայքում որոշված y  ctgx ֆունկցիայի
y  arcctgx ֆունկցիայի հիմնական հատկությունները
1) Darcctgx   R ;
2) Earcctgx   0;  ;
3) ctg  arcctgx   x , x  R ;
4) arcctg  x     arcctgx , x  R ;
5) arcctgx  0 , x  R ;
6) x   0;   : arcctg  ctgx   x ;
7) y  arcctgx ֆունկցիան նվազում է ամբողջ թվային առանցքի վրա:
Օգտվելով y  arcctgx ֆունկցիայի հատկություններից` կառուցում ենք նրա
Նկար 13
Առընչություններ հակադարձ եռանկյունաչափական ֆունկցիաների
միջև
 4) cosarcsin a   1  a 2 , a   1; 1 ;
1) arcsin a  arccos a  , a   1; 1 ;
2
1
 5) ctg  arctga   , a  0;
2) arctga  arcctga  , aR; a
2
6) tg arcctga  
1
3) sin arccos a   1  a 2 , a   1; 1 ; a  0:
a
Խնդիրներ
1 1
1) y  2arcsin 2 x , x0  ; 3) y  4arctg 4 x , x0  ;
2 4
1 1
2) y  2arccos3x  3 , x0  ; 4) y  2arcctg 5x , x0  :
3 5

475. 1)  ; 2) –3; 3)  ; 4) :
2
476. Գտնել y  f x  ֆունկցիայի առանցքների հետ հատման կետերի
կոորդինատները և կառուցել նրա գրաֆիկը.
1) y  2arcsin 2 x ; 2) y  2arccos3x   ;
176
3) y  4arctg 4 x ; 4) y  2arcctg 5x :
476. 1)  0;0  ; 2)  0;0  ; 3)  0;0  ; 4)  0;   :
 1  1   1
1) sin  arccos  arctg      cos  3arcsin 2  ;
 2  3   
  1   1
2) sin  arcsin 0  2arcsin      ctg  3arcsin 2  ;
  2   
 3   2 
3) cos  arccos1  2arcsin   tg  arccos     ;
 2    2 
 2
4) tg  arctg 0  3arccos   sin  2arctg  1  ;
 2 
  1   1  1 
5) ctg  arctg     arcsin   2   arccos   2   ;
  3    
  1 
6) cos  arcsin     arctg 3  arccos 0  ;
 2  
 
7) sin arccos  0,5  arctg  3  arcsin 1 : 
477. 1) 1; 2) –1; 3) –1,5; 4) 0; 5)  3 ; 6) –0,5; 7) 0,5:
3
 
1) arcsin 3  1  arcsin 1  3 ;   5) arctg 7  arctg  7 ;
2) arcsin
1
 arcsin 1  2 ;    
6) arctg 1  7  arctg
1 7
;
6
1 2
2  2
3) arccos  arccos    ;  
7) arcctg 1  3  arcctg
2
;
 3 1 3
   
3
4) arccos
1
2 5
 arccos 2  5 ;  8) arcctg 5  5  arcctg 5  5 :
478. 1) 0; 2) 0; 3)  ; 4)  ; 5) 0; 6) 0; 7)  ; 8)  :
 3 1 4
1) sin  2arccos  ; 8) cos arcsin  ;
 5  2 5
 4  3 1
2) cos  2arcsin  ; 9) sin  arccos  ;
 5   2 3
 1  1
3) tg  2 arctg  ; 10) cos  arcsin  ;
 2  2 4
 1
 13 
4) cos 2 arcsin  ; 11) sin   arcsin  0, 6   ;
 4
 6 
5) sin arctg 2 ;
 12 3
12) sin  2arccos  arcsin  ;
1 5  13 5
6) sin arccos  ;
2 13 
1 4 3
13) sin  arcsin  arcsin  ;
 3 2 5 5
7) sin arccos  ;
 5
177
 1 4   2  
14) cos  2arccos  arcsin  ; 19) ctg  arccos    ;
 3 5   5 4
  12     3  3 
15) tg  arccos 0,8  arcsin     ; 20) tg  arcsin    ;
  13     10  4 
 5  5   1 
16) sin  3arccos   sin  arccos  ; 21) cos   arccos    ;
 13   13  4  10  
 4  4  7 
17) sin  3arccos   sin  arccos  ; 22) sin  arccos  0,8 :
 5   5   3 
 12   12 
18) cos  3arcsin   cos  arcsin  ;
 13  
13 
4 7 2 2 2 1 1
479. 1) 0,96; 2) 0, 28 ; 3) ; 4) ; 5) ; 6) ; 7) 4/5; 8) ; 9)  ; 10) ; 11)
3 8 5 13 5 3 4
2  21
 0, 4  0,3 3  ; 12) 123
845
; 13) 
2 5
25
; 14) 
16
45
; 15) 
33
56
; 16) 
2856
2197
; 17)
42
125
; 18)
2880 1
 ; 19)  ; 20) 0,5 ; 21) 0, 4 5 ; 22) 0, 4 3  0,3 :
2197 3
1) arcctg  ctg8 ; 8) arccos cos 4 ;  
12) arcctg  tg  ;
2) arctg  tg11 ;    8
9) arccos  sin  ;
3) arccos  cos  10   ;  7  2 
13) arctg  ctg ;
4) arcsin  sin  11  ;    5 
10) arcsin  cos  ;
5) arccos  cos9 ;  5 14) arctg ctg 2 :
11) arctg tg 5 ;
6) arcsin sin 10 ;
7) arccos cos 1 ;
480. 1) 8–2π; 2) 11–4π; 3) 4π–10; 4) 4π–11; 5) 9–2π; 6) 3π–10; 7) 1; 8) 2π–4; 9) 5π/14; 10)
3π/10; 11) 5–2π; 12) 3π/8; 13) π/10; 14) π/2–2:
481. Գտնել արտահայտության թույլատրելի արժեքների բազմությունը.
2x 1 3x5
1) arcsin ; 3) arctg 2 ;
3x  1 x 1
3x  2 x2
2) arccos ; 4) arcctg 2 :
4x  4 x 9
 2 
481. 1)  ;0  0,4; ; 2)  ;6   ;  ; 3)  ;1   1;1  1; ; 4)
 7 
 3;2  3; :
482. Լուծե՜ք հավասարումը.
1) 4 arctg  x2  4 x  4    ; 4) 6 arcsin 2 x 2  5x  3,5   :

2) 6 arcctg 3x2  x  3   ; 
3) 3 arccos x 4 x  3,5   ;
2
482. 1) 1; 3; 2) –1/3; 0; 3) 1; 3; 4) 1; 1,5:

§30. Եռանկյունաչափական հավասարումները
178
1.Պարզագույն եռանկյունաչափական հավասարումները.
 x   1 arcsin a  n, n  Z , если a  1,
 n
1) sin x  a  
,
 если a  1;
 x   arccos a  2n, n  Z , если a  1,


2) cos x  a  
,
 если a  1;
3) tgx  a  x  arctga   n, n  Z ;
4) ctgx  a  x  arcctga   n, n  Z :
2.Մասնավոր դեպքերը:
 4) cos x  1  x    2n, n  Z ;
1) sin x  1  x    2 n, n  Z ;
2 
5) cos x  0  x    n, n  Z ;
2) sin x  0  x  n, n  Z ; 2
 6) cos x  1  x  2n, n  Z :
3) sin x  1  x   2 n, n  Z ;
2
Եռանկյունաչափական հավասարումների տեսակները և նրանց լուծման
եղանակները:
1. Պարզագույն եռանկյունաչափական հավասարումները.
 
Օրինակ 1. Լուծել հավասարումը 2 sin 3x     3 :
 4
  3   3 k 1   k
 3x    1 arcsin      k  x   1
k
sin  3x       :
 4 2 4  2  9 12 3
k 1   k
Պատ.`  1   , k Z :
9 12 3
2. Խմբավորումը և վերլուծումը արտադրիչներին:
Օրինակ 2. Լուծել հավասարումը 2sin 2 x  sin x  0 :
sin x  0 x   k
4cos x  sin x  sin x  0  sin x  4cos x  1  0    :
cos x  1  x   arccos 1  2 k
 4  4
1
Պատ.` x   k , x   arccos  2 k , k  Z :
4
3. Գումարը արտադրյալի ձևափոխումը:
Օրինակ 3. Լուծել հավասարումը sin 3x  sin 7 x  0 :
5 x   k
sin 5 x  0
sin 3x  sin 7 x  0  2sin 5 x cos 2 x  0   
 cos 2 x  0 cos 2 x     k
 2
k  k
x ,x   , k Z :
5 4 2
k  k
Պատ.` x  ,x   , k Z :
5 4 2
Օրինակ 4. Լուծել հավասարումը sin 5x  sin x  8 cos3x :

2sin 2 x  cos3x  8 cos3x  2sin 2 x  cos3x  8 cos3x  0  cos3x 2sin 2 x  8  0 
sin 2 x  2  1 
 2sin 2 x  8  0 
  
3x     n, n  Z x     n , n  Z
:
 cos 3 x  0
 2  6 3
179
 n
Պատ.` x  
, nZ :
6 3
Օրինակ 5. Լուծել հավասարումը cos3x  sin 5x  0 :
 
 3x  5 x  3x  5 x
 
sin   3x   sin 5 x  0  2sin 2  cos 2 0
2  2 2
   
 2sin   x   cos   4 x   0
4  4 
     
sin  4  x   0   x   n, n  Z  x     n, n  Z
  

4

4 :
       3  n
cos   4 x   0 4 x     n, n  Z x  , nZ
 4   4 2  16 4
 3  n
Պատ.` x     n, x   , nZ :
4 16 4
Օրինակ 6. Լուծել հավասարումը 1  cos x  cos 2 x  cos 3x  0 :
x 3x
2cos2 x  2cos x cos 2 x  0  cos x  cos x  cos 2 x   0  2cos x cos cos  0 
2 2

cos x  0    
  x    k  x  k
 x 2 2
 cos  0    :
 2  3x     k  x    2 k
 3x  2 2  3 3
cos  0
 2
  2
Պատ.`   k ;  k , k Z :
2 3 3
cos  x  0 
Դիտարկում. ա) Եթե  համախումբում հարաբերությունը կենտ է, ապա
cos  x  0 
cos  x  0 sin  x  0 
cos  x  0  cos  x  0 , բ) եթե sin  x  0 համախումբում  հարաբերությունը
 
sin  x  0 sin  x  0 
ամբողջ թիվ է, ապա   sin  x  0 , գ) եթե  համախումբում
sin  x  0 cos  x  0 
sin  x  0
հարաբերությունը զույգ է, ապա   sin  x  0 :
cos  x  0
4. Գումարը արտադրյալի և արտադրյալը գումարի ձևափոխումները:
Օրինակ 7. Լուծել հավասարումը sin 7 x  cos x  sin 5x  cos3x :
1 1
 sin 8x  sin 6 x    sin 8x  sin 2 x   sin 6 x  sin 2 x  0  2cos 4 x  sin 2 x  0
2 2
  
   x   n, n  Z
 cos 4 x  0  4 x  2   n, n  Z   8 4
sin 2 x  0   
:
 
 2 x   n, n  Z x  n, n  Z
 2
  
Պատ.` x   n; x
n, n  Z :
8 4 2
Օրինակ 8. Լուծել հավասարումը sin x cos 5x  sin 9 x cos 3x :
180
sin x cos 5x  sin 9 x cos 3x 
1
sin 6 x  sin 4 x   1 sin 12 x  sin 6 x  
2 2
n
sin 12 x  sin 4 x  0  2sin 8 x cos 4 x  0  sin 8 x  0  x  , nZ :
8
n
Պատ.` , nZ :
8
5. Աստիճանի իջեցման եղանակ:
Օրինակ 9. Լուծել հավասարումը sin 2 x  cos2 3x  1:
1  cos 2 x 1  cos 6 x
  1  1  cos 2 x  1  cos 6 x  2 
2 2
sin 4 x  0 
 cos6 x  cos 2 x  0  2sin 4 x  sin 2 x  0   sin 4 x  0  x  n, n  Z :
sin 2 x  0 4

Պատ.` x  n, n  Z :
4
Օրինակ 10. Լուծել հավասարումը sin 2 x  sin 2 2 x  sin 2 3x  1,5 :
1  cos 2 x 1  cos 4 x 1  cos 6 x 3
sin 2 x  sin 2 2 x  sin 2 3x  1,5     
2 2 2 2
 cos 2x  cos 4 x  cos6 x  0  2cos 2 x  cos 4 x  cos 4 x  0 
cos 4 x  0
 cos 4 x   2 cos 2 x  1  0   :
cos 2 x   1
 2
  
Պատ.`  k :
k; 
8 4 3
Օրինակ 11. Լուծել հավասարումը sin 6 x  cos 6 x  4 cos 2 2 x :
 1  cos 2 x   1  cos 2 x 
3 3
sin 6 x  cos6 x  4cos 2 2 x       4cos 2 x 

2
 2   2 
1  3cos 2 x
2
13 1  cos 4 x  11
  4cos2 2 x  13cos 2 2 x  1   1  cos 4 x   :
4 2 13
1  11   n
Պատ.`  arccos     :
4  13  2
6. Բերումը քառակուսային հավասարումներին:
Օրինակ 12. Լուծել հավասարումը 4 cos 2 x  8 cos x  3  0 :
 1
 cos x   
2  x    2 k
4 cos x  8cos x  3  0  
2
 3 :
cos x  3 
 
2

Պատ.` x    2 k , k  Z :
3
Օրինակ 13. Լուծել հավասարումը cos 2 x  3 sin x  2 :
 k 
 1  x   1   k
sin x 
1  2sin 2 x  3sin x  2  0  2sin 2 x  3sin x  1  0  
6
2 :
  
sin x  1 x   2 k
 2
 
 2k ;  1 k , k Z :
k
Պատ.`
2 6
181
Օրինակ 14. Լուծել հավասարումը cos 4 x  cos 2 x :
cos 4 x  cos 2 x  cos4 x  2cos2 x  1  cos4 x  2cos2 x  1  0  cos2 x  1  sin 2 x  0 
sin x  0  x   n , n  Z :
Պատ.` x   n , n  Z :
7. sin x և cos x նկատմամբ համասեռ և համասեռ հավասարումներին բերվող
հավասարումները:
1) Առաջին աստիճանի համասեռ հավասարումները
Asin x  B cos x  0 ,  A  0, B  0  : (1)
Քանի, որ cos x  0 (1) հավասարման լուծում չի հանդիսանում, ապա հավասարման

երկու կողմերը կարելի է բաժանել cos x -ի վրա: Կստանանք. Atgx  B  0 կամ
B
tgx   :
A
Օրինակ 15. Լուծել հավասարումը cos x  2 sin x  0 :
1 1
cos x  2sin x  0  tgx   x  arctg   k :
2 2
1
Պատ.` arctg  k , k  Z :
2
2) Երկրորդ աստիճանի համասեռ հավասարումները
A sin 2 x  B sin x  cos x  C cos 2 x  0 ,  A  0, B  0, C  0  : (2)
Քանի, որ cos x  0 (2) հավասարման լուծում չի հանդիսանում, ապա

հավասարման երկու կողմերը կարելի է բաժանել cos 2 x -ի վրա:
Կստանանք Atg x  Btgx  C  0 , որը բերվում է քառակուսային հավասարման:
2
3) sin 2 x  2sin x  cos x, cos 2 x  cos2 x  sin 2 x, 1  sin 2 х  cos 2 х բանաձևերի միջոցով
P sin 2 x  Q cos 2 x  R sin 2 x  S cos 2 x  T sin x  cos x  U  0 ,
տեսքի հավասարումը բերվում է (2) տեսքի հավասարմանը:
Օրինակ 16. Լուծել հավասարումը 3sin 2 x  2sin x  cos x  cos2 x  0 :
Բաժանելով cos2 x  0 -ի վրա, կստանանք`
 
tgx  1,  x     n, n  Z ,
3tg 2 x  2tgx  1  0  
4
1  :
tgx   x  arctg 1   n, n  Z .
 3  3
 1
Պատ.` x     n , x  arctg   n, n  Z :
4 3
Օրինակ 17. Լուծել հավասարումը 12sin 2 x  3sin 2 x  2cos2 x  2 :
12sin 2 x  6sin x cos x  2cos2 x  2  cos2 x  sin2 x   10sin2 x  6sin x cos x  4cos2 x  0 :
 
tgx  1  x    n, n  Z
10tg 2 x  6tgx  4  0  
4
2  :
tgx   x  arctg 2  n, n  Z
 5  5
182
 2
Պատ.`   n ; arctg   n , n  Z :
4 5
Օրինակ 18. Լուծել հավասարումը 4cos3 x  cos x  sin x :
4cos3 x   cos x  sin x   cos2 x  sin 2 x   sin3 x  cos x sin 2 x  cos2 x sin x  3cos3 x  0 :
tgx  1
tg 3 x  tg 2 x  tgx  3  0   tgx  1  tg 2 x  2tgx  3  0   2
tg x  2tgx  3  0
 
 x     n, n  Z
 4 :
 x 


Պատ.`   n , n  Z :
4
8. Նույն արգումենտի ֆւնկցիայի բերելու եղանակ:
Օրինակ 19. Լուծել հավասարումը sin 2 x  sin 2 x :
sin x  0
2sin x cos x  sin 2 x  0  sin x  2 cos x  sin x   0  
 2 cos x  sin x  0
x   k x   k
  :
tgx  2  x  arctg 2   k
Պատ.` x   k , x  arctg 2   k , k  Z :
9. Օժանդակ անկյան եղանակը:
Դիտարկենք a cos x  b sin x  c  a  0, b  0  հավասարումը:
Հավասարման երկու կողմերը բաժանենք a 2  b 2 -ի վրա: Կստանանք
a b c
cos x  sin x  .
a2  b2 a2  b2 a2  b2
2 2
 a   b 
Քանի, որ   
  2
  1 , ապա  -ն կարելի է վերցնել այնպիսին,
2 
 a b   a b 
2 2
a b
որ  sin  ,  cos  : Հավասարումը կարելի է գրել հետևյալ
a  b2
2
a  b2
2
c
տեսքով` sin   cos x  cos   sin x  կամ
a2  b2
c
sin(  x)  . (2)
a2  b2
c c
Եթե  1, ապա (2) հավասարումը չունի լուծում: Եթե  1 , ապա
a b
2 2
a  b2 2
հավասարման բոլոր լուծումները գրվում են   x   1 arcsin

c
 n , n  Z ,
n
a  b2
2
x      1 arcsin
c b
 n, n  Z տեսքով, որտեղ   arccos
n
(կամ
a2  b2 a 2  b2
a a
  arcsin , կամ   arctg ):
a b
2 2 b
Օրինակ 20. Լուծել հավասարումը 4sin x  3cos x  5 :
183
Հավասարման երկու կողմերը բաժանենք 42  32  5 -ի վրա: Կստանանք
4 3
sin x  cos x  1:
5 5
4 3
Դիցուք  այնպիսի անկյուն է, որ cos   , sin   : Քանի, որ cos  0, sin   0,
5 5
4
ապա  -ն կարելի է վերցնել   arccos : Հավասարումը կարելի է գրել հետևյալ
5
4 
տեսքով` sin x     1  x   arccos   2 n, n  Z :
5 2
4 
Պատ.`  arccos   2 n, n  Z :
5 2
10. A sin 2 x  B sin x cos x  Csin x  cos x   D  0 ,տեսքի հավասարումը:
t 2 1
sin x  cos x  t (   sin x  cos x 
,  sin 2 x  t 2  1 ) նշանակումով բերվում է
2
քառակուսային հավասարման:
Օրինակ 21. Լուծել հավասարումը 5 sin x cos x  sin x  cos x  1  0 :
t 2 1
Նշանակենք` sin x  cos x  t  sin x  cos x  . Ստանում ենք քառակուսային
2
հավասարում.
t 2 1
5  t  1  0  5t 2  2t  7  0  t1  1; t 2  1,4 :
2
 2 2 2    2
 sin x  cos x  cos x   
sin x  cos x  1  4 2
sin x  cos x  1,4 
 2 2 2  
  2 2   
 sin x  cos x  0,7 2 cos x    0,7 2
 2 2   4
  
 x  4  4  2k , k  Z
 .
 
 x    arccos  0,7 2  2k , k  Z
 4
Պատ.`

4 4


4
 2k ,


 arccos  0,7 2  2k , k  Z : 
11. Համակարգեր:

sin 2 x   6 cos x
Օրինակ 22.  համակարգի համար գտնել. ա) ամենափոքր

 x  1  4
լուծումը, բ) ամենամեծ լուծումը, գ) լուծումների բազմությունը, դ) լուծումների
քանակը:
 cos x  0
sin 2 x   6 cos x
 

cos x 2sin x  6  0

 
  sin x   6 
 x  1  4 4  x  1  4   2
5  x  3
184
 
 x  2   k , k   
 x    k, k   3   
   2  x   ;  ;  :
  x   5;3  2 2 2
 x   5;3 
3  3  
Պատ.` а)  ; б) ; в)  ;  ; ; г) 3:
2 2 2 2 2
10.Մոդուլով և արմատով հավասարումներ:
Օրինակ 23. Լուծել հավասարումը cos x  sin x  1 :
cos x  sin x  1  sin x  cos x  1  0  sin x  0 :
Պատ.`  k , k  :
Օրինակ 24. Լուծել հավասարումը sin x  cos x :
cos x  sin x tgx  1
sin x  cos x     tgx  1, x  I քարրորդին:
sin x  0 sin x  0

Պատ.`  2 k , k  :
4
Խնդիրներ
1 11) tgx  1 ;  
1) sin x  ; 19) 3tg  x    3 ;
2 12) 3tgx  3 ;  3
2) sin 3x  1 ;
13) 2tgx  2 ;   1
3) 2 sin 4 x  3 ; 20) cos  2 x    ;
14) ctg 3x   3 ; 6  2
x 3
4) sin  ; x  x 
2 2 15) ctg  1 ; 21) 2 sin    3 ;
5) 2 sin x  3 ;
2  3 2
16) 3ctg 2 x  1  0 ;  x 
6) cos x  1 ; 22) ctg     1 :
7) 2 cos 2 x  1  0 ; x   4 2
17) 2 cos    2 ;
8) cos 3x  0 ; 2 6
9) 3 cos x  5 ;  
18) 2 sin 3x     3 ;
10) cos x   3 ;  4
k   2k k  k k 1 2
483. 1)  1   k ; 2)  ; 3)  1  ; 4)  1  2 k ; 5)  ; 6)   2k ;
6 6 3 12 4 3
  k 5  
7)   k ; 8)  ; 9)  acr cos  2k ; 10)  ; 11)  k ; 12)  k ; 13)
8 6 3 3 4 6
 k   k 5 
 arctg 2  k ; 14)   ; 15)  2k ; 16)   ; 17)  4k ;   4k ; 18)
18 3 2 6 2 6 6
k 1   k  5 2 k 1 2
 1   ; 19) k ; 20)   k ;  k ; 21)   1  2 k ; 22) 2k :
9 12 3 4 12 3 3
1) 2 sin 2 x  sin x  1  0 ; 4) 2 cos 2 x  5 sin x  4  0 ;
2) 4 cos x  8 cos x  3  0 ;
2
5) cos 2 x  3 sin x  2 :
3) 3tg x  2tgx  1  0 ;
2
 k    k 
484. 1)   2k ;  1   k ; 2)   2k ; 3)   k ; arctg 1  k ; 4)  1   k ; 5)
2 6 3 4 3 6
 k 
 2k ;  1 k :
2 6
1) cos 7 x cos13x  cos x cos19 x ; 2) sin11x cos 6x  sin 9 x cos 4 x ;
185
3) sin x sin 6x  sin 8x sin 3x ; 11) cos 3x  sin 5x  sin 7 x  cos5x ;
4) cos 3x cos5x  cos 4 x cos 6x ; 12) sin3x sin 4 x  cos x  0,
5) sin x sin 3x  sin 5x sin 7 x ; 13) sin x cos5x  sin 6x ;
6) sin 2 x cos 4 x  sin 6x cos8x ; 14) cos 3x  sin x  sin 2 x  0 ;
7) sin 5x cos 3x  sin 9 x cos 7 x ; 15) sin 2 x cos8x  sin 6x  0 ;
8) cos 3x cos5x  cos x cos 7 x ; 16) sin 2 x sin 3x  cos5x  0 ;
9) sin 2 x sin 4 x  sin x sin 5x ;
17) cos x cos5x  cos 6x :
10) sin x cos5x  sin 2 x cos 4 x ;
          
485. 1) k ; 2)  k ; k ; 3) k ; k ; 4) k ; 5) k ; 6) k ;  k ; 7)
12 30 15 2 9 2 9 8 4 20 10
             
k ;  k ; 8) k ; 9) k ; 10)  k ;  k ; 11)  k ; k ; 12)  k ;  k ;
4 24 12 4 3 6 3 20 10 2 6 3 8 4
   k  k  k   
13)   k ; k ; 14)  ;   k ; 15) ; 16)  ;  k ; 17) k :
2 5 4 2 2 8 4 2 6 3 5
1) sin 8x  sin 2 x  0 ; x 3x
2) cos 5x  cos 9 x  0 ; 12) cos  cos x  cos  cos 2 x  0 ;
2 2
3) sin 9 x  cos x  0 ; 13) sin 8x  sin 6x  sin 4 x  sin 2 x ;
4) sin 2 x  cos 6 x  0 ; 14) cos 4 x  cos 2 x  sin 9 x  sin 3x ;
5) sin 3x  sin 5x  sin 4 x ; 15) cos 6x  sin 2 x  sin 6x  cos 2 x ;
6) 1  cos x  cos2 x  cos3x ; 16) cos 4 x  cos 2 x  sin x  sin 5x ;
7) 1  cos x  cos 2 x  cos 3x  0 ;
 
8) cos 2 x  cos8x  cos 6x  1 ; 17) sin  4 x  cos 2 x  3 cos 3x ;
2 
   
9) sin x    cos x    1  cos 2 x ; 18) cos 5x  cos 7 x  cos  6 x  ;
 6  3
19) sin 5x     sin x  2 cos 3x :
10) cos 9 x  cos 7 x  cos 3x  cos x  0 ;
11) sin x  sin 2 x  sin 3x  sin 4 x  0 ;
k  k  k  k  k  k 3  k  k
486. 1) ;  ; 2)  ;  ; 3)  ;  ; 4)  ;  ; 5)
5 6 3 4 2 14 7 20 5 16 4 16 4 8 2
  2   2    
k ;   2 k ; 6)  k ;   2 k ; 7)   k ;  k ; 8)  k ; k ; 9)   k ;
4 3 3 2 3 3 8 4 3 2
    2  2 4
  2 k ; 10) k ;  k ; 11) k ;   k ;   2 k ; 12)   2 k ;  k ; 13)
3 5 6 3 5 2 5 5
   k  2  2       
 k ; k ;  ; 14)  k;  k ;  k ; 15)  k ; k ; 16)  k ;
10 5 4 2 10 5 14 7 6 3 8 2 4 6 3
k    2     
 1   k ; 17)  k ; 18)   2 k ;  k ; 19)  k ;    k :
6 6 3 3 12 6 6 3 4
1) sin 3x  cos x  sin x ; 9) sin 6x  sin 2 x  0,5tg2 x ;
2) cos 3x  2 sin15 ,   x ; 10) 1  cos 4 x sin x  cos2 2 x ;
3) sin 6x  2 sin 2 x ;
4) sin 3x cos 3x  sin 2 x ; 11) sin 3x  sin x  4 sin2 x ;
12) 3 cos2 3x  1  cos 6x sin x ;
5) tg 2 3x  2 sin2 3x  0 ;
13) sin 2 x  cos 2 x  sin x  cos x  1  0 ;
6) cos 2 x  cos 6x  2 sin2 x  1 ; 14) cos 2 x sin x  sin x  5cos 2 x  5 ;
7) sin x  sin 3x  4 cos x ;
3 15) 2 sin x cos x  4 cos x  sin x  2 ;
16) sin x  tgx  4 cos x  4 :
8) sin 4 x  2 cos2 x  1 ;
 k  k     k   k
487. 1)   k ;  1  ; 2)   k ;    k ; 3) k ;   ; 4) k ;   ;
2 12 2 2 3 2 12 2 2 12 2
         k  k 
5) k ;  k ; 6)  k ; 7)   k ;   k ; 8)  k ;  1  , 9) k ;
3 12 6 12 6 2 4 4 2 12 2 2
186
    5 1  k
   k ; 10)   1   k ; 11)  k ;  1 arcsin  k ; 12) 
k k
k; ; 13)
6 4 2 6 2 6 3
   
  k ;  1
k 1
   k ; 14)   k ; 15)   2 k ; 16)   2 k ; arctg 4   k :
4 6 2 3
1) sin x  cos x  0 ; 9) 2sin 2 x  6cos2 x 1 ;
2) cos x  2 sin x  0 ; 10) 6sin 2 x  0,5sin 2 x  2  cos 2 x ;
3) 3 cos x  sin x  0 ; 11) sin 2 x  2sin x cos x  3cos2 x ;
4) 4cos2 x  7sin 2 x  2 ; 12) 1  3cos2 x  5sin x cos x  0 ;
5) cos2 x  4sin 2 x  2sin 2 x ; 13) 3sin x cos x  3cos2 x  cos 2 x ;
6) 3cos2 x  4sin x cos x  sin 2 x ; 14) cos2 x  3sin x cos x  1;
7) 3cos2 x  sin 2 x  sin 2 x ; x x
15) 4sin cos  3sin 2  4 .
x
8) 2sin x  cos 2 x  sin 2 x  0 ;
2
5 5 5
 1  1 2  1 
488. 1)   k ; 2) arctg  k ; 3)  k ; 4) arctg  k ; 5) arctg   k ; 6)   k ;
4 2 3 2 7 2 2 4
  
arctg 3   k ; 7)   k ; arctg 3   k ; 8)    k ; arcctg 3   k ; 9)   k ; arctg 5   k ;
4 4 4
 3  
10)    k ; arctg   k ; 11)    k ; arctg 3   k ; 12)   k ; arctg 4   k , 13)
4 4 4 4
 
  k ; arctg 4   k , 14)   k ; arctg 2  k ; 15) 5arctg 2  5 k .
4 4
1) 3 cos x  sin x  2 ; 7) 5sin x  12 cos x  13 ;
8) sin x  2 cos x  1 ;
2) cos x  3 sin x  1 ;
9) 2 sin x  cos x  2 ;
3) 3 cos x  sin  x  2 ; 10) 3sin 3x  4 cos 3x  5 ;
4) 3 cos  x  sin x  2 ; 11) 5sin 2 x  12 cos 2 x  13 ;
12) 3cos 2 x  4 sin 2 x  5  0 ;
5) 5cos x  12 sin x  13 ; 13) 4 cos 2 x  3sin 2 x  5  0 :
6) 3sin x  4 cos x  2 ;
5   5  7
489. 1)  2 k ;   2 k ; 2)   2 k ;  2 k ; 3)   2 k ;  2 k ; 4)  2 k ;
12 12 3 12 12 12
11 5 4 2 12 
  2 k ; 5) arccos  2k ; 6) arccos  arccos  2k ; 7) arccos  2k ; 8)  2 k ;
12 13 5 5 13 2
2   2   1 4 2
2 arccos   2 k ; 9)  2k ;  2 arccos   2k ; 10)  arccos  k ; 11)
5 2 2 5 2 3 3 5 3
 1 12 1
 arccos   k ; 12) arctg   k ; 13) arctg 3   k :
2 2 13 2
1) cos 2 x  3 sin 2 x  2 cos 4 x ; x x 1
7) 3 sin cos  cos x  cos 4 x ;
2) 3 cos x  sin x  2 cos 3x ; 2 2 2
3) cos x  sin x  2 sin 3x ; 8) 2 sin x cos x  3 cos2 x  sin2 x  2 sin 5x ;  

   9) 2 sin x cos x  cos 2 x  2 sin 4 x ;
2
4) sin 2 x  3 cos 2 x  5  cos  2 x ;
6  10) 2 cos x  sin x  3 cos 2 x  sin 2 x ;
5) 2  3 cos 2 x  sin 2 x  4 cos 2 3x ; 11) cos 7 x  sin 5x  3cos 5x  sin 7 x  ;
6) sin 2 x  3 cos 2 x  2 sin x  3 ; 12) cos 4 x  sin 2 x  3sin 4 x  cos 2 x  :
187
      3   7
490. 1)   k;   k ; 2)  k ;  k ; 3) k ;   k ; 4)   k ; 5)
18 3 6 12 24 2 16 2 8 12
5  7  2  2 k  2 k  2 k
 k;  k ; 6) 2 k ;   2 k ; 7)   ;  ; 8)   ;
48 4 24 2 3 9 3 15 5 9 3
4 2 k  5  5 2 k   k 
 ; 9)    k ;  k ; 10)   ;  2 k ; 11)  ;   k ; 12)
21 7 8 24 3 36 3 12 24 6 12
5  k 
 ; k :
36 3 4
1) sin 2 x  sin 2 2 x  sin 2 3x  sin 2 4 x  2 ; 8) sin 2 x  sin 2 2 x  sin 2 3x  0,5 ;
2) cos2 x  cos2 2 x  cos2 3x  cos2 4 x  2 ; 9) cos2 x  cos2 2 x  cos2 3x  0,5 ;
3) sin 2 x  sin 4 x  sin 6 x  sin 8x ;
2 2 2 2
10) cos2 x  cos2 3x  sin 2 5x  sin 2 7 x ;
4) cos x  cos 2 x  cos 3x  cos 4x ; 11) sin 3x  sin 5 x  2  cos2 2 x  sin 2 3x  ;
2 2 2 2
5) cos 2 x  cos 4 x  sin 6 x  sin 8x ;

2 2 2 2
12) 0,5  cos5x  cos7 x   cos2 2 x  sin 2 3x  0 :
6) sin 2 x  sin 2 2 x  sin 2 3x  1,5 ;
7) cos2 x  cos2 2 x  cos2 3x  1,5 ;
 k  k  k  k  k k 
491. 1)  ;  ; 2)  ;  ; 3)    k ; ; 4) ;   k ; 5)
10 5 4 2 10 5 4 2 4 10 5 2
 k           
 ;  k ; 6)  k ;    k ; 7)  k ;    k ; 8)  k ;    k ; 9)
20 10 8 4 8 4 3 8 4 3 8 4 6
   k  2 k   2 k
 k ;    k ; 10) ; 11)  ;   k ; 12)   k ; :
8 4 6 8 18 9 2 2 11
1) cos 4 x  sin 4 x  1 ; 8) 6  6 sin 4 x  10 cos 4 x ;
2) 7 cos 2 x  sin 2 x  1 ;
4 4
9) 14 cos 4 2 x  2 sin 4 2 x  2 ;
x x 10) sin 6 x  cos 6 x  4 cos 2 2 x ;
3) 5 cos 4  3sin 4  3 ;
2 2 11) sin 6 x  cos 6 x  1 ;
4) 5 cos 2 x  4 sin 4 x  1 ; 12) sin 6 x  cos 6 x  cos 2 x ;
x x 5
5)  cos 4  3sin 4  3  0 ; 13) sin 6 x  cos 6 x  sin 2 2 x ;
2 2 4
6) 12 cos 2 x  5 sin 2 x  5  0 ;
4 4
14) sin 6
x  cos 6
x   cos 2 x ;
7) cos x  2 sin   x   2  0 ; 15) sin x  cos x  1  cos 2 x :
4 4 6 6
n  n  n  
492. 1) ; 2)  ;   ; 3)   2k ;   2 k ; 4)    n ; 5)   2 n ; 6)
2 4 2 6 2 3 3
 n     n  n
 ; 7)   n ; 8)   n ;    n ; 9)  ;  ; 10)
4 2 2 2 6 4 2 6 2
1  11   n n 1 1  n k
 arccos     ; 11) ; 12)  arccos   n ;  n ; 13)  ; 14) ; 15)
4  13  2 2 2 3 8 4 4
1 2  13
 arccos n :
2 3
1) 8  cos3 x sin x  sin 3 x cos x   2 ; 4) 4 1  cos x   3sin cos 2 ;
x x
2) 51  cos x  2  sin4 x  cos4 x ; 2 2
5) 2tg x  2tg x  3tgx  3  0 ;
3 2
x x
3) 4 1  cos x   3sin 2 cos ; 6) sin x  cos x  cos 2 x  cos8x  0,25sin12 x :
2 2
188
 2k 1
493. 1)  1   2 k ; 3) 2arccos  4 k ;   2 k ; 4)
; 2) 
k
16 4 3 3
1  k
2  1 arcsin  2 k ; 2 k ; 5)   k ; 6)
k
:
3 4 8
1) cos 4 x  sin 3 x  1 4) sin 3 x  cos 3 x  sin 4 x  cos 4 x ;
2) sin 4 x  cos 3 x  1 ; 5) sin x  cos x  sin x  cos x  1;
3) sin x  cos x  sin x  cos x ;
3 3 4 4 6) sin x  cos x  sin x  cos x  1:
    
494. 1)   2 n ;  n ; 2)   n ; 2 n ; 3)  2 k ;   2 k ;    k ; 4)  2 k ; 2k ;
2 2 2 4 2
  
  k ; 5)  2 k ;   2 k :
 2 k ; 2k ; 6)
4 2 2
495. Գտնել հավասարման այն լուծումը, որը բավարարում է նշված պայմանին.
1) 2cos 2 x  4cos x  1,sin x  0 ; 4) 5 sin x  2  cos 2 x  0, tgx  0 ;
2) 8 sin x  5  2 cos 2 x, cos x  0 ; 5) 3 cos x  2 sin 2 x  0, ctgx  0 :
3) 4  5cos x  2sin 2 x  0,sin x  0 ;
2   7 2
495. 1)  2 k ; 2)   2 k ; 3)  2 k ; 4)  2 k ; 5)   2 k :
3 6 3 6 3
1) sin x  cos x ; 9) sin x  sin x  2tgx ;
2) sin x  sin 2 x ; 10) sin 2 x  cos x ;
3) sin 2 x  cos x ; 11) cos 2 x  sin x ;
4) cos x  sin x  1 ; 12) sin x  cos x ;
5) sin x  cos x  1 ; 13) 2 cos x  3 sin x  cos x ;
6) sin x  cos x  1; 14) 2 cos x  sin x  sin x ;
7) sin x  sin 2 x ; 15) 2 cos x  3 sin x  sin x ;
8) sin 2 x  cos x ; 16) 4 cos x  3 sin x  sin x :
       
496. 1)  k ; 2) k ; 3)   k ; 6)  k ; 7)  k ;   k ; 8)   k ;
k ; 4)  k ; 5)
4 2 3 6 3 2 2 3 2
  1 1 
  k ; 9)  k ; 10)   k ; arctg  2 k ; 11)  1 arcsin   n ; 12)  2 k ; 13)
n
6 2 2 3 4
5  5
 2 k ;    2k ; 15) arctg  2 k ;
1 1
 2 k ; arctg  2 k ; 14)  2k ; 16)
4 3 2 4 2 4

 k , k  0 ; arctg 2  k , k  0 :
4
497. Գտնել հավասարման ամենափոքր լուծումը.

1) 2 sin 2 x  3 cos x
x 1

 1  0 ;
2 x
3) 12 sin x  7  2 cos 2 x    2  0 :
x 4
3 x
2) cos 2 x  2  5 sin x  x 3
 1  0 ;
3 x
2 7 7
497. 1) ; 2) ; 3) :
3 6 6
498. Հետևվյալ համակարգերի հանար գտնել. ա) ամենափոքր լուծումը; բ) ամենամեծ
լուծումը; գ) լուծումների բազմությունը; դ) լուծումների քանակը:
189
sin 2 x   6 cos x
 sin 2 x  sin 4 x  0
1)  ; 8)  2 ;

 x  1  4  x  3x  0
sin 2 x cos 4 x  0 
sin 2 x  5 cos x
2)  2 ; 9)  ;
x  x  0  x 1  4

 2 x x cos x  cos 2 x  1
sin  cos2  0,5 10)  ;
3)  2 2 ;  x  5  10
 x  3x  10  0
2
 sin x cos x  3 cos x
sin 2 x  sin 4 x  0 11)  ;
4)  ;  x  4  4
 x 1  1 sin 2 x  sin x cos x  0
 x 
 sin x  7 cos 12)  x ;
5)  2; x  7  0
 x 2  10 x  0 

 2 x
   2 sin  cos x
3 cos x  cos 2 x   13)  2 ;
6)  2 ;  x  14  11
x2  6 
   x x
2
  2 x 2 x
sin x   cos  sin 
  2 :
sin 2 x  3 sin 2  cos 2  14)  2
7)  ;  x  10  0
x  3  0  x  8
 x  5
3  3     
498. 1) ա)  ; բ) ; գ)  ;  ; ; դ) 3; 2) ա)  ; բ)  ; գ)  ; դ) 1; 3) ա)
2 2 2 2 2 8 8 8
4 2 4 2    
 ; բ)  ; գ)  ; ; դ) 2; 4) ա)  ; բ)  ; գ)  ;  ; դ) 2; 5) ա) 3 ; բ)
3 3 3 3 2 6 2 6
5  5 3   3 
 ; գ) 3 ;  ; դ) 2; 6) ա)  ; բ) ; գ)  ;  ;  ; ; դ) 4; 7) ա)  ; բ) ;
2 2 2 2 2 2 2 2
3   2  2    3
գ)  ;  ; ; դ) 3; 8) ա)  ; բ)  ; գ)  ;  ;  ; դ) 3; 9) ա)  ; բ) ; գ)
2 2 2 3 3 3 2 3 2 2
  3 3 9 3     3 5 7 5 7
 ; ; ; դ) 3; 10) ա)  ; բ) ; գ)  ; ; ; ; ; ; ; ; ; ;
2 2 2 2 2 2 2 3 3 2 2 3 3 2 2
11 13 9  5  3 5  
; ; ; դ) 13; 11) ա) ; բ) ; գ) ; ; ; դ) 3; 12) ա) ; բ) 2 ; գ) ;  ;
3 3 2 2 2 2 2 2 4 4
5 5 23 5 7 11 13 17 19 23
; 2 ; դ) 4; 13) ա) ; բ) ; գ) ; ; ; ; ; ; ; դ) 7; 14) ա)
4 3 3 3 3 3 3 3 3 3
19 13 19 11 7  5 13
 ; բ) ; գ)  ;  ;  ; ; ; ; դ) 6:
6 6 6 6 6 6 6 6
a2
Օրինակ 1. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում sin x  1 
a5
հավասարումը ունի լուծում:
a  2  2a  3
  1  0
 a   1,5;   . Պատ.`  1,5; .
a 5  a5
  
a  2 1  1 0
a 5
 a  5

190
1 a
Օրինակ 2. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում sin x  հավասարումը
2
 
ունի լուծում 0;  միջակայքում:
 6
   1
Քանի, որ sin x ֆունկցիան 0;  միջակայքում ընդունում արժեքներ 0; 
 6  2
1  a
 0
միջակայքից, ապա  2 a  1
  a   1;0 : Պատ.`  1;0 :
1  a 1  a  0


 2 2
2  5a
Օրինակ 3. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում ctgx  չունի լուծում
2
  
 4 ; 2  միջակայքում:
  
Քանի, որ ctgx ֆունկցիան  4 ; 2  միջակայքում ընդունում արժեքներ 0;1
 2  5a
 0
а  0
միջակայքից, ապա  2   а   ;0    0, 4;   :
 2  5a  а  0, 4
1
 2
Պատ.`  ;0  0,4; :
1 5
Օրինակ 4. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում a cos x  cos 2 x  a 2 
2 2
հավասարումը ունի լուծում:
Նշանակենք cos x  t : Այդ դեպքում cos 2 x  2cos2 x 1  2t 2 1 և խնդիրը բերվում է
հետևյալ խնդրին` գտնել а պարամետրի այն արժեքները, որի դեպքում
 f  t   t 2  at  2  a 2  0
 համակարգը ունի լուծում:
t   1;1
  5a 2  8  0 
 D  0  
 a   2; 2  a   1, 6
 a 
 t    1;1  5a  8  0 2 
 2    5a 2  8  0
   
 f 1 0  2
  D  0    f  1  0
 a  a  3  0
  2 

 t1 , t2   1;1
     a  a  3  0
  a
 D  0   
 1;1  a   2; 2 
  
2 
 t1   1;1   5a 2  8  0
  
5 a 2
 8  0  2
 t 2   1;1 
  f 1 f  1  0
  
  a  a  3 a  a  3  0

2


 a   1, 6
  1  13   1  13 
 a  1  13 ;  1, 6   1, 6; Պատ.`   ;  1, 6    1, 6;
 
2
    2   2 
:
  
  1  13 1  13   13  1 13  1 
a   ;  ; 
  2 2   2 2 
191
499. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում հավասարումը.
a2
1) sin x  1  ունի լուծում;
a5
a  1,5
2) cos x  ունի լուծում;
2a
3a  7
3) sin x  cos x  ունի լուծում;
a 1
4) sin2 x  5  3a չունի լուծում;
5) cos x  1 2a չունի լուծում;
1 a  
6) sin x  ունի լուծում 0;  միջակայքում;
2  6
3a  2   
7) cos x  ունի լուծում   ;0  միջակայքում;
4  3 
2  2a   
8) sin x  չունի լուծում   ;  միջակայքում;
5  6 6
1  3a  
9) tgx  չունի լուծում 0;  միջակայքում;
3  4
2  5a   
10) ctgx  չունի լուծում  ;  միջակայքում;
2 4 2
 
11) tgx  7  5a ունի լուծում 0;  միջակայքում;
 4
  
12) ctgx  3  4a ունի լուծում  ;  միջակայքում:
4 2
15 13 
501. 1)  1,5; ; 2)  ;1,75 ; 3)  ;  ; 4)  ;4 / 3  2; ; 5)  ;1  0; ;
7 5
4   1  2 
6)  1;0 ; 7)  ; 2  ; 8)  ;0,25  2,25;; 9)  ;     ;   ; 10)
3   3  3 
 ;0  0,4; ; 11) 1,2;1,4 , 12)  0,75; 0,5 :
1 5
1) a cos x  cos 2 x  a 2  ; 5) 6 sin x  8 cos x  a 2  6 ;
2 2
2) a  1 sin x  cos 2 x  a 2  3 ; 6) sin 2 x  2  a  cos 2 x  1  2  a ;
1 3 7) cos x  1  a  sin x  1  1  a ;
3) a sin x  cos 2 x  a 2  ;
2 2 8) 2 a  2 sin 2 x  4 cos 2 x  5  3a :
4) sin x  3 cos x  a 2  3a  2 ;
 1  13 8   8 1  13   1  21 1  136  1  136 1  13 
502. 1)   ;    ;  ; 2)  ;  ;  ; 3)
 2 5   5 2   2 9   9 2 
 2   2   5 1 
 2;     ; 2 ; 4) 0;3; 5)  4;4 ; 6)  0; 2 ; 7)  2 ;1 ; 8)  2;3 :
 5  5   
501. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում հավասարումը ունի. ա) ունի միակ
լուծումը; բ) ունի ուղիղ երկու արմատ.
1) cos 2 x  2 sin x  2a 2  2a  1  0 ; 0; 2  ;
a2
2) cos 2 x  2 a  2 sin x   2a  1  0 ; 0; 2  ;
2
3) cos 2 x  2 2a  1cos x  2a 2  2a  1  0 ; 0; 2  :
192
 1
503. 1) ա) –2; 1; բ)  2; 1      0;1 ; 2) ա) –2; 6; բ)  2; 0    0;4    4;6  ; 3) ա) 2; բ)
 2
 1; 0  1; 2 :
502. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում հավասարումը. ա) ունի լուծում: բ)
չունի լուծում.
1
1) sin x   cos 4 x  sin x  a ;
2
1
2) cos x   cos 4 x  cos x  a ;
2
3) 2  a  cos x   a  sin x   1  sin x  cos x ;
4) 2 a  sin x  a  cos x   sin x  cos x  1:
 57 1   57   1   1 57   1   57 
504. 1) ա)   ;   ; բ)  ;      ;   ; 2) ա)  ;  ; բ)  ;    ;   ;
 32 4   32   4   4 32   4   32 
   
3) ա)   2  1;0   1 ; բ) ;  2  1   0;1  1;   ; 4) ա)   2  1;0  1 ; բ)
 
 ;  
2  1   0;1  1;   :
503. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում անհավասարումը ճիշտ է x -ի բոլոր
արժեքների համար.
1) cos 2 x  1  3a cos x  2a 2  0 ; 4) sin 2 x  6a sin x  3  4a  0 ;
2) cos 4 x  2a  2sin 2 x  a 2  0 ;  2

5) cos 2 x  a 3  sin 2 x  2a  4  0 ;
3) a sin 4 x  2 cos 4 x  3a  1  0 ; 6) 2 cos 4 x  4a  2sin 2 x  a 2  0 ”
  

3
505. 1)  ; 2) ;1  3   1  3;  ; 3) 1;  ; 4)  ; 5)  ;  ; 6)  :
11 
193
ԳԼՈՒԽ 10. ՑՈՒՑՉԱՅԻՆ և ԼՈԳԱՐԻԹՄԱԿԱՆ ՖՈՒՆԿՑԻԱՆԵՐԸ
§31. Ցուցչային և լոգարիթմական ֆունկցիաների հատկությունները
31.1.Ցուցչային ֆունկցիաները
Ցուցչային ֆունկցիա է կոչվում y  a x տեսքի ֆունկցիան, որտեղ a  0 և a  1
հաստատուն թիվ է: Այդ ֆունկցիան սահմանված է բոլոր x -երի համար և դրական է:
Թվարկենք y  a x ցուցչային ֆունկցիայի հիմնական հատկությունները:
1) y  a x ֆունկցիայի որոշման տիրույթն է ամբողջ թվային առանցքը;
2) y  a x ֆունկցիայի արժեքների բազմությունն է` 0; միջակայքը;
3) y  a x ֆունկցիան ամբողջ թվային առանցքի վրա աճում է, երբ a  1 և նվազում է,
երբ 0  a  1 ;
4) ցուցչային ֆունկցիան փոխմիարժեք է, այսինքն a x  a y  x  y :
Աստիճանի հիմնական հատկությունները
Կամայական x և y (նաև a  0 , b  0 ) իրական թվերի համար ճիշտ է.
1) a x  a y  a x y ; 4) a x : b x  (a : b) x ;
x y
2) a : a  a ;
   
x y y x
5) a x
 a y
 a x y :
3)  a  b   a  b ;
x x x
y  a x ֆունկցիայի գրաֆիկը
31.2. Թվի լոգարիթմը և նրա հատկությունները

b դրական թվի a ( a  0 , a  1, b  0 ) հիմքով լոգարիթմ է կոչվում a թվի այն
ցուցիչը, որը բարձրացնելիս ստացվում է b -ն` log a b  c ( a  0 , a  1, b  0 ) այն և
միայն այն դեպքում, երբ a c  b :
10 հիմքով լոգարիթմը նշանակվում է lg x նշանով, իսկ e հիմքով լոգարիթմը
նշանակվում է ln x 1:
Լոգարիթմի հիմնական հատկությունները
1) a  b ( a  0 , a  1, b  0 );
loga b
2) log a a p  p ( a  0 , a  1, p  R );
3) log a  b  c   log a b  log a c ( a  0 , a  1, b  0 , c  0 );
b
4) log a  log a b  log a c ( a  0 , a  1, b  0 , c  0 );
c
n
 1
e  lim 1    2,718281828904590... .
1
n 
 n
194
5) log a b p  p log a b ( a  0 , a  1, b  0 , p  R );
6) log b c  log a c ( a  0 , a  1, b  0 , b  1 , c  0 ) (նոր հիմքի բերելու բանաձևը);
log a b
7) logb c  log a b  log a c ( a  0 , a  1, b  0 , b  1 , c  0 )
1
8) log a p b  log a b ( a  0 , a  1, b  0 , p  R , p  0 );
p
p
9) log aq b p  log a b ( a  0 , a  1, b  0 , p  R , q  R , q  0 );
q
10) log a b  log a p b ( a  0 , a  1, b  0 , p  R , p  0 );
p
1
11) log b a  ;( a  0 , a  1, b  0 , b  1);
log a b
12) log a b  logc d  logc b  loga d ( a  0 , a  1, b  0 , c  0 , c  1 , d  0 );
13) alogc b  blogc a ( a  0 , b  0 , c  0 , c  1 ):
a x  b -ից x  log a b -ին անցումը կոչվում է լոգարիթմել, հակառակը` պոտենցել:
Այսպիսով լոգարիթմել a c  a b հավասարման երկու կողմերը կստանանք c  b :
Հակառակը` պոտենցելով log a b  log a c ( a  0 , b  0 , c  0 , a  1) հավասարման
երկու կողմերը կստանանք c  b :
31.3. Լոգարիթմական ֆունկցիան
f x   a ֆունկցիան ամբողջ թվային առանցքի վրա աճում է, երբ a  1 և նվազում
x
է, երբ 0  a  1 ; նրա արժեքների բազմությունն է` 0; միջակայքը: Հետևաբար, այն

հակադարձելի է և նրա համար սահմանվում է g x  հակադարձ ֆունկցիան, որի
որոշման տիրույթն է D  g  x     0;   , իսկ արժեքների բազմությունը` E  g  x    R :
Այդ ֆունկցիան կոչվում է լոգարիթմական a (a  0, a  1, b  0 ) հիմքով
ֆունկցիա` g x   log a x :
Լոգարիթմական ֆունկցիայի հիմնական հատկությունները
1) y  log a x ֆունկցիայի որոշման տիրույթն է Dlog a x   0; ;
2) y  log a x ֆունկցիայի արժեքների բազմությունն է` E log a x   R ;
3) ֆունկցիան 0; միջակայքում աճում է, երբ a  1 և նվազում է, երբ 0  a  1 :
y  log a x ֆունկցիայի գրաֆիկը
Լոգարիթմի նշանը
195
 a  1  0  a  1
 
b  1 b  1
1) log a b  0   ; 2) log a b  0   :
 0  a  1  a  1
 
 0  b  1  0  b  1
Խնդիրներ
504. Գտե՛ք y  f x  ֆունկցիայի արժեքը x0 կետում.
1) f  x   3x , x0  3 ; 6) f x   5 log 0, 4 x, x0  0,16 ;
2) f x   3  5 x , x0  2 ; 7) f x   2 log 2 x, x0  8 ;
3) f x   4  2 x  1, x0  5 ; 8) f x   3 log 5 x  1, x0  0,2 ;
4) f x   2  5 x  3, x0  5 ; 9) f x   4 log 0,5 x  2, x0  16 :
5) f x   log 2 x, x0  2 ;
504. 1) 27; 2) –0,12; 3) 129; 4) 2,99936; 5) 1; 6) 10; 7) 6; 8) –4; 9) –18:
505. Գտե՛ք y  f x  ֆունկցիայի գրաֆիկի և կոորդինատների առանցքների հատման
կետերը.
1) f x   3 x ; 6) f x   5 log 0, 4 x ;
2) f x   3 5 x ; 7) f x   2 log 2 x ;
3) f x   4  2  1 ;
x
8) f x   3 log 5 x  1 ;
4) f x   2  5 x  3 ; 9) f x   4 log 0,5 x  2 :
5) f  x   log 2 x ;
505. 1)  0;1 ; 2)  0;  3 ; 3)  0;5  ; 4) 1;0  ; 5) 1;0  ; 6) 1;0  ; 7) 1;0  ; 8)  3

5;0 ; 9)
 
0,5;0 :
506. Դասավորել աճման կարգով.
1)  5, 2  ,  5, 2  ,  5, 2 
3,724 3,73 3,72
;
 0, 2 ,  0, 2 ,  0, 2 
13 166 40/ 3
2) ;
69
3) log1,2 5, log1,2 26, log1,2 ;
14
3 13
4) log  3
2,log  3
7,log :
 3
6
506. 1)  5, 2  ,  5, 2  ,  5, 2  ; 2)  0, 2  ,  0, 2  ,  0, 2  ; 3)
3,72 3,724 3,73 166 13 40/ 3
69 13
log1,2 26, log1,2 5, log1,2 ; 4) log  3 3 7,log  3 2,log  3 :
14 6
1) log3 81;
8) lg
100
; 13) 52log5 12 ;
2) log 216 ; 10 14) 84log8 3 ;
3) log 0,11000 ; 9) log5 25 3 5 ; 15) 70,5log7 16 ;
4) lg0,001 ; 10) log 1 49 7 ; 16) 9log3 8 ;
17) 100lg11 ;
5) log 1 64 ; 7
8 1 18) 362log6 2 ;
11) log 1 4 ;
16 36 19) lg25+lg4 ;
6) log 2 ; 6
3 81 9 3 20) log 1 9+log 1 4 ;

12) log 1 3 ; 6 6
7) log 2 5 4 ; 3 81 21) 3log6 3+log6 8 ,
196
22) log5 75  log5 3 ; lg 8  lg 18 1
26) ; log 714  log 7 56
23) log 1 54  log 1 2 ; lg 4  lg 3 28) 3 :
1
3 3 1
log 2 24  log 2 72 log 6 30  log 6150
24) 2log 2 6  log 2 9 ; 2 2
27) ;
log 5 36  log 512 1
25) ; log 318  log 3 72
log 5 9 3
7 7
507. 1) 4; 2) 4; 3) 3 ; 4) 3 ; 5) 2 ; 6) 4; 7) 0,4; 8) 1,5; 9) ; 10) 2,5 ; 11) 0,5; 12)  ;
3 6
13) 144; 14) 81; 15) 4; 16) 64; 17) 121; 18) 16; 19) 2; 20) 2 ; 21) 3; 22) 2; 23) 3 ; 24) 2; 25)
9 4
0,5; 28) 2; 27) ; 28) :
8 3
1 1 log 7 23
1) 9 2 3  cos log 2 0,25 ; 1
1
log 13 64  log16 169 ;

log 3 2
3 13) 4
1
log 64 9 5 
2) 8 3 ctg log 3 3 ; 1
1
4
log 5 216  log 36 625;
log 2 3
9 14) 9
1 log 8
3) 5 125 tg log 5 0, 2 ; 1 log 3
4 15) 8 2 log 6 49  log 7 36 ;
1 1 log 2 3 17 1 log 2
4) 4 2 cos log 2 0,125 ; 16) 49 7 log 6 81 log3 216;
6
1log 2 3 11  17) 3
1 log 27 64
log 5 216  log 6 3 5 ;
5) 4 cos log 3 27 ;
6 1 log 27
3log 2 4 5 18) 2 8 log 3 125  log5 3 3 ;
6) 2 cos log 2 0.25 ;
6 4
1
5  19) 3  2
log 3 4
log 216 8  log 4 36 ;
7) 91log3 2 sin log 5 0.04 ;
6 1
2
  log 7 9  log 3 7 ;
log 3 4
1log 5 3 5 20) 8
8) 5 cos 3 log 3 9 ; 2
2
1log log 5 3  log 27 125;
2 log 3 2
3 3 21) 4
9) 3 tg 4
log 2
0.5 ;
2
4 log 3
log5 27  log3 5;
4
log 49 9  log 3 343:
2 log 2 9
10) 2 22) 3
1
 log8 3
11) 64 2 log 11 25  log5 121;
1
 log 2 4 3
12) 16 4 log 3 125  log 25 81 ;
508. 1) 126 ; 2) 3; 3) 20 ; 4) 4 3 ; 5) 108 3 ; 6) 3 ; 7) 72 ; 8) 30; 9) 12; 10) 3; 11) 576;
128 32
12) 8; 13) 216; 14) 432; 15) ; 16) 294; 17) 24; 18) 12; 19) 16; 20) 432; 21) ; 22) 162:
27 81
1) 0.4 log0.16 0.25 sin
7
6

2

0,2  2,5  3 0,2  2,5 ;
3
  
2) 2log4 25 ctg
3
4
 3 2  0,3 
3
 2
0,3  2 ;   

 3  6  29    5  29  ;
log 1 0.2 7 3 2
3) 3 3 tg
4
4)  tg442 2   ctg461 2  61log 6 2
;
197
5) ctg
3
4
1
 log 2  log 25 2 
5
 27  11 2  3   27  11 ; 3
3
6) tg
4
 log 2 5  log 25 2   11  9 2  3  11  9 3
;
7) 1  3 2  log 3 4  log 2 3  3 1  3 ;
3
5
8) 2
1 log 2 5
tg
4
 1  11 2  7  3  11 ;
7
9) log7 8  log2 49  3  5  3   3  4 ;
3 2
0,6  11  
2 2
10) log3 25  log5 81   11  7 ;
11) 2
2  log 2 3
3  3  5 
3
 0.5  3 2
;
12) log 6 27  log 3 36  3  6  3   3  5 ;

3 2
2  4   5  3log5 4  log16 625

log 2 3 2 2
13) ;
4
   
2 2
14) 2 log4 9 cos  3  11  3  0,5 :
3
509. 1) 0, 25 ; 2) 5 ; 3) 4 ; 4) 4; 5) 1,5 ; 6) 1,5 ; 7) 0; 8) 2,4; 9) 5; 10) 14,4; 11) 16,5; 12)
5; 13) 2; 14) 9:
510. Գտնել log a b -ի արժեքը.
1) log a a 2b5  0,5log a b  56 ;  
10) 4logb ab-1  3logb 3 a  20 ;
2) log a a b  log 3 a b  47 ;  ab   5log
3 2 3 1
11) 2log b b
5
a  8;
3) log a
ab  log a b  16 ;
2 3
12) 2logb ab  2logb b  1 ;
4) 4log 4 a b  5log a b  52 ;  a  b   log a b
2
13) log b b
2 3
 24 ;
5) log a4 b  0, 75log5
a
b 8; 14) log b ab  2 logb a  8 ;
6) log a  a b   log b  26 ;
2 5
3
a 15) 2 log b ab  logb ab4  7 ;
7) log a  a b   log b  27 ;
3 4
4
a
16) 2log b  
a  b  3logb 3 a  14 ;
8) log a  a b   log b  40 ;
2 3
3
a 17) 4 log b
a  log b
ab  4 ;
9) 4log b  2log a2 b  44 ;
3 3
18) log b a  log b ab  3.
a3
510. 1) 9; 2) 4; 3) 2; 4) 2; 5) 4; 6) 3; 7) 3; 8) 4; 9) 4; 10) 0,125; 11) 0,1; 12) 1 ;
1
13) 0,2; 14) 0,5; 15) ; 16) 0,1; 17) 1 ; 18) 0,5 .
9
511. Հայտնի է.
1) log6 3  a : Գտնել log12 6 ; 4) log2 3  a : Գտնել log24 54 ;
2) log6 2  a : Գտնել log18 2 ; 5) log12 27  a : Գտնել log6 2 ;
3) log14 7  a : Գտնել log28 14 ; 6) log12 2  a : Գտնել log6 2 :
1 a 1 1  3a 3a a
511. 1) ; 2) ; 3) ; 4) ; 5) ; 6) :
2a 2a 2a a3 a3 1 a
512. Աստղանիշի փոխարեն գրել <, >, = նշաններից մեկը այնպես, որ նշված
առնչություն ճիշտ լինի.
1) log3 4  log4 5 *1  log3 5; 3) log 3 4  log 4 6 *1  log 3 6 ;
2) log4 5  log5 6 *1  log4 6; 4) log4 5  log5 7 *1  log4 7 :
512. 1) <; 2) <; 3) <; 4) <:
198
513. Հաշվե՛ք արտահայտության արժեքը, եթե a -ն բավարարում է նշված պայմանին.
1) log11 4  15a  ; 30a  7  21 ;  log 13a 
16) 3  6 6 ; 6a  33  41 ;
2) log 4  15a  ; 15a  4  9 ;
3 17) 53log25 38a  ; 20a  13  28 ;
3) log 3 22  3a  ; 3a  15  20 ; 18) 41log2 1,54a  ; 8a  15  18 ;
4) log 6 100  84a ; 21a  29  58 ; 19) 32log9  29 a  ; 36a  3  11 ;
5) log 3 2  9a  ; 18a  15  29 ; 1
1 log  213a 
; 26a  5  7 ;
7
2
20) 7
6) log 17 8  3a  ; 9a  16  43 ; 1
1 log 2 19 a 
7) log 7 3  8a ; 10a  17  22 ; 21) 4 2
; 27a  16  22 ;
8) log 5 21  8a ; 6a  11  14 ; 22) 2  7
2log49  7 4 a 
; 12a  46  49 ;
9) log 7 3  14a ; 21a  16  22 ; 23) 162  4 3log2  53a 
; 9a  17  29 ;
10) log 3 14  5a  ; 10a  27  53 ; 24) log 0,7  3a ; 6a  8, 4  11 ;
2
11) log 5 17  4a ; 6a  17  29 ; 25) log 2 3  17a  ; 34a  21  31 ;
12) log 5 2  15a  ; 15a  19  22 ; 26) log 5 81  14a ; 7a  23  45 ;
4log4 19 a 
13) 3  2 ; 18a  21  25 ; 27) 2, 25  3
log9 112 a  2
; 16a  7  11 ;
1
1 log 15 a  1
3 log2  516 a 
; 10a  33  35 ;
3
28) 9  4 ; 12a  14  17 :
2
14) 3 2
1 log125  7 3a 
15) 5 ; 6a  45  47 ;
513. 1) 1; 2) 4; 3) 6; 4) 6; 5) 4; 6) 2; 7) 2; 8) 4; 9) 1; 10) 6; 11) 4; 12) 1; 13) 16; 14) 6; 15) 10;
4
16) 0,12; 17) 375; 18) 36; 19) 4,5; 20) 21; 21) ; 22) 196; 23) 128; 24) 2; 25) 6; 26) 6; 27)
3
0,5; 28) 64:
514. x -ի և y -ի ո՞ր արժեքների դեպքում ճիշտ է անհավասարումը a  0, a  1 .
1) log a x 2  2 log a x ; 5) log a xy  log a x  log a y ;
2) log a x 2  2 log a  x  ; 6) log a xy  log a  x   log a  y  ;
3) log a x 2  2 log a x ; 7) log a  xy   log a x  log a  y  :
4) log a x 3  3 log a x ;
514. 1) x  0; ; 2) x   ;0 ; 3) x   ;0  0;; 4) x  0; ; 5) x  0; ;
y  0; ; 6) x   ;0 ; y   ;0 ; 7) x  0; ; y   ;0 :
1) 2 x  21 x , եթե 4 x  41x  5 ;
2) 2 x  2 2 x , եթե 4 x  4 2x  8 ;
3) 3 x  32 x , եթե 9 x  9 2x  18 ;
4) 2 x  3  2  x , եթե 4 x  9  4  x  30 ;
5) 3 x  4  3 x , եթե 9 x  16  9  x  41 ;
6) 5 x  4  5  x , եթե 25 x  16  25  x  89 :
515. 1) 3; 2) 4; 3) 6; 4) 6; 5) 7; 6) 97 :
§32. Ցուցչային հավասարումներ և անհավասարումներ
32.1. Ցուցչային հավասարումներ
Ցուցիչում փոփոխական պարունակող հավասարումը կոչվում է, ցուցչային
հավասարում.
1) a f  x   a g  x  a  0, a  1  f x   g x  ;
199
2) a f  x   b a  0, a  1  f x   log a b , եթե b  0 ;
3) a f  x   b a  0, a  1 լուծում չունի, եթե b  0 ;
  f  x   1

  x  D  g  x  
f x 
g x
4) 1   :
  g  x   0

 f  x   0

Ցուցչային հավասարումների լուծման օրինակներ

Օրինակ 1. Լուծե՜ք հավասարումը.
3 x 1
3x  1
x 3x 1
5 x  0,2  125 2  5  5 x  5 1  5 2  5 2  5 x 1  5 2
 x 1   x  3 :
2
Պատ.` –3:
Օրինակ 2. Լուծե՜ք հավասարումը. 7 x  7 x2  350 
 
7 x 1  7 2  350  7 x 
350
50
 7  7  x  1:
x
Պատ.` 1:
5 x  y  0
 5  y0
x

25 x  5 x1  6  0   2    y 1  5 1  x  0 :
x
 y  5 y  6  0   y  6
 
Պատ.` 0:
Օրինակ 4. Լուծե՜ք հավասարումը. 4 x  3 x1  4 x1  3 x2  4 x  4 x1  3 x2  3 x1 
x 1
4 x 1 26
4 x 1
4  1  3 x 1
3
3

1  4 x 1
3  3 x 1
 26  x 1 
 4
   
26
 x  log 4
26
 1:
3 3  3 3 3
3
26
Պատ.` log 4  1:
3
3
x x
 16   12 
Օրինակ 5. Լուծե՜ք հավասարումը. 3  16  12  4  9  3        4  x x x
9 9
 4  x
 4 x    y  0
 3 
2x x x
 4  4     y0 4 4
3      4  0    3     y  1      x  1:
 3  3 3 y 2  y  4  0   4  3 3
  y
  3
Պատ.` 1:
1
Օրինակ 6. Լուծե՜ք հավասարումը. 6 x  2 x  12 

log 2 6  x  log 2 12  1  log 2 3  x 2  2  log 2 3x 
1
x
x 2  2  log 2 3x  1  log 2 3  0  x1  1; x2  1  log 2 3 :
Պատ.` 1; 1  log 2 3 :
Օրինակ 7. Լուծե՜ք հավասարումը.  5 2   
x
 x
5  2  18 :
200
Ճիշտ 5  2  5  2  5 4 1
է    հավասարությունը: Նշանակենք
  x 1
5  2  y  0  y   18  y  9  4 5 ;
y
 5 2 
x
94 5   5 2 
2
 x1  2 ,
     
x 2 2
կամ 5 2  94 5  52 5 2  x2  2 :
Պատ.`  2 :
Խնդիրներ
1) 2 x  4 ; 6) 3 x  10 ; 12) 32 x1  81 ;
2) 2 x  32 ; 7) 5 x  1 ; x
13) 5  625 ;
2
3) 3 x  27 ; 8) 5 x  25 ;
14) 4 x 2  25 :
4) 3 x  ;
1 9) 2 x
  2 ;
9 10) 7 x  0 ,
5) 2 x  7 ; 11) 6 x  12 ;
516. 1) 2; 2) 8; 3) 3; 4) –2; 5) log27; 6) log310; 7) 0; 8) 2; 9)  ; 10)  ; 11) log612; 12) 2,5;
13) 8; 14) log25–2:
1) 7 x2  4  7 x1  347 ; 8) 5 x1  4 x1  5 x1  23  4 x1 ;
2) 32 x1  5  32 x1  138 ; 9) 6 x1  5 x2  6 x2  5 x1 ;
3) 4x1  3  4x1  196 ; 10) 7 x5  3 x4  7 x4  3 x4 ;
4) 51 x  3  52 x  80 ; 3
11) 4 x 5  5 x 4  5 x 3   4 x 3 ;
3 x 4 x
5) 7  7  64 ; 2
2 x 1 2 x 3
6) 2  7  2  72 ; x 1 x2 x2
12) 8  3  8  4  3 x1 :
7) 2 x1  3x  3x1  2 x2 ;
517. 1) 1; 2) 1; 3) 2; 4) 0; 5) 3–log78; 6) 3; 7) 3; 8) 1; 9) 0; 10) 5; 11) 6; 12) –1:
1) 32 x  24  3x  81  0 ; 7) 4 x2  16  10  2 x2 ;
2) 42 x  15  4x  16  0 ; 8) 22 x  3  2x  4  0 ;
3) 4x  2x1  8  0 ; 9) 4x3  2x3  12  0 ;
4) 9  32 x2  7  3x 18  0 ; 10) 2x  22 x  3  0 ;
5) 3x  33 x  12 ; 11) 2x18  64  218 x  12  0 ;
6) 3x1  32 x  28 ; 12) 5x1  5 x  4  0 :
518. 1) 3; 2) 2; 3) 1; 4) 2; 5) 1; 2; 6) –1; 2; 7) 3; 11; 8) 2; 9) 5; 10) 2; 11) 22; 12) 0:
x x 1
510 x  4   27 
4x
5 9 x 6)      
lg 4
1)    4  ; ;
4 4 9  8  lg 8
x x 1
102 x13  2x26  53 x ;  7  6 14
2) 7)       ;
x 2 12 3
 12   7  3
 25   27  5  3 
x x 1
3) 0, 6   x
  ; 8)      
40
;
 9   125   3   10  3
x
  7
2 x2 6 x 5 x 17
4) 7  x
2   ; 9) 32 x 7
 0,25  128 x 3
;
4
3 x 1 8 x 2
3
  10) 9 ;
3
3 3
 5x  0,01 10 x 1 ;
2 2
5) 2 x x x
2 9 27
11)      ;
3 8 64
201
12) 2 x  x0,5  4 2 :
2
519. 1) 2; 2) 13; 3) –2,5; 3; 4) –3; 1; 5) 1; 2; 6) 2; 7) –2; 8) –2; 9) 10; 10) 2/7; 11) 3; 12)
1  13
 :
2
1) 9  4 x1  8  9 x1  3  6 x ; 3
7) 4 x  9 x1  2  4 x1   9 x ;
2) 3 16 x  2  81x  5  36 x ; 2
3) 4 x3  9 x3  12  6 x2  0 ; 8) 32 x2  5  6 x  22 x2  0 ;
4) 4  25 x  2110 x  25  4 x  0 ; 9) 7  9 x  4  21x  3  49 x  0 ;
1 1 1
5) 9 x  6 x  2 2 x1 ; 10) 4  6  2  9 :

x

x

x
6) 12 x  6 x1  8  3x  0 ;
520. 1) 2; 2+log2/32; 2) 0; 0,5; 3) –3; 4) 2; 5) 0; 6) 1; 2; 7) –0,5; 8) –2; 9) 1; 10) log21,5:
1) 4  15 
tg x

 4  15 tg x  1
 3  15 ;
cos x cos x
2)  3  8   5   3  8  6 ;
   
3)  4  15  1 2   4  15  ;
cos2 x cos2 x
4) 2  3    3  2 2  3   3  3 ;
lg x lg x
5)  8  3   3  8   8  2 ;
x 2 x 3
4   2  3    3  2
sin x
6)  5: sin x
  
521. 1)   n ; 2)   n ; 3)   n ; 4) 1; 10; 5) 3 ; 6)  n :
4 2 2
32.2. Ցուցչային անհավասարումներ
Ցուցիչում փոփոխական պարունակող անհավասարումը կոչվում է, ցուցչային
անհավասարում.
1) a f  x   a g  x  a  1  f  x   g  x  ;
2) a f  x   a g  x  0  a  1  f  x   g  x  ;
3) a f  x   b ( a  1 , b  0 )  f  x   log a b ;
4) a f  x   b ( 0  a  1, b  0 )  f  x   log a b ;
5) a f  x   b a  0, b  0   x  D  f  ;
6) a f  x   b a  0, b  0   x  :
Օրինակ 1. Լուծե՜ք անհավասարումը.
3x  3x6  x 2  x  6  x2  x  6  0  x   2;3 :
2
Պատ.` x   2;3 :
Օրինակ 2. Լուծե՜ք անհավասարումը. 0,34 x 30  0,09 x 
2
0,34 x30  0,32 x  4 x  30  2 x2  x2  2 x  15  0  x   ; 5  3;   :

2
Պատ.` x   ; 5  3;   :
202
Օրինակ 3. Լուծե՜ք անհավասարումը. 4  32 x 1  3x  2log8 2 2   
 y  3x
  x 1
  1 3   xR
y  
x
y 3 4
12  32 x  3x  1  0     4   x 1   x   ; 1
12 y  y  1  0
2
 1 3  
 y   3
 3
 x   ; 1 :
Պատ.`  ; 1 :
Օրինակ 4. Լուծե՜ք անհավասարումը. 4  32 x  5  12 x  3  2 4 x1 
 4
x
 y 
2x x
4 4
4  32 x  5 12x  6  42 x  6     5     4  0   3 
3 3 6 y 2  5 y  4  0

 4
x
 y     4  x 1
 3    
 1   3   xR
 x   ;1 :
2
 y  
 x   ;1
x
 2   4   4
 4   3 
 y  3
3
Պատ.`  ;1:
 x 1  1
 2
7 x 2  2 x 5
7 x  2 x  5  0
Օրինակ 5. Լուծե՜ք անհավասարումը. x  1 1   x 1  1 

 0  x  1  1
7 x 2  2 x  5  0
 x  (;2)  (0;)
 5   5 
 x  (;1]   ;   x  (;2)   7 ; 
 7   
 5 
 x  {2; 0}   x  {2; 0}  x   ; 2   1;0   ;   :
  x  (2;1)  (1; 0)  7 
  x  (1; 0)

  5
x  [1; ] 

  7
5 
Պատ.`  ; 2   1;0   ;   :
7 
Խնդիրներ
522. Լուծե՜ք անհավասարումը.
1) 2 x  2 ; 5) 7 x1  0 ; 9) 7 4x  13 ;
x2
2) 2 x  8 ; 6) 3x  7 ;
 5  1 x
3) 3 x  0 ; 7) 2 x  12 ; 10)    1:
4
4) 5 x  4 ; 8) 8 x 1  16 ;
 1
522. 1) 1; ; 2)  ;3 ; 3) R; 4)  ; 5) R; 6) log 3 7; ; 7)  ; log 2 12 ; 8)  ;  ; 9)
 3
 ;4  log 7 13 ; 10)  1;2 :
203
 2  5
16 2 x 9 x  2 x 2 9
3x  3x6 ;
2
7) 42 x  8 
2
1) ; 11)  0, 2 ;
2) 3  92 x2  2713 x ;
12)  3 
 x 6
 0, 25 ; 6 x 2  x 15
2
8) 23 x
2  845 x  16 x 2 ;  31 ;
3
3)
 0, 2  3 :
8 x  2 x 5
2
4) 3
2 3 x
 3; 9)  25 ; 13) 4  3 x  3 
x
   
x2 3,75 2 x 2 3 x 7
5) 252 x  5 ; 10) 2  0,5 ;
6) 34 x 30  9 x ;
2
6   21  1 5
523. 1)  2;3 ; 2)  ;  ; 3)  ;  ; 4)  ;  ; 5)  ;7,5   0,5; ; 6)  5;3 ;
 13   11  2 6
 4  3 1  3 4
7) R; 8)  ;    1;   ; 9)   ;  ; 10)  2,5;1 ; 11)  ;1   3,5;   ; 12)   ;  ;
 3  4 2  2 3
 4
13)  0; log 3  :
 3
1) 2  x7  8 ; 4) 43 x  0,125 ; 8) 5  2x2  2x3  74 ;
9) 7   0,5  23 x  30 ;
x
5) 2  3x3  161  3x1 ;
1

2)  0.5  2 ;
x4
3
6) 4  5x2  19  5x1 ; 10) 3x2  42  3x1  15 :
3)  0.25  8 ;
3 x x 1 x2
7) 3  7  346  7 ;
 11   13 
524. 1)  ;8,5   5,5; ; 2)  ;    ;   ; 3)  ; 4)  ;4,5  4,5; ; 5)
 3 3 
 ;1 ; 6)  1; ; 7)  ;1 ; 8) 3; ; 9)  1; ; 10) 1; :
1) 9  32 x  82  3x  9  0 ; 9) 3  23 x1  5  2x1  2 x ;
2) 4  4x  65  2x  16  0 ;
x 1 3 x
10) 4  32 x 1  3x  2log8 2 2 ;  
3) 2  17  2  0 ;
 
2x
x2
4) 2  65  2  0 ; 4 x 11) 3  4 x1
 1  2 ;
12) 5x 1  5x log5 3   4 ;
2 x 2 x
5) 3  3  82 ;
x x
6) 27  28  3  9  0 ;
13) 32 x1  3log27 125  2  32 x ;
7) 5x1  51 x  24 ;
14) 22 x11  2 x6  log 2 3 2 16 :

8) 3 4  2x x1
  log 4 8 ;
525. 1)  ;2  2; ; 2)  2;4 ; 3)  1;3 ; 4)  ; 2   4;   ; 5)  2;2; 6)  3;0 ;
7) 1; ; 8)  ;1 ; 9) 0,5; ; 10)  ;1 ; 11)  2; ; 12) 0; ; 13)  0,5; ;
14)  ;6 :
1) 2x  2  21 x  8log2 7 ;
3
6) 4  32 x  512 x  3 24 x 1 ;
3 x 1 7) 3  52 x 1  0,4 15x  9 x ;
2) 2  3 2
8 ;
x
4
8) 3 4 x 1  2  9 x 1  35 6x ;
x
3) 3  25 3  27 x 1 ; 9) 7  32 x 1  3  72 x 1  58  21x ;
2 x
10 3
x 10) 5  4 x  8  25x 1  2,8 10x ;
4) 32  3 3
4 ;
2
x 1 11) 22 x  5  6x 1  9 x ;
5) 3  4  13 6 ;
2x x
12) 4 x  72 x  4514 x 1 :
204
1  4  5 
526. 1)  2; ; 2)  ;  ; 3)  ;  ; 4)  ;  ; 5)  1;1 ; 6)  ;1 ; 7)  ,0 ; 8)
3  3  3 
 ;2  1; ; 9)  ;1  1; ; 10)  ,1  2; ; 11)  ;1 ; 12)  1; :
§33. Լոգարիթմական հավասարումներ և անհավասարումներ
33.1. Լոգարիթմական հավասարումներ
Լոգարիթմի նշանի տակ փոփոխական պարունակող հավասարումը կոչվում է,
լոգարիթմական հավասարում.
1) log a x  b ( a  0 , a  1 )  x  a b ;
 f x   g x 
2) log a f ( x)  log a g ( x) ( a  0 , a  1 )   :
 f (x)  0
Լոգարիթմական հավասարումների լուծման օրինակներ

Օրինակ 1. Լուծե՜ք հավասարումը. log 2  x 2  x  2   1  log 2 x 
  x1  1
 x2  x  2  2x  x2  x  2  0 
log 2  x  x  2   log 2  2 x   
2
    x2  2  x  2 :
2 x  0 x  0 x  0

Պատ.`2:
 10 
Օրինակ 2. Լուծե՜ք հավասարումը. lg 2    lg x  7 
 x
 y  lg x
 y  lg x  y  3 lg x  3  x  103
lg 10  lg x  lg x  7  
2
     :
 (1  y ) 2
 y  7 
 y  2  lg x  2  x  10 2

Պատ.`1000; 0,01:
 x
Օրինակ 3. Լուծե՜ք հավասարումը. log 1  x  1  log3    2  2log 1  x 2  
3 2 9

x 1  0

 x x
log 1  x  1  log 1    log 1  log 1  x 2     0
1

3 32 3 9 3 2
 2  x  1 1
log 1  log 1 2
 3 x 3 9x
x  0
 11  3 11  3
 2  x  1 1  x : Պատ.` :
  6 6
 x 9 x2
Օրինակ 4. Լուծե՜ք հավասարումը. x lg x  1000x 2  lg x lg x  lg 1000 x 2 
 y  lg x
 y  lg x   lg x  3  x  1000
lg x  3  2lg x   2
2
  y1  3     :
y  2y  3  0 
 y 2  1  lg x  1  x  0,1

Պատ.`1000; 0,1:
205
 
 x0  
 x20  x2  x2
  
log x  2 x  2    x3   x  3  x  4:
x 2 1
  x  5x  4  0  x 1
 1
2
 x  2 2  x 
    x2  4
Պատ.` 4:
Խնդիրներ
527. Հաշվե՛ք արտահայտության արժեքը, եթե a -ն բավարարում է նշված պայմանին.
1) log3  22  a ; log5 a  log 1  a  18  1  log5 23;
5
2) log9  a  8 ; log 2 a  log 1  a  15  4 ;
2
3) log 3  a  2 ; log5  a  4   log 1 a  1 ;

5
1
4) log 5
a  1,8 ;
log 4 a  log 1  a  1  ;
2
4
5) log 5  a  3 ; log6 a  log 1  a  7  log6 18 ;
6
1
6) log 1 a  0,8 ; log 9 a  log 1  a  2  ;
5 9 2
7) log 5
a  5 ; log6 a  log 1  a  7   1  log 6 5 ;
6
8) log 5  3a  7 ; log9 a  log 1  a  3  1  log9 2 ;
9
9) log 1  a  4 ; log 3 a  log 1  a  8  2 ;
5 3
10) log 1 a  2,8 ; log8 a  log 1  a  5  1  log8 3;
5 8
11) log6  8a  4 ; log 4 a  log 1 a  2  1,5 ;

4
12) log 2 a  4,5 ; log5 a  log 1  a  4   1 ;

5
13) log 2 a  0,75 ; log 4 a  log 1 a  7  1,5 ;

4
14) log 2 a  1,5 ; log2 a  log 1  a  9  log2 22 ;

2
15) log 2 a  1,5 ; log 4 a  log 1 a  2  1,5 ;
4
16) log 5  a  2 ; log 7 a  log 1  a  4  1  log 7 3 ;

7
17) log 1  a  1,8 ; log 2 a  log 1 a  3  1  log 2 5 ;
5 2
18) log 1  2a  5 ; log 6 a  log 1 a  4  1  log 6 2 ;

3 6
19) log 3  7  a ; log 4 a  log 1  a  6  2 ;

4
20) log 1  8a  3 ; 3log 27 a  log 3  a  2   1 :

3
527. 1) 3; 2) 1; 3) 2; 4) 2 ; 5) 2; 6) 1; 7) 2; 8) 2; 9) 2 ; 10) 1; 11) 2; 12) 1 ; 13) 2 ; 14) 1 ;
15) 1 ; 16) 2; 17) 2; 18) 2 ; 19) 4; 20) 6 :
206
1) log7  3x  29   2 ; 9) log x 3  log x 5  2 ;
2) log7  3x  29   2 ; 10) 0,5 lg2 x  1  1  lg x  9 ;

3) log3 x 2  2 x  21  3 ;  11) log3 x  5  log3 2 x  3  1 ;
12) 2 log 18 x  3  1  log 18 x  7 ;
4) log 2 7x 2
 8x  2  0 ;
13) log12  x  7  1  log12  x  3 ;
5) log 4  5x  3  log 4  7 x  5 ; 14) log5  x  2  1  log5  x  6 ;
6) log7  6 x  1  log7  4 x  9  ; 15) log 3 x  2  1  log 3 x  4 ;
16) 2 log 7 x  4  1  log 7 x  10 :
   2lg  x  1 ;
2
7) lg x 2  2 x  7
8) log3  x  1  log3 5  log3 2 ;
528. 1) 26; 2) 3; 3) 6 ; 8; 4) 1 ;  1 ; 5)  ; 6) 5; 7) 2; 3  41 ; 8) 11; 9) 0,6 ; 10) 13; 11)

7 2
6; 12) 15; 9; 13) 9; 14) 7; 15) 5; 16) 11:
1) log x2  4  6x  2; 9)  0,1  lg 3x6  3x 2  15x  18;
2) log x1 3x  1  2 ;
10) 2 2    2x  4 ;
log  x 2 7 x 10
3) log x1 2 x  1  2 ;
log  x1
4) log x1 4 x  1  2 ; 11) 9 3  16;
log 7  x1
5) log x4  2  11x  2 x 2   2 ; 12) 49  4;
13) 100lg x20  10000 ;
6) log x1 2  5x  x 2   2 ;
 
 
log x 2 4 x
7) log x 6  x  x 2  2 ; 14) 5 5  3x  8 ;
15) log2  9  2 x   10
lg 3 x 
8) log x1 6x  1  2; ;
16) log3  3x  8  2  x :
529. 1) 10; 2) 5; 3) 4; 4) 2; 5) 6; 6) 3; 7) 2; 8) 4; 9) 4; 10) 3; 11) 5; 12) 1; 13) 80; 14) 1 ; 8;
15) 0; 16) 2:
2 x 2  5x  2 3x 2  11x  4 2 lg x
1)  0; 4) 0; 7) 1;
log 6  2 x  log 2 x lg  5 x  4 
2 x 2  3x  2 5  4x  x 2 2 lg x  1
 0;  0; 8)  1:
lg 7 x  1
2) 5)
log 4 2 x  1 log 2 2  x 
x2  x  2 x 2  5x  6
3)  0; 6)  0;
log 0,5 x  1 log 2 x  1
530. 1) 2 ; 2) 0,5; 3) 1; 4) 4; 5) 5; 6) 3; 7) 4; 8) 5:
1) log16  4 x  5  log x 4  1 ; 5) log 4  x  2   log x 2  1 ;
2) log 4  2 x  3  log x 2  1 ; 6) log9  3x  4   log x 3  1 ;
3) log36  5x  6   log x 6  1 ; 7) log 25  6 x  7   log x 5  1 ;
4) log 49 8x  9   log x 7  1 ; 8) log64 10 x  11  log x 8  1 :
531. 1) 5; 2) 3; 3) 6; 4) 9; 5) 2; 6) 4; 7) 7; 8) 11:
1) lg2 x 2  5 lg x 2  4  0; 4) lg2 x 2  2 lg 10x  4  0;
2) 3 lg2 x 2  lg x  1  0; 5) 2 lg2 x 3  3 lg x  1  0;
3) log 23 x 2  log 3 3x  2  0 ; 6) log x 2  log 2 x  2,5 ;
207
7) log 4 x  0,5 log x 2  1 ; 9) log 23 1  x  log 3 1  x  2 ;
8) log52 x  log5 x  2 ; 10) log 22  x  1  log 2  x  1  6 :
1 1 3 1 1
  
532. 1) 100 ; 100;  10 ; 10 ; 2) 10 4 ; 10 3 ; 3) 3; 3 4 ; 4) 0,1; 10 ; 5) 10 6 ; 10 3 ; 6) 2 ;
8 7
4; 7) 2; 8) 0,2; 25; 9) 2 ; ; 10)  ; 3:
9 8
lg x 5
1) xlog5 x  125x2 ; 5 lg x
10
4) x 3
 10 ; 6) 27 x log 27 x
 x 3
;
 
1 log5 x
2) x  5; log x 
5) x 4  2 4 ; 2 3 log x 1 7) x  1000 x ;
lg x 2
3) xlog3 x3  91 ; 8) x1lg x  10 x :

533. 1) 0,2; 125; 2) 0,2; 25; 3) 3; 9; 4) 105 ; 103 ; 5) 2; 64; 6) 3; 39 ; 7) 0,1; 1000; 8) 0,1; 10:
1) 3lg x 2  lg 2   x   9 ; 6) 3log52 x2  2log5 5x  4  0 ;
2) 2log 4 x2  4log 24   x   1 ; 7) log 27  x  2  log 27  2 x  6 ;
8) lg 2 1  x   lg 2  2  x  ;
3) 2log3   x   log3 x 2  0 ;
9) log52  2  x  log52  4  2 x ;
4) log 2   x   log 2 x  3 ;
2 2
x2
5) lg   x   lg  2  x  ;
2 2 10) log 2
0,5 4 x  log  8:
2
8
5 3 5 3
534. 1) 1000 ; 2)  21 2 ; 3) 9 ; 1 ; 4) 0,5 ; 8 ; 5) 1 2 ; 6) ; 5 ; 7) ; 4;
5 2
3 5 4 2 1
8) ; 9) ; 10) ; 2:
2 2 128
1) log 2 16  log 2 x 64  3 ;
x
7) log x 125x   log 225 x  1 ;
2) lg 4  x  12  lg 2  x  13  25 ;  
8) log x 9 x 2  log 32 x  4 ;
x2
3) log 4 x  log x 2  log 4 x  1 ; 9) log 1  log 72  49 x 2   9 ;
7x x 1 7
 log 1  1;
7
4) log 2
x 1 2  x  1
2
10) log3 x9  4log9 3x  1 ;
5) log x 2  log 2 x 2  log 4 2 ; 11) 3 log 2 x  log 2 8x   1  0 :
6) 2lg x  lg   x   4 ;
2 2
1
 1 1
535. 1) 2 3 ; 4; 2) 1,1; 11; 3) 4; 4) 2,5; 5) 0,25; 2; 6) 100 ; 7) ; 5; 8) ; 3; 9)  7 ;
625 9
1
 ; 10) 3; 81; 11) 2; 16:
49
1) x 2  1  lg  x  1  0 ; 4) x 2  x  42  log3  x  5  0 ;
2) x  1  log 2  x 2  x  1  0 ; 5) x  2  log5  x 2  3x  1  0 ;
3) x  lg  x 2  2 x  2   0 ; 6) x 2
 7 x  10   log x / 2 8x  3  0 :
536. 1) 1; 2) 2; 3) 3; 4) 7; 5) 3; 6) 1; 5:
18  2 x 20  3x
1) log 4 18  2 x   log 2
8
 1 ; 2) log3 20  3x  log3  9
8;
208
 
3) log 4 2  4 x  log 1 4 x1  8  6 ;      
5) log 1 4  2 x  log 2 16  2 x 2  8 ;
4 2
 
4) log 2 4  2 x  log 1 2 x1  2  2 ;      
6) log 2 2 x  1  log 1 2 x1  2  2 :
2 2
179 129 9 63 5
537. 1) log 2 14 ; 4; 2) log 3 ; 3) log 4 ; log 4 18 ; 4) 3; log 2 ; 5) log 2 ; 6) log 2 ;
9 64 2 16 4
log 2 3 :
3
log 1  x  2   3  log 1  4  x   log 1  x  6  ;
2 3 3
1)
2 4 4 4
5
log3  3  x   5log3 7  log3  x  3  log 1  7  x  ;
2 5 5
2)
2 3
   4;
2
3) log x 1 x 2  x  6
 x  2 x  3  2log  x  1
2
4) log16 2
16
2
 x2  ;
2
5) 2log5  1  2 x   log 1  2 x  3  0 ;
2
5
x3
6) lg  x  2  x  3  lg  1;
x2
   
7) log x1 x 2  3x  2  log x 2 2 x  1  x 2  2 ;
 x
 5x  6   log   4 x  4  x   2 ;
2 2
8) log x2 x 3
9) log  x  1  log  x  x   4 ;
x
2
x
2 4
10) log 0,5 x x 2  14  log 16x x 3  40  log 4 x x 0;

2
11) 1  log x 18  log x 12  log x :
3
177  3 7 2 2
538. 1) 1  33;2 ; 2) ;0 ; 3) 1; 4)  2  5 ; ; 5)  ;1 ; 6)  3  10 ; 7)
2 3 2
5 1 5  3 5 5 5 3 5 1 2
; ; 8) ; ; 9) ; 10) ; 1; 4; 11) 1,5; 12:
2 2 2 2 2 2
1  75 x 11 
1) 3   log x   ;
log 32
x 2  4 x
2
12
2) 2  log ( x 2  x 3) 9  ;
log 3 ( x  x  3)
2

3) log x2 6 x8 log 2 x2  2 x 3 x 2  2 x
     0 ;
4) log 2  lg x   log 1 lg x3  2  0 ;  
2
5) 2log 2 log 2 x  log 1 log 2 2 2 x  1 ;

2
 
6) log3  log 2 x  9   2  log3 1  4log x 4  ;
7) log 22  4 x   log 22  2 x   14  log2 x ;
209
8) lg 2 100 x   lg2 10 x   lg2 x  6 ;
 3 x3 1
9)  log 3   log 2 x  log 3   log 2 x ;
 x 3 2
1 2 log 0,25  4  x 
10)  1;
log 6  x  3 log 2  3  x 
1 2 x 1
log5 (1 ) log 5
11) 6 2x
6 9 x 2
 36 log25 (3 x ) ;
log 1  x  3 
log 4 x 2  5 x 12 
1
12) 6 6   ;
2
13) 4x  2  2x 2 x5  22 2 x5  0 :
2 2
11 2 3
539. 1) ; 2) 6 ; 5; 3) 1 ; 4) 10; 5) 8; 6) 4096; 7) ; 2; 8) 0,001; 10; 9) ; 1; 10) 3;
4 32 8
11) 1; 12) 3; 13)  :
7) 41log4 x  3  x log4 x  1 ;
2
1) 4  3log3 x  x log3 x  243 ;
3 2
8) 52log5 x  20  x log5 x  125 ;

3 2
2) 6 10lg  4  x lg x 105 ;
2
x
3) 41 log4 x  3  x log4 x  1;

2
9) 3lg x  54  xlg3 ;
4) 3  2 log2 x  x log2 x  4 ;
2
10) 7lg x  98  xlg7 ;
5) 3  x log2 x  2log2 x  1024 ;
2 11) 5lg x  50  xlg5 ;
12) 4lg x1  xlg6  2  3lg x 2
2
6) 6  x log3 x
3 1 log32 x
 3; .
1 1 3
540. 1) ;9 ; 2) 0,01;100 ; 3) 1; 4) 0,5; 2 ; 5) 8; ; 6) 1; 7) 1; 8) 5 2 ; 9) 1000; 10) 100; 11) 100;
9 8
12) 0,01.
1) lg x  3  log 1 x  3  6 ; 4) log 4 x  1  log 1 x  3  4 ;

10 4
2) log 3 x  1  log 1 x  1  2 ; 5) log 9 x  1  log 1 x  2  1 ;

3 9
3) log 5 x  2  log 0, 2 x  1  1 ; 6) log 7 x  2  log 1 x  1  1:

7
1 
541. 1) 0,001;1000 ; 2)  ;3 ; 3) 5; 25 ; 4) 0, 25;64 ; 5) 9;81 ; 6)  7; 49 :
3 
 3  2 3  22 x
1) log 22 1    log 2 1    2  log 1  ;
 x 1  x 4 2
x 1 
 1  2  1  2 x  2
2) log 52 1    log 0, 2 1    2  log 5  ;
 x  4  x  3 2 x
 3  2 3  2 4 x
3) lg 2 1    lg 1    2  log 0,1  ;
 x  3  x 6  x 1 
 1  2 1  2  x 1 
4) log 24 1    log 1 1    2  log 4  ;
 x  3 4
x2 3 x 
210
 1  2 1  2  2x  3 
5) log 22 1    log 1 1    2  log 1  ;
 2x  5  2
2x  4  2
1  2x 
 3  2 3  2   1  2x 
6) log 72 1    log 1 1    2  log 1  :
 2x  2  7  2 x  1  7  2 x  4 
3  13 33  7 65  7 7  13 65  3 33  3
542. 1) ; 2) ; ; 3) ; 4) ; ; 5)
2 4 4 2 4 4
33  11 65  11  13  3
; ; 6) :
8 8 4
 
1) x 2  4  log 2 x 2  4 x  5  x 2  4 ;
2) x 2  x  2  log 4 x 2  2 x  4  2  x  x 2 ;
3) x 2  5x  log 6 x 2  2 x  3  x 2  5x ;
4) x 2  3x  4  lgx 2  2 x  2  x 2  3x  4 ;
5) x2  2 x  8  log9  x 2  3x  5  8  2 x  x 2 ;
6) x 2  x  6  log 9 x 2  x  2  6  x  x 2 :
1  29
543. 1) 2; 2;3 ; 2) 2;0;1; 3) 5;0;3 ; 4) 1; 4; 4 ; 5) 2; 4;1 ; 6) 3; 2; :
2
544. Լուծե՜ք հավասարումների համակարգը.

3  3  12
x y

3 9  81
y x
1)  x y ; 6)  ;

3  27 
lg  x  y  2
 lg x  2 lg 3
32 x  2 y  725 4 x  y  2 y  x
 
2)  y ; 7)  log x ;
3 x  2 2  25 4 2
 y 54

x  y  7 
log 2 x  log 4 y  4
3)  ; 8)  ;
 lg x  lg y  1 
 4
log x  log 2 y  5
 2

lg x  y  2
2

3  2  972
x y
4)  ; 9)  ;

log 48 x  log 48 y  1 
log 3
 x  y   2
 y  log 3 x  1  y  4 x  8
2
5)  y ; 10)  x 1 :
 x  3 2  y  1  0
12
1 
545. 1) 1;2 ; 2;1 ; 2) 3;2 ; 3) 2;5 ; 5;2 ; 4) 6;8 ; 8;6 ; 5)  ; 3  ; 27;4 ; 6) 1;2 ;
 81 
16;28 ; 7) 0,5;1,5 ; 8) 4;16 ; 9) 5;2 ; 10) 0;3 :
545. Լուծե՜ք հավասարումների համակարգը.
3 x  5 y  75 7  2 x  6 y  2
1)  y x ; 3)  ;
3  5  45 3  2 x1  5 y  93
2 x  7 y 1  1 x  y   0,5  5  2
 yx x y
2)  y x ; 4)  ;
7  2  8 x y
x  y   125
 7
211

4  2  12
x y
 
 4 y 2  y  6  2 x  20 y
5)  ; 7)  ;

 3 x  2 y  5  x  3 y  x  log 2 y  2
log xy x  y   1  lg x  lg y
6)  ;  lg x  y   1
log xy x  y   0 8)  :
x 2  y 2  8

 5 1 3  5 
546. 1) 1;2 ; 2) 3;0 ; 3) 3;9 ; 4) 13;8 ; 5) 1,5;2 ; 6)  ;  ; 7) 1;2 ; 8) 2;2 :
 2 2 
33.2. Լոգարիթմական անհավասարումներ

Լոգարիթմի նշանի տակ փոփոխական պարունակող անհավասարումը կոչվում է,
լոգարիթմական անհավասարում.
1) log a f  x   b a  1  f  x   ab ;
 f  x   a b
2) log a f  x   b 0  a  1   ;
 f  x   0
 f  x   g  x 
3) log a f  x   log a g  x  a  1   ;
 g  x   0
 f  x   g  x 
4) log a f  x   log a g  x  0  a  1   ;
 f  x   0
 a  x   1

 f  x   g  x 

 g  x   0
5) log a x  f  x   log a x  g  x    :
  0  a  x   1
 f  x   g  x 

 f  x   0

2,3  2 x  3 2 x  0,7  x  0,35
log3  2,3  2 x   1     : Պատ.` (–0,35; 1,15):
2,3  2 x  0 2 x  2,3  x  1,15
2  5 x  0, 09,  x  0, 4
log0,3  2  5 x   2    : Պատ.` (0,382; 04):
2  5 x  0.  x  0,382
 x  1  5  x, x  2
Օրինակ 3. Լուծե՜ք անհավասարումը. lg  x  1  lg  5  x    
5  x  0. x  5
 x   2;5 : Պատ.` (2; 5):
212
x
Օրինակ 4. Լուծե՜ք անհավասարումը. log 21 x  log 1 1 
5 5
5
 y  log 5 x  x  0
  log x   2 
  x 
x 1
log52 x  log5  1  0  log52 x  log5 x  2  0    y  2   5 
5   y 1  log 5 x  1   25
   x5
 1  1
x   0;   5 :  : Պատ.`  0;   5 :  :
 25   25 
 x  2  1

  7 x  8   x  2 2
 2
7x  8
Օրինակ 5. Լուծե՜ք անհավասարումը. log x  2  2   0  x  2  1 
2 
 7 x  8
  x  2
2

 2
 7 x  8  0
  x  1
   x  1
 7 x  8  2 x  8 x  8
2
 2
  2 x  x  0  x   0,5;0 
 2  x  1   8 
 x    8 ; 1 : Պատ.`   7 ; 1   0,5;0  :
  8 
     x  1
 7 x  8  2 x  8 x  8
2
 7   7 

  2 x 2  x  0
  x  8 
  7
Խնդիրներ
1) log 9 2  x  0,5 ; 9) log0.1  2  5x   log0.1 1  x 
2) log5  3  x   1 ; 10) log 2  3  6 x   log 2  2  2 x 
3) log0,3  2  5 x   2 ; 11) lg 4  3x  2 lg 5x ;
4) lg 4  3x  2; 12) 2 log0.4 7  x  log0.4 x ;
5) log2  5  x  0 ; 13) lg( x  1)  lg(5  x) ;
6) log 2 1  x  2 ; 14) log0,5 x  log2 3  2 x :
7) log3  4  x  1;
8) lg  2 x  6   lg  x  3 ;
 4
546. 1)  2;1 ; 2) 2,8;3 ; 3) 0,382;0,4 ; 4)  32;  ; 5)  5;4 ; 6)  1;1 ; 7) 1;4 ; 8)
 3
 3;1 ; 9)  0,4;0,25; 10)  0,5;0,25 ; 11) 0;2 ; 12) 0;3,5 ; 13) 2;5 ; 14)
0;0,5  1;1,5 :
log 22 x log 22 x
1) 2  log 2 x  ; 3) 3 log 2 x  11  ;
log 4 x  1 2  log8 x
8 lg 2 x log52 x
2) 8 lg x   5; 4) log5 x  ;
lg10 x  log5
x
5
213
2 log 23 x log 23 x
5) log x  1; 8) 1  log 1 x  ;
3
log 3 x  1 3
log 3 x  4
log 20,5 x 9) log3 x  1  3 log x 9 :
6) log 0,5 x  4  ;
4  log 0,5 x
8 log 20,25 x
7) 2 log 1 x  1  ;
4
4 log 1 x  3
4
 5   66  1 
547. 1) 0;1  4; ; 2) 0;0,1  10 13 ;  ; 3) 2 29 ;64  ; 4) 0;1  5; ; 5)  ;3 ; 6)
    3 
 4 2 ; 4 2    0;0, 0625 ; 7) 2 1,5 ;2 0,6 ; 8) 3 3 ;81 ; 9) 2;3:

 
4
   
 
x 3
x 1
1) log 21 x  log 1  1 ;
log 2
7) 7 2 x 1
 ;
5 5
5 49
2 x
x log 1
2) 3 log22 x  log0,5  1 ;  1 2 x  2
2 8)    0,04 ;
 5
x
3) log 21 x  3 log 1  1 ; 2  x 1
4
6 6
6 9)  0, 4  log 7
3
x 2  ;
2
25
x x 7
4) log 21 x  2 log 1 1 0; 10)  0,16  log 4
x  4  2,5 ;
3 3
3 9
11) x  lg x  3lg x 1  1000 ;

2
3 x 1
log 1
x 2 1
5) 6 2  ; 12)  6, 25  2  log 2 x 2
 0,4log2 x 2 ;
36
x 4
13) 3lg x 2  3lg x 5  2 ;
2
log 1
 1

x 5
6) 9 4 ; 14) x 2 lg x  10x :
27
  1
3

548. 1) 0;0,04  5; ; 2) 1; 3 2 ; 3) 6;36 ; 4) 0;3  27; ; 5)  ;9   ;  ; 6)

 36  2   23 
  ;    4; ; 7)  5,5;3 ; 8)  ;2  ; 9)  ; 1   3 ;   ; 10)
 7  3   31 
 
 ;7  26; ; 11) 1000; ; 12) 0;4 ; 13) 0,01; ; 14)  0; 10   10; :
 10 
1) x  0,1  log0,13  10x  0 ; 6) 6  2 x  log0,5  x  1  0 ;
2) 5  4 x  log 2 x  1  0 ;
2 1 2  x  log2 3  x  0 ;
7)
3) 1  x  lg3x  1  0 ; 2  4 log 9 x
8)  0;
4) 3x  2  log 1 3  2 x   0 ; 2x2  x  6
3
lg 2 x  3 lg x  2
5) 5  x  log3  x  2  0 ; 9)  0:
100  x
 1 2 2
549. 1) 0,1  0,2;0,3 ; 2) 0,5;1  1,25; 3)  ;   1; 4)    1;1,5 ; 5)  2;3  5 ; 6)
 3 3 3
1; 2  3 ; 7) 2   2;3 ; 8)  2;3 ; 9) 0;10 :
214
1) lg x  lg x  1  lg 6 ;  
6) log5 25x  4  2 x  1  0 ;
 3 1 x
2)  x  log4  4 x    1 ;
 4 7) log 3 log 1  1;
1 x
 
2
3) 4  log 1 3x  80  x ; 8) log 2 log 4 x  log 4 log 2 x  2 ;
 
3

4) log9 32 x  79  log9 2  x  2 ; 9) log 1 log 4 x 2  5  0 ;
log 2 
3
5) x
 6  x  4  0;  x 
10) log 1  log 2   0:
1
2
2
 1 x
 3 
550. 1) 1;3 ; 2)  log 4 ;0 ; 3) log 3 80;4 ; 4) log 9 79;2 ; 5) log 2 6; log 2 6,4 ; 6) log 5 2;0,5 ;
 4 
 63
 65 

7)  ; 1 ; 8) 1;16 ; 9)  3; 6     
6 ;3 ; 10)  ;2 :

1) log3 1  4 x  3 ;
5) 2 log x  1  log 2
2  x  12  9;
2) log3 5  x   2 ; 2
8
3) log0,2 2  3x  2 ; 6) lg x  25  lg x  7 ;
4) log5  2  x  1   1 ; 7) 3 log 3 x  log 3 3x  1 ;
 
8) log2 2 x  1  log2 3  log2 2 x  1  x  1;  
9) log21 x  4 log2 x  2 4  log16 x 4 ;  
2
x2
10) 4 log 2 x  log 2  4  log 2  x  1  log 22 x :
8 x  1
 23 2   2 
551. 1)  6,5;0,25  0,25;7 ; 2)  5;5 ; 3)   ;    ;9  ; 4)  1;3 ; 5)
 3 3 3 
 7  9 
  3;    ;5 ; 6) 1;109   1016;10 25  ; 7) 1;3  81; ; 8) 0; log 2 3 ; 9)
8  8 
0;0,25  1;4 ; 10) 1;2 :
1  17 x  1
1) log x 12 8  3 log 4  x  1  9 ; 5) log 4 x  1;
4 3
2) 1  lg x 6 log5 x  log5 x 2  lg x 3 ; 6) log1 x 0,5  3x   1 ;
 7 7) log x1 2  log x1 5;
3) log 12 x  4 x 2  4 x    0 ; 8) log4 x1 08.  log4 x1 3:
 9
7x  8
4) log x  2  2;
2

552. 1) 0; 6 2 1  63;   ; 2) 0; 3 10  
 4 7  1 1 
 
5; ; 3)  ;    ;  ; 4) 
 3 6  3 2 
 8   1   1 
  ;1   ;0 ; 5)  ;0,25 ; 6)   ;0   0,125;1 ; 7) 1;2 ; 8)  0,25;0 :
 7   2   6 
x 2  4 x 5 15 2 x  x 2
1) x2  3  1; 2) x 2  15  1;
215
x2  2 x 8 log 4  x  2  log 4  7  x 
3) x2  8  1; 6) x 1  x 1 ;
log0,5  x  2 log0,5  6 x 
4) 24  x 2
6 x  x2
1; 7) x4  x4 ;
log0,1  x 3 log0,1 1 x 
log 2 1 x  log 2  x 8 8) x 1  x 1 :
5) x2  x2 ;
553. 1)  ; 2    
2; 1   2; 3  3;2   5;   ; 2)
 ; 4   14; 3   14; 4  5;   ; 3)
 
 ; 4  3;  8   8;  7   2; 7   3;   ; 4)
 ; 5   23;0   23;5  6;   ; 5) 3,5; 3  2  1;1 ; 6) 0; 2 ; 7)
 2;3   4;5 ; 8)  3; 2   1;0 :
554. Գտնել անհավասարման ամենափոքր ամբողջ լուծումը.
 x 7 x 8
 5  10 
1) 1,2
6 x 5
  ; 2) 0,32 x 5    :
 6  3
554. 1) 1; 2) –1:
555. Գտնել անհավասարման ամենամեծ ամբողջ լուծումը.
1) 0,2512 x  83x 2 ; 2) 2 x  3x  65x 1 :
555. 1) 0; 2) 0:
ամբողջ լուծումը; բ) ամենամեծ ամբողջ լուծումը; գ) ամբողջ լուծումների
բազմությունը; դ) ամբողջ լուծումների թիվը:
1) log 1 3x  5   ;
1 log 1  x  2  0 2 x  8
 5)  ;
2 3)  2 ;
4
 2 x  1  16
2) log3 3x  4  2 ; 3x  13  0
6) log 5  x 2  16  2 ;
log 3  3  x   0
4)  ; 7) 7 6 x  2
 49 x 2 1
;
5x  17  0 11x  2 2 x 2 1
8) 3 9 :
556. 1) ա) 2; բ) 2; գ) 2; դ) 1; 2) ա) 2; բ) 4; գ) 2; 3; 4; դ) 3; 3) ա) 3; բ) 4; գ) 3; 4; դ) 2; 4) ա) –1;
բ) 3; գ) –1; 0; 1; 2; 3; դ) 5; 5) ա) 2; բ) 8; գ) 2; 3; 4; 5; 6; 7; 8; դ) 7; 6) ա) –2; բ) 2; գ) –2; –1; 0;
1; 2; դ) 5; 7) ա) –2; բ) –1; գ) –2; –1; դ) 2; 8) ա) –2; բ) –1; գ) –2; –1; դ) 2:
557. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում հավասարման լուծումը.
1
x
2a  3 3
1)    դրական է; 4) 3x  դրական է;
3 5a 3 a
1 a 5) log3 x   4  a  a մեծ է 1-ից;
2) 2 x  բացասական է; a
3a  2 6) log5 x  փոքր է 1-ից;
4  3a 1  2a
3)  0, 7  
x
a
բացասական է; 7) log0,1 x  2a  a  1 մեծ է 1-ից;
8) log0,2 x  a 2  5a փոքր է 1-ից:
 3 2
557. 1)   ;  ; 2) 0,75;1 ; 3) 0;1 ; 4)  3;0 ; 5) 0;4 ; 6)  0,5;0 ; 7) 0;1 ; 8)
 2 3
 ;0  5; :
558. а և b պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում f ( x) ֆունկցիայի որոշման
տիրույթն է նշված միջակայքը.
216
 
1) y  lg  x 2   3a4b  x  2b  a  1 ,  2; 2 ;
y  lg  1  b  2a  3 x  4 x    , 2; 5 :
2
2) a b
5 1
558. 1) a  10; b  7,5 ; 2) a  11
;b  6 :
12 6
559. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում f  x  ֆունկցիայի որոշման տիրույթը
պարունակում է նշված միջակայքը.
 
1) f ( x)  ln  a  1 x 2  2ax  3a  2 ,  1;   ;
2)  
f ( x)  log 1 a  x  2  a  3  x  a  3 ,  2;   ;
2
 
3
3) f ( x)  ln a  1 x 2  2 5  a   x  2  a , 1; :
559. 1) 1,5;   ; 2)  0;   ; 3)  1;6,5 :
560. а պարամետրի բոլոր թույլատրելի արժեքների համար լուծե՜ք հավասարումը.
1) log a x 2  3a   log a a 2  3x ; 4) log a x 2  2a   log a a 2  2 x  ;
2) log a x 2  4a   log a a 2  4 x ; 5) log a x 2  5a   log a a 2  5x  ;
3) log a  x 2  2a   log a  a 2  2 x  ; 6) log a x 2  7a   log a a 2  7 x  :
560. 1) եթե a   3;   , x a; a  3 , եթե a   0;1  1;3 , x a  3 ; 2) եթե a   4;   ,
x a  4; a , եթե a   0;1  1; 4 , x  a  4 ; 3) եթե a   2;   , x a; a  2 , եթե
a   0;1  1; 2 , x a  2 ; 4) եթե a   0;1  1;   , x a; a  2 ; 5) եթե
a   0;1  1;   , x a;5  a ; 6) եթե a   7;   , x a; a  7 , եթե a   0;1  1;7 ,
x  a  7 :
561. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում համակարգը ունի լուծում.
log 5  y  6  2 log 25 x  0 log 3  y  5  3 log 27 x  0
1)  ; 3)  :
x  a   2 y  a  0 x  2a   4 y  a  15  0
2 2
2 log 9  y  1  log 3 x  0
2)  ;
2 4 y  5a   x  a   1  0
2
 13   5
561. 1)   ; 4  ; 2)  3,5;9  ; 3)  1;  :
 3   4
1 x 1 x
1) 2  2a 2  3a ; 2) 3  a 2  5a :
 5  37   5  37 
562. 1)  0,5;0   1,5;2 ; 2)  ;0    5; :
 2   2 
563. Որոշել ֆունկցիայի արժեքների բազմությունը և փոքրագույն արժեքներ.

1) y  log 2 x  4 ,  2) y  log 0,7 1  x 2 , 3) y  lg x  0,1 :
563. 1)  2;   ; 2 ; 2) 0;   ;0 ; 3)  1;   ; 1 :
564. Որոշել ֆունկցիայի արժեքների բազմությունը և մեծագույն արժեքներ.

1) y  log 0, 2 x  5 ; 
2) y  log 6 6  x 2 ; 3) y  lg10  x  :
564. 1)  ; 1 ; 1 ; 2)  ;1 ;1 ; 3)  ;1 ;1 :
565. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում հավասարումը ունի ուղիղ երկու
արմատ.
217
 1 2x    2 2 x a 
1) log 0, 2     4a   x ; 3) log 0, 4       x :
 5    5  5 
  
2) log 3 9  9a   x ;
x 3
 1  1   5
565. 1)  0;  ; 2)  0; 3  ; 3)  0;  :
 16   36   4
566. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում անհավասարումը ճիշտ է ամբողջ
թվային առանցքի վրա.
1) 9 x  2(a  1)  3 x  a 2  a  2  0 ; 2) 25 x  2a  5 x  a 2  a  2  0 :
566. 1)  ;3  1; ; 2)  ;2  2; :
567. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում համակարգը. ա) չունի լուծում; բ) ունի
միակ լուծումը; գ) ունի ուղիղ երկու արմատ.
 
1) 4 x  a 2  5 2 x  9  a 2  0 ; 5) 27  9 x1,5  a  23 x  1  a 2a  1  0 ;
6) 8  4  x 0,5  2a  12  x  a  13a  2  0 ;
 
2) 9  x  a 2  1 3 x  4  a 2  0 ;
7) 14  49 x0,5  a  37 x  2  a 5a  1  0 ;
3) 25 x
 a  35  1  a  0 ;
2 x 2
8) 25  52 x 2  2a  25x   a  14a  2  0 :

4) 36x  4  a 6  a  2  0 ;
2 x 2
567. 1) ա)  3;3 ; բ)  ; 3   3;  ; գ) ; 2) ա)  

3; 3 ; բ)
 ; 2   3  2;   ; գ)  2;  3    3; 2  ; 3) ա)  , բ)  ; 1  1;   ; գ)
 1;1 ; 4) ա)   ; 6  2 3    6  2 3 ;  ;

   
բ)  6  2 3   2; 2  ; գ)
  6  2 3;  2    2; 6  2 3 ;  5) ա) ; բ)  ;0,5  0 1; ; գ)
 3  2 103   3  2 103 
 0,5;0   0;1  ; 6) ա)  1;  ; բ)  ; 1    2 
   ;   ; գ)
 26  
 26  3
 
 3  2 103 2 
 ;  ; 7) ա)  ; 2  0, 2;   ; բ)  2;0,2 ; գ) ; 8) ա)
 26 3
 ; 0,5  1;   ; բ)  0,5;1 ; գ)  :
  
1) 4 x  4  x  2  a  1 2 x  2  x  3a  5  0 ; 
2) 25  25   2  a  3 5
x x x
5 x
  a 1  0 ;
3) 9  9   2  2a  3 3
x x
3 x x
a 5  0;
4) 36  36   2  a  2 6
x x
 6 x 2 x
a 2  0:
568. 1) ա)  ; 2  ; բ)  ; գ) 2   3;   ; դ) 3; ե)  2;3 ; 2) ա)  3;   ; բ) 3; գ)  ;3 ; դ)
5  5  5
 ; ե)  ; 3) ա)  ;   ; բ) ; գ)  ;  ; դ)  ; ե)  ; 4) ա) R; բ)  ; գ)  ; դ)  ; ե)
9  9  9
:
218
ԳԼՈՒԽ 11. ՖՈՒՆԿՑԻԱՅԻ ԱԾԱՆՅԱԼԸ
§34. Ֆունկցիայի ածանցյալի սահմանումը
Դիցուք y  f x  ֆունկցիան որոշված է D տիրույթում, x0 -ն այդ տիրութի ներքին
կետ է, իսկ x մեծությունը այնպիսինն է, որ x0  x -ն նունպես պատկանում է D -ին:
f x0  x   f x0  -ը կոչվում է ֆունկցիայի աճը x0 կետում, իսկ  x -ը արգումենտի
աճը x0 կետում: y  f x  ֆունկցիայի աճը x0 կետում նշանակվում է f x0  կամ
y  x0  .
f x0   yx0   f x0  x   f x0  :
Եթե x0  x -ն նշանակենք x -ով, ապա x  x  x0 , և ֆունկցիայի աճը x0 կետում
կարելի է գրել f x   f x0  տեսքով:
Եթե y  f x  ֆունկցիայի համար գոյություն ունի x0 կետում ֆունկցիայի f x0 
աճի և արգումենտի x աճի հարաբերության սահմանը, երբ  x  0 , ապա այդ
սահմանը կոչվում է y  f x  ֆունկցիայի ածանցյալը x0 կետում և նշանակվում է
f x0  կամ y x0  : Այսպիսով.
 f x0   f x0  x   f x0  f  x   f  x0 
y x0   f x0   lim  lim  lim :
x 0 x x 0 x x  x0 x  x0
Նշենք, որ x -ի D տիրույթի յուրաքանչյուր արժեքին համապատասխանեցնելով
f x  թիվը, կստանանք մի նոր ֆունկցիա, որը կոչվում է y  f x  ֆունկցիայի
ածանցյալը: Այդ ֆունկցիան նշանակվում է f x  կամ y  :
Եթե ֆունկցիան x0 կետում ունի ածանցյալ, ապա այն կոչվում է դիֆֆերենցելի x0
կետում: Եթե y  f x  ֆունկցիան դիֆֆերենցելի D տիրույթի յուրաքանչյուր կետում,
ապա այն կոչվում է դիֆֆերենցելի D տիրույթում:
Ածանցյալների հաշվումը կատարվում է հետևյալ հիմնական կանոններով և
ածանցյալների աղյուսակով:
Ածանցյալներ հաշվելու կանոնները
Դիցուք f x  և g x  ֆունկցիաները ածանցյալի են x կետում, իսկ C -ն
հաստատուն թիվ է: Այդ դեպքում.

1)  Cf  x    Cf ( x) ; 4)         2     ;
 f x  f  x  g x  f x  g x
 g  x   x
   g
2)  f  x   g  x   f   x   g   x  ; 
 5)  f  g  x   f   g  x   g   x  :
3)  f  x   g  x   f   x  g  x  f  x  g  x  ;
Ածանցյալների աղյուսակ
1)  C   0 ( C -ն հաստատուն է);

2)  x    x 1 ,   R ; 2)*  u    u 1  u ;

1 1  1  u
3)     2 ; 3)*     2 ;
 x x u u
  u
 
4) x 
1
2 x
; 4)* u   2 u
;
  u
5) log a x  
1
; 5)*  log a u   ;
x ln a u ln a
219
 1  u
6) ln x   ; 6)*  ln u   ;
x u
 
 
7) a x  a x ln a ; 7)*  au   au ln a  u ;
 
8) e   e
x x
;  
8)* eu  eu  u  ;
 
9) cos x    sin x ; 9)*  cos u    sin u  u ;
 
10) sin x   cos x ; 10)*  sin u   cos u  u ;
  u
11) tgx  
1
; 11)*  tgu   ;
cos 2 x cos 2 u
 1  u
12)  ctgx    2 ; 12)*  ctgu    2 :
sin x sin u
Խնդիրներ
574. Գտնել ֆունկցիայի ածանցյալը.
1) f  x   x 2  5x ; 13) f x   9  3x 3 
1
x;
2) f  x   3x  x 2  7 ; 2
14) f x  
1 4 2 3
3) f  x   x 4  3x 2  2 x ; x  x  3x  4 ;
4 3
4) f  x   9  x5  x3 ;
f x    2  3 ;
1 2 3
15)
5) f  x   4 x  x3 ; x x x
5 16) f x   x  x  x ; 3
6) f  x   x;
f x   
1 1 1
x 17) 3 ;
1 x x x
7) f  x  x  ;
f x   3 x 2 
x 2
18) ;
2
f  x   2x  x  ;
x
8)
x 19) f x   cos x  5 sin x  7 ;
9) f  x   12 x  x ;
3
20) f x   tgx  2 ;
10) f  x   x  3 6 x 2 ; 21) f x   cos x  6ctgx   ;
22) f  x   e x  2x :
11) f x   x 3 
1 2
x  3x  7 ;
2
12) f x   8  x 6  x ;
2 5 1
574. 1) 2 x  5 ; 2) 3  2 x ; 3) 4 x 3  6 x  2 ; 4) 3x 2  5x 4 ; 5)  3x 2 ; 6)  2  ; 7)
x x 2 x
1 1 2 4 1 1 1
1 2
; 8) 2   2 ; 9)  ; 10)  ; 11) 3x 2  x  3 ; 12)  6 x 5  1 ; 13)
x 2 x x 3
x 2
2 x 2 x 3
x 2
1 1 4 9 1 1
 9 x 2  ; 14) x 3  2 x 2  3 ; 15)  2  3  4 ; 16) 1   ; 17)
2 x x x 2 x 33 x 2
1 1 1 2 1 1 6  sin 3 x
   ; 18)  ; 19)  sin x  5 cos x ; 20) ; 21) ; 22)
x 2 2 x x 3x3 x 33 x x x cos 2 x sin 2 x
e x  2x  ln 2 :
1) f  x   x  e x  e  x ; 3) f  x   x  ln x  x ;
2) f  x   e x  x2  2x  2 ; 4) f  x    x 4  3x  ln x ;
220
5) f  x   x log7 x ; 8) f  x   x  tgx ;
6) f ( x)  3 x  ln x  ln 5 ; 9) f  x    2  x 2  cos x ;
 x
7) f  x   e x 1  ctg  ; 
10) f  x   x 2  3cos x 2 x : 
 2
575. 1) e x   x  1  e ; 2) e x x 2 ; 3) ln x ; 4)  4 x3  3 ln x  x3  3 ; 5) log 7  xe  ;
3x  1  x
6)  3 x  ln 3  ln x ; 7) e x 1  ctg  x / 2    ; 8) tgx  ; 9)
x  2sin 2
 x / 2   cos 2
x
 
2 x  cos x  2  x 2 sin x ; 10)  2 x  3sin x  2 x   x2  3cos x 2 x ln 2 :
1) f x  
2x log 2 x
; 7) f  x   ;
1 x2 x3
x 3  3x 2  1 3x
2) f x   ; 8) f  x  ;
x 1 sin x
sin x  cos x 1  x3
3) f  x   ; 9) f  x  ;
cos x  sin x 1  x3
2 x
4) f x  
sin x
; 10) f  x  ;
2 x x
ln 3  sin x  cos x f  x 
sin x
5) f  x   ; 11) ;
3x 1  x2
6) f  x  

2  x 2 3  x3 
;
 12) f  x 
x  ln x
:
tgx
1  x 
2

2 1 x2  ; 2) 2x 3  6x 2  6x  1 2 2
 
576. 1) ; 3) ; 4) ;
1  x  2 2
x  1 2
 cos x  sin x 
2
x 2 x
2
5) 
1  ln 3  sin x ; 6) 3x  5x
2 5 4
 2 x3  6 x 2  6 x  12
; 7)
log 2 e  3log 2 x
; 8)
1  x  x4
x 3
3
3x  ln 3  sin x  3x  cos x
; 9)
6 x2
; 10)
x cos x  sin x
; 11)
1  x 2  cos x  2 x sin x
; 12)
1  x3   
2 2
sin 2 x x2 1  x 2
 x  1 sin 2 x  2 x  x  ln x  :
2 x sin 2 x
1) f x   4 x  2 ;
12
8) f  x   e53x ;
2) f x   2  2 x  ; 9) f  x   63 x 5 ;
15
3) f  x   sin 3x ; 10) f x   cos 3x ;

  11) f x   cos 2 x  2 sin x ;
4) f  x   cos  x   ;
 6 12) f ( x)  sin 2 x  tgx ;
x 13) f ( x)  e 2 x  33 x  8e ;
5) f  x   2tg ;
4 14) f ( x)  7 7 x  log 7 x  lg 7 ;
6) f  x   sin 2 x  ctg 3x ; 15) f ( x)  5 2 x  log 5 2  x     e ;
7) f  x   e2x ; 16) f  x   ln 2 x :
221
  1
577. 1) 484 x  2 ; 2)  302  2 x  ; 3) 3 cos 3x ; 4)  sin x   ; 5) 
11 14
; 6)
 6
2 cos 2 x
4
3
2 cos 2 x  2 ; 7) 2  e 2 x ; 8)  3  e 53 x ; 9) 3  63 x5 ln 6 ; 10)  3 sin 3x ; 11)
sin 3x
1
 2 sin 2 x  2 cos x ; 12) 2 sin 2 x ; 13) 2e 2 x  3  33 x ln 3 ; 14) 7  7 7 x ln 7  ; 15)
x ln 7
1 1
 2  5 2 x  ln 5  ; 16) :
x  2ln 5 x

1) f x   x 4  x 2  1 ;
3
 9) f ( x)  x 2 cos ;
1
x
2) f x   3 4 x 3  7 x 2  1 ; 10) f x   sinsinsin x  ;
1  x3 11) f  x   2sin( x 2  3) ;
3) f x   3 ;
1  x3
12) f  x   8 x3
;
4) f x   x 1  x 2 ;
13) f  x   lg x3 ;
5) f x   sin 2 ;
x
2 
14) f ( x)  ln e x  e  lg 6 x ; 
6) f  x   cos2 x ; 
15) f ( x)  ln  cos
x  1
:
7) f ( x)  ln 2 x  ln 10 x  ;  x 
8) f ( x)  ln 2 3x   lg 3 4 x  ;
12 x 2  14 x 1  2x 2
 
2
578. 1) 3 x 4  x 2  1 4 x 3  2 x ; 2)  ; 3)
2x 2
; 4) ; 5)

3 4x  7x  1
3 3 2
2 3
1  x  1  x 
3 2 3 4 1 x2
x x 2 ln x 1 2 ln 3x  3 lg e  lg 2 4 x  1 1
sin  cos ; 6)  sin 2 x , 7)  ; 8)  ; 9) 2 x cos  sin ; 10)
2 2 x x x x x x
cos sin sin x   cos sin x   cos x ; 11) 4 x cos( x 2  3) , 12) 3x 2 8 x ln 8 , 13)
3 3
; 14)
x ln 10
ex lg e 1 x 1
 ; 15)  2 tg :
e e
x
x x x
579. Գտնել ֆունկցիայի ածանցյալը x0 կետում.
2 x
2
 5 x 2   4 3  5
1) f  x   e  4sin  
3
 , x0  ; 6) f  x   e16 x 5  5cos  x   ; x0  ;
 2 3  3 5 4  16
4
  2  5  
7) f  x   e12 x   cos  3x   ; x0   ;
2 x 
2) f  x  e 5
 sin  2 x   ; x0  ;
 5 5  4  12
3
    2  
3)
3x
f  x   e 7  sin  6 x   ; x0  ; 8) f  x   e3 x   cos  5 x   ; x0  ;
 7 7  3  3
15
15  5  3  
4) f  x   e
3x 
 sin  6 x  9) f  x   e16 x   cos  4 x   ; x0   ;
 ; x0   ;
8
 4  8  4  16
  7  
4 x  
5) f  x   e 2  sin  3x   ; x0  ;
 10) f  x   e8 x   cos  2 x   ; x0   :
 8 8  4  8
579. 1) 2  5 3 ; 2) 0; 3) –3; 4) 3; 5) 4; 6) 16; 7) 12; 8) 3; 9) 20; 10) 10:

222
 18    5 9    
1) f  x    x  5  sin  3x   ; x0   ; 9) f  x    x  4  tg  5x+  ; x0  ;
   3 9    3 3
 48    7  15   4  3
2) f  x    x  11 sin  4 x   ; x0   ; 10) f  x    x  18   tg  3x   ; x0  ;
   6 24    5  5
 20    2  25   3  2
3) f x    x  3  sin 2 x  ; x0  ; 11) f  x    x  3   tg  4x   ; x0  ;
   5 5    5  5
 40      27   2  2
4) f  x    x  3  cos  2 x   ; x0  ; 12) f  x    5  x   tg  3x   ; x0  ;
   4 8     3  9
 54   2    36   5  5
5) f  x    x  5  cos  3x   ; x0   ; 13) f  x    x  13   tg  4x+  ; x0   ;
   3  18    3  12
 21   5  2 14) f  x    4 x  9  e5 x2 ; x0  0, 4 ;
6) f  x   17  x  cos  2 x   ; x0  ;
    6  3 15) f  x    3x  9  e4 x8 ; x0  2 ;
 60   4  13
7) f  x    x  23  cos  3x   ; x0  ; 16) f  x   11x  6  e5 x 7 ; x0  1, 4 ;
    5  30
17) f  x    9 x  7  e2 x5 ; x0  2,5 :
 48   5  
8) f  x    x  3  cos  4 x    ; x0   ;
   6  12
580. 1) 45; 2) –12; 3) –10; 4) –4; 5) 24; 6) –6; 7) –9; 8) 28; 9) 35; 10) –27; 11) 28; 12) –3; 13)
–8; 14) –33; 15) 15; 16) –36; 17) –22:

 
1
1) f  x   4sin 2 x   4 x    4 x    4  ; x0  ;
1
6) f  x    2  52 x  x 2  13 ; x0  0 ,
4
 
1
 7) f  x    28x  5 x 2 +4 ; x0  0 ;
2) f  x   4cos x   2 x    2 x    1 ; x0   ;
2  1
 
2 1
8) f  x    60 x  7  x 2  15 ; x0  0 ;

3) f  x   2sin 2 x  12 x   12 x    1 ; x0  ;
1
 
1
12 9) f  x    3x  70  x 2 +14 ; x0  0 ;
5
4) f  x   cos2 x  12 x  5 12 x  5  1 ; x0   ;
1
 
1
12 10) f  x    3 x  7  x 2
 14 ; x0  0 :

5) f  x   3cos2 x   2 x    2 x    2  ; x0  ;
1
2
3 3
581. 1) 5; 2) 2; 3) –11; 4) –11,5; 5) –1; 6) 4; 7) 7; 8) –4; 9) ; 10)  :
14 14
 3
1) f  x   2sin 3x cos x; x0  ; 7) f  x   2cos5 x cos x; x0  ;
3 4
 
2) f  x   2sin 5 x cos x; x0  ; 8) f  x   2cos 7 x cos x; x0  ;
4 4
 
3) f  x   2sin 7 x cos x; x0  ; 9) f  x   6cos8 x cos x; x0  ;
2 2
x 
4) f  x   6sin cos x; x0   ; 10) f  x   4cos9 x cos x; x0  ;
3 2
x 2
5) f  x   8sin cos x; x0   ; 11) f  x   2sin 3x sin x; x0  ;
4 3
 
6) f  x   2cos3x cos x; x0  ; 12) f  x   2sin 5 x sin x; x0  ;
3 4
223
 
13) f  x   2sin 7 x sin x; x0  ; 14) f  x   4sin 8 x sin x; x0 
:
4 2
582. 1) –3; 2) –4; 3) 2; 4) –1; 5)  2 ; 6) 3 ; 7) –6; 8) 6; 9) –6; 10) 0; 11) 3 3 ; 12) –6; 13)
6; 14) 32:
f  x    5  2 x   9 x 1; x0  3 ; f  x   1  2 x   x 2 ; x0  0,5 ;
6 10
1) 5)
2) f x   10 x  11  x 1 ; x 0  1 ;
8
6) f  x   e2 x3  2( x  e) x 1  x; x0  1 ;
3) f  x   10 x  9   x 1; x0  1 ;
8
7) f  x   e3 x5  12  x  e  x 1  x; x0  2 ;
4) f  x    5x  11  4 x 1; x0  2 ;
6 8) f  x   e2 x5  8  x  e  x 1  x; x0  2 :
583. 1) 13; 2) –81; 3) 81; 4) 29; 5) –16; 6) –1; 7) 1; 8) –1:
584. Լուծե՛ք f ( x)  g (a) հավասարումը.
  
1) f ( x)  3x 2  24 x  1; g ( x)  4sin  3x   ; a  ;
 5 10
  
2) f ( x)  5 x 2  7; g ( x)  7sin  5 x   ; a  ;
 4 20
   
3) f ( x)  6 x 2  32 x  1; g ( x)  7sin 16 x   ; a  ;
 17  17
 2  
4) f ( x)  5 x 2  x  18; g ( x)  21sin  2 x  ; a  ;
 3  3
 3  
5) f ( x)  2 x 2  4 x  6; g ( x)  8 2 sin  x  ; a   ;
 4  2
  
6) f ( x)  11x 2  8 x  19; g ( x)  40sin  2 x   ; a  ;
 3 6
 
7) f ( x)  2 x 2  40 x  3; g ( x)  2cos  4 x   ; a  0 ;
 2
  
8) f ( x)  x 2  25 x  6; g ( x)  5cos 10 x   ; a  ;
 6 30

9) f ( x)  x 2  (4  2) x; g ( x)  2sin x cos 4 x; a  ;
4

10) f ( x)  x 2  5 x  2; g ( x)  2sin x cos3x; a  ;
3

 
11) f ( x)  x 2  2  3 x; g ( x)  2sin x cos 2 x; a 
6
;

12) f  x   x 2  6 x  5 ; g  x  =2sinx  cos5x; a = ;
4

13) f  x   x 2  3x  4 ; g  x  =2sinx  cos6x; a = ;
3

14) f  x   x 2  10 x  1 ; g  x  =2sinx  cos7x; a =  ;
3

15) f  x   x 2  5x  2 ; g  x  =4sin2x  cosx; a =  ;
3
5
16) f  x   x 2  10 x  3 ; g  x  =2sin7x  cosx; a =  :
6
224
3
584. 1) –4; 2) 0; 3) –12; 4) –2; 5) 1; 6) 4; 7) 12; 8) 0; 9) 2; 10) 2; 11) 1  ; 12) –1; 13) 2;
4
14) 0; 15) 0; 16) 0:
585. Լուծել f ( x)  g (a) հավասարումը.
5 1  7   7 1 8  
1) f  x   x+ ; g  x  =sin  3x+  ; a = ; 4) f  x   x  ; g  x  = ctg  x+  ; a = ;
4 x  4  4 9 x 9  4
10 1   3 1   2
2) f  x   x+ ; g  x  =  2cos  x+  ; a= ; 5) f  x   x+ ; g  x  =sin  3x+  ; a = :
9 x  3 4 x  6 3
15 1   2
3) f  x   x  ; g  x  =  tg  3x   ; a= ;
16 x  4 3
585. 1)  2 ; 2)  3 ; 3)  4 ; 4)  3 ; 5)  2 :
586. Լուծե՛ք f ( x)  g (a) անհավասարումը.
 
1) f  x   x 2  2x +5; g  x  =sin3x; a = ; 3) f  x   x 2  6x  1; g  x  =tg5x; a = ;
3 20
 
2) f  x   x 2 +4x  1; g  x  =2cos4x; a = ; 4) f  x   x 2  3x +14; g  x  =ctgx; a = :
8 2
586. 1)  0,5; ; 2)  6; ; 3) 2; ; 4) 1; :
587. Լուծե՛ք f ( x)  g (a) անհավասարումը.
1) f  x   x3  6 x 2 +3x; g  x  =log3  3x 2  ; a  3 ;
2) f  x   x3  6 x 2 +4x; g  x  = x 2 ; a  4 ;

3) f  x   x3  12 x 2  7; g  x  = cos x+ cos 2 x; a  ;
3

4) f  x   x3  15x 2  2; g  x  =tg2x  ctg2 x; a   :
8
587. 1)  0; 4 ; 2)  4;0 ; 3)  0;8 ; 4)  0;10 :
§35. Ֆունկցիա գրաֆիկին տարած շոշափողը
Դիցուք M 0 x0 ; y0  կետը պատկանում է D տիրույթում որոշված f x  Ֆունկցիայի
գրաֆիկին: Դիտարկենք M x; y  կետը, որը նույպես պատկանում է f x  Ֆունկցիայի
գրաֆիկին, և տանենք M 0 M հատողը:
y
M0
y
 
x
x
Երբ M x; y  կետը գրաֆիկի երկայնքով մոտենում է M 0 կետին հատողը փոխում է

իր դիրքը: Հատողի սահմանային դիրքը երբ  x  0 (եթե այն գոյություն ունի)
կոչվում է y  f x  Ֆունկցիայի գրաֆիկին M 0 x0 ; y0  կետում տարած շոշափող:
225
Դիցուք  -ն հատողի և Ox առանցքի կազմած անկյունն է: Նշանակում է.
f  x   f  x0 
tg  : Այդ դեպքում  0 -ն` շոշափողի և Ox առանցքի կազմած անկյունը,
x  x0
համաձայն շոշափողի սահմանման որոշվում է.
f  x   f  x0 
k  tg 0  lim  f   x0  ,
x  x0 x  x0
բանաձևով:
Այսպիսով, y  f x  Ֆունկցիայի գրաֆիկին x  x0 աբսցիս ունեցող կետում
տարած շոշափողի անկյունային գործակիցը հավասար է այդ կետում Ֆունկցիայի
ածանցյալին: Դա ածանցյալի երկրաչափական իմաստն է:
Դիցուք y  f x  Ֆունկցիան դիֆֆերենցելի x0 կետում: Այդ դեպքում Ֆունկցիայի
գրաֆիկի M 0 x0 ; y0  կետով տարած շոշափողի հավասարումն է.
y  f x0   f x0 x  x0  :
Խնդիրներ
588. Գտնել y  f x  Ֆունկցիայի գրաֆիկին x0 աբսցիս ունեցող կետում տարած
շոշափողի հավասարումը.
1) f  x   x 2e x ; x0  1 ; 5) f  x    x  1  x 2  1 ; x0  2 ;
1
2) f  x   2  x2  1 ; x0  1 ;
1
6) f  x   2 x  x 1; x0  1 ;
3) f  x   x3  x 2  1 ; x0  0 ;
1
7) f  x   x3  x 3 ; x0  1 ;
 
4) f  x   2sin 2 x  3; x0  ; 8) f  x   2cos 2 x  3; x0  :
2 4
x
588. 1) y  ; 2) y  x  2 ; 3) y  0 ; 4) y  4 x  2  3 ; 5) y   x  3 ; 6)
e
y  3x  2 ; 7) y  2 ; 8) y  4 x    3 :
589. Գտնել այն կետի աբսցիսը, որում y  f x  Ֆունկցիայի գրաֆիկին տարած
շոշափողը զուգահեռ լինի նշված ուղղին.
1) f  x   x3  6 x  2; y  6 x ; 5) f  x   x3  2 x; y  2 1  x  ;
2) f  x   e2 x1  x; y  3x  e ; 6) f  x   e2 x ; y  1  2 x ;
3) f  x   sin 2 x +x; y  x  1 ; 7) f  x    2 x  4  ; y  12 x :
6
4) f  x   3x 4  2 x; y  2 1  x  ;
589. 1) 0; 2) –0,5; 3) k , k  Z ; 4) 0; 5) 0; 6) լուծում չկա; 7) 2,5:
590. Գտնել այն կետի աբսցիսը, որում y  f x  Ֆունկցիայի գրաֆիկին տարած
շոշափողի Ox առանցքի հետ կազմած անկյունը հավասար է  -ի.
1) f  x   sin x  cos x  2 x  11,   135 ;
2) f  x   sin 2 x,   60 ;
  
1
3) f  x   x3  4 x 2 +  5+3 2  x  ln 2,   30 ;
 
4) f  x   sin x  x,   45 ;
2
5) f  x   x3 +3x 2  23x  ln 5,   45 :
 2 k
590. 1)  k ; 2)    k ; 3) 1; 1 ; 4) ; 5) –4; 2:
12 3 2
226
591. Գտե՛ք y  f x  ֆունկցիայի x0 աբսցիս ունեցող կետում գրաֆիկին տարած
շոշափողի և կոորդինատային առանցքների հատման կետերը.
1) f  x   cos 4 x , x0   ; 
4) f  x   sin 2 x , x0  ;
2) f  x   log7 x , x0  7 ; 8
5) f  x   3x  2 x , x0  1 .
2
3) f  x   e2 x  2  x , x0  1 ;
 7  e   4   2     4 
591. 1) (0;1); 2)  0;log 7  ;  7 ln ;0  ; 3) (0;3); (–1;0); 4)  0; ;  ;0  ; 5)
 e  7   8   8 
 
(0; 2); (2;0):
592. Գտնել y  f x  ֆունկցիայի x0 գրաֆիկին նրա x0 աբսցիս ունեցող կետում
տարած շոշափողով և կոորդինատային առանցքներով սահմանափակված պատկերի
մակերեսը.
1) f  x   x 2  4 x  5 , x0  1 ; 4) f  x   e x , x0  0 :
2) f  x   x 2  6 x  10 , x0  2 ;
1
3) f  x  , x0  2 ;
x
592. 1) 9; 2) 49; 3) 2; 4) 0,5:
593. Գտնել A կետով անցնող y  f x  Ֆունկցիայի գրաֆիկին տարած շոշափողի
հավասարումը.
1) f  x   x 2  4 x  1, A 1;5 ; 1
4) f  x   x  , A 1;1 ;
1 x
2) f  x   2 x  , A  3;7  ; 5) f  x   3x  5x, A  3;9  ;
2
x
3) f  x   x  3x  4, A  3;0  ;
2
5
6) f  x    1, A  2;1 :
x
19 2
593. 1) y  4 x  1; y  8x  3 ; 2) y  3x  2 ; y  x  ; 3) y  3  x ; y  7 x  21 ; 4)
9 3
y  4  3x ; 5) y  7 x  12 ; y  19 x  48 ; 6) y  11  5x :
§36. Ֆունկցիաների հետազոտությունը
Ֆունկցիայի որոշման տիրութի ներքին կետը, որում ածանցյալը հավասար է
զրոյին կամ գոյություն չունի կոչվում է կրիտիկական կետ:
y  f x  ֆունկցիայի որոշման տիրութի x0 ներքին կետը կոչվում է մակսիմումի
կետ, եթե գոյություն ունի x0 կետի  -միջակայք` x0   ; x0    (   0 ), այնպիսին,
որ x  x0   ; x0    ճիշտ է f x   f x0  անհավասարումը:
y  f x  ֆունկցիայի որոշման տիրութի x0 ներքին կետը կոչվում է մինիմումի
որ x  x0   ; x0    ճիշտ է f x   f x0  անհավասարումը:
Մակսիմումի և մինիմումի կետերը կոչվում են ֆունկցիայի էքստրեմումի կետեր:
Ֆունկցիայի արժեքները այդ կետերում համապատասխանաբար` ֆունկցիայի
մակսիմումներ և մինիմումներ (կամ ֆունկցիայի էքստրեմումներ):
Թեորեմ: (Ֆունկցիայի աճման (նվազման) բավարար պայմանը բաց միջակայքում)
Եթե y  f x  Ֆունկցիան ունի դրական ածանցյալ a; b  միջակայքում, ապա
Ֆունկցիան աճում է այդ միջակայքում: Եթե y  f x  Ֆունկցիան ունի բացասական
ածանցյալ a; b  միջակայքում, ապա Ֆունկցիան նվազում է այդ միջակայքում:
227
Ֆերմայի թեորեմ: (Էքստրեմումի գոյության անհրաժեշտ պայմանը) Եթե x0 կետը
y  f x  ֆունկցիայի էքստրեմումի կետ է և այդ կետում գոյություն ունի ածանցյալը,
ապա այն հավասար է զրոյին, այսինքն f ( x0 )  0 :
Թեորեմ: (Էքստրեմումի գոյության բավարար պայմանը) Դիցուք y  f x 
ֆունկցիան որոշված է x0 կետում գոյություն ունի f (x) ածանցյալը այդ կետի ինչ-որ
a; b շրջակայքում: Այդ դեպքում.
1. եթե f ( x)  0 a; x0  միջակայքում և f ( x)  0 x0 ; b  միջակայքում (այսինքն
ածանցյալը նշանը փոխում է մինուսից պլյուսին), ապա x0 -ը y  f x  ֆունկցիայի
մինիմումի կետ է;
2. եթե f ( x)  0 a; x0  միջակայքում և f ( x)  0 x0 ; b  միջակայքում (այսինքն
ածանցյալը նշանը փոխում է պլյուսից մինուսին), ապա x0 -ը y  f x  ֆունկցիայի
մակսիմումի կետ է:
f`(x) + - +
f(x) xmax xmin x
Եթե x0 կետով անցնելիս ֆունկցիայի ածանցյալը նշանը չի փոխում, ապա այն

էքստրեմումի կետ չէ:
Ֆունկցիայի հետազոտության ընդհանուր սխեման
1) Գտնել ֆունկցիայի որոշման տիրութը;
2) Ստուգել ֆունկցիայի զույգությունը, կենտությունը և պարբերականությունը;
3) Գտնել, եթե հնարավոր է, գրաֆիկի հատման կետերը կոորդինատային
առանցքների հետ և նշանապահպանության միջակայքերը;
4) Գտնել ֆունկցիայի ածանցյալը և կրիտիկական կետերը;
5) Գտնել ֆունկցիայի մոնոտոնության միջակայքերը և էքստրեմումի կետերը;
6) Կառուցել ֆունկցիայի գրաֆիկը, օգտվելով հետազոտության արդյունքներից:
Փակ միջակայքում Ֆունկցիայի մեծագույն և փոքրագույն արժեքների
գտնելու խնդիրը
a; b
միջակայքում Ֆունկցիայի մեծագույն և փոքրագույն արժեքների գտնելու
համար անհրաժեշտ է.
1) Գտնել ֆունկցիայի a; b միջակայքին պատկանող կրիտիկական կետերը;
2) Գտնել ֆունկցիայի արժեքները այդ կետերում և f a  ու f b  կետերում;
3) Ֆունկցիայի մեծագույն և փոքրագույն արժեքները a; b միջակայքում կլինեն
ֆունկցիայի ստացված արժեքներից մեծագույնը և փոքրագույնը:
Խնդիրներ
594. Գտնել ֆունկցիայի կրիտիկական կետերը.
1) y  3  2 x  23 x  6 ; 8) y  2 xe x  2e x  x 2 ;
2) y  22 x  0,5  24 x ; 9) y  e4 x  2e2 x  3 ;
3) y  3  34 x  4  33 x ; 10) y  x2  x  sin x  cos x ;
 
1
4) y  4  24 x  2  22 x ; 11) y  2 x3 1  3x 2 ;
5) y   0,5  2   0,5 ;
3x x
12) y  4x  18  2 x  16 x ln 2 ;
6) y  54 x  10  52 x ; x 3
13) y    sin 6;
7) y  2x  2 x  ln 2 ; 3 x
228
14) y  x  e x  cos11 ; 18) y  e x  xe x  0,5ex 2 ;
15) y  x  e3 x  3ln 3 ; 19) y  2  x  1 e x  2e x  e  x  1 ;
2
16) y   x  1 e3 x  ln 2 ; 20) y  2 x  7 ;
17) y  3x  2 x cos x  2sin x ;
2
21) y  3 x :
594. 1) 0; 2) 0; 3) 0; 4) –1; 5) log 4 1,5 ; 6) 0,5; 7) 0; 8) 0; 9) 0; 10) 0; 11) –1; 0; 1; 12) 0; 3;
1 2
13)  3 ; 14) –1; 15) ; 16) ; 17) 0; 18) 0; 1; 19) 1; 20) կրիտիկական կետեր չկան; 21)0:
3 3
595. Գտնել ֆունկցիայի մոնոտոնության միջակայքերը.
8) y   3  2 x 4  x 2  ;
1
1) y  3x 4  4 x3  1;
1
2) y  x 4  x3  1 ; 
9) y  x 2  24 e x ;
4
3) y  6 x7  7 x6 ;  
10) y  2 x 2  30 e x ;
4) y  x7  7 x6 ; 
11) y  3x 2  24 e x ;
5) y   3x  41  x 2  ; 12) y   4 x  12  e
1 2 x
:
6) y  12  x25  x 2  ;
1
7) y   5  12 x1  x 2  ;
1
595. 1)  ;1 ; 1;  ; 2)  ;3 ; 3;  ; 3)  ;0 և 1;   ; 0;1  ; 4)  ; 6 և
 1 
0;   ; 6;0  ; 5)  ; 
1
 և 3;   ;   ;3  ; 6)  ; 1 և  25;   ;  1;25  ; 7)
 3  3 
 2 3   2 3
 ;   և  ;   ;   ;   ; 8)  ; 1 և  4;   ;  1;4  ; 9)  ; 6 և
 3 2   3 2
4;   ;6;4  ; 10)  ; 5 և 3;   ;5;3  ; 11)  ; 4 և 2;   ; 4;2  ; 12)
 ; 3 և 1;   ;3;1  :
1) y  3x  51  x 1  2 x  ; 1 5
8) y  x 4  x 2  9 ;
2) y  3  2 x x  6 ; 16 2
3) y  x  2 x  3 ;
4 2 9) y  8 x  x ;
2 4
4) y  x3  3x  1 ; 2x
10) y  2 ;
x 1
5) y  x  6 x  15x  2 ;
3 2
1
1 11) y  x  :
6) y  x  ; x2
x
x  2x  2
2
7) y  ;
x 1
596. 1)  ;0,9  ; 0,9;    ; 2)  ;3, 75  ; 3,75;    ; 3)  ;1 և 0;1  ,  1;0
և 1; ; 4)  ;1 և 1; ;  1;1  ; 5)  ;5 և 1; ;  5;1  ; 6)  ; 1 և
1;    ;  1;0  և  0;1  ; 7)  ;0 և  2;    ; 0;1 և 1; 2  ; 8)  ; 2 5  և
0; 2 5   ;  2 5;0  և  2 5;    ; 9)  ;2 և 0;2  ;  2;0 և 2; ; 10)  ; 1
    
և 1;    ;  1;1  ; 11)  ; 3 և  1;    ;  3; 2  և  2; 1  :
1) y  3x  1 ; 2) y  4 x  2 ;
229
x 8 4
3) y   ; 10) y  x  ;
2 x x2
4) y  x 2 x  2 ; 11) y  2  9 x  3x2  x3 ;
2
5) y  x 2 2  x ;  
12) y  3cos  x    4 x ;
6) y  x 4 0,5 x ;  3
4 1
7) y  2 ; 13) y  sin x  2 x  :
x  2x  2 3
1
8) y  x 2  ;
x
9) y 
 x  3
2
;
x2
597. 1) R  ; 2) R  ; 3)  ;4 և 4; ;  4;0 և 0;4  ; 4)  ;0 և 1; 2  ; 0;1 և
2;  ; 5)  ;0 և 2log2 e;    ; 0;2 log 2 e  ; 6)  ;0 և 4log2 e;    ;
0;4 log 2 e  ; 7)  ;1  ; 1;  ; 8)  ;0 և  0; 31
  1 
 ;  3 ;    ; 9) 0;3  ;  ;0
 2  2 
և 3; ; 10)  ;0 և 2; ; 0;2  ; 11) R  ; 12) R  ; 13) R  :
598. Գտնել ֆունկցիայի մակսիմումի և մինիմումի կետերը.
1) f  x   4 x3  9 x2  12 x  2 ;
 
1
7) f  x   3 x 4  3x 2  17 ;
2) f  x   2 x  3x  12 x  1 ;
3 2
f  x    x 
1
8) 4
 5x 2  3 ;
3) f  x   3x  6 5  x 
2 1
;
9) f  x   2 x3  6 x 2  18x  120 ;
4) f  x   2 x  412  x 2 1
 ;
10) f  x   2 x3  6 x 2  48x  17 ;
5) f  x    24  x  e ;
2 x
11) f  x   x 4  8x 2  9 ;
6) f  x    3x  9  e ;
2 x
12) f  x   3x 4  4 x3  72 x 2  200 :
1
598. 1) x max  2; x min  ; 2) xmax  2; xmin  1 ; 3) x max  1; x min  5 ; 4) xmax  6; xmin  2 ;
2
5) x max  4; x min  6 ; 6) x max  3; x min  1; 7) x max  0 ; 8) x min  0 ; 9) x max  3; x min  1; 10)
xmax  4; xmin  2 ; 11) xmax  0; xmin  2; xmin  2 ; 12) x max  0; x min  3; x min  4 :
599. Գտնել ֆունկցիայի մակսիմումի և մինիմումի կետերը.
1) y 

x x3  4
;
 3 x
6) y   ;
x 3
2
7) y  25x  12  5x  10 x ln 5  3 ;
2) y  18x2  8x3  3x4 ;
2 2 8) y  4x  6  2x  4 x ln 2 ;
3) y   x ;
x 9) y  e x  e2 x  ln 5 ;
2 x2 10) y  41 x  2 x  1 :
4) y  ;
3 x
3
5) y   x3 ;
x
599. 1) xmin  1 ; 2) x max  1; x max  3; x min  0 ; 3) x min  1 ; 4) x max  6; x min  0 ; 5) xmax  1;
xmin  1 ; 6) x max  3; x min  3 ; 7) x max  0; x min  1 ; 8) x max  0; x min  1 ; 9) x max  ln 2 ; 10)
x min  1 :
230
600. Գտնել ֆունկցիայի փոքրագույն արժեքը նշված միջակայքում.
1) f  x   x  e2 x 8  1,  4;0 ; 8) f  x    x  2  x 2 +12   , 2; 2 ;
1
f  x   x  e3 x12  2,  4;0 ;

f  x    4 x  5  40x,  1, 25;0 ;
2) 10
9)
3) f  x   x  e4 x12  1,  3;0 ;
10) f  x    5x  4  +60x, 0;0,8 ;
12
 
1
4) f  x    x  3 x 2 +7 ,  1;0 ;
11) f  x    2 x  3  28x,  1,5;0 ;
14
f  x    x  2   x +5
1
5) 2
,  2;1 ; 12) f  x    5x  6  +40x, 0;1, 2 ;
8
f  x    x  1  x +3
1
,  2;3 ; 13) f  x    5x  7   30x,  1, 4;0 :
2 6
6)
f  x    x  1  x +8
1
7) 2
,  1; 2 ;
600. 1) –3; 2) –2; 3) –4; 4) –0,5; 5) 0; 6) 1/7; 7) 0; 8) –1/4; 9) 41; 10) 37; 11) 29; 12) 41; 13)
37.
601. Գտնել ֆունկցիայի փոքրագույն արժեքը նշված անհավասարումով որոշող
բազմության վրա.
1) y  2 x  128  x  8 , 2x+27  9 ;
1
 
9) y  x 2  5x+64  x  5 , 2x+10  12 ;
1
2) y  4 x  144  x  2  , 5x+20  10 ;
1
10) y  3  2 x  27  x2 , x2  6 x  5  0 ;
3) y  3x  12  x  3 , 2x+10  2 ;
1 11) y  1  3x  16  x3 , x 2  3x  2  0 ;
12) y   5x  5 3x  5 , x 2  5x  0 ;
1
4) y  4 x  36  x  4  , 5x  5  5 ;
1
13) y   2 x  4  5x  2  , x 2  2 x  0 ;
1
5) y  5x  45  x  8 , 2x  10  4 ;
1
14) y   5x  4  3x  4  , x 2  4 x  0 ;
1
 
6) y  2 x  8x  72  x  4  , 2x+20  4 ;
2 1
15) y   3x  3 x  3 , x 2  3x  0 ;
1
y   3x  9 x  48  x  3
1
7) 2
, 2x+14  4 ;
16) y   4 x  10  x  5 , x 2  x  0 :
1
y   2 x +2x+32   x+1
1
8) 2
, 2x+12  6 ;
601. 1) –146; 2) –44; 3) –24; 4) –10; 5) –10; 6) –34; 7) –39; 8) –22; 9) –15; 10) 12; 11) –18; 12)
–1; 13) –2; 14) –1; 15) –1; 16) 1:
602. Գտնել ֆունկցիայի մեծագույն արժեքը նշված միջակայքում.
1) y  4  x  e4 x 8 ,  2;0 ; 1
9) y   x  1 x 2  8 ,  2;1 ;  
2) y  5  x  e2 x6 ,  3;0 ;
10) y   x  2   x  , 2; 2 ;
1
2
 12
3) y  3  x  e3 x 6 ,  2;0 ;
11) y    4 x  5  40x, 0;1, 25 ;
10
4) y  1  x  e 5 x 10
, 0; 2 ;
12) y  60 x   5x  4  ,  0,8;0 ;
12
5) y  2  x  e3 x 9 , 0;3 ;
13) y    2 x  3  24x, 0;1,5 ;
12
  , 0;1 ;
1
6) y   x  3 x  7
2
14) y  40 x   5x  6  ,  1, 2;0 ;

8
y   x  2   x  5 ,  1; 2 ;
1
2
7)
15) y    5x  7   20x, 0;1, 4 :
4
y   x  1  x  3 ,  3; 2 ;
1
2
8)
602. 1) 4; 2) 5; 3) 3; 4) 1; 5) 2; 6) 0,5; 7) 0; 8) –1/7; 9) 0; 10) 0,25; 11) –41; 12) –37; 13) –25;
14) –41; 15) –25:
603. Գտնել ֆունկցիայի մեծագույն արժեքը նշված անհավասարումով որոշող
բազմության վրա.
1) y  3x  12  3  x  , 3x  15  3 ; 3) y  3x  48  x  3 , 2x  14  4 ;
1 1
2) y  2 x  72  4  x  , 2x  20  4 ; 4) y  4 x  36  x  4  , 3x+3  3 ;
1 1
231
5) y  2 x  32  x  1 , 2x  12  6 ; 10) y   5  5x  3x  5 , x 2  5x  0 ;
1 1
 
6) y  3x2  3x  27  x  1 , 2x  12  8 ;
1
11) y   4  2 x  5x  2  ; x 2  2 x  0 ;
1
y   5x 40 x  45  x+8 , 2x+10  4 ; 12) y   5x  4  4  3x  , x 2  4 x  0 ;

2 1 1
7)
y   2 x  10 x  72   x  5 , 2x  22  4 ; 13) y   3x  3 3  x  , x 2  3x  0 ;
2 1 1
8)
y   2 x  6 x  18  x  3 , 2x  14  4 ; 14) y   4 x  10  x  5 , x 2  x  0 :
1 1
2
9)
603. 1) 24; 2) 34; 3) 39; 4) 10; 5) 22; 6) 33; 7) 10; 8) 36; 9) 21; 10) 1; 11) 2; 12) 1; 13) 1; 14) –
2:
Տարբեր խնդիրներ ֆունկցիայի հետազոտության վերաբերյալ
604. Ապացուցել, որ ֆունկցիան մոնոտոն է ամբողջ թվային առանցքի վրա և որոշել
մոնոտոնության բնույթը.
x3 7) y  5x 3  2 x  cos 2 x ;
1) y   2 x  cos x ;
3 4
8) y  x 3  2 x 2  2 x  sin x ;
2) y  3x  10 x  45x  37 ;
5 2
3
3) y  4 x  2 x  sin x ;
3 9) y  4  x  cos x ;
x3 10) y  x 2  2 x  e x  2e x ;
4) y   2 x 2  5 x  sin x ;
3 11) y  x 3  3x 2  6 x  1 :
5) y  3x3  4 x  cos x ;
6) y  3x 3  3x 2  2 x  cos x ;
604. 1)  ; 2)  ; 3)  ; 4)  ; 5)  ; 6)  ; 7)  ; 8)  ; 9)  ; 10)  ; 11)  :
605. Ապացուցել, որ ֆունկցիան չունի էքստրեմումի կետեր.
1) y  x3  3x 2  3x ; 4) y  x5  4 x7  9 :
2) y  cos x  x ;
3) y  x  sin x ;
606. Ապացուցել, որ ֆունկցիան չունի կրիտիկական կետեր.
1) y  3x5  5x3  2 x 2  9 x  21 ; 2) y 
4 3 1
x  6 x 2  10 x  sin 2 x :
3 2
607. Գտնել ֆունկցիայի կրիտիկական կետերը.
1) y  x 2  2 x ; 4) y  2 x3  3x 2  6 x  6 x  1 ;
2) y  4 x  x 2 ; 5) y  x2  4 x  x  2 ;
3) y  5x 2  10 x ; 6) y  3x 2  2 x  x  1 :
607. 1) 0; 1; 2; 2) 0; 4; 2; 3) 0; 1; 2; 4) 0; 1; 2; 5) 1,5; –2; 6) –1; 1/6:
608. Գտնել ֆունկցիայի մեծագույն և փոքրագույն արժեքները նշված միջակայքում.
   
1) y  2sin 2 x  2sin x  1 , 0;  ;
 2
 
6) y  3  x 2 cos x  2 x sin x , 0;  ;
 2
2) y  cos x  2cos x  5 , 0;   ;
2
7) y  x  1sin x  x  1cos x ,
3) y  sin 2 x  2sin x  3 , 0;   ;   
  4 ; 4  :
4) y  e x  sin x  cos x  ,   ;  ;
5) y   x  3 sin x   x  1 cos x , 0;   ;
232
608. 1) –1,5 փոքր.; –1 մեծ; 2) –6 փոքր.; –2 մեծ; 3) 2 փոքր.; 3 մեծ; 4) – e փոքր.;

 3  8 2
մեծ; 6) 2  cos1  sin1 փոքր.;  մեծ; 7) 1 փոքր.;
e 2 մեծ; 5) –1 փոքր.; 2
4
մեծ:
609. Ապացուցել, որ f  x  ֆունկցիան մոնոտոն է նշված միջակայքում և որոշել
մոնոտոնության բնույթը.
 1  x5
1) f x   cos  x 3  x 2  2  , 1; 2 ;
1
7) y   3  2 x ,  ; 0  ;
 3  5 3x
 1 3 8) y  e x cos x  sin x   2 cos x ,
2) f  x   sin  x 2  x3   ,  2; 2,1 ;
 3 2   
 ; ;
 2 3

3) f x   sin 6 x  x  1 ,  2,9;3 ;  2 2
4) f  x   cos  x  3x  2  , 0; 1 ;
3 9) y  x 3  3x 2  3  e x , 0;   ,
  
5) f x   cosx  2 x  1 , 0; 1 ;
2
10) y  x  tgx  3 ,   ;  :
f x   sin 4 x  x  2, 2; 3 ;
2  2 2
6)
609. 1)  , 2)  , 3)  , 4)  , 5)  , 6)  , 7)  , 8)  , 9)  , 10)  ,
610. Գտնել ֆունկցիայի նշանապահպանության և մոնոտոնության միջակայքերը.
1) y  log0,1  2 x  7   2 ; 4) y  log 4  2 x  5  7  ;
2) y  log0,5  3 x  1  8  1 ; 5) y  log 3 1  5 x  2  8 ;
3) y  log0,2  2 5  x  3  2 ; 6) y  log 2 1  4 x  1  6 .
610. 1) x   53,5; 3,5   3,5;53,5 ; y  0 ; x   ; 53,5  53,5;   ; y  0 ;
 7 5   11 13 
x   ; 3,5 , y  ; x   3,5;   , y  ; 2) x    ;     ;  , y  0 ;
 3 3  3 3 
 7   13   5  11 
x   ;     ;   , y  0 ; x   ;   , y  ; x   ;   , y  ; 3)
 3  3   3 3 
x   9;3,5   6,5;19  , y  0 ; x   ; 9   19;   , y  0 ; x   ;3,5  , y  ;
x   6,5;   , y  ; 4) x  1;1,5  8,5;9  , y  0 ; x   ;1   9;   , y  0 ; x   ;1,5 ,
y  ; x  8,5;   , y  ; 5) x   3,8; 3,6    0, 4; 0, 2  , y  0 ;
x   ; 3,8   0, 2;   , y  0 ; x   ; 3,6  , y  ; x   0, 4;   , y  ;
6) x   2,75; 2,5   0,5;1,75 , y  0 ; x   ; 2,75   1,75;   , y  0 ; x   ; 2,5 ,
y  ; x   0,5;   , y  :
611. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում տրված ուղիղը y  f x  Ֆունկցիայի
գրաֆիկին տարած շոշափողն է:
3x 2  x  1 3) f  x   3x 2  5x  1 , y  ax  1 ;
1) f  x  , y  ax  1 ;
x
a
f  x   4x   14 , y  2 x  4 :
f  x   ax 2   a  1 x  a , y  x  3 ;
4)
2) x 3
611. 1) 2; 2) 4; 3) 5; 4) 2:
612. Գտնել а պարամետրի փոքրագույն դրական արժեքը, որի դեպքում y  8x  a
ուղիղը f x   5x  3sin x Ֆունկցիայի գրաֆիկին տարած շոշափողն է: 612. 6 :
233
613. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում տրված ուղիղը f  x  Ֆունկցիայի
գրաֆիկին տարած շոշափողն է: Որոշել շոշափման կետերի կոորդինատները:
1) f x   x 2  ax  a  5 , y  2 x  12 ; 4) f x   4 x 
a
 14 , y  2 x  4 ;
2) f x   x  2ax  2a  1 , y  ax  4 ;
2 x3
5) f x   a  1x 2  2ax  3a  2 , y  0 :
3) f x   x  , y  4  x ;
a
x
613. 1) a  8 ,  5; 2  ; 2) a  2 ,  1; 6  ; a  10 ,  5; 54  ; 3) a  2 , 1;3 ; 4) a  2 ,
 4; 4  ; 5) a  0,5 , 1;0  ; a  2 ,  2;0  :
614. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում Ֆունկցիան նվազում է ամբողջ թվային
առանցքի վրա.
 a4  5
1) f x     1 x  3x  lg 5 ;
 1  a 

2) f x   16a  1sin x  2 sin x cos x  16a 2  32a  10 x ; 
3) f x   asin x  cos x   x 2 ;
4) 
f x   2 sin x cos x  8a  1sin x  4a 2  8a  14 x ; 
5) f x   2e  ae
x x
 1  2a x  3 :
 3  21   7  3  7 1 
614. 1)  4;   1;   ; 2)   ;   ;    ; 3) [–1;1]; 4)
 2   2   2 
  5; 5  2 ; 5)  :
 
615. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում Ֆունկցիան աճում է ամբողջ թվային
առանցքի վրա.

1) f x   3 cos 2 x  2 sin 2 x  a 2  3a  2  x ; 

2) f x   3 sin 2 x  4 sin 2 x  3a 2  2a  1  x ; 
3) f x  
1 2
2
sin x 
2
3

sin 2 x  a 2  8a  7  x ; 
4) 
f x   6 sin 2 x  4 sin 2 x  a 2  6  x ; 
5) f  x   2a sin x   a  2   x  3a  2a  1 :
2 2
 8  36  2 13 8  36  2 13 
615. 1)  ; 2)  ; 3)  ;  ; 4)  ; 5)  :
 2 2 
616. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում y  x 3  3ax 2  32a  3x  a 3
Ֆունկցիան չունի կրիտիկական կետեր: 616.  1;3 :
617. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում y  x 3  3x 2  3aa  2x  1 Ֆունկցիան
չունի էքստրեմումի կետեր: 617. 1:
618. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում xa կետը
y  2 x  9a  1x  6a2a  3x  1 Ֆունկցիայի մինիմումի կետն է: 618.  ; 3 :
3 2
619. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում xa կետը

y  2 x  3a  2x  12ax  a Ֆունկցիայի մակսիմումի կետն է: 619.  ;2 .
3 2 3
620. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում y  2 x 3  32a  1x 2  6aa  1x  2a 3

Ֆունկցիան ունի ուղիղ երկու կրիտիկական կետ, և պարզել նրանցից որն է
մակսիմումի կետ, որը` մինիմումի: 620. a  R ; xmax  a ; xmin  a  1 :
234
621. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում y  2 x 3  3aa  1x 2  6a 3 x  a
Ֆունկցիան ունի երկու` հակադիր նշաններով կրիտիկական կետեր: 621.  ;0  :
 
622. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում y  1  a 2 x 2  2a  1x  a Ֆունկցիայի
որոշման տիրույթի բոլոր կետերը` նրա կրիտիկական կետերն են: 622. –1:
 
623. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում y  a 2  1 x 3  3ax 2  3x  1 Ֆունկցիան
ունի միակ կրիտիկական կետը և այդ կետը` մակսիմումի կետ է: 623. 1:
624. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում x  3 կետը y  2 x 3  6a 2 x  3
Ֆունկցիայի մինիմումի կետ է: 624.  3 :
625. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում y  x 3  3a  7x 2  3 a 2  9 x  1  
 29 
Ֆունկցիան ունի դրական մինիմումի կետ: 625.  ;  :
 7 
626. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում y  x 3  a  2x 2  a  1x  2
a
3
Ֆունկցիան ունի բացասական մինիմումի կետ: 626. 1; :
627. а պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում y   x 3  a 2 x  1 Ֆունկցիան ունի
 3;  2 միջակայքին պատկանող մինիմումի կետ: 627. 3 3;  2 3   2 3; 3 3  :
628. а պարամետրի յուրաքանչյուր արժեքի դեպքում որոշել հավասարման
արմատների քանակը.
1) x 3  3x  1  4a ; 5) x 3  3x 2  9 x  3a  4 ;
2) x 3  6 x 2  9 x  3a  1 ; 6) x 3  6 x 2  15x  2a  1 :
3) x 3  12 x  5  2a ;
x3
4) x6 a;
3
628. 1) a   ; 0, 25   0,75;   , 1 արմատ; a 0, 25;0,75 , 2 արմատ; a   0, 25;0,75 , 3
 1  1   1 
արմատ; 2) a   ;    1;   , 1 արմատ; a   ;1 , 2 արմատ; a    ;1 , 3
 3  3   3 
արմատ; 3) a   ; 5,5  10,5;   , 1 արմատ; a 5,5;10,5 , 2 արմատ;
 16   20  16 20 
a   5,5;10,5  , 3 արմատ; 4) a   ;    ;   , 1 արմատ; a   ;  , 2 արմատ;
 3  3  3 3
 16 20   31   1   31 1 
a   ;  , 3 արմատ; 5) a   ;     ;   , 1 արմատ; a   ;  , 2 արմատ;
3 3  3  3   3 3
 31 1 
a    ;  , 3 արմատ; 6) a   ; 50,5   3,5;   , 1 արմատ; a 50,5;3,5 , 2
 3 3
արմատ; a   50,5;3,5 3 արմատ:
235
ԳԼՈՒԽ 12. ՊՐՈԳՐԵՍԻԱՆԵՐ
§37. Թվաբանական պրոգրեսիա
a1 , a2 , ..., an ,... թվային հաջորդականությունը կոչվում է թվաբանական պրոգրեսիա,
եթե ai i  2, 3,... և նրան նախորդող` ai 1 անդամների տարբերությունը հավասար է
միևնույն` d թվին, որը կոչվում է թվաբանական պրոգրեսիա տարբերություն:
n -րդ անդամի բանաձևը
an  a1  d n  1 , an  an1  d ,
որտեղ a1 -ը առաջին անդամն է, d -ն տարբերությունն է; a n -ն n -րդ անդամն է:
Թվաբանական պրոգրեսիա տարբերության բանաձևը
am  an
d m  n :
mn
Թվաբանական պրոգրեսիայի բնութագրիչ հատկությունը
an հաջորդականությունը թվաբանական պրոգրեսիա է այն և միայն այն դեպքում,
երբ յուրաքանչյուր անդամ, բացի առաջինից հավասար է իր նախորդ և հաջորդ
a  a n 1
անդամների թվաբանական միջինին` a n  n 1 , որտեղ n  2, 3,... :
2
an  am  a p  aq , որտեղ n  m  p  q ;
an  am  2  a p , որտեղ n  m  2 p :
Առաջին n անդամների գումարի բանաձևը
a1  a n 2a  d  n  1
Sn   n ; Sn  1 n,
2 2
որտեղ S  a1  a2  ...  an :
Խնդիրներ
629. 2,5 և 4 թվերի միջև նշել 4 այնպիսի թվեր, որոնք այդ թվերի հետ կազմեն
թվաբանական պրոգրեսիա: 629. 2,8; 3,1; 3,4; 3,7:
630. 3 և 6 թվերի միջև նշել 8 այնպիսի թվեր, որոնք այդ թվերի հետ կազմեն
10 11 13 14 16 17
թվաբանական պրոգրեսիա: 630. ; ; 4; ; ; 5; ; :
3 3 3 3 3 3
թվաբանական պրոգրեսիա: 631. 4,5; 4; 3,5; 3; 2,5; 2; 1,5:
17 16 14 13
թվաբանական պրոգրեսիա: 632. ; ; 5; ; :
3 3 3 3
633. ( an ) թվաբանական պրոգրեսիայում, գտնել այն անդամի համարը, որի արժեքն
է.
1) 93, եթե a11  67 , a25  158 ; 3) 25, եթե a8  7 , a103  31 ;
2) 5, եթե a30  3 , a160  13 ; 4) 9, եթե a7  5 , a19  21 :
633. 1) 15; 2) 56; 3) 88; 4) 10:
634. ( an ) թվաբանական պրոգրեսիայում, գտնել.
236
1) a 3 , եթե a9  2 , S11  15,4 ; 6) d , եթե a41  28 , S 25  560 ,
2) a5 , եթե a7  2 , S10  17 ; 7) d , եթե a23  26 , S 25  100 ;
3) d , եթե a6  8 , S 30  468 ; 8) d , եթե a16  16 , S 25  340 ;
4) d , եթե a9  26 , S13  260 ; 9) S 7 , եթե a5  22 , a7  a3  4 ;
5) d , եթե a7  33 , S12  366 ; 10) S 8 , եթե a11  34 , a7  a4  12 :
634. 1) 0,8; 2) 1,6; 3) 0,8; 4) 3; 5) 5; 6) 0,2; 7) –3; 8) 0,8; 9) 147; 10) 64:
1) d , եթե a4  a8  52 , S 5  40 ; 7) d , եթե a8  a14  68 , S8  64 ;
2) S 6 , եթե a9  28 , a7  a4  12 ; 8) S12 , եթե a11  45 , S 9  135 ;
3) S13 , եթե a7  16 , S10  130 ; 9) a11 , եթե a21  36 , a3  a9  9 ;
4) S10 , եթե a5  a9  36 , S 5  50 ; 10) a 20 , եթե a6  8 , a15  a7  24 ;
5) a 4 , եթե a11  1,12 , S 20  21,3 ; 11) a 7 , եթե a7  a3  0,8 , S10  17 ;
6) S 9 , եթե a5  a11  38 , S 5  45 ; 12) a9 , եթե a7  33 , a8  a5  61:
635. 1) 6; 2) 36; 3) –208; 4) 150; 5) 0,35; 6) 117; 7) –4; 8) –270; 9) 15; 10) 19,2; 11) 2; 12) 43:
1) a10 , եթե a9  2,6 , S13  26 ; 7) a 7 , եթե a9  a4  25 , S12  366 ;
2) a8 , եթե a9  0,2 , S11  1,54 ; 8) a5 , եթե a13  a9  8 , S15  219 ;
3) S 5 , եթե a7  18 , a12  a10  4 ; 9) S10 , եթե a10  a14  98 , S 6  39 ;
4) S 9 , եթե a11  45 , a7  a3  20 ; 10) d , եթե a8  a10  56 , S 6  36 ;
5) a 6 , եթե a7  1,3 , S17  25,5 ; 11) d , եթե a7  a11  58 , S 6  75 .
6) a9 , եթե a10  a8  6 , S13  260 ; 12) a 7 , եթե a23  26 , a18  a4  20 :
636. 1) 2,9; 2) 0,18; 3) –50; 4) 135; 5) 1,2; 6) 26; 7) 33; 8) 8,6; 9) 165; 10) –4; 11) –3; 12) 22:
1) a9 , եթե a31  90 , a7  a10  0 ; 6) a5 , եթե a6  a4  12 ;
2) a16 , եթե a 41  28 , a12  a10  44 ; 7) S 20 , եթե a3  a7  a14  a18  10 ;
3) S10 , եթե a10  31 , a12  a15  12 ; 8) S19 , եթե a4  a8  a12  a16  224 ;
4) S10 , եթե a6  a10  50 , S 7  91 ;
5) a8 , եթե a6  a10  18 ;
9) a1  a6  a11  ...  a31 , եթե a1  a3  a5  ...  a31  784 :
637. 1) –2; 2) 23; 3) –130; 4) –175; 5) 9; 6) 6; 7) 50; 8) 1064;9) 343:
638. ( an ) թվաբանական պրոգրեսիայում, գտնել մեծագույն բացասական անդամը.
16
1) եթե a3  7 , a7  a2  13 ; 2) եթե a 2  6 , a3  a5   :
3
1
638. 1)  ; 2) –1:
3
639. ( an ) թվաբանական պրոգրեսիայում, գտնել փոքրագույն դրական անդամը.
31 35
1) եթե a 2  6 , a3  a6  ; 3) եթե a 4  3 , a3  a6  :
3 6
2) եթե a 6  2 , a2  a5  5 ;
1 1
639. 1) ; 2) 0,2; 3) :
3 6
640. ( an ) թվաբանական պրոգրեսիայում, գտնել անդամների թիվը.
237
1) փոքր 50-ից, եթե a 7  16 , a5  a13  44 ;
2) 60-ը չգերազանցող, եթե a 6  13 , a7  a4  21 ;
3) 58-ը չգերազանցող, եթե a5  10 , a8  a4  25 ;
4) 45-ը չգերազանցող, եթե a 7  18 , a10  a8  4 ;
5) 70-ը չգերազանցող, եթե a 6  27 , a8  a 4  24 ;
6) 80-ը չգերազանցող, եթե a12  51 , a8  a5  15 :
640. 1) 18; 2) 15; 3) 24; 4) 20; 5) 13; 6) 17:
641. Թվաբանական պրոգրեսիայում, գտնել դրական անդամների գումարը.
1) 8, 2; 7, 4;... ; 2) 9, 6; 9,1;... :
641. 1) 46,2; 2) 97:
642. Թվաբանական պրոգրեսիայում, գտնել բացասական անդամների գումարը.
1) 6,5;  6;... ; 2) 7,1;  6, 6;... :
642. 1) –45,5; 2) –54:
643. Գտնել 200-ից փոքր բնական կենտ թվերի գումարը: 643. 10000:
644. Գտնել բնական թվերի գումարը.
1) 300-ը չգերազանցող և բազմապատիկ 4-ին;
2) 130-ը չգերազանցող և բազմապատիկ 7-ին;
3) մեծ 100-ից, փոքր 200-ից և բազմապատիկ 3-ին;
4) փոքր 100-ից և բազմապատիկ 7-ին;
8) փոքր 200-ից:
644. 1) 11400; 2) 1197; 3) 4950; 4) 735; 5) 1584; 6) 4060; 7) 2176:
645. Գտնել այն թվերի քանակը, որոնք.
1) մեծ են 40-ից, փոքր 180-ից և բազմապատիկ 3-ին;
2) եռանիշ են և բազմապատիկ 17-ին;
3) եռանիշ են և բազմապատիկ 13-ին:
645. 1) 46; 2) 53; 3) 69:
646. х -ի ո՞ր արժեքների դեպքում.
1) 2 х, x  2, 3x  1 թվերը թվաբանական պրոգրեսիայի 11-րդ, 17-րդ և 25-րդ
անդամներ են;
2) х  1, 3x  1, 4 x թվերը թվաբանական պրոգրեսիայի 12-րդ, 20-րդ и 27-րդ անդամներ
են;
3) 3х, x  1,  2 x թվերը թվաբանական պրոգրեսիայի 4-րդ, 12-րդ и 18-րդ անդամներ
են;
4) 2 х, 3x  1, 4 x 1 թվերը թվաբանական պրոգրեսիայի 7-րդ, 17-րդ и 25-րդ անդամներ
են:
11 7
646. 1) 1,7; 2)  ; 3)  ; 4) 14:
3 6
1) 3  7  11  ...  х  136 ; 4) 23  25  2 7  ...  2 х  16 20 ;
2) 1  4  7  ...  х  117 ; 5) 34  38  312  ...  3x  9110 :
3) 1  7  13  ...  х  280 ;
647. 1) 31; 2) 25; 3) 55; 4) 17; 5) 40:
238
648. an  2n  1 թվաբանական պրոգրեսիայում, գտնել S17 : 648. 323:
649. Գտնել х -ի արժեքները այն, որի դեպքում հետևյալ արտահայտությունները
կազմում են թվաբանական պրոգրեսիա.
1) 1; log 2  x  1 ; 7 ; 6) x;  4;  6 ;
2) 3 lg x, 1  2 lg x, 4 ; 7) 15;  30; x ;
x
2x  2 8) lg ; lg x 2  4; lg  x  2  ;
3)  3; ; x; 3
2
9) 5x  1; 2 x; 3x  1 ;
x7
4) 1; ; x  6; x 1 x
2 10) 2 sin 2 ; ; cos 2 :
5) 4; x; 9 ; 4 2 4
649. 1) 17; 2) 100; 3) 7; 4) 9; 5) 6,5; 6) –2; 7) –75; 8) 3; 9) 7; 10) 4k , k  Z :
650. Գնդերը դասավորված շարքերով այնպես, որ յուրաքանչյուր շարքում 1 գնդով
ավել, քան նախորդում: Ընդ որում առաջին շարքում` 1 գունդ, երկրորդում` 2, և այլն:
Քանի՞ շարքում են դասավորված գնդերը, եթե հայտնի է, որ ընդամենը 45 գունդ է
դասավորված: 650. 9:
651. Գնդերը դասավորված այնպես առաջին շարքում` 1 գունդ, երկրորդում` 2, և
այլն: Քանի՞ շարքում են դասավորված գնդերը, եթե հայտնի է, որ ընդամենը 120
գունդ է դասավորված: 651. 15:
652. Ամֆիթատրոնում ունի 10 շարք: Ընդ որում յուրաքանչյուր հաջորդ ունի 20
տեղով ավելի, քան նախորդում, իսկ վերջին շարքը ունի 280 տեղ: Քանի՞ տեղ կա
ամֆիթատրոնի առաջին շարքում: 652. 100:
653. Քանի՞ ժամում հեծանվորդը կանցնի 54 կմ, եթե առաջին ժամում անցնում է 15
կմ, իսկ յուրաքանչյուր հաջորդ ժամում 1 կմ կմ-ով պակաս, քան նախորդում: 653. 4.
654. Քանի՞ ժամում հեծանվորդը կանցնի 84 կմ, եթե առաջին ժամում անցնում է 15
կմ, իսկ յուրաքանչյուր հաջորդ ժամում 1 կմ կմ-ով պակաս, քան նախորդում: 654. 7:
655. A կետից նույն ուղղությամբ միաժամանակ դուրս են գալիս երկու մարմիններ:
Առաջինը գնում է 15 մ/վրկ հաստատուն արագությամբ, իսկ երկրորդը առաջինը
վարկյանում անցնում է 3 մ և յուրաքանչյուր հաջորդ վարկյանում 1 մ-ով ավելի, քան
նախորդում: Քանի՞ վարկյան հետո նրանք նորից կհանդիպեն: 655. 25:
656. A կայարանից 42 կմ/ժ արագությամբ դուրս է գալիս առաջին գնացքը: Նրանից 9
ժ հետո A-ից նույն ուղղությամբ դուրս է գալիս երկրորդ գնացքը: Իր դուրս գալուց
քանի՞ ժամ հետո երկրորդ գնացքը կհանդիպի առաջինին, եթե նա առաջին ժամում
անցնում է 50 կմ, իսկ յուրաքանչյուր հաջորդ ժամում 1 կմ ավելի, քան նախորդում:
656. 21:
657. Իրարից 153 մ հեռավորության վրա գտնվող երկու մարմիններ միաժամանակ
շարժվում են իրար հանդեպ: Առաջին մարմինը անցնում է վարկյանում 10 մ, իսկ
երկրորդը` առաջինը վարկյանում անցնում է 3 մ, իսկ յուրաքանչյուր հաջորդ
վարկյանում` 5 մ մ-ով ավելի, քան նախորդում: Քանի՞ վարկյան հետո նրանք
կհանդիպեն: 657. 6:
658. Իրարից 108 մ հեռավորության վրա գտնվող երկու մարմիններ միաժամանակ
շարժվում են իրար հանդեպ: Առաջինը գնում է 5 մ/վրկ հաստատուն արագությամբ,
իսկ երկրորդը առաջին վարկյանում անցնում է 3 մ և յուրաքանչյուր հաջորդ
վարկյանում 1 մ-ով ավելի, քան նախորդում: Քանի՞ վարկյան հետո նրանք
կհանդիպեն: 658. 9:
239
659. А կետից նույն ուղղությամբ միաժամանակ դուրս են գալիս երկու մարմին:
Առաջինը գնում է 15 մ/վրկ հաստատուն արագությամբ, իսկ երկրորդը առաջինը
վարկյանում անցնում է 5 մ և յուրաքանչյուր հաջորդ վարկյանում 2 մ-ով ավելի, քան
նախորդում: Քանի՞ վարկյան հետո նրանք նորից կհանդիպեն: 659. 11:
660. Քանի՞ ժամում գնացքը կանցնի 1470 կմ, եթե առաջին ժամում անցնում է 50 կմ,
իսկ յուրաքանչյուր հաջորդ ժամում 2 կմ-ով ավելի, քան նախորդում: 660. 21:
661. Ուղղաձիգ վեր նետած առարկան քանի՞ վարկյան է ընթանում դեպի վեր, եթե
առաջին վարկյանում նա թռել է 300 մ, իսկ յուրաքանչյուր հաջորդ վարկյանում 10 մ
պակաս, քան նախորդ վարկյանում: 661. 31:
§38. Երկրաչափական պրոգրեսիա
b1 , b2 , ..., bn ,... bi  0, i  1, 2,... թվային հաջորդականությունը կոչվում է
երկրաչափական պրոգրեսիա, եթե bi i  2, 3,... և նրան նախորդող` bi 1 անդամների
հարաբերությունը հավասար է միևնույն` q թվին, որը կոչվում է երկրաչափական
պրոգրեսիայի հայտարար:
n -րդ անդամի բանաձևը

bn  b1  q n1 , bn  bn1  q ,
որտեղ b1 -ը առաջին անդամն է, q -ն q  0 հայտարարն է; bn -ն bn  0 n -րդ
անդամն է:
երկրաչափական պրոգրեսիայի բնութագրիչ հատկությունը
bn հաջորդականությունը երկրաչափական պրոգրեսիա է այն և միայն այն
դեպքում, երբ յուրաքանչյուր անդամ, բացի առաջինից հավասար է իր bn2  bn1  bn1 ,
որտեղ n  2, 3,... :
bn  bm  b p  bq , որտեղ n  m  p  q :
Առաջին n անդամների գումարի բանաձևը

b1  bn q b1 1  q n 
Sn  , Sn  , q  1 ,
1 q 1 q
S n  nb1 q  1 – հաստատուն պրոգրեսիա,
որտեղ S n  b1 ,b2  ...  bn :
Անվերջ նվազող երկրաչափական պրոգրեսիայի գումարի բանաձևը
Եթե q  1, ապա երկրաչափական պրոգրեսիան կոչվում է անվերջ նվազող
երկրաչափական պրոգրեսիա և այդ պրոգրեսիայի գումարի կարելի է հաշվել.
b
S 1 ,
1 q
բանաձևով:
Խնդիրներ
662. ( bn ) երկրաչափական պրոգրեսիայում գտնել.
1) b2 , եթե b6  96, b9  768 ; 5) b7 , եթե b4  8, b9  1024 ;
2) b3 , եթե b4  16, b7  128 ; 6) b5 , եթե b3  8, b8  256 ;
3) b7 , եթե b2  243, b5  9 ; 7) b8 , եթե b2  2, b1  b3  4 ;
4) b8 , եթե b3  384, b6  48 ; 8) q , եթե b6  b2  10, b4  b2  2 ;
240
9) q , եթե b5  b1  9, b1  b3  3 ; 12) q , եթե S2  2, S4  10 ;
10) b4 , եթե b2  b7  36, b3  12 ; 13) S6 , եթե b1  2, b5  162, b4  0 ;
11) b5 , եթե b1  b5  48, b4  12 ; 14) S6 , եթե b2  6, b4  54, b3  0 :
662. 1) 6; 2) 8; 3) 1; 4) 12; 5)  1285 2 ; 6) –32; 7) 2; 8)  2 ; 9)  2 ; 10) 6 3 2 ; 11)  12 3 ;
12)  2 ; 13) –364; 14) 364:
663. ( bn ) երկրաչափական պրոգրեսիայում գտնել այն անդամների թիվը որոնք փոքր
են.
1) 4374., եթե b5  54, b8  1458 ; 4) 768., եթե b3  12, b6  96 ;
2) 1536., եթե b6  12, b7  48 ; 5) 1458., եթե b2  2, b5  54 :
3) 1280., եթե b4  10, b7  80 ;
663. 1) 8; 2) 9; 3) 10; 4) 8; 5) 7:
664. ( bn )-ն երկրաչափական պրոգրեսիա է, իսկ ( an )-ն` թվաբանական պրոգրեսիա,
որի տարբերությունը տարբեր է զրոյից: Գտնել երկրաչափական պրոգրեսիայի
հայտարարը, եթե.
1) b1  a1 , b2  a4 , b3  a10 ; 6) b1  a2 , b2  a7 , b3  a22 ;
2) b1  a1 , b2  a5 , b3  a13 ; 7) b1  a2 , b2  a8 , b3  a22 ;
3) b1  a1 , b2  a5 , b3  a15 ; 8) b1  a2 , b2  a7 , b3  a27 ;
4) b1  a1 , b2  a6 , b3  a16 ; 9) b1  a3 , b2  a6 , b3  a18 ;
5) b1  a2 , b2  a6 , b3  a14 ; 10) b1  a3 , b2  a7 , b3  a23 :
664. 1) 2; 2) 2; 3) 2,5; 4) 2; 5) 2; 6) 3; 7) 7/3; 8) 4; 9) 4; 10) 4:
665. Գտնել անվերջ նվազող երկրաչափական պրոգրեսիայի գումարը.
1 4 4 4
1) 9, 1, ... ; 4) , , ,... ;
9 5 25 125
1 2 4 8
2) 3,  1, ... ; 5) , , ,... ;
3 3 9 27
1 1 6) 2 2, 2, 2,... .
3) 2,  , ... ;
2 8
3 3 1 
665. 1)
81
8
; 2)
2
 
; 3) 1,6; 4) 1; 5) 2; 6) 4 2  1 :
666. Ապացուցոել, որ հաջորդականությունը անվերջ նվազող երկրաչափական

պրոգրեսիա է և գտնել նրա գումարը.
2 3) an  100  51n  2 34 n ;
1) a n  n ;
3 4) an  6  21n  3n  1812n :
n 1
23
2) a n  ;
4n
666. 1) 1; 2) 2; 3) 4000/79; 4) 216/215:
667. Գտնել գումարը ( 1  a  1 ).
1) 1  a  a2  ... ; 3) 1  a  a2  a3  ... ;
2) 1  a 2  a 4  ... ; 4) a  a4  a7  a10  ... :
1 1 1 a
667. 1) ; 2) ; 3) ; 4) :
1 a 1 a 2
1 a 1  a3
668. Ներկայացրե՛ք սովորական կոտորակի տեսքով.
1) 0,(2), 3) 2,(59), 5) 2,2(3), 7) 1,(5),
2) 0,1(3), 4) 3,5(4), 6) 1,(24), 8) 0,1(45) :
241
668. 1) 2/9; 2) 2/15; 3) 257/99; 4) 319/90; 5) 201/90; 6) 41/33; 7) 14/9; 8) 8/55:
1) x  x2  ...  x10  0 ; 3) x  x2  x3  ...  x10  0 ;
2) x  x2  ...  x11  0 ; 4) x  x2  x3  ...  x10  x11  0 :
669. 1)  ;  1  0;    ; 2)  0;    ; 3)  ; 0  1;    ; 4)  0;    :
670. Գտնել х -ի արժեքները այն, որի դեպքում հետևյալ արտահայտությունները
կազմում են երկրաչափական պրոգրեսիա.
1) 2 x ; 8; 22 x ; 6) 5; x; 125 ;
2) 1; 2; log 2  x  1 ; 7) 1; x; 2 ;

x 8) 3; x; 3 3 :
3) 22 x ; 4 512; 2 2 ;
4) x  7; x  5; 1 ;
5) 2lg x; 2  lg x; 3,5  lg x ;
670. 1) 2; 2) 15; 3) 3; 4) 9; 5) 10; 0,0001; 6) 25 ; 7)  2 ; 8) 3 :
671. Չորս թվերից առաջին երեքը կազմում են երկրաչափական պրոգրեսիա, իսկ
վերջին երեքը կազմում են նվազող թվաբանական պրոգրեսիա: Գտնել այդ թվերը,
եթե նրանց ծայրանդամների գումարը 7 է, իսկ միջին անդամների գումարը` 6: 671.
6,25; 3,75; 2,25; 0,75:
672. X, Y, Z իրարից տարբեր երեք թվեր նշված կարգով կազմում են
երկրաչափական պրոգրեսիա, իսկ Y, X, Z կարգով` թվաբանական: Գտնել
երկրաչափական պրոգրեսիայի հայտարարը: 672. –2:
673. Երեք ամբողջ թվեր կազմում են թվաբանական պրոգրեսիա, որի առաջին
անդամը 1 է: Եթե երկրորդ անդամին ասվելացվի 3, իսկ երրորդը բարձրացվի
քառակուսի, ապա կստացվի երկրաչափական պրոգրեսիա: Գտնել այդ թվերը: 673. 1;
4; 7:
674. Երեք թվեր, որոնց արտադրյալը 27 է, կազմում են մեկից մեծ հայտարարով
երկրաչափական պրոգրեսիա: Եթե առաջին թիվը բազմապատկենք 2-ով, իսկ
երրորդից հանենք 13 ապա ստացված թվերը կկազմեն թվաբանական պրոգրեսիա:
Գտնել երկրաչափական պրոգրեսիայի հայտարարը: 674. 6:
675. Աճող թվաբանական պրոգրեսիա կազմող երեք թվերի գումարը 42 է: Եթե այդ
թվերին համապատասխանաբար ավելացնենք 1, 1 և 21, ապա ստացված թվերը
կկազմեն երկրաչափական պրոգրեսիա: Գտնել ստացված երկրաչափական
պրոգրեսիայի երրորդ անդամը: 675. 45:
676. b1, b2 , b3 թվերը կազմում են երկրաչափական պրոգրեսիա: Գտնել այդ
պրոգրեսիայի հայտարարը, եթե b1 , 2b2 , 4b3 թվերը կազմում են Ãí թվաբանական
պրոգրեսիա: 676. 0,5:
677. Երեք թվեր, որոնց գումարը 30 է, կազմում են դրական տարբերությամբ
թվաբանական պրոգրեսիա: Եթե առաջին թվից հանենք 5, իսկ երկրորդից 4, ապա
ստացված թվերը կկազմեն երկրաչափական պրոգրեսիա: Գտնել այդ թվերը: 677. 8;
10; 12:
678. Գտեք երկրաչափական պրոգրեսիա կազմող չորս թվեր, որոնց ծայրանդամների
գումարը 21 է, իսկ միջին անդամների գումարը 14: 678. 56/3; 28/3; 14/3; 7/3 կամ 7/3;
14/3; 28/3; 56/3:
679. Երեք թվեր կազմում են երկրաչափական պրոգրեսիա: Եթե միջին անդամը
կրկնապատկենք, իսկ մյուսները թողնենք անփոփոխ, ապա կստանանք
242
թվաբանական պրոգրեսիա: Գտեք երկրաչափական պրոգրեսիայի հայտարարը: 679.
2 3 :
680. Չորս թվեր կազմում են թվաբանական պրոգրեսիա: Եթե դրանցից
համապատասխանաբար հանենք 2, 7, 9 և 5, ապա նոր ստացված թվերը կկազմեն
երկրաչափական պրոգրեսիա: Գտեք այդ թվերը: 680. 5; 13; 21; 29:
681. Չորս թվեր կազմում են թվաբանական պրոգրեսիա: Եթե դրանցից
երկրաչափական պրոգրեսիա: Գտեք այդ թվերը: 681. 5; 12; 19; 26:
682. Չորս թվեր կազմում են երկրաչափական պրոգրեսիա: Եթե դրանցից
թվաբանական պրոգրեսիա: Գտեք այդ թվերը: 682. 7; 14; 28; 56:
683. Չորս թվեր կազմում են երկրաչափական պրոգրեսիա: Եթե դրանցից առաջին
երկուսը թողնենք անփոփոխ, երրորդից հանենք 8, իսկ չորորդից` 40, ապա նոր
ստացված թվերը կկազմեն թվաբանական պրոգրեսիա: Գտեք այդ թվերը: 683. 2; 6; 18;
54.
684. Չորս թվերից առաջին երեքը կազմում են երկրաչափական պրոգրեսիա, իսկ
վերջին երեքը` թվաբանական պրոգրեսիա: Գտեք այդ թվերը, եթե որոնց
ծայրանդամների գումարը 64 է, իսկ միջին անդամների գումարը 48: 684. 4; 12; 36; 60
կամ 64; 32; 16; 0:
685. Երկրաչափական պրոգրեսիա կազմող երեք թվերի գումարը 28 է: Եթե
մեծագույնից հանենք 4, ապա կստանանք թվաբանական պրոգրեսիա: Գտեք այդ
թվերը: 685. 4; 8; 16 կամ 16; 8; 4:
686. Երկրաչափական պրոգրեսիա կազմող երեք թվերի գումարը 19 է: Եթե
մեծագույնից հանենք 1, ապա կստանանք թվաբանական պրոգրեսիա: Գտեք այդ
թվերը: 686. 4; 6; 9 կամ 9; 6; 4:
687. Թվաբանական պրոգրեսիա կազմող երեք թվերի գումարը 24 է: Եթե մեծագույնը
մեծացնենք 4-ով, ապա կստանանք երկրաչափական պրոգրեսիա: Գտեք այդ թվերը:
687. 12; 8; 4:
688. Թվաբանական պրոգրեսիա կազմող երեք թվերի գումարը 12 է: Եթե մեծագույնը
մեծացնենք 2, ապա կստանանք երկրաչափական պրոգրեսիա: Գտեք այդ թվերը: 688.
2; 4; 6 կամ 6; 4; 2:
689. Անվերջ նվազող երկրաչափական պրոգրեսիայի գումարը 4 է, իսկ այդ
պրոգրեսիայի քառակուսիների գումարը` 48: Գտեք 12q, որտեղ q -ն
երկրաչափական պրոգրեսիայի հայտարարն է: 689. 6:
1
690. Անվերջ նվազող երկրաչափական պրոգրեսիայում b1  4, q  : Գտեք այդ
3
պրոգրեսիայի անդամների քառակուսիների գումարը: 690. 18:
243
ԳԼՈՒԽ 13. ՏԵՔՍՏԱՅԻՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐ
§39. Խնդիրներ բնական թվերի կազմի և մնացորդով բաժանման
վերաբերյալ
Բնական թվերի հետ առընչվող խնդիրները լուծելիս օգտվում են հետևյալ
պնդումներից.
1) Մնացորդով բաժանման մասին պնդումը. կամայական k և n բնական թվերի
k r
համար գոյություն ունեն այնպիսի թվեր q և r , որ  q  կամ k  q  n  r , որտեղ
n n
k -ն բաժանելին է, n -ը` բաժանարարը, q -ն` քանորդը, r -ը մնացորդը ( q  Z  , r -ը
ընդունում է 0, 1, 2, 3,..., n արժեքներից մեկը): Եթե r  0 , ապա k -ն բաժանվում է n -ի
վրա առանց մնացորդի:
2) Դիցուք` n  ak ak 1ak 2 ...a2 a1a0 (վերևի գծիկը ցույց է տալիս, որ ak , ak 1 ,..., a1 , a0 n -ի
թվանշաններն են): Այդ դեպքում. ak ak 1ak 2 ...a2 a1a0  10k ak  10k 1 ak 1    10a1  a0 :
3) Եթե a բնական թվին աջից կցագրենք n -անիշ b բնական թիվը, ապա
կստանանք` a 10 n  b թիվը:
Օրինակ 1. Երկնիշ թվի թվանշանների գումարը հավասար է 6: Եթե այդ թվին
գումարենք 18, ապա կստանանք նույն թվանշաններով կազմված, բայց հակառակ
կարգով գրված թիվը: Գտնել այդ թիվը:
Լուծումը: Դիցուք xy երկնիշ թիվն է: Խնդրի պայմանի համաձայն.
 x y 6 x  y  6 x  2
    10 x  y  24 : Պատ.` 24:
 xy  18  yx 10 x  y  18  10 y  x y  4
Օրինակ 2. Եթե երկնիշ թիվը բաժանենք իր թվանշանների գումարի վրա, ապա
քանորդում կստանանք 4, իսկ մնացորդում` 3: Նույն թիվը իր թվանշանների
արտադրյալի վրա բաժանելուց քանորդում ստացվում է 3, մնացորդում` 5: Գտնել այդ
երկնիշ թիվը:
Լուծումը: Դիցուք xy երկնիշ թիվն է: Խնդրի պայմանի համաձայն.
 xy  4( x  y )  3 10 x  y  4 y  x   3 x  2
     10 x  y  23 : Պատ.`23:
 xy  3xy  5 10 x  y  3 y  x   5 y  3
Խնդիրներ
681. Չորս հաջորդական բնական թվեր քառանիշ թվի թվանշաններն են: Ի՞նչքանով
կմեծանա թիվը, եթե թվանշանները գրենք հակառակ հերթականությամբ: 681. 3087:
682. Եթե մտապահված թվին աջից կցագրենք զրո և արդյունքը հանենք 143 թվից,
ապա կստացվի մտապահված թվին եռապատիկը: Ի՞նչ թիվ է մտապահված: 682. 11:
683. Եռանիշ թիվը վերջանում է 7 թվանշանով: Եթե այդ թվանշանը տեղափոխոենք
առաջին տեղ, ապա թիվը կմեծանա 324-ով: Գտեք եռանիշ թիվը: 683. 417:
684. Երկնիշ թվի թվանշանների գումարը հավասար է 12, իսկ միավորների և
տասնավորների տարբերությունը 12 անգամ փոքր է այդ թվից: Գտեք տվյալ թիվը:
684. 48:
685. Գտեք երկնիշ թիվը, որը 4 անգամ մեծ է իր թվանշանների գումարից և 3 անգամ
մեծ է իր թվանշանների արտադրյալից: 685. 24:
686. Գտեք երկնիշ թիվը, 3 անգամ մեծ է իր թվանշանների գումարից, իսկ այդ
գումարի քառակուսին 3 անգամ մեծ է այդ երկնիշ թվից: 686. 27:
244
687. Գտեք այն եռանիշ թիվը, որի վերջին թվանշանը 2-ն է, և եթե այդ թվանշանը
տեղափոխենք թվի սկիզբը, ապա ստացված թիվը 18-ով մեծ կլինի սկզբնական թվից:
687. 202:
688. Քառանիշ թվի առաջին թվանշանը 7 է: Եթե այդ թվանշանը տեղափոխենք թվի
վերջը, ապա թիվը կփոքրանա 864-ով: Գտնել սկզբնական թիվը: 688. 7681:
689. Տվյալ եռանիշ թվին ձախից կցագրել են 5 թվանշանը և ստացված թվից հանել են
3032: Ստացված տարբերությունը եռանիշ թվից մեծ է 9 անգամ: Գտեք տվյալ եռանիշ
թիվը: 689. 246:
690. Եթե երկնիշ թվին ձախից կցագրենք 8 թվանշանը և ստացված եռանիշ թվից
հանենք 738, ապա կստանանք երկնիշ թվի եռապատիկը: Գտեք երկնիշ թիվը: 690. 31:
691. Եթե 7 թվանշանը տրված երկնիշ թվին կցագրենք մեկ անգամ ձախից, մի այլ
անգամ աջից, ապա ստացած եռանիշ թվերի տարբերությունը կլինի 351: Գտեք
երկնիշ թիվը: 691. 38:
692. Գտեք երկնիշ թիվը, եթե հայտնի, որ այն իր թվանշանների գումարի վրա
բաժանելիս քանորդում ստացվում է 7, իսկ մնացորդում` 3, և այն իր թվանշանների
գումարը 3 ավելացրած թվի վրա բաժանելիս քանորդում ստացվում է 5, իսկ
մնացորդում` 8: 692. 73:
693. Եթե А երկնիշ թիվը գրենք В երկնիշ թվի գրառման սկզբում և ստացված
քառանիշ բաժանենք B-ի վրա, ապա արդյունքում կստացվի 121, իսկ եթե B թիվը
գրենք A-ի սկզբում և ստացված քառանիշ բաժանենք A-ի վրա, ապա քանորդում
կստացվի 84, իսկ մնացորդում` 14: Գտնել A և B թվերը: 693. 42; 35:
694. Երկու բնական թվերի գումարը հավասար է 1244: Եթե առաջին թվին աջից
կցագրենք 3, իսկ երկրորդ թվի վերջին թվանշանը` 2-ը, դեն նետենք, ապա կստանանք
երկու հավասար թվեր: Գտնել սկզբնական թվերը: 694. 12; 1232:
695. Վեցանիշ թիվը սկսվում է 1 թվանշանով: Եթե այդ 1 թվանշանը առաջին տեղից
տեղափոխենք թվի վերջը, պահպանելով մյուս թվանշանների դասավորությունը,
ապա ստացված վեցանիշ թիվը 3 անգամ մեծ կլինի սկզբնական թվից: Գտնել
սկզբնական թիվը: 695. 142857:
696. Եթե 5-ին բազմապատիկ վեցանիշ թվի մեջ միավորի թվանշանը տեղափոխենք
առաջին տեղ, ապա կստանանք սկզբնական թվից 4 անգամ մեծ թիվ: Գտնել
սկզբնական թիվը: 696. 128205:
697. Եթե տրված եռանիշ թվին երկու կողմից կցագրենք 5 թվանշանը և ստացված
հնգանիշ թվից հանենք 73, ապա կստանանք մի թիվ, որը սկզբնական թվից մեծ է 156
անգամ: Գտնել սկզբնական եռանիշ թիվը: 697. 342:
698. Եթե երկնիշ թիվը բաժանենք իր թվանշանների գումարի վրա, ապա քանորդում
կստանանք 6, իսկ մնացորդում` 5: Եթե նույն թվանշաններով կազմված, բայց
հակառակ կարգով գրված թիվը բաժանենք իր թվանշանների գումարի վրա, ապա
քանորդում կստանանք 4, իսկ մնացորդում` 3: Գտնել սկզբնական երկնիշ թիվը: 698.
53:
699. Գտեք այնպիսի երկնիշ թիվը, որն բաժանելիս նույն թվանշաններով, բայց
հակառակ հերթականությամբ գրված թվի վրա քանորդում ստացվում է 1,
մնացորդում` 9, և եթե սկզբնական թիվը իր թվանշանների գումարի վրա բաժանելիս
քանորդում ստացվի 5, իսկ մնացորդում` 11: 699. 76:
700. Գտեք այնպիսի երկնիշ թիվ, որն իր թվանշանների քառակուսիների գումարի
վրա բաժանելիս քանորդում կստացվի 2, մնացորդում` 6: Իսկ թվանշանների
արտադրյալի կրկնապատիկի վրա բաժանելիս քանորդում կստացվի 2, մնացորդում`
6: 700. 22:
245
կստացվի 4, իսկ մնացորդում` 6: Իսկ եթե երկնիշ թվից հանենք նրա թվանշանների
գումարի կրկնապատիկը, ապա կստացվի 20: Գտնել երկնիշ թիվը: 701. 34:
կստացվի 7, իսկ մնացորդում` 6: Նույն թիվը իր թվանշանների արտադրյալի վրա
բաժանելուց քանորդում ստացվում է 3, մնացորդում` 11: Գտնել այդ երկնիշ թիվը:
702. 83:
703. Երկնիշ թվին ձախից և աջից կցագրեցին 1 թվանշանը: Արդյունքում ստացվեց
սկզբնականից 23 անգամ մեծ թիվ: Գտնել երկնիշ թիվը: 703. 77:
704. Եթե եռանիշ թվին ձախից կցագրենք 7 թվանշանը և ստացված քառանիշ թվից
հանենք 6857, ապա կստանանք եռանիշ թվի կրկնապատիկը: Գտնել եռանիշ թիվը:
704. 143:
705. Եթե տվյալ թվին աջից կցագրենք 9 թվանշանը և ստացված թվին ավելացնենք
մտապահված թվի կրկնապատիկը, գումարը հավսար կլինի 633-ի: Գտեք տվյալ
թիվը: 705. 52:
706. Եթե բնական թվին աջից կցագրենք 5 և ստացված թիվը բաժանենք սկզբնականի
եռապատիկի վրա, ապա քանորդում կստացվի 3, իսկ մնացորդում` 202: Գտնել այդ
բնական թիվը: 706. 197:
707. Եթե բնական թվին աջից կցագրենք 5 թվանշանը և ստացված թիվը բաժանենք
սկզբնականից 3-ով մեծ թվի վրա, ապա արդյունքում կստանաք բաժանարարից 16-ով
փոքր թիվ: Գտնել սկզբնական բնական թիվը: 707. 22:
708. Գտեք այնպիսի 5-ին բազմապատիկ երկնիշ թիվ, որը իր միավորների թվին
բազմապատկելիս 216-ով մեծ լինի իր թվանշանների գումարից: 708. 45:
§40. Խնդիրներ տոկոսների վերաբերյալ
a թվի տոկոս է կոչվում թվի հարյուրերորդ մասը: Հետևաբար այդ թիվը իր 100
a
տոկոսն է կազմում: a թվի p% -ն է b  p թիվը:
100
Օրինակ 1. Գտնել 400-ի 15% -ը:
400
Լուծումը. 15  60 :
100
Օրինակ 2. Գտնել այն թիվը, որի 25%-ը հավասար է 20:
x 20  100
Լուծումը.  25  20 կամ x   80 :
100 25
Օրինակ 3. 220 թվի ո՞ր տոկոսն է կազմում 11 թիվը:
220 11  100
Լուծումը.  p  11 կամ p   5% :
100 220
Օրինակ 4. Ի՞նչ տոկոսային հարաբերակցության մեջ են գտնվում 15, 75, 30 թվերը:
Լուծումը. Անհրաժեշտ է իմանալ` իրենց գումարի ո՞ր տոկոսն են կազմում այդ
թվերից յուրաքանչյուրը: Դիցուք x , y , z այդ տոկոսներն են: Այդ դեպքում.
15+75+30=120;
15
x  100  12,5% ;
120
75
y  100  62,5% ;
120
30
z  100  25% :
120
246
Դիցուք A0 մեծությունը մեծացվում է p% -ով, այդ դեպքում նրա նոր արժեքը` A1 -ը
կլինի.
p  p 
A1  A0  A0
 A0 1  :
100  100 
Դիցուք այժմ մեծացվում է նույն p% -ով A1 -ը, այդ դեպքում նրա նոր արժեքը` A2 -ն
կլինի.
2
 p   p 
A2  A1 1    A0 1   :
 100   100 
Եթե գործողությունները շարունակենք n անգամ, ապա կստանանք.
n
 p 
An  A0 1   :
 100 
Եթե A0 մեծությունը n անգամ հաջորդաբար փոքրացնենք նույն` p% -ով, ապա
կստանանք.
n
 p 
An  A0 1   :
 100 
Եթե A0 մեծությունը 1-ին քայլին մեծացվում է p1 % -ով, 2-րդ քայլին p2 % -ով, և այլն
մինչև pn % , ապա կստանանք.
 p   p   p 
An  A0 1  1   1  2     1  n  :
 100   100   100 
Համպատասխանաբար նվազեցնելու դեպքում կստանանք.
 p   p   p 
An  A0 1  1   1  2     1  n  :
 100   100   100 
Այդ բանաձևերը կոչվում է բարդ տոկոսի բանաձևեր:
Օրինակ 5. Ապրանքի գինը նվազեցրին 20%-ով, այնուհետ նոր գինը բարձրացրին
15%-ով և վերջապես բարձրացրին 10%-ով: Քանի՞ տոկոսով փոփոխվեց ապրանքի
գինը:
Լուծումը. Դիցուք A -ն ապրանքի գինն է: Խնդրի պայմանի համձայն.
 20   15   10   p 
A1    1    1    A1    p  1,2% : Պատ.` p  1,2% :
 100   100   100   100 
Խնդիրներ
709. Գործարանը տարեկան պատրաստում էր 300 դետալ: Քանի՞ դետալով
կավելանար թողարկումը, եթե արտադրողականությունը բարձրանար 20%-ով: 709.
60:
710. 15%-ով արտադրողականությունը բարձրացնելու արդյունքում գործարանը
սկսեց ամսական պատրաստել 920 արտադրանք: Որքա՞ն արտադրանք էր ամսական
պատրաստում գործարանը: 710. 800:
711. Գործարանը ամսական թողարկում էր 852 արտադրանք:
Արտադրողականությունը բարձրացնելու արդյունքում գործարանի ամսական
թողարկումը հասավ 1136 արտադրանքի: Քանի՞ տոկոսով բարձրացավ
արտադրողականությունը: 711. 100/3:
712. а-ն մեծ է b-ից 50%-ով: Քանի՞ տոկոսով է b-ն փոքր а-ից: 712. 100/3:
713. Արդյունաբերական արտադրանքի ծավալը բարձրացավ 10 անգամ: Քանի՞
տոկոսով այն բարձրացավ: 713. 900:
247
714. Արտադրամասը տարեկան պատրաստում էր 200 դետալ: Քանի՞ դետալով
կմեծանա տարեկան արտադրանքը, եթե արտադրողականությունը բարձրանա 45%-
ով: 714. 90:
715. 35%-ով արտադրողականությունը բարձրացնելու արդյունքում արտադրամասը
օրական սկսեց պատրաստել 405 դետալ: Օրական քանի՞ դետալ էր պատրաստում
արտադրամասը: 715. 300:
716. Արտադրամասը օրական պատրաստում էր 126 դետալ:
Արտադրողականությունը բարձրացնելու արդյունքում օրական արտադրանքը
հասավ մինչև 189 դետալի: Քանի՞ տոկոսով բարձրացավ արտադրողականությունը:
716. 50%:
717. Գործարանը առաջին շաբաթում թողարկեց ամսական արտադրանքի 25%-ը,
երկրորդ շաբաթում` առաջին շաբաթվա արտադրանքի 110%-ը, երրորդ շաբաթում`
առաջին երկու շաբաթների արտադրանքի 60%-ը, իսկ չորորդ շաբաթում`320 մեքենա:
Ամսվա ընթացքում քանի՞ մեքենա է թողարկեց գործարանը: 717. 2000:
718. Քանի՞ տոկոսով պետք է փոքրացնել А թիվը, որ ստացվի 4А/5 թիվը: 718. 20:
719. Քանի՞ տոկոսով պետք է իջեցնել ապրանքի գինը, որպեսզի նոր գինը հավասար
լինի ապրանքի գինը երկու անգամ հաջորդաբար 10%-ով իջեցնելուց ստացված գնին:
719. 19%:
720. Ապրանքի գինը իջեցրին 20%-ով, այնուհետ նոր գինը իջեցրին 5%-ով և,
վերջապես` 10%-ով: Քանի՞ տոկոսով իջեցրին ապրանքի գինը սկզբնականի
նկատմամբ: 720. 31,6%:
721. Քանի՞ տոկոսով պետք է իջեցնել ապրանքի գինը, որպեսզի ստացված գինը նույն
տոկոսով բարձրացնելուց հսետո պարզվի, որ կատարված երկու փոփխությունների
արդյունքում ապրանքի գինն սկզբնականի նկատմամբ 36%-ով նվազել է: 721. 60%:
722. Վարորդը քանի՞ տոկոսով պետք է ավելացնի արագությունը, որպեսզի 16 ժամում
անցնի 3 անգամ ավելի ճանապարհ, քան նախկին արագությամբ կարող էր անցնել 8
ժամում: 722. 50%:
723. Քանի՞ տոկոսով պետք է իջեցնել կտորի մեկ մետրի գինը, որպեսզի կտորի 20
մետրն արժենա 2 անգամ ավելի, քան մինչև գնի իջեցումն արժեր կտորի 8 մետրը:
723. 20%:
724. Ապրանքի գինը երկու անգամ հաջորդաբար բարձրացրին նախ` 15%-ով,
այնուհետև` 40%-ով: Քանի՞ տոկոսով բարձրացավ գինը երկու բարձրացրումից հետո:
724. 61%:
725. Ապրանքի գինը երկու անգամ հաջորդաբար իջեցրին նույն տոկոսով:
Արդյունքում նրա նրա գինը 6000 դրամից դարձավ 3375 դրամ: Քանի՞ տոկոսով էին
իջեցնում ապրանքի գինն ամեն անգամ: 725. 25%:
726. Ապրանքի գինը երկու անգամ հաջորդաբար բարձրացրին նույն տոկոսով:
Արդյունքում նրա նրա գինը 5000 դրամից դարձավ 7200 դրամ: Քանի՞ տոկոսով էին
բարձրացնում ապրանքի գինն ամեն անգամ: 726. 20%:
727. Ապրանքի գինը երկու անգամ հաջորդաբար բարձրացրին նույն տոկոսով:
Արդյունքում նրա նրա գինը բարձրացավ 69%-ով: Քանի՞ տոկոսով էին բարձրացնում
ապրանքի գինն ամեն անգամ: 727. 30%:
728. Ապրանքի գինը բարձրացրին 70%-ով: Այնուհետև նոր գինը իջեցրին:
Արդյունքում ապրանքի գինը սկզբնականի նկատմամբ ավելացավ 19%-ով: Իջեցումը
քանի՞ տոկոսով էր կատարվել: 728. 30%:
729. Ապրանքի գինը բարձրացրին 25%-ով: Քանի՞ տոկոսով պետք է իջեցնել նոր գինը,
որպեսզի ստացվի սկզբնական գինը: 729. 20%:
248
730. Քանի՞ տոկոսով պետք է էժանացնել 500 դրամ արժողությամբ ապրանքը,
որպեսզի նոր գինը 15%-ով իջեցումից հետո ապրանքն արժենա 170 դրամ: 730. 60%:
731. Ապրանքի գինն առաջին անգամ բարձրացնելուց հետո նոր գինը բարձրացրին
15%-ով: Արդյունքում ապրանքի գինը սկզբնականի նկատմամբ ավելացավ 38%-ով:
Քանի՞ տոկոսով էին բարձրացրին ապրանքի գինն առաջին անգամ: 731. 20%:
732. Կտորի գինը բարձրացրին 20%-ով: Այնուհետև նոր գինը իջեցրին 20%-ով:
Վերջնական գինը քանի՞ անգամ է փոքր սկզբնական գնից: 732. 25/24:
733. Հունվարին գործարանը կատարեց ամսական պլանի 105%-ը, իսկ փետրվարին`
4%-ով ավելի, քան հունվարին: Քանի՞ տոկոսով է գերակատարել գործարանը
երկամսյա պլանը: 733. 7,1%:
734. Թիվը փոքրացրեցին 60%-ով: Քանի՞ տոկոսով է պետք այն մեծացնել, որպեսզի
ստացվի սկզբնական թիվը: 734. 150:
735. Երկու գործարաններ մեկ ամսում պետք է թողարկեին 360 հաստոց: Սակայն
առաջին գործարանը կատարեց պլանի 110%-ը, իսկ երկրորդը` 112%-ը: Արդյունքում
թոզարկվեց 400 հաստոց: Քանի՞ տոկոսով գերակատարեց պլանը երկրորդ
գործարանը: 735. 24:
736. Արտադրամասը որոշակի ժամկետում պետք է պատրաստում էր 400 դետալ:
Առաջին 5 օրում արտադրամասը գերակատարեց պլանը 20%-ով, իսկ հաջորդ օրերի
ընթացքում նորմայից 15 դետալով ավելի պատրաստեց, և նախատեսված ժամկետից
2 օր շուտ գերակատարեց պլանը 1,25%-ով: Ինչպիսի՞ն էր դետալների թողարկման
օրական նորման: 736. 40:
737. Արտադրամասի հաստոցների 20%-ը կատարելագործեցին, որից հետո նրանց
արտադրողականությունը բարձրացավ և թոզարկվող արտադրանքի ծավալը
մեծացավ 16%-ով: Քանի՞ տոկոսով բարձրացավ կատարելագործված հաստոցների
արտադրողականությունը: 737. 80%:
738. Քանի՞ տոկոսով փոքրացավ ավտոմատ-հաստոցի վրա պատրաստվող 1 դետալի
պատրաստման ժամկետը, եթե արդյունքում հաստոցի արտադրողականությունը
բարձրացավ 25%-ով: 738. 20%:
739. Երկու բանվոր հերթափոխի ընթացքում կարող են պատրաստել 72 դետալ:
Արտադրողականությունը բարձրացնելուց հետո նրանք սկսեցին հերթափոխի
ընթացքում պատրաստել 86 դետալ: Քանի՞ տոկոսով բարձրացավ երկրորդ բանվորի
արտադրողականությունը, եթե առաջին բանվորինը բարձրացավ` 15%-ով, և նա
սկսեցին հերթափոխի ընթացքում պատրաստել 46: 739. 25%:
740. Ստուգողական աշխատանք գրած աշակերտների 30%-ը ստացել է 5 թվանշան,
40%-ը` 4, 8 աշակերտներ` 3, իսկ մնացածը` 2: Միջին թվանշանը կազմեց 3,9: Քանի՞
աշակերտ է գրել ստուգողական աշխատանք: 740. 40:
741. Աշխատավարձի երկու անգամ հաջորդական բարձրացրումից հետո, այն
բարձրացավ 15/8 անգամ: Աշխատավարձը քանի՞ տոկոսով բարձրացավ առաջին
անգամ, եթե երկրորդ անգամ այն բարձրացել էր երկու անգամ ավելի տոկոսով, քան
առաջին անգամ: 741. 25%:
742. Յուրաքանչյուր ամիս անցնելուց հետո բանկը ավանդատուի հաշվին գրանցված
ընթացիկ գումարը մեծանում է միևնուն տոկոսով: Քանի՞ դրամ է ներդրել
ավանդատուն, եթե ներդրելուց երկու ամիս հետո նրա հաշվին գրանցված է եղել
12100 դրամ, իսկ ևս մեկ ամիս հետո` 13310 դրամ: 742. 10000:
249
743. Քաղաքն այժմ ունի 48400 բնակիչ: Հայտնի է, որ այդ քաղաքի բնակչությունն
ամեն տարի ավելացել է 10%-ով: Քանի՞ բնակիչ քաղաքը երկու տարի առաջ: 743.
40000:
744. Կոնֆերանսին մասնակցում են 200 գիտնականներ: Նրանց 85%-ը տիրապետում
է անգլերենին, 80%-ը` ֆրանսերենին, ընդ որում յուրաքանչյուր մասնակից այդ
լեզուներից գոնե մեկին տիրապետում է: Մասնակիցներից քանի՞սն է միաժամանակ
տիրապետում երկու լեզուներին: 744. 130:
745. Մի դասարանում աշակերտների 40%-ը գերազանցիկ է, ընդ որում աղջիկների
50%-ն է գերազանցիկ, իսկ տղաների` 25%-ը: Աշակերտների ո՞ր տոկոսն են
տղաները: 745. 40%:
746. Մի դասարանում աշակերտների 85%-ն ուսումնառում է օտար լեզու, և այդ
դասարանի 75%-ն աղջիկներ են: Որոշել, թե աղջիկների ո՞ր տոկոսն է ուսումնառում
օտար լեզու, եթե հայտնի է, որ բոլոր տղաներն այն ուսումնառում են: 746. 80%:
747. Երկու դաշտերից կազմված տարածքի 53%-ը ցանած է վարսանդով: Ընդ որում
առաջին դաշտի` 65%-ը և երկրորդ դաշտի` 45%-ը: Առաջին դաշտը երկու դաշտերից
կազմված տարածքի ո՞ր տոկոսն է կազմում: 747. 40%:
§41. Խնդիրներ` լուծույթների և համաձուլվածքների վերաբերյալ
Նման խնդիրներում ընդունում են, որ խարնուրդները (համաձուլվացքները,
լուծույթները) համասեռ են:
Օրինակ 1: Որոշել լուծույթում սպիրտի տոկոսը, որը ստացվել է 5 լ 20%-ոց և 6 լ
35%-ոց սպիրտի լուծույթները խարնելուց:
20
Լուծումը: Սպիրտի զանգվածը առաջին լուծույթում 5   1 լ է, իսկ երկրորդ
100
35
լուծույթում` 6   2,1 լ: Լուծույթները խարնելուց ստացված նոր լուծույթի
100
զանգվածը հավասար է 5+6=11 լ: Դիցուք p -ն նոր լուծույթում սպիրտի տոկոսն է:
Խնդրի պայմանից հետևում է`
20 35 p 310 310
5  6  11   p % : Պատ.` %:
100 100 100 11 11
Օրինակ 2: 80 գ ոսկու պարունակությամբ, ոսկու և արծաթի համաձուլվածքը
ձուլեցին 100 գ մաքուր ոսկու հետ: Արդյունքում ոսկու պարունակությունը
համաձուլվածքում բարձրացավ 20%-ով: Որքա՞ն էր արծաթի պարունակությունը
համաձուլվածքում:
Լուծումը: Դիցուք x -ը արծաթի զանգվածն է, այդ դեպքում ( x  80 )-ը
համաձուլվածքի զանգվածն էր, 100 գ մաքուր ոսկու հետ ձուլելուց հետո` ( x  180 ):
80
Հետևաբար, ոսկու պարունակությունը համաձուլվածքում 100% -ից ավելացավ
x  80
180
մինչև 100% -ը: Խնդրի պայմանից հետևում է`
x  180
180 80
100  100  20  x  120 : Պատ.` 120 գ:
x  180 x  80
Օրինակ 3: Կար պղնձի և ցինկի երկու համաձուլվածք: Պղինձը և ցինկը այդ
համաձուլվածքներում հարաբերվում են համապատասխանաբար ինչպես 4:3 և 2:3:
140 կգ առաջին և 150 կգ երկրորդ համաձուլվածքները որոշ քանակությամբ մաքուր
պղնձի հետ ձուլելուց հետո ստացան համաձուլվածք, որում պղինձը 20 կգ-ով շատ էր
ցինկից: Որոշել նոր համաձուլվածքի զանգվածը:
250
Լուծումը: Պղնձի զանգվածը առաջին համաձուլվածքում կազմում է.
4
140   80 կգ, իսկ ցինկի զանգվածը` 60 կգ: Պղնձի զանգվածը երկրորդ
43
2
համաձուլվածքում կազմում է. 150   60 կգ, իսկ ցինկի զանգվածը` 90 կգ:
23
Դիցուք x -ը մաքուր պղնձի զանգվածն է, որը լցրին նոր համաձուլվածքի մեջ: Նոր
համաձուլվածքում պղնձի զանգվածը հավասար է 80  60  x  140  x , իսկ ցինկի
զանգվածը` 60  90  150 կգ: Խնդրի պայմանից հետևում է`
140  x 150  20  x  30 : Հետևաբար նոր համաձուլվածքի զանգվածը հավասար է
140 + 150 + 30 = 320 կգ: Պատ.`320 կգ:
Օրինակ 4. Թարմ սնկի 90%-ն է ջուր, իսկ չորացրած սնկի` 12%-ը: Քանի՞
կիլոգրամ չորացրած սունկ կստացվի 22 կգ թարմ սնկից:
Լուծումը. Ենթադրենք, որ 22 կգ թարմ սունկից ստացվում է x կգ չորացրած սունկ:
Թարմ սնկում չորուք մասը 10% է (100%–90% =10%), իսկ չորացրած սնկում` 88%
(100%–12%=88%): Հաշվի առնելով, որ չորուք մասի քանակը և թարմ և չորացրած
10 88
սնկերում հավասար են, կստանանք` 22 x  x  2,5 կգ: Պատ.`2,5 կգ:
100 100
Խնդիրներ
748. Չորացնելուց սունկը կորցնում է իր զանգվածի 80%-ը: Քանի՞ կիլոգրամ թարմ
սունկ պետք, 1 կգ չոր ստանալու համար: 748. 5 կգ:
749. Պահեստում պահպանվող հաղարջում ջրի պարունակությունը 99%-ից իջավ
մինչև 98%: Քանի՞ տոկոսով փոքրացավ այդ ընթացքում հաղարջի կշիռը: 749. 50%:
750. 98% ջրի պարունակությամբ 200 կգ թարմ միրգը տեղափոխեցին պահեստ: Որոշ
ժամանակ հետո ջրի պարունակությունը նվազեց մինչև 96%: Գտնել մրգի նոր կշիռը:
750. 100 կգ:
751. Թարմ սնկի 90%-ն է ջուր, իսկ չորացրած սնկի` 12%-ը: Քանի՞ կիլոգրամ
չորացրած սունկ կստացվի 22 կգ թարմ սնկից: 751. 2,5 կգ:
752. 44 կգ թարմ սնկից ստացվում է 5 կգ չորացրած սունկ: Թարմ սնկի ո՞ր տոկոսն է
ջուր, եթե չորացրած սնկի 12%-ն է ջուր: 752. 90.
753. Նոր արդյունահանված քարածուխը պարունակում է 2% ջուր, իսկ երկու շաբաթ
բաց օդում մնալուց հետո նա պարունակում է 12% ջուր: Քանի՞ կիլոգրամով է
ավելանում արդյունահանված ածխի 1003,2 կգ-ը, երբ այն բաց օդում մնուն է երկու
շաբաթ: 753. 114 կգ.
754. Երկրորդ հարգի հումքից, որը պարունակում է 25% հավելում, վերամշակումից
հետո ստացվեց 30 տ առաջին հարգի հումք, որը պարունակում 5% հավելում: Գտնել
հումքի սկզբնական զանգվածը: 754. 38 տ:
755. Հանածոն պարունակում է 40% հավելում: Քանի՞ տոկոս հավելում է
պարունակում նրանից ձուլված մետաղը, եթե 24 տ հանածոից ձուլում են 15 տ
մետաղ: 755. 4%:
756. 60 գ 15%-անոց սպիրտի լուծույթից վերցրին որոշ քանակությամբ և տեղը լցրին
նույն կշռով 20-անոց սպիրտի լուծույթ, որից հետո ստացվեց 16%-անոց սպիրտի
լուծույթ: Քանի՞ գրամ լուծույթ վերցրին: 756. 12 գ:
նույն կշռով 80%-անոց սպիրտի լուծույթ: Ստացվեց 50%-անոց լուծույթ: Քանի՞ գրամ
լուծույթ վերցրին: 757. 80 գ:
251
նույն կշռով թորած ջուր, որից հետո ստացվեց 12%-անոց սպիրտի լուծույթ: Քանի՞
գրամ լուծույթ վերցրին: 758. 16 գ:
759. Ի՞նչ կշռային հարաբերությամբ պետք է խառնել 25%-անոց աղի լուծույթը մաքուր
աղի հետ, որպեսզի ստացվի 40%-անոց աղի լուծույթ: 759. 4:1:
760. Ի՞նչ կշռային հարաբերությամբ պետք է խառնել 15%-անոց աղի լուծույթը թորած
ջրի հետ, որպեսզի ստացվի 12%-անոց աղի լուծույթ: 760. 4:1:
761. 0,24 կգ աղ պարունակող աղի լուծույթից դատարկեցին 1 կգ և 1 կգ ջուր լցրին:
Արդյունքում ստացվեց 6%-անոց լուծույթ: Ո՞րքան էր լուծույթի կշիռը սկզբում: 761. 2
կգ:
762. 200 կգ 15%-անոց սպիրտի լուծույթից վերցրին որոշ քանակությամբ և տեղը լցրին
նույն կշռով 30%-անոց սպիրտի լուծույթ: Ստացվեց 21%-անոց սպիրտի լուծույթ:
Քանի՞ գրամ լուծույթ վերցրին: 762. 80 գ:
763. 80 գ 20%-անոց աղի լուծույթին քանի՞ գրամ 10%-անոց աղի լուծույթ պետք է
ավելացնել, որպեսզի ստացվի 14%-անոց աղի լուծույթ: 763. 120 գ:
764. 20%-անոց աղի լուծույթը խառնեցին թորած ջրի հետ 2:3 կշռային
հարաբերությամբ: Քանի՞ տոկոսանոց աղի լուծույթ ստացվեց: 764. 8%.
765. 10%-անոց աղի լուծույթը խառնեցին 20%-անոց աղի լուծույթի հետ 2:3 կշռային
հարաբերությամբ: Քանի՞ տոկոսանոց աղի լուծույթ ստացվեց: 765. 16%:
766. 30% ջուր պարունակող լուծույթին ավելացրին այնքան ջուր, որ ստացվեց 70%
ջուր պարունակող լուծույթ: Քանի՞ անգամ մեծացավ լուծույթի կշիռը: 766. 7/3:
767. 200 կգ 25% պղինձ պարունակող համաձուլվածքից կտրեցին 50 կգանոց մի կտոր
և փոխարենը խառնեցին նույնքան 20% պղինձ պարունակող համաձուլվածք: Քանի՞
կիլոգրամ պղինձ է պարունակում ստացված համաձուլվածքը: 767. 47,5 կգ:
768. 100 կգ 20% պղինձ պարունակող համաձուլվածքից կտրեցին 50 կգանոց մի կտոր
և փոխարենը խառնեցին 100 կգ 23% պղինձ պարունակող համաձուլվածք: Քանի՞
տոկոսանոց պղնձի համաձուլվածք ստացվեց: 768. 22%:
769. 200 կգ 30% պղինձ պարունակող համաձուլվածքից կտրեցին մի կտոր և
փոխարենը խառնեցին նույնքան 80% պղինձ պարունակող համաձուլվածք:
Արդյունքում պղնձի պարունակությունը նախկինի համեմատ կրկնապատկվեց:
Որոշել վերցված կտորի կշիռը: 769. 120 կգ:
770. 150 կգ 30% պղինձ պարունակող համաձուլվածքից կտրեցին մի կտոր և
փոխարենը խառնեցին նույնքան 10 % պղինձ պարունակող համաձուլվածք:
Արդյունքում ստացվեց 25 % պղինձ պարունակող համաձուլվածք: 10 %-անոց
համաձուլվածքից քանի՞ կիլոգրամ խառնեցին: 770. 37,5 կգ:
771. 20% պղինձ պարունակող պղնձի և ցինկի 100 կգ համաձուլվածքից կտրեցին մի
կտոր և փոխարենը խառնեցին նույնքան մաքուր պղինձ, որից հետո պղնձի և ցինկի
քանակը հավասարվեց: Որքա՞ն է կշռում վերցված կտորը: 771. 37,5 կգ:
772. 60% պղինձ պարունակող համաձուլվածքը ձուլեցին 20% պղինձ պարունակող
համաձուլվածքի հետ և ստացան 600 կգ 30% պղինձ պարունակող համաձուլվածք:
Քանի՞ կիլոգրամ էին վերցրել յուրանչյուր համաձուլվածքից: 772. 150 կգ; 450 կգ:
773. 70% պղինձ պարունակող պղնձի և ցինկի համաձուլվածքը ձուլեցին 30% պղինձ
պարունակող պղնձի և ցինկի համաձուլվածքի հետ և ստացան 300 կգ նոր
252
համաձուլվածք` պղնձի և ցինկի հավասար պարունակությամբ: Քանի՞ կիլոգրամ էր
յուրանչյուր համաձուլվածքը: 773. 150 կգ; 150 կգ:
774. Ունենք ոսկու և արծաթի 2 համաձուլվածք: Մեկում այդ մետաղները
պարունակվում են 1:4 հարաբերությամբ, մյուսում` 3:2 հարաբերությամբ:
Յուրանչյուրից քանի՞ կիլոգրամ պետք է վերցնել` 10 կգ-ոց նոր համաձուլվածք
ստանալու համար, որում ոսկու պարունակությունը լինի 1,2 անգամ ավելի, քան
արծաթինը: 774. 15/11 կգ; 95/11 կգ:
775. Քանի՞ տոկոսանոց աղի լուծույթ պետք է խառնել 16%-անոց աղի լուծույթի հետ
4:5 կշռային հարաբերությամբ, որպեսզի ստացվի 28%-անոց աղի լուծույթ: 775. 43%:
776. 15%-անոց աղի լուծույթը խառնեցին մաքուր աղի հետ 4:1 կշռային
հարաբերությամբ: Քանի՞ տոկոսանոց աղի լուծույթ ստացվեց: 776. 32%:
777. 15%-անոց աղի լուծույթը խառնեցին 20%- անոց աղի լուծույթի հետ 2:3 կշռային
հարաբերությամբ: Քանի՞ կիլոգրամ աղ կա ստացված լուծույթում, եթե այն կշռում է
50 կգ: 777. 9 կգ:
778. Երկու տակառ պարունակում են ջրի և սպիրտի խառնուրդ: Ջրի և սպիրտի
քանակներն առաջինում հարաբերվում են ինչպես 3:2, իսկ երկրորդում` 7:3: Քանի՞
դույլ պետք է վերցնել յուրանչյուր տակառից, որպեսզի ստացվի 12 դույլանոց
խառնուրդ, որում այդ հարաբերությունը լինի 5:3: 778. 9 և 3:
779. Մի տակառ պարունակում է 12 լիտր սպիրտի և 20 լիտր ջրի խառնուրդ, իսկ մի
այլ տակառ` 9 լիտր սպիրտի և 4 լիտր ջրի խառնուրդ: Առաջին տակառից քանի՞ լիտր
պետք է լցնել երկրորդ տակառի մեջ, որպեսզի երկրորդ տակառում սպիրտի և ջրի
քանակները հավասարվեն: 779. 20:
780. 64 լիտր տարողությամբ տակառը լիքը լցված է որոշ քանակությամբ սպիրտի և
մեկ դույլ ջրի խառնուրդով: Եթե տակառից վերցնեն մեկ դույլ խառնուրդ, ապա
տակառում մնացած խառնուրդը կպարունակի 36 լիտր սպիրտ: Քանի՞ լիտր է դույլի
տարողությունը: 780. 16:
781. Պղնձի և ցինկի երկու տեսակի համաձուլվածքներից առաջինում մետաղների
կշիռներն իրար հարաբերում են ինչպես` 1:4, իսկ երկրորդում` 2:3: Որքա՞ն պետք է
վերցնել յուրանչյուր համաձուլվածքից, որպեսզի ստացվի 10 կգ նոր համաձուլվածք,
որում մետաղների կշիռների հարաբերությունը լինի 1:3: 781. 7,5 կգ և 2,5 կգ:
782. Քանի՞ լիտր 20%-ոց թթվի խառնուրդ է պետք ավելացնել 5 լ 40%-ոց թթվի
խառնուրդին, որպեսզի ստացվի 23%-ոց թթվի խառնուրդ: 782. 85/3 լ:
783. Արույրի երկու կտորներ ունեն 30 կգ զանգված: Առաջին կտորը պարունակում է 5
կգ մաքուր պղինձ, իսկ երկրորդը` 4 կգ: Քանի՞ տոկոս պղինձ է պարունակում
արույրի առաջին կտորը, եթե երկրորդում պղնձի պարունակության տոկոսը 15-ով
ավելի է, քան առաջինում: 783. 25.
784. Երկու համաձուլվածքում պղնձի և ցինկի կշիռները հարաբերում են ինչպես` 5:2
և 3:4 համապատասխանաբար: Ի՞նչ կշռային հարաբերակցությամբ է պետք խառնել
այդ խառնուրդները, որպեսզի ստացված խառնուրդում պղնձի և ցինկի քանակները
հավասար լինեն: 784. 1:3:
785. 80 կգ խառնուրդը լցրել են երկու անոթների մեջ այնպես, որ երկրորդ անոթում
մաքուր աղը 2 կգ-ով շատ է, քան առաջինում: Եթե երկրորդ անոթի մեջ ավելացնել 1
կգ աղ, ապա նրանում 2 անգամ ավելի աղ կլինի, քան առաջինում: Որոշել
խառնուրդի զանգվածը առաջին անոթում: 785. 30 կգ:
253
786. Երկու խառնուրդ, որոնցից առաջինում 0,8 կգ աղ կա, իսկ երկրորդում` 0,6 կգ,
խառնեցին և ստացան 10 կգ նոր խառնուրդ: Որոշել երկրորդ խառնուրդի զանգվածը,
եթե հայտնի է, որ առաջին խառնուրդում աղի պարունակությունը 10%-ով շատ է,
քան երկրորդում: 786. 6 կգ:
787. Երկու չլցված անոթները պարունակում են աղի խառնուրդ, ընդ որում առաջին
անոթը 3 լ 8%-ոց աղի խառնուրդ, իսկ երկրորդը` 4 լ 16%-ոց աղի խառնուրդ: Քանի՞
լիտր խառնուրդ է պետք երկրորդ անոթից լցնել առաջինի մեջ, որ ստացվի 10%-ոց
աղի խառնուրդ: 787. 1 լ:
788. 1,25 լ 80%-ոց թթվի խառնուրդի մեջ լցրել են 5 լ այլ բաղադրությամբ թթվի
խառնուրդ և ստացել` 72%-ոց թթվի խառնուրդ: Որոշել երկրորդ խառնուրդի թթվի
տոկոսային բաղադրությունը: 788. 70%:
789. Կար պղնձի երկու ձուլակտոր: Պղնձի տոկոսային բաղադրությունը առաջին
ձուլակտորում 40%-ով քիչ է, քան երկրորդում: Այդ ձուլակտորները ձուլելուց հետո
ստացան պղնձի 36%-ոց նոր ձուլակտոր: Որոշել առաջին ձուլակտորում պղնձի
տոկոսային բաղադրությունը, եթե այն պարունակում է 6 կգ պղինձ, իսկ երկրորդը`
12 կգ: 789. 20%:
790. Կա արծաթ և պղնիձ պարունակող երկու համաձուլվածք, առաջինը 55% պղնձի
պարունակությամբ, իսկ երկրորդը` 25%: Ի՞նչ կշռային հարաբերակցությամբ է պետք
խառնել այդ համաձուլվածքները, որպեսզի ստացվի 30% պղնձի պարունակությամբ
նոր համաձուլվածք: 790. 1:5:
791. Երկու համաձուլվածքում ոսկու և արծաթի կշիռները հարաբերում են ինչպես`
2:3 և 3:7 համապատասխանաբար: Որքա՞ն պետք է վերցնել յուրանչյուր
համաձուլվածքից, որպեսզի ստացվի 8 կգ նոր համաձուլվածք, որում ոսկու և
արծաթի կշիռների հարաբերությունը լինի 5:11: 791. 1 կգ և 7 կգ:
792. Երկու համաձուլվածքում պղնձի և ցինկի կշիռները հարաբերում են ինչպես` 4:1
և 1:3 համապատասխանաբար: Առաջին համաձուլվածքից 10 կգ, երկրորդից` 16 կգ և
մի քանի կիլոգրամ մաքուր պղինձ համատեղ ձուլեցին և ստացան նոր
համաձուլվածք, որի մեջ պղինձը և ցինկը հարաբերում են ինչպես` 3:2 Որոշել նոր
համաձուլվածքի կշիռը: 792. 35 կգ:
793. Երկու ձուլակտորում ոսկու և պղնձի կշիռները հարաբերում են ինչպես` 1:2 և 2:3
համապատասխանաբար: Եթե ձուլենք առաջին ձուլակտորի 1/3 մասը երկրորդի 5/6
մասի հետ, ապա ստացված ձուլակտորում կլինի այնքան ոսկի, որքան պղինձ կա
առաջին ձուլակտորում, իսկ եթե առաջին ձուլակտորի 2/3 մասը ձուլենք երկրորդի
կեսի հետ, ապա ստացված ձուլակտորում պղնձի քանակը կլինի 1 կգ-ով ավելի, քան
երկրորդ ձուլակտորում ոսկի: Քանի՞ կգ ոսկի կա առաջին ձուլակտորում: 793. 1,2:
794. Թթու պարունակող անոթից դատարկեցին 1 լ թթու և փոխարենը ավելացրին 1 լ
ջուր, անուհետ անոթից դատարկեցին 1 լ խառնուրդ և ավելացրին 1 լ ջուր, որից հետո
խառնուրդի մեջ թթվի և ջրի հարաբերակցություն դառավ 9/16: Քանի՞ լիտր թթու կար
անոթում: 794. 2,5:
795. 12 կգ անագի և պղնձի համաձուլվածքը պարունակում է 45% պղինձ: Որքա՞ն
մաքուր անագ է պետք ավելացնել, որպեսզի ստացված համաձուլվածքում պղինձը
լինի 40%: 795. 1,5 կգ:
796. Կա երկու` 40%-ոց և 60%-ոց թթվի խառնուրդներ: Այդ խառնուրդները և ևս 5 կգ
թորած ջուր խառնեցին և ստացան 20%-ոց նոր թթվի խառնուրդ: Եթե 5 կգ թորած ջրի
փոխարեն ավելացնել 5 կգ 80%-ոց թթվի խառնուրդ, ապա ստացվեր 70%-ոց թթվի
խառնուրդ: Որոշել սկզբնական խառնուրդների զանգվածները: 796. 1 կգ; 2 կգ:
254
797. 80 գ ոսկու պարունակությամբ, ոսկու և արծաթի համաձուլվածքը ձուլեցին 100 գ
մաքուր ոսկու հետ: Արդյունքում ոսկու պարունակությունը համաձուլվածքում
բարձրացավ 20%-ով: Որքա՞ն էր արծաթի պարունակությունը համաձուլվածքում:
797. 120 գ:
798. Թթվով լցված 54 լ տարողությամբ անոթից, դատարկեցին մի քանի լիտր և
փոխարենը լցրին նույնքան ջուր, այնուհետ դատարկեցին նույնքան խառնուրդ:
Անոթում մնացած խառնուրդը պարունակում է 24 լ մաքուր թթու: Որքա՞ն թթու
դատարկեցին առաջին անգամ: 798. 18 լ:
799. Կար պղնձի և ցինկի երկու համաձուլվածք: Պղինձը և ցինկը այդ
համաձուլվածքներում հարաբերվում են համապատասխանաբար ինչպես 4:3 և 2:3:
140 կգ առաջին և 150 կգ երկրորդ համաձուլվածքները որոշ քանակությամբ մաքուր
պղնձի հետ ձուլելուց հետո ստացան համաձուլվածք, որում պղինձը 20 կգ-ով շատ էր
ցինկից: Որոշել նոր համաձուլվածքի զանգվածը: 799. 320 կգ:
800. Կա 5% և 40% տոկոս նիկել պարունակող երկու համաձուլվածք: Որքա՞ն է պետք
վերցնել յուրաքանչյուր համաձուլվածքից, որպեսզի ստացվի 30% տոկոս նիկել
պարունակող 140 տ համաձուլվածք: 800. 40 տ; 100 տ:
801. Խառնեցին 30%-ոց և 10%-ոց աղաթթվի երկու խառնուրդ և ստացան 600 գ 15%-ոց
խառնուրդ: Քանի՞ գրամ է պետք վերցնել յուրաքանչյուր խառնուրդից: 801. 150 գ; 450
գ:
802. Կա երկու տարբեր բաղադրությամբ կերակրի աղ: Եթե առաջին աղի 100 գ
խարնեն երկրորդ աղի 200 գ հետ, ապա կստացվի 50%-ոց աղի խառնուրդ: Իսկ եթե
առաջին աղի 300 գ խարնեն երկրորդ աղի 200 գ հետ, ապա կստացվի 42%-ոց աղի
խառնուրդ: Գտնել երկրորդ աղի բաղադրությունը: 802. 60%.
803. Անոթում կար 12 լ թթու: Թթվի մի մասը դատարկեցին և փոխարենը լցրին
նույնքան ջուր: Այնուհետ դատարկեցին նույնքան խառնուրդ և նորից լցրին նույնքան
ջուր: Որքա՞ն հեղուկ են ամեն անգամ դատարկել, եթե արդյունքում անոթում եղավ
25%-ոց թթվի խառնուրդ: 803. 6 լ:
§43. Խնդիրներ` համատեղ աշխատանքի վերաբերյալ
Նման խնդիրներում հիմնականում խոսքը գնում է մի քանի մարդկանց կամ
մեխամիզմների համատեղ աշխատանքի մասին, որոնք աշխատում են
հավսարաչափ կամ նույն հաստատուն արգությամբ:
Հիմնկանում նման խնդիրներում աշխատանքի ծավալը չի նշվում և հարմար է այն
ընդունել որպես միավոր: Եթե աշխատանքի ծավալը կատարում է մեկ սուբյեկտը t1
ժամանակում, իսկ երկրորդը` t 2 ժամանակում, ապա միավոր ժամանակի
1
ընթացքում առաջին սուբյեկտը կատարում է աշխատանքի մասը, իսկ երկրորդը`
t1
1
աշխատանքի մասը: Եթե նրանք աշխատելով համատեղ այդ աշխատանքը
t2
կատարում են t ժամանակում, ապա միավոր ժամանակի ընթացքում կատարում են
1
աշխատանքի մասը: Հետևաբար.
t
1 1 1
  : (1)
t1 t 2 t
Օրինակ 1: Երկու բանվոր պետք է կատարեն աշխատանք: Երկրորդ բանվորը
աշխատանքի անցավ առաջինից ժ-ով ուշ: Առաջին բանվորի աշխատանքի անցնելուց
255
3 ժ հետո նրանց մնացել էր կատարել ամբողջ աշխատանքի 9/20 մասը: Աշխատանքը
ավարտելիս պարզվեց, որ նրանցից յուրաքանչյուրը կատարել է ամբողջ
աշխատանքի կեսը: Քանի՞ ժամում նրանցից յուրաքանչյքւրը կարող է կատարել
ամբողջ աշխատանքը:
Լուծումը: Դիցուք x -ը առաջին բանվորի փնտրվող ժամանակն է, իսկ y -ը
երկրորդինը: Քանի որ երկրորդ բանվորը աշխատանքի է անցել 1 ժ-ով ուշ և
աշխատանքը ավարտելիս պարզվեց, որ նրանցից յուրաքանչյուրը կատարել է
x y
ամբողջ աշխատանքի կեսը, ապա   1 : Հետևաբար, y  x  2 ժ: Մյուս կողմից,
2 2
երբ առաջին բանվորը աշխատել է 3 ժ, իսկ երկրորդ` 2 ժ, նրանց մնացել էր կատարել
ամբողջ աշխատանքի 9/20 մասը, ապա
3 2 9 3 2 11 12
  1     x1  10 , x 2  : Երկրորդ արմատը չի
x x2 20 x x  2 20 11
բավարարում խնդրի x  2 պայմանին: Պատ.` 10 ժ և 8 ժ:
Օրինակ 2: Ավազանը լցվում է երկու ծորակով: Ծորակների համատեղ
աշխատանքի դեպքում այն լցվում է 12 ժ-ում: Եթե սկզբում ավազանի կեսը լցվի
միայն առաջին ծորակից, իսկ մյուս կեսը միայն երկրորդ ծորակից, ապա այն կլցվի 25
ժ-ում: Քանի՞ ժամում կարող է լցնել յուրաքանչյուր ծորակ առանձին: 864.
Լուծումը: Դիցուք առաջին ծորակը, ավարտելով առանձին, լցնում է ավազանը x
ժամում, իսկ երկրորդը` y ժամում: Այդ դեպք ում առաջին ծորակը ավազանը կլցնի
x y x y
ժամում, իսկ երկրորդը` ժամում: Հետևաբար.  25 : Օգտագործելով (1)
2 2 2
1 1 1
բանաձևը կստանանք`   : Այսպիսով`
x y 12
1 1 1  x  20
   
 1  y  30
 x y 12 12 12
 
   50  y y  : Պատ.` 20 ժ; 30 ժ:
 x  y  25  x  50  y  x  30
 2 2   y  20

Օրինակ 3: Երկու բանվոր մի որոշ աշխատանք կարող են կատարել 10 օրում: 7 օր
միասին աշխատելուց հետո նրանցից մեկը տեղափոխվեց այլ աշխատանքի, իսկ
աշխատանքն ավարտեց մյուս բանվորը, աշխատելով ևս 9 օր: Քանի՞ օրում կարող էր
ամբողջ աշխատանքը կատարել յուրաքանչուր բանվորը:
Լուծումը: Դիցուք x -ը առաջին բանվորի փնտրվող ժամանակն է, իսկ y -ը
1 1 1
երկրորդինը: Օգտագործելով (1) բանաձևը կստանանք`   : Խնդրի պայմանից
x y 10
հետևում է, որ առաջին բանվորը աշխատել է 7 օր, իսկ երկրորդը` 7+9=16 дней: Քանի,
1 1
որ աշխատանքը ավարտվել էր, ապա 7  16  1: Այսպիսով`
x y
1 1 1 7 7 7 16 7 3
 x  y  10  x  y  10  y  y  10  y  30
 7 16    : Պատ.` 15 օր; 30 օր:
  1  
7 16
1
1 1 1
    x  15
 x y  x y  x y 10
Օրինակ 4: Ավազանը լցնելու համար բացեցին երկու ծորակները, որոնցով բաց
թողեցին ջուրը 15 ր, այնուհետև բացեցին երրորդ ծորակը, և 5 ր անց ավազանը լցվեց:
Երկրորդ ծորակի թողունակությունը 1,2 անգամ ավել է առաջինի
256
թողունակությունից: Երկրորդ և երրորդ ծորակները, աշխատելով համատեղ,
ավազանը լցնում են այն ժամանակի 9/10 մասի ընթացքում, որի ընթացքում առաջին
և երրորդը ծորակները, աշխատելով համատեղ, լցնում են այն: Քանի՞ րոպեում
կարող են լցնել ավազանը երեք ծորակները, աշխատելով համատեղ:
Լուծումը: Կատարած աշխատանքի ծավալը (ավազանի ծավալը) ընդունենք 1:
Դիսուք x -ը առաջին ծորակի թողունակությունն է, y -ը երկրորդ ծորակի
թողունակությունն է, z -ը երրորդ ծորակի թողունակությունն է: Քանի, որ ավազանը
լցնելու համար առաջին և երկրորդ ծորակները աշխատել են 20 ր, իսկ երրորդ` 5 ր,
ապա 20 x  20 y  5z  1 :
Քանի, որ երրորդ ծորակի թողունակությունը 1,2 անգամ ավել է առաջինի
թողունակությունից, ապա y  1,2 x : Երկրորդ և երրորդ ծորակներըով ավազանը
1 1
լցնելու համար պահանջվում է ր, իսկ առաջին և երրորդ ծորակներըով` ր:
yz xz
1 9 1
Խնդրի պայմանից հետևում է   , կամ 10 x  9 y  z  0 : Այսպիսով`
y  z 10 x  z
 1
 x  48
20 x  20 y  5 z  1 
  1,2
 y  1,2 x  y  :
10 x  9 y  z  0  48
  0,8
 z  48

Ծորակների թողունակությունը համատեղ աշխատանքի դեպքում հավասար է
1 1,2 0,8 1
x yz     : Հետևաբար երեք ծորակները, աշխատելով համատեղ
48 48 48 16
1
կարող են լցնել ավազանը  16 ր: Պատ.` 16 ր:
x yz
Խնդիրներ
804. Երկու մեքենագրուհիներ, աշխատելով համատեղ կարող են ձեռագիրը
մեքենագրել 6 ժ-ում: Քանի՞ ժամում նրանցից յուրաքանչյքւրը կարող է մեքենագրել
ձեռագիրը, եթե հայտնի է, որ նրանցից մեկը 1 ժ-ում մեքենագրում է այնքան, որքան
մյուսը` 2 ժ-ում: 804. 9 ժ; 18 ժ:
805. Երկու մեքենագրուհիներ, աշխատելով համատեղ ամբողջ ձեռագիրը
մեքենագրում են 3 ժ ավելի ուշ, քան միայն առաջինը կմեքենագրի այդ ձեռագրի կեսը,
և 25 ժ շուտ, քան միայն երկրորդը կմեքենագրի ամբողջ ձեռագիրը: Յուրաքանչյքւրը
քանի՞ ժամում կարող է մեքենագրել ամբողջ ձեռագիրը: 805. 14 ժ; 35 ժ կամ 24 ժ; 40 ժ:
806. Երկու մեքենագրուհիներ, աշխատելով համատեղ կարող են ձեռագիրը
մեքենագրել 12 ժ-ում: Եթե նրանք միասին աշխատեն 8 ժ, ապա դրանից հետո
առաջինը մեքենագրումը կավարտի 7 ժ-ում: Ինչքա՞ն ժամանակում առաջին
մեքենագրուհին կարող է մեքենագրել ձեռագիրը: 806. 21 ժ:
807. Երկու բրիգադ, աշխատելով համատեղ կարող են ավարտել աշխատանքը 4
օրում: Ինչքա՞ն ժամանակում կարող է առաջին բրիգադ կատարել այդ աշխատանքը,
եթե հայտնի է, որ այն կարող է կատարել երկրորդից 6 օր շուտ: 807. 6 օր:
808. Երկու տրակտոր միասին ցրտահերկը կարող են կատարել 18 ժ-ով շուտ, քան
առաջին տրակտորն առանձին և 32 ժ-ով շուտ, քան երկրորդ տրակտորն առանձին:
257
Աշխատելով մենակ, առաջին տրակտորը քանի՞ ժամում կարող է կատարել
ցրտահերկը: 808. 42 ժ:
809. Վարպետն ու աշակերտը պետք է կատարեին որոշակի առաջադրանք: Երբ
վարպետը աշխատեց 2 ժ, իսկ աշակերտը` 5 ժ, պարզվեց, որ նրանք կատարել են
ամբողջ առաջադրանքի 2/7 մասը: Աշխատելով ևս 5 ժ միասին, նրանք տեսան, որ
մնացել է կատարելու առաջադրանքի 3/14-ը: Քանի՞ ժամում նրանցից յուրաքանչյքւրը
կարող է կատարել ամբողջ առաջադրանքը: 809. 14 ժ; 35 ժ:
810. Բրիգադներից առաջինը ամբողջ դաշտը կարող է հնձել 12 օրում, իսկ մյուսին այդ
աշխատանքը կատարելու համար հարկավոր է այդ ժամանակի 75 %-ը: Միայն
առաջին բրիգադը 5 օր աշխատելուց հետո նրան միացավ երկրորդը, և նրանք
միասին ավարտեցին աշխատանքը: Բրիգադները քանի՞ օր միասին աշխատեցին:
810. 3 օր:
811. Երկու վարպետ` միասին աշխատելով, մի որոշ աշխատանք կարող են ավարտել
12 օրում: Բայց եթե առաջին վարպետը աշխատի 2 օր, իսկ երկրորդը` 3 օր, ապա
նրանք կկատարեն ամբողջ աշխատանքի միայն 20%-ը: Ամբողջ աշխատանքը քանի՞
օրում կկատարի վարպետներից յուրաքանչուրն աշխատելով առանձին: 811. 20 օր; 30
օր:
812. Երկու շինարարական ջոկատ աշխատելով միասին շենքը կառուցում են 8 օրում:
Եթե սկզբում 8 օր աշխատի միայն մի ջոկատը, այնուհետև մեկ օր աշխատի մյուսը,
ապա այդ դեպքում դեռ կմնա կառուցելու շենքի 70 %-ը: Յուրաքանչուր ջոկատ քանի՞
օրում կարող է կատարել շենքի կառուցման ամբողջ աշխատանքը: 812. 40 օր; 10 օր:
813. Երկու տրակտոր հերկել են դաշտը, ընդ որում առաջին 3 օրը դաշտում աշխատել
է միայն մեկ տրակտորը: Այնուհետ նրան միացավ երկրորդը, և աշխատելով միասին
նրանք 4 օրում հերկեցին ամբողջ դաշտը: Քանի՞ օրում կարող է յուրաքանչուր
տրակտոր հերկել ամբողջ դաշտը, եթե հայտնի է, որ աշխատելով միասին նրանք
կարող են հերկել ամբողջ դաշտը 6 օրում: 813. 9 օր; 18 օր:
814. Երկու բանվոր մի որոշ աշխատանք կարող են կատարել 10 օրում: 7 օր միասին
աշխատելուց հետո նրանցից մեկը տեղափոխվեց այլ աշխատանքի, իսկ
աշխատանքն ավարտեց մյուս բանվորը, աշխատելով ևս 9 օր: Քանի՞ օրում կարող էր
ամբողջ աշխատանքը կատարել յուրաքանչուր բանվորը: 814. 15 օր; 30 օր:
815. Վարպետն ու աշակերտը միասին աշխատելով պատը կարող են շարել 8 օրում:
Առանձին աշխատելով` վարպետը քանի՞ օրում կկատարի աշխատանքը, եթե նա
աշակերտից երկու անգամ արագ է աշխատում: 815. 12 օր:
816. Երկու բանվոր միասին ամբողջ աշխատանքը կարող են կատարել 5 օրում: Եթե
առաջին բանվորն աշխատի երկու անգամ արագ, ապա միասին ամբողջ
աշխատանքը կկատարեն 4 օրում: Քանի՞ օրում կկատարի ամբողջ աշխատանքը
միայն առաջին բանվորը: 816. 20 օր:
817. Մի ճանապարհաշինարարական բրիգադ կարող է ճանապարհի մի հատված
ասֆալտապատել 4 ժ-ով ավելի արագ, քան մյուսը: Քանի՞ ժամում կարող է այդ
հատվածն ասֆալտապատել յուրաքանչուր բրիգադը, եթե հայտնի է, որ 24 ժ
համատեղ աշխատելով նրանք ասֆալտապատել են 5 այդպիսի
ճանապարհահատված: 817. 8 ժ; 12 ժ:
818. Երկու բանվոր, աշխատելով միասին, 12 օրում կատարեցին մի որոշ աշխատանք:
Եթե սկզբում 15 օր աշխատեր միայն առաջին բանվորը, հետո 5 օր աշխատեր միայն
երկրորդ բանվորը, ապա նրանց դեռ կմնար կատարելու աշխատանքի 25%-ը:
258
Յուրաքանչուր բանվոր աշխատելով առանձին քանի՞ օրում կկատարեր
աշխատանքը: 818. 30 օր; 20 օր:
819. Երկու բանվոր միասին մի աշխատանք ավարտում են 10 օրում: Եթե առաջին
բանվորն աշխատի 2 օր, իսկ երկրորդը` 7 օր, ապա կկատարվի աշխատանքի 2/5
մասը: Աշխատելով առանձին, երկրորդ բանվորը քանի՞ օրում կկատարի ամբողջ
աշխատանքը: 819. 25 օր:
820. Առաջին փականագործը ամբողջ աշխատանքը կարող է կատարել 21 օր շուտ,
քան երկրորդը և 4 օր ուշ, քան այն կկատարեն երկուսը միասին: Քանի՞ օրում ամբողջ
աշխատանքը կկատարեն երկուսը միասին: 820. 10 օր:
821. Երկու փականագործ առաջադրանք ստացան: Սկզբում 1 ժ աշխատեց առաջին
փականագործը, այնուհետև 4 ժ նրանք աշխատեցին միասին: Արդյունքում
կատարվեց պատվերի 40%-ը: Քանի՞ ժամում կարող է պատվերը կատարել
յուրաքանչուր փականագործ, եթե առաջինից դրա համար կպահանջվի 5 ժ ավելի,
քան երկրորդից: 821. 25 ժ; 20 ժ:
822. Երկու բանվոր 9 օր միասին աշխատելով կատարեցին պլանով նախատեսված
առաջադրանքի 75%-ը: Յուրաքանչուր բանվոր քանի՞ օրում կարող է կատարել
ամբողջ աշխատանքը, եթե նրանցից մեկը դա կարող է կատարել 7 օր շուտ, քան
մյուսը: 822. 21 օր; 28 օր:
823. Երկու բանվորներից առաջինը ամբողջ աշխատանքը կարող է կատարել 8 ժ-ով
ուշ, քան երկուսը միասին, իսկ երկրորդը` 4,5 ժ-ով ուշ, քան երկուսը միասին: Քանի՞
ժամում առաջին բանվորը կարող է կատարել ամբողջ աշխատանքը: 823. 14 ժ:
824. Երկու բանվոր, աշխատելով միասին, աշխատանքն ավարտեցին 2 օրում: Քանի՞
օր է հարկավոր նրանցից յուրաքանչուրին ամբողջ աշխատանքն ավարտելու համար,
եթե հայտնի է, որ եթե առաջինն աշխատեր 2 օր, իսկ երկրորդը` 1 օր, ապա
կկատարվեր ամբողջ աշխատանքի 5/6-ը: 824. 3 օր; 6 օր:
825. Երեք օր համատեղ աշխատելով երկու շինարարական ջոկատ կատարեցին
ամբողջ աշխատանքի 1/4 մասը: Քանի՞ օրում կարող է կատարել ամբողջ
աշխատանքը յուրաքանչուր ջոկատ, եթե առաջին ջոկատը դա կարող է կատարել 7
օր շուտ, քան երկրորդը: 825. 21 օր; 28 օր:
826. Երկու կոմբայն կարող են հնձել դաշտը 6 օրում: Որոշել քանի՞ օրում կարող է
հնձել ամբողջ դաշտը յուրաքանչուր կոմբայնը, իմանալով, որ եթե նրանցից առաջինն
աշխատի 2 անգամ ավելի արագ, իսկ երկրորդը 3 անգամ ավելի արագ, ապա նրանք
միասին դաշտը կհնձեն 4 օրում: 826. 10 օր; 15 օր:
827. Երկու բրիգադ, աշխատելով համատեղ, կարող են նորոգել ճանապարհի
հատվածը 18 օրում: Սկզբում աշխատել է միայն առաջին բրիգադը, իսկ ավարտել է
ճանապարհի հատվածի նորոգումը միայն երկրորդ բրիգադը, որի
արտադրողականությունը մեծ է առաջին բրիգադի արտադրողականությունից:
Արդյունքում նորոգումը տևել է 40 օր, ընդ որում առաջին բրիգադը կատարել է
աշխատանքի 2/3 մասը: Քանի՞ օր է աշխատել յուրաքանչուր բրիգադ: 827. 30 օր, 10
օր:
828. Երկու տրակտոր միասին կարող են հերկել դաշտը 12 օրում: Եթե սկզբում դաշտի
1/4 մասը հերկի առաջին տրակտորը և ապա մնացածը հերկեն միասին, ապա այդ
աշխատանքը կտևի` 14 օր: Քանի՞ օրում կարող է հերկել յուրաքանչուր տրակտոր
ամբողջ դաշտը: 828. 20 օր; 30 օր:
259
829. Ավազանն առաջին ծորակով լցվում է 5 անգամ արագ, քան երկրորդով:
Ավազանը կարելի լցնել, եթե նախ 5 ժ բացվի միայն առաջին ծորակը, իսկ այնուհետև`
7,5 ժ միայն երկրորդ ծորակը: Քանի՞ ժամում դատարկ ավազանը կլցվի երկու
65
ծորակներով: 829. ժ:
12
830. Առաջին ծորակը ավազանի լցնում այն ժամանակի կեսում, որի ընթացքում
երկրորդ ծորակը լցնում է ավազանի 2/3 մասը: Երկրորդ ծորակը, աշխատելով
առանձին լցնում է ավազանը 6 ժ-ով ավելի ուշ, քան առաջինը: Քանի՞ ժամում
դատարկ ավազանը կարող է լցնել յուրաքանչուր ծորակը աշխատելով առանձին:
830. 3 ժ; 9 ժ:
831. Ավազանը լցվում է երկու ծորակով: Ծորակների համատեղ աշխատանքի
դեպքում այն լցվում է 12 ժ-ում: Եթե սկզբում ավազանի կեսը լցվի միայն առաջին
ծորակից, իսկ մյուս կեսը միայն երկրորդ ծորակից, ապա այն կլցվի 25 ժ-ում: Քանի՞
ժամում ավազանը կարող է լցնել յուրաքանչյուր ծորակը աշխատելով առանձին: 831.
20 ժ; 30 ժ:
832. Ավազանը լցնելու համար սկզբում բացեցին առաջին ծորակը և 2 ժ անց, առանց
փակելու այն, բացեցին երկրորդը: Ծորակների 4 ժ համատեղ աշխատելուց հետո
ավազանը լցվեց: Միայն երկրորդ ծորակը ավազանը կարող է լցնել 1,5 անգամ ավելի
արագ, քան առաջինը: Քանի՞ ժամում դատարկ ավազանը կարող է լցնել
յուրաքանչյուր ծորակ առանձին: 832. 12 ժ; 8 ժ:
833. Ավազանը լցվում է երկու ծորակով 16 ժ-ում: Առաջին ծորակը բացել էին այնքան
ժամանակ, որքան անհրաժեշտ է երկրորդ ծորակով լցնել ավազանի 1/3 մասը: Այն
բանից հետո, երբ փակեցին առաջին ծորակը, բացեցին երկրորդ ծորակը, ընդ որում
այնքան ժամանակ, որքան անհրաժեշտ է առաջին ծորակով լցնել ավազանի 1/3
մասը: Արդյունքում լցվել էր ավազանի 5/6 մասը: Քանի՞ ժամում դատարկ ավազանը
կարող է լցնել յուրաքանչուր ծորակը աշխատելով առանձին: 833. 24 ժ; 48 ժ:
834. Ավազանը ջուրը լցվում է երկու ծորակից: Միայն առաջին ծորակն այն լցնում է 15
ժ-ով ավելի շուտ, քան` միայն երկրորդը: Սկզբում բացեցին առաջին ծորակը այնքան
ժամանակ, որն անհրաժեշտ էր երկու ծորակի միաժամանակ բաց լինելու դեպքում
ավազանի 1/3-ը լցնելու համար: Ապա բացեցին միայն երկրորդ միայն ծորակը, և այն
բացելուց 36 ժ հետո ավազանը լցվեց: Քանի՞ ժամում դատարկ ավազանը կարող է
լցնել յուրաքանչյուր ծորակ առանձին: 834. 30 ժ; 45 ժ:
835. Ավազանը լցվում է երկու ծորակով 2 ժ 24 ր-ում: Սկզբում բացեցին առաջին
ծորակը այնքան ժամանակի քարորդ մասով, որքան անհրաժեշտ է երկրորդ ծորակով
լցնել ավազանը: Այնուհետ բացեցին երկրորդ ծորակը, ընդ որում այնքան ժամանակ,
որքան անհրաժեշտ է առաջին ծորակով լցնել ավազանի քարորդ մասը, որից հետո
պարզվեց, որ մնացել է լցնել ավազանի 11/24 մասը: Քանի՞ ժամում դատարկ
ավազանը կարող է լցնել յուրաքանչյուր ծորակ առանձին: 835. 4 ժ, 6 ժ:
836. Ավազանն ունի երկու ծորակ` առաջինով ջուրը լցվում է երկրորդով`
դատարկվում: Ընդ որում առաջինով դատարկ ավազանը լցվում է 4 ժ-ով ուշ, քան
լիքը ավազանը դատարկվում է երկրորդով: Երբ լցված էր ավազանի 1/5 մասը, երկու
ծորակն էլ բացեցին, և այն դատարկվեց 7 ժ-ում: Գործելով առանձին քանի՞ ժամում է
առաջին ծորակը լցնում, իսկ երկրորդը` դատարկում ավազանը: 836. 14 ժ; 10 ժ:
837. Ավազանն ունի երկու ծորակ: Առաջինով ջուրը լցվում է, երկրորդով`
դատարկվում: Եթե երկու ծորակը բացեն միաժամանակ, ապա դատարկ ավազանը
կլցվի 6 ժ-ում: Քանի՞ ժամում կդատարկվի երկրորդ ծորակով լիքը ավազանը, եթե
260
հայտնի է, որ առաջին ծորակով դատարկ ավազանը լցվում է 3 ժ-ով շուտ, քան լիքը
ավազանը դատարկվում է երկրորդով: 837. 6 ժ:
838. Ավազանն ունի երկու ծորակ. առաջինով ջուրը լցվում է երկրորդով`
դատարկվում: Եթե երկու ծորակը բացենք միաժամանակ, ապա լիքը ավազանը
կդատարկվի 28 ժ-ում: Քանի՞ ժամում կդատարկվի երկրորդ ծորակով լիքը
ավազանը, եթե հայտնի է, որ առաջին ծորակով դատարկ ավազանը լցվում է 9 ժ-ով
ուշ, քան լիքը ավազանը դատարկվում է երկրորդով: 838. 12 ժ:
839. Ավազանն ունի երկու ծորակ` առաջինով ջուրը լցվում է երկրորդով`
դատարկվում: Եթե երկու ծորակը բացենք միաժամանակ, ապա լիքը ավազանը
կդատարկվի 24 ր-ում: Քանի՞ րոպեում կլցնի առաջին ծորակը դատարկ ավազանը,
եթե հայտնի է, որ երկրորդ ծորակով լիքը ավազանը դատարկվում է 2 ր-ով շուտ, քան
դատարկ ավազանը լցվում է առաջինով: 839. 8 ր:
840. Ավազանն առաջին ծորակով լցնելու համար պահանջվոււմ է 9 ժ շատ ժամանակ,
քան առաջին և երկրորդ ծորակով միաժամանակ, և 7 ժ քիչ ժամանակ, քան երկրորդ
ծորակով լցնելու համար: Քանի՞ ժամում դատարկ ավազանը կլցվի երկու
ծորակներով: 840. 12 ժ:
§42. Շարժման խնդիրներ
Շարժման խնդիրները լուծելիս ընդունվում են հետևյալ ենթադրությունները.
1) շարժումը ենթադրվում է հավասարաչափ, եթե հատուկ նշված չէ հակառակը: Այդ
դեպքում օգտագործվում են բանաձևրը`
S S
S  Vt , V  , t  ,
t V
որտեղ t -ն ժամանակն է, V -ն արագությունն է, S -ը անցած ճանապարհը;
2) V -ն հաստատուն արագությունը, որով օբյեկտը գնում է կանգնած ջրում, կոչվում
է սեփական արագություն: Եթե շարժումը տեղի է ունենում հաստատուն
արագություն ունեցող գետով, ապա V реки -ն գետի հոսանքի արագությունն է, և
հոսանքի ուղղությամբ օբյեկտի արագությունը հավասար է V  Vреки , իսկ հոսանքին
հակառակ` V  Vреки : Եթե խնդում խոսվում է լաստի շարժման մասին, ապա
ենթադրվում է, որ այն շարժվում է գետի հոսանքի արագությամբ;
3) եթե երկու մարմին միաժամանակ շարժվում են միմյանց ընդառաջ V1 և V2
S
արագությամբ, ապա հանդիպում են ժամանակում, որտեղ S -ը նրանց միջև
V1  V2
սկզբնական հեռավորությոնն է;
4) եթե երկու մարմին միաժամանակ շարժվում են նույն ուղղությամբ V1 և
S
V2 ( V1  V2 ) արագություններով, ապա առաջին մարմինը երկրորդին կհասնի ,
V1  V2
ժամանակում, որտեղ S -ը նրանց միջև սկզբնական հեռավորությոնն է;
Օրինակ 1: A նավամատույցից գետն ի վար միաժամանակ շարժվեցին նավակն ու
լաստը: Նավակն գնաց 96 կմ, ապա հետ դարձավ և 14 ժ հետո վերադարձավ А:
Գտնել լաստի արագությունը, եթե նավակը հետադարձ ճանապարհին հանդիպեց
լաստին` А-ից 24 կմ հեռավորության վրա:
Լուծումը: Դիցուք Vсоб -ն սեփական արագությունն է, V реки -ն կմ գետի հոսանքի
արագությունն է (լաստի արագությունն է): Այդ դեպքում նավակը հոսանքի
261
96 96
ուղղությամբ ժախսում է ժ, իսկ հոսանքին հակառակ` ժ:
Vсоб  V реки V соб  V реки
Ուստի`
96 96
  14 :
Vсоб  V реки Vсоб  V реки
Մինչ հանդիպման պահը նավակն ու լաստը ժախսում են նույն ժամանակը: Ընդ
որում նավակը անցել է 96 կմ հոսանքի ուղղությամբ և 96–24=72 կմ հոսանքին
հակառակ, իսկ լաստը 24 կմ հոսանքի ուղղությամբ: Այսպիսով`
 96 96
V  V   14
 соб реки Vсоб  V реки
  Vреки  2 կմ/ժ: Պատ.` 2 կմ/ժ:
 96 72 24
 

 Vсоб  V реки Vсоб  V реки V реки
Օրինակ 2: А-ից դեպի В-ը մեկնեց բեռնատար ավտոմքենան, իսկ մեկ ժամ անց А-
ից դեպի В-ը մեկնեց մարդատար ավտոմքենան: Նրանք В-ը հասան միաժամանակ:
Եթե նրանք А-ից և В-ից մեկնեին միաժամանակ միմյանց ընդառաջ, ապա
կհանդիպեին մեկնարկից 1 ժ 12 ր հետո: Որքա՞ն ժամանակ է ժախսում բեռնատար
ավտոմքենան А-ից В-ը ճանապարհին:
Լուծումը: Դիցուք S -ը А-ից В-ը հեռավորությունն է, V1 -ն բեռնատար
ավտոմքենայի արագությունն է, V2 -ն մարդատար ավտոմքենայի արագությունն է:
S S
Խնդրի պայմանից հետևում է, որ   1 : Շարժվելով միմյանց ընդառաջ,
V1 V2
ավտոմքենաները կհանդիպեին 1 ժ 12 ր հետո, կամ 6/5 ժ հետո: Հետևաբար.
S 6
 : Ստացանք հետևյալ համակարգը`
V1  V2 5
S S S S
V  V  1   1
 1 V1 V2

2
 :
 S 6 6  V1  6  V2  5
V1  V2 5  S S
S S
Նշանակենք` u ; v : Ստացանք հետևյալ
V1 V2
u  v  1
 6 6 2
համակարգը`  6 6    5  u1  3 , u 2  , որտեղ u -ն որոնելի
 u  v  5 u u  1 5
ժամանակն է: Երկրորդ արժեքը չի բավարարում քանի, որ այդ դեպքում մարդատար

ավտոմքենայի արագությունը կլինի բացասական: Պատ.` 3 ժ:
Օրինակ 3: Երկու մարմին հավասարաչափ շարժվում են 120 մ երկարություն
ունեցող շրջանագծով: Եթե նրանք շարժվեն հակառակ ուղղություններով, ապա
կհանդիպեն յուրաքնանչյուր 15 վրկ-ը մեկ: իսկ եթե շարժվեն նույն ուղղությամբ,
ապա կհանդիպեն յուրաքնանչյուր 60 վրկ-ը մեկ: Գտնել մարմինների
արագությունները:
Լուծումը: Դիցուք V1 -ն առաջին մարմնի արագությունն է, V2 -ն երկրորդ մարմնի
արագությունն է: Խնդրի պայմանից հետևում է, որ 15 V1  15 V2  120 : Ենթադրենք, որ
262
V1  V2 , այդ դեպքում կունենանք 60 V1  60 V2  120 : Ստացանք հետևյալ
համակարգը`
V1  V2  8
  V1  5, V2  3 : Պատ.` 5 մ/վրկ; 3 մ/վրկ:
V1  V2  2
Օրինակ 4: 108 կմ/ժ արագությամբ ընթացող գնացքի ուղղևորը նկատեց, որ
հանդիպակած գնացքը նրանց մոտով անցավ 3 վարկյանի ընթացքում: Գտնել
հանդիպակած գնացքի երկարությունը, եթե նրա արագությունը հավասար է 20 մ/վ:
Լուծումը: Դիցուք x -ը որոնելի երկարությունն է: Հանդիպակած գնացքի
արագությունը ուղղևորի նկատմամբ հավասար է 30+20=50 մ/վ (քանի, որ 108 կմ/ժ=30
մ/վ): Հանդիպակած գնացքի անցած ճանապարհը հավասար է նար երկարությանը`
x  50  3  150 մ: Պատ.` 150 մ:
Խնդիրներ
841. Գետն ի վեր գնալով 16 կմ, նավակը հետ վերադարձավ` վերադարձի
ճանապարհին ծախսելով 40 ր պակաս ժամանակ, քան հոսանքին հակառակ գնալիս:
Իմանալով, որ գետի հոսանքի արագությունը 2 կմ/ժ է, որոշել նավակի արագությունը
կանգնած ջրում: 841. 10 կմ/ժ:
842. Գետի հոսանքով նավակը անցավ 28 կմ և անմիջապես հետ վերադարձավ,
ամբողջ ուղևորության վրա ծախսելով 7 ժ: Որքա՞ն է նավակի արագությունը
կանգնած ջրում, եթե գետի հոսանքի արագությունը 3 կմ/ժ է: 842. 9 կմ/ժ:
843. Գետի հոսանքով շոգենավը անցավ 80 կմ և անմիջապես հետ վերադարձավ,
ամբողջ ուղևորության վրա ծախսելով 8 ժ 20 ր: Գտնել շոգենավի արագությունը
կանգնած ջրում, եթե գետի հոսանքի արագությունը 4 կմ/ժ է: 843. 20 կմ/ժ:
844. Գետի հոսանքով նավակն անցավ 80 կմ և անմիջապես հետ վերադարձավ,
ամբողջ ուղևորության վրա ծախսելով 9 ժ: Որքա՞ն է գետի հոսանքի արագությունը,
եթե նավակի արագությունը կանգնած ջրում 18 կմ/ժ է: 844. 2 կմ/ժ:
845. Գետն ի վար նավակն անցավ 5 կմ և անմիջապես հետ վերադարձավ, ամբողջ
ուղևորության վրա ծախսելով 5 ժ: Ընդ որում հոսանքին հակառակ յուրաքանչյուր 2
կմ գնալը տևեց այնքան ժամանակ, որքան` հոսանքի ուղղությամբ 3 կմ գնալը:
Որքա՞ն էր հոսանքի արագությունը: 845. 5/12 կմ/ժ:
846. Տուրիստը նավակով գետի հոսանքին հակառակ անցավ 6 կմ, իսկ լճով` 15 կմ,
լճով գնալիս ծախսելով 1 ժ ավելի, քան գետով գնալիս: Գիտենալով, գետի հոսանքի
արագությունը 2 կմ/ժ է, գտնել նավակի արագությունը լճով գնալիս: 846. 5 կմ/ժ կամ 6
կմ/ժ:
847. Նավակայանից գետի հոսանքին հակառակ մեկնեց նավակը, որի սեփական
արագությունը 10 կմ/ժ է: Մեկնելուց 45 ր անց շարժիչը փչացավ, և նավակը գետի
հոսանքի հետ 3 ժ-ում հետ վերադարձավ նավակայան: Որքա՞ն է գետի հոսանքի
արագությունը: 847. 2 կմ/ժ:
848. Ձկնորսը N վայրից նավակով ուղևորվեց գետն ի վեր: Անցնելով 6 կմ, նա
հավաքեց թիակները, և N-ից մեկնելու պահից 4 ժ 30 ր հետո հոսանքը նրան հասցրեց
N վայրը: Գիտենալով, որ նավակի արագությունը կանգնած ջրում 5,4 կմ/ժ է գտնել
գետի հոսանքի արագությունը: 848. 2,4 կմ/ժ կամ 3 կմ/ժ:
849. Գետափնյա A և B վայրերից միաժամանակ միմյանց ընդառաջ շարժվեցին
նավակն ու լաստը: Նավակը հանդիպեց լաստին 1 ժ 15 ր հետո, իսկ ևս 15 ր անց`
հասավ B: Լաստը որքա՞ն ժամանակում B-ից կհասնի A: 849. 7,5 ժ:
263
850. Գետափնյա A վայրից նավակի գետն ի վար շարժվելու պահից 1 ժ հետո, B
նավակայանից նրան ընդառաջ դուրս եկավ երկրորդ նավակը: Հանդիպման պահին
նավակներից յուրաքանչյուրը անցել էր 36 կմ: Որքա՞ն է գետի արագությունը, եթե
առաջին և երկրորդ նավակների արագությունը կանգնած ջրում
համապատասխանաբար 10 կմ/ժ և 20 կմ/ժ են: 850. 2 կմ/ժ:
851. Նավակը որոշ ժամանակում հոսանքի ուղղությամբ գնաց 90 կմ: Այդ նույն
ժամանակում նա հոսանքին հակառակ կգնար 70 կմ: Այդ ժամանակում ի՞նչ
հեռավորություն կանցներ լաստը: 851. 10 կմ:
852. Նավը գետափնյա A վայրից գետի հոսանքով B վայրն է հասնում 6 ժ-ում և B-ից A
վերադարնում` 10 ժ-ում: Քանի՞ ժամում նույն հեռավորությունը նա կանցնի կանգնած
ջրում: 852. 7,5 ժ:
վերադարնում` 6 ժ-ում: Քանի՞ ժամ կտևեր A-ից B հասնելը և քանի՞ ժամ` B-ից A
վերադարնալը, եթե գետի հոսանքի արագությունը 2 անգամ փոքր լիներ: 853. 2,4; 4:
վերադարնում` 6 ժ-ում: Քանի՞ ժամ կտևեր A-ից B հասնելը և քանի՞ ժամ` B-ից A
վերադարնալը, եթե գետի հոսանքի արագությունը 2 անգամ մեծ լիներ: 854. 1,2 ժ A-ից
B; 2 ժ B-ից A:
855. Նավակն անցավ 45 կմ գետի հոսանքով և 22 կմ` հոսանքին հակառակ, ամբողջ
ուղևորության վրա ծախսելով 5 ժ: Որքա՞ն է նավակի արագությունը կանգնած ջրում,
եթե գետի արագությունը 2 կմ/ժ է: 855. 13 կմ/ժ:
856. Նավակը 39 կմ անցավ գետի հոսանքով և 28 կմ` հոսանքին հակառակ, ամբողջ
ուղևորության վրա ծախսելով այնքան ժամանակ, որի ընթացքում կանգնած ջրում նա
կանցներ 70 կմ: Որքա՞ն է նավակի արագությունը կանգնած ջրում, եթե գետի
արագությունը 3 կմ/ժ է: 856. 10 կմ/ժ:
857. Երկու նավակ նույն սեփական արագությամբ դուրս եկան A կետից առաջինը
հոսանքի ուղղությամբ, երկրորդը ` հոսանքին հակառակ: 1 ժ հետո առաջին նավակը
հետ դարձավ և շարժվեց հակառակ ուղղությամբ: Եվս 20 ր հետո երկրորդ նավակը
նույնպես հետ դարձավ և նրանք շարժվեցին միմյանց հանդեպ: A կետից մեկնարկից
քանի՞ ժամ հետո նրանք կհանդիպեն: 857. 7/3 ժ:
858. Գետափնյա A և B վայրերից միաժամանակ միմյանց հանդեպ դուրս եկան նույն
սեփական արագությունն ունեցող երկու նավակ: Հանդիպումից 4 ժ հետո A-ից դուրս
եկած նավակը հասավ B, իսկ հանդիպումից 9 ժ հետո մյուս նավակը հասավ A:
Լաստը քանի՞ ժ-ում A-ից կհասնի B: 858. 60 ժ:
859. Գետափնյա A և B վայրերից միաժամանակ միմյանց հանդեպ դուրս եկան նույն
սեփական արագությունն ունեցող երկու նավակ: A-ից դուրս եկած նավակը
հանդիպումից 2 ժ հետո հասավ B, իսկ B-ից դուրս եկածը հանդիպումից 4,5 ժ հետո
հասավ A: Նավակների սեփական արագությունը քանի՞ անգամ է մեծ գետի
արագությունից: 859. 30 ժ:
860. A վայրից գետի հոսանքի ուղղությամբ դեպի B շարժվեց առաջին նավակը: Նույն
պահին B-ից գետի A շարժվեց երկրորդ նավակը: Հասնելով B, առաջին նավակն
անմիջապես հետ դարձավ և հասավ A երկրորդ նավակի հետ միաժամանակ: Գետի
հոսանքի արագությունը 3 կմ/ժ է: Գտնել առաջին նավակի սեփական արագությունը,
եթե այն 2 կմ/ժ-ով ավել է երկրորդ նավակի սեփական արագությունից: 860. 9 կմ/ժ:
861. A նավամատույցից գետն ի վար միաժամանակ շարժվեցին նավակն ու լաստը:
Նավակն գնաց 96 կմ, ապա հետ դարձավ և 14 ժ հետո վերադարձավ А: Գտնել լաստի
264
արագությունը, եթե նավակը հետադարձ ճանապարհին հանդիպեց լաստին` А-ից 24
կմ հեռավորության վրա: 861. 2 կմ/ժ:
862. Նավամատույցի գետն ի վար միաժամանակ շարժվեցին նավակն ու լաստը:
Անցնելով 40 կմ, նավակն անմիջապես հետ դարձավ և գետն ի վեր 28 կմ գնալուց
հետո հանդիպեց լաստին: Որքա՞ն է նավակի արագությունը կանգնած ջրում, եթե
գետի արագությունը 3 կմ/ժ է: 862. 17 կմ/ժ:
863. Գետափնյա A վայրից գետն ի վար միաժամանակ շարժվեցին նավակն ու լաստը:
50 ր անց նավակն անմիջապես հետ դարձավ և հետադարձ ճանապարհին, A-ից 5 կմ
հեռավորության վրա, հանդիպեց լաստին: Որքա՞ն էր գետի արագությունը: 863. 3
կմ/ժ:
864. Գետափնյա A վայրից գետն ի վար միաժամանակ շարժվեցին նավակն ու լաստը:
Եթբ լաստն անցավ 2 կմ, նավակը հետ շրջվեց և հետադարձի ճանապարհին
հանդիպեց լաստին: A-ից ի՞նչ հեռավորության վրա տեղի ունեցավ հանդիպումը: 864.
4 կմ:
865. Գետափնյա A վայրից գետն ի վար ուղղությամբ միաժամանակ շարժվեցին
նավակն ու լաստը: 1 ժ. հետո, նավակը հետ շրջվեց և հետադարձի ճանապարհին
հանդիպեց լաստին: Գտնել հանդիպման կետի հեռավորությունը A-ից, եթե գետի
հոսանքի արագությունը 2 կմ/ժ էր: 865. 4 կմ:
866. A նավամատույցից գետի հոսանքի ուղղությամբ միաժամանակ շարժվեցին
նավակն ու լաստը: Նավակը հասավ B, անմիջապես հետ դարձավ և հանդիպեց
լաստին` A-ից դուրս գալուց 4 ժ հետո: Քանի՞ ժամում նավակը A-ից հասավ B: 866. 2
ժ:
867. Նավակը գետի վտակի ափին գտվող A վայրից 16 կմ հոսանքի ուղղությամբ
իջնում է մինչև գետը, ապա գետով, հոսանքին հակառակ, բարձրացավ մինչև B
վայրը` A-ից B ամբողջ ճանապարհի վրա ծախսելով 8 ժ: Այնուհետև նավակը 6 ժ-ում
նույն ճանապարհով վերադառնում է A: Գտնել վտակի հոսանքի արագությունը, եթե
գետի հոսանքի արագությունը 3 կմ/ժ է, իսկ նավակի սեփական արագությունը` 6
կմ/ժ: 867. 2 կմ/ժ:
868. Նավակը գետափնյա A վայրից, գետն ի վար 9 կմ իջավ ներքև, այնուհետև նրա
վտակով բարձրացավ մինչև B վայրը` A-ից B ամբողջ ճանապարհի վրա ծախսելով 3
ժ: Նույն ճանապարհով B-ից A վերադառնալը տևեց 4 ժ: Գտնել գետի հոսանքի
արագությունը, եթե վտակի հոսանքի արագությունը 2 կմ/ժ է, իսկ նավակի սեփական
արագությունը` 6 կմ/ժ: 868. 3 կմ/ժ:
869. Երկու ավտոմեքենա միաժամանակ միմյանց ընդառաջ դուրս եկան A և B
քաղաքներից: Հանդիպումից 4 ժ անց A-ից մեկնած ավտոմեքենան հասավ B, իսկ
հանդիպումից 9 ժ անց B-ից մեկնած ավտոմեքենան հասավ A: Քանի՞ ժամ եղավ
ճանապարհին ավտոմեքենաներից յուրաքանչյուրը: 869. 10 ժ, 15 ժ:
870. А վայրից դեպի В վայր մեկնեց մարդատար գնացքը: Միաժամանակ В-ից դեպի А
մեկնեց բեռնատար գնացքը: Մարդատար գնացքը ժամանեց В-ը հանդիպումից 9 ժ
հետո, իսկ բեռնատար գնացքը` А հանդիպումից 16 ժ հետո: Քանի՞ ժամ եղավ
ճանապարհին մարդատար գնացքը: 870. 21 ժ:
871. A և B քաղաքներից միաժամանակ միմյանց հանդեպ դուրս եկան երկու
հետիոտն: Առաջինը հասավ B` հանդիպումից 4,5 ժ հետո, իսկ երկրորդը A`
հանդիպումից 2 ժ հետո: Գտնել հետիոտների արագությունները, եթե A և B
քաղաքների հեռավորությունը 30 կմ է: 871. 4 կմ/ժ; 6 կմ/ժ:
265
872. A և B վայրերից միմյանց հանդեպ միաժամանակ դուրս եկան երկու
ավտոմեքենա: A-ից մեկնած ավտոմեքենան հասավ B հանդիպումից 16 ժ անց, իսկ B-
ից մեկնած ավտոմեքենան հասավ` A հանդիպումից 25 ժ անց: Քանի՞ ժամ
ճանապարհին եղավ A-ից մեկնած ավտոմեքենան: 872. 36 ժ:
873. Երկու մարզիկներ միաժամանակ սկսեցին վազքը` առաջինը A-ից B
ուղղությամբ, երկրորդը` B-ից A: Հանդիպելով A-ից 300 մ հեռավորության վրա,
նրանք շարունակեցին վազքը` առաջինը մինչև B, երկրորդը` մինչև A, որից հետո
ակնթարթորեն հետ շրջվեցին և վազքը շարունակելով հանդիպեցին B-ից 400 մ
հեռավորության վրա: Քանի՞ մետր է AB վազքուղու երկարությունը: 873. 500 մ:
874. A և B կետերից միաժամանակ միմյանց հանդեպ դուրս եկան մոտովարորդը և
հեծանվորդը: Նրանք հանդիպեցին B-ից 4 կմ հեռավորության վրա: Իսկ երբ
մոտովարորդը ժամանեց B, հեծանվորդը դեռևս գտնվում էր A-ից 15 կմ
հեռավորության վրա: Գտնել A և B կետերի հեռավորությունը: 874. 20 կմ:
875. A և B վայրերից միաժամանակ միմյանց հանդեպ դուրս եկան երկու
հեծանվորդներ և հանդիպեցին B-ից 30 կմ հեռավորության վրա: Հասնելով A և B,
նրանք անմիջապես հետ վերադարձան: Երկրորդ հանդիպումը տեղի ունեցավ A-ից
18 կմ հեռավորության վրա: Գտնել A և B վայրերի հեռավորությունը: 875. 72 կմ:
876. A-ից B միաժամանակ շարժվեցին երկու հեծանվորդ: Առաջին հեծանվորդը,
հասնելով B, անմիջապես հետ դարձավ և A-ից 36 կմ հեռավորության վրա հանդիպեց
երկրորդին: Գտնել AB հեռավորությունը, եթե հեծանվորդների արագությունները
հարաբերվում են ինչպես 4:3: 876. 42 կմ:
877. Ճեպընթաց գնացքը 16 ր կանգ առավ սեմաֆորի մոտ, և ուշացումը վերացնելու
համար 80 կմ հատվածի վրա, ավելացրեց արագությունը 10 կմ/ժ-ով: Գտնել
սկզբնական արագությունը: 877. 50 կմ/ժ:
878. 20 ր ուշացումով մեկնելով կայարանից, գնացքը 160 կմ հատվածը գնաց
սկզբնական արագությունից 16 կմ/ժ-ով մեծ արագությմբ և վերացրեց առաջացած
ուշացումը: Գտնել սկզբնական արագությունը: 878. 80 կմ/ժ:
879. Մեքենան մեկնում է А-ից դեպի В-ը: Հասնելով В-ը նա անմիջապես հետ է
վերադառնում: А-ից մեկնարկից 1 ժ հետո մեքենան գտնվում էր В-ից 80 կմ
հեռավորության վրա, ևս 3 ժ հետո` А-ից 80 կմ հեռավորության վրա: Հայտնի է, որ А-
ից դեպի В-ը և հակառակը ճանապարհի ցրա մեքենան ծախսել է 9 ժ պակաս
ժամանակ: Գտնել А-ից В-ը հեռավորությունը: 879. 120 կմ:
880. A վայրից դեպի B վայրը դուրս եկավ բեռնատար մեքենան: Միաժամանակ B-ից
A շարժվեց մարդատար մեքենան: Բեռնատարը 1 ժ հետո հանդիպեց մարդատարին և
ևս 1 ժ 30 ր հետո հասավ B վայր: Որքա՞ն ժամանակ ծախսեց մարդատար մեքենան B-
ից A ճանապարհին: 880. 1 ժ 40 ր:
881. A և B կայարաններից, որոնց հեռավորությունը 75 կմ է, միաժամանակ իրար
հանդեպ մեկնեցին ապրանքատար և ճեպընթաց գնացքները և հանդիպեցին կես ժամ
անց: Ապրանքատար գնացքը B հասավ 25 ր ավելի ուշ, քան ճեպընթացը` A: Որքա՞ն
է յուրաքանչյուր գնացքի արագությունը: 881. 60 կմ/ժ; 90 կմ/ժ:
882. Երկու հեծանվորդ դուրս են գալիս միաժամանակ միմյանց ընդառաջ A և B
վայրերից, որոնց հեռավորությունը 28 կմ է, և 1 ժ հետքո հանդիպում են: Առանց կանգ
առնելու նրանք շարունակում են ճանապարհը, և առաջինը B վայր է հասնում 35 ր -
շուտ, քան երկրորդը` A վայրը: Գտնել յուրաքանչյուր հեծանվորդի արագությունը:
882. 16 կմ/ժ; 12 կմ/ժ:
266
883. A-ից B և B-ից A միաժամանակ մեկնեցին երկու ավտոմեքենաներ և հանդիպեցին
3 ժ անց: Առաջին ավտոմեքենան B հասավ 1,1 ժ ավելի ուշ, քան երկրորդը` A: Քանի՞
անգամ է երկրորդ ավտոմեքենայի արագությունը մեծ առաջինի արագությունից: 883.
1,2:
884. Կայարանից մինչև գյուղ հեռավորությունը 12 կմ է: Տրակտորը կայարանից դուրս
եկավ բեռնատարից 30 ր շուտ: Երբ բեռնատարը հասավ գյուղ, տրակտորին մինչև
գյուղ հասնելը մնում էր 3 կմ ճանապարհ : Գտնել բեռնատարի և տրակտորի
արագությունները, եթե հայտնի է, որ բեռնատարի արագությունը 20 կմ/ժ-ով ավելի է
տրակտորի արագությունից: 884. 30 կմ/ժ; 10 կմ/ժ:
885. A և B վայրերից, որոնց հեռավորությունը 280 կմ է, միաժամանակ պետք է դուրս
գան երկու ավտոմեքենա: Եթե նրանք շարժվեն իրար հանդեպ, ապա հանդիպումը
տեղի կունենա 2 ժ հետո: Իսկ եթե նրանք շարժվեն նույն ուղղությամբ, ապա A-ից
մեկնած ավտոմեքենան կհասնի B-ից մեկնած ավտոմեքենային 14 ժ հետո: Որքա՞ն է
յուրաքանչյուր ավտոմեքենայի արագությունը: 885. 80 կմ/ժ; 60 կմ/ժ:
886. Իրարից 120 կմ հեռավորության վրա գտնվող երկու վայրերից միաժամանակ
դուրս են գալիս երկու մոտոցիկլիստ: Եթե նրանք շարժվեն իրար հանդեպ, ապա
հանդիպումը տեղի կունենա 1 ժ 12 ր հետո Իսկ եթե նրանք շարժվեն նույն
ուղղությամբ, ապա հետևինը առաջինին 6 ժ հետո: Ի՞նչ արագությամբ է գնում
մոտոցիկլիստներից յուրաքանչյուրը: 886. 40 կմ/ժ; 60 կմ/ժ:
887. Զբոսաշրջիկը, որը գնում էր գյուղից դեպի կայարան, առաջին ժամում անցնելով
3 կմ, հաշվեց, որ նույն արագությամբ շարժվելու դեպքում 40 ր կուշանա գնացքից:
Ուստի մնացած ճանապարհը 4 կմ/ժ արագությամբ և կայարան ժամանեց գնացքի
մեկնումից 45 ր շուտ: Որքա՞ն է գյուղից մինչև կայարան հեռավորությունը: 887. 20 կմ:
888. Զբոսաշրջիկը հաշվեց, որ եթե ինքը դեպի երկաթուղային կայարան գնա 4 կմ/ժ
արագությամբ, ապա գնացքից կուշանա կես ժամ, իսկ եթե գնա 5 կմ/ժ արագությամբ,
ապա կայարան կհասնի գնացքը մեկնելուց 6 ր շուտ: Ինչքա՞ն հեռավորություն պետք
է անցնի զբոսաշրջիկը: 888. 12 կմ:
889. Ջերմանավը A նավամատույցից մեկնեց B նավամատույցը, որոնց
հեռավորությունը 225 կմ է: Մեկնելուց 1,5 ժ անց նա ստիպված կանգ առավ 1/2 ժ և
ժամանակին տեղ հասնելու համար արագությունը մեծացրեց 10 կմ/ժ-ով: Գտնել
ջերմանավի սկզբնական արագությունը: 889. 50 կմ/ժ:
890. 36 կմ հեռավորության վրա գտնվող A և B վայրերից միաժամանակ իրար
հանդեպ դուրս եկան` B-ից հետիոտնը, A-ից հեծանվորդը: Հեծանվորդը հետիոտնին
հանդիպելուց հետո անմիջապես ետ վերադարձավ և A հասավ հետիոտնից 3 ժամ
շուտ: Գտնել հեծանվորդի արագությունը, եթե այն 4 կմ/ժ-ով մեծ է հետիոտնի
արագությունից: 890. 8 կմ/ժ:
891. A-ից դեպի B միաժամանակ դուրս եկան երկու մոտոցիկլավար: նրանցից մեկի
արագությունը 1,5 անգամ մեծ էր մյուսի արագությունից: Առաջինը B հասած
մոտոցիկլավարը անմիջապես ետ դարձավ: Մյուս մոտոցիկլավարին նա հանդիպեց
A-ից դուրս գալուց 2 ժ 24 ր հետո: A-ից B հեռավորությունը 120 կմ է: Գտնել
մոտոցիկլավարների արագությունները: 891. 40 կմ/ժ; 60 կմ/ժ:
892. A և B վայրերից միաժամանակ միմյանց ընդառաջ դուրս եկան հետիոտն ու
հեծանվորդը և հանդիպեցին 50 ր հետո: Որքա՞ն ժամանակում հետիոտնը կանցնի A-
ից B ճանապարհը, եթե հայտնի է, որ հեծանվորդը այդ ճանապարհն անցնում է
նրանից 4 ժ շուտ: 892. 5 ժ:
893. Երկու զբոսաշրջիկ միաժամանակ միմյանց ընդառաջ դուրս եկան երկու
քաղաքից, որոնց հեռավորությունը 38 կմ է, և հանդիպեցին 4 ժ շուտ: Ի՞նչ
267
արագությամբ էր գնում յուրաքանչյուր զբոսաշրջիկը, եթե հայտնի է, որ մինչև
հանդիպումը առաջինը երկրորդից 2 կմ ավել էր անցել: 893. 5 կմ/ժ; 4,5 կմ/ժ:
894. A և B վայրերի հեռավորությունը 160 կմ է: A-ից B մեկնեց հեծանվորդը և միևնույն
ժամանակ B-ից A մեկնեց մոտոցիկլավարը: Նրանք հանդիպեցին 2 ժ անց, իսկ
հանդիպումից 30 ր անց հեծանվորդին մնում էր անցնելու 11 անգամ ավելի
ճանապարհ, քան մոտոցիկլավարին: Որքա՞ն է մոտոցիկլավարի արագությունը: 894.
60 կմ/ժ:
895. A և B քաղաքներից միաժամանակ միմյանց ընդառաջ մեկնեցին երկու
ավտոմեքենաներ ու հանդիպեցին 5 ժ հետո: A-ից մեկնած մեքենայի արագությունը
10 կմ/ժ-ով փոքր է մյուս մեքենայի արագությունից: Եթե առաջին մեքենան A-ից
մեկներ երկրորդից 4,5 ժ շուտ, ապա հանդիպումը կկայանար B-ից 150 կմ
հեռավորության վրա: Գտնել A և B քաղաքների հեռավորությունը: 895. 450 կմ:
896. A և B քաղաքներից միաժամանակ միմյանց ընդառաջ դուրս եկան երկու
հետիոտն ու հանդիպեցին 7 ժ հետո: Եթե առաջինը դուրս գար երկրորդից 4 ժ շուտ,
ապա հանդիպումը կկայանար երկրորդ հետիոտնի դուրս գալուց 5 ժ հետո: Գտնել
յուրաքանչյուր հետիոտնի արագությունը, եթե A-ից B հեռավորությունը 42 կմ է: 896.
3 կմ/ժ; 3 կմ/ժ:
897. 750 կմ հեռավորությամբ վայրերից միաժամանակ միմյանց ընդառաջ դուրս եկան
երկու գնացք և հանդիպեցին 5 ժ հետո: Եթե առաջինը դուրս գար երկրորդից 1 ժ 40 ր
շուտ, ապա հանդիպումը կկայանար երկրորդի դուրս գալուց 4 ժ հետո: Գտնել
գնացքներից յուրաքանչյուրի արագությունը: 897. 90 կմ/ժ; 60 կմ/ժ:
898. A և B վայրերից, որոնց հեռավորությունը 40 կմ է, միաժամանակ միմյանց
ընդառաջ դուրս եկան երկու հետիոտն: 4 ժ անց նրանց դեռ 4 կմ էլ մնացել էր
հանդիպման համար: Եթե A վայրից հետիոտը դուրս գար 1 ժ շուտ, ապա նրանք
կհանդիպեին ճանապարհի կեսին: Ի՞նչ արագությամբ էր գնում յուրաքանչյուր
հետիոտը: 898. 4 կմ/ժ; 5 կմ/ժ:
899. A և B վայրերից միաժամանակ միմյանց ընդառաջ դուրս եկան ճեպընթացն ու
ապրանքատար գնացքը և հանդիպեցին 2/3 ժ հետո: A և B վայրերի միջև
հեռավորությունը 80 կմ է: Ինչպիսի՞ արագությամբ է շարժվում ճեպընթացը, եթե 40
կմ ճանապարհի վրա նա ծախսում է 3/8 ժ-ով ավելի ժամանակ, քան ապրանքատարը
ծախսում է 5 կմ ճանապարհ անցնելու համար: 899. 80 կմ/ժ:
900. A և B քաղաքներից միմյանց ընդառաջ դուրս եկան երկու ավտոմեքենա և
հանդիպեցին 8 ժ հետո: Եթե A-ից դուրս եկած ավտոմեքենայի արագությունը
մեծանար 14%-ով, իսկ B-ից դուրս եկած ավտոմեքենայինը 15%-ով, ապա
հանդիպումը տեղի կունենա 7 ժ հետո: Ո՞ր ավտոմեքենայի արագությունն է ավելի
մեծ և քանի՞ անգամ: 900. VA:VB=5:2:
901. Երկու գնացք միաժամանակ միմյանց ընդառաջ են շարժվում A և B
կայարաններից, որոնց միջև եղած հեռավորությունը 300 կմ է: Առաջինը B կայարան է
հասնում 1,5 ժ շուտ, քան երկրորդը` A կայարան: Այն ժամանակահատվածում, որ
առաջինն անցնում է 250 կմ, երկրորդն անցնում է միայն 200 կմ: Գտնել գնացքներից
յուրաքանչյուրի արագությունը: 901. 40 կմ/ժ; 50 կմ/ժ:
902. Ճեպընթացը երկու քաղաքների միջև հեռավորությունն անցնում է 8 ժ 15 ր-ում,
իսկ մարդատար գնացքը` 6 ժ 36 ր-ում: Քանի՞ ժամ հետո նրանք կհանդիպեն, եթե
միաժամանակ դուրս գան այդ երկու քաղաքներից միմյանց ընդառա: 902. 11/3:
903. Մարդատար գնացքի 4 ժ-ում անցած ճանապարհը ապրանքատարն անցնում է 6
ժ-ում: Գնացքները միաժամանակ դուրս եկան միմյանց ընդառաջ երկու
268
քաղաքներից: Հանդիպման պահին ինչքա՞ն էր անցել մարդատար գնացքը, եթե
քաղաքների միջև հեռավորությունը 500 կմ է: 903. 300 կմ:
904. Մարդատար գնացքի 3 ժ-ում անցած ճանապարհը ապրանքատարն անցնում է 5
ժ-ում: Գնացքները միաժամանակ դուրս եկան միմյանց ընդառաջ երկու
քաղաքներից: Հանդիպման պահին մարդատար գնացքը անցել էր 180 կմ: Որքա՞ն
քաղաքների միջև եղած հեռավորությունը: 904. 288 կմ:
905. Ավտոմեքենան դուրս գալով A վայրից, նշված ժամին պետք է հասներ B վայրը:
Եթե նա շարժվեր նախտեսածից 6 կմ/ժ-ով մեծ արագությամբ, ապա B կհասներ
նշված ժամից 4 ժ շուտ, իսկ եթե շարժվեր նախտեսածից 6 կմ/ժ-ով փոքր
արագությամբ, ապա B կհասներ նշված ժամից 6 ժ ուշ: Գտնել A և B վայրերի
հեռավորությունը: 905. 720 կմ:
906. Մոտովարորդը A վայրից մեկնեց B վայրը: Եթե նա գնար 35 կմ/ժ արագությամբ,
ապա B վայրը կհասներ նախտեսածից 2 ժ ուշ, իսկ եթե գնար 50 կմ/ժ արագությամբ,
ապա B կհասներ 1 ժ ուշ: Մոտովարորդը որքա՞ն ժամանակում էր նախտեսել անցնել
A-ից B հեռավորությունը: 906. 1 ժ 20 ր:
907. Այն ժամանակը, որն ավտոբուսը ծախսում է 325 կմ հեռավորություն անցնելու
համար, ավտոբուսների երթևեկության նոր չվացուցակում կրճատված է 40 ժ-ով:
Գտնել ավտոբուսի շարժման արագությունը նոր չվացուցակով, եթե այն 10 կմ/ժ-ով
ավելի է քան հին չվացուցակով նախատեսված արագությունը: 907. 75 կմ/ժ:
908. Մեքենան պետք է անցներ 240 կմ ճանապարհը: Ճանապարհի առաջին կեսը նա
անցավ նախատեսվածից ցածր արագությամբ, որի հետևանքով 30 ր ուշացավ:
Ժամանակին տեղ հասնելու համար, ճանապարհի երկրորդ կեսը մեքենան անցավ
առաջին կեսում ուշացած արագությունից 20 կմ/ժ-ով մեծ արագությամբ: Գտնել
նախատեսված արագությունը: 908. 48 կմ/ժ:
909. Գնացքը պետք է անցներ 840 կմ: Ճանապարհի առաջին կեսը նախատեսված
արագությամբ անցնելուց հետո նա հրկադրված 30 ր դադար տվեց: Ժամանակին տեղ
հասնելու համար ճանապարհի երկրորդ կեսը գնացքն անցավ նախատեսվածից 2
կմ/ժ-ով ավելի արագությունը: Գտնել գնացքի սկզբնական արագությունը: 909. 40
կմ/ժ:
910. Գնացքը մեկնեց A կայարանից B կայարանը: Անցնելով 450 կմ, որը կազմում էր
A-ից B ճանապարհի 75%-ը, գնացքը կանգ առավ անսարքության պատճառով: Կես
ժամ անց անսարքությունը վերացվեց, և մեքենավարը, ավելացնելով գնացքի
արագությունը 15 կմ/ժ-ով, առանց ուշացման այն հասցրեց B կայարան: Ինչպիսի՞ն էր
գնացքի սկզբնական արագությունը: 910. 60 կմ/ժ:
911. Ճանապարհորդը ավտոմեքենայով A քաղաքից ուղևորվեց B քաղաքը: Առաջին
75 կմ-ը նա անցավ 10 կմ/ժ-ով ավելի փոքր արագությամբ, քան նախատեսել էր, իսկ
մնացած ճանապարհը` նախատեսվածից 10 կմ/ժ-ով մեծ արագությամբ: B քաղաքը,
որը A-ից հեռու է 180 կմ, ճանապարհորդը հասավ ժամանակին: Ի՞նչ արագությամբ
նա անցավ ճանապարհի վերջին հատվածը: 911. 70 կմ/ժ:
912. A-ից B 400 կմ հեռավորությունը գնացքն անցավ որոշ արագությամբ: B-ից A
հետադարձի ճանապարհի 2/5-ը նա անցավ նույն արագությամբ, իսկ այնուհետև
արագությունը փոքացրեց 20 կմ/ժ-ով: Գտնել գնացքի արագությունը ճանապարհի
վերջնահատվածում, եթե ամբողջ ուղևորությունը տևել է 11 ժ: 912. 60 կմ/ժ:
913. A-ից B ճանապարհի մի մասը հորիզոնական է, իսկ մյուս մասը` վերելք:
Հեծանվորդը A-ից B գնում է 4 ժ-ում, իսկ B-ից A` 3 ժ-ում: Գտնել ճանապարհի
հորիզոնական և թեք հատվածների երկարությունները, եթե հեծանվորդի
269
արագությունը հորիզոնական տեղամսում 13 կմ/ժ է, վերելքի ժամանակ` 7 կմ/ժ, իսկ
վայրեջքի ժամանակ` 14 կմ/ժ: 913. 26 կմ/ժ; 14 կմ/ժ:
914. A քաղաքից դեպի B քաղաքը, որոնց միջև հեռավորությունը 120 կմ է,
միաժամանակ մեկնեցին երկու ավտոմեքենա: Դրանցից առաջինն ամբողջ ժամանակ
գնում էր հաստատուն արագությամբ: Երկրորդ մեքենան առաջին 3/4 ժ-ը գնաց այդ
նույն արագությամբ, այնուհետև կանգ առավ 15 ր, որից հետո արագությունը
մեծացրեց 5 կմ/ժ-ով և B հասավ առաջինի հետ մեկտեղ: Գտնել առաջին
ավտոմեքենայի արագությունը: 914. 40 կմ/ժ:
915. A-ից դեպի B միաժամանակ դուրս եկան երկու մեքենա: Երկրորդ մեքենան
ամբողջ ճանապարհն անցավ հաստատուն արագությամբ, իսկ առաջինը
ճանապարհի առաջին կեսն անցավ երկրորդից 3,8 կմ/ժ-ով փոքր արագությամբ, իսկ
ճանապարհի երկրորդ կեսը` երկրորդից 4,2 կմ/ժ-ով մեծ արագությամբ: Գտնել
երկրորդ մեքենայի արագությունը, եթե նա B հասավ առաջինի հետ միաժամանակ:
915. 79,8 կմ/ժ:
916. A քաղաքից դեպի B քաղաք 24 կմ/ժ արագությամբ շարժվեց հեծանվորդը: 20 ր
հետո A-ից նույն ուղղությամբ դուրս եկավ մոտովարորդը` 30 կմ/ժ արագությամբ:
Մոտովարորդը հասավ B, անմիջապես շրջվեց և հետադարձի ճանապարհին
հանդիպեց հեծանվորդին 1 ժ 10 ր հետո այն պահից, երբ մոտովարորդը վազանցել էր
հեծանվորդին: Գտնել քաղաքների հեռավորությունը: 916. 71,5 կմ:
917. Գյուղից կայարան հեռավորությունը 60 կմ է: Մոտոցիկլավարը գյուղից դուրս
եկավ 1,25 ժ ուշ, քան հեծանվորդը, և կայարան հասավ այն ժամանակ, երբ
հեծանվորդը գտնվում էր կայարանից 21 կմ հեռավորության վրա: Գտնել
հեծանվորդի արագությունը, եթե այն 18 կմ/ժ-ով փոքր է մոտոցիկլավարի
արագությունից: 917. 12 կմ/ժ:
918. Մարդատար ավտոմեքենան 2 ժ-ում անցնում է 10 կմ ավել, քան բեռնատարը 3 ժ-
ում: Եթե մարդատար մեքենայի արագությունը փոքրացվի 25%-ով, իսկ
բեռնատարինը` 20%-ով, ապա բեռնատարը 5 ժ-ում կանցնի 20 կմ ավել, քան
մարդատարը 3 ժ-ում: Գտնել յուրաքանչյուր ավտոմեքենայի արագությունը: 918. 80
կմ/ժ; 50 կմ/ժ:
919. A կետից դեպի նրանից 24 կմ հեռավորության վրա գտնվող B կետ միաժամանակ
ուղևորվեցին հեծանվորդը և հետիոտնը: Հեծանվորդը հասավ B հետիոտնից 4 ժ շուտ:
Եթե հեծանվորդի արագությունը 4 կմ/ժ-ով փոքր լիներ, ապա A-ից B ճանապարհի
վրա կծախսեր 2 անգամ քիչ ժամանակ քան հետիոտնը: Գտնել հետիոտնի
արագությունը: 919. 4 կմ/ժ:
920. Հեծյալն ու հետիոտնը միաժամանակ մեկնեցին A վայրից դեպի B վայր: Հեծյալը
հետիոտնից 50 ր շուտ հասավ B և վերադառձավ A: Վերադառձի ճանապարհին նա
հետիոտնին հանդիպեց B-ից 2 կմ հեռավորության վրա: Ամբողջ ուղևորության վրա
հեծյալը ծախսեց 1 ժ 40 ր: Գտնել A-ից B հեռավորությունը և հեծյալի ու հետիոտնի
արագությունները: 920. 7 կմ; 8,4 կմ/ժ; 14/3 կմ/ժ:
921. A-ից դեպի B միաժամանակ մեկնեցին ավտոբուսը և հեծանվորդը: 6 ժ հետո
հեծանվորդը հանդիպեց ավտոբուսին, որը B հասնելուց հետո արդեն հետ էր
վերադառնում A: Հանդիպումից քանի՞ ժ հետո հեծանվորդը հասավ B, եթե
ավտոբուսը A հասավ հանդիպումից 2 ժ հետո: 921. 6 ժ:
922. A-ից դեպի B միաժամանակ մեկնեցին ավտոմեքենան և հեծանվորդը:
Ավտոմեքենան հասավ B և անմիջապես հետ վերադառձավ A` հետադառձի
ճանապարհին հանդիպելով հեծանվորդին: Մեկնարկից քանի՞ ժ հետո տեղի ունեցավ
270
հանդիպումը, եթե AB ճանապարհն ավտոմեքենան անցնում է 2,5 ժ-ում, իսկ
հեծանվորդըª 10 ժ-ում: 922. 4 ժ:
923. 100 մ երկարությամբ շրջանագծով հավասարաչափ և միևնույն ուղղությամբ
շարժվում են երկու կետեր: Նրանցից մեկը մի լրիվ պտույտը կատարում է մյուսից 5
վրկ-ով ավելի արագ: Ընդ որում հանդիպում են յուրաքնանչյուր 1 ր 40 վրկ-ը մեկ
անգամ: Որոշել կետերի արագությունները: 923. 4 մ/վրկ; 5 մ/վրկ:
924. 60 մ երկարություն ունեցող շրջանագծով հավասարաչափ և միևնույն
ուղղությամբ շարժվում են երկու կետեր: Այդ կետերից մեկը լրիվ պտույտը
կատարում է երկրորդ կետից 5 վրկ ավելի շուտ, ընդ որում յուրաքնանչյուր րոպեից
հետո հասնում է երկրորդ կետին: Որոշել կետերի արագությունները: 924. 4 մ/վրկ; 3
մ/վրկ:
925. 2 կմ երկարություն ունեցող շրջանագծով միևնույն ուղղությամբ շարժվում են
երկու չմշկորդ, որոնք հանդիպում են յուրաքնանչյուր 20 ր-ն մեկ: Գտնել չմշկորդների
արագությունները, եթե նրանցից առաջինը ամբողջ շրջանագիծն անցնում է 1 րոպեով
շուտ, քան երկրորդը: 925. 30 կմ/ժ; 24 կմ/ժ:
926. Երկու մարմին հավասարաչափ շարժվում են 120 մ երկարություն ունեցող
շրջանագծով: Եթե նրանք շարժվեն հակառակ ուղղություններով, ապա կհանդիպեն
յուրաքնանչյուր 15 վրկ-ը մեկ: իսկ եթե շարժվեն նույն ուղղությամբ, ապա
կհանդիպեն յուրաքնանչյուր 60 վրկ-ը մեկ: Գտնել մարմինների արագությունները:
926. 5 մ/վրկ; 3 մ/վրկ:
927. A և B կետերը շարժվում են միևնույն շրջանագծով: A կետը մեկ լրիվ պտույտը
կատարում է 5 վրկ-ով պակաս ժամանակամիջոցում, քան B-ն, և այդ պատճառով A-ն
մեկ րոպեում B-ից երկու պտույտ ավել է կատարում: Քանի՞ պտույտ է կատարում A
կետը մեկ րոպեում: 927. 6:
928. 100 մ հեռավորության վրա սայլի առջևի անիվը 10 պտույտ ավելի կատարեց
հետևի անիվից: Գտնել առջևի անիվի շրջանագծի երկարությունը, եթե հայտնի է, որ
այն 0,5 մ-ով պակաս է հետևի անիվի շրջանագծի երկարությունից: 928. 2 մ:
929. Սայլի առջևի անիվը 80 մետրի վրա անում է 4 պտույտ ավելի, քան ետևի անիվը:
Եթե առջևի անիվի շրջանագիծը մեծացվի իր երկարության 1/4-ի չափով, իսկ հետևի
անիվինը` 3 մետրով, ապա այդ նույն հեռավորության վրա առջևի անիվը կանի 6
պտույտ ավելի, քան հետևի անիվը: Գտնել առջևի և հետևի անիվների շրջանագծերի
երկարությունները: 929. 4 մ; 5 մ:
930. Երկու անիվներից առաջինը 24 մ-ի վրա կատարում է 10 պտույտ ավելի, քան
երկրորդը: Եթե առաջինի շրջանագծի երկարությունը մեծացնենք 1,5 անգամ, իսկ
երկրորդինը` 30%-ով, ապա այդ նույն հեռավորության վրա առաջին անիվը կանի 5
պտույտ ավելի, քան երկրորդը: Գտնել անիվների շրջանագծերի երկարությունները:
930. 32/35 մ; 96/65 մ:
931. Մի անիվի շրջանագծի երկարությունը 0,1 մ է, իսկ մյուսինը` 0,2 մ: Երկու
շրջանագծերի երկարությունները մեծացրեցին միևնույն չափով այնպես, որ 12 մետրի
վրա առաջին անիվը կատարում է 20 պտույտ ավելի, քան երկրորդը: Ինչքանո՞վ
մեծացրեցին շրջանագծերի երկարությունները: 931. 0,1 մ:
932. Երկու մարմին շարժվում են ուղիղ անկյան կողմերով դեպի նրա գագաթը:
Սկզբնական պահին հրանք գտնվում են գագաթից համապատասխանաբար 60 սմ և
80 սմ հեռավորության վրա: 2 վ հետո նրանց միջև հեռավորությունը 25 սմ էր: Գտնել
մարմինների արագությունները, եթե երկրորդ մարմնի արագությունը 7,5 սմ/վ-ով մեծ
է առաջինի արագությունից: 932. 22,5 սմ/վ, 30 սմ/վ:
271
933. Ուղիղ անկյան գագաթից, նրա էջերով միաժամանակ մեկնեցին երկու կետ: 2 վ
հետո նրանց միջև հեռավորությունը 10 սմ էր: Գտնել կետի արագությունները, եթե
առաջին կետի արագությունը 1 սմ/վ-ով մեծ է երկրորդի արագությունից: 933. 4 սմ/վ, 3
սմ/վ:
934. Նավահանգստից միաժամանակ մեկնեցին երկու շոգենավ. մեկը դեպի հյուսիս,
մյուսը` արևելք: 1 ժ 30 ր հետո նրանց միջև հեռավորությունը 150 կմ էր: Գտնել
շոգենավերի արագությունները, եթե առաջին շոգենավի արագությունը 20 կմ/ժ-ով
մեծ է երկրորդի արագությունից: 934. 60 կմ/ժ, 80 կմ/ժ:
935. Նավահանգստից միաժամանակ մեկնեցին երկու շոգենավ. մեկը դեպի հարավ,
մյուսը` արևելք: 2 ժ հետո նրանց միջև հեռավորությունը 174 կմ էր: Գտնել
շոգենավերի արագությունները, եթե առաջին շոգենավի արագությունը 3 կմ/ժ-ով մեծ
է երկրորդի արագությունից: 935. 60 կմ/ժ, 63 կմ/ժ:
936. Հեծանվասպորտի վազկուղղին ունի ուղղանկյուն եռանկյան տեսք, որի էջերի
երկարությունների տարբերությունը 2 կմ է: Ընդ որում հերքնաձիգը խճուղի է, իս
էջերը` ասֆալտապատ ճանապարհ: Մարզիկներից մեկը անցավ խճուղով из 30 կմ/ժ
արագությամբ, իսկ մյուսը ասֆալտապատ ճանապարհով` 42 կմ/ժ արագությամբ:
Գտնել վազկուղղու երկարությունը: 936. 24 կմ:
937. Երկու նավ ուղևվորվում են միևնույն նավահանգիստ: Սկզբնական պահին
հրանց նրանց և նավահանգստի դիրքերը կազմում են հավասարակողմ եռանկյուն:
Երբ երկրորդ նավը անցավ 80 կմ, եռանկյունը դարձավ ուղղանկյուն: Առաջին նավի
նավահանգիստ ժամանման պահին երկրորդին մինչև նավահանգիստ հասնելու
համար մնացել էր 120 կմ: Գտնել նավերի միջև հեռավորությունը սկզբնական
պահին: 937. 240 կմ:
938. Երկու նավ, գտնվելով ծովում` միմյանցից 60 կմ հեռավորության վրա, շարժվում
են մեկը դեպի հյուսիս, մյուսը` արևելք: 2 ժ հետո նրանք հանդիպեցին: Գտնել նրանց
արագությունների հարաբերությունը (<1), եթե առաջին շոգենավի արագությունը 3
կմ/ժ-ով մեծ է երկրորդի արագությունից: 938. 3:4:
272
ԳԼՈՒԽ 14. ՖՈՒՆԿՑԻԱՆԵՐ
§44. Ֆունկցիայի գաղափարը
y -ի կախումը x -ից կոչվում է ֆունկցիա, եթե x -ի կամայական արժեքի համար
գոյություն ունի y -ի միակ արժեքը: Այդ դեպքում օգտագործվում է y  f x  գրելաձևը:
x -ը կոչվում է անկախ փոփոխական կամ արգումենտ, y -ը կոչվում է կախյալ
փոփոխական կամ ֆունկցիա: Ասում են, որ y -ը ֆունկցիա է x -ից: y -ի արժեքը, որը
համապատասխանում է x -ի տրված արժեքին, կոչվում է ֆունկցիա: x -ի բոլոր
արժեքների բազմությունը կոչվում է ֆունկցիայի որոշման տիրույթ ( D f  ): Բոլոր
արժեքները, որը ընդունում է կախյալ փոփոխականը կոչվում է ֆունկցիայի
արժեքների բազմություն ( E  f  ):
Եթե ֆունկցիան տրված է բանաձևով, և նշված չէ նրա որոշման տիրույթը, ապա
ֆունկցիայի որոշման տիրույթ ենք ընդունում այն բոլոր արժեքները, որի համար
բանաձևը իմաստ ունի (անկախ փոփոխականի թուլատրելի արժեքների
բազմությունը):
Ֆունկցիայի գրաֆիկ է կոչվում այն բոլոր կետերը, որի աբսցիսներն են ֆունկցիայի
որոշման տիրույթի տարրերը, իսկ օրդինատները` ֆունկցիայի համապատասխան
արժեքները:
ֆունկցիայի որոշման տիրույթն է  ;3   3;
2
Օրինակ, y 
x3
բազմությունը:
Խնդիրներ
949. Գտնել y  f x  ֆունկցիայի արժեքները նշվաժ կետերում.
1 1  
1) f  x   x  , x1  2, x2  3, x3  ; 3) f  x   sin 2 2 x, x1   , x2  ;
x 3 12 3
2) f  x   4 x  x  1, x1  0, x2  2, x3  4 ;
2 4) f  x   x  x , x1  1, x2  0, x3  8 :
3 3
10 10
949. 1) –2,5; ; ; 2) 1; 3; 1; 3) 0,25; 0,75; 4) –2; 0; 514:
3 3
3x  5
950. Դիցուք f x   2 :
x 1
1) գտնել f x  ֆունկցիայի որոշման տիրույթը;
2) գտնել y  f x  ֆունկցիայի արժեքները x1  2, x2  0,5, x3  3 կետերում;
3) արդյոք պատկանում են –7; 0; 2,5 թվերը f x  ֆունկցիայի արժեքների
բազմությանը:
11 14
950. 1)(–∞;–1)(–1;1)(1;+∞); 2) f  2   
, f  0,5   , f  3  0,5 ; 3) այո, այո, ոչ:
3 3
951. Գտնել y  f x  ֆունկցիայի արժեքները x  1, x  1,5, x  2, x  6 կետերում, եթե.
 x  1, x   0;1,5

f  x   7  4 x, x  1,5; 2 :
 2
 x  2, x   2;3
 
951. f 1  0 ; f 1,5  0,5 ; f 2  1; f 6  8 :
952. Գտնել ֆունկցիայի որոշման տիրույթը և արժեքների բազմությանը.
4 2 x 1
1) y  2  ; 2) y  ; 3) y  2 ;
x 3 x 1 x 9
273
x 2
4) y  ; 6) y  :
x x 3 5
5) y  50  2 x 2 ;
952. 1) (–∞;3)  (3;+∞), (–∞;2)  (2;+∞); 2) (–∞;–1)  (–1;+∞), (–∞;1)  (1;+∞); 3) R, (0;1/9];
 
4) (–∞;0)  (0;+∞), {–1;1}; 5) [–5;5]; 0; 5 2 , 6) R, (0;0,4]:
953. Գտնել ֆունկցիայի որոշման տիրույթը.
1) y  x 2  16  2 x ; x 2  4 x  12
4) y  :
2) y  36  x 2  3x3 ; 8 x
1
3) y  6  x  ;
x 1
953. 1) (–∞;–4]  [4;+∞); 2) [–6;6]; 3) (1;6]; 4) (–∞;–2]  [6;8):
954. Գտնել ֆունկցիայի արժեքների բազմությանը.
1
1) f  x    2cos 2 x  4sin x  2  ; 4) f  x   8sin 2 x  2cos 4 x  7 ;
3
1
2) f  x   6sin x  cos 2 x  ;
21 5) f  x   5cos3x  3cos 6 x  5 ;
2 2 5
3) f  x   2cos x  6cos 2 x  5 ; 6) f  x    cos 4 x  3cos 2 x  4 :
2
 8 1  1  23 
954. 1)   ;  ; 2)  4;16 ; 3)  13;1  ; 4)  17; 1 ; 5)  13;   ; 6)  1,5;6,95 :
 3 3  12   24 
955. Գտնել ֆունկցիայի արժեքների բազմությանը.
2x 1 x2 1
1) y  2 x ; 4) y  ;
2  2x x 4  2x 2  3
3 4x 1 2x 2  3
2) y  2 x ; 5) y  ;
4  4x 1 x 4  3x 2  1
2  2x 1 x2 1
3) y  2 x ; 6) y  4 :
2  3 2x x  x2 1
 52  5   82 7   1 6  2

955. 1) ;3  8  ; 2)  1;
3
 ; 3)  ;
9
 ; 4)   ;
3 4
 ; 5)  0;3 ; 6)  0;1 :
     
§45. Ֆունկցիայի տրման եղնակները
1. Ֆունկցիան կարող է տրվել անալիտիկորեն (բանաձևով) y  f x  , որտեղ x -ը
որոշման տիրույթի տարր է, իսկ y -ը ֆունկցիայի արժեքն է x կետում:
Եթե ֆունկցիան տրված է բանաձևով և նշված չէ որոշման տիրույթը, ապա
ֆունկցիայի որոշման տիրույթ է համարվում արգումենտի թույլատրելի արժեքների
բազմությունը (Թ.Ա.Բ.-ը):
Օրինակ: y  x 2 բանաձևը որոշում է մի ֆունկցիան, որտեղ x -ի յուրաքանչյուր
արժեքին համապատասխանում է միակ x 2 արժեքը:
2. Ֆունկցիան կարող է տրվել գրաֆիկորեն: y  f x  ֆունկցիայի գրաֆիկ է
կոչվում կոորդինատային հարթության այն բոլոր G f  բազմությունը, որի
աբսցիսներները ֆունկցիայի արգումենտի արժեքներն են, իսկ օրդինատները`
ֆունկցիայի համապատասխան արժեքը. G f   x; f x | x  D f :
Նկատենք, որ հարթության ոչ բոլոր բազմություններն են որևվէ ֆունկցիայի
գրաֆիկ հանդիսանում: Օրինակ, նկար 1 պատկերված կորը x  0 կետում ընդունում
է երկու արժեք և հետևաբար չի հանդիսանում որևվէ ֆունկցիայի գրաֆիկ:
274
Y
Նկար 1
Որպեսզի կոորդինատային հարթության որևվէ բազմություն հանդիսանա
ֆունկցիայի գրաֆիկ անհրաժեշտ է և բավարար, որ Oy առանցքին զուգահեռ
յուրաքանչյուր ուղիղ հատի այն ոչ ավելի, քան մեկ կետում:
Եթե y  f x  ֆունկցիան տրված է գրաֆիկորեն, ապա նրա որոշման տիրույթն է
գրաֆիկի պրաեկցիան Ox առանցքի վրա, իսկ արժեքների բազմությունը` գրաֆիկի
պրաեկցիան Oy առանցքի վրա. D f   ПрОx G f  , E  f   ПрOy G f  :
y
E(f) f(x0) G(f)
x0
O x
D(f)
Նկար 2
3. y  f x  ֆունկցիան կարող է տրվել աղյուսակի միջոցով.
x x 1 x 2 x3 ... xn
y y1 y2 y 3 ... yn
Այդ դեպքում` D f   x1 , x2 , x3 ,..., xn , E  f   y1 , y2 , y3 ,..., yn , f xi   yi ,
i  1,2,3,..., n :
Ներկայացնենք որոշ էլեմենտար ֆունկցիաների գրաֆիկները
Y
y a yx Y
X
X
Y Y
1
y
x y x
X X
275
Y
y  x3
yx 2 Y
Y
Y
y  ax y  log a x ( 0<a<1 )
( 0<a<1) ( a >1) (a >1 )
1
1
X
X
Y Y
y  sinx y  cosx
1 1
X X
-1 -1
Y
Y
y  tgx y  ctgx
X X
Խնդիրներ
956. Նկարներից ո՞րն է ֆունկցիայի գրաֆիկ.
Y
Y
Y Y
X X X X
ա) բ) գ) դ)
956. բ) և գ):
957. Գծել ֆունկցիայի գրաֆիկը.
276
1) y  x 2  1, x   3;3 ; 4) y  x  1 , x  0;9 .
2) y  x  1 , x   2; 2 ;
3
16
3) y  , x   0; 4 ;
x 4
2
958. Գծել ֆունկցիայի գրաֆիկ, որի համար.

1) D f    1;5, E f   0;4; 3) D f   R, E f   0; , f  2  f 2 ;
2) D f    2;0  1;5, E f    3;3 ; 4) D f   0; , E f   0;1, f 0  1 :
959. Գտնել նկար 2-ով տրված y  f x  ֆունկցիայի.
1) որոշման տիրույթը;
2) արժեքների բազմությունը;
3) f 0 ;
4) այն կետերը, որոնցում ֆունկցիան ընդունում է 0; –1 արժեքները;
5) այն բազմությունը, որում ֆունկցիան դրական է;
6) այն բազմությունը, որում ֆունկցիան բացասական է;
7) f x   0,5 հավասարմանը բավարարող x -րի քանակը:
y y
1 1
O 1 O
x 1 x
a) б)
Նկար 3.
959. а) 1) D  f    1; 4 ; 2) E  f    1;3 ; 3) f  0   3 ; 4) f  1  f 1  f  3  0 ;
f  2   1; 5)  1;1   3; 4 ; 6) 1;3 ; 7) 2; б) 1) D  f    3;3 ; 2) E  f    1; 2 ; 3)
f  0   0 ; 4) f  2  f  2   f  0   0 , f  1  f  3  1 ; 5) 3; 2   0; 2 ; 6)
 2;0   2;3 ; 7) 3:
§46. Գործողություններ ֆունկցիաների հետ
Դիցուք տրված են y  f x  և y  g x  ֆունկցիաները: Այս դեպքում y  f x  և
y  g x  ֆունկցիաների գումար ասելով` կհասկանանք F ֆունկցիան, որը որոշված
է D  f   D  g  բազմության վրա և
F  x  f  x  g  x :
Օրինակ 1: Դիցուք f  x   x3  1, x   16;12 , g  x   x 2  x  1, x   6;22 :
Լուծումը: Այդ դեպքում D  F    16;12   6;22   6;12 , F  x   x3  x 2  x  2 :
Պատ.` F  x   x3  x 2  x  2 , D  F    6;12 :
y  f x  և y  g x  ֆունկցիաների արտադրյալ ասելով` կհասկանանք F
ֆունկցիան, որը որոշված է D  f   D  g  բազմության վրա և
F  x  f  x  g  x :
y  f x  և y  g x  ֆունկցիաների քանորդ ասելով` կհասկանանք F ֆունկցիան,
որը որոշված է D  f   x  D  g  : g  x   0 բազմության վրա և
277
f  x
F  x  :
g  x
y  f x  և y  g x  ֆունկցիաների համադրույթ (կոմպոզիցիա կամ բարդ
ֆունկցիա) կհասկանանք F  x    f g  x   f  g  x   ֆունկցիան, որը որոշված է
D  F   x  D  g  : g  x   D  f  բազմության վրա:
1
Օրինակ 2: Դիցուք f  x   x3  x , g  x   : Գտնել F  f g ֆունկցիան:
1  x2
Լուծումը: Քանի, որ D  g    ; 1   1;1  1;   , D f   R , ապա
D  F    ; 1   1;1  1;   :
 
2
 1   1  1  1  x2 2 x2  x4
F  x   f  g  x   f 
1
2 
 2 
   :
 1 x   1 x  1 x    
2 3 3
1  x2 1  x2
2 x2  x4
Պատ.` F  x   , D  F    ; 1   1;1  1;   :
 
3
1  x2
Խնդիրներ
1
960. Դիցուք f  x   x 2  1 , g  x  
: Գտնել F ֆունկցիայի որոշման տիրույթը և
1 x
արտահայտությունը, որով տրվում է այդ ֆունկցիան, եթե.
1) F  f  g ; g 7) F  g g ;
4) F  ;
2) F  f  g ; f 8) F  f f :
f 5) F  f g ;
3) F  ;
g 6) F  g f ;
1 1  x2
960. 1)  ;1  1;   , F  x   1  x2  ; 2)  ;1  1;   , F  x  ; 3)
1 x 1 x
F  x   1  x 2  1  x  ; 4)
1
 ;1  1;   ,  ;1  1;   , F  x  ; 5)
1  x  1  x 
2
1 1
 ;1  1;   , F  x  1 ; 6)  ;0   0;   , F  x   ; 7)
1  x 
2
x2
1
 ;0   0;1  1;   , F  x   1 ; 8) R, F  x   x 4  2 x 2  2 :
x
961. f x  ֆունկցիան որոշված է նշված միջակայքում: Գտնել F ( x) ֆունկցիայի
որոշման տիրույթը.
1) F  x   f  2 x  1  3 , 1; 2 ; 4) F  x   f  x  4  7  ,  2;1 ;
2) F  x   f  3 x  2  1 ,  3;5 ; 5) F  x   f  2 x  5  1 ,  2;5 ;
3) F  x   f  x  2  2  ,  1;0 ; 6) F  x   f  x  1  8 , 1;3 :
 2 1   2 1
961. 1)  1,5; 1  3;3,5 ; 2)  ;1    2 ;3  ; 3)  4; 3   1;0 ; 4)  4;1  9;12 ;
 3 3   3 3
5)  2;3,5  6,5;8 ; 6)  10; 8  10;12 :
962. Դիցուք f x  ֆունկցիան որոշված է  1;0 միջակայքում: Գտնել F ( x)
ֆունկցիայի որոշման տիրույթը, եթե.
1) F  x   f   x 2  ; 2) F  x   f  2 x  ; 3) F  x   f  x  1 ;
278
4) F  x   f  x  x  :
962. 1)  1;1 ; 2)  0,5;0 ; 3)  0;1 ; 4)  ;0 :
963. Դիցուք f  x   x 2 , g  x   x : Գտնել F ֆունկցիայի որոշման տիրույթը և
արտահայտությունը, որով տրվում է այդ ֆունկցիան, եթե.
1) F  f g ; 2) F  g f ; 3) F  g g ; 4) F  f f :
963. 1) 0;   ; F  x   x ; 2) R, F  x   x ; 3) 0;   , F  x   x ; 4) R, F  x   x :
4 4
§47. Ֆունկցիայի գրաֆիկի ձևափոխություններ

Այս պարագրաֆում կսովորենք, թե ինչպես y  f x  Ֆունկցիայի գրաֆիկի
միջոցով կառուցել y  f  x   a , y  f x  a  , y  af  x  , y  f  ax   a  0  , y   f x  ,
y  f  x  , y  f x  Ֆունկցիաների գրաֆիկները:
1) y  f  x   a Ֆունկցիայի գրաֆիկը ստացվում է y  f x  Ֆունկցիայի գրաֆիկի
զուգահեռ տեղափոխությամբ Oy առանցքի դրական ուղղությամբ a միավորով, երբ
a  0 և Oy առանցքի բացասական ուղղությամբ a միավորով, երբ a  0 :
y=f(x)+1 Y
y=f(x)
y=f(x)-2
X
2) y  f x  a  Ֆունկցիայի գրաֆիկը ստացվում է y  f x  Ֆունկցիայի գրաֆիկի

զուգահեռ տեղափոխությամբ Ox առանցքի բացասական ուղղությամբ a միավորով,
երբ a  0 Ox առանցքի դրական ուղղությամբ a միավորով, երբ a  0 :
Y
y=f(x+2) y=f(x)
y=f(x-3)
3) y  af  x  Ֆունկցիայի գրաֆիկը ստացվում է y  f x  Ֆունկցիայի գրաֆիկի

ձգումով Ox առանցքից a անգամ, երբ a  1 և y  f x  Ֆունկցիայի գրաֆիկի
1
սեխմումով դեպի Оx առանցքը անգամ, երբ 0  a  1:
a
Y
y=2f(x)
y=f(x)
y=f(x)/2 X
279
4) y  f  ax  Ֆունկցիայի գրաֆիկը ստացվում է y  f x  Ֆունկցիայի գրաֆիկի
սեխմումով դեպի Oy առանցքից a անգամ, երբ a  1 և y  f x  Ֆունկցիայի գրաֆիկի
1
ձգումով Oy առանցքից անգամ, երբ 0  a  1:
a
Y
y=f(x/2) y=f(x) y= f(2x)

X
5) y   f x  Ֆունկցիայի գրաֆիկը` y  f x  Ֆունկցիայի գրաֆիկի Ox առանցքի

նկատմամբ համաչափ պատկերն է:
Y
y=f(x)
y= -f(x)
6) y  f  x  Ֆունկցիայի գրաֆիկը` y  f x  Ֆունկցիայի գրաֆիկի Oy առանցքի

նկատմամբ համաչափ պատկերն է:
Y
y= f(-x)
y=f(x)
7) y  f  x  Ֆունկցիայի գրաֆիկն է` y  f x  Ֆունկցիայի գրաֆիկի ոչ բացասական

x -երի համար կառուցված մասը և այդ մասի Oy առանցքի նկատմամբ համաչափ
պատկերը:
Y
y =f ( x )
X
y=f(x)
280
8) y  f x  Ֆունկցիայի գրաֆիկն է` y  f x  Ֆունկցիայի գրաֆիկի Ox առանցքից
վեր գտնվող մասը և y  f x  Ֆունկցիայի գրաֆիկի Ox առանցքից ներքև գտնվող
մասի Ox առանցքի նկատմամբ համաչափ պատկերը:
Y
y= f(x)
X
y=f(x)
Խնդիրներ
1
964. y  Ֆունկցիայի գրաֆիկի ձևափոխության միջոցով կառուցել հետևյալ
x
Ֆունկցիաների գրաֆիկները.
1 2 1 x 2
1) y   ; 5) y  ; 8) y  ; 11) y  :
x x3 x 3 x
5 x4
2) y  ; 6) y  ; 9) y   ;
1
x 3 x x
7 4x  3
3) y   ; 7) y  ; x
x x 1 10) y  ;
1 x  1
4) y  ;
x 1
965. y  x Ֆունկցիայի գրաֆիկի ձևափոխությունների միջոցով կառուցել հետևյալ
1) y   x ; 6) y  8  4 x ; 11) y  x 2  4 x  12 ;
2) y  2 x ; 7) y  7 x  3  2 ; 12) y  2 x  3 ;
3) y  3 x ; 8) y  2 x  x 2  8 ; 13) y  x  2  4 :
4) y  x  3 ; 9) y  x  6 x  7 ;
2
5) y  3x  1 ; 10) y  x 2  5 x  6 ;
966. y  n x Ֆունկցիայի գրաֆիկի ձևափոխությունների միջոցով կառուցել հետևյալ
1) y  2 x ; y5 x; 9) y  x  3 ;
4
5)
6) y  3 x  5 ; 10) y  3x  5 ;
7
4
2) y   3 x ;
5 7) y  4 x  1 ; 11) y  x  3 ;
7
3) y  x  1 ;
8) y  3x  1 ; 12) y   x  2 :
6
4) y  3 3x  4 ;
967. y  a x և y  log a x Ֆունկցիաների գրաֆիկների ձևափոխությունների միջոցով
կառուցել հետևյալ Ֆունկցիաների գրաֆիկները.
1) y  2 x1 ; 4) y  3  5 x ; 7) y  lg  x  3 ;
8) y  log 2  2 x  1 ;
x2
5) y  3 ;
x
1
2) y    ;
2 6) y  5  2 ;
x
9) y  lg x ;
3) y  1 2 x ;
281
10) y  log 4 x :
968. Եռանկյունաչափական Ֆունկցիաների գրաֆիկների ձևափոխությունների
միջոցով կառուցել հետևյալ Ֆունկցիաների գրաֆիկները.
1) y  sin 2 x ; 1  
8) y  cos x   ;
2) y  2 sin x ; 4  6
3) y  cos 5x ; 9) y  tg 3x  1 ;
x 10) y  sin x ;
4) y  3 cos ;
4
11) y  cos x ;
5) y  tg 4 x ;
3x 12) y  ctgx ;
6) y  ctg ;
2 13) y  2 sin 2 x ;
  14) y  cos x ;
7) y  2 sin x   ;
 3
1  
15) y   cos 5 x   :
2  6
§48. Ֆունկցիայի սահմանափակությունը, մեծագույն և փոքրագույն
արժեքները
y  f x  Ֆունկցիան կոչվում է սահմանափակ վերևից, եթե գոյություն ունի
այնպիսի M թիվ, որ x  D  f  ճիշտ է f x   M :
y  f x  Ֆունկցիան կոչվում է սահմանափակ ներքևից, եթե գոյություն ունի
այնպիսի m թիվ, որ x  D  f  ճիշտ է f x   m :
y  f x  Ֆունկցիան կոչվում է սահմանափակ, եթե գոյություն ունի այնպիսի M
թիվ, որ x  D  f  ճիշտ է f x   M :
Ֆունկցիայի արժեքների բազմության ամենամեծ թիվը` կոչվում է Ֆունկցիայի
մեծագույն արժեք:
Ֆունկցիայի արժեքների բազմության ամենափոքր թիվը` կոչվում է Ֆունկցիայի
փոքրագույն արժեք:
Խնդիրներ
969. Որոշել թե հետևյալ Ֆունկցիաներից որն է սահմանափակ վերևից, որը`
ներքևից.
1) y  x 2  7 x  8 ; 2x 1
7) y  , x   2;8 ;
2) y  6 x  x 2  5 ; 1 x
3) y  x 2  4 x  1 , x   6;10 ;
1
8) y  2 ;
2 x  4 x  4
4) y   x  1  5 ;
3
3
9) y  ;
1 6 x  7  4 x2
5) y  ;
x 1 10) y  2
1
 2x .
1 x 3
6) y  , x   1;   ;
x 1
969. 1) սահմանափակ է ներքևից; 2) սահմանափակ է ներքևից; 3) սահմանափակ է;
4) անսահմանափակ է; 5) անսահմանափակ է; 6) սահմանափակ է ներքևից; 7)
սահմանափակ է; 8) սահմանափակ է; 9) սահմանափակ է; 10) անսահմանափակ է:
970. Գտնել ֆունկցիայի մեծագույն և փոքրագույն արժեքները.
1) y  2 x 2  6 x  4 ; 2) y  2 x  x 2  1 ;
282
3) y  15cos3x ; 1
11) y  ;
4) y  2sin x  7 ; x 4  16 x 2  4
5) y  9  x ; 1 1
12) y   ;
x 4 2
6) y  7 x  10  x 2 ;
7) y  x3  3x , x   0;3 ; 13) y  sin 2 x  5x2 ;
1 14) y  cos  x  1  2 x ;
8) y  ;
x  6 x  10
2
15) y  x 2  6 x  10  2 x  3 ;
9) y  3cos x , x    ;   ;
16) y  4  x 2  25  x .
 
10) y  tgx , x  0;  ;
 2
970. 1) փոքրագույն արժեքն է –8,5; մեծագույն արժեք չունի; 2) մեծագույն արժեքն է 0,
փոքրագույն արժեք չունի; 3) մեծագույն արժեքն է 15, փոքրագույն արժեքն է –15; 4)
մեծագույն արժեքն է –5, փոքրագույն արժեքն է –9; 5) մեծագույն արժեքն է 3,
փոքրագույն արժեքն է 0; 6) մեծագույն արժեքն է 1,5, փոքրագույն արժեքն է 0; 7)
մեծագույն արժեքն է 36, փոքրագույն արժեքն է 0; 8) մեծագույն արժեքն է 1,
փոքրագույն արժեք չունի; 9) մեծագույն արժեքն է 3, փոքրագույն արժեք չունի; 10)
մեծագույն արժեք չունի, փոքրագույն արժեքն է 0; 11) մեծագույն արժեքն է 0,5,
փոքրագույն արժեք չունի; 12) մեծագույն արժեքն է 1, փոքրագույն արժեք չունի; 13)
մեծագույն արժեք չունի, փոքրագույն արժեքն է 0; 14) մեծագույն արժեքն է 2,
փոքրագույն արժեքն է 0; 15) մեծագույն արժեք չունի, փոքրագույն արժեքն է 1; 16)
մեծագույն արժեքն է 7, փոքրագույն արժեքն է 23 :
971. Նկար 4-ով տրված y  f x  ֆունկցիայի համար գտնել.
3) մոնոտոնության միջակայքերը;
4) x -ի որ արժեքների համար է ճիշտ` f x   0 հավասարումը;
5) մեծագույն և փոքրագույն արժեքները;
6) x -ի որ արժեքների համար է ճիշտ`  4  f x   2 անհավասարումը:
y
O 1 x
Նկար 4
971. 1) D   2,5;6 ; 2) E   5,5;3,5 ; 3) երբ x   2,5;  0,5   2;5,5 , f  x   , երբ
x   0,5;6  , f  x   ; 4) x  1,9 և x  1,5 ; 5) փոքրագույն արժեքն է –5,5; մեծագույն
արժեքն է 3,5; 6) x   2,8;  1,5   0,75;5 :
972. Լուծել հավասարումը, նախապես որոշելով աջ և ձախ կողմերի մեծագույն և
փոքրագույն արժեքները.
283
1) 2 x 2  4 x  3  3x 2  6 x  7  2  2 x  x 2 ;
2) 3x2  6 x  7  5x 2  10 x  14  4  2 x  x 2 ;
3) 1  x2  1  sin 2 x ;
4) x4  9  3  x ;
5) lg  x  4 x  14   1  x  2 ;
2
x 2 8 x 17 6
6) 2  :
3 x  4
972. 1) 1; 2) 1; 3) 0; 4) 0; 5) 2; 6) 4:
973. Լուծել անհավասարումը, նախապես որոշելով աջ և ձախ կողմերի մեծագույն և
փոքրագույն արժեքները.

1) lg 6 x  x 2  8  x  3 ;  6)  0,5
4 x  4 x 2 5
 16  5 2 x  1 ;
 
2) log 4 12  x2  4 x  x  2  2 ; 7) 2 x
2
6 x 10
 2  11 x  3 ;
3) log 18  x  6 x   3  x  3 ;
3
2
8)  0, 2
 x 2  2 x 3
 25  7 x  1 ;
4) lg  6 x  x  8  x  3 ;
2
9) x6  4  2  x ;
 0, 2
2 x  x 3
2
5)  25  7 x  1 ; 10) 1  x 2  cos 2 x :
973. 1) 3; 2) –2; 3) –3; 4) 3; 5) 1; 6) 0,5; 7) 3; 8) 1; 9)  ; 0    0;    ; 10) 0:
§49. Պարբերականությունը, կենտությունը և զույգությունը
y  f x  ֆունկցիան կոչվում է զույգ, եթե.
2) x  D( f ): f   x   f  x  :
Զույգ ֆունկցիայի գրաֆիկը համաչափ է օրդինատների առանցքի նկատմամբ:
y  f x  ֆունկցիան կոչվում է կենտ, եթե.
2) x  D( f ) : f  x    f x  :
Կենտ ֆունկցիայի գրաֆիկը համաչափ է O կետի նկատմամբ:
Նշենք, որ ոչ բոլոր ֆունկցիաներն են զույգ կամ կենտ: Օրինակ y  12 x  1 ,
y  x 4  x և y  x  3 ֆունկցիաները ոչ զույգ են, ոչ կենտ:
2
y  f x  ֆունկցիան կոչվում է պարբերական, եթե.

1) T  0 այնպիսին, որ  x  T , x  T  D f  ;
2) x  D f  : f  x   f  x  T   f  x  T  ;
Այդ դեպքում T -ն կոչվում է y  f x  ֆունկցիայի պարբերություն:
Եթե T -ն y  f x  ֆունկցիայի պարբերությունն է, ապա Tk  k  Z , k  0  նույնպես
պարբերությունն է: Ամենափոքր դրական պարբերությունը կոչվում է հիմնական
պարբերություն: Եթե T -ն y  f x  ֆունկցիայի հիմնական պարբերությունն է, ապա
y  f x  ֆունկցիան կոչվում է T - պարբերական:
T - պարբերական ֆունկցիայի յուրաքանչյուր պարբերություն ունի հետևյալ
տեսքը` Tk, k  Z , k  0 :
Եթե y  f x  ֆունկցիան T - պարբերական է, ապա y  f ax  b ( a  0 ) ֆունկցիան
T
- պարբերական է:
a
284
Պարբերական ֆունկցիաների արժեքները կրկնվում են պարբերությանը
հավասար միջակայքից միջակայք: Այդ հանգամանքը օգտագործվում է այդպիսի
ֆունկցիաների գրաֆիկները կառուցելու ժամանակ:
Պարբերական ֆունկցիաների հատկությունները
1) Պարբերական ֆունկցիան չի կարող լինել մոնոտոն որոշման տիրույթում. D  f  :
2) Անընդհատ պարբերական ֆունկցիան սահմանափակ է:
3) Դիֆերենցելի T -պարբերական ֆունկցիայի ածանցյալը T - պարբերական
ֆունկցիա է:
4) Երկու T -պարբերական ֆունկցիաների գումարը, տարբերությունը և
արտադրյալը T -պարբերական ֆունկցիա են:
5) Եթե f1  x  և f 2  x  ֆունկցիաները համապատասխանաբար T1 - և T2 -
պարբերական են, ապա այդ ֆունկցիաների գումարը ու տարբերությունը
պարբերական են, այն և միայն այն դեպքում, եր T1 և T2 թվերը չափելի են, այսինքն
T1 Т p
-ը ռացիոնալ թիվ է: Այդ դեպքում, եթե 1  , p  N , q  N և T  qТ1  pТ 2 , ապա
T2 Т2 q
f1  x   f 2  x  և f1  x   f 2  x  ֆունկցիաները T -պարբերական ֆունկցիա են:
6) Եթե y  f x  -ը T -պարբերական ֆունկցիա է, ապա կամայական a  0 թվի
համար F  f  x  a  , F  f  x   a , F  af  x  ֆունկցիաները T -պարբերական
ֆունկցիա են:
7) Եթե y  f x  -ը T -պարբերական ֆունկցիա է, ապա կամայական a  0 թվի
T
համար F  f  ax  ֆունկցիան - պարբերական ֆունկցիա է:
a
Խնդիրներ
974. Դիցուք y  f x  -ը T -պարբերական ֆունկցիա է: Ապացուցել, որ կամայական
a  0 թվի համար F ֆունկցիան T -պարբերական ֆունկցիա է, եթե.
1) F  f  x  a  , 2) F  f  x   a , 3) F  af  x  :
975. Ապացուցել, որ T -ն y  f x  ֆունկցիայի պարբերությունն է, եթե.
1) f  x   sin 2 x , T   ; x
4) f  x   2ctg , T  2 ;
x 2
2) f  x   cos , T  6 ; 5) f  x   sin x  ctgx , T  2 ;
3
3) f  x   4  tgx , T   ; 6) f  x   sin 2 x , T   :
976. Դիցուք y  f x  -ը T -պարբերական ֆունկցիա է: Ապացուցել, որ կամայական
T
a  0 թվի համար F  f  ax  ֆունկցիան - պարբերական ֆունկցիա է:
a
977. Ապացուցել, որ ֆունկցիան պարբերական է և գտնել նրա հիմնական
պարբերությունը.
1) f  x   sin 2 x ; x
5) f  x   2cos  4 ; 8) f  x   tgx  sin 2 x ;
2) f  x   3sin  x ; 3 9) f  x   sin x  cos x ;
x
3) f  x   tg x ; 6) f  x   cos ; 10) f  x   ctgx  sin 2 x :
6
4) f  x   2  ctg8x ; 7) f  x   cos 2 x  cos2 x ;

977. 1)  ; 2) 2; 3) 1; 4) ; 5) 6 , 6) 12; 7)  ; 8)  ; 9) 2 ; 10)  :
8
285
978. Ապացուցել, որ T1 և T2 թվերը y  f x  ֆունկցիայի պարբերությունն է.
1) f  x   sin x  cos5x , T1   , T2  3 ; 2
2) f  x   cos 6 x  tg 3 x , T1  , T2  1 ;
3
979. f  x   sin 7 x  cos3x , T1  5 , T2  3 :Կարող է արդյոք D որոշման տիրույթով
ֆունկցիան լինել պարբերական.
1) D   3;3 ; 2) D   0;   ; 3) D  Z ; 4) D  Q :
979. 1) ոչ; 2) ոչ; 3) այո; 4) այո:
980. Ապացուցել, որ y  f x  ֆունկցիան զույգ է.
1) f  x   x2  1 ; x2  2 9) f  x  
sin x
5) f  x   ; :
2) f  x   cos 2 x ; sin 2 x x
x 6) f  x   x3tg 2 x ;
f  x   x sin
f  x    x3  x  ctgx ;
3) ;
2 7)
4) f  x   x  x4 ; 8) f  x   sin x  tgx ;
981. Ապացուցել, որ y  f x  ֆունկցիան կենտ է.
1) f  x   x5  x ; sin 3 x 7) f  x   tg 3 x  3x ;
5) f  x   2 ;
2) f  x   x cos x ; x 1 8) f  x   x sin x 2 ;
cos 4x
3) f  x   x 2 sin 2 x ; 6) f  x   ; 9) f  x   xctg 2 x :
x
4) f  x   x 4ctgx ;
982. Դիցուք f  x  ֆունկցիան զույգ է, իսկ g x  ֆունկցիան` կենտ: Որոշել` զույգ է,
թե կենտ F ֆունկցիան.
1) F  f  g ; f 5) F  f g ;
3) F ;
2) F  g  g ; g 6) F  g f :
4) F  g g ;
982. 1) կենտ է; 2) զույգ է; 3) կենտ է; 4) կենտ է; 5) զույգ է; 6) զույգ է:
983. Դիցուք f  x  ֆունկցիան զույգ է, g x  -ն` կենտ, իսկ h -ը կամայական: Զույգ է,
թե կենտ F ֆունկցիան: Բերել համապատասխան օրինակները:
1) F  h g ; 4) F  g h ;
2) F  f h ; 5) F  h  f :
3) F  h f ;
983. 1) անհայտ է; 2) անհայտ է; 3) զույգ է, 4) անհայտ է; 5) անհայտ է:
984. Որոշել` ֆունկցիաներից որն է զույգ, որը կենտ և որը ոչ զույգ, ոչ կենտ.
1) f  x   2 x  sin x ; 10) f  x    x  1   x  1 ;
2 2
2) f  x   cos x  x ; 11) f  x   x5  2 x 2  1;
3) f  x   tgx  x3 ; x4 x4
12) f  x    ;
4) f  x   x12  sin x 2 ; x4 x4
1 1
5) f  x   tgx 2  x 4  1 ; 13) f  x    ;
1  x  x 1  x  x2
2
6) f  x   sin  2 x  1 ; x3  x
14) f  x  
f  x   sin  x 2  1 ;
;
7) 1  x2  x4
8) f  x   cos  ctgx   x ; 15) f  x   7  x  7  x ;
9) f  x   x sin x ; 16) f  x   9  x  10  x :
286
984. 1) կենտ է; 2) ոչ զույգ է, ոչ կենտ; 3) կենտ է; 4) զույգ է; 5) զույգ է; 6) ոչ զույգ է, ոչ
կենտ; 7) զույգ է; 8) ոչ զույգ է, ոչ կենտ; 9) զույգ է;10) զույգ է;11) ոչ զույգ է, ոչ կենտ; 12)
զույգ է;13) կենտ է; 14) կենտ է; 15) զույգ է;16) ոչ զույգ է, ոչ կենտ:
985. Ապացուցել, որ եթե f ֆունկցիան կենտ է և որոշված է 0 կետում, ապա f 0  0 :
986. Գծել մի ֆունկցիայի գրաֆիկ, որը. 1) զույգ է; 2) կենտ է; 3) ոչ զույգ է, ոչ կենտ:
987. Կարող է արդյոք D որոշման տիրույթով ֆունկցիան լինել զույգ կամ կենտ.
1) D   1;5 ; 2) D   4; 4 ; 3) D   7;7 ; 4) D  Z :
987. 1) ոչ; 2) այո; 3) ոչ; 4) այո:
§50. Ֆունկցիայի մոնոտոնությունը և էքստրեմումները
y  f x  ֆունկցիան կոչվում է աճող D միջակայքում, եթե արգումենտի փոքր
արժեքին համապատասխանում է ֆունկցիայի փոքր արժեք, այսինքն D միջակայքի
կամայական x1 -ի և x 2 -ի համար x1  x2 պայմանից, հետևվում է f x1   f x2  :
y  f x  ֆունկցիան կոչվում է նվազող D միջակայքում, եթե արգումենտի փոքր
արժեքին համապատասխանում է ֆունկցիայի մեծ արժեք, այսինքն D միջակայքի
կամայական x1 -ի և x 2 -ի համար x1  x2 պայմանից, հետևվում է f x1   f x2  :
Տրված միջակայքում աճող կամ նվազող ֆունկցիան կոչվում է մոնոտոն այդ
միջակայքում:
Ֆունկցիայի մոնոտոնության մասին կարելի է դատել նրա գրաֆիկից: Օրինակ,
նկար 5 պատկերված ֆունկցիան աճող է, իսկ նկար 6 պատկերված ֆունկցիան աճող
է 0; միջակայքում և նվազող է  ;0 միջակայքում:
Y Y
y  f x  ֆունկցիայի որոշման տիրութի x0 ներքին կետը կոչվում է մակսիմումի
որ x  x0   ; x0    ճիշտ է f x   f x0  անհավասարումը:
y  f x  ֆունկցիայի որոշման տիրութի x0 ներքին կետը կոչվում է մինիմումի
որ x  x0   ; x0    ճիշտ է f x   f x0  անհավասարումը:
Մակսիմումի և մինիմումի կետերը կոչվում են ֆունկցիայի էքստրեմումի կետեր:
Ֆունկցիայի արժեքները այդ կետերում համապատասխանաբար` ֆունկցիայի
մակսիմումներ և մինիմումներ (կամ ֆունկցիայի էքստրեմումներ):
Խնդիրներ
988. Գտնել ֆունկցիայի մոնոտոնության միջակայքերը, էքստրեմումի կետերը և
էքստրեմումները.
1) f  x   2 x  5 ; 3) f  x   2 x 2  1 ; 5) f  x   x  2 ;
2) f  x  4  7x ; 4) f  x   3  5x2 ;
287
2 1
6) f  x  ; 8) f  x  ;
1 x 1  x 1
7) f  x   x  5 ; 9) f  x  
1
:
1  x2
987. 1) R  , էքստրեմումի կետեր չունի; 2) R  , էքստրեմումի կետեր չունի; 3)
 ;0  , 0;    , xmin  0 , ymin  1; 4)  ;0  , 0;    , xmax  0 , ymax  3 ; 5)
 ; 2  ,  2;    , xmin  2 , ymin  0 ; 6)  ;0  , 0;    , xmax  0 , ymax  2 ; 7)
 ;5  , 5;    , xmin  5 , ymin  0 ; 8)  ;1  , 1;    , xmax  1 , ymax  1 ; 9)  ;0  ,
0;    , xmax  0 , ymax  1 :
989. Գտնել ֆունկցիայի մոնոտոնության միջակայքերը, էքստրեմումի կետերը
մեծագույն և փոքրագույն արժեքները.
1) f  x    x 2  6 x  8 ; 3 1
5) f  x    17 ; 9) f  x   3;
x 5  x  1
3
3
2) f  x   ; 6) f  x   x 2  4 x  5 ;
x2 10) f  x    x  4 ;
3
3) f  x    x  2   1 ;
4
1
7) f  x    ; 11) f  x   4 x  x2 ;
x3
4) f  x     x  3 ;
5
1 12) f  x   x2  2 x :
8) f  x    1;
 x  2
2
989. 1)  ;3  , 3;    , xmax  3 , մեծագույն արժեքն է 1, փոքրագույն արժեք չունի;

2)  ; 2  և  2;    , էքստրեմումի կետեր չունի, մեծագույն և փոքրագույն արժեքներ
չունի; 3)  ; 2  ,  2;    , xmin  2 , մեծագույն արժեք չունի, փոքրագույն արժեքն
է 1; 4) R  , էքստրեմումի կետեր չունի, մեծագույն և փոքրագույն արժեքներ չունի; 5)
 ;5 և  5;    , էքստրեմումի կետեր չունի; 6)  ; 2  ,  2;    , xmin  2 ,
մեծագույն արժեք չունի, փոքրագույն արժեքն է 1; 7)  ; 3 և  3;    ,
էքստրեմումի կետեր չունի, մեծագույն և փոքրագույն արժեքներ չունի; 8)  ; 2   ,
 2;    , էքստրեմումի կետեր չունի, մեծագույն և փոքրագույն արժեքներ չունի; 9)
x   ; 1 և  1;    , էքստրեմումի կետեր չունի, մեծագույն և փոքրագույն
արժեքներ չունի; 10) R  , էքստրեմումի կետեր չունի, մեծագույն և փոքրագույն
արժեքներ չունի; 11)  ; 2 և  0; 2  ,  2;0 և  2;    , xmax  2 , xmin  0 , xmax  2 ,
մեծագույն արժեքն է 4, փոքրագույն արժեք չունի; 12)  ;1 և 0;1  ,  1;0 և
1;    , xmin  1 , xmax  0 , xmin  1 , մեծագույն արժեք չունի, փոքրագույն արժեքն է –
1:
990. Ապացուցել, որ եթե f ֆունկցիան աճող է  a; b և b; c  միջակայքերում, ապա
այն աճող է  a; c  միջակայքում:
991. Ապացուցել, որ եթե զույգ ֆունկցիան աճող է (նվազող է) 0; միջակայքում,
ապա այն նվազող է (աճող է)  ;0 միջակայքում:
992. Ապացուցել, որ եթե զույգ ֆունկցիան աճող է (նվազող է) 0; միջակայքում,
ապա այն աճող է (նվազող է)  ;0 միջակայքում:
993. Դիցուք f x  ֆունկցիան աճող է և x1 , x2  D f  : Ապացուցել, որ եթե
f x1   f x2  , ապա x1  x2 :
994. Դիցուք f և g ֆունկցիաները աճող են: Ապացուցել, որ.
288
1) f x   a աճող է ( a -ն հաստատուն է);
2) f  g աճող է;
3) եթե k  0 , ապա k  f աճող է;
4) եթե f և g ոչ բացասական են, ապա f  g աճող է;
5)  f նվազող է;
1
6) եթե f դրական է, ապա նվազող է:
f
995. Ապացուցել, որ.
1) f x   x 4  3x ֆունկցիան աճող է 0; միջակայքում;
2) f x    x3  2 x ֆունկցիան նվազող է;
3) f x   x 6  0,5 ֆունկցիան նվազող է  ;0 միջակայքում;
4) f x   x 5  1,5x ֆունկցիան աճող է:
996. Գծել ֆունկցիայի գրաֆիկը, եթե այն.
1) աճող է  7;1 միջակայքում և նվազող է 1;5 միջակայքում;
2) աճող է 0;2 միջակայքում и նվազող է  3;0 և 2;4 միջակայքերում;
3) աճող է 2;5 միջակայքում и նվազող է 0;2 և 5;6 միջակայքերում;
4) նվազող է  5;3 միջակայքում և աճող է  7;5 և  3;0միջակայքերում;
5) աճող է 0;1 և 2;3 միջակայքերում, նվազող է 1;2 և 3;4 միջակայքերում, և 4 –
պարբերական է:
997. Գծել ֆունկցիայի գրաֆիկը, եթե.
1) xmin  2 , xmax  5 , f  2   1, f  5  3 ;
2) xmin  2 , xmin  2 , xmax  0 , f  2   f  2   3 , f  0   2 , փոքրագույն արժեքն է –3,
մեծագույնը` 2;
3) xmin  1 , xmax  1 , xmax  3 , f 1  0 , f  1  4 , f  3  7 , փոքրագույն արժեքն է –4,
մեծագույնը` 7;
4) xmin  0 , xmax  2 , f 0  0 , f  2   2 , փոքրագույն արժեքն է –1, մեծագույնը` 3:
998. Նկար 7 պատկերված y  f x  ֆունկցիան համար, գտնել.
3) այն միջակայքերը, որոնցում f x   0 , f x   0 ;
4) էքստրեմումի կետերը;
5) էքստրեմումները;
6) մեծագույն և փոքրագույն արժեքները:
y

x
 

x
 
289
ա) բ)
Նկար 7
998. ա) 1) D   3,5;6 ; 2) E   3,5;3 ; 3) f x   0 երբ x   3,5;  1,5   2;5,5 ,
f x   0 երբ x   1,5; 2  ; 4) xmax  1,5 , xmin  2 , 5) ymax  3 , ymin  3,5 ; 6) փոքրագույն
արժեքն է –3,5, մեծագույն արժեքն է 5,5, բ) 1) D   3;5,75 ; 2) E   1; 4 ; 3) f x   0
երբ x   2;1,5 , f x   0 երբ x   3;  2   1,5;5,5 ; 4) xmax  1,5 , xmin  2 ; 5) ymax  4 ,
ymin  0 ; 6) փոքրագույն արժեքն է –1, մեծագույն արժեքն է 4:
§51. Ֆունկցիայի հետազոտության սխեման և գրաֆիկի կառուցումը
Թվային միջակայքերը, որոնցում ֆունկցիան պահպանում է իր նշանը, կոչվում են
ֆունկցիայի նշանապահպանության միջակայքերը:
Նշանապահպանության միջակայքերի մասին կարելի դատել նրա գրաֆիկի
միջոցով: Դիտարկենք, օրինակ y  x Ֆունկցիան (նկար 8): Այստեղ f x   0 , երբ x  0
և f x   0 , երբ x  0 : Առաջին դեպքում գրաֆիկը գտնվում են Ox առանցքից վերև,
իսկ երկրորդ դեպքում` Ox առանցքից ներքև:
y
y=x
1
O
1 x
Նկար 8
x  D f  արգումենտի արժեքները, որի դեպքում f x   0 , կոչվում են Ֆունկցիայի
արմատներ (կամ զրոներ): Արգումենտի արժեքները, որի դեպքում Ֆունկցիան
ընդունում է 0 արժեք` գրաֆիկի հատման կետերն են Ox առանցքի հետ:
Ֆունկցիայի հետազոտության ընդհանուր սխեման
1) Գտնել ֆունկցիայի որոշման տիրութը;
2) Ստուգել ֆունկցիայի զույգությունը, կենտությունը և պարբերականությունը;
3) Գտնել, եթե հնարավոր է, գրաֆիկի հատման կետերը կոորդինատային
առանցքների հետ և նշանապահպանության միջակայքերը;
4) Գտնել ֆունկցիայի ածանցյալը և կրիտիկական կետերը;
5) Գտնել ֆունկցիայի մոնոտոնության միջակայքերը և էքստրեմումի կետերը;
6) Կառուցել ֆունկցիայի գրաֆիկը, օգտվելով հետազոտության արդյունքներից:
Խնդիրներ
999. Հետազոտել Ֆունկցիան և կառուցել նրա գրաֆիկը.
1) f x   5  3x ; 8) f x   x  x 2  1 ;
2) f x   2 x  7 ; 1
9) f  x   ;
3) f x   x  8 ; x2
4) f x   4 x  1 ; 1
10) f  x    2 ;
5) f x   3  x 2  2 x ; x
x 1
6) f x   x 2  3x  2 ; 11) f  x   ;
x 1
7) f x   2 x  x  2 ;
2
290
2x 1 16) f  x   2 x5  3x ;
12) f  x   ;
x 17) f  x   x  3 ;
13) f  x   x  x 2  1 ;
18) f  x   x  1 ;
14) f  x   x 2  2 x  1 ;
19) f  x   3  3  x ;
15) f  x   x3  x ;
20) f  x   x  4  2 :
1000.Հետազոտել նկար 9 պատկերված y  f x  ֆունկցիան.
y
y
1
1
O 1 x
1
O x
ա) բ)
Նկար 9.
1000. ա) 1) D   1; 4 ; 2) E   1;3 ; 3) f  1  f 1  f  3  0 , երբ x   1;1   3;4 ,
f  x   0 , երբ x  1;3 , f  x   0 ; 5)  1;0 և  2; 4  , 0; 2  , 6) xmax  0 , ymax  3 ,
xmin  2 , ymin  1; 7) մեծագույն արժեքն է 3, փոքրագույն արժեքն է –1; բ) 1)
D   3,5;5 ; 2) E   2;3 ; 3) f  2,8  f  0,5  f  3  0 , 4) երբ
x   2,8; 0,5   3;5 , f  x   0 , երբ x   3,5; 2,8   0,5;3 , f  x   0 ; 5)  3,5; 1,5
և 1;5  ,  1,5;1  , 6) xmax  1,5 , ymax  3 , xmin  1 , ymin  1,5 ; 7) մեծագույն արժեքն է
3, փոքրագույն արժեքն է –2:
§52. Հակադարձ Ֆունկցիան և նրա գրաֆիկը
y  f x  ֆունկցիան կոչվում է փոխմիարժեք, եթե x1 , x2  D f  :
x1  x2  f x1   f x2  :
y  f x  ֆունկցիան հակադարձելի է, եթե այն փոխմիարժեք է: Այդ դեպքում
y  g x  ֆունկցիան կոչվում է y  f x  ֆունկցիայի հակադարձը, եթե.
1) Dg   E  f  , 2) E g   D f  , 3) g  f x   x :
աճող է, իսկ եթե y  f x  ֆունկցիան նվազող է, ապա հակադարձ ֆունկցիան
նույնպես նվազող է:
աճող է, իսկ եթե y  f x  ֆունկցիան նվազող է, ապա հակադարձ ֆունկցիան
նույնպես նվազող է:
Եթե y  f x  ֆունկցիան կենտ է, ապա նրա հակադարձ ֆունկցիան նույնպես
կենտ է:
y  f x  ֆունկցիայի և նրա հակադարձ y  g x  ֆունկցիայի գրաֆիկները
համաչափ են y  x ուղղի նկատմամբ:
f  x  ֆունկցիայի հակադարձ Ֆունկցիան գտնելու համար անհրաժեշտ է.
291
ա) y  f x  հավասարումից x -ը արտահայտել y -ով (այն որշման տիրույթում
պետք է լինի միակը, հակարակ դեպքում հակադարձ Ֆունկցիան գոյություն չունի);
բ) ստացված բանաձևում x -ի և y -ի տեղերը փոխել:
Խնդիրներ
1001.Գտնել հակադարձ Ֆունկցիան.
1) y  2 x  5 ; 1
6) y  , x   0;   ;
2) y  x ; 3
x2
3) y  3 x ; 7) y  x 4 , x   0;   ;
4) y  5x  2 ; 8) y  x 4 , x   ;0  .
x  10
5) y  , x   0;1 ;
3
x 5 x2  2
1001. 1) y  ; 2) y  3 x ; 3) y  x 3 ; 4) y  , x  0;   ; 5) y  3x  10 ,
2 5
 10  1
x    ; 3  ; 6) y  , x   0;   ; 7) y  4 x , x   0;   ; 8) y   4 x ; x   0;   .
 3  x
1002.Դիցուք  -ն  a; b  միջակայքում որոշված f ֆունկցիայի հակադարձ Ֆունկցիան
է: Գտնել   t0  , եթե.
1) f  x   x 2  5x  6 ,  a; b    3;5 , t0  2 ; 3) f  x   2 x  3 ,  a; b    0;10  , t0  7 :
2) f  x   x 2  2 x  3,  a; b    ;1 , t0  3 ;
1002. 1) 4; 2) 0; 3) 2:
1003.Դիցուք  -ն ամբողջ թվային առանցքի վրա որոշված f ֆունկցիայի հակադարձ
Ֆունկցիան է: Գտնել g ֆունկցիայի հակադարձ Ֆունկցիան, եթե.
1) g  x    f  x  ; 3) g  x   f 3  x  ; 5) g  x   f  3x  ;
2) g  x   2 f  x  ; 4) g  x   f   x  ; 6) g  x   f  x  1 .
x
  1
1003. 1)    x  ; 2)    ; 3)  3 x ; 4)   x  ; 5)   x  ; 6)   x   1 :
2 3
1004.Կառուցել հակադարձ ֆունկցիայի գրաֆիկը.
1) y  x 2 , x   0;3 ; 4) y  x3 , x   2; 2  ; 6) y 
1
, x   3;7  :
2) y  x , x   3;0  ;
2
5) y  2 x  1, x   1;3 ;
3 x  3
3) y    x  1 , x   0;2  ;
2
1005.Կառուցել նկար 10-ում պատկերված ֆունկցիայի հակադարձ ֆունկցիայի

գրաֆիկը.
y y
1 1
O O
1 x 1 x
a) б)
Նկար 10:
292
ԳԼՈՒԽ 15. ԲԱԶՄՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ և ՄԻԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ
ՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՏԱՐՐԵՐԸ
§53. Բազմությունների տեսության տարրերը
Ամեն քայլափոխին մենք հանդիպում ենք դժվար սահմանվող հասկացությանը, որը
արտահայտվում է “համախումբ” բառով: Օրինակ` կարելի խոսել տվյալ պահին տվյալ
սենյակում գտնվող մարդկանց համախումբի մասին, թռչնանոցում գտնվող հավերի
համախումբի մասին և այլն: Այդ դեպքերից յուրաքանչյուրում համախումբ բառի
փոխարեն կարելի գործածել բազմություն բառը:
Մաթեմատիկայում մշտապես գործ ենք ունենում տարբեր բազմությունների հետ:
Օրինակ` բազմանկյան գագաթների կամ անկյունագծերի բազմությունը, 30 թվի
բաժանարարների բազմությունը և այլն:
Նշելու համար, որ a տարրը պատկանում է A , գրում են a  A , իսկ որ b տարրը չի
պատկանում A , գրում են b  A :
Բազմությունը, որը ոչ մի տարր չի պարունակում, կոչվում է դատարկ բազմություն և
նշանակվում է`  :
Առնչություններ բազմությունների միջև
ա) A և B բազմությունները կոչվում են հավասար` A  B , եթե նրանք բաղկացած են
միևնույն տարրերից:
բ) Եթե A -ին պատկանող յուրաքանչյուր տարր պատկանում է նաև B -ին, ապա A -ն
կոչվում է B -ի ենթաբազմություն և գրվում է A  B (նկ. 1ա):
A B A B
A B A
B
Նկար 1ա) Նկար 1բ)

Դատարկ բազմությունը և A բազմությունը A բազմության ենթաբազմություններն
են:
  A, A  A :
գ) Ասում են, որ A բազմությունը պարունակում է B -ն և գրում` A  B , եթե B -ին
պատկանող յուրաքանչյուր տարր պատկանում է նաև A -ին (նկ. 1բ): Պարզ է, որ
1) B  A  A  B ;
2) B  A և A  B  A  B :
Օրինակ.
1) բնական թվերի բազմությունը ընկած է ամբողջ թվերի բազմության մեջ;
2) ռացիոնալ թվերի բազմությունը պարունակում է ամբողջ թվերի բազմությունը;
3) ռացիոնալ թվերի բազմությունը իրական թվերի ենթաբազմությունն է:
Գործողություններ բազմությունների հետ
ա) A և B բազմությունների միավորումը` A  B -ն, բաղկացած է այն տարրերից, որոնք
պատկանում են A և B բազմություններից գոնե մեկին (նկ. 2ա):
բ) A և B բազմությունների հատումը` A  B -ն, բաղկացած է այն տարրերից, որոնք
պատկանում են և՛ A -ին և՛ B -ին (նկ. 2բ):
293
Եթե A և B բազմությունները չունեն ընդհանուր տարր, ապա ասում են, որ A և B
բազմությունները չեն հատվում կամ, որ նրանց հատումը դատարկ բազմություն է`
A B  :
գ) A և B բազմությունների տարբերությունը` A \ B -ն, բաղկացած է այն տարրերից,
որոնք պատկանում են A -ին, բայց չեն պատկանում B -ին (նկ. 2գ):
A B A B A\ B
A B A B A B
Նկար 2ա) Նկար 2բ) Նկար 2գ)
Կամայական A բազմության համար
A   A , A   , A \   A ,  \ A   :
Բազմությունը կոչվում է վերջավոր, եթե այն բաղկացած է վերջավոր թվով
տարրերից: Հակառակ դեպքում բազմությունն կոչվում է անվերջ:
Վերջավոր A բազմության տարրերի քանակը կնշանակենք` n  A :
Օրինակ, թվանշանների A  0;1;2;3;4;5;6;7;8;9 բազմությունը վերջավոր
է` n  A  10 , իսկ բնական թվերի բազմությունը անվերջ: Վերջավոր է նաև դատարկ
բազմությունը, քանի որ այն տարր չունի, այսինքն` տարրերի քանակը 0 է` n     0 :
Դեկարտյան արտադրյալ: Կամայական A և B բազմությունների համար A  B -ով
նշանակենք բոլոր  a; b  զույգերի բազմությունը, որտեղ a  A, b  B :
Օրինակ 1: Եթե A  1; 2 , B  1; 2;3 , ապա
A  A  1;1 , 1;2  ,  2;1 ,  2;2  ;
A  B  1;1 , 1; 2  , 1;3 ,  2;1 ,  2; 2  ,  2;3 :
Ինչպես տեսանք A  B բազմության տարրերի քանակը հավասար է` 2  3  6 :
Համանմանորեն կարելի է համոզվել, որ կամայական A և B վերջավոր
բազմությունների համար ճիշտ է հետևյալ բանաձևը`
որն անվանում են արտադրյալի կանոն:
A1 , A2 ,..., Ak բազմությունների դեկարտյան արտադրյալ` A1  A2  ...  Ak , կոչվում է այն
 a1 , a2 ,..., ak  հավաքածուների բազմությունը, որոնց համար a1  A1 , a2  A2 ,..., ak  Ak :
k թիվը կոչվում է  a1 , a2 ,..., ak  հավաքածուի երկարություն, իսկ am -ը` հավաքածուի
m -րդ կոորդինատ  m  1, 2,..., n  :
Երկու`  a1 , a2 ,..., ak  և  b1 , b2 ,..., bm  հավաքածուները հավասար են, եթե նրանք ունեն
նույն երկարությունը և նույն կոորդինատները`
m  k , a1  b1 , a2  b2 ,..., ak  bk :
Կամայական A1 , A2 ,..., Ak բազմությունների վերջավոր բազմությունների համար`
Մասնավորապես, եթե Ak բազմությունները համընկնում են, ապա նշակալելով
Ak  A  A  ...  A :
k
Բազմությունների հատկությունները
1) A   B  C    A  B    A  C  ;
294
2) A   B  C    A  B    A  C  ;
3) A \  B  C    A \ B    A \ C  ;
4) A \  B  C    A \ B    A \ C  ;
5) A  B  B  A   B \ A ;
6) A  B  n  B \ A  n  B   n  A ;
7) A  B    n  B  A  n  B   n  A ;
8) n  A  B   n  A  n  B  ;
9) n  A1  A2  ...  Ak   n  A1   n  A2   ...  n  Ak  ;
 
10) n Ak   n  A  :
k
Օրինակ 2. n տառանոց “այբուբենով” կազմած k տառանոց “բառերի” քանակը n k է:

Օրինակ 3. n տարրից բաղկացած բազմության ենթաբազմությունների քանակը
հավասար է` 2n :
§54. Կոմբինատորիկայի տեսության տարրերը
Կոմբինատորիկան ուսումնասիրում է կոմբինացիաների քանակը, որոնք կարելի է
կազմել տրված վերջավոր բազմության որոշակի պայմաններին բավարարող
տարրերից: Այս գլխում մենք կծանոթանանք կարգավորությունների,
տեղափոխությունների և զուգորդությունների հատկությունները:
Տեղափոխություններ են կոչվում այն կոմբինացիաները, որոնք կազմված են միևնույն
n տարրերից և տարբերվում են այդ տարրերի հերթականությամբ: Բոլոր հնարավոր
տեղափոխությունների քանակը հավասար է
Pn  n ! ,
որտեղ n!  1 2  ...  n (կարդացվում է` էն ֆակտորիալ):
Նկատենք, որ հարմար է դիտարկել, համարելով, ըստ սահմանման` 0!  1 :
Կարգավորություններ են կոչվում այն կոմբինացիաները, որոնք կազմված են n
տարր պարունակող բազմության m -ական տարբեր տարրերից կազմաված
հավաքածուներից, որոնք տարբերվում են ընտրված տարրերով կամ նրանց
հերթականությամբ: Բոլոր հնարավոր կարգավորությունների քանակը հավասար է
n!
Anm   n  n  1  ...   n  m  1 :
 n  k !
Օրինակ 1: Գտնենք, թե 1, 2, 3, 4 թվանշաններով քանի՞ եռանիշ թիվ կարելի է
կազմել, որոնցում չկա կրկնվող թվանշաններ:
Այդ եռանիշ թվերի A բազմությունը տրոհենք 4 խմբի` ըստ առաջին թվանշանի (նկ.
3): Քանի որ թվի թվանշանները չեն կրկնվում, այդ 4 խմբերը կտրոհենք նոր խմբերի,
որոնցից յուրաքանչյուրի թվերում համընկնում են առաջին թվանշանները (նկ. 3):
Արդյունքում կունենանք 4  3  12 նոր խումբ, յուրաքանչյուրում` 2 թիվ, իսկ խմբերի
որոնելի քանակը կլինի`
4  3  2  24 :
Պատ`. 24:
295
X
2 3 4
1
1 3 4 1 2 4 1 2 3
2 3 4
3 4 1 2
1
3 4 2 4 2 3 1 4 1 3 2 4 1 4 2 3 1 3 1 2
123 124 132 134 142 143 213 214 231 234 241 243 312 314 321 324 341 342 412 413 421 423 431 432
Նկար 3
Զուգորդուություններ են կոչվում այն կոմբինացիաները, որոնք կազմված են n
տարր պարունակող m -ական տարբեր տարրերից կազմաված հավաքածուներից,
որոնք տարբերվում են գոնե մեկ տարրով: Բոլոր հնարավոր զուգորդուությունների
քանակը հավասար է
m! m  m  1  ...   m  k  1
Cmk   :
k ! m  k ! k!
Ճիշտեն հետևյալ նույնությունները.
1) Amk  Cmk  Pk ; 4) Cmm1  Cm1  m ;
2) Cmmk  Cmk ; m  m  1
5) Cmm2  Cm2  ;
3) C  C  1;
m
m
0
m
2
6) Cmk 11  Cmk 1  Cm :
k
Ճիշտ է նաև հետևյալ նույնությունը`

 a  b  Cn0 a n  Cn1a n1b  ...  Cnk a nk bk  ...  Cnnbn ,
n
որը կոչվում է Նյուտոնի երկանդամի բանաձևը:

Մասնավորապես`
 a  b   a2  2ab  b2 ;
2
 a  b   a3  3a2b  3ab2  b3 ;
3
 a  b   a4  4a3b  6a2b2  4ab3  b4 ;

4
 a  b   a5  5a4b  10a3b2  10a2b3  5ab4  b5 ;

5
 a  b   a6  6a5b  15a4b2  20a3b3  15a 2b3  6ab5  b6 :

6
Խնդիրներ
1006. Հաշվել` A  B , A  B , A \ B , B \ A , A  B , B  B , որտեղ.
1) A  4;0; 4;5 , B  4;1; 4 ;
2) A  0; 4;5;9 , B  6;7;8 ;
3) A  2; 4;15;18 , B  4;8;17 .
1006. 1) A  B  4;0;1; 4;5 , A  B  4; 4 , A \ B  0;5 , B \ A  1 ,
A  B   4; 4 ,  0; 4 ,  4; 4  , 5; 4  ,  4;1 ,  0;1 ,  4;1 , 5;1 ,  4;4  , 0;4  ,  4;4 , 5;4 ,
B  B   4; 4  , 1; 4  ,  4; 4  ,  4;1 , 1;1 ,  4;1 ,  4; 4  , 1; 4  ,  4; 4  ;
2) A  B  0; 4;5;6;7;8;9 , A  B   , A \ B  0; 4;5;9 , B \ A  6;7;8 ,
A  B   0;6  ,  4;6  ,  5;6  , 9;6  ,  0;7  ,  4;7  , 5;7  , 9;7  ,  0;8  ,  4;8  ,  5;8 ,  9;8 ,
296
B  B   6;6  ,  7;6  , 8;6  ,  7;6  ,  7;7  ,  7;8  , 8;6  , 8;7  , 8;8  ; 3) A  B  2; 4;8;15;18;17 ,
A  B  4 , A \ B  2;15;18 , B \ A  8;17 ,
A  B   2;4 ,  4;4  , 15;4 , 18;4  ,  2;8 ,  4;8 , 15;8 , 18;8 ,  2;17  ,  4;17  , 15;17  , 18;17  ,
B  B   4; 4 , 8; 4 , 17; 4  ,  4;8 , 8;8 , 17;8 ,  4;17  , 8;17  , 17;17  :
1007.Պարզել թե տրված բազմությունների համար A  B, A B, AB
առնչություններից ո՞րն է ճիշտ.
4) A  a; b; c , B  b; a; c ; 7) A  Z , B  R ;
8) A  Z , B  N ;
5) A  x; v; t; k  , B  k ; t ; v ;
9) A  4;7 , B   2;10 ;
6) A  a; b , B  b; d ; c; a ;
10) A   , B  5;9 .
1007. 1) A  B ; 2) A  B ; 3) A  B ; 4) A  B ; 5) A  B ; 6) A  B ; 7) A  B :
1008.Գտնել միայն զույգ թվանշաններով գրվող հնգանիշ թվերի քանակը:
1008. 2500:
1009.Քառանիշ թվերի ո՞ր մասն է գրվում միայն կենտ թվանշաններով:
5
1009. :
72
1010.Նամակ ուղարկելու համար Գևորգը պետք է 5 տեսակի ծրարներից և 8 տեսակի
բացիկներից ընտրի մեկական ծրար և բացիկ: Ընտրության քանի՞ հնավորություն ունի
Գևորգը:
1010. 40:
1011.Գտնել Ա, Կ, Ս, Տ, Ե տառերով կազմված այն բառերի քանակը, որոնք`
1) բաղկացած են 3 տառից;
2) բաղկացած են 4 տառից;
3) բաղկացած են 5 տառից, որոնցից երկրորդը կամ Ա-ն է, կամ` Կ-ն;
4) բաղկացած են 5 տառից և չեն պարունակում ԿԵՏ բառը:
1011. 1) 125; 2) 625; 3) 1250; 4) 3050:
1012.Ուսանողական ճաշարանը իր այցելուներին առաջարկում է կոմպլեքս ճաշեր`
բաղկացած ապուրից, երկրորդ ճաշտեսակից և հյութից: Ընդամենը քանի՞ կոմպլեքս ճաշ
կարող է առաջարկել ճաշարանը, եթե խոհանոցում կան 3 տեսակի ապուր, 5 երկրորդ
ճաշտեսակ և 4 տեսակի հյութ:
1012. 60:
1013.Դիցուք Q–ն կոորդինատային հարթության վրա 1  x  50, 1  y  30 պայմաններով
որոշված ուղղանկյունն է: Գտնել այդ ուղղանկյան այն կետերի քանակը, որոնց`
1) կոորդինատներն ամբողջ թվեր են;
2) կոորդինատներն զույգ թվեր են;
3) կոորդինատներն մեկը զույգ է, մյուսը կենտ;
4) կոորդինատներն ամբողջ թվեր են, որոնցից գոնե մեկը կենտ է;
5) աբսցիսը բաժանվում է 3-ի, իսկ օրդինատը` 5-ի:
1013. 1) 1500; 2) 375; 3) 750; 4) 1125; 5) 625:
1014.Գտնել եռանիշ թվերի քանակը`
1) որոնց գրառումներում չկան 0 և 8 թվանշանները;
2) որոնք գրվում են միայն 2, 3, 5, 9 թվանշաններով:
1014. 1) 512; 2) 64:
1015.Գտնել 5-ի վրա բաժանվող այն վեցանիշ թվերի քանակը, որոնք չեն պարունակում
1, 2, 3 թվանշանները: 1015. 28812:
297
1016.Երևանյան հեռախոսահամարները վեցանիշ թվեր են, որոնց առաջին թվանշանը չի
կարող լինել 0, 1, 8, 9: Ընդամենը քանի՞ հեռախոսահամար կարող է լինել Երևանում:
1016. 6  105 :
1017.Հայաստանում մասնավոր ավտոմեքենաների համարանիշները ունեն հետևյալ
տեսքը` “երկու թվանշան+երեք թվանշան”, ընդ որում տառերը կարող են լինել միայն Լ,
Ս, Տ, Օ: Ընդամենը քանի՞ այդպիսի ավտոհամարանիշ կարող է լինել: 1017. 16  105 :
1018.Գանձապահը կորցրել է չհրկիզվող պահարանի կողպեքի ծածկագիրը և
աշխատում է բացել պահարանը` փորձելով ծածկագրերի հնարավոր տարբերակները:
Ծածկագիրն ունի 6 նիշ, որոնցից առաջին երկուսը տառեր են լատինական այբուբենից
(ընդամենը` 23 տառ) մնացածը թվանշաններ: Ամենաշատը որքան ժամանակ է
անհրաժեշտ գանձապահին պահարանը բացելու համար, եթե մեկ ծածկագիրը նա
փորձում է 5 վարկյանում: 1018. 306 օր 13 ր 20 վրկ:
1019.Քանի՞ ձևով է հնարավոր 8 տարբեր գործիքներ գասավորել`
1) 2 արկղում; 2) 3 արկղում:
1019. 1) 256; 2) 6561:
1020.Գրել {Լ, Ս, Տ, Օ} բազմության բոլոր ենթաբազմությունները և հաշվել նրանց
քանակը:
1020. 16:
1021.Կարո՞ղ է արդյոք, բազմության ենթաբազմությունների քանակը լինել`
1) 6; 2) 25; 3) 32; 4) 64:
Եթե այո, ապա քանի՞ տարր ունի այդ բազմությունը:
1021. 1) ոչ; 2) ոչ; 3) այո, 5; 4) այո, 6:
1022. A  1; 2;3;0 թվային բազմության k -ական կարգավորությունները և հաշվել նրանց
քանակը, եթե
1) k  0 ; 3) k  2 ; 5) k  4 :
2) k  1 ; 4) k  3 ;
1022. 1) 1; 2) 4; 3) 12; 4) 24; 5) 24:
1023.Գտնել այն քառանիշ թվերի քանակը, որոնք բաղկացած են զույգ առ զույգ տարբեր
կենտ թվերից: 1023. 120:
1024.Գտնել 7 տառանոց “այբուբենի” 4 տարբեր տառերից բաղկացած “բառերի”
քանակը: 1024. 840:
1025.Շախմատի խմբակը ունի 10 անդամ: Քանի՞ եղանակով է հնարավոր կազմել
շախմատի թիմ` բաղկացած երեք հոգուց, որոնցից մեկը պետք է խաղա առաջին
տախտակի վրա, մեկը` երկրորդ, մեկը` երրորդ: 1025. 720:
1026.Քանի՞ եղանակով կարող են բաշխվել ֆուտբոլի առաջնության ամփոփիչ
աղյուսակում առաջին երեք տեղերը, եթե մասնակից թիմերի քանակը հավասար է`
1) 9; 2) 12; 3) 15:
1026. 1) 504; 2) 1320; 3) 2730:
1027.Քանի՞ ձևով է հնարավոր 10 ուսումնական առարկաներից կազմել մեկ օրվա
դասացուցակ բաղկացած 6 տարբեր առարկաներից: 1027. 151200:
1028.Գտնել կրկնվող թվանշաններ չպարունակող հնգանիշ թվերի քանակը: 1028. 27216:
1029.Գտնել, թե 0, 3, 7 թվանշանները չպարունակող քառանիշ թվերի քանի՞ տոկոսն է
5
պարունակում կրկնվող թվանշաններ: 1029. 65 :
343
1030.Գտնել, թե 6 տառանոց “այբուբենով” գրվող 3 տառանոց “բառերի” որ՞ մասն է
4
պարունակում կրկնվող տառեր: 1030. :
9
298
1031.Գտնել {Ա, Բ, Գ, Դ, Ե, Զ, Է, Ը} “այբուբենով” գրվող այն 5 տառանոց “բառերի”
քանակը`
1) որոնցում կան կրկնվող տառեր;
2) որոնց երրորդ տառը Ա է;
3) որոնց երկրորդ տառը Ա է, չորրորդը Ե;
4) որոնց չորրորդ տառը Բ է կամ` Գ:
1031. 1) 26048; 2) 4096; 3) 512; 4) 8192:
1032.Շախմատի խաղատախտակի վրա քանի՞ եղանակով կարելի է տեղադրել տարբեր
գույնի երկու նավակներ այնպես, որ նրանք`
1) չհարվածեն միմյանց;
2) հարվածեն միմյանց
(նավակները հարվածում են միմյանց, եթե գտնվում են շախմատի տախտակի նույն
հորիզոնականի կամ նույն ուղղաձիգի վրա):
1032. 1) 3136; 2) 896:
1033.Քանի՞ տարր ունի բազմությունը, եթե նրա 4-ական կարգավորությունները 56
անգամ շատ են 2-ական կարգավորություններից: 1033. 10:
1034.Գրել A  1; 2;3;0 թվային բազմության տեղափոխությունները և հաշվել նրանց
քանակը: 1034. 24:
1035.Քանի՞ եղանակով կարող են նստել տաքսի ավտոմեքենայում նրա 4 ուղևորները:
1035. 24:
1036.Առանց տառերի կրկնության քանի՞ 6 տառանոց “բառ” կարելի է կազմել 6
տառանոց “այբուբենով”: 1036. 720:
1037.Քանի՞ եղանակով կարող են շարք կանգնել դասակի 10 զինվորներ: 1037. 3628800:
1038.Քանի՞ հնարավոր ամփոփիչ աղյուսակ կարող է ունենալ ֆուտբոլային
առաջնությունը, որին մասնակցում է 12 թիմ: 1038. 479001600:
1039. Չկրկնվող թվանշաններով քանի՞ քառանիշ թիվ կարելի է կազմել հետևյալ
թվանշաններով.
1) 2, 4, 6, 8; 2) 1, 3, 5, 7; 3) 0, 1, 2, 5; 4) 0, 3, 4, 7:
1039. 1) 24; 2) 24; 3) 18; 4) 18:
1040.Մանկապարտեզի խմբում կան 8 աղջիկ և 7 տղա, որոնց համար Ձմեռ պապը բերել
է 8 տարբեր տիկնիկներ (աղջիկների համար) և 7 տարբեր գնդակներ (տղաների
համար): Քանի՞ եղանակով կարող է բաժանել այդ խաղալիքները Ձմեռ պապը: 1040.
203212800:
1041.Ս, Կ, Ֆ, Ա տառերը պարունակող 4 տառանոց “բառերի” քանի՞ տոկոսում է`
1) Կ տառը Ֆ-ից հետո;
2) Կ տառը Ֆ-ի հարևվանությամբ;
3) Կ տառը երրորդ տեղում:
1041. 1) 50; 2) 50; 3) 25:
1042.Քանի՞ եղանակով է հնարավոր բառարանի 6 հատորները դասավորել
գրադարակում այնպես, որ`
1) 2-րդ հատորը լինի 1-ինի հաջորդը;
2) 1-ին և 2-րդ հատորները լինեն կողք-կողքի;
3) 1-ին և 2-րդ հատորները կողք-կողքի չլինեն:
1042. 1) 120; 2) 240; 3) 480:
1043.Գտնել բազմության տարրերի քանակը, եթե`
1) Ann3  nPn2 ; An4  Pn  4 An81  Pn 7
2)  42 ; 3)  90 :
Pn  2 Pn 1
299
1043. 1) 7; 2) 7; 3) 9:
1044.Գրել A  3;5;8;0 թվային բազմության k -ական զուգորդուությունները և հաշվել
նրանց քանակը, եթե
1) k  0 ; 3) k  2 ; 5) k  4 :
2) k  1 ; 4) k  3 ;
1044. 1) 1; 2) 4; 3) 6; 4) 4; 5) 1:
1045.Քանի՞ եղանակով է հնարավոր 3 հերթապահ ընտրել դասարանի 15
աշակերտներից: 1045. 455:
1046.Քանի՞ եղանակով է հնարավոր 8 սև զինվորները դասավորել շախմատի
խաղատախտակի սև դաշտերի վրա: 1046. 10518300:
1047.Ափսեում կան 7 տարբեր մրգեր: Քանի՞ եղանակով կարող է երեխան ընտրել
նրանցից k հատ, եթե`
11) k  2 ; 12) k  5 ; 13) k  4 ; 14) k  3 :
1047. 1) 21; 2) 21; 3) 35; 4) 35:
1048.Հարթության վրա զույգ առ զույգ հատվող k ուղիղներից որևէ երեքը չեն հատվում:
Ընդամենը քանի՞ հատման կետ կա, եթե`
15) k  8 ; 16) k  12 ; 17) k  20 ; 18) k  40 :
1048. 1) 28; 2) 66; 3) 190; 4) 780:
1049.Տարածության մեջ տրված k հարթություններից յուրաքանչյուր երեքն ունեն մեկ
ընդհանուր (հատման) կետ, իսկ յուրաքանչյուր չորսը հատվումը դատարկ է: Ընդամենը
քանի՞ հատման կետ և քանի՞ հատման ուղիղ կա, եթե`
19) k  4 ; 20) k  9 ; 21) k  12 ; 22) k  20 :
1049. 1) 4, 6; 2) 84, 36; 3) 220, 66; 4) 1140, 190:
k  k  3
1050.Հաշվել k -անկյան անկյունագծերի քանակը: 1050. :
2
1051.Ծաղկաթմբում կան 8 տեսակի կարմիր և 6 տեսակի սպիտակ ծաղիկներ: Քանի՞
եղանակով է հնարավոր պոկել 3 ծաղիկ, որոնք բոլորը`
1) լինեն ցանկացած գույնի;
2) լինեն նույն գույնի;
3) նույն գույնի չլինեն:
1051. 1) 364; 2) 76; 3) 288:
1052.Ծաղկամանում կա 10 վարդ և 8 մեխակ: Քանի՞ եղանակով է հնարավոր կազմել
ծաղկափունջ, կազմած`
1) 2 վարդից և 3 մեխակից;
2) 3 վարդից և 2 մեխակից;
3) 1 վարդից և 4 մեխակից:
1052. 1) 2520; 2) 3360; 3) 700:
1053.Քանի՞ տարբեր ակորդ կարելի է վերցնել դաշնամուրի վրա, եթե յուրաքանչյուր
ակորդ կարող է պարունակել 3-ից 10 հնչյուն: 1053. 968:
1054.Ֆուտբոլային թիմը ունի 2 դարպասապահ, 6 պաշտպան, 4 կիսապաշտպան և 5
հարձակվող: Քանի՞ եղանակով է հնարավոր ընտրել հերթական խաղի մասնակիցների
կազմը (դարպասապահ, 4 պաշտպան, 3 կիսապաշտպան և 3 հարձակվող): 1054. 1200:
1055.Համեմատել թվերը.
1) C104 և C106 ; 2) C104 և C105 ; 3) C107 և C109 ; 4) C106 և C119 :
1055. 1) C104  C106 ; 2) C104  C105 ; 3) C107  C109 ; 4) C106  C119 :
1056.Գտնել n -ը, եթե`
1) An2  Cnn1  48 ;
300
2) An3  Cnn2  14n ;
3) An5  336  Cnn25 ;
4) Cnn12  2Cn31  7  n  1 :
1056. 1) 4; 2) 5; 3) 8; 4) 5:
1057.Բազմանդամը գրել կատարյալ տեսքով.
 x  1 ; x 
5 4
1) 3) 2
x ;
 x  2 ; x  1 :
4 5
2) 4) 3
1057. 1) x5  5x4  10 x3  10 x2  5x  1 ; 2) x4  8x3  24 x2  32 x  16 ; 3)

x8  4 x7  6 x6  4 x5  x4 ; 4) x15  5x12  10 x9  10 x6  5x3  1 :
1058.Գտնել բազմանդամի կատարյալ տեսքում x k -ի գործակիցը.
 2 x  3 , k  4 ;  0,5x  4 , k  5 ;
7 8
1) 3)
1  3x  , k  3 ;  25x  0, 2 , k  2 :
6 5
2) 4)
 x  2 x  , k  11 ;  2x  , k  7;
5 10
5) 2 3
7) 7
 x 2
 2x  x  , k  34 ; 3x  , k  6:
8 9
6) 5 4
8) 8
 x 3
1058. 1) –15120; 2) –540; 3) 112; 4) –50; 5) –10; 6) 112; 7) 960; 8) 2268:
 
n
1059.Գտնել n -ը, եթե հայտնի է, որ 3
x  x 1 երկանդամի վերլուծության հինգերորդ
գումարելին կախված չէ x -ից: 1059. 16:
n
 1 
1060.Գտնել n -ը, եթե հայտնի է, որ   3  երկանդամի վերլուծության չորորդ
 2 
գումարելիի հարաբերութույնը երրորդին հավասար է 3 2 : 1060. 5:
1061.Ապացուցեք, որ ցանկացած բնական n -ի համար`
1) 8n  1 -ը բաժավում է 7-ի;
2) 15  1 -ը բաժավում է 14-ի;
n
3) 12  1 -ը բաժավում է 13-ի, եթե n -ը կենտ է;

n
4) 8  1 -ը բաժավում է 63-ի, եթե n -ը զույգ է:

n
 x  1
n
1062.Գտնել բազմանդամի կատարյալ տեսքում x 3 -ի գործակիցը, եթե այդ
բազմանդամի գործակիցների և ազատ անդամի գումարը հավասար է`
5) 64; 6) 128:
1062. 1) 64; 2) 128:
1063.Ապացուցել նույնությունը.
7) x3  3x 2 1  x   3x 1  x   1  x   1 ;
2 3
8) x4  4 x3 1  x   6 x 2 1  x   4 x 1  x   1  x   1 ;
2 3 4
 
9) sin 4 x  4sin 3 x  cos x  6sin 2 x  cos2 x  4sin x  cos3 x  cos4 x  4sin 4  x   :
 4
1064.Ապացուցեք, որ`
10) sin 4 x  4sin3 x  cos x  6sin 2 x  cos2 x  4sin x  cos3 x  cos4 x  4 ;
 
11) tg 4 x  4tg 3 x  ctgx  6tg 2 x  ctg 2 x  4tgx  ctg 3 x  ctg 4 x  16 , եթե x   0;  :
 2
301
1065.Գտնել  x  1 բազմանդամի կատարյալ տեսքում x 4 -ի գործակիցը, եթե նրա բոլոր
n
գործակիցների և ազատ անդամի գումարը հավասար է`

12) 32; 13) 256:
1065. 1) 32; 2) 256:
1066.Գտնել բազմության տարրերի քանակը, եթե նրա ենթաբազմությունների թիվը մեծ
է 60-ից և փոքր է 90-ից: 1066. 6:
1067.Գտնել բազմության տարրերի քանակը, եթե նրա ենթաբազմությունների թիվը մեծ
է 100-ից և փոքր է 130-ից: 1067. 7:
1068. Քանի՞ եղանակով կարելի է 1-ից մինչև 20 ներառյալ բնական թվերի
բազմությունից ընտրել երեք թիվ այնպես, որ դրանց գումարը լինի զույգ: 1068. 570:
1069.Քանի՞ եղանակով կարելի է 1-ից մինչև 18 ներառյալ բնական թվերի բազմությունից
ընտրել երեք թիվ այնպես, որ դրանց գումարը լինի զույգ: 1069. 408:
ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
1.Ю.Н.Макарычев, Н.Г.Миндюк, К.И.Нешков, С.Б.Суворова. Алгебра. Учебник для 6-го
класса. Изд. “Просвещение” 1989.
4.Հ.Ս.Միքայելյան. Հանրահաշիվ. 8-րդ դաս. դասագիրք. “Հայ Էդիտ” խմբ. 2000 թ.
5.Գ.Գևորգյան, Ա.Սահակյան. Հանրահաշիվ. 9-րդ դաս. դասագիրք. “Էդիտ պրինտ” խմբ.
2001 թ.
6.Գ.Գևորգյան, Ա.Սահակյան. Հանրահաշիվ. 10-րդ դաս. դասագիրք. “Էդիտ պռինտ”
խմբ. 2001 թ.
7.Ռ. Ավետիսյան, Ռ. Դավթյան, Ռ.Տոնոյան. Մաթեմատիկայի խնդիրների շտեմարան.
“Անտարես” խմբ. 2000 թ.
8.В.С.Крамор. Повторяем и систематизируем школьный курс алгебры и начал анализа. Изд.
“Просвещение” 1990.
9.П.С.Александров. Введение в теорию множеств и общую топологию. Изд. “Наука” 1977.
302

Karapetyn Algebra

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Karapetyn Algebra

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ð²Ú-èàôê²Î²Ü (êÈ²ìàÜ²Î²Ü)

¶.². Î²ð²äºîÚ²Ü, ¶.ì. ²ÔºÎÚ²Ü,

Այդ դեպքում a -ն կոչվում է աստիճանի հիմք:

Գտնում ենք  360, 8400  23  31  51  120 :

1.5. Տասական համակարգում բնական թվերի ներկայացումը

Մոդուլի երկրաչափական իմաստը: Կոորդինատային ուղղի վրա a թվի մոդուլը

Մոդուլի հիմնական հատկությունները

Կոորդինատային ուղղի վրա երկու a և b կետերի հեռավորությունը հավասար է

32. 1) a5 ; 2) b13 ; 3) x 12 ; 4) c10 ; 5) y 9 ; 6) x 12 ; 7) c18 ; 8) n20 ; 9) d 18 ; 10) y 3 ; 11) b5 ; 12) z11 ;

3) a 2  b 2  a  ba  b ; 7) a  b3  a 3  3a 2b  3ab 2  b3 :

2.Վերլուծել արտադրիչների` օգտագործելով կրճատ բազմապատկման բանաձևերը.

8x3  103xy ; 8) 2 x2  9 x  4 ; 9) 10a 2  7a  12 ; 10) 6m2  7m  2 ; 11) 20 p 2  17 pq  3q 2 ; 12)

5) a  2ba  2ba 2  4b 2  ; 11) 7 y  6 ;

6)  3ab  13ab  1 9a b 2 2

43. 1) p 2  25 ; 2) b6  25a 2 ; 3) 16  x 4 ; 4) a 4  x 4 ; 5) a 4  16b4 ; 6) 81a 4b4  1 ; 7) 16a 4  81 ;

2) m  5m 2  5m  25 ; 6)  y  3y 2  3 y  9; 

44. 1) m3  64 ; 2) m3  125 ; 3) n3  1 ; 4) m3  343 ; 5) m3  8 ; 6) y 3  27 ; 7)

10) 4c  3x   2c  x  ;

49. Վերլուծել բազմապատկիչների.

51. Px  բազմանդամը բաժանել x  x0 -ի վրա և գտնել Px0  արժեքը.

§5. Գծային հավասարումներ

5.2. Գծային հավասարումներ

82. 1) 3 ; 1 ; 1; 3, 2) 9 ; 3 ; 1 ; 1; 3; 9, 3) 24 ; 10 ; 3 ; 0; 2; 3; 5; 6; 8; 11; 18; 32; 4)

§7. Երկու փոփոխականով գծային հավասարումների համակարգերը

2.Որպեսզի (1) համակարգը չունենա լուծում, անհրաժեշտ է և բավարար, որ

3.Որպեսզի (1) համակարգը ունենա անվերջ թվով լուծումներ, անհրաժեշտ է և

 0,5;   ; 7)  2;   ; 8)  3;   ; 9)  0,5;   ; 10)   

 ; 3, 05 ; 7)  4;   ; 8)  ;   ; 9)  ;   :

252. Փոփոխականի ո՞ր արժեքների դեպքում.

Թվաբանական քառակուսային արմատի սահմանումից հետևում է, որ а

Քառակուսային արմատների հիմնական հատկությունները

Քառակուսային արմատներով արտահայտությունների համեմատումը

3.Ազատվել կոտորակի հայտարարի իռացիոնալությունից.

5. Հաշվել արտահայտության արժեքը.

258. Կրճատել կոտորակը (այստեղ փոփոխականները համարում ենք

4. Գործողություններ արմատների հետ.

275. 1) 2 a ; 2) 3 2b ; 3) 4  3 c ; 4) a  5 a ; 5) 2b  4 2b ; 6) 2ab  6 a 2b5 ; 7) 2a  5 4a 2 ; 8)

5) 55 a  10 a20  10 a10  1  a , երբ a  0 ;

Ռացիոնալ ցուցիչով a n աստիճանը օժտված է ամբողջ ցուցիչով աստիճանի

100 0000,3  0,000 0013 ;

§12. Քառակուսային հավասարումներ

Օրինակ 1. Լուծել հավասարումը x4  3x2  2  0 :

ը x  2 -ի վրա, ստանում ենք 3x 2 2 x  9 : Այսպիսով (2) հավասարումը ընդունում է

բազմապատիկ է 3-ին, իսկ n և n  1 երկու հաջորդական բնական թվեից գոնէ մեկը

Այսպիսով, հավասարումն ունի հետևյալ տեսքը` x2  17 x  72  0 :

8) n  3n  2nn  7-ը բազմապատիկ է 24;

12) n3n  1 -ը բազմապատիկ է 2-ին;

4) x2   2n  2m  x  3m  10n  0 , եթե x1  x2  6, x1  x2  12 ;

ֆունկցիայի գրաֆիկ հանդիսացող պարաբոլի` կոորդինատների առանցքների

զուգահեռ է օրդինատների առանցքին:

322. 1) գագաթը  0; 4  ;  0; 4  Oy առանցքի հետ հատման կետը;  2;0  և  2;0  Ox

Լուծում. Պարաբոլի գագաթի կոորդինատների բանաձևի համաձայն`

քարորդում է: Որոշել a, b, c գործակիցների նշանները: 363. a  0, b  0, c  0 :

Ենթադրենք, որ x5  x4  x3  x2  x1 : Համարիչի ու հայտարարի զրոները նշված են

343. 1)  3; 4 ; 2)  1;1   2;   ; 3)  4;  2   2; 1 ; 4)  ;  4  4 ; 5)  6,5;   ; 6)

Տրված համակարգի հավասարումների ձախ մասերը` երկրորդ աստիճանի

Օրինակ 3. a պարամետրի ո՞ր արժեքների դեպքում 

 ; 1   1;1  1;   ; 3) а) 1; б) 3; в)  ;1  1;3   3;   ; 4) а) –1; б) –4; в)

 ; 4   4; 1   1;   ;5) а)  ; б) 1; в)  ;1  1;   ; 6) а) 2; б) –2; в)

 ; 2   2; 2   2;   ;7) а) 4; б) –9; в)  ; 9    9; 4    4;   ; 8) а)  ; б) 0; в)

 ;0   0;   ; 9) а) 3; б) –3; в)  ; 3   3;3  3;   ; 10) а) –1; б)  ; в)

 ; 1   1;   ;11) а)  ; б) 5; в)  ;5  5;   :

 ;  1 ; գ)  1; ; 10) ա) 1;  ; բ)  ;  ; գ)  ;   ; 11) ա) 0; բ) 0;   ; գ)

Լուծում: Սկզբում գտնենք որոշիչը. D  4  a  1  4  a  1 a  2   12  a  1 :